ÇALIŞMAYI ETKİLEYEN FAKTÖRLER

1. ÇALIŞMA ORTAMININ İKLİMİ…

1. Ortam Sıcaklığı2. Ortamdaki Nem Düzeyi3. Hava Akımı4. Radyant Isı5. Kişinin Giyinmesi6. Kişinin Metabolizma Düzeyleri

NOT: Bunlardan ilk dördüne müdahale edilerek bir takım düzenlemelerle kontrol altında

tutulabilir.

Kişiye, işe ve ortama bağlı klima faktörleri

Ortam Sıcaklığı…

Sıcak ORTAM

Aşırı uyku hali + Yorgunluk Vücut Sıcaklığı 41 dereceye yükselirse ısı çarpması Tansiyon düşmesi ve baş dönmesi Vücut direncinin düşmesi Aşırı terleme ve tuz kaybıyla oluşan ısı krampları Çalışma veriminin düşmesi Kaşıntıya yol açan kırmızı lekelerin oluşması Moral bozukluğu Aşırı duyarlılık ve endişe Konsantrasyon bozuklukları

BİREY SICAK ORTAM

Deri ve vücut ısısı yükselir

Hafif sıcak ortam Sıcak ortam Aşırı sıcak ortam

Kan dolaşımı hızlanır Terleme başlar

Temel organlara kan ulaşımı yetersizleşir

Vücut ısısı deriye ve dışarıya yönelir

Bitkinlik İletim/yayılma ile ısı kaybı

Buharlaşma ile ısı kaybı

Tuz kaybı

Sıvı kaybı

Ter bezleri yorulması

Terleme azalır

Buharlaşma ile ısı kaybı yetersizleşir

Vücut iç ısısındaki artış devam eder

Vücut ısısının ve tüm vücut pozisyonlarının dengesi bozulur

Isı çarpması

Ortam Sıcaklığı…

Soğuk ORTAM

Dikkat dağılması + bedensel ve zihinsel verimin düşmesi

Deri soğur Kan iç organlara doğru çekilir Vücut iç ısısı yükselir Hafif ürperme ve titreme Beslenme ve enerji gereksinimi artar

BİREY SOĞUK ORTAM

Deri sıcaklığı düşer

Kaslar soğur

Dolaşım yavaşlar

Titreme Deri ürpermesi

DonmaMetabolizma

yükselir

Vücut yağlanır

Deri altında yağ tabakası

oluşur

Kısa dönem etkileri Uzun dönem etkileri

Derideki kıllar dikelir

Kan ve ısı takviyesi

yetersizleşir

Isı kaybı düşer

Ortam sıcaklığının kalp atış frekansı,

oksijen soluma, zayıflama ve vücut sıcaklığına etkisi

Çalışma Ortamı İklimini Etkileyen Faktörler…

Radyant Isı:

İş ortamlarındaki sıcak veya soğuk yüzeylerden çalışanlara veya çalışanlardan bu yüzeylere ısı yayılımıdır. Bu ısı hava akımlarından etkilenmez ancak yutulabileceği bir yüzeye çarptığında sıcaklık meydana getirir.

Radyant ısıdan korunmak için tek yol, çalışanlarla bu yüzeyler arasına, yansıtma katsayıları yüksek malzemelerden (örneğin, alüminyum) yapılmış levhalar konulmasıdır.

Çalışma Ortamı İklimini Etkileyen Faktörler…

Bağıl Nem:

Bağıl veya rölatif nemlilik, mevcut ortam ısısı koşullarında, işyeri havasını doymuşluk düzeyine kadar getirecek su buharı değerine (%100 nemli) göre yüzde oranı şeklinde ifade edilebilir.Havadaki bağıl nem, higrometre ya da sayısal nem ölçerlerle ölçülür.Nem yüzeyi yüksek olan çalışma ortamlarını klima, ve vantilatör kullanılarak; nem yüzeyi düşük olan ortamları da klimalarla daha uygun hale getirmek mümkündür.

Çalışma Ortamı İklimini Etkileyen Faktörler…

Hava Akımı:

Hareket halindeki havanın insan bedenine çarpması sonucu deride meydana getirdiği ısı değişikliği olarak algılanır. Gereğinden az ya da çok olması sakıncalıdır.

Çalışma ortamında ısısal rahatlığın sağlanması ve sağlığa zararlı olan su buharı, gaz ve tozların ortamdan atılması için uygun bir hava akımı sağlanmalıdır.

Bireyle Çevresi Arasındaki Isı Alışverişi…

Q = Qm – Qb Qr Qk Qi Qiş

Q : Kazanılan ya da kaybedilen ısı miktarı Qm : Metabolizma sonucu kazanılan ısı Qb : Buharlaşma yoluyla kaybedilen ısı Qr : Radyasyonla (ışımayla) kazanılan ya da kaybedilen ısı Qk : Konveksiyonla (iletim) kazanılan ya da kaybedilen ısı Qi : Doğrudan iletim (doğrudan temas sonucu) kazanılan ya da

kaybedilen ısı Qiş : Yapılan iş karşılığı kaybedilen ya da kazanılan ısıdır.

Bireyle Çevresi Arasında Isı Alışverişi…

Isı dengesi sağlanıncaya kadar ısı alışverişi devam eder. Denge sağlandığında ise Q 0’dır. Bu ısı alışverişi sırasında vücut, iç sıcaklığını 36,5-37 derecede tutmak için koruyucu mekanizmalar geliştirmiştir. Örneğin aşırı sıcakta terleme, soğukta ise titreme gibi.

Isı alışverişi; ortam sıcaklığına, havadaki nem oranına, hava akım hızına, ortamda radyant ısı yayan kaynakların varlığına, kişinin metabolizma yapısına, kişinin metabolizma düzeyine ve üzerindeki giysilere göre değişir.

Bireyle Çevresi Arasında Isı Alışverişi…

Giysilerin yalıtım değerleri Clo ile ifade edilir. Çıplak biri %50 nem oranında kendini 30 derecede rahat hisseder. Aynı kişinin kendini %50 nem 21 derecede rahat hissetmesi için gerekli yalıtım düzeyine ya da giysi miktarına 1 Clo denir.

Erkek ve kadın giysilerinin izolasyon özellikleri

Nem…

Nem : Bağıl nemin %70’in üzerinde olmaması istenir.

Nem oranı yüksek yerlerde çalışanların burun ve boğazlarında doluluk,

Çok kuru hava içeren çalışma ortamlarında ise ağız boşlukları ve soluk borusunda kuruluk hissi oluşur.

ÖNLEM : Klima kullanılarak çalışma ortamı istenen nem oranına ayarlanabilir.

Hava Akımı…

Hava akımı düşük >Vücutta buharlaşma zorlaşır>Sıcağa dayanılmaz

Hava akımı yüksek> Soğuk algınlıkları

Ortam sıcaklığı , radyant ısı ve nem düzeyleri normal iken ideal hava akımı 0,15 m/s civarındadır.

Hava akımı 0-0,1 m/s arasında ise > HAVASIZ Hava akımı > 0,51 m/s ise > ESİNTİLİ

Hava akımı anemometre yardımıyla ölçülür. Modern anemometrelerde, hava akım hızını m/dak olarak ölçmek olasıdır.

Normal Şartlar Altında Optimum Çalışma Aralıkları…

Ortam sıcaklığı : Yazın 22-25 C

Kışın 20-23 C Bağıl Nem : % 40-50 Hava Akımı: 0,1-2,0 m/s

Bu koşullarda bile memnuniyetsizlik olabilir; Giysilerin yalıtım özellikleri ayarlanmamış olabilir, Yapılan işe göre metabolizma farklıdır.

Organizmanın ısıl dengesinin sağlandığı sıcaklık bölgesi

Sıcak Ortam Stresi…

Genel organik direnç azalır, iş verimi düşer, kramplar ve ısı çarpmaları oluşabilir. Deri renginin ısı stresine dayanıklılık açısından pek önemli bir ayrıcalık olduğu söylenemez.

Soğuk Ortam Stresi…

Soğuk ortam sorunları, aşırı sıcak ortamlara göre daha az problemli ortamlardır. Organizma vücut ısısının sınırlı düşmesine uzun düre dayanabilir, ancak düşme kadarlık bir artışa soğuğa dayandığı süre kadar dayanamaz. Bu ortamlar için gerek şart, çalışanların giyim ile soğuktan izole edilmeleridir.

Aşırı soğukta iş kazaları artar, dokunma duyusu kaybolur, iş verimi düşer, iş kazaları oranı artar. Soğuktan korunmak için hantal elbiseler de iş verimi üzerinde olumsuz etki yapar. Kalın giysilerde olması gereken özelliklerden biri teri kolaylıkla giysi dışına verebilir kumaştan yapılmasıdır.

Sıcağa karşı alınabilecek önlemler…

1- Eğer aşırı sıcağa üretim süreci neden oluyorsa (döküm), ısı kaynağının dış ortama yakın bir yere yerleştirilerek, diğer bölümlerden ayrılmış şekilde ısısını direk dışarı atmak ideal çözümdür.

2- Fırınlardan ışıma yoluyla gelen ısıya karşı, parlak metal levha paravanlar kullanılabilir. Hava akımının sağlanması için levhalar arası boşluğa ihtiyaç vardır.

3- Aşırı sıcak ortamlarda içinden soğutma suyu geçen metal duvarlardan yararlanılabilir.

4- Kazan veya benzeri araçlardan çıkan aşırı ısı veya buhar, davlumbazlar yoluyla direk dışarı verilebilir.

Nem Konusunda Alınabilecek Önlemler : Klima

Soğuğa Karşı Alınabilecek Önlemler…

1- Rahatsızlık yaratacak hava akımları önlenmelidir. Pencereler ayarlı ve kontrollü açılabilir olmalıdır. Rüzgarın geliş yönündeki kapılar ve pencereler kapalı tutulmalıdır. Depo, ambar gibi alanların yükleme-boşaltma rampaları rüzgarın geliş yönünde inşaa edilmemelidir. İş yerine temiz hava ısıtıldıktan sonra verilmelidir.

2- Hafif iş yapanların (büro işi) 19,4 – 22,8 C arasında, endüstriyel işlerde çalışanların ise 12,8-15,6 C dereceleri arasında rahat ettikleri saptanmıştır. Bu derecelerin altı ısıtma sistemlerinin devreye girmesini zorunlu kılar. Isıtma seviyesini, işyerinin bulunduğu iklim koşulları, içinde bulunulan mevsim, yapının tipi, iş için gerekli kas çalışması, üretim süreci ve çalışanların giyinme durumu belirler.

3- İşyerlerinin kuzey duvarlarının yalıtılması, soğuğa karşı önlem olabilir. Malzeme olarak en çok aluminyum ve cam yünü kullanılır.

4- İşçilerin çok sık çalışmak zorunda olduğu yerler , tahta ızgaralarla kaplanarak soğuğun etkisi azaltılabilir.

%40 sabit ortam neminde, sıcaklığın farklı kişiler tarafından farklı algılanması

Hissedilen sıcaklık

Dokuz gün sıcak ortama maruz bırakılan bir gözlem grubundaki değişiklikler

Konfor…

Kişinin bulunduğu ortamda rahatlık hissi duymasıdır. İklim konforu ise havanın çok soğuk ya da sıcak olmaması, nem oranı ve hava akımının rahatsız edici boyutlarda olmaması durumunu ifade etmektedir.

Konforu sağlamak için ilk adım iş yerinin inşaasında atılmalı ve ek bir maliyet yaratsa da gerekli konforu sağlayabilecek yalıtım malzemeleri kullanılmalıdır.

Havalandırma konusunda alınabilecek önlemler…

Vantilatörler (yapay havalandırma aracı) uygun yerleştirildiklerinde iyi bir hava akımı sağlayarak, terin buharlaşmasına ve serinlik duygusu hissedilmesine yardım ederler. Eğer ısı buna rağmen düşmüyor ise klima kullanılabilir.

Isınan hava yükseldiği için çatıda bu havayı atacak delikler bulunmalıdır. Ayrıca temiz hava girişini sağlayacak kapı ve pencerelerin bulunması şarttır.

İşyerinin tümünü havalandırmak çok maliyetli ve zor oluyorsa, sadece tezgahların bulunduğu bölüm havalandırılabilir.

İşçilere Yönelik Önlemler…

Çalışan kişilerin çalışma ortamına uyumlarının sağlanması

Yapılan işe göre, uygun çalışma sürelerinin ve dinlenme aralarının saptanması

İşin, daha az enerji harcanarak yapılabilecek şekle getirilmesi

Özellikle, yüksek sıcaklıkta çalışanların, su ve tuz kayıplarını telafi etmek için, sıvı içecek ve tuzlu gıdaların verilmesi

Çalışanlara, çalışma koşullarına uygun giysi temini

Ortam sıcaklığı ile kaza sayısı arasındaki ilişki

Vücudun Serin Tutulması İçin Yapılması Gerekenler…

Gereksiz hareketlerden kaçınmak Yapılması gereken fiziksel işlerin, en kolay şekilde ve

sıcaktan en az etkilenecek şekilde nasıl yapılacağını araştırmak

Güneş ışığıyla doğrudan doğruya temastan kaçınmak Hava akımının çok olduğu yerlerde durmamak Isı kaynaklarından mümkün olduğunca uzak durmak Terin vücuttan buharlaşmasını engelleyecek giysiler

giymemek Sık sık ve düzenli olarak, ve her seferinde az miktarda

olmak koşuluyla soğuk sıvılar almak

Zorunlu Koşullarda Alınabilecek Önlemler…

Çok sıcak veya çok soğuk üretim süreçlerinde ilk amaç sakıncalı ortam koşullarında çalışmak zorunda olan işgörenleri korumaktır.

130 C ısı düzeyinde koruyucu kıyafetlerle 20 dak. kadar çalışılabilir, ancak çok sıcak alet ve malzemelerin yakıcı etkisinden mutlaka korunmak gerekir.

Teknolojik gelişmelerle birlikte, içerisine istenilen ısı düzeyinde ve temiz hava verilen elbiseler çıkmıştır.

Yüksek ısı ortamlarında, nemlilik ve havanın akım hızı da önemlidir. Yüksek ısı ve yüksek nemli bir ortama genç insanların bile uzun süre dayanabilmeleri

zordur. Böyle ortamlarda sıcak çarpması belirtilerini anlayan deneyimli işçilerin çalıştırılmaları gerekir.

Yeni işçiler, bu belirtileri anlamadığından sıcak çarpması ile bilinç kayıplarına uğrayabilirler.

Vücut iç ısısı yükselmiş ve bilinç kaybına uğramış kişilerin serin ve havalandırılmış bir yere alınması gerekir.

Bu gibi yerlerde işçilerin ekipler halinde çalıştırılması, zaman zaman görev değişimlerine gidilmesi gerekir.

İşçilere acil önlemler ve ilk yardım konularında eğitimler verilmiş olması gerekir.

Isının paravan ile kontrol altına alınması

Isının davlumbaz sistemi ile dışarı atılması

2. TİTREŞİM

Damarların daralması veya genişlemesi Kas ve sinir deformasyonu Eklem deformasyonu İç organların etkilenmesi Genel bozukluklar

İnsan organlarının özgül frekansları

Titreşimin Kontrolü İçin Teknik Tedbirler…

Titreşime neden olan kuvvetlerin değişikliğe uğratılması

Yalıtım yolu ile titreşimin kontrolü

Titreşimin iletildiği elemanda kontrolü

Titreşim için İdari Tedbirler…

Günlük çalışma süresinin kısaltılması, alet ekipmanın kaslara baskı yapmayacak şekilde değiştirilmesi, alet ağırlığının optimum yapılması,hava basıncının 3 atmosferin altına düşürülmesi, havanın aletin önünden çıkarılması, titreşime maruz kalan kişinin soğuktan korunması, işçi eğitimi…vb.

Titreşim için Tıbbi Tedbirler…

Titreşime maruz kalan işçinin daha fazla dinlendirilmesi, titreşime müsait olmayan kişilerin işe alınmaması, düzenli muayene, fonksiyonel bozukluk gösteren işçilerin düzenli muayene ve tedavi edilmesi…vb.

Titreşimli makinelerde kola gelen kuvveti azaltma yöntemi

Pres yakınındaki bir iş masası, üstte titreşim kaynağı izole edilmiş, sağda iş masası izole edilmiş

İŞ ORTAMINDA ZARARLI MADDELER

Zararlı maddeler, sağlığa zararlı olabilen tüm katı, sıvı ve hava içinde uçuşan maddelerdir.

TozGazlarKanserojen maddelerBuharlar

Uluslararası kabul görmüş uyarı işaretleri

Tozlar…

Toz, mekanik işlemlerde oluşan katı parçacıkların gaz ile karışması halidir.

Toz, duman ve sisle birlikte aerosolleri meydana getirir.

Tozlar, çeşitli organik ve anorganik maddelerden, aşınma, parçalanma, ufalanma, yanma sonucu oluşan ve kimyasal özellikleri, kendisini oluşturan maddenin özelliklerine benzeyen maddelerdir.

Organik Tozlar…

Bitkisel kökenli tozlar (pamuk tozu, tahta tozu, un tozu, saman tozu…vb.)

Hayvansal tozlar (tüy, saç…vb.)

Sentetik bileşenlerin tozları

Anorganik Tozlar…

Metalik tozlar (demir, bakır, çinko…vb.)

Metalik olmayan tozlar (kükürt, kömür tozu…vb.)

Kimyasal bileşiklerin tozları (çinko oksit, manganez oksit…vb.)

Doğal bileşiklerin tozları (mineraller, killeri maden cevherleri…vb.)

Solunan tozların tane büyüklükleri ve tutuldukları bölgeler…

BÜYÜKLÜK TUTULDUĞU BÖLGE

> 10 Mikron Geniz bölgesi

5 – 10 Mikron Gırtlaktan akciğere kadar olan bölge

0.5 – 5 Mikron Hiçbir bölgede tutulmaz

Gaz ve Buharlar…

Boğucu gazlar

İritan gazlar: suda çözülme özellikleri dolayısıyla üst solunum yolları ve akciğer dokusu ile temas ettiklerinde, bu dokularda tahrişe yol açarlar.

Sistemik zehirler: akciğer zarları üzerine tesir ederek veya tesir etmeksizin dolaşıma giren bazı gaz ve buharlar, sistemler üzerine zehirleyici etki yapar. Örneğin benzer buharları kemik iliğini etkiler.

Narkotik uyuşturucu buharlar: genellikle sistematik etki göstermeden, çalışan kişilerde bir uyuşukluk hali yaratır ve uyku verirler. Kişilerin dikkatinin dağılmasına neden oldukları için, kaza yapma eğilimlerini arttırırlar.

Çözücüler…

Çözücüler hem buharlarının solunmasıyla işçiler üzerinde etkili olabilmekte, hem de deri yoluyla temasta endüstriyel problemlere yol açabilmektedir.

Primer tahriş ediciler (sert sabun, deterjan, asit ve alkaliler, reçineler…v.b)

Alerjen maddeler (kömür katranı türevleri, azot boyaları…vb.)