Udhërrëfyes Praktik

Buxhetimi iPërgjegjshëm Gjinor

në Nivel Lokal

Buxheti iKosovës

© Rrjeti i Grupeve të Grave të Kosovës, 2014

Autore: Nicole Farnsworth, Donjeta Morina, Dea PallaskaO’Shaughnessy, dhe Ada Shima. RrGGK dhe autoretinkurajojnë kopjimin/përdorimin dhe shpërndarjen e këtijpublikimi, nëse citohet burimi origjinal.

ISBN 978-9951-8852-2-5

Printuar nga Kanun në Prishtinë, Kosovë

www.womensnetwork.org

Ky doracak është publikuar me përkrahje financiare nga GIZ.

†

3

PërmbajtjeAkronimet ........................................................................................ 4

Çfarë është Buxhetimi i Përgjegjshëm Gjinor? .............................. 5

Pse të bëhet BPGJ? Baza Ligjore…................................................. 7

Cilat janë përfitimet në përdorimin e BPGJ-së?............................. 9

Rreth këtij Udhëzuesi Praktik ....................................................... 10

Si mund ta BËJ BPGJ-në? Një Udhërrëfyes Praktik ..................... 11Faza 1. Analiza sipas BPGj-së...................................................12Faza 2. Identifikoni qëllimet për të rritur barazinë në mesburrave dhe grave. ...................................................................23Faza 3. Integrimi i perspektivës gjinore në DokumentinBuxhetor ...................................................................................27Pas Fazës 3: Implementimi, monitorimi, dhe vlerësimi ipërgjegjshëm gjinor ..................................................................29

Çfarë ndodh me kategoritë e tjera të shpenzimeve?.................. 30Komunalitë................................................................................30Mallra dhe Shërbime ................................................................31Shpenzimet Kapitale.................................................................33Paga dhe Mëditja.......................................................................42

Sugjerime për organizimin e dëgjimeve publike në një mënyrë qëpromovon pjesëmarrjen e barabartë të grave dhe burrave ...... 46

Çka nëse hasi në sfida? .................................................................. 50

Afatet kryesore në proceset buxhetore...................................... 55

A doni më shumë informata dhe mjete të dobishme? ............... 56

Aneksi: Një shembull nga Divizioni i Sporteve, nga Drejtoria eKulturës, Rinisë, dhe Sportit në Komunën e Kamenicës............ 59

4

Akronimet

BPGJ Buxhetimi i Përgjegjshëm GjinorGIZ Deutsche Gesellschaft für

Internationale Zusammenarbeit (GIZ)GmbH

KAB Korniza Afatmesme BuxhetoreKASh Korniza Afatmesme e ShpenzimeveRrGGK Rrjeti i Grupeve të Grave të Kosovës

5

Çfarë është Buxhetimi i PërgjegjshëmGjinor?

Buxhetimi i Përgjegjshëm Gjinor (BPGJ) ështëstrategji për integrimin e perspektivës gjinore nëplanifikimin ekonomik dhe në buxhetin qeveritar.Me të synohet që të përvetësohet një perspektivëpër përmirësimin e barazisë së grave dhe burravenë bazë të një analize gjinore në secilën fazë tëplanifikimit, programimit, dhe realizimit tëbuxheteve qeveritare. Andaj, një buxhet i këtillënuk duhet të shihet si buxhet shtesë, por si njëmënyrë më e mirë e planifikimit buxhetor, bazuarnë informata specifike për të dy gjinitë, të cilëtjanë përfitues të politikave dhe buxheteve tëndryshme.

Mit

BPGJ do të thotëintegrimi i një linje

specifike buxhetoreapo sigurimi i

fondeve vetëm përgra.

E vërtetë

BPGJ do të thotë planifikim dhebuxhetim më i mirë për gra

DHE burra. Nuk do të thotë qëpatjetër të rriten fondet, por

mund të rezultojë në përdorimmë efikas të fondeve ekzistuese.

6

Një qasje e suksesshme e BPGJ-së (e përshkruarmë poshtë në detaje) analizon ndikimet endryshme që politikat për gjenerimin e tëardhurave dhe ato për ndarjen e mjeteve financiarekanë ndaj burrave dhe grave, si dhe në barazinëgjinore. Bazuar në këtë analizë, qëllimet strategjikedrejt përforcimit të barazisë gjinore mund tëpërfshihen në politika dhe buxhete.

Kjo mund të ndihmojë në rritjen etransparencës, në rritjen e efektivitetit tëshpenzimeve publike, dhe të lehtësojë monitorimine zbatimit të tyre. Procesi i analizës sipas BPGJ-sëmund të ndihmojë për të kuptuar:

Nëse grupet e ndryshme të grave dhe burravepërfitojnë nga shpenzimet publike;

Sa janë efektive alokimet buxhetore në trajtimine nevojave dhe prioriteteve, potencialisht tëndryshme, të grave dhe burrave;

Sa është efektiv zbatimi i politikave dhe ibuxheteve në arritjen e qëllimeve tëpërgjithshme gjinore; dhe

Si mund të ndikojnë (pa)barazitë gjinore nëarritjen e këtyre qëllimeve të përgjithshme.

7

Pse të bëhet BPGJ? Baza Ligjore…

Korniza Afatmesme e Shpenzimeve (KASH)është dokumenti kryesor i planifikimit përpolitikat ekonomike të qeverisë. Qeveria eKosovës harton KASH-in në përputhje mevizionin e zhvillimit kombëtar, i cili përfshinrritjen e qëndrueshme ekonomike; qeverisjen emirë dhe sundimin e ligjit; zhvillimin e kapitalitnjerëzor; dhe përmirësimin e mirëqeniessociale.1 Këto qëllime për zhvillim kombëtarmund të arrihen vetëm nëse edhe gratë edheburrat përfshihen dhe konsiderohen nëplanifikim dhe proceset buxhetore.

Në përputhje me Ligjin për Barazi Gjinore,qeveria e Kosovës duhet të integrojë aspektingjinor në planifikimin, implementimin dhemonitorimin e zbatimit të të gjitha ligjeve,strategjive dhe politikave si në nivel qëndror,ashtu edhe në nivel lokal.2 Këtu përfshihen edhe

1 Republika e Kosovës, Ministria e Financave, KornizaAfatmesme e Shpenzimeve 2013-2015, Prishtinë, Prill 2012.2 Republika e Kosovës, Ligji për Barazi Gjinore, Ligji 2004/2,në:

8

proceset buxhetore. Më tej, në ndryshimet epropozuara për këtë Ligj BPGJ-ja përmendet nëmënyrë specifike, dhe së shpejti mund tëkërkohet nga të gjitha institucionet që në tëardhmen ta bëjnë BPGJ-në si pjesë të procesevebuxhetore.

Në vitin 2014, BPGJ është prezantuar nëQarkoren Buxhetore 2015/01 për Komunat,publikuar nga Ministria e Financave.3

http://www.kuvendikosoves.org/common/docs/ligjet/2004_2_al.pdf.3 Për të lexuar qarkoren buxhetore, vizitoni:http://www.womensnetwork.org/documents/20140526162736111.pdf.

“Pse është erëndësishme

BPGJ-ja?”

“Transparencë, llogaridhënie,efikasitet, prosperitet,

BARAZI!”

9

Cilat janë përfitimet në përdorimin eBPGJ-së?

1. Mënyra se si alokohen shpenzimet publike,mund të kontribuojë në zvogëlimin e pabarazivegjinore brenda një shoqërie.

2. Zbatimi i suksesshëm i qasjes së BPGJ-së nëkuadër të buxhetit qeveritar mund të rrisëefektivitetin e ndarjes së mjeteve.

3. Përmirësimi i efikasitetit dhe i efektivitetit tëshpenzimeve mund t’ia mundësojë qeverisë tëndajë fonde të mjaftueshme për realizimin eroleve dhe të përgjegjësive të cilat i kaaktualisht.

4. Zyrtarët për buxhet, departamentet buxhetore,dhe institucionet në nivel komunal dhe qëndrormund ta shfrytëzojnë BPGJ-në për tëkomunikuar dhe arsyetuar më mirë nevojat edepartamenteve të tyre te institucionet dhepalët e tjera, duke përfshirë Ministrinë eFinancave.

5. Hulumtimet ndërkombëtare tregojnë se baraziamë e madhe mes burrave dhe grave çon nërritje dhe prosperitet ekonomik.

10

Rreth këtij Udhëzuesi Praktik

Disa shërbyes publik kanë shprehur interesim përtë kuptuar më mirë se si bëhet buxhetimi ipërgjegjshëm gjinor në praktikë, dhe si mund tëinstitucionalizohet si proces.

Me përkrahjen e GIZ, Komuna e Kamenicës,dhe Rrjeti i Grupeve të Grave të Kosovës (RrGGK)gjatë vitit 2014 kanë bashkëpunuar për të bërë BPGJ-në në komunën e Kamenicës me qëllim të ofrimit tëtë dhënave konkrete në dokumentin buxhetor përvitin 2015 si dhe analizën e trendeve për KornizënAfatmesme të Shpenzimeve 2015-2017. Gjatë këtijprocesi, ne kemi mësuar disa strategji dhe mënyra sesi BPGJ bëhet vërtetë brenda një komune në Kosovë.Ky udhërrëfyes praktik është përpiluar bazuar nëpërvojën tonë. Ne shpresojmë që do të shërbejë sinjë shembull i mirë dhe instrument i dobishëm përkomunat që përdorin BPGJ. Udhërrëfyes ështëbazuar në praktikat më të mira ndërkombëtare mbiBPGJ dhe është adaptuar në kontekstin specifik tëKosovës nga ekspertja ndërkombëtare për BPGJ, Dr.Elisabeth Klatzer në bashkëpunim me RrGGK. Mëpas, udhërrëfyesi është përpunuar duke u bazuar nëpërvojën tonë pozitive të bashkëpunimit meKomunën e Kamenicës.

11

Si mund ta BËJ BPGJ-në? NjëUdhërrëfyes Praktik

Gjatë periudhës së planifikimit të buxhetit, BPGJ-jamund të zbatohet përmes një qasjeje të thjeshtëtri-fazore, përmes së cilës perspektiva gjinoreintegrohet në analizat, proceset, dhe dokumentetbuxhetore (shih figurën 1).

Figura 1: Qasja Tri Fazore drejt BPGJ

Faza 3. Përfshini perspektivën gjinore në DokumentinBuxhetor

Përfshini këto informata në dokumentet buxhetore:Seksioni i buxhetimit të performancës

Faza 2. Identifikoni qëllimet për rritjen e barazisë mesgrave dhe burrave

Definoni objektivat, aktivitetet dhe indikatorët për tëadresuar çështjet e identifikuara te Hapi 1.

Faza 1. Analiza sipas BPGJ-së

Kuptoni çështjet dhe boshllëqet gjinore

.

12

Hapi1

“A kampërfituarnjejtë meburrat nga

programet eKomunës?”

Tani, le të shikojmë në detaje secilën nga këto faza.

Qëllimi: Qëllimi i fazës së parë është të kuptojmëçështjet gjinore dhe boshllëqet gjinore brenda njëkomune. Me anë të një analize gjinoregjithëpërfshirëse, komunat mund të kuptojnë se kuështë i nevojshëm ndryshimi. Në të njejtën kohë dotë ndihmojë të kuptojnë se si buxhetet dheprogramet ekzistuese ndikojnë tek burrat, gratë,vajzat, dhe djemtë. Ja si ta bëni hap-pas-hapi:

Analizoni situatën e grave dhe burrave, vajzavedhe djemve brenda komunës specifike

Analizoni numrin e grave dheburrave, djemve dhe vajzave qëkanë përfitituar nga një programapo projekt i caktuar brendadepartamentit apo divizionit tënd.Veçanërisht, duhet tëanalizohen: 1) numri i gravedhe burrave, djemve dhevajzave brenda grupit të

Faza 1. Analiza sipas BPGj-së

13

synuar, (p.sh. numri i të papunëve) dhe 2) numri igrave dhe burrave që kanë përfituar nga programetose projektet specifike (p.sh. nga shërbimet publikeapo transferet). Kjo ndihmon të identifikohet nëse kapasur ndonjë dallim në numrin e grave dhe burrave,vajzave dhe djemve që kanë marrë pjesë apo kanëpërfituar nga ndonjë program i ofruar nga ju.

Tabela 1 tregon mënyrën se si mund tëanalizohen të dhënat mbi gratë dhe burrat nëgrupin e synuar, me qëllim që të kuptojmë situatëne grave dhe burrave në një sferë të caktuar tëpolitikave. Këtu është përdorur shembulli i numrittë grave dhe burrave të papunë dhe i numrit tëpunëkërkuesve. Megjithatë, tabela do të duhej tëmodifikohet për grupet e synuara specifike tëshërbimeve apo transfereve qeveritare qëanalizohen.

Tabela 1. Shembull i shabllonit për analizën sipas BPGJ-së të grupeve të synuara brenda një viti.

# total igrupit tësynuar

# apo % epjesëmarrjes

së grave

# apo % epjesëmarrjessë burrave

Të papunëTë regjistruar sipunëkërkues…

14

Tabela 2 paraqet një shembull të një mënyretë thjeshtë përmes së cilës mund të mbledhim tëdhëna për burrat dhe gratë përfituese. Ju vetëmplotësoni këtë tabelë për secilin shërbim që ofroni.

Tabela 2. Shabllon për analizën sipas BPGJ-së të përfituesveLloji i

shërbimit apotransferit

# total ipërfituesve

# i grave# i

burrave

Shërbimi AShërbimi B…

Së bashku, këto dy tabela mundësojnë krahasimine grupit të synuar me numrin e përfituesve. Përshembull, nëse numri i grave të papunësuara ështëmë i madh se i burrave (grupi i synuar), por mëshumë burra kanë qenë përfitues të shërbimevetë punësimit (sikurse që është gjendja në Kosovë),mund të identifikohet nevoja për adresimin e kësajpabarazie me anë të politikave të ndryshme.Mund të jetë e dobishme të krijoni një tabelë menumrin e përfituesve, grave dhe burrave për secilinvit. Kjo mund të na ndihmojë të identifikojmëtrendet në numrin e përfituesve gjatë kohës.Tabela 3 ofron një shembull të një tabele të tillë.

15

Nëse është e nevojshme, kësaj tabele mundt’i shtohen edhe detaje të tjera, p.sh.: numri ipërfituesvegra dhe burra mund të ndahen sipasmoshës, nivelit të arsimimit, etnisë e kështu merradhë.

Tabela 3. Shablloni për përfituesit, Shërbimi X, 2011-2013

Viti# total i

përfituesve# i grave

# iburrave

201120122013

Kutia 1 jep një shembull të këtij hapi nëkomunën e Kamenicës.

“Po sikur drejtoria imetë mos i ketë këto të

dhëna?”“Tani është koha e duhurpër të krijuar një sistem tëmbledhjes së të dhënave,

për ta patur në tëardhmen.”

16

Edhe pse analiza sasiore është e dobishme, është erëndësishme që ajo të kombinohet me analizëncilësore në mënyrë që të kuptohet situata e grave dheburrave në një fushë të caktuar. Për shembull, cilatjanë arsyet për ndryshimet në situatën e grave dheburrave në tregun e punës apo cili është roli i gravedhe burrave në punën e kujdestarisë pa pagesë?

1. Shembull i hapit të parë nga Shtëpia eKulturës në Kamenicë.

Ajo që përmendëm më lartë tingëllon shumë mirë nëteori, por ta shohim se si funksionon në praktikë. Shtëpia eKulturës në Komunën e Kamenicës, ofron shërbime tëkategorive Aktorë dhe Dramë, Producent Filmash dheGrupeve të Ansambleve.

Year # ipërfituesve

# i grave # i burrave

2012 180 70 (39%) 110 (61%)2013 182 75 (40%) 107 (60%)2014 84 35 (42%) 49 (58%)

Tabela më lart shumë mirë ilustron se si numri ipërfituesve burra ka qenë më i madh se i grave, për tëgjitha kategoritë.

17

Hapi2

Identifikoni alokimet buxhetore, dhekostot e shërbimeve të ndryshme

Në hapin e dytë duhet të shikojmë buxhetinnë mënyrë që t’i shohim alokimet buxhetore përshërbimet e caktuara. Ngjashëm si në tabelat 1 dhe2, mund të shikojmë buxhetin për një vit, apo mundt’i shikojmë shpenzimet vjetore të ndara për trivitet e fundit, nëse dëshirojmë t’i identifikojmëndryshimet gjatë kohës. Ne mund të krijojmë njëtabelë të re në të cilën mund të paraqitenshpenzimet totale për shërbimet për përfituesitburra dhe gra. Nëse shumat e shpenzuara përshërbimet e konsumuara nga gratë dhe burrat janërelativisht të ngjashme, shpenzimet totale mund tëpjestohen me numrin total të përfituesve që tëkalkulojmë shpenzimin për person (për kokëbanori). Pastaj, e kalkulojmë shumën e buxhetit që ika shërbyer burrave dhe grave, duke shumëzuarshpenzimet për kokë banori me numrin epërfituesve gra dhe burra.

Për shembull, shih tabelën 4: në kolonën edytë, kemi vendosur shpenzimet totale për njëshërbim të caktuar për secilin vit. Në kolonën etretë, kemi vendosur numrin total të përfituesve

18

nga tabela 3. Në kolonën e katërt, kemi përdorurnumrin e grave dhe burrave nga tabela 3, për tëkalkuluar shumën që është shpenzuar për gra,respektivisht burra. Kalkulimi mund të bëhet kështu:shpenzimet totale ÷ # i përfituesve = shpenzimetpër person. Pastaj, shpenzimet për person x # igrave përfituese = shpenzimet për gra. Kjo formulëpërsëritet për të kalkuluar shumën e shpenzuar përburra.

Tabela 4. Shablloni i shpenzimeve sipas gjinisë

ShërbimiShpenzimet

totale# i

përfituesveShpenzuar

në graShpenzuarnë burra

201120122013

Ndonjëherë është më e lehtë të kuptojmë dhe tëanalizojmë këto përllogaritje nëse gjithashtu ipërllogarisim shpenzimet “për kokë banori” (përperson) nga 1) secili përfitues; 2) për burra, 3) përgra. Në disa raste, shpenzimet për kokë banori përgra dhe burra do të jenë të njejta (nëse burrat dhegratë marrin shërbimet e njejta); por në raste tëtjera do të ketë dallime në koston për kokë banori

19

të shërbimeve për gra dhe burra. Kjo mund tëndodhë, për shembull, nëse gratë dhe burratmesatarisht marrin pjesë në trajnime të ndryshmepër aftësime profesionale me kosto të ndryshmepër kokë banori (p.sh. më shumë gra marrin pjesënë kurse për kontabilitet ndërsa më shumë burramarrin pjesë në kurse për kompjuter). Përshembull, shih tabelën 5.

Tabela 5. Shpenzimet për kokë banori

ShërbimiShpenzimi

totalPër kokëbanori

Për kokëbanori -Gratë

Për kokëbanori -Burrat

201120122013

Tabelat 4 dhe 5 na ndihmojnë në identifikimin eboshllëkut të mundshëm gjinor në alokiminbuxhetor. Kjo na ndihmon të analizojmë nëseekzistojnë boshllëqe të rëndësishme në mënyrënse si shpenzimet kontribuojnë drejt rritjes sëbarazisë mes grave dhe burrave. Bazuar në këtëanalizë, mund të identifikojmë se ku ka zbrazëtiragjinore në alokimet buxhetore brenda drejtorivekomunale, programeve, dhe buxheteve tëaktiviteteve aktuale.

20

Hapi3

Identifikoni nevojat, interesat, dhe prioritetet epërfituesve

Dy hapat e parë të analizës (Faza1) janësasiore. Do të thotë, na tregojnë vetëm numrat.Sidoqoftë, ato jo doemos na shpjegojnë PSEekzistojnë boshllëqet. Në mënyrë që të kuptojmëpabarazitë gjinore, duhet të kryejmë edhe disahulumtime cilësore.

Përveç analizës sasiore, mund të jetë edobishme që të identifikohen nevojat, interesat,dhe prioritetet e grupeve të ndryshme tëpërfituesve. Këtu mund të shfrytëzohen fokusgrupet, intervistat, dhe pyetësorët për të mbledhurinformata prej palëve relevante të interesit,përfshirë përfituesit. Mund të jetë shumë edobishme t’i përfshijmë përfituesit në vlerësimin eprogrameve apo shërbimeve. Analiza gjithashtumund të përqëndrohet në atë se kush është ipërfshirë në vendimin për llojet e programeve dhekush merr shërbime apo transfere.

Kutia 2 vazhdon me shembullin nga Komuna eKamenicës.

21

Kutia 2. Shembuj të hapave 2 dhe 3, ngaShtëpia e Kulturës në Kamenicë

Në Kamenicë kemi analizuar numrin e përfituesve tëshërbimeve që ofrohen nga Shtëpia e Kulturës.Përfshirë kategoritë e Aktorëve dhe dramës,regjisorëve, dhe grupeve të ansambleve.

Viti Shpenzuarnë gra

% eshpenzuar

në gra

Shpenzuarnë burra

% eshpenzuarnë burra

2012 €650 37% €1150 63%2013 €550 35% €1050 65%2014 €400 36% €720 64%

Këtu mund të shihet shumë qartë se shumica epërfituesve për vitet 2011-2013 kanë qenë burra.Mund ta kalkulojmë edhe përqindjen e përfituesve,pasi që mund të analizohet dhe lexohet më lehtë.

Në mënyrë që ta kuptojme këtë gjetje mëmirë, përfituesit mund të vlerësojnë shërbimet qëmarrin nga Shtëpia e Kulturës. Kjo mund të nandihmojë t’i analizojmë dallimet e perceptimeve përshërbime të burrave dhe grave.

22

“Pra, a janë gratëtë vetmet që janë

të nën-përfaqësuara në të

gjitha nivelet einstitucioneve

publike?”

“Jo. Prandaj është erëndësishme analiza gjinore. Përshembull, të dhënat në Kosovëtregojnë që burrat nuk janë të

përfaqësuar në mënyrë tëbarabartë në mësin e mësuesvetë arsimit të ulët. Kjo mund të

nënkuptojë që femijët nuk kanëburra si rol modele të mira nëkëtë moshë. Barazia është e

nevojshme në të gjitha nivelet,për gratë dhe burrat.”

23

Faza 2. Identifikoni qëllimet për të rriturbarazinë në mes burrave dhe grave.

Nëse i mbledhim të gjitha këto informata, ne mundtë identifikojmë ku mund të ekzistojnë pabarazitëgjinore në secilën fazë, dhe pastaj të identifikojmëse si t’i adresojmë këto pabarazi. Në fazën e dytëtë BPGJ-së, duke u bazuar në rezultatet e analizavenë Fazën 1, mund të krijojmë objektiva dheaktivitete që t’i adresojmë pabarazitë e identifikuaranë mes të grave dhe burrave. Duhet të përdorimanalizat sasiore dhe cilësoreqë të formulojmëobjektivat dhe t’ipërfshijmë ato nëdokumentet e buxhetittë ardhshëm, nëmënyrë që tapërmirësojmë barazinëmes burrave dhe grave.Objektivat janë qëllime tëmatshme apo synime që ikemi dhe mund t’i arrijmëbrenda një kohe të caktuar.Objektivat mund t’i arrijmëpërmes aktiviteteve apo

Si mund të përfitojmë tëdytë në mënyrë të

barabartë? Ҫfarë duhettë ndryshojë në

mënyrën se si alokohenburimet?

24

veprimeve të ndryshme. Në mënyrë që ta masimprogresin dhe të vlerësojmë nëse i kemi arritëobjektivat, ne gjithashtu duhet të përdorimindikatorë. Në fazën 2, duhet të përdoriminformatat nga Faza 1, të cilat do të na ndihmojnënë identifikimin e objektivave, aktiviteteve, dheindikatorëve për dokumentet e buxheteve.

Objetktivat, aktivitetet, dhe indikatorëtmund të ndryshojnë, varësisht nga komuna,drejtoria, apo divizioni. Gjatë krijimit të tyre, duhettë mendoni me shumë kujdes për bazën: kjo ështëpika e nisjes apo situata aktuale, para se të fillonime implementimin e buxhetit të ri, dhe politikavepërkatëse. Ka shumë të ngjarë që baza të jetë engjajshme me numrat dhe përqindjet e identifikuaranë Fazën 1.

Më pas, duhet të mendoni me kujdes përsynimin që keni tek objektivat: çfarë numri,përqindje, apo ndryshim cilësor mund të arrinirealisht deri në fund të periudhës buxhetore. Nëmënyrë që të jeni në gjendje të matni progresindrejt arritjes së objektivës tuaj, ajo duhet tëspecifikojë saktësisht një numër të synuar apondryshim të synuar që planifikoni ta arrini. Në tëkundërtën, nëse nuk keni një synim të caktuar, ju

25

nuk do të mund të matni ndryshimet që i realizonime buxhetin tuaj. Nëse nuk mund t’i matni dhe t’itregoni këto ndryshime, ju mund të hasni nëvështirësi në ofrimin e argumenteve të qarta përvazhdimin e financimit të linjës specifike buxhetorenë të ardhmen. Se si të caktojmë objektiva nëmënyrë praktike, më së miri shpjegohet dukevazhduar shembullin tonë (shih Kutinë 3). Kutiailustron një shembull të objektivave, aktivitetevedhe indikatorëve.

Kur të keni hartuar objektivat specifike,aktivitetet, dhe indikatorët për dokumentin tuajbuxhetor, duhet të takoheni me akterë të tjerë qëjanë të përfshirë në punën tuaj, dhe të merrniopinionin e tyre nëse objektivat janë të arritshme.Ata mund të kenë sugjerime që mund t’jundihmojnë në formulimin më të mirë tëobjektivave, aktiviteteve, dhe indikatorëve.Gjithashtu, këto konsultime do t’i përfshijnë ata nëproces dhe ndoshta t’ua shtojnë interesimin që tëpërfshihen në zbatimin e objektivave dheaktiviteteve më vonë.

26

Kutia 3: Shembull i Fazës 2 nga Shtëpiae Kulturës në Komunën e Kamenicës

Në kutinë 2 më lart, zbuluam që më pak gra marrinpjesë në aktivitetet që ofrohen nga Shtëpia eKulturës. Ndryshimet në dokumentin e buxhetitmund të jenë këto:

Objektivat: Të rritet numri/përqindja e grave që marrin pjesë

në aktivitetet e Shtëpisë së Kulturës. Të ofrohen shërbime dhe aktivitete të ndryshme

nga Shtëpia e Kulturës, në mënyrë që të jenë mëtërheqëse për gra dhe vajza.

Aktivitete specifike: Të përpilohet një strategji komunikimi që

targeton gratë. Të krijohen aktivitete më tërheqëse për gra dhe

vajza.

Indikatorët: Të rritet numri dhe përqindja e grave që marrin

pjesë në aktivitetet e Shtëpisë së Kulturës prej42% për 1% çdo vit, deri sa të bëhet 50%.

Ekzistimi i strategjisë specifike për gra dhe vajza. Ekzistojnë aktivitete më tërheqëse për gra.

27

BPGJ-ja fokusohet në integrimin e perspektivësgjinore në proceset dhe dokumentet buxhetore.Kjo mund të bëhet përmes mënyrave në vazhdim:

1. Përgatitni një paragraf që përshkruanrezultatet e analizës së BPGJ-së që do të futetnë kornizën afatmesme buxhetore dhe/aponë dokumentin buxhetor të komunës.Përdroni këtë paragraf për t’i dhënë shtytjeobjektivave tuaja dhe paraqitni dëshmi përbazën. Kjo mund të përdoret për të krijuarargument të fuqishëm për nevojën e linjësbuxhetore në adresimin e pabarazive gjinoreekzistuese brenda komunës.

2. Përfshini objektivat dhe aktivitetet, që kenipërcaktuar në Fazën 2, drejtpërdrejt në KABdhe/ose në dokument buxhetor.

3. Përcaktoni indikatorët specifik që të matniprogresin në objektivat për barazinë gjinore.

Faza 3. Integrimi i perspektivës gjinore nëDokumentin Buxhetor

28

4. Gjithashtu, mund t’i rishikoni të gjithëindikatorët ekzistues të performancës lidhurme njerëzit në përgjithësi, dhe ti riformuloniashtu që të përfshijnë gra dhe burra nëmënyrë eksplicite. Kjo nënkupton, atëherëkur është e nevojshme, specifikimin eindikatorëve të targetuar që dallojnë për gra,respektivisht për burra. Kjo mund tëinkurajojë mbledhjen e të dhënave të ndarasipas gjnisë, që do të jetë e dobishme për tëanalizuar progresin (Faza 1) dhe për tëplanifikuar buxhetet e ardhshme.

Kutia 4. BPGJ në dokumente buxhetore

Komuna e Kamenicës është treguar shumë ehapur ndaj bashkpunimit me RrGGK dhe GIZ.Për këtë arsye kanë pranuar sugjerimet tonapër KAB 2015-2017. KAB-i tashmë ka të dhënatë ndara sipas gjinisë, indikatorëve, objektivave,dhe aktiviteteve të ndjeshme nga ana gjinore.Ky dokument mund të përdoret si shembullshumë i mirë nga Komunat tjera.

29

Pas Fazës 3: Implementimi, monitorimi,dhe vlerësimi i përgjegjshëm gjinor

Fokusi i qasjes në BPGJ përmes tri fazave është nëplanifikimin buxhetor dhe përgatitjen edokumenteve buxhetore në kontekst me qasjen eperformancës buxhetore. Duhet të theksohet qëpuna e BPGJ-së nuk mbaron me ekzistimin edokumenteve buxhetore që përfshijnë elementetë përgjegjshme gjinore siç është shpjeguar në trifazat më lartë.

Përkundrazi, implementimi i plotë ipërgjegjshëm gjinor në buxhetet dhe politikat eplanifikuara është qenësore, siç janë edhemonitorimi dhe vlerësimi i rezultateve. Ky nukështë fokusi këtu, pasi që supozohet që kurçështjet janë të përfshira në dokumente dhepolitika buxhetore, implementimi do të ndjekëlogjikën e qasjes së performancës buxhetore nëpërgjithësi për të garantuar implementimin dhemonitorimin e plotë të rezultateve, përfshirë ngaperspektiva gjinore.

30

Çfarë ndodh me kategoritë e tjera tëshpenzimeve?

Deri më tani, diskutimi është përqëndruar në njëmetodologji të thjeshtë që mund të përdoret përtë bërë një BPGJ, duke përdorur shembujt eshërbimeve publike. Megjithatë, puna me BPGJbrenda komunës nuk kufizohet vetëm nëshërbimet publike, por mund të zhvillohet nëkontekstin e llojeve të ndryshme të shpenzimevebuxhetore (dhe të të ardhurave). Kategori tëndryshme të shpenzimeve të komunës kërkojnënjë qasje më të ndryshme. Prandaj, në këtëkapitull janë prezentuar disa specifika se si tëkryejmë një BPGJ.

KomunalitëMund të jetë shumë e rëndësishme të analizojmëtrendet në kategorinë e shpenzimeve tëKomunalive pasi ato sinjalizojnë hapësirat ku kanevojë për ndryshime buxhetore në të ardhmen.Për të bërë këtë, thjesht llogaritni përqindjen ebuxhetit i cili shpenzohet çdo vit, dhe kërkonitrendet. Kjo mund të ju ndihmojë në planifikiminmë të mirë për vitet e ardhshme.

31

Planifikimi më i mirë mund të sjell fonde tëtjera në dispozicion, që mund të rialokohen nëlinja të tjera buxhetore dhe të përdoren përqëllime të tjera, drejt barazisë gjinore. Kjo mundtë kontribuojë në përdorim më efektiv dheefiçient të burimeve.

Megjithatë, edhe e kundërta mund tëndodhë: të kemi shumë pak shpenzime tëbuxhetuara për komunalitë, p.sh, në vende qëjanë të rëndësishme për gratë dhe vajzat.

Mallra dhe ShërbimeEdhe kategoria e shpenzimeve të mallrave dheshërbimeve mund të analizohet nga perspektivagjinore. Në mënyrë që të kryejmë analizëngjinore, është shumë e rëndësishme mënyra se sikomuna apo organizata buxhetore mban shënimepër fondet e shpenzuara. Sa i përket blerjes sëmallrave, mund të bazoheni në furnizuesit (a janëkompani të drejtuara nga burrat apo gratë) dhe sesa vende pune janë krijuar për gratë/burrat meanë të blerjes së këtyre mallrave. Megjithatë,ndikimi i aktiviteteve të prokurimit në vende puneështë vështirë të analizohet me saktësi dhe përkëtë arsye nuk rekomandohet të hyjmë shumë

32

thellë në këtë analizë. Por, prapë se prapë, përkëtë mund të bëhet një hulumtim i thellëinteresant nga një institut hulumtues, i autorizuarnga ndonjë komunë.

Një shembull tjetër është që disa komuna ekanë përdorur këtë linjë buxhetore për tëfinancuar pjesëmarrjen e punëtorëve nëkomisione komunale. Zakonisht, zyrtarët publikmarrin mëditje për pjesëmarrje në komisione,grupe punuese, konferenca, apo tryeza tërrumbullakëta. Është e rëndësishme që tëmbahen shënime për shumën e shpenzuar përmëditje, të analizuar sipas prespektivës gjinore.Analiza gjinore që tregon se sa kanë përfituargratë dhe burrat nga ky kompenzim për punënshtesë që ata kanë bërë mund të nxjerr në pahpabarazitë gjinore.

MitEshtë e pamundur tëbëjmë buxhetim të

përgjegjshëm gjinor nëlidhje me shpenzimet

kapitale.

E vërtetëEkzistojnë mënyra të

ndryshme se si perspektivae barazisë gjinore është erëndësishme sa i përketshpenzimeve kapitale.

33

Shpenzimet KapitalePërdorimi i buxhetimit të përgjegjshëm gjinor nëlidhje me shpenzimet kapitale kërkon një qasjetjetër. Shpenzimet kapitale mund të përbëjnë njëpjesë shumë të madhe të shpenzimeve të komunësdhe është shumë e rëndësishme që të analizohennë detaje nga një perspektivë gjinore. Andaj këtuështë paraqitur një qasje e veçantë për analizimin efazave të ndryshme të planifikimit dhe realizimit tëshpenzimeve kapitale, disi në më shumë detaje.

Pasi që nga këto shpenzime duhet tëpërfitojnë të gjithë qytetarët, burrat dhe gratë,kontributi i tyre është qenësor. Është erëndësishme që të sigurohemi që gratë dhe burratjanë të përfshirë në mënyrë të barabartë nëproceset e vendosjes së prioriteteve, planifikimit,zbatimit, dhe përdorimit të shpenzimeve kapitale.Gratë dhe burrat sjellin perspektiva të ndryshmenë secilin hap të procesit, bazuar në atë se si atamund t’i përdorin dhe të përfitojnë ngashpenzimet kapitale në të ardhmen. Pra, gjiniamund të vihet në konsideratë në katër fazat endryshme që lidhen me shpenzimet kapitale:

1. Prioritetet: Sa gra dhe burra përfshihen nëmarrjen e vendimeve dhe përzgjedhjen e

34

investimeve dhe projekteve që do të financohen?A janë prioritetet të përzgjedhura në mënyrëdemokratike me pjesëmarrjen e qytetarëve, apoprapa dyerve të mbyllura? Me fjalë të tjera, derinë çfarë mase marrin pjesë qytetarët në procesine përzgjedhjes së projekteve të shpenzimevekapitale? Deri në çfarë mase janë gratë dheburrat vendimarrës në këtë proces?

Tabela 6. Projektet e Investimeve Kapitale: Vendosja ePrioriteteve dhe Përzgjedhja e Projekteve.

Viti ####

#Proces

Përfshirës?(Po/Jo)

Konsultuarme: # i

Konsultuarme: % e

Prioritetet eshprehura4

Grave Burrave Grave Burrave Gra BurraveShpenzimet kapitale për sektor [emri i sektorit apo institucionit]1

2…Shpenzimet kapitale për komunë [emëro komunën]1

…

4 Prioritetet e shprehura nga gratë dhe burrat janë ose nëformë të projekteve, në rast se ka një listë të mundësive përzgjedhje ose alternativë të shpenzimeve kapitale, ose nëformë të një përshkrimi të shkurtër verbal të prioriteteve tëshprehura nga gratë/burrat.

35

2. Planifikimi: Kush ka marrë pjesë nëplanifikimin e shpenzimeve kapitale (prioritetete investimeve) dhe përcaktimin e roleve(gratë, burrat, apo të dy kategoritë)? P.sh, mekë janë konsultuar për karakteristikatarkitektonike, për dizajnin e objektit që pondërtohet, apo për atë se ku do të ndërtohetky objekt? A janë marrë në konsideratë nëmënyrë të barabartë nevojat, interesat dheprioritetet e grave dhe burrave gjatëplanifikimit të projekteve? A u janë prezantuarplanet grave dhe burrave që të mund të japinsugjerimet e tyre dhe a janë marrë nëkonsideratë sugjerimet e tyre?

3. Zbatimi: Kush i ka zbatuar ose ndërtuarprojektet e investimit? A kanë qenë gratë dheburrat të përfshirë në mënyrë të barabartë sipunëtorë në të gjitha nivelet dhe a kanë përfituarnë mënyrë të barabartë nga cilado pozitë e re epunës së krijuar?

36

Tabela 7. Projektet e Investimeve Kapitale: PlanifikimiViti ####

#Buxheti

Kanë marrëpjesë në

planifikim:administrimi:

Qytetarëttë përfshirënë planifikimpërfshirës

Çështjetgjinore të

identifikuar:(përshkrim i

shkurtë)Gra Burra Gra BurraShpenzimet kapitale për sektorin 1 [emëro sektorin ose drejtorinë]Projekti 1…[emri]Projekti 2……

Shpenzimet kapitale per sektorin 2 [emëro sektorin ose drejtorinë]Projekti 1…[emri]Projekti 2……

Tabela 8. Zbatimi/Aktivitetet e NdërtimitViti ####

#Buxheti

Kontraktorët:Pronë e:

Numri ipunëtorëve

Cilat nevoja tëgrave dhe

burrave janëadresuar gjatë

ndërtimit?Grave Burrave Gra BurraProjekti 1 [emri]Projekti 2 ……

37

4. Përdorimi: Kush ka gjasa t’i përdorë ose tëpërfitojë më së shumti nga projektet epërfunduara (burrat, gratë, apo të dy grupet )? Ahasin në ndonjë sfidë të veçantë gratë ose burratgjatë përdorimit të tyre? Për shembull, a është njësallë sportive e kufizuar që të përdoret vetëm ngaklubet e futbollit dhe sportet tjera të dominuaranga burrat, apo është e konstruktuar si njëkompleks sportiv për përdorime të ndryshme kuka hapësirë edhe për një gamë më të gjërësportesh?

Table 9. Përdorimi i Projekteve/Objekteve të ndëtuara përmesinvestimeve.

#Numri i

përdoruesve:

Numri ipunëtorëve(nëse ka)

Çështjet gjinore qëjanë identifikuar gjatë

përdorimit (prejgrave/burrave)Gra Burra Gra Burra

Projekti irealizuar i[emri]Projekti irealizuar 2…

Pjesëmarrja e grave dhe burrave mund tëanalizohet në secilën prej këtyre fazave që lidhen

38

me shpenzimet kapitale. Së pari, mund të shohimse si gratë dhe burrat kanë qenë të përfshirë nësecilën prej këtyre fazave në të kaluarën, dhe tëpërdorim këto informata për të mësuar se siduhet të përfshihen ata në të ardhmen.

Prandaj, është me rëndësi të mbajmëshënime të këtyre informatave për secilinshpenzim kapital.

Po të mblidhen këto informata, atëherëmund të identifikohen më lehtë çështjetpotenciale gjinore dhe të identifikohet mënyra sesi të adresohen ato.

Pastaj, komunat gjithashtu mund tëspecifikojnë objektivat, aktivitetet dhe indikatorëtqë lidhen me shpenzimet kapitale. Më poshtë kenidisa shembuj:

Objektivat: Siguroni pjesëmarrje të barabartë (50%) të

grave dhe burrave të ndryshëm nëidentifikimin dhe vënien e prioriteteve përprojektet e shpenzimeve kapitale.

Siguroni pjesëmarrje të barabartë (50%) tëgrave dhe burrave të ndryshëm në planifikimine shpenzimeve kapitale, dhe sigurohuni që

39

nevojat, interesat, dhe prioritetet e grave dheburrave të merren në konsideratë gjatëprocesit të planifikimit.

Me qëllim të sigurimit të pjesëmarrjes sëbarabartë, rriteni përqindjen e grave të punësuaranë realizimin (ndërtimin) e projekteve tëinvestimeve prej #% në #% çdo vit (vendosninumrat). (Shënim: Këtu po ju referohemi gravepasi që gratë zakonisht janë më pak tëpërfaqësuara në mesin e personave të kontraktuarpër punë publike, në krahasim me burrat.Megjithatë, ju duhet ta adaptoni këtë që tëpërputhet me situatën reale në komunën tuaj,bazuar në të gjeturat në Fazën e 1, Analiza Gjinore).

Sigurohuni që gratë dhe burrat mund tëpërdorin projektet e investimeve të realizuaranë mënyrë të barabartë.

Aktivitetet: Organizoni takime publike për të diskutuar,

identifikuar dhe përzgjedhur shpenzimetkapitale, në orare dhe vende të përshtatshmepër gratë dhe burrat. Promovoni ato sa mëshumë, për të siguruar pjesëmarrje më të

40

madhe dhe moderoni takimet sa më mirë përtë siguruar pjesëmarrje cilësore të të gjithëve.

Organizoni takime publike për të rishikuarplanet e shpenzimeve në orare dhe vende tëpërshtatshme për burrat dhe gratë.Promovoni sa më shumë ato për të siguruarpjesëmarrje më të madhe dhe moderonitakimet sa më mirë për të siguruar pjesëmarrjecilësore të të gjithëve. Sigurohuni qëperspektiva gjinore të përfshihet në aktivitetete planifikimit, me fokus të veçantë nëpërfshirjen e nevojave dhe interesave tëpërdoruesve të ardhshëm të gjinisë femëroredhe mashkullore.

Gjatë thirrjeve për oferta, kërkoni prejkontraktorëve që të punësojnë/përfshijnë njëpërqindje të caktuar të të punësuarve gra dheburra në secilin nivel të punës (së paku 40%sipas Ligjit për Barazi Gjinore), drejt rritjes sëbarazisë gjinore në këto projekte të financuaranga shteti. Poashtu, kërkoni prejkontraktorëve që t’i ruajnë këto të dhëna dhet’i dërgojnë nëpër komuna. Kërkoni prejkonkurentëve që të kenë rregullore dhe

41

procese të gatshme kundër ngacmimeveseksuale dhe ti zbatojnë ato.

Monitoroni përdorimin e rezultateve tëshpenzimeve kapitale. Zhvilloni intervista mepërdoruesit për të parë nëse punët/prodhimet e krijuara përputhen me nevojat etyre dhe ndajini këto informata sipas gjinisë.

Indikatorët: 50% e pjesëmarrësve të përfshirë në

identifikimin e prioriteteve për shpenzimetkapitale janë burra, dhe 50% janë gra.

50% e pjesëmarrësve të përfshirë nëplanifikimin e prioriteteve për shpenzimetkapitale janë burra, dhe 50% janë gra.

Përqindja e grave pjesëmarrëse në zbatimin eshpenzimeve kapitale rritet prej #% në #% përçdo vit (vendosni numrat).

Gratë dhe burrat i përdorin në mënyrë tëbarabartë rezultatet e shpenzimeve kapitale.

42

Paga dhe MëditjaTë dhënat lidhur me të punësuarit të ndara sipasgjinisë mund të përdoren për të identifikuarpabarazitë gjinore në punësim, në nivelin epagave, dhe potencialisht në ofrimin eshërbimeve. Për shembull, kategoria eshpenzimeve “pagat dhe mëditjet” përfshin fondetpër të punësuarit e Komunës së Kamenicës.

“Tingëllon mirë, porproblemi është që

gratë nuk janë të aftafizikisht për të kryerpunë të rënda, si në

instalimin e gypave tëujit apo në ndërtimin

e objekteve.”

“Kjo nuk është e vërtetë!Ka shumë gjëra të cilat

unë mund t’i bëj, si mbajtjae shenjave të sinjalistikësnë zonat e ndërtimit, të

jem arkitekte, tëmenaxhoj punëtorët, tëlyej muret, dhe shumëgjëra të tjera gjithashtu!Pse duhet të përfitosh timë shumë se unë prej

këtyre parave publike?”

43

Tabela 10 tregon të dhënat mbi numrat e tëpunësuarve në zyrën e kryetarit për vitin 2013.Nuk kemi pasë qasje në të dhënat për vitet tjera.

Tabela 10. Gratë dhe burrat e punësuar në Zyrën e KryetaritViti # i të

punësuarve# i grave # i

burrave2013 22 4 (18%) 18 (82%)

Mund të shihet që numri dhe përqindja e burrave18 (82%), ështe shumë më i madh se numri igrave të punësuara, 4 (18%). Duhet përmendurse Zyra e Kryetarit nuk është departamenti ivetëm ku ka të punësuar shumë më shumë burrase gra. Të gjitha drejtoritë tjera në Kamenicë ekanë po të njejtin problem.

Nëse një numër jo i barabartë i grave ose iburrave janë të punësuar në role vendimmarrëse,kjo ka një ndikim direkt në mundësinë e grave dheburrave të marrin pjesë në procese vendimmarrësebrenda komunës, dhe po ashtu në pagat e tyre.Gjithashtu, ndikon në mënyrën se si politikat dheprogramet e Komunës i marrin në konsiderimprioritetet e veçanta të grave dhe burrave.

Në vazhdim, mund të kalkulojmëpërqindjen e buxhetit të shpenzuar në gra dheburra duke i shikuar shpenzimet për gratë dhe

44

burrat e punësuar në komunë. Tabela 11 tregonpagat vjetore bruto të stafit në zyren e kryetarit,të ndara sipas gjinisë.

Tabela 11. Totali dhe përqindja e pagave dhemëditjeve të Zyrës së Kryetarit të shpenzuara në gradhe burra

VitiShpenzuar për gra

% eshpenzuar

për gra

Shpenzuarpër burra

% eshpenzuar përburra

2013 €19,152 12% €146,234 88%

Tabela tregon që në përgjithësi, në zyrën ekryetarit, një përqindje më e lartë e pagave dhemëditjeve në vitin 2013 ka shkuar tek burrat(88%). Pra, burrat kanë përfituar më shumë prejburimeve të kësaj zyreje.

Në mënyrë që të ndryshojmë këtë gjë përvitet në vijim, duhet ta adresojmë këtë problem meanë të objektivave, aktiviteteve, dhe indikatorëve.

Objektivat Të ulet dallimi në pagë në mes të burrave dhe grave. Të rritet numri i grave të punësuara në zyren e

kryetarit.

45

Aktivitete Specifike Krijimi i politikave afirmative të veprimit dhe

porogrameve të mentorimit të cilat inkurajojnëmë shumë gra që të jenë në gjendje të arrijnëpozita më të larta brenda zyrës të kryetarit.

Inkurajimi i grave të aplikojnë në pozita mepaga më të larta.

Ndërmarrja e aktiviteteve që promovojnëgratë në pozita më të larta brenda zyrës.

Indikatorët: Ulet dallimi në paga mes burrave dhe grave të

punësuara në zyrën e kryetarit. Rritet balanci gjinor tek të punësuarit në zyrën

e kryetarit.

46

Sugjerime për organizimin edëgjimeve publike në një mënyrë qëpromovon pjesëmarrjen e barabartëtë grave dhe burrave

Përderisa deri më tani fokusi ka qenë nëatë se si “të bëjmë BPGJ-në”, përfshirë edhekategoritë specifike të shpenzimeve, ky seksionndryshon fokusin tek disa mënyra specifike përpërfshirjen e grave dhe burrave në procesin ebuxhetit. Përgjatë procesit të pregaditjes së draftbuxhetit, të dhënat nga qytetarët duhet tëmblidhen përmes dëgjimeve publike. Kjo duhetpraktikuar para draftimit të buxhetit, por edheposa të kemi krijuar draftin fillestar të buxhetit,me qëllim të mbledhjes së të dhënave ngaqytetarët.

Sigurohuni që të reklamoni sa më mirëkëto dëgjime publike, temën e tyre, vendin,datëndhe kohën. Për të reklamuar dëgjimet publikepërdorni gazetat, radion, televizionin, broshurat,posterat, Facebook-un, dhe shenjat nëpërndërtesa publike dhe biznese (p.sh. dyqane). Jupoashtu mund të arrini të adresoni personalishtkëtë çështje tek gratë (dhe burrat) në vendet ku

47

ata ndodhen në jetën e tyre të përditshme.Informoni organizatat e shoqërisë civile dhekërkoni ndihmën nga ata për informimin eanëtarëve dhe përfituesve të tyre lidhur metakimet në mënyrë që edhe ata të mund të marrinpjesë.

Për t’u siguruar që gratë dhe burrat marrinpjesë në dëgjime publike, duke sjellë perspektivëndhe idetë e tyre, mundohuni që t’i organizonikëto takime në një orar të përshtatshëm në tëcilin gratë dhe burrat mund të marrin pjesë (p.sh.jo në kohën kur ndodh përgaditja e ushqimeve,kur njerëzit janë në punë, apo në orët e vona tënatës që mund të paraqesë probleme të sigurisëpër gratë).

Poashtu, sigurohuni që dëgjimet publike t’iorganizoni në një vend ku të gjithë qytetarët kanëqasje dhe ndihen të rehatshëm. Për shembullgratë mund të kenë më shumë qasje në dëgjimetpublike të organizuara nëpër shkolla dhe kështumund të rritet pjesëmarrja e tyre. Mundohuni tëmbani takime edhe jashtë qytetit për tu siguruarqë keni marrë të dhëna nga qytetarë të ndryshëm.Nëse takimet mbahen më larg dhe është edëshirueshme që të ketë pjesëmarrje të

48

balancuar, mund të jetë me rëndësi që tëmundësohet transporti.

Nësë grupe të caktuara, p.sh. gratë, nukjanë të mësuara të flasin në takime publike,konsideroni mundësinë e takimit me gratë ndaras,ku ato ndihen më rehat që të flasin për prioritetetdhe interesat e tyre, dhe ku ato kanë gjasa tëpërzgjedhin disa folës për të paraqitur në takimine përgjithshëm çështjet e diskutuara.

Prezantoni pikat kryesore të draft buxhetitgojarisht, në një mënyrë që njerëzit ta kuptojnë. Ushtroni pyetje qytetarëve në fushat në të cilat dotë donit të merrnit të dhëna prej tyre. Gjatëtakimit, angazhoni një moderator të mirë, që iujep hapësirë njerëzve të ndryshëm të flasin, gravedhe burrave, dhe që nuk lejon asnjë person që tëmarrë kontrollin gjatë takimit. Caktoni një persontjetër që të mbajë shënime të qarta për çështjet engritura nga qytetarët. Kur është e mundur,përgjigjuni aty për aty në pyetjet, shqetësimet,apo çështjet e ngritura nga qytetarët, gratë dheburrat. Nëse nuk keni informata të mjaftueshme,bëjuni me dije qytetarëve që do t’u përgjigjenipublikisht në të ardhmen, duke specifikuar se kurdhe ku do t’i përgjigjeni.

49

Vazhdimësia: Për qytetarët është erëndësishme që si zgjedhësit tuaj, të dijnë se çfarëështë bërë me informatat që ata ju kanë dhënëgjatë takimit. Kur e kuptojnë që ajo që e kanëthënë është dëgjuar, kjo u jep vullnet që të marrinpjesë në procese të tilla. Dërgoni një kumtesë përmedia menjëherë pas takimit dhe postoniinformatat në faqen tuaj të internetit, në mënyrëqë të informoni të gjithë qytetarët (edhe ata qënuk kanë qenë prezent) për çështjet që janëprezantuar dhe diskutuar. Përfshini informatatkontaktuese të personave që ata mund t’ikontaktojnë nëse duan të shtrojnë pyetje apo tëndajnë më shumë ide (brenda një afati të caktuar).Më vonë, dërgoni një tjetër kumtesë për mediadhe reklamoni mirë se cilat çështje të ngritura ngaqytetarët, gratë dhe burrat, janë përfshirë nëbuxhet.

50

Çka nëse hasi në sfida?

Kjo pjesë përshkruan sfidat e mundshme me tëcilat dikush mund të ballafaqohet gjatë “kryerjessë BPGJ-së”, si dhe disa mënyra të mundshme sesi t’i adresojmë sfidat e tilla.

Sfida Zgjidhja e mundshme

Nuk ka tëdhëna tëndara sipasgjinisë.

Sigurohuni që institucioni juaj në tëardhmen të fillojë të ndajë të gjitha tëdhënat sipas numrit të grave dheburrave (si dhe grave dhe burrave nënën-grupe, p.sh. bazuar në moshën,nivelin e arsimimit, etnicitetin etj. kurnjë ndarje e tillë ka kuptim) nëmënyrë që mos ta keni këtë problemnë të ardhmen.

Ku është e mundur, përdornicensusin e vendit, ose studimet aporaportet e tjera, që kanë të dhënat tëcilat ju nevojiten.

Kryeni një pyetësor të shpejtë me njëmostër të vogël të përfituesve, që mëvonë mund të gjeneralizohet nëpopullsinë e përfituesve.

51

Bëni hulumtim cilësor, duke përfshirëfokus grupet dhe/ose intervistat përtë mbledhur informatat.

Mungesa e të dhënave nuk duhet tëpërdohet si arsyetim për të moskryer BPGJ. Gjithmonë egziston njëmënyrë për t’ia filluar, edhe nësekemi pak të dhëna. Më pas, përmesanalizave të ndryshme, do të krijohentë dhëna të reja.

Mungesa evullnetitpolitik përzbatimin eBPGJ-së

Qasjuni personave në pozitavendimmarrëse që prej fillimit(p.sh.Kryetarit të Komunës) për t’uashpjeguar rëndësinë e BPGJ-së përkomunën. Mos harroni të përmendise kjo nuk ka të bëjë vetëm me gratëdhe që jo-domosdoshmërisht kanevojë për rritje të linjës buxhetore(këto janë dy keqkuptimet më tëshpeshta). Nëse ata e kuptojnë këtëdhe rëndësinë e BPGJ-së nëplanifikimin buxhetor, ata do të mundt’ju përkrahin dhe të tjerët me sigurido të ndjekin këtë shembull.

Mirësisht kërkoni nga personatudhëheqës një letër mbështetëse përanalizën gjinore, që do të mund t’ju

52

ndihmojë në qasjen tekdepartamentet dhe divizionet tjera.

Shpjegojuni zyrtarëve që BPGJ mundtë rrisë efikasitetin, efektivitetin,llogaridhënien, dhe transparencën ekomunës. Procesi mund të rezultojënë dëshmi të qarta të cilat ata mundt’i përdorin në arsyetimin e kërkesavetë tyre buxhetore tek Ministria eFinancave, duke ofruar një mundësimë të mirë që kërkesat tëfinancohen.

BPGJ mund t’iu ndihmojë atyre që tëparaqesin tek akterët ndërkombëtarëdhe vendor përkushtimin e tyre përavancimin e barazisë gjinore.

Bëjuni të qartë që kryerja e BPGJ-sëështë obligim ligjor.

Mungesa ekapacitetitpër të kryeranalizagjinore

Kërkoni përkrahje, sugjerimedhe/ose mentorim prej Agjencisë përBarazi Gjinore, Zyrtarëve për BaraziGjinore, Rrjetit të Grupeve të Gravetë Kosovës, organizatave të shoqërisëcivile, dhe/ose akterëvendërkombëtarë që kanë përvojë nëzbatimin e BPGJ.

53

Nuk kabuxhet përtë arriturobjektivat eidentifikuaradrejtbarazisëgjinore

Përdorni analizat gjinore për të bërëargumente të qarta në dokumentinbuxhetor, duke justifikuar shpenzimete tepërta tek Ministria e Financave.

Nëse kërkesa për fonde ështëmohuar, kërkoni përkrahje financiareapo vetanake (pa të holla) nga akterëtndërkombëtarë, donatorët, oseakterët e shoqërisë civile, përzbatimin e objektivave.

Në përgjithësi, bëjeni të qartë qëBPGJ nuk përfshin fonde shtesë, porka për qëllim përdorimin më efikas tëfondeve ekzistuese. Duke marrëparasysh perspektivat e grave dheburrave, objektivat për barazi gjinoredo të arrihen më lehtë dukeshpenzuar fondet e rregullta nëmënyrë më të mirë.

54

Pak gramarrin pjesënë dëgjimepublike /konsultime

Shpërndani sa më shumë që të jetë emundur informatat lidhur me kohëndhe vendin se ku do të mbahetdëgjimi publik.

Postoni informatat në postera, nëfaqen e internetit, dhe në media.

Hartoni strategji të komunikimit, ecila synon dhe arrin edhe tek gratë.

Drejtojuni në mënyrë direkte grave:shpjegojuni se si pjesëmarrja e tyreaktive mund të ketë ndikim në jetët etyre dhe të kryejë aktivitetefuqizuese.

“Sigurisht që do të hasim në sfida,por nëse jemi të përkushtuar që të

krijojmë një shoqëri më tëbarabartë dhe nëse punojmë së

bashku, ne mund ta arrijmë këtë!”

55

Afatet kryesore në proceset buxhetorePër BPGJ, koha dhe koordinimi me afatebuxhetore janë shumë të rëndësishme. Prandaj,kjo pjesë e doracakut bënë përmbledhjen eafatave kryesore buxhetore për nivelin lokal.

Data Veprimi

30 Prill Qeveria dërgon KASH-in për vitin e ardhshëmfiskal tek Kuvendi Nacional, dhe llogaritë buxhetinpër dy vitet tjera fiskale.

15 Maj Ministria e Financave nxjerr Qarkoren e parëbuxhetore.

15 Maj-Qershor

Departamenti përgatitë draft buxhetin duke ukonsultuar me komunitete dhe palë të ndryshme;komiteti i politikave dhe financave mban dëgjimepublike; kryetari dërgon KASHin tek AsamblejaKomunale.

30Qershor

Komuna dërgon KASH-in tek Ministria e Financave.

Gusht Zyrtari i lartë i financave konsultohet me kryetarin,dhe mban dëgjime publike.

15Gusht

Nëse ka nevojë, Ministria e Financave përgatitë njëQarkore të dytë buxhetore.

1Shtator

Kryetari dërgon draft buxhetin tek AsamblejaKomunale.

Shtator Asambleja Komunale mban së paku një dëgjimpublik.

30Shtator

Komuna dërgon propozimin e buxhetit tek Ministria eFinancave, dhe e publikon në faqen e internetit.

56

A doni më shumë informata dhemjete të dobishme?

Alterziu B. Eksperienca Buxhetimi gjinor nëBashkinë e Elbasanit: Buxhetimi mepjesëmarrje. Prezantim. Në:http://www.partnersalbania.org/skedaret/Elbasani_shqip.pdf

HELVETAS. Konferenca Ndërkombëtare:Buxhetimi i Përgjegjshëm Gjinor: Sfidat dhePraktikat. Prishtinë, Kosovë, 15 Nëntor 2012.Në: http://abgj.rks-gov.net/Portals/0/International%20Conference%20Alb.pdf

Rrjeti i Grupeve të Grave të Kosovës. Me ÇfarëÇmimi: Alokimet Buxhetore për Zbatimin eKornizës Ligjore kundër Dhunës në Familje nëKosovë. 2012. Në:http://www.womensnetwork.org/documents/20130211130931258.pdf

Shoqata Afariste e Gruas SHE-ERA. Analiza eBuxhetit Gjinor dhe Ndikimi i Politikave Fiskalenë Nivelin e Varfërisë së Grave Fermere –Ministria e Bujqësisë, Pylltarisë dhe ZhvillimitRural. 2007. Në: http://she-

57

era.org/~sheera/wp-content/uploads/2014/05/ANALIZA-E-BUXHETIT-GJINOR-DHE-NDIKIMI-I-POLITIKAVE-FISKALE-N%C3%8B-NIVELIN-E-VARF%C3%8BRIS%C3%8B-S%C3%8B-GRAVE-FERMERE-%E2%80%93-MINISTRIA.pdf.

Swiss Cooperation Office në Kosovë. Gjinia nëPlanet dhe Buxhetet Komunale: Doracak meudhëzime praktike për një Planifikim tëPërgjegjshëm Gjinor dhe Buxhetim në Nivellokal bazuar në përvojat me komunat eKosovës. 2012. Në: http://helvetas-ks.org/wp/wp-content/uploads/2011/10/Gender-Manual-SQ.pdf

USAID Democratic Effective MunicipalitiesInitiative (DEMI). Buxhetimi i PërgjegjshëmGjinor: Nga verpimet Ad-hok tek integrimidhe Planifikimi Gjinor. Në: http://www.demi-ks.org/repository/docs/GenderResponsiveBudgeting_Alb.pdf

USAID DEMI. Policy Paper on Municipal GenderResponsive Budgeting in Kosovo. 2013.

58

Zenelaj B. Veglat e Panifikimit. Academy forTraining and Technical Assistance. (Prezantim)

59

Aneksi: Një shembull nga Divizioni iSporteve, nga Drejtoria e Kulturës,Rinisë, dhe Sportit në Komunën eKamenicës

Një shembull tjetër i mirë vjen nga drejtoria erinisë, sportit, dhe kulturës nga Komuna eKamenicës. Kjo drejtori ofron disa shërbimespecifike në lidhje me sportin.

Viti Përfituesit # i grave # i burrave2012 146 53 (36%) 93 (64%)2013 157 61 (38%) 96 (62%)

Tabela më sipër tregon që deri tani përfituesitkryesorë të kësaj kategorie kanë qenë djemtë dheburrat. Kjo përfshinë 2 klube të futbollit, një klub tëshejtarisë, një klub të shahut prej të cilit përfitojnëekskluzivisht djemtë dhe burrat. Gjithashtu, dyklube të volejbollit vetëm për gra (35 gra dhevajza), dhe dy klube të karates e një të atletikës kushumica e përfituesve janë burra.

Mund t’i përdorim këta numra për takalkuluar përqindjen e buxhetit që shpenzohet nëgra, dhe në burra, duke i analizuar shpenzimet për

60

gra përfituese dhe burra përfitues në këtë drejtori.Tabela më poshtë tregon se si shpenzimet në

këtë kategori, përbëjnë përqindje të caktuara tëshpenzuara në burra dhe gra për çdo vit.

VitiShpenzuar

në gra% e shpenzuar

në graShpenzuarnë burra

% e shpenzuarnë burra

2012 €6,200 35% €11,600 65%

2013 €6,500 35% €12,550 65%

Tabela tergon që në Kamenicë, në sektorin e sportit,përqindja më e madhe e buxhetit për vitet 2012-2013 ka shkuar te djemtë dhe burrat (65%)

Tash që e dijmë që gratë dhe vajzat përfitojnëmë pak nga shërbimet dhe nga buxheti i divizionit tësportit, mund të bëjmë ndryshime në dokumentet ebuxhetit në mënyrë që të adresojmë këtë problem:

Objektivat: Të rritet numri/përqindja e grave dhe vajzave

që marrin pjesë në aktivitete sportive. Të shtohet numri i klubeve sportive vetëm për

gra dhe vajza (të ketë më shumë se vetëmklubi i volejbollit)

Të rritet numri/përqindja e vajzave dhe grave që

61

marrin pjesë në klube që janë të hapura për të dygjinitë.

Aktivitete specifike: Krijimi i një strategjie të komunikimit që targeton

veçanërisht gratë. Hapja e klubeve të tjera sportive vetëm për gra

dhe vajza.

Indikatorët: Rritet përqindja e grave dhe vajzave që marrin

pjesë në klube sportive. Ekziston strategjia e komunikimit që targeton

veçanërisht gratë dhe vajzat. Klube të reja, dhe të ndryshme sporti ekzistojnë.

Katalogimi në botim – (CIP)Biblioteka Kombëtare e Kosovës “Pjetër Bogdani”

305-055.1(496.51)(036)305-055.2(496.51)(036)330.534.4(496.51)(036)

Udhërrëfyes Praktik : Buxhetimi PërgjegjshëmGjinor në Nivel Lokal : Buxheti i Kosovës / NicoleFarnsworth… [et al.]. – Prishtinë : Rrjeti i Grupeve tëGrave të Kosovës, 2014. – 64 f. : ilustr. me ngjyra ; 21cm.

1.Farnsworth, Nicole

ISBN 978-9951-8852-2-5

Rrjeti i Grupeve të Grave të KosovësRr. Hajdar Dushi C-2 II/810000 Prishtinë, Kosovë

+ 381 (0) 38 245 850www.womensnetwork.orginfo@womensnetwork.org

Facebook: Kosova Women’s Network