LUSTRA ŚWIATAjęzyk polski

z a k r e s p o d s t a w o w y i r o z s z e r z o n yl i c e u m i t e c h n i k u m

PODRĘCZNIK część 1

1

Język polskiw ćwiczeniachonlineOferta:sklep.wsip.pl

Autorzy: Witold Bobiński, Anna Janus-Sitarz, Maciej Pabisek

Podręcznik dopuszczony do użytku szkolnego przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania i wpisany do wykazu podręczników przeznaczonych do kształcenia ogólnego do nauczania języka polskiego, na podstawie opinii rzeczoznawców:dr hab. Anny Cegieły, dr hab. Małgorzaty Święcickiej, dr. hab. Piotra Zbróga

Zakres kształcenia: podstawowy i rozszerzony.Etap edukacyjny: IV.Typ szkoły: szkoły ponadgimnazjalne.Rok dopuszczenia: 2012.

Numer ewidencyjny w wykazie wspólny dla tradycyjnej i elektronicznej formy podręcznika: 541/1/2012

© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o.Warszawa 2012

Wydanie I (2012)

ISBN 978-83-02-12927-8 (całość)ISBN 978-83-02-12869-1 (część 1)

Opracowanie merytoryczne i redakcyjne: Anna Rossa (redaktor cyklu, redaktor merytoryczny), Agnieszka Fedorowicz, Anna Rogowska (współpraca redakcyjna)Redakcja językowa: Agnieszka CzerepowickaRedakcja techniczna: Iwona BiałkowskaProjekt okładki: Katarzyna TrzeszczkowskaProjekt grafi czny: Katarzyna TrzeszczkowskaProjekt i wykonanie infografi k: Katarzyna TrzeszczkowskaOpracowanie grafi czne: Katarzyna TrzeszczkowskaFotoedycja: Natalia MarszałekSkład i łamanie: Arkadiusz Grabowski

Zalecane wymagania systemowe i sprzętowePodręcznik elektroniczny w formacie PDF otwierany na komputerach PC i MAC wymaga zainstalowania bezpłatnego programu Adobe Reader (http://get.adobe.com/reader/); otwierany na tabletach i telefonach z systemem Apple iOS wymaga zainstalowania bezpłatnego programu iBooks (do pobrania ze sklepu App Store); otwierany na tabletach i tele-fonach z systemem Android wymaga zainstalowania bezpłatnego programu Adobe Reader (do pobrania z Google Play).

Pomoc techniczna: pomocmult@wsip.com.pl

Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne spółka z ograniczoną odpowiedzialnością 00-807 Warszawa, Aleje Jerozolimskie 96Tel.: 22 576 25 00Infolinia: 801 220 555www.wsip.pl

Materiały, do których masz dostęp, nie mogą być rozpowszechniane publicznie, nie mogą być przedmiotem dalszego obrotu. Rozporządzanie ich opracowaniem wymaga uzyskania zgody.

| 3

Powieść to zwierciadło przechadzające się po gościńcu” – napisał w jednym ze swoich dzieł XIX-wieczny pisarz francuski Stendhal (czytaj: stędal). Miał na myśli „gościniec życia”, „gościniec świata”, a  więc wszystkie drogi i przypadki ludzkiej egzystencji. Metafora Stendhala rozpowszechniła się w sztuce i my-

śli humanistycznej. Dziś już nie tylko powieść realistyczną, o której wspominał francuski pisarz, lecz także całą kulturę uważa się za zwierciadło ludzkiego ducha – odbicie przeżyć, myśli, pragnień, wyobrażeń, lęków… Uno-wocześniając nieco metaforę Stendhala, moglibyśmy określić kulturę jako system albo nawet nieregularną, splą-taną sieć zwierciadeł, w których odbija się cała skomplikowana osobowość człowieka współczesnego i dawnego – wraz z jej jasnymi porywami i ciemnymi, tajnymi zakamarkami.

Literatura, malarstwo, rzeźba, architektura, muzyka, fi lm, teatr, język to wielkie zwierciadła odbijające jedno-cześnie trwałość i przemiany ludzkiego ducha na przestrzeni dziejów. Są złożone z milionów mniejszych zwier-

ciadeł i zwierciadełek – poszczególnych dzieł sztuki, tekstów kultury. Sztuka przegląda się w sobie: literatura w malarstwie, muzyce, rzeźbie, teatrze, fi lmie i na odwrót; wielkie tematy, motywy i wątki wędrują po rozmaitych dziedzinach twórczości, przyjmują naj-różniejsze postaci. Motyw lustrzanego odbicia na przykład – począwszy od mitu o Narcy-zie – raz po raz powraca w dziełach sztuki wielkiej i tej popularnej, masowej. I za każdym razem taki powrót mówi nam coś o nas i naszym świecie.

Zasadą organizującą podręcznik Lustra świata jest właśnie motyw lustra: odbijania się tych samych zagadnień, problemów w kulturze, literaturze i języku różnych epok, róż-nych stylistyk. Duży nacisk położono nie tylko na teksty współczesne, na współczesność w ogóle (nowe media), lecz także na szeroko zarysowaną tradycję kultury oraz literatury (np. antyk śródziemnomorski), co umożliwia pełniejsze odczytywanie tekstu i widzenie go w szerszym kontekście kulturowym.

Cykl składa się z pięciu części (część 1: starożytność–średniowiecze; cz. 2: renesans–oświecenie; część 3: romantyzm–pozytywizm, część 4: modernizm–dwudziestolecie międzywojenne; część 5: współczesność). Materiał ułożono chronologicznie (zgodnie z kolejnością epok literackich) i podzielono na mniejsze bloki: literacko-kulturowy (Dzieła – arcydzieła), językowy (Język lustrem kultury), powtórkowo-maturalny (Nie tylko do matu-ry), wzbogacone antologią dodatkowych tekstów. W zasadniczej części podręcznika – literacko-kulturowej – wyróżniono: Człowiek i epoka w lustrze literatury, czyli polecenia i pytania pomocne w analizie i interpretacji dzieł; Lustrzane odbicia – dialogi sztuk umożli-wiające tropienie podobnych motywów i światów przedstawionych w dziełach różnych epok i różnych sztuk; W lustrze współczesności – konteksty stwarzające fascynującą okazję rozpoznawania (i poznawania!) siebie i spraw naszego czasu w dziełach współczesnych.

Luster nieustannie przybywa, ale wciąż te najodleglejsze odbijają się w tych najbliżej nas.

Autorzy

Kultura, czyli kraina luster

Jan van Eyck, Portret małżonków Arnolfi nich, 1434,

(fragment) National Gallery, Londyn

Czy zastanawialiście się przez chwilę, co się odbija w lustrze, które stoi naprzeciw lustra? Oczywiście to lustro, które stoi naprzeciw lustra i nawzajem.Ale takie odbijanie się nawzajem jest wystarczająco nudne, żeby po pewnym czasie któreś lustro nie odbiło czegoś, czego w tamtym drugim wcale nie ma, i żeby nie zaczęły się między lustrami wzajemne wykrzywiania […].

Maciej Wojtyszko, Bromba i inni

Starożytne lustroz brązu i drewna,1567–1320 p.n.e.(XVIII dynastiaegipska), kolekcja prywatna

Materiały, do których masz dostęp, nie mogą być rozpowszechniane publicznie, nie mogą być przedmiotem dalszego obrotu. Rozporządzanie ich opracowaniem wymaga uzyskania zgody.

4 | S p i s t r e ś c i

spis treściKultura, czyli kraina luster (wstęp) 3Jak korzystać z podręcznika 8Różnorodność tekstów kultury 10

STAROŻYTNOŚĆ 12P IERWSZE SPOJRZENIE

Oś czasu 14Wierzenia starożytnych 16

DZIEŁA I  ARCYDZIEŁA – ZWIERCIADŁA RZEC Z YWI STOŚC I

Gilgamesz (fragmenty) 20LUSTRZANE ODBIC IA – D IALOGI SZTUK

Sztandar z Ur (fragment) 24Homer Iliada (fragmenty) 25W LUSTRZE WSPÓŁCZESNOŚCI

Mircea Eliade Chaos i Kosmos (fragmenty) 26Zbigniew Herbert Przesłanie Pana Cogito 27Sztuka interpretacji – liryka 28

Owidiusz Metamorfozy (fragmenty) 30LUSTRZANE ODBIC IA – D IALOGI SZTUK

Bolesław Leśmian Dziewczyna przed zwierciadłem 34Michelangelo Merisi da Caravaggio Narcyz 35W LUSTRZE WSPÓŁCZESNOŚCI

Maria Pawlikowska-Jasnorzewska Narcyz 36Salvador Dalí Metamorfoza Narcyza 37

Platon Pa�stwo (fragmenty) 38LUSTRZANE ODBIC IA – D IALOGI SZTUK

Plotyn Enneady (fragmenty) 42Klasyczny ideał piękna 44W LUSTRZE WSPÓŁCZESNOŚCI

Mieczysław Jastrun Mit śródziemnomorski (Eros, fragmenty) 46

Wergiliusz Georgiki (fragment) 48LUSTRZANE ODBIC IA – D IALOGI SZTUK

Safona [Gdy spoczniesz kiedyś w grobie…] 52Rainer Maria Rilke Sonety do Orfeusza 53Jacek Malczewski Orfeusz i Eurydyka 54W LUSTRZE WSPÓŁCZESNOŚCI

Jonasz Kofta Wołanie Eurydyki 55Jacek Trznadel Spojrzeć na Eurydykę (fragmenty) 56

Sofokles Antygona 58Narodziny teatru i dramatu 60Początki sztuki aktorskiej 62LUSTRZANE ODBIC IA – D IALOGI SZTUK

Arystoteles Poetyka (fragmenty) 64Edyp i Antygona w sztuce 65W LUSTRZE WSPÓŁCZESNOŚCI

Czesław Miłosz Antygona (fragmenty) 66

Horacy Ody 68Oda II 3 68

lektura do przeczytania w całości

Materiały, do których masz dostęp, nie mogą być rozpowszechniane publicznie, nie mogą być przedmiotem dalszego obrotu. Rozporządzanie ich opracowaniem wymaga uzyskania zgody.

S p i s t r e ś c i | 5

Oda I 9 69Oda III 30 69

LUSTRZANE ODBIC IA – D IALOGI SZTUK

Jan Kochanowski Pieśń XX 72Édouard Manet Śniadanie na trawie 73Kazimierz Wierzyński Szumi w mej głowie 74W LUSTRZE WSPÓŁCZESNOŚCI

Zbigniew Herbert Do Marka Aurelego 75

PIERWSZE SPOJRZENIE

Biblia – księga ksiąg 76

DZIEŁA I  ARCYDZIEŁA – ZWIERCIADŁA R Z EC Z YWI STOŚC I

Ksi�ga Psalmów (fragmenty) 80Psalm 69 (fragmenty) 80Psalm 127 81Psalm 130 81Psalm 148 82

LUSTRZANE ODBIC IA – D IALOGI SZTUK

Hendrick ter Brugghen Król Dawid grający na harfi e 84W LUSTRZE WSPÓŁCZESNOŚCI

Tadeusz Nowak Psalm zabandażowany 85

Pie�� nad Pie�niami (fragmenty) 86LUSTRZANE ODBIC IA – D IALOGI SZTUK

William Russel-Flint Pieśń nad Pieśniami 89W LUSTRZE WSPÓŁCZESNOŚCI

Zygmunt Kubiak Poezja Biblii (fragmenty) 90

Ksi�ga Hioba (fragmenty) 92LUSTRZANE ODBIC IA – D IALOGI SZTUK

Gaspare Traversi Hiob wyszydzany przez żonę 95W LUSTRZE WSPÓŁCZESNOŚCI

Tadeusz Różewicz Widziałem Go 96Northrop Frye Wielki Kod. Biblia i literatura (fragmenty) 97Leszek Kołakowski Job, czyli Antynomie cnoty (fragmenty) 98

Ksi�ga Koheleta (fragmenty) 100LUSTRZANE ODBIC IA – D IALOGI SZTUK

Edward Munch Łoże śmierci (Gorączka) 102W LUSTRZE WSPÓŁCZESNOŚCI

Czesław Miłosz Piosenka 103Anna Kamieńska Twarze Księgi(Kohelet, czyli Prorok Wątpienia, fragmenty) 104

Apokalipsa �w. Jana (fragmenty) 106LUSTRZANE ODBIC IA – D IALOGI SZTUK

Koran (fragment) 109W LUSTRZE WSPÓŁCZESNOŚCI

Jan Lebenstein Jeźdźcy Apokalipsy 110Marta Deskur Nowe Jeruzalem 111Zbigniew Herbert Sprawozdanie z raju 112Anna Świderkówna Biblia a człowiek współczesny(Przyjdę niebawem, fragmenty) 113

Materiały, do których masz dostęp, nie mogą być rozpowszechniane publicznie, nie mogą być przedmiotem dalszego obrotu. Rozporządzanie ich opracowaniem wymaga uzyskania zgody.

6 | S p i s t r e ś c i

spis treści

lektura do przeczytania w całości

Michai� Bu�hakow Mistrz i Ma�gorzata 114LUSTRZANE ODBIC IA – D IALOGI SZTUK

Johann Wolfgang Goethe Faust (fragmenty) 118Hieronim Bosch Kuszenie św. Antoniego 119W LUSTRZE WSPÓŁCZESNOŚCI

Tadeusz Różewicz Unde malum? 120Czesław Miłosz Unde malum? 120

JĘZYK LUSTREM KULTURY

Uważne czytanie 122Józef Majewski Ponowne zaczarowanie świata. Mitologiczna funkcja mediów tabloidowych (fragmenty) 122

Frazeologia 125Język jako system znaków 126

N IE TYLKO DO MATURY

Głosy o epoce 130Mieczysław Jastrun Mit śródziemnomorski (Podobny do bogów, fragmenty) 130Grecy smutni i piękni. Rozmowa z Zygmuntem Kubiakiem (fragmenty) 131

Starożytność, Biblia (mapa myśli) 132Mój projekt 134Umiem – poznaję więcej 135Warto poznać 139Antologia wybranych tekstów 140

ŚREDNIOWIECZE 148P IERWSZE SPOJRZENIE

Oś czasu 150W cieniu gotyckich katedr 152Styl romański i gotycki 156

DZIEŁA I  ARCYDZIEŁA – ZWIERCIADŁA RZEC Z YWI STOŚC I

Dante Alighieri Boska Komedia (fragmenty) 158LUSTRZANE ODBIC IA – D IALOGI SZTUK

Święty Tomasz z Akwinu Summa teologiczna (fragmenty) 164Motyw piekła w sztuce średniowiecza 165W LUSTRZE WSPÓŁCZESNOŚCI

Umberto Eco Imię róży (fragmenty) 166Zbigniew Herbert Co myśli Pan Cogito o piekle 167

Dzieje Tristana i Izoldy 168Życie rycerskie i dworskie 170LUSTRZANE ODBIC IA – D IALOGI SZTUK

Święty Augustyn Wyznania (fragmenty) 172René Magritte Kochankowie 173W LUSTRZE WSPÓŁCZESNOŚCI

Italo Calvino Rycerz nieistniejący (fragmenty) 174

�wi�ty Franciszek z AsyuPochwa�a stworzenia 176

LUSTRZANE ODBIC IA – D IALOGI SZTUK

Giotto di Bondone Wypędzenie demonów z Arezzo 179Leopold Staff Biedaczyno asyski! 180W LUSTRZE WSPÓŁCZESNOŚCI

Brat Słońce, siostra Księżyc, reż. Franco Zeffi relli 181

lektura do przeczytania w całości

Materiały, do których masz dostęp, nie mogą być rozpowszechniane publicznie, nie mogą być przedmiotem dalszego obrotu. Rozporządzanie ich opracowaniem wymaga uzyskania zgody.

S p i s t r e ś c i | 7

Bogurodzica 182Początki piśmiennictwa polskiego 184LUSTRZANE ODBIC IA – D IALOGI SZTUK

Deesis 186W LUSTRZE WSPÓŁCZESNOŚCI

Krzysztof Kamil Baczyński Modlitwa do Bogarodzicy 187

Pos�uchajcie, bracia mi�a... 188LUSTRZANE ODBIC IA – D IALOGI SZTUK

Matka Boża w sztuce średniowiecza 191Katedra gotycka 192Max Ernst Madonna karcąca Dzieciątko... 194W LUSTRZE WSPÓŁCZESNOŚCI

Stanisław Grochowiak Bellini. Pieta 195Sztuka interpretacji – malarstwo 196

Legenda o �wi�tym Aleksym (fragmenty) 198LUSTRZANE ODBIC IA – D IALOGI SZTUK

Święty Aleksy, Człowiek Boży 202Kazimiera Iłłakowiczówna Opowieść małżonki świętego Aleksego (fragment) 204W LUSTRZE WSPÓŁCZESNOŚCI

Stefan Chwin Złoty pelikan (fragmenty) 205

Rozmowa mistrza Polikarpa ze �mierci� (fragmenty) 206

Teatr średniowiecza 209LUSTRZANE ODBIC IA – D IALOGI SZTUK

Taniec śmierci 210W LUSTRZE WSPÓŁCZESNOŚCI

Eugeniusz Tkaczyszyn-Dycki XVI 211

Albert Camus D�uma 212LUSTRZANE ODBIC IA – D IALOGI SZTUK

Triumf śmierci w sztuce 216W LUSTRZE WSPÓŁCZESNOŚCI

Ernest Bryll *** 217

JĘZYK LUSTREM KULTURY

Uważne czytanie 218Barbara W. Tuchman Odległe zwierciadło (fragmenty) 218

Jak kształtował się język polski? 222Archaizmy 223

NIE TYLKO DO MATURY

Głosy o epoce 224Henryk Samsonowicz Dziedzictwo średniowiecza. Mity i rzeczywistość (fragmenty) 224Norman Davies Medium. Wieki średnie (fragment) 225

Średniowiecze (mapa myśli) 226Mój projekt 228Umiem – poznaję więcej 229Warto poznać 231Antologia wybranych tekstów 232Słownik pojęć i terminów występujących w podręczniku 239Indeks pojęć i terminów 248Indeks autorów oraz utworów, dzieł plastycznych i fi lmowych 250

lektura do przeczytania w całości

Materiały, do których masz dostęp, nie mogą być rozpowszechniane publicznie, nie mogą być przedmiotem dalszego obrotu. Rozporządzanie ich opracowaniem wymaga uzyskania zgody.

8 |

Jak korzystać z podręcznikaPodręcznik został podzielony na rozdziały według epok literackich. W każdym rozdziale znajdują się trzy bloki:

Przypisy objaśniające dawne wyrażenia i trudne fragmenty utworów

Informacje ułatwiające i pogłębiające interpretację tekstu

Zanim przeczytasz…, czyli informacje wprowadzające w tematykę dzieła i zadania zachęcające do lektury

Teksty z epoki będące punktem wyjścia do analizy różnorodnych kontekstów, w tym dialogu sztuk

SPOJRZENIEPIERWSZE

ZWIERCIADŁA RZECZYWISTOŚCIDZIEŁA I ARCYDZIEŁA –

LUSTREM KULTURYJĘZYK

DO MATURYNIE TYLKO

1. 2. 3.literacko-kulturowy językowy powtórkowo-maturalny

Materiały, do których masz dostęp, nie mogą być rozpowszechniane publicznie, nie mogą być przedmiotem dalszego obrotu. Rozporządzanie ich opracowaniem wymaga uzyskania zgody.

Atrakcyjne infografi ki przybliżające wybrane zagadnienia

Pytania, polecenia i konteksty dotyczące tekstów z epoki.

lektura do przeczytania w całości

Różnorodne konteksty, które pozwalają ukazać sposób wykorzystania danego motywu w kulturze

Pytania i polecenia do analizowanych tekstów kultury

Defi nicje ważnych pojęć i terminów

Biogramy zawierające informacje na temat autorów analizowanych dzieł

C ZŁOWIEK I EPOKA W LUSTRZE L ITERATURY

Treści zakresu rozszerzonego pozwalające przygotować się do egzaminu maturalnego na poziomie rozszerzonym

ROdesłanie do elektronicznego zeszytu ćwiczeń (w przygotowaniu) na WSiPnet.pl

Odniesienia do treści z nauki o językuas. xx

J a k k o r z y s t a ć z p o d r ę c z n i k a | 9Materiały, do których masz dostęp, nie mogą być rozpowszechniane publicznie, nie mogą być przedmiotem dalszego obrotu. Rozporządzanie ich opracowaniem wymaga uzyskania zgody.

2 Do tekstów kultury zalicza się: książki, gazety, budynki, fi lmy lub utwory muzyczne, ale także gry, obyczaje lub ubrania. Dzieła sztuki (teksty kultury)

powstają w takich dziedzinach, jak: literatura, muzyka, architektura, malarstwo, rzeźba, teatr, fi lm, taniec. Można do nich zaliczyć również m.in. sztukę ogrodową, komiksy, projektowanie mody czy rzemiosło artystyczne. Ostatnio zachodzi zjawisko estetyzacji życia, to znaczy, że ludzie nadają rangę sztuki wydarzeniom czy przedmiotom, które dotychczas nie miały takiej pozycji (np. tworzenie wiaduktów drogowych jako dzieł sztuki czy celebrowanie wydarzeń rodzinnych).

Strona z Ewangelii według św. Łukasza, ok. 1700, Biblioteka Narodowa Wielkiej Brytanii, Londyn

Kulturą jest wszystko to, co zostało wytworzone lub przetworzone przez ludzi, a zarazem wpły-wa na nich i ich kształtuje. Kultura stanowi naj-

bliższe otoczenie człowieka, „przyswojony” fragment świata, w którym człowiek zamieszkuje „jak u siebie”. Poza obrębem kultury znajduje się natura (przyroda), która też wpływa na człowieka i człowiek wpływa na nią, ale nie została „uporządkowana” ani „urządzona” przez człowieka. Zawsze pozostaje dla człowieka w pewnym stopniu obca, zewnętrzna. Kultura różni się od natury tak, jak ogród lub park różni się od lasu.

Różnorodność tekstów kultury

1 Wytwory kultury, które przekazują szczególnie rozbudowane i ważne treści,

nazywamy tekstami kultury. Uprzywilejowaną pozycję wśród nich zajmuje tekst literacki, ale dzieła sztuki z innych dziedzin niż literatura są również tekstami kultury. Ich „celem” jest: a) pokazywanie tego, co piękne,

poruszające, godne uwagi, przemyślenia; b) wyrażanie emocji, idei, doświadczeń twórcy (artysty); c) działanie na odbiorcę: wywoływanie u niego emocji zamierzonych przez artystę, przekazywanie idei itd. Zazwyczaj wytworzenie dzieła sztuki wiąże się z pewną

umiejętnością: wymaga opanowania rzemiosła artystycznego, ale nie jest to warunek konieczny, zwłaszcza w sztuce współczesnej. Właściwe odczytanie dzieła sztuki zależy przede wszystkim od dobrej znajomości kultury, do której to dzieło należy.

Antonio Gaudi, katedra Sagrada Familia, budowana od 1882, Barcelona

Tancerka fl amenco

WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWytwytwytwtytwytwytytwytwytwyttytwytwytwytwytwytwytwtytwytwytwytwytwytwytwytytwytyytwytwyyytwyytwytwprzprzprzprzprzprzprzprzprzprzprzprzprzprprzprzprzprzprzzpprzpprzzpprzprzprzp ekekkekekekekekekkekekekekeekekekkkekk

bbbbbbbb

Tancerkafl amenco

Edward Lutczyn, plakat do fi lmu Akademia Pana Kleksa, reż. Krzysztof Gradowski, 1984

10 | Materiały, do których masz dostęp, nie mogą być rozpowszechniane publicznie, nie mogą być przedmiotem dalszego obrotu. Rozporządzanie ich opracowaniem wymaga uzyskania zgody.

R ó ż n o r o d n o ś ć t e k s t ó w k u l t u r y | 11

5 Kultura ma też funkcję wartościującą. Pewne wytwory kultury są uważane za ważniejsze, bogatsze w treść, inne zaś – łatwe,

nieskomplikowane i pozbawione większego znaczenia. To podział na kulturę wysoką i niską. W pewnych kulturach silnie przestrzega się tego rozróżnienia, natomiast w innych (tak jak obecnie, w nowoczesnych kulturach zachodnich) – przeciwnie, dąży się do zatarcia różnic między kulturą wysoką a niską.

3 Na kulturę składają się: kultura materialna (budynki, naczynia,

narzędzia, pojazdy, meble, ubrania, broń) i niematerialna (język, obyczaje, obrzędy religijne, zawody sportowe, występy artystyczne, spotkania towarzyskie).

4 Kultury nie tworzą pojedynczy ludzie, lecz całe grupy

ludzi. Możemy mówić o kulturach narodowych (np. polskiej, rosyjskiej, hiszpańskiej), regionalnych (np. góralskiej, krakowskiej), religijnych, o kulturze środowisk lub grup społecznych (np. kulturze miejskiej lub wiejskiej, szlacheckiej) i innych. Można też mówić

o mniejszych jednostkach – subkulturach (np. młodzieżowych). Szczególną cechą kultury jest ciągłość w czasie – z tego powodu każda kultura jest zarazem tradycją. Kultura nie jest czymś chwilowym, momentalnym, lecz systemem, który trwa – ale trwa w sposób dynamiczny, ciągle się zmieniając.

R óR óR óR óR óóóóR óR óR óR óóó żżżżż nżżż n ooo ro ro roo rroo rooo o do ddo dddo ddo do ddddddd n on o śśś ćś ćś ćśś ćś ćś ćś ćśś ćććś ććśśś ćśś ć ttttttttttt e ke kke kkke ke ke ke keeee s ts ts ts ts ts ts ts ts ó wó wó wó wó wó wóó wó wó wwó wó wó

Kazimierz Malewicz, Kompozycja suprematyczna, 1916, Muzeum Sztuk Pięknych, Jekaterynburg (Rosja)

6 Podział na kulturę elitarną i masową zależy

od tego, czy dany wytwór kultury oddziałuje tylko na wąską grupę, szczególnie zainteresowaną kulturą, poświęcającą jej więcej czasu i uwagi, czy też na większe grupy społeczne.

Kadr z fi lmu Rękopis znaleziony w Saragossie, reż. Wojciech Jerzy Has, 1965

Hieronim Bosch (czytaj: bosz), Ogród rozkoszy niebieskich i ziemskich, między 1490 a 1510, Muzeum Prado, Madryt

oooowwwwoooonnnnszszszszzzzzz

Strona z rękopisu Pana Tadeusza Adama Mickiewicza, 1832–1834, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław

ęęęęę

Lajkonik na krakowskim Rynku – przykład tekstu kulturowego związanego z konkretnym regionem

Materiały, do których masz dostęp, nie mogą być rozpowszechniane publicznie, nie mogą być przedmiotem dalszego obrotu. Rozporządzanie ich opracowaniem wymaga uzyskania zgody.