Cəbhə albomu - AZLIBNET · моей войной, и как каждый солдат на фронте, я страстно желаю ее окончания. Я приезжала

Tatyana Çaladze

£ 3 ,

С w

Cəbhə albomuQarabağ:

müharibə üzlərdə1992-1994

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin

İşlər İdarəsi

PREZİDENT KİTABXANASI

Bakı - 2004

От автора

Меня часто спрашивают, почему я приехала именно в Азербайджан? Ответ прост - война в Нагорном Карабахе идет на территории

Азербайджана.Зачем я приехала? Конечно, за сенсацией, как обычно приезжает

независимый журналист в некое экзотическое место за "жареными" фактами.

Моя первая фронтовая поездка неожиданно для меня самой обернулась полным смятением души. Попав на передовую, испытав бомбежки, артобстрелы, отступая и наступая с солдатами, карабкаясь по горам и высоткам, деля последний кусок хлеба я осознала истину - онисражаются за Родину.

Именно на своей земле, обильно поливая ее кровью, сражаются и умирают азербайджанские солдаты, в большинстве своем еще мальчишки, тонкошеие и неопытные. Всюду на фронте, где я появлялась, они окружали меня, упрашивая сфотографировать. Надо сказать, что до этого я почти совсем не фотографировала и вначале подобные многочисленные просьбы меня раздражали, выполняла я их с неохотой. Но часто случалось так, - возвращаясь, чтобы отдать фотографии, узнавала, что многие уже погибли. Только их взгляд, их надежды, их лица и улыбки оставались в моем фотоаппарате. И я перестала быть независимым журналистом. Моя жизнь, моя работа, состояние моей души стали зависеть от этой войны. Чужая война стала моей войной, и как каждый солдат на фронте, я страстно желаю ее окончания.

Я приезжала снова и снова, фотографировала, раздавала газеты, фотографии, готовила архив. Так возник замысел фотохроники "Война в лицах". В этой книге сознательно мало текста - многое, что хотела, я написала в своих статьях, опубликованных в латвийской и азербайджанской печати. В этой книге главным образом представлены лица людей на войне. Вглядитесь, многих уже нет в живых, имена других неизвестны, и, может случится так, что эта книга останется светлой памятью для семей погибших, а также для тех, кто остался израненными и искалеченными, ведь здесь они живы, молоды и здоровы. Смерти вопреки.

2

Müəllifdən

Məndən tez-tez soruşurlar ki, niyə mən məhz Azərbaycana gəlmişəm.Cavab çox sadədir - Dağlıq Qarabağ müharibəsi Azərbaycan ərazisində

gedir.Mən niyə gəlmişəm? Əlbəttə, sensasiya dalınca. Adətən, müstəqil jumalist

bir ekzotik yerə "partlayıcı" faktlar dalınca necə gedirsə, eləcə.Mənim cəbhəyə ilk gedişim özüm üçün gözlənilmədən qəlbimə çaxnaşma

saldı. On cəbhədə, bombalar və top atəşi altında əsgərlərlə birlikdə hücuma keçib geri çəkiləndə, dağlara və təpələrə dırmaşanda, son tikə çörəyimizi bölüşəndə, mən bir həqiqəti dərk etdim - onlar öz vətəni uğrunda döyüşürlər.

Əksəriyyəti hələ lap gənc və təcrübəsiz oğlanlar olan Azərbaycan əsgərləri məhz öz torpaqlannda döyüşür, onu öz qanları ilə suvarır, onun uğrunda həlak olurdular. Cəbhənin harasında olurdumsa, onlar məni əhatə edir, şəkillərini çəkməyimi xahiş edirdilər. Deməliyəm ki, о vaxtadək mən, demək olar ki, heç şəkil çəkməmişdim və əvvəl-əvvəl bu çoxsaylı xahişlər məni bir qədər əsəbiləşdirirdi, onları ürəksiz yerinə yetirirdim. Amma tez-tez elə olurdu ki, şəkilləri vermək üçün geri qayıdanda, çoxunun artıq həlak olduğunu öyrənirdim. Təkcə mənim fotoaparatımdakı baxışlar, ümidlər, sifətlər və təbəssümlər qalırdı. Beləliklə, mənim müstəqil jumalistliyimə son qoyuldu. Mənim həyatım, işim, qəlbimin əhvalı bu müharibədən asılı vəziyyətə düşdü. Özgə müharibəsi mənim öz müharibəm oldu. Cəbhədəki hər bir əsgər kimi mən də onun sona çatmasını arzulayıram.

Mən dəfələrlə cəbhəyə gedir, şəkil çəkir, qəzet və fotoları paylayır, arxiv hazırlayırdım. "Müharibənin üzlərdə" fotosalnaməsi ideyası beləcə yarandı. Bu kitabda bilərəkdən çox az mətn verilmişdir. Demək istədiyimin çoxunu Latviya, Azərbaycan və xarici mətbuatda çap olunmuş məqalələrimdə yazmışam. Bu kitabda isə ilk növbədə, müharibədəki insan sifətləri təqdim olunmuşdur. Onlara diqqətlə baxın. Onların çoxu artıq həyatda yoxdur. Digərlərinin adı naməlumdur. Ola bilər ki, bu kitab həlak olanlarm ailələri, yaralı və əlillər üçün parlaq bir xatirə olsun. Axı, burada onlar gənc və sağ- salamatdırlar. Ölümə rəğmən.

3

Карабах: война в лицах

Heydər Əliyev:

Milli ordumuz müstəqil dövlətimizin ərı böyük dayağı, xalqımızın təhlükəsizliyinin və ərazi bütöv- lüyütıün təminatçısıdır.

Ordu ölkəmizin, millətimizin, dövlətimizin müstə- qilliyinin dayağıdır.

Azərbaycanın müasir tələblərə uyğun güclü, qüd- rətli ordusu var.

Azərbaycanın Silahlı Qüvvələri, milli ordumuz bundan sonra da qarşısında duran vэzifэlэri layi- qincə yerinə yetirəcəkdir. Azərbaycanın dövlət müstəqilliyi, ərazi bütövlüyü uğrunda döyüşə, vuruşa daim hazır olacaqdır.

Bizint ordumuz bu gün Azərbaycanın müstəqilli- yinə, suverenliyinə, ərazi bütövlüyünə qarşı yönəl- dilmiş hər hansı qəsdə layiqli cavab verməyə qadirdir.4

Qarabağ: müharibə üzlərdə

Azərbaycan Prezidenti, Ali Baş Komandan Heydər Əliyev döyüş mövqelərində

Карабах: война в лицах Qarabağ: müharibə üzlərdə

Azərbaycan Respublikasının

M üdafiə naziri

general-polkovnik

Səfər Əbiyev:

Azərbaycan Silahlı

Qüvvələrinin quruculu-

ğu planlı surətdə da-

vam etdirilir. Qoşunla-

rın döyüş və mənəvi-

psixoloji hazırlığı, idarəetmə orqanlarının, hərbi

kadrların hazırlanması və yerləşdirilməsi, maddi-

texniki təminatı, beynəlxalq hərbi əməkdaşlıq

üzrə Silahlı Qüvvələriıı hazırlıq planı direktiv

sənədlər əsasında həyata keçirilir.

Bu gün Azərbaycan Silahlı Qüvvələri qarşısına qo-

yulan hər bir əmri və döyüş tapşırığını yerinə yeti-

rəcək qədər güclüdür.


С Н И М И РАЙ С Т А Л С В Е Т Л Е Е

Бывалые фронтовики говорят, что о войне написать невозможно: человечье слово бессильно перед человечьей битвой. Войну и видеть мало, и слушать, и ощущать недостаточно. Чтобы передать войну, в ней надо жить: жить вопреки всем смертям и умирать во имя жизни - одной и прекрасной. Умирать не толпами солдат, как принято считать, а всякий раз единственным и трагически светлым великомучеником: с Кораном ли в сердце, с распятием ли в душе или с Торой в глазах. Разве в форме дело: форма всегда не та! Блажен только успевший воскликнуть, что видел Сатану и успел поразить ее.

Время не проходит, проходим мы. Спрессованные в мгновения годы из сотен тысяч человеческих жизней в периоды кровавых пиршеств не имеют обычного ритма, счета и обычного смысла: все в штрихах, деталях, точнее - в полусловах, в полумазках. Впрочем, если вникнуть, и этого нет. Как нет по утру сна, а только пронзительное ощущение, что был в каком-то другом мире (то ли призраки ада, то ли кущи райские)- да, конечно, только ощущение, отдаленно напоминающее, что все-таки что-то серьезное произошло. Ведь пока память кипит важно, очень важно рассказать, поведать об этом - то ли криком души, то ли шепотом. То ли людям, то ли воде.

...Я, конечно, благодарен своему другу и единомышленнику, журналисту Татьяне Чаладзе за то, что она, оставив уютную Ригу, сменила теплую и веселую прибалтийскую таверну на промерзшую солдатскую шинель. Спасибо, что в начале 90-х годов прошлого века приехала в наш неспокойный край в поисках правды в потоках кликушествующей лжи. Не пошла против совести, а была с моим народом даже в те судьбоносные дни, когда и среди своих предателей хватало. Тебе удалось заснять образ карабахской войны в лицах людей, которые даже умирали со словами о том, что теперь Родина станет на горсть земли больше.

Лица защитников... Вспоминать о них, а тем более видеть их со страниц предлагаемого читателям фотоальбома, очень важно. Ведь это истина: мы, поднимающие на своих застольях бокалы вина за скорую и неизбежную победу, не обретем своего лица, собственной идентичности, душевного спокойствия, пока не вернем своих земель, не споем на них древних песен, не прочтем первых после победы радостных молитв на могилах предков, кладбища которых большей частью разгромлены бородатыми армянскими вандалами.

Вот почему твоя, Татьяна, книга для нас очень важна, вот почему мы приветствуем ее как новый зов пробуждающейся памяти. И это не просто слова, потому как тебе, мой друг, удалось засвидетельствовать кадры только последней, карабахской битвы человечества с хайкским племенем. А длится она почти триста лет - с тех пор, как впервые с Балкан, изгнанное за свое жестокосердие, двинулось на райские земли Кавказа в поисках человеческого облика племя хайков. (Помнишь, в древней немецкой книге доктор Фауст, показывая Сатане на "остров Кавказ", говорит: "Это должно быть и есть рай"). Лишенные бога и культуры, хайки по трупам добрались до уникальных цивилизаций, среди которых была и земля Армения. Населена она была различными нациями: азербайджанцами, албанами, грузинами, евреями, курдами, лезгинами, этрусками, арамейцами, ассирийцами и многими другими. Здесь процветали идеи согласия и толерантности, а в бога верили - каждые в своего, не унижая другие веры.

С хайками пришла духовная пустыня. Они сотнями тысяч уничтожали безвинных людей только за то, что те не из их варварского племени и не откликаются на пароль "Хай - СС". (Впрочем, этот пароль они не сменили до сегодняшних дней). Они присвоили себе название земли Армения, хотя между собой по-прежнему называют друг друга не иначе как хайками. Да и на так называемом "армянском" до сих пор их страна именуется "Хаястан" (Страна хайков)! Они присвоили албанский крест, уничтожив албан. Они - преданные Всемирным Христианским Собором анафеме, назвали себя первохристианами, присвоив историю и культуру великих арамейцев. Они уничтожали цивилизации, чтобы затерять человеческую память.

Согласно академику Б.И. Пиатровскому, хайки в лице "историка" С. Айвазяна

8


уверены, что именно им принадлежит теорема Пифагора, разгадка тайн Луны, система математических знаний, создание первого в мире безгласного иероглифического алфавита, ковраткаческого станка, знаков Зодиака, открытие нуля, десятичной системы чисел, культивирование пшеницы, ячменя, абрикоса, граната, винограда, развитие фольклора, создание эпосов и медикаментов, приручение лошади, построение колесниц... Даже популярная песенка "Happy birthday to you" и та, оказывается, хайкская. Они по-прежнему утверждают, что великий русский князь Юрий Долгорукий- хайк по фамилии Еркайнабазук или еще хуже - Аргутян, что грузинский поэт Шота Руставели не имеет отношения к грузинской культуре, а звали его Ашот, что византийский император Константин Багрянородный тоже хайк, создавший хайский город Киев; что Германия - бывшее северная провинция хайков и происходит от слова "Армен", а баварское пиво имеет хайкское происхождение. Судя по такого рода жаждущим чужой истории и культуры заявлениям - не было ни России, ни Украины, не было Турции и Грузии, не было Греции, Рима, басков, грузин, азербайджанцев... Были только общепланетарные хайки, "Великая хайкская морская держава" с портами в Черном, Северном, Балтийском и Каспийском морях. Даже Иисус Христос - и он из племени хайк... Некое мифическое мировое государство Хайас, давшее человечеству смысл жизни, является колыбелью хайков. Ни больше и ни меньше. Если хайком был даже Македонский, а крещение на Руси в 988 осуществляли тоже они - хайки.

...Восприняв новое индустриальное время как клич к созданию организаций нового типа - международной террористической сети - хайки во имя бредовой цели присвоения чужих идей, культуры, бога и земель только за XX век уничтожили по миру сотни тысяч людей: турок, евреев, русских, французов, азербайджанцев, курдов, швейцарцев, американцев, лезгин, удин, испанцев... и даже австралийцев! О расправах над людьми хайкского легиона в гитлеровских концлагерях уже известно широкой общественности. Но еще раньше - 31 августа 1918 года они вынуждены были перед миром признать, что только в течение шести месяцев названного года ими было безжалостно убито 40 тысяч азербайджанцев, 17 тысяч грузин, 15 тысяч курдов, 22 тысячи лезгин... Спустя десятилетия в своем очередном фашистском опусе С. Капутикян напишет: "Хайк должен знать, что армянин родился не для того, чтобы жить, а для того, чтобы помочь армянской нации. Поэтому новорожденному нужно громко, очень громко прокричать в ухо: "Эй, Арам... Родина важнее бога. Важнее родины церковь. Важнее церкви Великий Тигран. Важнее Великого Тиграна Великая Армения"". Этими словами все сказано. Родина для них чужая земля, а потому не важна, и святые чувства к ней не понятны им, религия - тоже чужая, присвоенная, как обручальное кольцо, снятое с пальца убитой невесты. А потому и религия не важна и не свята. Да и Тигран Великий, судя по последним историческим исследованиям, к хайкскому племени имел такое же отношение как новейшие технологии компании "Сони" к первобытному парню из "Тешик-даш".

Я лишь бегло, насколько позволяет жанр предисловия, рассказал вкратце о том, что предшествовало карабахской битве. Теперь тебе, мой друг, понятно, почему ты - добрый, искренний человек, в начале 90-х годов прошлого века оказалась на этом кровавом пиршестве. Ты, как и покойные летописцы, известные журналисты Чингиз Мустафаев, Салатын Аскерова, Илья Лазаревич, Алы Мустафаев пришли в эту войну, чтобы засвидетельствовать страшную сцену Изгнания хайками последних оставшихся на родных землях людей, тех, кто не из их племени. Тех, кто не откликнулся на пароль "Хай-СС", тех, кто смерть принял как истинный воин человечества, сохранив свое лицо и достоинство. Ты засняла эти лица.

И сейчас, глядя на фотографии тех, кто погиб, спасая ценой жизни - единственной и прекрасной - святые земли, бога, культуру, историю, я думаю о том... Я просто уверен в том, что с ними рай стал светлее.

РОВШ АН М УСТАФ АЕВ, доктор политических наук,

директор И нститута по правам Ч еловекаНАН А зербайдж ана

9

10

Qarabağ: müharibə iizlərdə

Füzuli rayonu, 1992-ci il

Ağdam rayonu, 1993-cü il

11

if


General-leytenant Rövşən Əkbərov on il bundan əvvəl Ağdam rayonunda

Mayor Arzu Sadıqov (ortada) Ağdamın Qapanlı kəndində düşmən hiicumunun qarşısını alarkən qəhrəmancasına şəhid olmuşdur

12


Füzuli rayonu, 1993-cü il

Ağdam rayonu, 1993-cii il

13


General-mayor Zaur Rzayev 1993-cii ilin 10 oktyabrında Cəbrayıl rayonunda, döyüşdəıı qabaq

Polkovnik Qalib Isayev Omər aşırımında

14


Ağdam rayonu, 1993-eü il

• - V . , < -

Cəbrayıl rayonu, 1993-cii il

15

İstehkamçı baş leytenant Şahlar Allahverdiyev 1994-cü ilitı 12 aprelində Ağdam rayonunun Güllücə kəndində həlak olmuşdıır

16


Cəbrayıl rayonu, 1993-cü il■

. Д7ягЬяуг.ап Respublikası P rezidentin in 17jş lə r İdarəsi

! PREZİDENT KİTABXANASI


kinci cəbhənin açılmasıвторого фронта

2001-ci il yanvarın 25 -i Azərhaycanın həyatm da m ühüm tarixi gi'ın oldu: hnmin g iitt A vropa Şurası binasm m önüıtdə ölkəm izin üçrəngli bayrağı ucaldddı. İm li Azərbaycan yüksək A vropa tribuııasından öz dərdləri, ehtiyacları, tələbləri ilə bütün dü n yc ictim aiyystinə m üraciət e tm ək im kam na malikdir. Əslinda, bu, ik inci сэЬкэтп ııçılm as, oldu.

A zərbaycan qonşu E rm ənistan tərəfındən genişm iqyaslı silahlı aqresiyam n qurbanı olmuşdur. Erm ənistan A zərbaycan ərazisinin 20% -ni z,əbt edib və orada h ərb i m övcudluğunıı gündən-günə genişləndirir. A rtıq səkkiz ildən çoxdur ki, Erm ənistan S ilah lı Q üvvələri tarəfindən öz doğm a yerlərindən qovulan bir m ilyondaıı çox azərbaycaıılı əzab və yoxsu lluq içərisində yaşayır. D ünyada buna Ьэпгэг ikinci belə fa c iə yoxdur, am m a diinya ictim aiyyəti bu iirəkağrıdıcı fa k ta sükuüa yanaşır.

9ШШШ

События 25 января 2001 года в жизни Азербайджана стали историческими: перед зданием Совета Европы был поднят трехцветный флаг нашей страны. Азербайджан теперь имеет возможность обращаться с высокой европейской трибуны со своими чаяниями, нуждами, требованиями ко всему мировому сообществу. По сути, это стало открытием второго фронта...

Азербайджан стал жертвой полномасштабной вооруженной агрессии со стороны соседней Армении. Армения оккупировала 20% территории Азербайджана и наращивает там военное присутствие. Вот уже более восьми лет один миллион азербайджанцев, изгнанных армянскими вооруженными силами из своих родных мест, живет в страдании и нищете. В мире нет второго подобного случая, а мировое сообщество молчаливо взирает на эту вопиющую трагедию.

18


N üm ayəndə heyəti:Nüm ayəııdəliyin başçısı - İlhatn Əliyev, ARDN Ş-nın birinci vitse-prezidenti, m illət vəkili.

Vmm ayəndəliyin üzvləri - rnillət vəkilləri Ə li Abbasov, Bəxtiyar Əliyev, Qulam hüseyn Əliyev, Giiltəkin H acıyeva, Əli H üseynov, Rafael H üseynov, Nazint İbrahim ov, Səm əd Seyidov, N airə Şahtaxtinskaya, V aqif Vəkilov.

Состав делегаций:Глава делегации — Ильгам Алиев, вице-президент ГНКАР, депутат Милли Меджлиса.

Члены делегации, депутаты Милли Меджлиса Али Аббасов, Бахтияр Алиев, Гуламгусейн Алиев, Гюльтекин Гаджиева, Али Гусейнов, Рафаэль Гусейнов, Назим Ибрагимов, Самед Сеидов, Наира Шахтахтинская, Вагиф Векилов.

19

Qarabağ: müharibə üzlərdəКарабах: война в лицах

"AŞ РА dünyada эп niifuzlu, ciddi strukturlardan biridir. Bur a da deyilən hər bir söz, edilən hər bir Ьэуаппатэ m ütləq rəsmi xarakter alır, rəsmi sənədə çevrilir və elə buna görə də Azərbaycanın m övqeyitti bütün dünyaya bildirmək üçiin biz bu imkandan sənıərəli istifadə etməliyik, ona görə ki, Itaqq bizim tərəfimizdədir. Biz çalışınq ki, biıtün dünyada, hər b ir Avropa ölkəsində bilsinlər: Azərbaycan zərərçəkmiş tərəfdir, Ermənistan isə təcavüzkardır. Ermənistan bizim torpaqlarımızı zəbt etmişdir və Azərbaycan buna son qoyulmasını təbb edir. Əminəm ki, bizim fəaliyyətim iz də münaqişənin həllində öz mühiim rolunu oynayacaq. Ermənistan bütün dünyaya, Avropaya bir təcavüzkar dövlət kinti təqdim ediləcək. Biz bunu edirik və bundan sonra da edəcəyik."

Strasburq, İlham Əliyevirı dövlət televiziyasına müsahibəsindən

"ПАСЕ является одной из самых авторитетных, важ ных структур в мире. Каж дое сказанное здесь слово, каж дое заявление непременно получит официальный характер, становится документом, в связи с этим мы должны очень эффективно воспользоваться этой возможностью, чтобы довести позицию Азербайдж ана до всего мира, так как правда на нашей стороне. М ы стараемся, чтобы во всем мире, в каждой европейской стране знали, что пострадавшей стороной является Азербайдж ан, что Армения - это агрессор. Армения оккупировала наши земли и Азербайдж ан требует положить этому конец. Уверен, что наша деятельность такж е сыграет свою роль в урегулировании конфликта. Армения будет представляться всему миру, Европе, как государство-агрессор, государство, развязавш ее террор. Мы делаем это и будем делать впредь. ”

Страсбург, интервью Ильгама Алиева республиканскому телевидению

it


İlham Əliyev: "...Biz, doğrudan da, çoxlu işgüzar görüşlər keçiririk. Bu görüşlərdə m üxtəlif similar müzakirə olıınur. Mətı onları iki hissayə böfo bibrəm. Birinci hissə rəsmi görüşlərdsn ibarətdir. İkincisi bizim digər nümayəndəliklərin üzvlərüə keçirdiyimiz görüşlərdir. Bu görüşlər, həqiqətan, səmərəli keçir. Mən AŞ PA-mtı sabiq prezidentilə, hal-hazırda fəxri prezident olan xanım Leni Fişerfa rəsmən görüşmüşəm. Rusiya niimayətıdaliyinin başçıları ilə də qarşılıqlı görüşlərimiz uğurla baş tutub. Biz, təbii ki, türk dostlanmızla, о cümlədən digər xarici dövfotlərin nümayəndələriylə mütəmadi əlaqəhr saxlayır, müxtəlif sualları müzakirə edir və birgə tədbirlər görürük."

Ильгам Алиев: "...Мы действительно проводим много деловых встреч, где обсуждаются различные вопросы. Я могу разделить их на две части. Первая часть состоит из официальных встреч. Вторая - это встречи членов нашей делегации с членами других делегаций. Работа проходит очень плодотворно. Я официально встретился с бывшим президентом, в настоящее время почетным президентом ПАСЕ госпожой Лени Фишер. Состоялись встречи с руководителями российской делегации и встречи членов этой делегации с азербайджанской делегацией. Мы, естественно, поддерживаем регулярные связи с нашими турецкими друзьями, с делегациями других стран, обсуждаем различные вопросы и принимаем совместные меры."

_ 2 2 ____________________________________________________________________________________________


23


COUNCIL★ * ★

★ ★

►

CONSEIIOF ★ ★ A DE

EUROPE* * *

: L’EUROPIf ;

27 yanvar 2003-cii il. Sessiyanın birinci iclasında Azərbaycanın M illi Məclisinin A Ş PA-dakı daimi nümayəndəliyirıin başçısı IUıam Əliyev A Ş PA-nın sədr müavini və biiro iizvü seçilmişdir.

"İlham Əliyev miistəqil Azərbaycaıı Respublikasının tarixində, nüfuzlu beynəlxalq təşkilatda belə bir yüksək vəzifəyə seçilən ilk azərbaycanlı siyasətçidir."

"Dirçəliş - XXI əsr" jurnalı

27 января 2003-года. На первом заседании сессии глава постоянной делегации Милли Меджлиса Азербайджана в ПАСЕ Ильгам Алиев избран заместителем председателя и членом бюро ПАСЕ.

"Ильгам Алиев является первым в истории независимого Азербайджана политиком, избранным на столь высокий пост в авторитетной международной организации."

Журнал "Dirçəliş - XXI əsrM

24


Результатом деятельности парламентской делегации в ПАСЕ явилось принятие следующих важных документов: "О геноциде азербайдж анцев армянами ", "О военнопленны х и залож никах, находящ ихся в А рм ении и Н агорн ом К а р а б а х е ", "Об уничт ож ении п ам ят н и ков культ уры на оккупированны х т еррит ориях Н а го р н о го К а р а б а х а ", "Об оккупации А зербайдж анских т еррит орий со ст ороны Армении", ”0 \ признании Арм ении государст вом -агрессором ".

26


Azdrbaycanın A Ş PA-dakı Parlament Nümayəndəliyinin fəaliyyəti nəticəsində növbəti vacib sənədlərin qəbulu mümkün olmuşdur: "E rm ən ilərin a zə rb a y c a n lıla ra q a rş ı tö rə td iy i soyq ırım ı haqqında", "E rm ən istan və D ağlıq Q arabağda saxlanılan hərb i əsirlər və g iro v la r haqqında", "Zəbt edilm iş D ağlıq Qarabağ ərazisində m ədən iyyət ab idələrin in m əhv ed ilm əsi haqqında", "Azərbaycan ərazilərin in E rm ənistan tərəfindən zəb t edilm əsi haqqında", "E rm ənistanın təcavü zkar dövlət kim i tanınm ası haqqında".


Diplomatik cəbhədə qələbdnin möhkəmlənməsi - Azərbaycan Nümayəndəliyinitı Avropa Şurası binasındakı iş yerində döyüş bayrağının sancılması

Закрепление победы на дипломатическом фронте - водружение боевого знамени азербайджанской делегации на рабочем месте в здании Совета Европы

IIКарабах: война в лицах

Goranboy гауопи, istehkanıçılar, 1994-cii il30


31

Ağdam rayonu, 1992-ci il Canyataq yüksəkliyi, 1993-cii il


Ağdərə rayonu Mehmanə kəndi, fevral 1993-cii il Ağdərə rayonu, 1992-ci il


3 2 33

1

Fiizuli rayonu, 1993-cii il


Карабах: война в лицахQarabağ: miiharibə üzlərdə


Ağdam rayonu, 1992-ci il3 4

Sri v’


Ağdam гауопи,


Ağdam гауопи, 1993-cii il


Ağdam rayonu, 1992-ci il

Hacıkənd, mart 1993-cii il


Ağdam rayonu, fevral 1993-cii il

Ömər aşırımı, 1993-cii il39

Qarabağ: müharibə üzlərdəКарабах: война в лицах

Qafqazın Şeyxülislamı Allahşükür Paşazadə ön xətdə yerləşən döyüş mövqelərindd

в ц ' m

ш-штю


Ağdərə hospitalının rəisi Qurbatı Camal oğlu Qurbaııov, 1992-ci il


43


Ağdam rayotıu, 1993-cü il

Fiizuli rayonu, 1993-cü il


General-leytenarıt Nəcməddin Sadıkov, Gəncə, 1993-cü i l

A ğdam rayonu, 1993-cü il


Йр-

. Щ Е Я

Füzuli гауопи, 1993-cii il


Ağdarn rayonu, 1993-cü il

47

(арабах: война в лицах

Gen eral- ley ten ant Yaşar Aydəmirov döyüş mövqeyində

1992-ci ilin 4 dekabrında Çıldıran uğrunda döyüş zam anı

4 8



Cəbrayıl rayonu, döyüşdən sonra, 10 dekabr 1993-cii il

49






51


Çıldıran, döyüşdən qabaq, dekabr 1992-ci il

52


Ağdam rayonu, 1993-cü il53


Daxili qoşunların bölük komandiri Çingiz Abdullayev

Zenitçilər, Ağdərə rayonu, 1993-cü il

54


Goranboy rayonu, 1994-cii il

Yaralı əsgər, Ağdam rayonu, 1992-ci il

55


Polkovnik Qorxmaz Qarayev (ortada), Hacıkətıd, 1993-cü il

Cəbrayıl гауопи, 1993-cii il

5 6


Ağdərə гауопи, 1993-cii il

Ağdam гауопи, 1993-cii il57


Ağdərə rayonu, Mehmanə kəndi, fevral 1993-cü il

Canyataq yiiksəkliyi, 1993-cii ilPolkovnik-ley tenant Məzahir Əliyev,

Fiizuli, 1993-cii il58



59


General-leytenant Karim Vəliyev (solda), 1993-cii il

Murovdağ, 1993-cii il

6 0

Qarabağ: miiharibə üzlərdə

Canyataq yiiksəkliyi, 1993-cii il

Ağdam rayonu, 1992-ci il61


Ağdərə гауопи, yanvar 1993-cü il

Çıldıran kəndi, döyüşdən qabaq, dekabr 1992-ci il62


63


Goranboy rayonu, 1993-cü il

6 4

Qarabağ: nıüharibə üzlərdə

Ağdərə rayonu, Mehmanə kəndi, döyiişdən qabaq, 19 fevral 1993-cii il

65




Ağdərə rayonu Ortakənd kəndi, 1993-cü il

67


Cəbrayıl гауопи, 1993-cii il Goranboy гауопи, istehkamçılar, 1993-cii il

Fiizuli rayonu, 1993-cii ilƏsgərləri onu “Əmi” deyə çağırardılar. Hacıkənd, 1993-cü il

6 8


69


Sırxavənd yaxınlığında, dekabr 1992-ci il

7 0


Ağdərə rayonu, 1993-cü il

71


Ağdam гауопи, 1994-сй

7 2

Qarabağ: miiharibə üzlərdə

73



Qarabağ: mtilıarihə üzlərdə


Gorarıboy rayonu, 1993-cü il

75


Daşkəsən гауопи, 1994-сй И

Ağdam гауопи, 1993-cü И7 6


77




Fiizuli rayonu, 1993-cii i l

79


Füzuli гауопи, 1993-cü il

Ağdam гауопи, 1993-сй il

8 0


Ağdərə гауопи, 1993-cü il


81


Ağdərə rayonu, 1992-ci il

Goranboy rayonu, 1994-cü il

8 2


Ağdam rayonu, 1993-cü il Baş leytenant Mərifət Auşev

Goranboy rayonu, 1994-cü il83


85


Füzuli гауопи, 1993~си

86


Ağdam гауопи, yanvar 1994-cü il

Ağdam rayonu, polkovnik Vaqif Məmmədov (sağdan birinci),mart 1994-cü il

87


Polkovnik Sabir Şabaıtov (ortada), Ağdam rayonunun Xındırıstan kəndi, 1992-ci il

Cəbrayıl rayonu, oktyabr 1993-cü il8 8



89


Ağdərə rayonu, 1992-ci il

Füzuli rayonu, 1993-cii il91



9 2


93


Ağdam гауопи, 1993-ей il

9 4


Hacıkənd, 1993-cü il


95


Polkovnik Altay Mehdiyev, Tərtər rayonu, 1993-cü il

Ağdaın rayonu, 1993-cii il

9 6


Füzuli rayonu, 1993-cü il

97


9 8



99


Füzulinin müdafiəçiləri, 1993-cü il




101


Azərbaycarı Yazıçılar Birliyinin sədri, Xalq yazıçısı Anar cəbhə xəttində


“Azərbaycan Ordusu” qəzetinin baş redaktor müavini mayor İbrahint İbadoğlu Azərbaycanuı Milli Qəhrəmanı

şəhid polkovnik-leytenant Şirin Mirzəyevlə, Ağdam, Fərrux yüksəkliyi, 1992-ci il

103


Ağdərə гауопи, Drımbon kəndi, 1992-ci il

Ağdam гауопи, yanvar 1993-cü il

104

Qarabağ: mülıaribə üzlərdə

105


106



Mayor Məhəmnıəd Məmmədov (ortada), dekabr 1992-ci il107


Kapitan Nağıyev (sağda), Ağdərə гауопи, 1993-cü il



Polkovnik Ənvər İbrahimov (sağdaıt birinci), Ağdam rayonıı, mart 1994-cü il109


Q uliyev bu m üharibədə on bir nafər

doğm asını itirib

Kəlbəcərin m üdafiəsi zam anı yaralannuş

əsgərlər A ğdam hospitalında

110


Hacıkənd, 1993-ей il

112


Xındırıstan kəndi, gənc çağırışçılar, dekabr 1992-ci il


113

" 1



I 114


115





Ağdam rayonu, yanvar 1993-cü il

Ağdaın rayonu, 1993-cü il


Ağdarn rayonu, 1993-cü il

118



::

119


Vətənə sədaqət andı içən əsgərlər dərhal cəbhə bölgəsinə yollanırlar. Zəngilatı, Mitıcevan qəsəbəsi, yanvar 1993-cü il

120


ii


Ağdərə гауопи, 1993-сй il

122


123


124

V»

Ağdərə rayonu Kasapet yüksəkliyi, 1993-cü il

125


126


Ağdam rayotıu, 1993-cü И

127


Goranboy rayoııu, 1993-cü il



129


130

Füzuli гауопи, 1992-ci il Ağdərə гауопи, 1993-cü il

Polkovnik Zahid Teymurov, Ağdərə, 1993-cii il

Qarabağ: ıııüharibə üzlardə

131


Murovdağ, 1993-cü il

Ağdam rayonu, 1992-ci il


Murovdağ, 1993-cü il

133


Azərbaycatı prezidetıti cənab Heydər Əliyev tibb xidməti polkovnik-leytenantı Murad Muradova

“Azərbaycan Bayrağı” ordenini təqdim edərkən

Hərbi həkimlər

134


Mərkəzi Kliniki Hərbi Hospitalın rəisi tibb xidməti polkovniki Etibar Qasımov xəstələrə baş çəkərkən


136


Hərbi həkimlər

137


138 139


140

Yara/ı əsgər hospitalda

Qarabağ: nıiiharibə üzlərdə

141


Fiizuli, 1993-cii il142

Qarabağ: miiharibə üzlardə

143

ЯМИН


144

Füzıı/i, 1993-cü il


Ağdam, 1993-cü il

145


146

Qarabağ: müharibo üzlərdə


Cəbrayıl, oktyabr 1993-cü il

147


Yaralı əsgər, Ağdam, 1993-cü И

Qarabağ: nüiharibo üzlərdə

149


Ağdanı, 1993-ей il

Fiizuli, 1993-cii И


151


Polkovnik-ley tenant Valeh Rəfıyev, Hacıkənd, 1993-cü il

-...................


I

152




153

Карабах: война в лицах______--------- ««*** «.< шяиижтжжтжтшюж Ш т® шт. №

Fiizuli rayonu, 1993-cii il154

■■

■В

Qarabağ: mülıaribə üzlərdə

Füzuli, 1993-cü il

Ağdərə, 1993-cii il Ağdam, 1993-cii155



156


Xanımzər Həsənova (Qəzənfər), Aliyə Piriyeva (Bəxtiyar), Kəmalə Qəhrəmanova (Qəqəni), Hacıkənd, 1993-cii il

157


“Azərbaycan Bayrağı” ordenli polkovnik Mehdiyev Mehdi İmdad oğlu

Yaralı əsgər Ramiz Yusubov döyüş dostu ilə, 1993-cü il

Qalayçdar kəııdi, 1993-cii il

158

Qarahağ: müharibə üzlərdə

Tərtər, Qapanlı kəndi, aprel, 1994-cü il

Polkovnik Sücəddin Abdullayev və polkovnik Salahov, Cəbrayd rayonu, 1993-cü il

159


Polkovnik Qabil İsayev döyüş tapşırığı verərkən, Hacıkənd, 1993-cü il


160

İnformasiya blokadasının yardmasında xüsıtsi xidmətləri olan görkəmli jıırnalist Elmira Axundova

Azərbaycan Respublikasının prezidenti Heydər Əliyevdən müsahibə alarkəıı

Telejurıtalist Lilya Yusupova (ortada) tez-tez ön cəbhədə döyüşəıt əsgərlərlə göriişürdii



Polkovnik Səməndər Məmmədov döyüşdə iki dəfə yaralanıb

Ağır döyüşlərin iştirakçısı polkovnik Allahverdi Hacıyev

Ağdam rayonu, 1993-cii il162


Ağdanı rayonu, 1993-cu

“Sərhəd” qəzetinin müxbiri Elşad İsayev, Ağdərə rayonu, 1993-cü il



1 6 4



Ağdam rayonu, 1993-cii il165


DİN-in əmakdaşı polkovnik Ramiz Cahangirov Xanlarda xidınət edərkən

Murovdağ müdafıəçilərins hdrtərəfli dayaq olurdu


A ğır döyüşbrin iştirakçısı, polkovn ik Elçin İsnıayılov, A ğdərə rayonu, 1993-cii il

166


167


Azərbaycan xalqı şəhidlərin işıqlı xatirələri ni heç vaxt unutmayacaq

168

Qarabağ: nıülıaribə üzlərda

Elçin Cəlal oğlu Məmmədov Ceyhıın Əli oğlıı Şərifov AğdərəSeyidəhmədli kəndinin müdafiəsi uğrunda döyüşlərdə həlak olub

zaınanı həlak olub

Allah Şəhidforimizə rahmət ehsin! Elçin Cımtt oğlu Mustafayev Ağämdöyüşbrində iki dəfə ağır yaralanıb

169


Polkovnik-leytenant Elmir Şəripov sıra təlimi zamanı, Hacıkənd, 1993-cü il

Hiiquq elm ləri namizədi, dosent Namiq Əliyev bir sıra lıərbi qamm lahiyələrinin, “Azərbaycan xalqına xidmət edirəm”, “Hərhi qanunvericilik”, “H zrbi qu lluqçu lam t lıiiquqlan” və s. kitablarınm miiəllifıdir Gəncə, 1993-cii il


Şəhid Eldar Əssəliyevin anası

171


General-leytenant Rövşən Əkbərov (solda) və kapitan Cəmil Qasımov,Ağdam, 1993-cü il.

Fiizuli, 1993-cii il

ЯН


Ağdam, 1993-cü il

173


Ağdərə, 1993-cii il

174

Fiizuli гауопи, 1992-ci il


Füzuli, 1992-ci il


Qalayçılar kəndi, 1993-cii il

176

Füzuli, 1992-ci il


Yüksəklikdə yerləşən mövqeyə ərzaq apararkən

177


НЁСMurovdağ, 1993-cü il

Qarabağ: müharibə üzlərda

Qalayçılar, 1993-cü il

179


PDM-iıı yaralı siirücüsii, Ağdam rayonu, 1992-ci il

180

Qarabağ: müharibə üzlardə

Äğdərə, 1993-cii il

181


Ağdərə, 1993-cii il

182


Caıtyataq yüksəkliyi, 1993-cü il

184

Rabitəçilər, Ağdərə, 1993-cii il



Əsgər Roman Panyagin, 1993-cıı il


Ağdam, 1993-cü И

186

Qarabağ: nıüharibə üzlərdə


187\



188


Ağdam, 1993-cü il

189


Fotoaparatımı çəkilişə hazırlamağa nıacal tapmamış onu düşmən snayperi vurdu



191


“ Qarabağ mənim də V ə tə n im d ir”Tatyana Çaladze ilə ilk d əfə cəbhə bülgəsində təsadüfən tanış olmuşam. Bu tanışlığın

m əndən ötrü ən dəyərli tərəfi onun Azərbaycanla, sözün birbaşa mənasında, m ənəvi doğ- malığıdı. Tatyana Çaladzeni bizim, necə deyərlər, kölgədə qalmış həqiqətlərim izin əsgər i də adlandırmaq olar, özü də yaralı əsgəri! Onun Qarabağdan, Qarabağ əhalisindən, Q ara- bağ m üharibəsindən başlanan döyüş yolu öz yurdu uğrunda cihada qalxmış bir Vətən fə- daisinin döyüş yolu kimi ağır və keşm əkeşli olub. Arxasınca atdan güllələrin soyuq nəfəsi- ni indi də unuda bilmir, ancaq yenə volundan dönmür, çünki kimdən və nədən ötrü sila- ha sarıldığını qabaqcadan yüz dəfə ölçüb-biçib. Sonradan dərc etdirdiyi fotoalbom və ki- tablarda Tatyana Çaladzenin sorağında olduğu həqiqətlərlə bəşəri ideyaların doğm alığını, qohumluğunu da gördük. Bu təm ənnasız və fədakar jurnalistin qələm inə inandıq, etibar elədik və 1995-ci ildə onu ağır bir yüklə Riqaya yola saldıq.

Öz yurdunda Tatyananı gül-çiçəklə qarşdamadılar. Ə ksinə, topa-tüfəngə tutdular. O , m iiəllifı aqressiv erm əni m illətçiləri olan sui-qəsdin hədəfi də oldu. Ancaq bu dəfə Tatya- nam ölüm dən çiyinindəki yük, Qarabağ ağrısı qurtardı... Ə gər onu yenidən Bakıda görm ə- səydik, buna inanmazdıq...

Tatyana paytaxtda çox az qaldı, daha doğrusu, özünə yer tapa bilmədi. İlk hazırlıq işlə- rindən dərhal sonra Bərdəyə - qaçqın şəhərciyinə yola düşdü... Son görüşüm üz zam anı Tatyananın söhbətə elə buradan başlaması da bizim üçün gözlənilm əz olmadı.

- Bakıya gələn kimi qaçqınlarla işləməyə başladım. Qabaqcadan planlaşdırdığım layihənin re- allaşmasında mənə Abbas Abbasov, Mahmud Məmmədquliyev, Bərdə Rayon Icra hakimiyyəti- nin başçısı kömək elədi. “Avrasiya - PRESS”-in rəhbəri Ümid Mirzəyev isə məni nəqliyyat vasitəsilə təmin etdi. Qaçqın düşərgəsində öz ofısimizi yaratdıqdan sonra dərhal ötən il sentyab- rın 15-dən “Üçüncü yüzilliyin genosid salnaməsi” üzərində işləməyə başladıq. Buraya qaçqın- lıq salnaməsi də daxil ediləcək. Hər bir qaçqın ailəsinin tarixi də bu layihənin tərkib hissəsinə əlavə olunacaq: onlar harda və necə yaşayırdılar, nələri vardı, niyə hər şeylərini bir gecənin içində itiriblər, niyə qaçqın düşüblər, niyə südəmər körpələr güllə yarası alıblar, valideynlərini itiriblər və s. Biz bu tarixi qələmə alıb Avropa məhkəməsinə təqdim edəcək və maddi, mənə- vi itkilərə görə qaçqınların adından əvəz tələb edəcəyik. Bu işdə bizə ehtiyatda olan baş leytenant, Murovdağ döyüşlərinin iştirakçısı Kəmalə Qəhrəmanova yaxından kömək edir.

- Bir vaxtlar rəhim qazıyevlərin, surət hüseynovların, əlikram hüm bətovların at oynat- dığı bir ölkədə, xalqın inamı sınağa çəkildi. İstər ön cəbhədə, istərsə də arxa cəbhədə olan ayrı-ayrı insanlar, о cüm lədən bir milvondan çox əhali ağır maddi və m ənəvi itkilərə m ə- ruz qaldı. Bu yaralar hələ heç qaysaq bağlamayıb. Belə bir vaxtda ordu və cəm iyyət möv- zusu haqqında nə deyə bilərsiniz?

- Məndə belə bir təəssürat yaranıb ki, ictimai mühit mənəvi cəhətdən bu gün orduyla hələ də tam birləşməyib. Bəzi adamlar işğal olunmuş yurd yerlərini, ev-eşiyindən didərgin düşmüş insanları ya bilərəkdən unudurlar, ya da ümumiyyətlə, yadda saxlamaq istəmirlər. Ictimai mü- hit, mənə elə gəlir ki, ordunu yetərincə qiymətləndirmir. Əslində isə, toфaqlarımızı geri qay- tarnıaq, Qarabağı yağı tapdağından azad etmək üçün hər bir insan özündən başlamalıdı. Ordıı ilə cəmiyyət arasındakı mövcud boşluğun səbəbi, əlbəttə, mənim üçün aydındı: rayonlarımız iş- ğal olunub, əhali ev-eşiyini itirib, dinc insanların ürəyinə sağalmaz yaralar vurulub. Bununla da, ordunun cəmiyyətdəki dayaqlarına sarsıdıcı zərbələr dəyib. Ancaq bütün bunlar insanları mənə- vi məsuliyyətindən qətiyyən kənarlaşdırmır. Hər bir kəs öz ordusunu sevməli və dəyərləndir- məlidir. Əgər kimsə bunu bacarmırsa, deməli, onu öyrətmək, yaxşı mənada, tərbiyələndirmək lazımdı. Azərbaycan bu dəqiqə elə vəziyyətdədir ki, bütün hallarda güclü, qüdrətli bir ordu ya- ratmağa məcburdur. Bundan ötrü orduya münasibətdə “azad söz”ə də, zənnimcə, qadağa qoyul- malıdı. Azad sözə bundan ziyan dəyməyəcək. Çünki bu gün Azərbaycanda ictimai, mülki hə- yatın çatışmazlığından, başımıza gələn faciələrin mənəvi tərəfındən ustalıqla söhbət açan qə- ləm sahibləri var. Məsələn, Elmira Axundova bu istiqamətdə yazılmış neçə-neçə məqalənin, ki- tabın müəllifıdir. O, bu işə vaxt sərf edib, ürəyini bağlayıb. Bundan əlavə, elə təkcə “Azərbay- can Ordusu”nda çalışan, öz vəzifəsinin öhdəsindən bacarıqla gələn neçə-neçə jurnalist tanıyı- ram.

Ordunun öz mətbuat xidməti, mətbu orqanı və studiyası var. Bu orqanlar ictimaiyyəti ordııy- la bağlı bütün lazımi informasiyalarla təmin edir. Aııcaq indi əsasən müxalifət orqanlarında də- qiqləşdirilməmiş informasiyalar, eyni zamanda faktlara birtərəfli və qərəzli münasibət öz əksi-

192

ni tapır. Belələri peşəkarlıq baxımından da Silahlı Qüvvələrlə bağlı məqalələr yazmağa, mə- nim fıkrimcə, tam hazır deyillər. Onların əksər hissəsi ordu haqqında, ümumiyyətlə, heç bir tə- səvvürə malik deyil və bir əsgər kimi də heç xidmət etməyib. Belələri cəmiyyətdə mənəvi və hərbi vətənpərvərlik tərbiyəsinə zərbə vururlar. Başqa sözlə, düşmənin dəyirmanma su tökür- lər.

- Onların arasında “xalq diplom atiyası” nın nüm ayəndələri də az deyil.- Elə buna görə də Qarabağ probleminin həlli ilə əlaqədar bütün damşıqlar, mənim fıkrim-

cə, ancaq dövlət səviyyəsində, şəxsən ölkə prezidentinin rəhbərliyi altmda həyata keçirilməli- dir. Bu işdə xalq diplomatiyasının hər nümayəndəsinə qətiyyən güvənmək və etibar eləmək ol- maz. Məsələn, ötən ilin oktyabr ayında Tbilisidə Qarabağ probleminə həsr olunmuş bir forum- da iştirak etdim. Orada mən nələr gördüm? Məşhur “hüquq müdafıəçisi” Arzu Abdullayeva nü- mayəndələrin gözü qarşısında ermənilərlə, daha dəqiq desək, Karen Ağacanyanla öpüşüb gö- rüşdü. Qeyd edim ki, A.Abdullayeva bu səfər zamanı Azərbaycan nümayəndələrinin rəhbəri idi. Onların bu doğmalığını görəndə gözlərim bərələ qalmışdı. Bu adamlar şəxsi maraqlarını güdə- güdə, görəsən, Qarabağ münaqişəsini axı necə həll edə bilərlər. Elə həmin gün şam yeməyini yeyərkən Karen Ağacanyan Tamilla Zeynalovadan nəvəsini xəbər alanda da məni heyrət götür- müşdü. Onların arasında gözəl ailəvi dostluq var. Və bütün bunları onlar xalq diplomatiyası ad- landırırlar. Bu qədər şəhidlərimiz, valideynini itirmiş körpələrimiz, övladını itirmiş ata-anaları- mız... var. Mən hələ Xocalı faciəsini demirəm. Bundan da, onlar beynəlxalq ictimaiyyəti Qa- rabağ probleminin həlli ilə əlaqədar konkret addımlar atmaqdan çəkindirirlər. Eyni zamanda, dövlətin və dövlət başçısınm məqsədyönlü fəaliyyəti ətrafında mənfi mənada özünəməxsus fon yaradırlar və bundan maddi cəhətdən öz xeyirlərinə bəhrələnirlər: qrant alırlar. Xalq diploma- tiyası onlardan ötrü sənətə çevrilib. Elə təkcə buna görə belələri Qarabağ probleminin köklü həllinin uzadılmasında maraqlıdırlar. Çünki bununla öz ailələrini dolandırırlar.

Sonda isə beynəlxlaq ictimai rəyi, necə deyərlər, çaşdırırlar, yəni, dünyada belə rəy yaranır ki, guya xalq diplomatiyasının köməyi ilə Qarabağ problemini həll etmək mümkündür. Halbu- ki ölkə başçısının yürütdüyü müdrik siyasətlə onlarm mövqeyi qətiyyən üst-üstə düşmür. Bu mənada ölkənin indiki vəziyyəti qrant alınmasma nəzarət haqqında qanunun qəbul edilməsini zəruriləşdirib. Dövlət kimlərin hansı xidmətlərinə görə qrant almasını bilməlidi.

Yeri gəlmişkən, Azərbaycan xalqmın etimad göstərdiyi, inandığı siyasətçilər var. Misal olaraq Səməd Seyidovun adını çəkmək olar. Onun Avropa Şurası Parlament Assambleyasında Azərbaycanı yüksək səviyyədə təmsil eləməsi, Azərbaycan həqiqətlərini beynəlxalq ictimaiy- yətin diqqətinə çatdırması hamımıza yaxşı məlumdur. Belə insanların xalqın adından danışma- ğa, doğrudan da, mənəvi haqqı var. Görülən işlər dövlət maraqları ilə səsləşir. Belə deputatla- rın gərgin əməyi, ardıcıl əməli fəaliyyəti nəticəsində beynəlxalq rəy son dövrdə köklü şəkildə Azərbaycanın xeyrinə dəyişilmişdir. Azərbaycan xalqmın başına gətirilmiş faciələrin həqiqi ma- hiyyətini beynəlxalq ictimaiyyətə anlatmaq, əsl günahkarların tanınması isə, əlbəttə, ilk növbə- də Heydər Əliyev dəsti-xəttinin, Heydər Əliyev müdrikliyinin, Heydər Əliyev yenilməzliyinin bəhrəsidir.

- “Əsl qafqazlıya xas qətiyyət, m üdriklik və zəngin həyat təcrübəsi - bu keyfiyyətlər Heydər Ə liyevə oddan-alovdan keçib, atəşkəsə nail olmağa, çoxdan gözlənilən neft müqa- vilələrini imzalamağa, hərc-m ərcliyə son qoymağa köm ək elədi...”

- Bu sətirləri 1995-ci ildə “Sostradaniye” kitabımda yazanda heç ağlıma da gətirmirdim ki, aradan yeddi il ötəcək, nə vaxtsa yenidən Azərbaycana qayıdacağam, Bakıda yaşayacağam. Mən jumalist kimi müxtəlif ölkələrdə işləmişəm, müxtəlif insanlarla ünsiyyətdə olmuşam. Bu gün beynəlxalq aləmdə Heydər Əliyevi təkcə Azərbaycan prezidenti kimi yox, həm də dünya miqyaslı böyük şəxsiyyət kimi tanıyırlar.

Azərbaycanda olduğum bu bir il ərzində dediklərimə bir daha əmin oldum: Azərbaycan bü- tün sahələrdə sürətlə inkişaf edir. Elə ona görə də bəzi müxalifət qəzetlərində yazılan həqiqət- siz moqaləlori həzm eləyə bilmirəm. Axı, mon 1992-ci ildə ölkəni sarsıtmış xaosun canlı şahi- diyəm. Cəmiyyətdə, о cümlədən cəbhədə hökm sürən özbaşınalığı, hərc-mərcliyi də yaxşı xa- tırlayıram. İsa qəmbərovların, etibar məmmədovların... yaratıdığı bu xaosa, Heydər Əliyev cə- nabları hakimiyyət başına gələn kimi, birdəfəlik son qoydu. Əhalinin maddi-rifah halının yax- şılaşdırılması, asayişin Ьэфаз1 və qorunması naminə konkret və qoti addımlar atıldı. Ən ümdə- si isə, ordu quruculuğu sahəsində maksimal uğurlar əldə olundu. Mən bütün cəbhə xəttini qa- rış-qarış gəzmişəm, yaralanmışam. Ordu haqqında fıkir yürüdə bilərəm: о vaxt necə idi, indi necədi. Əvvəlki illərdən fərqli olaraq, indi Azərbaycanın yüksok döyüş qabiliyyətinə malik,


193


düşmənə layiqli cavab verməyə hazır nizam-intizamlı ordusu var. Müdafiə Nazirliyinin rəhbər- liyi ölkə prezidentinin etimadını layiqincə doğruldur. Mən hər gün bunun canlı şahidi oluram. Çünki bu iş yerlərdo cəbhə yollarından keçmiş təcrübəli kadrlara həvalə edilib. Mən Azərbay- can ordusuyla fəxr edirəm!

- Bu gün cəm iyyətdə hərbi vətənpərvərlik tərbiyəsi lazımi səviyyədə qurulmasa da, or- dumuzda müvafiq sahəyə xüsusi d iqqətlə yanaşılır, böyük vaxt ayrılır. Etiraf edək ki, m ül- ki həyatdan gələn boşluğu doldurm aq həm işə asan başa gəlmir.

- Tamamilə doğrudur. Hərbi hissələrdə şəhidlərin xatirəsinə abidə ucaldılıb, muzey yaradı- lıb. İctimaiyyətin nümayəndələri-ziyalılar mütəmadi olaraq əsgərlərlə görüşlərə dəvət olunur. Onların arasında respublikanın tanınmış sənət ustalan, Anar kimi, Məmməd Araz kirni böyük şəxsiyyətlər də var. Xüsusilə Məmməd Araz ağır xəstə olsa da, özündə güc tapıb, şəxsi heyə- tin görüşünə gəlib. Təkcə onu demək kifayətdir ki, əsgərlərimiz düşmənlə üzbəüz mövqelərin birinə xalq şairi Məmməd Arazın adını veriblər. Xüsusi lövhədə şairin adı yazlıb. Və bu gün oradan Məmməd Araz birbaşa ermənilərin gözlərinin içinə baxır. Məmməd Arazın arxasında isə xalqdır! Bu ad əsgərləri daim ayıq olmağa, igidliyə, cəsurluğa ruhlandırır. Məmməd Araz əsgərlərlə birgə Azərbaycanı qoruyur. Bir faktı da qeyd etmək yerinə düşərdi. General-leytenant Yaşar Aydəmirov xidmətə yenicə gəlmiş gənc əsgərləri mobil telefon vasitəsilə Məmməd Arazla danışdırırdı. Xalq şairi xidmətin ilk günü gənclərə xeyir-dua verirdi. Bu böyük hadisə- di, elə bilirəm ki, həmin əsgərlərin ürəyində əbədi qalacaq.

- Doğrudan da, orduya m ünasibətdə yazıçılarımızın xüsusi fəallığı yüksək qiym ətə layiqdi. Bu işdə Yazıçılar Birliyinin sədri xalq yazıçısı Anarın əm əyi əvəzsizdir.

- Mən Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədri Anarla bu yaxınlarda tanış olmuşam. Əvvəllər qiyabi tanış idim, haqqında eşitmişdim. Ancaq onunla əməkdaşlığa başlayandan sonra inandım ki, o, həqiqətən, öz ölkəsinin və xalqının ağrılarıyla yaşayır, Qarabağ faciəsinə, sözün əsl mə- nasında, öz faciəsi kimi yanaşır. Və o, bu haqda heç vaxt heç yerdə danışmır. О ancaq işləyir. Döyüş bölgəsindəki əsgərlərin, qaçqın şəhərciklərində yaşayanların görüşünə gedir. Şəxsi he- yətin Anarla görüşü artıq hərbi vətənpərvərlik tərbiyəsi faktıdı.

Mənim fıkrimcə, təkcə yazıçılar deyil, ümumiyyətlə, ordunu dövrəyə alan ictimai mühit onu öz balası kimi sevməlidi. Təkcə ordu yox, bütün xalq qələbə əzmiylə yaşamalı, qəti və son dö- yüşə daim hazır olmalıdı. Yəni ordunun məsuliyyət hissini həm də mülki əhali öz üzərinə gö- türməlidi. Sadə azərbaycanlıların mənəvi dayağı hər şeydən dəyərlidi. Mən çox yerləri gəzmi- şəm. Müxtəlif dinlərə etiqad edənlərlə ünsiyyətdə olmuşam. Ancaq Azərbaycan xalqı kimi xe- yirxah xalq görməmişəm. İnsanın dərdinə şərik çıxan, dar günün dayağına çevrilən bu xalq öz səmimiyyətinə və təmənnasızlığına görə hörmətə layiqdi. Ailəyə, dövlətə və torpağa məhəb- bət bu xalqın qanındadı. Elə məhz buna görə də inanıram ki, Azərbaycan xalqı öz üzərinə dü- şən bu müqəddəs vəzifənin öhdəsindən layiqincə gələcək.

- Bir ilə vaxındır ki, Azərbaycandasınız. Bu m üddət ərzində V ətəninizdən ötrü xiffət çəkdiyiniz olubmu?

- Olub, əlbəttə, olub. Mən hər gün, hər saat о hissləri yaşayıram. Bu yaxınlarda xarici tele- viziyadan yanıma gəlmişdilər. Film çəkirdilər. Soruşanda ki, sizin Vətəniniz haradır; Vətəni- nizdən ötrü darıxmırsınız ki? Cavab verdim: bəli, darıxıram. Mənim Vətənim Qarabağdır. İlk dəfə 1992-ci ildə Qarabağa gələndə bu torpağın od-alovda, mərmilərin caynağında çırpınan gö- zəlliyini, on səkkiz yaşlı gənclərin Vətən üçün öz canlarını qurban verdiklərini görəndə mən bir insan, bir şəxsiyyət kimi yenidən doğuldum. Qarabağ mənim mənəvi anamdır və mən orada yaşayacağam!

- M araqlı m üsahibəyə görə çox sağ olun.M üsahibəni apardı:

mayorİbrahim İBADOĞLU,

“Azərbaycan Ordusu” qəzeti iyul, 2002-ci il

P.S. Bərdədə qaçqın uşaqların arasında Tatyanamn Cəmilə adlı bir qızı böyüyür. Cəmilə bizim dili də qaçqın uşaqlardan öyrənib. İndi o, Azərbaycarı dilirıdə sərbəst danışır. Ozü də Qa- rabağ ləhcəsilə...

194


“Azərbaycan Ordusu” qəzetinin əməkdaşları cəbhə bölgələrində xidməti vəzifoldrini yerina yetirərkən


Н ф S l ip : “k d ş m m m ksir Ш т ф п giicli, fiii r ä i ordusıt \w".

\

196



V d t ə n ə x i d m ə t ş ə r ə f d i r

198


ПОСЛЕСЛОВИЕ

Прошло уже больше десяти лет, как был выпущен первый фотоальбом “Карабах: война в лицах”. Он был напечатан в тяжелых экономических! условиях, на плохой бумаге, с нехваткой типографской краски, маленьким тиражом. Вспоминаю, с каким душевным трепетом солдаты, чьи фотографии были в альбоме, брали в руки это скромное произведение “примитивного искусства”. Ценность его и тогда, и сейчас заключается в народной памяти, а это единственное, что никогда не подчинится смерти. Тогда на фронте солдаты так и писали в рапорте на отпуск - “...прошу разрешить отвезти фотоальбом с моей фотографией родителям”. А сейчас родители смотрят на фотографии погибших сыновей, помнят их живыми и здоровыми, смерти вопреки.

Переиздание фронтового альбома далось непросто, для начала надо было привезти из Риги фотоархив, распечатать пленки. Это не просто фотопленки

это исторические документы, где запечатлены лучшие представители генофонда азербайджанского народа. То есть наши мальчики, которые ценой своей жизни остановили врага, которые просто защищали свою Родину. Они не считали себя героями, терпели каждодневные трудности фронтовых будней, вспоминали дом и мечтали о будущем, но не говоря высоких слов шли в бой. Увы, не всегда победоносный... Как им приходилось, знают только они, погибшие, раненые, выжившие... Я ничем не могла им помочь... Я просто старалась быть рядом с ними.

Сегодня этот альбом для многих станет семейной реликвией, для родителей, для выросших без отца детей, для оставшихся одинокими невест.А также и для всех нас, кого не оставляет равнодушным память о прошедших горьких днях и бесконечно тянущееся настоящее - когда? Когда мы освободим наши земли?!

Я, знаю, это будет. К этому, стремился, отдавал все свои силы великий националный лидер азербажджанского народа Гейдар Алиев. К этому | стремится наш новый президент Ильгам Алиев, верный продолжатель курса ейдара Алиева, его единомышленник и последователь. Сын своего отца. Я

уверена, день полного освобождения Карабаха настанет.Я должна поблагодарить очень многих людей за конкретную и

своевременную помощь в подготовке переиздания этого альбома. И трудно | эазделить эту помощь на большую и маленькую, трудно поставить помощь уважаемых и известных людей на первое место, на второе, третье. Пожалуй, это получилось искреннее взаимодействие и сознание своего долга не представителей высоких должностей и заслуженных званий, а граждан Азербайджана, сынов и дочерей своей Родины. Я благодарна всем, кто) понял меня и поддержал, я постараюсь оправдать Ваше доверие. Вы можете) на меня рассчитывать, я рядом с Вами.

Татьяна Чаладзе

199

*


Fotoalbom “Azərbaycan Ordusu” qəzetinin kompüter mərkəzində yığdmış və səhifələnmişdir

Redaktor: mayor İbrahim RÜSTƏMLİKompüterçi dizayner: Şahin ƏHƏDLİKompüter yığıcıları: Südabə SƏFƏROVA, Lamiyə SƏDİRZADƏ,

Rəna YUSİFOVA, Nüşabə ƏŞRƏFOVA Korrektor: Züleyxa ƏLİYEVA

Çapa imzalanıb 27.01.2004.Formatı 60x84 ' /g . Fiziki ç.v. 25.

Sifariş 70. Tirajı 1000.

Hərbi Nəşriyyatın mətbəəsində hazır diapozitivlərdən çap olunub. Bakı - 370007, C.Hacıbəyli küç. 26

Documents

Cəbhə albomu - AZLIBNET · моей войной, и как каждый солдат на фронте, я страстно желаю ее окончания. Я приезжала