c¸c yÕu tè ¶nh hëng ®Õn qu¸ tr×nh diÔn thÕ th¶m thùc vËt ... · c¸c yÕu tè ¶nh hëng ®Õn qu¸ tr×nh diÔn thÕ th¶m thùc vËt vµ chØ sè ®¸nh gi¸ t¸i

çc yÕu tè ¶nh hëng ®Õn qu¸ tr×nh diÔn thÕ

th¶m thùc vËt vµ chØ sè ®¸nh gi¸ t¸i sinh çc loµi

c©y gç cã gi¸ trÞ

NguyÔn V¨n Sinh

Hµ Néi 2001

Môc lôc

Môc lôc b¶ng 4

Môc lôc h×nh 4

1. Më ®Çu

1.1. §Æt vÊn ®Ò 5

1.2. Môc ®Ých 6

2. Tæng quan tµi liÖu

2.1. DiÔn thÕ: çc kh¸i niÖm vµ lý thuyÕt 7

2.2. DiÔn thÕ ë miÒn «n ®íi 10

2.3. DiÔn thÕ ë miÒn nhiÖt ®íi

2.3.1. DiÔn thÕ ë nh÷ng vïng nhiÖt ®íi kh« hoÆc Èm

Bao qu¸t chung 15

DiÔn thÕ sau n¬ng dÉy 16

DiÔn thÕ trªn çc ®ång cá bá hoang 16

DiÔn thÕ trong çc kho¶ng trèng tù nhiªn vµ do khai th¸c 17

2.3.2. DiÔn thÕ ë khu vùc rõng nhiÖt ®íi giã mïa 18

2.4. §¸nh gi¸ chung 18

3. C¬ së vËt chÊt vµ ph¬ng ph¸p 20

4. KÕt qu¶ vµ ph©n tÝch

4.1. Çc xu híng diÔn thÕ chung trong çc khu rõng thø sinh ®· nghiªn cøu

Page 1 of 32

Môc lôc b¶ng

Môc lôc h×nh

4.1.1. Xu híng diÔn thÕ trong cÊu tróc loµi 22

4.1.2. Xu híng diÔn thÕ trong cÊu tróc ngang 24

4.1.3. Xu híng trong cÊu tróc däc 26

4.2. Çc yÕu tè ¶nh hëng ®Õn qu¸ tr×nh diÔn thÕ

4.2.1. Qu¸ khø sö dông ®Êt víi vai trß lµ mét yÕu tè ¶nh hëng 27

4.2.2. Nguån gieo gièng víi vai trß lµ mét yÕu tè ¶nh hëng 29

4.2.3. Çc vô ch¸y víi vai trß lµ mét yÕu tè ¶nh hëng 32

4.3. ChØ sè che phñ ®¸nh gi¸ t¸i sinh cña çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ 34

5. øng dông

5.1. Çc chØ dÉn vÒ viÖc b¶o ®¶m nguån t¸i sinh (dïng cho viÖc híng dÉn nh©n d©n, ®µo t¹o vµ gi¸o dôc vÒ b¶o vÖ m«i trêng)

42

5.1.1. Chåi gèc vµ chåi rÔ 42

5.1.2. C©y con 43

5.1.3. H¹t 44

5.1.4. Cñng cè tiÒm n¨ng t¸i sinh cho çc khu trèng träc réng 46

5.2. øng dông chØ sè che phñ ®Ó ®¸nh gi¸ sù cÇn thiÕt ph¶i trång míi hoÆc trång rÆm c©y gç cã gi¸ trÞ 49

5.3. Nhu cÇu tiÕp tôc nghiªn cøu 51

5.4. Mét sè tùa ®iÓm cho mét dù ¸n ®¶m b¶o nguån t¸i sinh bÒn v÷ng 51

6. Tãm t¾t 51

7. Tãm t¾t (English) 54

Tµi liÖu trÝch dÉn 57

B¶ng 1 Çc ç thÓ con cña mét c©y mÑ loµi Dalbergia balansae Prain trong khu rõng thø sinh 7 tuæi trªn ®Êt b¶n cò ë §ang (DBH >= 5,0 cm)

31

B¶ng 2 Çc gi¸ trÞ tÝnh cho quÇn hîp c©y gç trong khu rõng thø sinh trªn ®Êt ruéng cò kh«ng bÞ ch¸y vµ cho ba khu rõng thø sinh cïng tu«Ø kh¸c (11 tuæi, DBH >= 5,0 cm)

33

B¶ng 3 Thµnh phÇn tham gia cña çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ trong çc quÇn hîp c©y gç ë çc khu rõng ®· nghiªn cøu (DBH >= 5,0 cm, 1 ha)

33

B¶ng 4 ChØ sè che phñ cña çc khu rõng ®· ®îc nghiªn cøu 39

H×nh 1 S¬ ®å mét « ®iÒu tra 19

H×nh 2 Ç thÓ con cña mét c©y mÑ loµi Dalbergia balansae Prain trªn çc « 20 x 20 m trong khu rõng 7 tuæi trªn ®Êt b¶n cò ë §ang

27

H×nh 3 Tû lÖ tham gia cña çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ trong çc quÇn hîp c©y gç ë çc khu rõng ®· nghiªn cøu (BHD >= 5,0 cm, 1 ha)

36

Page 2 of 32

1. Më ®Çu

1.1. §Æt vÊn ®Ò

ViÖc nghiªn cøu diÔn thÕ trong çc khu tríc ®©y cã rõng bÞ ph¸ ®Ó sö dông vµo môc ®Ých kh¸c råi l¹i ®îc gi¶i phãng hoÆc trong çc khu rõng bÞ khai th¸c kiÖt kh«ng chØ ®¸p øng mèi quan t©m vÒ mÆt khoa häc mµ cßn cung cÊp nh÷ng c¬ së quan träng cho viÖc øng dông trong l©m sinh vµ b¶o vÖ thiªn nhiªn.

Thêng c«ng t¸c l©m sinh bao gåm c¶ sù ®iÒu khiÓn diÔn thÕ cña th¶m thùc vËt rõng - mét viÖc chØ cã thÓ ®îc tiÕn hµnh thµnh c«ng khi ®· cã nh÷ng hiÓu biÕt c¬ së vÒ qu¸ tr×nh vµ çc quy luËt diÔn thÕ.

Trong ®iÒu kiÖn nhiÖt ®íi qu¸ tr×nh diÔn thÕ trªn çc diÖn tÝch rõng bÞ chÆt ph¸ tr¾ng thêng rÊt dÔ nhËn thÊy. ChØ sau Ýt n¨m hoÆc Ýt chôc n¨m trªn nh÷ng khu ®ã ®· cã rõng thø sinh t¬ng ®èi giµu loµi ®îc h×nh thµnh. NÕu cã thÓ ®iÒu khiÓn sao cho qu¸ tr×nh diÔn thÕ ®i theo híng mµ çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ ®îc hç trî th× sÏ h×nh thµnh ®îc nh÷ng khu rõng thø sinh giµu loµi víi kh¶ n¨ng sö dông nhiÒu mÆt vµ nh vËy cã thÓ tiÕt kiÖm ®îc chi phÝ trång rõng. Çc biÖn ph¸p b¶o ®¶m nguån t¸i sinh bÒn v÷ng hç trî cho qu¸ tr×nh diÔn thÕ ®i lªn vµ v× vËy ®Æc biÖt quan träng ë çc khu vùc rõng bÞ khai th¸c trªn diÖn réng.

Khi quan s¸t kü çc khu rõng thø sinh ta nhËn thÊy, diÔn thÕ ë nh÷ng thêi kú ®Çu cã thÓ rÊt kh¸c nhau. Qu¸ khø sö dông ®Êt vµ ®iÒu kiÖn lËp ®Þa nh thæ nhìng vµ kho¶ng çch tíi nguån gieo gièng ¶nh hëng thÕ nµo ®Õn qu¸ tr×nh diÔn thÕ lµ nh÷ng vÊn ®Ò ®îc ®Ò cËp trong c«ng tr×nh nghiªn cøu nµy nh»m môc ®Ých t×m ra nh÷ng kh¶ n¨ng ®iÒu khiÓn qu¸ tr×nh diÔn thÕ theo híng cã lîi.

1.2. Môc ®Ých

§ãng gãp vµo viÖc lµm s¸ng tá ®éng th¸i diÔn thÕ cña çc khu rõng thø sinh non ë miÒn b¾c ViÖt Nam lµ môc tiªu cña c«ng tr×nh nghiªn cøu nµy. Qua viÖc nghiªn cøu cÇn rót ra ®îc nh÷ng hiÓu biÕt vÒ çc xu híng diÔn thÕ trong çc khu rõng thø sinh ®îc nghiªn cøu vµ vÒ çc yÕu tè ¶nh hëng ®Õn qu¸ tr×nh diÏen thÕ. Ngoµi ra mét ph¬ng ph¸p míi ®Ó ®¸nh gi¸ t×nh tr¹ng t¸i sinh cña çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ sÏ ®îc ph¸t triÓn.

2. tæng quan tµi liÖu

2.1 DiÔn thÕ: çc kh¸i niÖm vµ lý thuyÕt

Nh÷ng thay ®æi cña th¶m thùc vËt trong kho¶ng thêi gian ng¾n hoÆc dµi ®Òu ®· ®îc çc nhµ khoa häc quan s¸t tõ xa xa.

Theo HORT (1916) vµo kho¶ng 300 n¨m tríc c«ng nguyªn THEOPHRASTUS ®· viÕt vÒ nh÷ng thay ®æi cña th¶m thùc vËt. Çch ®©y h¬n 300 n¨m KING (1685, theo CLEMENTS, 1916) ®· viÕt vÒ diÔn thÕ cña nh÷ng hå vµ bµi lÇy ®îc båi tô ë Ai Len. Mét trong nh÷ng nghiªn cøu diÔn thÕ th¶m thùc vËt sím nhÊt ®· ®îc DUREAU de la MALLE (1825) tiÕn hµnh. ¤ng ®· ®i ®Õn kÕt luËn, diÔn thÕ t¸i sinh çc loµi thùc vËt lµ mét quy luËt tù nhiªn vµ lµ ®iÒu kiÖn sinh tån vµ ph¸t triÓn cña chóng. Tríc ®ã, n¨m 1820, De CANDOLLE (theo WARMING vµ VAHL, 1909) ®· nhËn thøc ®îc sù c¹nh tranh cña çc loµi thùc vËt: "TÊt c¶ thùc vËt cña mét vïng n»m trong tr¹ng th¸i chiÕn tranh: loµi nµy chèng l¹i loµi kia". BURSCHEL vµ HUSS (1997) ®¸nh gi¸ sù c¹nh tranh nµy nh ®éng c¬ cña qu¸ tr×nh diÔn thÕ.

ThuËt ng÷ "diÔn thÕ" ®îc gi÷ l¹i cho ®Õn ngµy nay, duy chØ ý nghÜa ban ®Çu cña nã ®îc më réng. §Ó nãi vÒ sù ph¸t triÓn cña thùc vËt trªn nh÷ng thÓ nÒn (substratum) míi ngêi ta dïng hîp ng÷ "diÔn thÕ nguyªn sinh" (primary succession)

H×nh 4 S¬ ®å ph©n bè çc hµng c©y gieo gièng 48

H×nh 5 S¬ ®å mét « ®iÒu tra ®Ó tÝnh chØ sè che phñ 50

Page 3 of 32

(GORHAM et al., 1979). Ngêi ta nãi vÒ "diÔn thÕ thø sinh" (secondary succession) trong trêng hîp thùc vËt di thùc trë l¹i nh÷ng diÖn tÝch tríc ®©y tõng cã thùc b× nhng ®· bÞ ph¸ huû.

TANSLEY (1935) dïng thuËt ng÷ "diÔn thÕ tù sinh" (autogenous succession) ®Ó chØ nh÷ng thay ®æi cña th¶m thùc vËt do çc yÕu tè sinh häc, tøc lµ néi lùc g©y nªn. ThuËt ng÷ "diÔn thÕ ngo¹i sinh" (allogenous succession) ®îc «ng dïng ®Ó chØ nh÷ng thay ®æi cña th¶m thùc vËt do ¶nh hëng cña m«i trêng g©y ra. GLENN-LEWIN vµ van de MAAREL (1992) cho r»ng ngêi ta cã thÓ ®¸nh gi¸ tõng qu¸ tr×nh riªng rÏ lµ "tù sinh" hay "ngo¹i sinh", nhng sÏ lµ kh«ng phï hîp nÕu ngêi ta quan niÖm c¶ qu¸ tr×nh diÔn thÕ lµ "tù sinh" hay "ngo¹i sinh".

DiÔn thÕ chåi rÔ (BUERGER, 1983) lµ qu¸ tr×nh diÔn thÕ b»ng con ®êng v« tÝnh, trong ®ã nh÷ng côm ç thÓ con lµ chåi rÔ xuÊt ph¸t tõ mét c©y mÑ chiÕm lÜnh l¹i diÖn tÝch (WOLF, 1980).

MUELLER-DOMBOIS vµ ELLENBERG (1974) dïng thuËt ng÷ "diÔn thÕ loµi l¹" ®Ó chØ diÔn thÕ g©y ra bëi sù x©m nhËp loµi tõ ngoµi vµo mét hßn ®¶o. Khi nãi "diÔn thÕ" hoÆc "sù ph¸t triÓn" ngêi ta thêng ngô ý "diÔn thÕ ®i lªn" (progressive succession) (COWLES, 1899; CLEMENTS, 1916; WEIDELT, 1968; ODUM, 1969; WHITMORE, 1975; WHITTAKER, 1975; SCHMIDT, 1981; BURSCHEL vµ HUSS, 1997; SCHAEFER, 1997). DiÔn thÕ ®i xuèng (retrogressive succession) lµ xu híng trë l¹i nh÷ng giai ®o¹n ®¬n gi¶n h¬n víi Ýt loµi h¬n, n¨ng xuÊt thÊp h¬n vµ sinh khèi nhá h¬n (CLEMENTS, 1916; GLEASON, 1927; TANSLEY, 1935; WHITTAKER, 1975). Tuy nhiªn còng cã trêng hîp ngîc l¹i khi trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh rõng bÞ t¸c ®éng trong mét kho¶ng thêi gian nµo ®ã l¹i cã sè loµi cao h¬n lµ rõng nguyªn sinh (WEIDELT, 1993).

Theo MILES (1987) chØ nªn ®¸nh gi¸ "®éng th¸i th¶m thùc vËt" qua thay ®æi cña thµnh phÇn loµi. ODUM (1969), WHITTAKER (1975) vµ AUSTIN (1981) th× cho r»ng, thuËt ng÷ nµy ph¶i bao hµm c¶ thay ®æi vÒ cÊu tróc vµ çc qu¸ tr×nh bªn trong cña quÇn x· thùc vËt míi ®óng.

Nh vËy thuËt ng÷ "diÔn thÕ" ®îc dïng rÊt réng, v× vËy trong tõng trêng hîp riªng ta nªn x¸c ®Þnh cô thÓ ý nghÜa cña nã.

Ngêi ta ®· ph¸t triÓn mét sè lý thuyÕt vÒ diÔn thÕ. Theo MILES (1987) th× Warming (1895) lµ ngêi ®Çu tiªn chØ ra r»ng nh÷ng thay ®æi cña th¶m thùc vËt cã tÝnh chÊt chung vµ nã x¶y ra liªn tôc, tuy vËy «ng kh«ng ph¸t triÓn tiÕp ý tëng nµy cña m×nh. GLENN-LEWIN vµ van de MAAREL (1992) nhÊn m¹nh nh÷ng ®ãng gãp cña COWLES (1911) vµ cña nh÷ng nhµ thùc vËt häc kh¸c vµo ®Çu thÕ kû 20, nhng hai «ng cho r»ng lý thuyÕt ®Çy ®ñ ®Çu tiªn vÒ diÔn thÕ th¶m thùc vËt thuéc vÒ CLEMENTS (1904, 1916). Quan ®iÓm chÝnh trong lý thuyÕt cña CLEMENTS (quan ®iÓm mét cao ®Ønh khÝ hËu: monoclimax concept) cho r»ng sù ph¸t triÓn cña tÊt c¶ çc quÇn x· thùc vËt ®Òu híng vÒ mét tr¹ng th¸i cuèi cïng bÒn v÷ng do khÝ hËu quyÕt ®Þnh. Sau khi CLEMENTS (1916) c«ng bè c«ng tr×nh cña m×nh th× viÖc nghiªn cøu diÔn thÕ vÉn cßn lµ mét m¶nh ®Êt mµu mì cho viÖc ph¸t triÓn nh÷ng gi¶ thuyÕt, m« h×nh vµ nh÷ng dù b¸o. MARGALEF (1968) ®· øng dông quan ®iÓm lý thuyÕt th«ng tin ®Ó m« t¶ diÔn thÕ. Theo quan ®iÓm ®ã th× diÔn thÕ lµ mét xu thÕ tù nhiªn tÝch tô sù phøc t¹p trong hÖ sinh th¸i (ngµy cµng nhiÒu bËc dinh dìng, tÝnh ®a d¹ng vÒ loµi vµ d¹ng sèng ngµy cµng cao). Theo ODUM (1969) trong giíi h¹n do m«i trêng vËt lý quyÕt ®Þnh diÔn thÕ cã xu híng ®i ®Õn mét hÖ sinh th¸i víi sinh khèi vµ sù ®a d¹ng tèi ®a. Nh×n chung çc t¸c gi¶ t×m çch kh¸i qu¸t ho¸ quan ®iÓm vÒ diÔn thÕ ®Ó dù ®o¸n ®éng th¸i cña th¶m thùc vËt. Nh vËy CLEMENTS, MARGALEF vµ ODUM ®· ph¸t triÓn çc quan ®iÓm cã tÝnh ®Þnh mÖnh.

TÊt c¶ çc lý thuyÕt trªn, kÓ c¶ lý thuyÕt ®· thèng lÜnh gÇn 50 n¨m cña CLEMENTS, ®Òu ®· bÞ phª ph¸n (GLEASON, 1927; TANSLEY, 1935; GLENN-LEWIN vµ van de MAAREL, 1992). VÝ dô, nhiÒu t¸c gi¶ (DOMIN, 1923; TANSLEY, 1929; DU RIETZ, 1930; CAIN, 1947, tÊt c¶ theo MUELLER-DOMBOIS vµ ELLENBERG, 1974) cho r»ng, trong cïng mét vïng khÝ hËu cã thÓ tån t¹i nhiÒu quÇn x· cao ®Ønh khÝ hËu (quan ®iÓm nhiÒu cao ®Ønh khÝ hËu: polyclimax concept). Theo GLENN-LEWIN vµ van de MAAREL (1992) th× tõ ®Çu nh÷ng n¨m 70 çc nhµ sinh th¸i b¾t ®Çu tõ bá nh÷ng cè g¾ng suy diÔn lý thuyÕt. Tuy nhiªn dù ®o¸n vÒ sù ph¸t triÓn vÉn lu«n lµ träng t©m cña çc nghiªn cøu ®éng th¸i th¶m thùc vËt. Tuy nhiªn nh÷ng dù ®o¸n nµy ®· dùa trªn nh÷ng hiÓu biÕt thùc nghiÖm vÒ çc c¬ chÕ thay ®æi cña th¶m thùc vËt. Nh÷ng kh¸i qu¸t lµ kÕt qu¶ cña phÐp quy n¹p nhiÒu h¬n lµ kÕt qu¶ cña phÐp suy diÔn.

Theo TILMAN (1988), sù x©m nhËp, c¹nh tranh vµ çc loµi ®éng vËt ¨n cá ®Òu t¸c ®éng lªn ®éng th¸i cña diÔn thÕ nhng vai trß cña chóng thay ®æi tuú theo ®iÒu kiÖn lËp ®Þa. Râ rµng çc lý thuyÕt chØ cã thÓ ®a ra nh÷ng xu thÕ rÊt chung. Tuy nhiªn trªn thùc tÕ ngêi ta ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng quÇn x· thùc vËt hoµn toµn cô thÓ. Çc yÕu tè lËp ®Þa còng nh qu¸ khø sö dông ®Êt cã thÓ thay ®æi híng diÔn thÕ. DiÔn thÕ còng cã thÓ bÞ r¬i vµo "ngâ côt" nh quÇn x· Imperata cylindrica do ch¸y rõng t¹o nªn (LAMPRECHT, 1986) vµ cø n»m m·i ë tr¹ng th¸i nµy díi t¸c ®éng cña çc vô ch¸y, mÆc dï ®ã kh«ng ph¶i lµ cao ®Ønh khÝ hËu.

Page 4 of 32

2.2 DiÔn thÕ ë miÒn «n ®íi

§· cã rÊt nhiÒu nghiªn cøu diÔn thÕ ®îc tiÕn hµnh ë miÒn «n ®íi.

Thêi kú ®Çu thùc vËt x©m nhËp vµo khu ®Êt trèng chÞu ¶nh hëng rÊt lín cña thùc vËt ë khu kÒ bªn vµ cña vïng l©n cËn (SCHMIDT, 1981). NÕu gÇn khu ®Êt trèng cã b·i cá th× khu dÊt trèng cã thÓ bÞ cá x©m lÊn. NÕu khu ®Êt trèng chØ cã diÖn tÝch nhá vµ n»m gi÷a rõng thµnh thôc th× sÏ kh«ng cã thêi kú cá d¹i x©m lÊn n÷a (BOR, 1932).

HARD (1975) ®· ph¸t hiÖn ra r»ng thêi kú ‘x©m lÊn’ cña çc loµi th«ng lµ nh÷ng loµi dÔ n¶y mÇm trªn ®Êt míi chØ kÐo dµi Ýt n¨m, khi chóng cßn t×m ®îc ®Êt cã bÒ mÆt trèng. Mét khi ®Êt bá hoang ®· bÞ mét líp cá che phñ kÝn th× qu¸ tr×nh lan réng cña rõng bÞ ng¨n chÆn vµ qu¸ tr×nh nµy hoµn toµn phô thuéc vµo nh÷ng vÕt bíi lËt t×nh cê trªn mÆt ®Êt.

SCHIEFER (1981) ph©n tÝch kÕt qu¶ nghiªn cøu çc khu ®Êt bá hoang 10-15 n¨m ®Ó lµm thÝ nghiÖm ë Baden-Wuerttemberg vµ ®· ®i ®Õn kÕt luËn, ®Ó gi÷ kh«ng cho çc loµi c©y gç x©m lÊn vµo çc khu ®Êt ®Ó hoang thêng kh«ng cÇn cã nh÷ng biÖn ph¸p ch¨m sãc v× nh÷ng ç thÓ con Ýt khi ph¸t triÓn ®îc bëi sù c¹nh tranh vÒ ¸nh s¸ng vµ rÔ. Ngay c¶ nh÷ng khu ®ång cá n»m kÒ nh÷ng khu rõng hçn giao giµu loµi còng kh«ng cã c©y gç mét thêi gian dµi nÕu kh«ng bÞ nh÷ng loµi cã chåi rÔ x©m lÊn tõ bªn.

SCHMIDT (1981) ®· tiÕn hµnh nh÷ng thÝ nghiÖm vÒ diÔn thÕ trªn ®Êt hoang ë khu vùc thµnh phè Goettingen vµ ®i ®Õn kÕt luËn, ngay nh÷ng t¸c ®éng ng¨n chÆn nhá - nh c¾t cá mét n¨m mét lÇn hoÆc c¾t nghiÒn v·i mïn l¹i vµo mïa thu -còng ®ñ ®Ó híng diÔn thÕ trªn ®Êt bá hoang ®i lÖch theo híng ®ång cá. NÕu t¨ng cêng ®é t¸c ®éng (nhiÒu lÇn c¾t cá vµ che ch¾n) th× thµnh phÇn loµi nghÌo ®i rÊt nhiÒu. C¶ sù thay ®æi vÒ loµi gi÷a çc n¨m còng sÏ trë nªn Ýt h¬n vµ mét thêi kú cuèi dêng nh æn ®Þnh cña qu¸ tr×nh diÔn thÕ còng ®Õn nhanh h¬n.

THORNBURGH (1981) ®· nghiªn cøu diÔn thÕ ë çc khu rõng hçn giao thêng xanh ë T©y - B¾c California vµ rót ra kÕt luËn r»ng mËt ®é t¬ng ®èi cña çc loµi c©y ë thêi kú ®Çu cña qu¸ tr×nh diÔn thÕ phô thuéc vµo kiÓu vµ møc ®é bÞ chÆt ph¸, vµo mËt ®é cña chåi rÔ, vµo nguån h¹t cã ®îc vµ vµo nh÷ng ®iÒu kiÖn lËp ®Þa ngÉu nhiªn. TÊt c¶ nh÷ng giai ®o¹n ph¸t triÓn sau ®ã vÒ l©u dµi ®Òu dÉn ®Õn rõng hçn giao thêng xanh lµ rõng cao ®Ønh khÝ hËu t¬ng øng víi ®iÒu kiÖn lËp ®Þa.

IFFERT (1983) ®· so s¸nh biÕn ®éng thµnh phÇn thùc vËt cña mét ruéng lóa m¹ch kh«ng ®îc dïng n÷a díi t¸c ®éng cña diÔn thÕ tù nhiªn vµ cña viÖc c¾t nghiÒn v·i mïn l¹i trong kho¶ng thêi gian tõ 1979 ®Õn 1981vµ ®· ®i ®Õn kÕt qu¶ ngîc l¹i víi SCHMIDT (1981), trong c¶ hai trêng hîp kh«ng thÊy cã sù thay ®æi vÒ sè loµi.

Nh÷ng nghiªn cøu ë ViÖn nghiªn cøu vÒ rõng cña PhÇn Lan trong kho¶ng thêi gian tõ 1971 ®Õn 1983 (JUKOLA-SULONEN, 1983) ®· cho thÊy, ë nh÷ng phÇn n»m gÇn rõng cña çc diÖn tÝch thÝ nghiÖm sè lîng ç thÓ thuéc çc loµi c©y gç nhiÒu h¬n h¼n. Sù t¸i sinh cña çc loµi c©y gç ë nh÷ng n¬i tríc ®ã cã rõng thø sinh tiÕn triÓn nhanh h¬n.

ALABACK (1984) ®· ph¸t hiÖn khi nghiªn cøu rõng thø sinh ë §«ng - Nam Alaska r»ng thµnh phÇn loµi cña c©y bôi phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn lËp ®Þa nhng sù thay ®æi cña sinh khèi ë mäi n¬i ®Òu gièng nhau.

Nh÷ng nghiªn cøu vÒ diÔn thÕ trªn ®Êt çt sái míi (Primary succession) ë khu má than s«ng Rhein (WOLF, 1985) cho thÊy, trong qu¸ tr×nh diÔn thÕ nh÷ng loµi míi (Neophyte) chiÕm lÜnh nh÷ng diÖn tÝch ®¸ng kÓ vµ lÊn ¸t kh«ng gian ph¸t triÓn cña nh÷ng loµi b¶n ®Þa mét thêi gian dµi hoÆc ng¾n kh¸c nhau. Chñ yÕu ®ã lµ nh÷ng loµi ph¸t t¸n khi lµm ®Êt trång cÊy.

Dùa vµo tµi liÖu vµ kÕt qu¶ nh÷ng nghiªn cøu cña b¶n th©n ë Thuþ §iÓn GRANSTROEM (1986) ®· ®a ra kÕt luËn, r»ng ng©n hµng h¹t trong ®Êt rõng chñ yÕu chøa h¹t cña çc loµi thø sinh, r»ng ng©n hµng h¹t trong ®Êt vµ th¶m thùc vËt trªn mÆt ®Êt thêng cã thµnh phÇn loµi kh¸c nhau, vµ r»ng çc loµi c©y gç rõng giµ thêng Ýt khi cã h¹t sèng l©u.

STICKNEY (1986) ®· nghiªn cøu diÔn thÕ sau mét vô ch¸y ë B¾c Idaho (USA) vµ ®· ph¸t hiÖn r»ng trªn nh÷ng khu tríc ®ã cã rõng thø sinh ph¸t triÓn tèt chñ yÕu lµ çc loµi c©y tiªn phong chiÕm u thÕ, trong khi ë nh÷ng khu tríc ®ã rõng thø sinh cßn cha khÐp t¸n u thÕ l¹i thuéc vÒ çc loµi sèng sãt.

Page 5 of 32

Çc nghiªn cøu vÒ ®éng th¸i quÇn thÓ thêi kú ®Çu cña diÔn thÕ thø sinh ë khu vùc ngo¹i « thµnh phè Giessen cña FISCHER (1987) ®· cho thÊy, thµnh phÇn loµi cña h¹t gièng trong ®Êt vµ th¶m thùc vËt hiÖn thêi bªn trªn ë nh÷ng khu nghiªn cøu rÊt kh¸c nhau c¶ vÒ sè lîng lÉn chÊt lîng. Thµnh phÇn loµi cña nguån gièng tõ bªn ngoµi cã chøa Ýt nhÊt 95 %

h¹t hoÆc qu¶ cña nh÷ng loµi thùc vËt mäc trong çc « 1 m2 cã ®Æt bÉy h¹t. H¹t gièng cña nh÷ng loµi cá l¹ hÇu nhkh«ng bao giê ®îc vËn chuyÓn vµo. Kh«ng phô thuéc vµo xuÊt xø, tõ nguån gièng bªn ngoµi hay tõ nguån gièng trong ®Êt, nh÷ng ç thÓ mäc lªn ®Çu tiªn cã c¬ héi sèng sãt vµ tån t¹i cao nhÊt. V× thÕ c¶ h×nh mÉu ph©n bè cña çc ç thÓ trªn diÖn tÝch còng ®· ®îc quyÕt ®Þnh trong nh÷ng tuÇn vµ th¸ng ®Çu sau khi çc t¸c ®éng ph¸ huû kÕt thóc vµ sau ®ã chØ cã nh÷ng thay ®æi nhá. §èi víi nhiÒu loµi thÕ hÖ thø hai kh«ng thÓ x©m nhËp ®îc n÷a, ®iÒu nµy cho thÊy thêi h¹n çc thêi kú cña diÔn thÕ thø sinh, Ýt nhÊt lµ ë çc thêi kú ®Çu, lµ hµm sè cña tuæi thä cña tõng ç thÓ cña çc loµi ®Æc trng cho çc thêi kú (trong nh÷ng ®iÒu kiÖn m«i trêng cô thÓ).

Nh÷ng nghiªn cøu kÐo dµi 15 n¨m ë Bialowieza (§«ng - B¾c Ba Lan) cña FALIÑSKA (1991) ®· cho thÊy, nh÷ng diÔn biÕn kh¸c nhau cña diÔn thÕ trªn ®ång cá lµ kÕt qu¶ cña sù kh¸c biÖt vÒ ®iÒu kiÖn lËp ®Þa (vi ®Þa h×nh, mùc níc ngÇm) vµ cña nh÷ng chiÕn thuËt x©m nhËp kh¸c nhau cña çc loµi ®· tån t¹i tríc khi diÔn thÕ b¾t ®Çu.

LEUSCHNER (1994) nghiªn cøu diÔn thÕ rõng trªn hoang m¹c ë Lueneburg vµ ph¸t hiÖn ra r»ng kh¶ n¨ng hÊp thô PAR (Photo-Active Radiation) ngµy cµng cao lµ mét c¬ chÕ c¹nh tranh quyÕt ®Þnh vµ cã ý nghÜa ®iÒu khiÓn diÔn thÕ.

STOCKEY (1994) lµm thÝ nghiÖm ®iÒu khiÓn diÔn thÕ thùc vËt ven bê suèi ë Bielefeld b»ng çch r¾c hçn hîp h¹t ®· x¸c ®Þnh ®îc, r»ng b»ng çch r¾c h¹t cã thÓ t¨ng sè loµi ë thêi kú th©m nhËp lªn cao h¬n sè loµi cã ®îc b»ng qu¸ tr×nh di thùc dÇn dÇn cña diÔn thÕ tù nhiªn. ViÖc r¾c h¹t hç trî ph¸t triÓn mét th¶m thùc vËt gÇn víi th¶m thùc vËt tù nhiªn, víi ®iÒu kiÖn lµ khi t¹o ra hçn hîp h¹t cã lu ý ®Õn nh÷ng tÝnh chÊt sinh th¸i quan träng cña çc loµi ®îc sö dông.

THILENIUS (1995) ®· nghiªn cøu diÔn thÕ th¶m thùc vËt trªn vïng tam gi¸c ch©u thæ s«ng Copper ë Alaska ®îc ®éng ®Êt n©ng cao lªn vµ ®i ®Õn kÕt luËn, r»ng qu¸ tr×nh diÔn thÕ lµ mét ph¶n øng víi ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ víi nh÷ng ¶nh hëng bªn trong vµ bªn ngoµi do tiÒm n¨ng vÒ gen cña hÖ thùc vËt kiÓm so¸t. Khi møc ®é thay ®æi cña m«i trêng lín (vÝ dô khi ®Þa h×nh ®îc n©ng cao lªn 2 m) th× tèc ®é cña qu¸ tr×nh diÔn thÕ còng t¨ng lªn, vµ trong mét thêi gian ng¾n cã thÓ nhËn thÊy nh÷ng thay ®æi lín vÒ thµnh phÇn loµi, cÊu tróc vµ sù ph¸t t¸n cña çc loµi thùc vËt.

BACKES (1996) ®· nghiªn cøu chÕ ®é níc cña 4 loµi c©y gç kh¸c nhau trong qu¸ tr×nh diÔn thÕ hoang m¹c vµ ph¸t hiÖn ra r»ng nh÷ng loµi c©y gç kh¸c nhau cã nh÷ng chiÕn thuËt kh¸c nhau vÒ chÕ ®é níc, vµ chÕ ®é níc c©n b»ng cña såi vµ ®Æc biÖt lµ cña dÎ gai lµ ®iÒu kiÖn ®Ó cho nguån níc trong hÖ sinh th¸i t¨ng lªn. Cµng vÒ cuèi qu¸ tr×nh diÔn thÕ tû träng såi vµ dÎ gai cµng t¨ng lªn, v× thÕ vai trß cña níc trong qu¸ tr×nh diÔn thÕ hoang m¹c gi¶m dÇn tõ thêi kú rõng thø sinh ®Õn thêi kú rõng kÝn.

TÝnh ®a d¹ng cña çc khu rõng 7 - 8 n¨m tríc bÞ chÆt tr¾ng nhá h¬n so víi nh÷ng khu rõng ®· bÞ khai th¸c cã chän läc ë cïng thêi ®iÓm (HANNERZ, 1996). Mét mÆt sù x©m nhËp còng nh sù sèng sãt cña çc loµi thuéc çc thêi kú diÔn thÕ cuèi lµm t¨ng tÝnh ®a d¹ng cña çc khu rõng bÞ khai th¸c cã chän läc, mÆt kh¸c mét sè Ýt loµi thø sinh chiÕm u thÕ trªn çc khu bÞ chÆt tr¾ng vµ çc loµi cßn sèng sãt tõ rõng cò hÇu nh bÞ lo¹i hÕt.

SCHMIDT (1981) còng nh BURSCHEL vµ HUSS (1997) nhÊn m¹nh, r»ng diÔn thÕ kh«ng ph¶i bao giê còng ®i theo quy luËt mµ thêng do nh÷ng yÕu tè ngÉu nhiªn cña ®iÒu kiÖn ban ®Çu quyÕt ®Þnh. SCHMIDT (1981) nãi vÒ nh÷ng yÕu tè ngÉu nhiªn khi ngêi ta kh«ng biÕt ®Õn nh÷ng mèi t¬ng quan nh©n qu¶ gi÷a sù xuÊt hiÖn cña mét loµi thùc vËt vµ nh÷ng sù kiÖn quyÕt ®Þnh qu¸ tr×nh diÔn thÕ.

2.3 DiÔn thÕ ë miÒn nhiÖt ®íi

2.3.1 DiÔn thÕ ë nh÷ng vïng rõng nhiÖt ®íi kh« hoÆc Èm

Bao qu¸t chung

BUDOWSKI (1961) ®· nghiªn cøu diÔn thÕ th¶m thùc vËt rõng ë Costa Rica vµ ë Panama vµ cho thÊy, sù t¨ng lªn vÒ sè loµi vµ vÒ ®a d¹ng cña d¹ng sèng, kÓ c¶ cña çc loµi phô sinh, lµ mét ®Æc trng cña sù ph¸t triÓn ®i lªn theo híng ®Õn rõng cao ®Ønh khÝ hËu.

Page 6 of 32

MITLOEHNER (1997) ®· nghiªn cøu diÔn thÕ ë vïng rõng kh« xanh vÒ mïa ma trªn ph¬ng diÖn c¹nh tranh vÒ níc vµ ®· x¸c ®Þnh ®îc, r»ng sù thÝch nghi ¸p xuÊt thÈm thÊu cña loµi víi ®iÒu kiÖn ¸p xuÊt thÈm thÊu thùc tÕ cña ®Êt lµ ®iÒu kiÖn ®Ó loµi x©m nhËp ®îc vµo mét khu nhÊt ®Þnh. Trong ®iÒu kiÖn lËp ®Þa kh« h¹n çc loµi cã tiÒm n¨ng hót níc tèi ®a cao h¬n cã tû lÖ t¸i sinh h÷u tÝnh cao h¬n. Nh÷ng khu cã ®Çy ®ñ níc h¬n chñ yÕu do nh÷ng loµi cã tiÒm n¨ng hót níc tèi ®a thÊp chiÕm ®ãng. Cµng vÒ cuèi qu¸ tr×nh diÔn thÕ sè loµi cã tiÒm n¨ng hót níc tèi ®a cao cµng t¨ng.

KARLOWSKI (1995) nghiªn cøu diÔn thÕ rõng thø sinh ë vïng rõng nói cao Ch©u Phi vµ x¸c ®Þnh ®îc, r»ng ban ®Çu ng©n hµng h¹t trong ®Êt ®ãng vai trß lín c¶ vÒ sè lîng lÉn vÒ phæ loµi ®èi víi qu¸ tr×nh diÔn thÕ, vµ r»ng ¶nh hëng cña ng©n hµng h¹t trong ®Êt gi¶m ®i khi diÔn thÕ ®· ®Õn giai ®o¹n cuèi. Chim chãc chñ yÕu hç trî sù ph¸t t¸n cña çc loµi thùc vËt rõng thø sinh. Qu¸ tr×nh diÔn thÕ bÞ chËm l¹i díi ¶nh háng cña viÖc ch¨n th¶. ¤ng ®· ®Ò xuÊt mang ®Êt bÒ mÆt cña rõng nguyªn sinh r¶i vµo ®Ó t¨ng cêng qu¸ tr×nh t¸i sinh vµ t¨ng sè loµi b»ng tr÷ lîng h¹t cã chøa trong ®Êt.

SCHAEFER (1997) nghiªn cøu sù ph¸t triÓn cña rõng thø sinh ë mét vïng rõng nöa rông l¸ ë Nam Benin vµ ®· ®i ®Õn kÕt luËn, r»ng sè loµi cã mÆt trong qu¸ tr×nh diÔn thÕ ®îc m« h×nh ho¸ ban ®Çu t¨ng lªn râ rÖt nhng sau ®ã gi¶m nhÑ. Çc loµi c©y gç a s¸ng mÊt dÇn vÞ thÕ trong qu¸ tr×nh diÔn thÕ vµ cuèi cïng mét phÇn bÞ lo¹i. Tû träng çc loµi c©y gç lín liªn tôc t¨ng trong qu¸ tr×nh diÔn thÕ. MËt ®é cña quÇn hîp c©y gç còng t¨ng. Sè ç thÓ, diÖn tÝch mÆt c¾t ngang ngùc vµ tr÷ lîng gç (thÓ tÝch vµ sinh khèi) còng t¨ng liªn tôc.

DiÔn thÕ sau n¬ng rÉy

WEIDELT (1968) nghiªn cøu diÔn thÕ trªn çc khu n¬ng rÉy bÞ bá hoang ë Brazil vµ cho thÊy, r»ng trong sù ph¸t triÓn cña m×nh çc khu rõng thø sinh cã xu híng tiÕn ®Õn çc gi¸ trÞ ban ®Çu cña rõng nguyªn sinh vÒ thµnh phÇn loµi vµ sè ç thÓ cña tõng loµi. Sau kho¶ng 50 n¨m çc khu rõng thø sinh ®· cã kho¶ng 70 % çc loµi c©y gç cña diÖn tÝch rõng nguyªn sinh kÒ bªn.

Khi ph©n tÝch sù ph¸t triÓn cña th¶m thùc vËt thø sinh trªn çc khu n¬ng rÉy ë ViÔn §«ng WHITMORE (1975) ®· nhÊn m¹nh r»ng kho¶ng thêi gian ®Ó çc khu rõng thø sinh ®¹t ®îc thµnh phÇn loµi gièng nh rõng nguyªn sinh kh«ng ph¶i chØ lµ mÊy chôc n¨m mµ hµng tr¨m n¨m. Çc khu rõng thuÇn lo¹i ®îc t¹o thµnh bëi nh÷ng loµi mµ h¹t cña chóng cã thÓ n¶y mÇm vµ trô ®îc trªn çc khu ®Êt trèng vµo thêi ®iÓm phï hîp.

DiÔn thÕ trªn çc ®ång cá bá hoang

Çc nghiªn cøu cña FEDLMEIER (1996) ë çc rõng thø sinh trªn ®ång cá bÞ bá hoang ë B¾c Costa Rica ®· cho thÊy, r»ng sù kh¸c biÖt gi÷a çc khu rõng thø sinh ®îc nghiªn cøu kh«ng chØ xuÊt ph¸t tõ thêi gian mµ nh÷ng yÕu tè nh kho¶ng çch ®Õn nguån gieo gièng, ®iÒu kiÖn thæ nhìng vµ ®Þa h×nh còng cã ¶nh hëng rÊt lín ®Õn thµnh phÇn loµi vµ tû träng cña chóng.

DiÔn thÕ trong çc kho¶ng trèng tù nhiªn vµ do khai khai th¸c

Theo mét nghiªn cøu cña Kramer (1926) ë ®¶o Java, trªn nh÷ng kho¶ng trèng ®êng kÝnh nhá h¬n chiÒu dµi mét th©n c©y ®îc t¹o thµnh do mét c©y to bÞ chÕt hoÆc do bÞ khai th¸c lËp tøc xuÊt hiÖn l¹i nh÷ng loµi c©y rõng nguyªn sinh. Trªn nh÷ng kho¶ng trèng ®êng kÝnh h¬n hai chiÒu cao c©y b¾t ®Çu mét qu¸ tr×nh diÔn thÕ víi nh÷ng loµi tiªn phong cã nhu cÇu ¸nh s¸ng cao.

PLONCZAK (1989) nghiªn cøu diÔn thÕ sau khai th¸c gç víi cêng ®é cao ë rõng Llanos cña Venezuela vµ ®· x¸c ®Þnh ®-îc r»ng sau 3 n¨m khai th¸c gç sè loµi c©y gç cña çc khu rõng bÞ khai th¸c vît qua sè loµi c©y gç cña rõng nguyªn sinh. T¹i nh÷ng n¬i tríc ®©y cã c©y gç lín cã nh÷ng c©y thuéc çc loµi tiªn phong vµ çc loµi c©y gç kh¸c ë tr¹ng th¸i chê ®îi, chØ sau 3 n¨m chóng ®· vît ngìng ®êng kÝnh tèi thiÓu ®Ó vµo nhãm c©y trëng thµnh. Tuy nhiªn cã thÓ thÊy tríc r»ng vÒ sau nµy díi t¸c ®éng cña sù c¹nh tranh gi÷a çc loµi sè loµi sÏ trë l¹i møc thÊp h¬n.

Ngîc l¹i, çc nghiªn cøu cña SCHROEDER (1992) ë ®¶o Fidschi cho thÊy, sau 14 n¨m, mÆc dï sè loµi liªn tôc t¨ng, thµnh phÇn loµi cña rõng thø sinh vÉn cha ®¹t ®îc sè loµi nh rõng nguyªn sinh.

§éng th¸i t¸i sinh ë çc kho¶ng trèng vÒ nhiÒu ph¬ng diÖn gièng nh sù phôc håi th¶m thùc vËt trªn çc khu n¬ng rÉy bÞ bá hoang. FICKINGER (1992) ®· x¸c ®Þnh r»ng ë çc kho¶ng trèng do c©y bÞ chÆt cã sù t¨ng m¹nh çc loµi thø sinh. Khi tuæi cña çc kho¶ng trèng t¨ng lªn sè loµi tiªn phong gi¶m ®i, cã thÓ coi ®ã lµ mét chØ thÞ cho viÖc diÔn thÕ ®· sang

Page 7 of 32

giai ®o¹n cuèi.

Víi thêi gian çc khu rõng bÞ khai th¸c ngµy cµng gièng víi rõng nguyªn sinh vÒ thµnh phÇn loµi (KAMMESHEIDT, 1994). ChØ sè so s¸nh ®· ®îc thay ®æi so s¸nh ®é u thÕ hoÆc ®é phong phó cña çc loµi chung víi ®é u thÕ hoÆc ®é phong phó cña tÊt c¶ çc loµi ë rõng ®· bÞ khai th¸c vµ rõng nguyªn sinh cho thÊy nhãm c©y cã ®êng kÝnh ngang ngùc (ë ®é cao 1,3 m) nhá h¬n 10,0 cm cña rõng thø sinh nhanh trë l¹i gièng nh ë rõng nguyªn sinh h¬n lµ nhãm c©y cã ®êng kÝnh ngang ngùc lín h¬n 10,0 cm.

2.3.2 DiÔn thÕ ë khu vùc rõng nhiÖt ®íi giã mïa

TH¸I V¨N TRõNG (1993) ®· tæng hîp kinh nghiÖm phôc håi çc hÖ sinh th¸i rõng ë miÒn nam ViÖt Nam bÞ chÊt ®éc mµu da cam ('Agent Orange') lµm tho¸i ho¸ vµ kÕt luËn r»ng tèt nhÊt nªn phôc håi çc hÖ sinh th¸i bÞ tho¸i ho¸ thµnh tr¶ng cá trong hai bíc: Tríc hÕt cÇn trång mét loµi c©y cã kh¶ n¨ng tæng hîp ni t¬ tù nhiªn ®Ó c¶i t¹o vµ gi¶i phãng ®Êt khái çc loµi cá cøng, tiÕp ®Õn ph¶i chÆt bá líp c©y nµy ®Ó trång çc loµi c©y rõng cã gi¸ trÞ hoÆc trång çc loµi c©y rõng cã gi¸ trÞ ngay díi t¸n cña chóng.

L£ TRäNG CóC (1993) tæng kÕt çc xu híng diÔn thÕ trªn n¬ng rÉy bÞ bá hoang ë vïng nói phÝa B¾c ViÖt Nam. Trªn çc diÖn tÝch nµy h×nh thµnh çc quÇn x· thùc vËt sau: Rõng thø sinh víi çc loµi tiªn phong, rõng tre, tr¶ng cá cao vµ tr¶ng cá thÊp.

TRÇN ®×NH Lý (1995) vµ çc céng sù ®· nghiªn cøu kh¶ n¨ng khoanh nu«i phôc håi rõng vµ x¸c ®Þnh r»ng chØ trªn çc diÖn tÝch cã nguån gieo gièng vµ líp ®Êt mµu dµy trªn 30 cm cã thÓ ¸p dông ph¬ng ph¸p khoanh nu«i phôc håi rõng.

2.4 §¸nh gi¸ chung

PhÇn tæng quan tµi liÖu trªn ®©y cho thÊy, ë vïng «n ®íi ®· cã nhiÒu nghiªn cøu vÒ ®éng th¸i ph¸t triÓn cña rõng thø sinh. ë vïng nhiÖt ®íi nh÷ng nghiªn cøu nh vËy tËp trung ë çc khu vùc rõng Èm thêng xanh. ë khu vùc rõng nhiÖt ®íi ma mïa chØ míi cã rÊt Ýt nh÷ng nghiªn cøu nh vËy. Cha cã nh÷ng nghiªn cøu ph©n tÝch ®Þnh lîng vÒ diÔn thÕ ë khu vùc rõng nhiÖt ®íi ma mïa.

Qua phÇn tæng quan tµi liÖu còng cã thÓ kÕt luËn r»ng mét sè xu híng ph¸t triÓn cña rõng thø sinh mang tÝnh chÊt chung. VÝ dô çc loµi c©y tiªn phong chiÕm u thÕ ë thêi kú ®Çu nhng sau ®ã bÞ mÊt dÇn u thÕ. Sè loµi c©y liªn tôc t¨ng trong nh÷ng n¨m ®Çu, c¶ sè ç thÓ vµ diÖn tÝch mÆt c¾t ngang ngùc còng vËy. Nh÷ng xu híng nµy chØ ®óng trong nh÷ng tr-êng hîp ®iÒu kiÖn lËp ®Þa cha bÞ ho¹t ®éng n«ng nghiÖp lµm kiÖt ®é ph× vµ nh÷ng t¸c ®éng tµn ph¸ kh«ng lÆp l¹i. Mét khi cßn cã nh÷ng m¶nh rõng nguyªn sinh sãt l¹i ë gÇn th× diÔn thÕ vÒ mäi mÆt sÏ ®i theo híng phôc håi l¹i rõng nguyªn sinh (WEIDELT, 1993).

Qua ®©y chóng ta còng thÊy r»ng ®iÒu kiÖn lËp ®Þa, qu¸ khø sö dông ®Êt vµ kho¶ng çch ®Õn nguån gieo gièng ¶nh hëng rÊt lín ®Õn diÔn thÕ trong nh÷ng n¨m ®Çu vµ v× vËy còng cã ý nghÜa rÊt lín ®èi víi toµn bé qu¸ tr×nh diÔn thÕ.

3. C¬ së vËt chÊt vµ ph¬ng ph¸p

Nh÷ng ruéng n¬ng vµ khu xãm ë Vên quèc gia Cóc Ph¬ng ®îc gi¶i phãng cho t¸i sinh tù nhiªn vµo nh÷ng thêi ®iÓm kh¸c nhau ®· ®îc chän ®Ó nghiªn cøu vÒ nh÷ng thêi kú t¸i sinh ban ®Çu.

ViÖc thu thËp d÷ liÖu ®· ®îc tiÕn hµnh b»ng ph¬ng ph¸p lËp « tiªu chuÈn trong çc khu rõng thø sinh ®îc ph©n nhãm theo tuæi vµ qu¸ khø sö dông ®Êt, vµ trong çc khu rõng nguyªn sinh kÒ cËn. H×nh 1 lµ s¬ ®å thÓ hiÖn thñ tôc ®o ®¹c lÊy d÷

liÖu. ¤ tiªu chuÈn lµ mét h×nh vu«ng cã diÖn tÝch 400 m2 (20 m x 20 m). TÊt c¶ çc ç thÓ cã ®êng kÝnh ngang ngùc >= 5,0 cm trong « ®· ®îc ®Þnh loµi, ®o chiÒu cao vãt ngän (h) vµ ®êng kÝnh ngang ngùc (DBH = diameter at breath height). Ç thÓ con t¸i sinh trong kho¶ng tõ chiÒu cao = 0,3 m ®Õn ®êng kÝnh ngang ngùc < 5,0 cm ®· ®îc ®Õm trong 4 « kÝch thíc 2 m x 2 m trong mçi « tiªu chuÈn. Ngoµi ra ®é dèc cña çc « tiªu chuÈn ®· ®îc ®o, kho¶ng çch tõ çc khu rõng ®îc nghiªn cøu ®Õn rõng nguyªn sinh hoÆc rõng thø sinh ®· ®îc x¸c ®Þnh, qu¸ khø sö dông ®Êt cña çc khu rõng thø sinh ®îc nghiªn

Page 8 of 32

cøu còng ®îc t×m hiÓu b»ng çch pháng vÊn d©n ®Þa ph¬ng vµ nh÷ng ngêi lµm viÖc ë Vên.

§êng kÝnh ngang ngùc cña tÊt c¶ çc ç thÓ cã ®êng kÝnh ngang ngùc >= 10,0 cm ®· ®îc ®o b»ng thíc d©y ®o chu vi. §-êng kÝnh cña nh÷ng ç thÓ cã ®êng kÝnh nhá h¬n 10,0 cm ®îc ®o b»ng thíc vu«ng. ChiÒu cao cña nh÷ng ç thÓ cã chiÒu cao nhá h¬n 10 m ®îc ®o b»ng thíc lµm tõ c©y tre. Nh÷ng ç thÓ cao h¬n 10 m vµ cã ngän tr«ng thÊy ®îc tõ kho¶ng çch 15 m hoÆc 20 m ®îc ®o b»ng m¸y ®o ®é cao BLUME LEISS. NÕu ç thÓ cao h¬n 10 m mµ kh«ng thÓ nh×n thÊy ngän tõ çc kho¶ng çch trªn th× ®é cao ®îc ®¸nh gi¸ theo nh÷ng ç thÓ bªn c¹nh ®· ®îc ®o do cã ngän nh×n thÊy ®îc tõ çc kho¶ng çch trªn.

H×nh 1: S¬ ®å mét « ®iÒu tra

A1 : thèng kª çc ç thÓ >= 10,0 cm DBH

A2 : thèng kª çc ç thÓ cã DBH tõ 5,0 cm ®Õn 9,9 cm

B : thèng kª çc ç thÓ tõ h = 0,3 m ®Õn DBH < 5,0 cm

4. kÕt qu¶ vµ ph©n tÝch

4.1. Çc xu híng diÔn thÕ chung trong çc khu rõng thø sinh ®· nghiªn cøu

4.1.1. Xu híng diÔn thÕ trong cÊu tróc loµi

§êng loµi/diÖn tÝch ®îc vÏ b»ng çch ®Æt diÖn tÝch ®iÒu tra céng gãp lªn trôc hoµnh vµ ®Æt sè loµi céng gãp (chØ céng nh÷ng loµi míi) lªn trôc tung. Çc ®êng loµi/diÖn tÝch cña tÊt c¶ çc nhãm ç thÓ cña rõng nguyªn sinh n»m trªn çc ®-êng nµy cña çc khu rõng thø sinh ®îc nghiªn cøu, ®ã lµ mét ®iÒu dÔ hiÓu v× ®a d¹ng vÒ loµi cña rõng nguyªn sinh cao h¬n ®a d¹ng vÒ loµi cña rõng thø sinh. Çc ®êng loµi/diÖn tÝch cña tÊt c¶ çc nhãm ç thÓ cña rõng nguyªn sinh cã xu híng t¨ng nhanh, ®ã lµ ®Æc ®iÓm cña mét hÖ sinh th¸i rõng cã cÊu tróc phøc t¹p trªn nh÷ng diÖn tÝch rÊt nhá (WEIDELT 1987).

TÇn sè xuÊt hiÖn cña mét loµi ®îc tÝnh b»ng çch chia sè « ®iÒu tra cã ç thÓ cña loµi ®ã cho tæng sè « ®iÒu tra råi nh©n víi 100. Cã n¨m nhãm tÇn sè xuÊt hiÖn: I = 0 - 20 %, II = 21 - 40 %, III = 41 - 60 %, IV = 61 - 80 % V = 81 - 100 %. Khi tuæi cña çc khu rõng thø sinh ®îc nghiªn cøu cµng cao th× sù ph©n bè çc loµi c©y gç ë çc nhãm tÇn sè xuÊt hiÖn cµng gÇn víi sù ph©n bè çc loµi c©y gç ë çc nhãm tÇn sè xuÊt hiÖn cña rõng nguyªn sinh. Trong rõng nguyªn sinh sè loµi c©y gç t¨ng ®Òu tõ nhãm tÇn sè xuÊt hiÖn 1 ®Õn nhãm tÇn sè xuÊt hiÖn 5. NhiÒu t¸c gi¶ kh¸c còng cã kÕt qu¶ gièng nh vËy

Page 9 of 32

(WEIDELT, 1968, LAMPRECHT, 1986).

ChØ sè ®a d¹ng Shannon (MAGURRAN, 1988) phï hîp víi kú väng, r»ng tÝnh ®a d¹ng cña çc quÇn hîp c©y gç trong çc khu rõng thø sinh cã cïng qu¸ khø sö dông ®Êt t¨ng lªn theo tuæi cña chóng. QuÇn hîp c©y gç cña rõng nguyªn sinh cã chØ sè Shannon cao nhÊt.

§é lín trung b×nh cña çc quÇn thÓ c©y gç rõng (®îc tÝnh b»ng çch chia tæng sè ç thÓ cña quÇn hîp cho sè quÇn thÓ trong quÇn hîp) t¨ng lªn theo tuæi trong çc khu rõng thø sinh vµ ®¹t ®Õn gi¸ trÞ lín nhÊt trong rõng nguyªn sinh. Víi gi¸ trÞ b»ng 6 ®é lín trung b×nh cña çc quÇn thÓ c©y gç trong rõng nguyªn sinh ®îc nghiªn cøu ë ®©y n»m ë phÇn díi trong kho¶ng çc gi¸ trÞ thêng gÆp cña rõng nhiÖt ®íi (5 - 10) (LAMPRECHT, 1986).

§å thÞ ph©n bè loµi theo çc nhãm loµi cã sè ç thÓ lµ béi sè mò cña 2 (1, 2, 4, 8, 16, 32,...) ®îc vÏ b»ng çch ®Æt sè loµi lªn trôc tung vµ çc nhãm loµi theo thø tù lín dÇn lªn trôc hoµnh. Çc ®å thÞ cho thÊy çc loµi c©y gç trong çc khu rõng thø sinh ®îc nghiªn cøu kh«ng ph©n bè theo mét kiÓu ph©n bè nhÊt ®Þnh nµo. ViÖc so s¸nh víi kÕt qu¶ cña çc t¸c gi¶ kh¸c (Kammesheidt, 1994; Richter, 1998) cho thÊy, sè loµi trong nhãm I (chØ cã 1 ç thÓ) bao giê còng lín h¬n sè loµi trong çc nhãm kh¸c. Trong trêng hîp cña rõng nguyªn sinh nÕu bá qua nhãm I th× ph©n bè loµi gÇn gièng víi ph©n bè chuÈn.

ChØ sè so s¸nh gi÷a hai quÇn hîp c©y gç cã thÓ tÝnh b»ng çch chia hai lÇn sè loµi cã trong c¶ hai quÇn hîp cho tæng sè loµi cña hai quÇn hîp råi nh©n víi 100 % (SOERENSEN, 1948, theo MUELLER-DOMBOIS vµ ELLENBERG, 1974). Còng cã thÓ tÝnh chØ sè nµy b»ng çch sau: ®èi víi mçi loµi cã trong c¶ hai quÇn hîp ta so s¸nh hai quÇn thÓ cña chóng råi chän ra quÇn thÓ nhá h¬n, tÝnh tæng ç thÓ cña çc quÇn thÓ ®· ®îc chän, sau ®ã ®em tæng nµy chia cho tæng tÊt c¶ çc ç thÓ cña hai quÇn hîp (Weidelt, 1968). Çc chØ sè so s¸nh cho thÊy quÇn hîp c©y gç cña çc khu rõng thø sinh cïng tuæi gièng nhau h¬n c¶. §iÒu nµy xuÊt ph¸t tõ chç çc khu rõng thø sinh cïng tuæi cã ®iÒu kiÖn sinh th¸i gièng nhau vµ v× thÕ còng cã çc loµi c©y gç cã nhu cÇu sinh th¸i gièng nhau sinh trëng. Møc ®é gièng nhau gi÷a quÇn hîp c©y gç cña rõng nguyªn sinh vµ çc quÇn hîp c©y gç cña çc khu rõng thø sinh ®îc nghiªn cøu t¨ng lªn cïng víi tuæi cña çc khu rõng thø sinh.

Gi¸ trÞ t¬ng ®èi cña chØ sè phong phó cña mét loµi c©y gç trong mét quÇn hîp c©y gç rõng ®îc tÝnh b»ng çch chia sè ç thÓ cña loµi c©y gç ®ã cho tæng sè ç thÓ cña c¶ quÇn hîp råi nh©n víi 100 %. Gi¸ trÞ t¬ng ®èi cña chØ sè u thÕ cña mét loµi c©y gç trong mét quÇn hîp c©y gç rõng ®îc tÝnh b»ng çch chia tæng diÖn tÝch mÆt c¾t ngang ngùc cña loµi ®ã cho tæn diÖn tÝch mÆt c¾t ngang ngùc cña c¶ quÇn hîp råi nh©n víi 100 %. Gi¸ trÞ t¬ng ®èi cña tÇn sè xuÊt hiÖn cña mét loµi c©y gç trong mét quÇn hîp c©y gç rõng ®îc tÝnh b»ng çch chia tÇn sè xuÊt hiÖn cña loµi ®ã cho tæng tÇn sè xuÊt hiÖn cña c¶ quÇn hîp råi nh©n víi 100 %. Tû träng sinh th¸i (Importance Value Index = IVI) cña mét loµi c©y gç trong mét quÇn hîp c©y gç rõng lµ tæng cña çc gi¸ trÞ t¬ng ®èi cña chØ sè phong phó, chØ sè u thÕ vµ tÇn sè xuÊt hiÖn (CURTIS vµ McINTOSH, 1951, theo LAMPRECHT, 1986). RISSER vµ RICE (1971, theo MUELLER-DOMBOIS und ELLENBERG, 1974) ®Ò xuÊt tÝnh chØ sè nµy lµ trung b×nh céng cña çc gi¸ trÞ t¬ng ®èi cña chØ sè phong phó, chØ sè u thÕ vµ tÇn sè xuÊt hiÖn. KÕt qu¶ tÝnh to¸n ®· cho thÊy, tû lÖ so víi toµn bé quÇn hîp c©y gç cña tæng tû träng sinh th¸i cña 10 loµi ®øng ®Çu vÒ tû träng sinh th¸i trong mçi khu rõng thø sinh ®îc nghiªn cøu ®Òu cao h¬n so víi trong rõng nguyªn sinh. Trong çc khu rõng thø sinh cã cïng qu¸ khø sö dông ®Êt thØ tû lÖ nµy cao h¬n trong çc khu rõng thø sinh Ýt tuæi h¬n. Trong rõng nguyªn sinh tÊt c¶ 10 loµi ®øng ®Çu vÒ tû träng sinh th¸i ®Òu lµ çc loµi ph¸t t¸n b»ng träng lîng cña h¹t. Trong çc khu rõng thø sinh çc loµi ph¸t t¸n nhê ®éng vËt chiÕm u thÕ trong sè 10 loµi ®øng ®Çu vÒ tû träng sinh th¸i cña quÇn hîp c©y gç.

4.1.2. Xu híng diÔn thÕ trong cÊu tróc ngang

Sè lîng ç thÓ çc loµi c©y gç cña çc khu rõng thø sinh ®îc nghiªn cøu t¨ng lªn theo tuæi cña chóng. Cïng lóc ®ã th× hÖ sè biÕn thiªn cña sè ç thÓ còng gi¶m tõ çc rõng non thø sinh , qua çc rõng thø sinh giµ h¬n råi ®Õn rõng nguyªn sinh.

§êng kÝnh trung b×nh cña çc quÇn hîp c©y gç tÝnh theo diÖn tÝch mÆt c¾t ngang ngùc trung b×nh t¨ng lªn cïng víi tuæi. Mét ®iÒu ®¸ng lu ý lµ ®êng kÝnh trung b×nh cña quÇn hîp c©y gç trong çc khu rõng thø sinh ®îc nghiªn cøu tiÖm cËn rÊt nhanh víi ®êng kÝnh trung b×nh cña quÇn hîp c©y gç trong rõng nguyªn sinh. Chªnh lÖch gi÷a ®êng kÝnh trung b×nh cña quÇn hîp c©y gç trong khu rõng thø sinh 11 tuæi trªn khu ®Êt tríc ®©y ®îc dïng ®Ó trång lóa kh« ë B¬i Trang vµ ®êng kÝnh trung b×nh cña quÇn hîp c©y gç trong rõng nguyªn sinh chØ ®¹t 8,3 cm. HÖ sè biÕn thiªn cña ®êng kÝnh trung b×nh cã cïng xu thÕ biÕn ®éng nh sè lîng ç thÓ: møc ®é biÕn thiªn gi¶m cïng víi tuæi cña çc khu rõng. Sù thÓ hiÖn mèi t¬ng quan gi÷a sè ç thÓ vµ cÊp ®êng kÝnh b»ng ®å thÞ cã trôc tung lµ sè ç thÓ vµ trôc hoµnh lµ cÊp ®êng kÝnh cho thÊy sè ç thÓ gi¶m dÇn tõ çc cÊp ®êng kÝnh nhá ®Õn çc cÊp ®êng kÝnh lín. Hµm sè thÝch hîp nhÊt cho ph©n bè nµy lµ hµm hy-pÐc-b«n bËc hai:

Page 10 of 32

y = a / x2 + b / x + c; trong ®ã y lµ sè ç thÓ, x lµ cÊp ®êng kÝnh.

MËt ®é loµi cña çc cÊp ®êng kÝnh lµ sè loµi c©y gç cña mçi cÊp ®êng kÝnh. MËt ®é loµi cña çc cÊp ®êng kÝnh gÇn gièng víi sù ph©n bè ç thÓ theo çc cÊp ®êng kÝnh: sè loµi gi¶m dÇn khi cÊp ®êng kÝnh t¨ng lªn. Theo mËt ®é loµi cña çc cÊp ®êng kÝnh th× cÊu tróc loµi cña rõng chØ bÞ ¶nh hëng t¬ng ®èi Ýt nÕu viÖc khai th¸c trong çc rõng tù nhiªn ®îc tiÕn hµnh cã chän läc, trong ®ã chØ mét sè Ýt ç thÓ lín bÞ chÆt.

DiÖn tÝch mÆt c¾t ngang ngùc cña çc khu rõng thø sinh ®îc nghiªn cøu t¨ng lªn theo ®é tuæi cña chóng. Çc xu híng ph¸t triÓn cña diÖn tÝch mÆt c¾t ngang ngùc gièng víi xu híng ph¸t triÓn cña sè ç thÓ nhng kh¸c víi xu híng ph¸t triÓn cña ®êng kÝnh. §iÒu nµy cã thÓ ®îc gi¶i thÝch bëi çc ç thÓ cña çc loµi c©y gç khi cßn non cã ®êng kÝnh thÊp, ®é chªnh lÖch gi÷a ®êng kÝnh cña çc quÇn thÓ kh«ng lín vµ v× vËy tæng diÖn tÝch mÆt c¾t ngang ngùc cña quÇn hîp c©y gç trong mét khu rõng thø sinh phô thuéc vµo sè ç thÓ nhiÒu h¬n lµ phô thuéc vµo ®êng kÝnh trung b×nh.

4.1.3. Xu híng diÔn thÕ trong cÊu tróc däc

§óng nh ta cã thÓ dù ®o¸n, chiÒu cao trung b×nh cña quÇn hîp c©y gç trong çc khu rõng thø sinh ®îc nghiªn cøu t¨ng lªn theo tuæi. Gièng nh sè ç thÓ vµ ®êng kÝnh, hÖ sè biÕn thiªn cña chiÒu cao gi¶m ®i khi tuæi cña çc khu rõng t¨ng lªn.

Còng gièng nh ph©n bè ç thÓ theo cÊp ®êng kÝnh, sè ç thÓ gi¶m ®i khi chiÒu cao t¨ng lªn. §å thÞ ph©n bè ç thÓ theo çc cÊp chiÒu cao cho thÊy ë çc tÇng cao cña rõng chØ cã mét sè rÊt Ýt ç thÓ.

Cµng lªn cao sè loµi c©y gç cña çc cÊp chiÒu cao cµng gi¶m. MËt ®é loµi cña çc cÊp chiÒu cao lµ sè loµi c©y gç trong mçi cÊp chiÒu cao. Còng gièng nh trêng hîp ph©n bè ç thÓ theo çc cÊp chiÒu cao, trong rõng nguyªn sinh, mËt ®é loµi gi¶m tõ tõ khi cÊp chiÒu cao t¨ng lªn. Xu híng chung trong çc khu rõng thø sinh ®îc nghiªn cøu lµ mËt ®é loµi gi¶m rÊt nhanh khi cÊp chiÒu cao t¨ng lªn. ViÖc mËt ®é loµi gi¶m nhanh khi cÊp chiÒu cao t¨ng lªn trong çc khu rõng thø sinh ®-îc nghiªn cøu b¾t nguån tõ chç trong çc khu rõng thø sinh nµy chØ cã Ýt çc ç thÓ lín. Trong rõng nguyªn sinh thêng cã tíi vµi thÕ hÖ cña mét loµi ®ång thêi tån t¹i, vËy nªn mét loµi cã thÓ cã mÆt ë nhiÒu cÊp chiÒu cao. C¶ viÖc trong rõng nguyªn sinh sè ç thÓ gi¶m tõ tõ khi cÊp chiÒu cao t¨ng lªn còng gãp phÇn lµm cho mËt ®é loµi cña çc cÊp chiÒu cao gi¶m chËm khi cÊp chiÒu cao t¨ng lªn.

Hµm sè phï hîp nhÊt ®Ó ph©n tÝch mèi t¬ng quan gi÷a chiÒu cao vµ ®êng kÝnh, mét hµm sè cho kÕt qu¶ tèt ®ång ®Òu cho tÊt c¶ çc quÇn hîp c©y gç rõng ®îc nghiªn cøu ë ®©y, lµ hµm sè cña PETTERSON (KRAMER vµ AKÇA, 1987)

h = 1,3 + (H/(a + b * DBH))c; trong ®ã c=1

Mét ®iÒu ®¸ng lu ý lµ trong tÊt c¶ çc khu rõng ®îc nghiªn cøu ë ®©y kh«ng cã trêng hîp nµo hµm sè cña PETTERSON cho kÕt qu¶ tèi u nhÊt. VÝ dô hµm sau ®©y do t¸c gi¶ ®Ò xuÊt lµ hµm cho kÕt qu¶ tèi u nhÊt cho quÇn hîp c©y gç trong rõng nguyªn sinh:

h = a + b * ln(BHD) + c * ln2(BHD)

4.2. Çc yÕu tè ¶nh hëng ®Õn qu¸ tr×nh diÔn thÕ

4.2.1. Qu¸ khø sö dông ®Êt víi vai trß lµ mét yÕu tè ¶nh hëng

Qu¸ khø sö dông ®Êt cña çc khu rõng thø sinh ®îc nghiªn cøu cã ¶nh hëng ®¸ng kÓ ®Õn qu¸ tr×nh diÔn thÕ cña chóng. Nh×n chung qu¸ tr×nh diÔn thÕ cña çc khu rõng thø sinh trªn ®Êt n¬ng cò diÔn ra m¹nh h¬n so víi çc khu rõng thø sinh trªn ®Êt b¶n cò. Çc ®êng loµi/diÖn tÝch cña tÊt c¶ çc nhãm c©y gç cña çc quÇn hîp c©y gç trong rõng trªn ®Êt n-¬ng cò n»m trªn çc ®êng loµi/diÖn tÝch t¬ng øng cña çc quÇn hîp c©y gç trong çc khu rõng thø sinh trªn ®Êt b¶n cò. §éng th¸i th©m nhËp loµi tõ bªn ngoµi vµo çc khu rõng thø sinh trªn ®Êt n¬ng cò m¹nh h¬n çc khu rõng thø sinh trªn ®Êt b¶n cò.

Çc chØ sè ®a d¹ng cho thÊy çc quÇn hîp c©y gç trong çc khu rõng thø sinh trªn ®Êt n¬ng cò cã tÝnh ®a d¹ng cao h¬n

Page 11 of 32

so víi çc quÇn hîp c©y gç trong çc khu rõng thø sinh cïng tuæi trªn ®Êt b¶n cò. ChØ sè Shannon cña çc quÇn hîp c©y gç trong çc khu rõng thø sinh trªn ®Êt n¬ng cò lu«n ®¹t gi¸ trÞ cao h¬n so víi chØ sè nµy cña çc quÇn hîp c©y gç trong çc khu rõng thø sinh cïng tuæi trªn ®Êt b¶n cò.

Çc quÇn hîp c©y gç trong çc khu rõng thø sinh trªn ®Êt n¬ng cò gièng víi quÇn hîp c©y gç trong rõng nguyªn sinh h¬n lµ çc quÇn hîp c©y gç cña çc khu rõng thø sinh cïng tuæi trªn ®Êt b¶n cò. Nh vËy thµnh phÇn loµi th©m nhËp phô thuéc vµo qu¸ khø sö dông ®Êt, trong ®ã thµnh phÇn loµi cña çc quÇn hîp c©y gç trong çc khu rõng thø sinh trªn ®Êt n¬ng cò tiÕn ®Õn thµnh phÇn loµi cña quÇn hîp c©y gç trong rõng nguyªn sinh nhanh h¬n lµ çc quÇn hîp c©y gç trong çc khu rõng thø sinh trªn ®Êt b¶n cò.

Nh trong phÇn 3.1 ®· chØ râ, mét tû lÖ thÊp cña 10 loµi c©y gç ®øng ®Çu vÒ tû träng sinh th¸i trong ®é phong phó tæng sè, trong ®é u thÕ tæng sè vµ trong tû träng sinh th¸i tæng sè lµ mét dÊu hiÖu tèt vÒ qu¸ tr×nh diÔn thÕ. Çc khu rõng thø sinh trªn ®Êt n¬ng cò lu«n cã tû lÖ cña 10 loµi c©y gç ®øng ®Çu vÒ tû träng sinh th¸i nhá h¬n so víi çc khu rõng thø sinh cïng tuæi trªn ®Êt b¶n cò, ®iÒu nµy chøng tá qu¸ tr×nh diÔn thÕ trong çc khu rõng thø sinh trªn ®Êt n¬ng cò tiÕn triÓn nhanh h¬n qu¸ tr×nh diÔn thÕ trong çc khu rõng thø sinh trªn ®Êt b¶n cò.

Nh×n chung, çc ®êng ®å thÞ chiÒu cao cña çc qÇn hîp c©y gç trong çc khu rõng thø sinh trªn ®Êt n¬ng cò cã ®é dèc lín h¬n vµ n»m trªn çc ®êng nµy cña çc quÇn hîp c©y gç trong çc khu rõng thø sinh cïng tuæi trªn ®Êt b¶n cò. Theo PRODAN (1965) ®êng ®å thÞ Höhenkurven trong çc khu rõng cã Bonitäten tèt h¬n sÏ dèc h¬n so víi çc ®êng nµy trong çc khu rõng cã Bonitäten kÐm h¬n. Nh vËy ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn trªn çc khu ®Êt n¬ng cò tèt h¬n so víi ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn trªn çc khu ®Êt b¶n cò.

Tû lÖ cña çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ vÒ sè loµi, sè ç thÓ vµ diÖn tÝch mÆt c¾t ngang ngùc cña çc khu rõng thø sinh còng bÞ qu¸ khø sö dông ®Êt cña chóng t¸c ®éng. Tû lÖ cña çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ trong çc khu rõng thø sinh trªn ®Êt n¬ng cò nh×n chung cao h¬n so víi tû lÖ nµy trong çc khu rõng thø sinh cïng tuæi trªn ®Êt b¶n cò.

Nh vËy viÖc ®Êt trong çc khu ®Êt b¶n cò bÞ nÐn chÆt ¶nh hëng xÊu ®Õn qu¸ tr×nh diÔn thÕ mét thêi gian dµi. Nh÷ng chiÕc rÔ non nít cña c©y míi mäc kh«ng thÓ xuyªn s©u vµo ®Êt bÞ nÐn ch¾t trong çc khu ®Êt b¶n cò. V× vËy x¸c suÊt sèng sãt vµ trô ®îc cña çc c©y con trong çc khu ®Êt b¶n cò còng thÊp. §iÒu ®ã ®Æc biÖt ¶nh hëng ®Õn nh÷ng loµi c©y gç cã gi¸ trÞ v× ®a sè nh÷ng loµi c©y gç cã gi¸ trÞ còng lµ nh÷ng loµi c©y rõng nguyªn sinh hoÆc loµi c©y chÞu bãng vµ cã nh÷ng ®ßi hái cao vÒ ®iÒu kiÖn n¶y mÇm. Ngay c¶ 11 n¨m sau khi ®îc gi¶i phãng ®iÒu kiÖn lËp ®Þa cña çc khu ®Êt n-¬ng cò vÉn thÝch hîp cho viÖc mäc mÇm h¹t vµ trô l¹i cña c©y con çc loµi c©y gç h¬n lµ çc khu ®Êt b¶n cò. V× vËy çc loµi c©y gç th©m nhËp vµo çc khu ®Êt n¬ng cò m¹nh h¬n lµ vµo çc khu ®Êt b¶n cò.

4.2.2. Nguån gieo gièng víi vai trß lµ mét yÕu tè ¶nh hëng

Trong khu rõng thø sinh 7 tuæi trªn ®Êt b¶n cò ë §ang cã mét c©y mÑ loµi Dalbergia balansae Prain. T¸i sinh cña loµi nµy trong khu rõng thø sinh nµy hoµn toµn cã nguån gèc tõ c©y mÑ nµy v× trong kho¶ng çch 1 km kh«ng cã mét c©y cho h¹t nµo kh¸c cña loµi nµy. Do vËy ®©y lµ ®iÒu kiÖn tèt ®Ó nghiªn cøu sù phô thuéc cña qu¸ tr×nh t¸i sinh vµo nguån gieo gièng.

Dalbergia balansae Prain lµ mét loµi c©y gç rông l¸ mïa ®«ng, cã gç tèt vµ træ hoa vµo th¸ng 5-6. H¹t cña Dalbergia balansae Prain t¬ng ®èi nhÑ vµ kh«ng cã chim thó nµo ¨n chóng. MÆc dï diÖn tÝch nµy n»m kh«ng xa ®êng vµ kh¸ch du lÞch cã thÓ qua l¹i nhng v× qu¶ vµ h¹t cña loµi c©y gç nµy kh«ng cã g× ®Æc biÖt nªn cã thÓ ch¾c ch¾n r»ng viÖc ph¸t t¸n x¶y ra kh«ng cã sù tham gia cña con ngêi. Ngoµi ra v× cã d¹ng dÑt vµ träng lîng nhá nªn h¹t cña loµi c©y gç nµy kh«ng thÓ ph¸t t¸n nhê träng lîng b¶n th©n ®îc. V× vËy cã thÓ kÕt luËn qu¸ tr×nh ph¸t t¸n x¶y ra hoµn toµn nhê vµo giã.

Page 12 of 32

H×nh 2 chøng tá vai trß rÊt quan träng cña nguån gieo gièng díi d¹ng c©y mÑ cho viÖc t¸i sinh cña loµi c©y gç nµy. Víi sù trî gióp cña giã h¹t cña loµi nµy cã thÓ bay xa tíi 80 m. Tuy nhiªn ®a sè h¹t chØ ®îc ph¸t t¸n trong kho¶ng çch ®Õn 30-40 m. Trong nh÷ng « ®iÒu tra n»m xa kh«ng thÊy cã ç thÓ con cña loµi c©y gç nµy.

Trong b¶ng 1 çc gi¸ trÞ tuyÖt ®èi vµ çc gi¸ trÞ t¬ng ®èi vÒ ®é phong phó, tÇn sè xuÊt hiÖn vµ ®é u thÕ còng nh chØ sè tû träng sinh th¸i IVI cña çc ç thÓ con cã DBH >= 5 cm cña mét c©y mÑ loµi c©y gç Dalbergia balansae Prain trong khu rõng thø sinh 7 tuæi trªn ®Êt b¶n cò ë §ang ®îc tr×nh bµy ®Ó lµm râ tû träng sinh th¸i cña loµi nµy trong quÇn hîp c©y gç cña khu rõng t¸i sinhnµy. Loµi c©y gç nµy chiÕm tû lÖ lín h¬n 50 % vÒ ®é phong phó vµ ®é u thÕ cña toµn bé quÇn hîp c©y gç trong khu rõng. Gi¸ trÞ chØ sè IVI cña loµi lµ 41,3 %. Loµi nµy ®øng ®Çu trong quÇn hîp vÒ mäi tham sè. TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã chøng tá tÇm quan träng hÕt søc lín cña çc c©y mÑ víi vai trß lµ nguån gieo gièng cho qu¸ tr×nh t¸i sinh phôc håi th¶m thùc vËt trªn çc diÖn tÝch ®Êt rõng cha cã rõng che phñ.

Mét sè lîng nhá gåm 50 ç thÓ cã DBH < 5,0 cm cña loµi c©y gç Dalbergia balansae Prain trong khu rõng thø sinh 7 tuæi trªn ®Êt b¶n cò ë §ang cho thÊy, ë thêi ®iÓm hiÖn nay ®iÒu kiÖn ®Ó c©y con cña loµi Dalbergia balansae Prain trô l¹i ®· bÞ kÐm ®i. Ngay sau khi di d©n, khi khu ®Êt cßn trèng, çc c©y con loµi nµy cßn cã ®ñ ¸nh s¸ng cho sù ph¸t triÓn. Nay, khi mÆt ®Êt ®· bÞ th¶m thùc vËt thø sinh che phñ lîng ¸nh s¸ng ë kho¶ng kh«ng gÇn mÆt ®Êt gi¶m xuèng. Ngoµi ra do bÞ th¶m thùc vËt thø sinh chÆn ®êng h¹t gièng kh«ng thÓ tiÕp xóc ®îc víi ®Êt n÷a, ®iÒu nµy ¶nh hëng xÊu ®Õn kh¶ n¨ng n¶y mÇm cña chóng.

H×nh 2: Ç thÓ con cña mét c©y mÑ loµi Dalbergia balansae Prain trªn çc « 20 x 20 m trong khu rõng 7 tuæi trªn ®Êt b¶n cò ë §ang.

Chó gi¶i: Çc con sè lµ sè ç thÓ con cña loµi c©y gç Dalbergia balansae Prain (DBH >= 5,0 cm)

B¶ng 1: Çc ç thÓ con cña mét c©y mÑ loµi Dalbergia balansae Prain trong khu rõng thø sinh 7 tuæi trªn ®Êt b¶n cò ë §ang (BHD - 5,0 cm)

§é phong phó TÇn sè xuÊt hiÖn §é u thÕ IVI,

[%]

VÞ trÝ tÝnh theo

gi¸ trÞ tuyÖt ®èi

gi¸ trÞ t-¬ng ®èi [%]

gi¸ trÞ tuyÖt ®èi [%]


gi¸ trÞ tuyÖt ®èi [m2]


IVI §é phong phó

§é u thÕ TÇn sè xuÊt hiÖn

114 53,8 52,0 15,3 1,4 54,9 41,3 1 1 1 1

Ghi chó cho b¶ng 1: IVI ®îc tÝnh theo ®Ò xuÊt cña RISSER vµ RICE (1971, theo MUELLER-DOMBOIS vµ ELLENBERG, 1974), lµ trung b×nh céng cña çc gi¸ trÞ t¬ng ®èi cña ®é phong phó, ®é u thÕ vµ tÇn sè xuÊt hiÖn.

Page 13 of 32

4.2.3. Çc vô ch¸y víi vai trß lµ mét yÕu tè ¶nh hëng

Tríc ®©y 11 n¨m cïng víi viÖc di d©n xãm Bèng ra khái vên Quèc Gia Cóc Ph¬ng mét ruéng níc bËc thang ®· ®îc gi¶i phãng. Ngay sau ®ã nguån níc tríc ®©y cña ruéng ®îc dÉn ®i phôc vô cho çc nhµ kh¸ch, v× vËy khu ruéng níc tríc ®ã trë thµnh khu ®Êt kh« vµ th¶m cá b¾t ®Çu ph¸t triÓn. VÒ mïa ®«ng (cã 4 th¸ng h¹n), cá rÊt kh« vµ ®· x¶y ra nhiÒu vô ch¸y. Löa ®· huû diÖt nhiÒu lÇn th¶m thùc vËt trªn khu ruéng cò nµy. ChØ cã mét phÇn nhá cña ruéng do ®îc ng¨n çch víi phÇn cßn l¹i b»ng mét ®êng ®i nªn kh«ng bÞ löa t¸c ®éng. Mét « ®iÒu tra ®· ®îc ®Æt trªn diÖn tÝch kh«ng bÞ ch¸y nµy. Çc kÕt qu¶ tÝnh to¸n cho « ®iÒu tra nµy ®îc tr×nh bµy trong b¶ng 2.

Víi 9 loµi c©y gç vµ 62 ç thÓ (DBH >= 5,0 cm) trªn mét diÖn tÝch 0,04 ha th× sù t¸i sinh trªn khu ®Êt ruéng cò nµy cã thÓ ®îc ®¸nh gi¸ lµ tèt nÕu ®em so s¸nh víi çc khu rõng thø sinh cïng tuæi trªn ®Êt n¬ng cò hoÆc trªn ®Êt b¶n cò. TÊt c¶ çc gi¸ trÞ tÝnh quy ®æi ra 1 ha cña quÇn hîp c©y gç trong khu rõng thø sinh trªn ®Êt ruéng cò nµy (DBH >= 5,0 cm) ®Òu cao h¬n nhiÒu so víi çc quÇn hîp c©y gç trong çc khu rõng thø sinh cïng tuæi nhng cã qu¸ khø sö dông ®Êt kh¸c (b¶ng 2).

Trªn phÇn diÖn tÝch bÞ çc vô ch¸y t¸c ®éng cña khu ®Êt ruéng cò hÇu nh chØ cã Imperata cylindrica. Khi xem xÐt kü t¸c gi¶ ®· ph¸t hiÖn thÊy nh÷ng ç thÓ cßn nhá cña çc loµi c©y gç Bischofia javanica Blume, Toona surenei (Blume) Moore, Oroxylon indicum (L.) Vent., Garuga pinnata Roxb.. Mét ®iÒu ®¸ng chó ý lµ trong sè çc ç thÓ nhá cña çc loµi c©y gç ®îc t×m thÊy ®ã cã c¶ nh÷ng ç thÓ cao tíi 1 m. Râ rµng nh÷ng ç thÓ ®ã ®· cã thÓ c¹nh tranh víi Imperata cylindrica. Nh vËy viÖc qu¸ tr×nh diÔn thÕ trªn khu ®Êt ruéng cò bÞ ®×nh trÖ kh«ng ph¶i lµ do thiÕu nguån t¸i sinh vµ kh¶ n¨ng trô l¹i cña çc ç thÓ nhá mµ nguyªn nh©n lµ do çc vô ch¸y lÆp ®i lÆp l¹i ®· huû diÖt toµn bé phÇn trªn mÆt ®Êt cña th¶m thùc vËt vµ ®a toµn bé n¨ng lùc t¸i sinh cña çc loµi c©y gç díi d¹ng h¹t vµ c©y con vÒ con sè kh«ng. Tuy phÇn trªn mÆt ®Êt cña Imperata cylindrica còng bÞ löa huû diÖt nhng ngay mïa xu©n sau ®ã loµi cá nµy ®· cã thÓ t¸i sinh tõ th©n ngÇm. Cã thÓ nãi, mét çch v« thøc, cá Imperata cylindrica theo ®uæi mét chiÕn thuËt cñng cè vÞ thÕ cña m×nh: nã t¹o ®iÒu kiÖn cho çc ®¸m ch¸y x¶y ra vµ çc ®¸m ch¸y gióp nã c¹nh tranh víi çc loµi c©y gç.

Chó thÝch:

4.3 ChØ sè che phñ ®¸nh gi¸ t¸i sinh cña çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ

Tû lÖ tham gia cña çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ trong qu¸ tr×nh t¸i sinh rÊt quan träng v× nã quyÕt ®Þnh viÖc ngêi ta cã cÇn ph¶i thùc hiÖn nh÷ng biÖn ph¸p l©m sinh ®Ó lµm t¨ng gi¸ trÞ cña çc khu rõng thø sinh kh«ng. NÕu thµnh phÇn c©y t¸i sinh bao gåm chñ yÕu lµ çc loµi c©y cã gi¸ trÞ th× cã thÓ phã mÆc hoµn toµn çc khu rõng thø sinh cho t¸i sinh tù nhiªn.

B¶ng 2: Çc gi¸ trÞ tÝnh cho quÇn hîp c©y gç trong khu rõng thø sinh trªn ®Êt ruéng cò kh«ng bÞ ch¸y vµ cho ba khu rõng thø sinh cïng tu«Ø kh¸c (11 tuæi, DBH >= 5,0 cm)

Ký hiÖu khu rõng thø sinh

Sè ç thÓ [n] §êng kÝnh trung b×nh [cm]

DiÖn tÝch mÆt c¾t ngang ngùc [m2]

ChiÒu cao trung b×nh [m]

ThÓ tÝch [m3]

Sè loµi [n]

BoNR_0,04 62 11,3 0,62 6, 1 1,889 9

BoNR_1ha 1550 - 15,53 - 47,225 -

Bo11 138 16,8 3,04 9,8 14,917 28

DC11 281 13,1 3,79 10,4 19,707 39

BT11_R 191 18,9 5,36 12,5 33,542 60

BoNR_0,04 = « ®iÒu tra 0,04 ha trong khu rõng thø sinh 11 tuæi trªn ®Êt ruéng cò ë Bèng

BoNR_1ha = khu rõng thø sinh 11 tuæi trªn ®Êt ruéng cò ë Bèng, quy ®æi ra 1 ha

Bo11 = « ®iÒu tra 1 ha trong khu rõng thø sinh 11 tuæi trªn ®Êt b¶n cò ë Bèng

DC11 = « ®iÒu tra 1 ha trong khu rõng thø sinh 11 tuæi trªn ®Êt n¬ng cò ë §ång C¬n

BT11_R = « ®iÒu tra 1 ha trong khu rõng thø sinh 11 tuæi trªn ®Êt n¬ng cò ë B¬i Trang

Page 14 of 32

NÕu çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ t¸i sinh qu¸ Ýt th× cÇn ph¶i tiÐn hµnh nh÷ng t¸c ®éng l©m sinh.

Tû lÖ tham gia cña hai nhãm loµi c©y gç, cã gi¸ trÞ vµ kh«ng cã gi¸ trÞ, trong çc khu rõng ®· nghiªn cøu ®îc tr×nh bµy trong b¶ng 3. Çc loµi c©y gç ®îc coi lµ cã gi¸ trÞ nÕu chóng thuéc mét trong t¸m nhãm gç cña b¶ng ph©n lo¹i gç hiÖn ®ang ®îc sö dông t¹i ViÖt Nam. B¶ng ph©n lo¹i çc nhãm loµi c©y gç cã gi¸ trÞ nµy ®îc c«ng bè n¨m 1977, bao gåm tÊt c¶ 354 loµi c©y gç vµ do Bé L©m nghiÖp bÊy giê ban hµnh.

V× çc khu rõng thø sinh ®îc nghiªn cøu ë ®©y cßn t¬ng ®èi non, chñ yÕu çc ç thÓ n»m trong kho¶ng ®êng kÝnh ngang ngùc tõ 5 ®Õn 9,9 cm. Do ®ã viÖc tÝnh to¸n ®· ®îc thùc hiÖn cho çc ç thÓ cã kÝch thíc DBH - 5,0 cm.

Trªn h×nh 3 lµ ®å thÞ thÓ hiÖn tû lÖ tham gia cña çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ vÒ sè loµi, sè ç thÓ, diÖn tÝch mÆt c¾t ngang ngùc vµ thÓ tÝch trong çc quÇn hîp c©y gç cña çc khu rõng d· nghiªn cøu. Tû lÖ tham gia cña çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ vÒ sè loµi trong çc quÇn hîp c©y gç rõng cña çc khu rõng ®îc nghiªn cøu ë ®©y thÊp h¬n 30 %. Tû lÖ tham gia cña çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ trong quÇn hîp c©y gç cña çc khu rõng thø sinh cao, trong mét sè trêng hîp cao nh trong rõng nguyªn sinh, v× nhiÒu loµi c©y gç thø sinh còng thuéc nhãm çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ.

Ngoµi trêng hîp khu rõng thø sinh 7 tuæi trªn ®Êt b¶n cò ë §ang, tû lÖ tham gia cña çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ vÒ sè ç thÓ, diÖn tÝch mÆt c¾t ngang ngùc vµ thÓ tÝch trong çc quÇn hîp c©y gç cña çc khu rõng thø sinh hÇu nh lu«n thÊp h¬n so víi rõng nguyªn sinh. Khi tuæi cña çc khu rõng thø sinh t¨ng lªn tû lÖ tham gia cña çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ vÒ sè ç thÓ, diÖn tÝch mÆt c¾t ngang ngùc vµ thÓ tÝch còng t¨ng theo. Cã thÓ gi¶i thÝch nh sau: ®a sè çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ kh«ng ph¶i lµ nh÷ng loµi c©y mäc nhanh vµ chóng kh«ng t¸i sinh nhiÒu. Víi thêi gian, khi ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é, ®é Èm vµ ¸nh s¸ng thÝch hîp cho viÖc th©m nhËp vµ ph¸t triÓn cña çc loµi c©y rõng nguyªn sinh h¬n lµ cho çc loµi c©y gç tiªn phong cã nhu cÇu ¸nh s¸ng cao, thµnh phÇn tham gia cña çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ vÒ sè ç thÓ, diÖn tÝch mÆt c¾t ngang ngùc vµ thÓ tÝch trong çc quÇn hîp c©y gç ë çc khu rõng thø sinh còng t¨ng lªn.

Qu¸ khø sö dông ®Êt cña çc khu rõng thø sinh kh«ng ¶nh hëng râ rÖt lªn tû lÖ tham gia cña çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ vÒ sè loµi, sè ç thÓ vµ diÖn tÝch mÆt c¾t ngang ngùc cña çc quÇn hîp c©y gç trong ®ã. Tuy nhiªn tû lÖ tham gia cña çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ trong çc quÇn hîp c©y gç ë çc khu rõng thø sinh 11 tuæi trªn ®Êt n¬ng cò nh×n chung ®Òu cao h¬n so víi tû lÖ nµy ë khu rõng thø sinh cïng tuæi trªn ®Êt b¶n cò. Râ rµng ®iÒu kiÖn ban ®Çu tèt h¬n ë çc khu ®Êt n¬ng cò ®· t¸c ®éng tèt tíi sù th©m nhËp vµ sù ph¸t triÓn cña çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ. §Êt bÞ nÐn chÆt trªn çc khu b¶n cò g©y khã kh¨n cho sù n¶y mÇm cña h¹t vµ sù ph¸t triÓn cña rÔ, ®iÒu nµy ¶nh hëng m¹nh ®Õn çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ v× ®a sè nh÷ng loµi c©y gç cã gi¸ trÞ lµ nh÷ng loµi cña rõng nguyªn sinh hoÆc lµ nh÷ng loµi c©y a bãng, chóng cã nh÷ng ®ßi hái cao vÒ ®iÒu kiÖn n¶y mÇm.

Tû lÖ tham gia cña çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ vÒ sè loµi, sè ç thÓ, diÖn tÝch mÆt c¾t ngang ngùc vµ thÓ tÝch trong quÇn hîp c©y gç ë khu rõng thø sinh 3 tuæi trªn ®Êt n¬ng cò cao h¬n so víi çc tû lÖ nµy ë khu rõng thø sinh 7 tuæi trªn ®Êt n-¬ng cò. Nguyªn nh©n lµ do çc loµi cã tû träng sinh th¸i cao ë khu rõng thø sinh 3 tuæi trªn ®Êt n¬ng cò thuéc nhãm çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ. Hai loµi c©y gç ®ãng vai trß ®Æc biÖt quan träng lµ: Millettia ichthyochtona Drake vµ Cratoxylon cochinchinense Blume. Hai loµi nµy cã tæng tû träng sinh th¸i lµ 26,4 % khi ta thùc hiÖn tÝnh to¸n cho çc ç thÓ cã DBH >= 5,0 cm.

B¶ng 3: Thµnh phÇn tham gia cña çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ trong çc quÇn hîp c©y gç ë çc khu rõng ®· nghiªn cøu (DBH >= 5,0 cm, 1 ha)

Ký hiÖu khu rõng thø sinh

Sè loµi Sè ç thÓ DiÖn tÝch mÆt c¾t ngang ngùc [m2]

ThÓ tÝch [m3]

Nhãm loµi I Nhãm loµi II

Nhãm loµi I Nhãm loµi II

Nhãm loµi I Nhãm loµi II Nhãm loµi I Nhãm loµi II

BT_Pri 23 46 287 298 19,6 12,0 230,5 130,0

BT11_R 20 40 63 128 2,8 2,7 20,1 13,4

Bo11 7 21 45 93 1,3 1,7 6,8 8,1

DC11 13 26 141 140 1,7 2,1 8,3 11,4

Da7_S 8 19 128 84 1,7 0,9 7,7 3,7

Page 15 of 32

Chó thÝch:

1. Tû lÖ tham gia cña çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ vÒ sè loµi trong çc quÇn hîp c©y gç ë çc khu rõng ®· nghiªn cøu

2. Tû lÖ tham gia cña çc loµi c©y gç vÒ sè ç thÓ trong çc quÇn hîp c©y gç ë çc khu rõng ®· nghiªn cøu

Da7_R 11 33 53 176 0,4 1,4 1,0 4,7

Cui3 7 15 32 56 0,1 0,3 0,3 0,7

Nhãm loµi I = nhãm çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ

Nhãm loµi II = nhãm çc loµi c©y gç kh«ng cã gi¸ trÞ

BT_Pri = « ®iÒu tra 1 ha trong khu rõng nguyªn sinh ë B¬i Trang

BT11_R = « ®iÒu tra 1 ha trong khu rõng thø sinh 11 tuæi trªn ®Êt n¬ng cò ë B¬i Trang

Bo11 = « ®iÒu tra 1 ha trong khu rõng thø sinh 11 tuæi trªn ®Êt b¶n cò ë Bèng

DC11 = « ®iÒu tra 1 ha trong khu rõng thø sinh 11 tuæi trªn ®Êt n¬ng cò ë §ång C¬n

Da7_S = « ®iÒu tra 1 ha trong khu rõng thø sinh 7 tuæi trªn ®Êt b¶n cò ë §ang

Da7_R = « ®iÒu tra 1 ha trong khu rõng thø sinh 7 tuæi trªn ®Êt n¬ng cò ë §ang

Cui3 = « ®iÒu tra 1 ha trong khu rõng thø sinh 3 tuæi trªn ®Êt n¬ng cò ë B¬i Trang

Page 16 of 32

3. Tû lÖ tham gia cña çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ vÒ diÖn tÝch mÆt c¾t ngang ngùc trong çc quÇn hîp c©y gç ë çc khu rõng ®· nghiªn cøu

4) Tû lÖ tham gia cña çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ vÒ thÓ tÝch gç trong çc quÇn hîp c©y gç ë çc khu rõng ®· nghiªn cøu

Page 17 of 32

H×nh 3: Tû lÖ tham gia cña çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ trong çc quÇn hîp c©y gç ë çc khu rõng ®· nghiªn cøu (BHD >= 5,0 cm, 1 ha)

T¬ng tù nh vËy, loµi c©y gç Dalbergia balansae Prain còng ¶nh hëng ®Õn tû lÖ tham gia cña çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ trong quÇn hîp c©y gç cña khu rõng thø sinh 7 tuæi trªn ®Êt b¶n cò ë §ang. Nh ®· nh¾c ®Õn trong çc ch¬ng tríc, trong khu rõng thø sinh nµy cã mét c©y mÑ loµi Dalbergia balansae Prain, c©y nµy ®· cho ra rÊt nhiÒu c©y con. Tû träng sinh th¸i cña loµi nµy trong quÇn hîp c©y gç ®¹t tíi 41,3 % nÕu tÝnh tÊt c¶ çc ç thÓ cã >= 5 cm. Loµi c©y gç nµy l¹i thuéc vÒ nhãm çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ, ®iÒu nµy ®· lµm cho tû lÖ tham gia cña çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ vÒ sè ç thÓ, diÖn tÝch mÆt c¾t ngang ngùc vµ thÓ tÝch gç trong quÇn hîp c©y gç cña khu rõng t¨ng lªn ®¸ng kÓ.

V× trong çc c«ng tr×nh cã ph©n nhãm loµi c©y gç thµnh çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ vµ çc loµi c©y gç kh«ng cã gi¸ trÞ, hoÆc t¸c gi¶ dïng giíi h¹n ®êng kÝnh kh¸c (KAMMESHEIDT, 1994) hoÆc t¸c gi¶ kh«ng dÉn sè liÖu cho tÊt c¶ çc nhãm ®êng kÝnh (MUUSS, 1997), nªn kh«ng thÓ so s¸nh çc kÕt qu¶ víi nhau.

VÊn ®Ò cã tÝnh quyÕt ®Þnh lµ bao nhiªu ç thÓ to nhá kh¸c nhau cña çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ cã thÓ ®îc coi lµ "®ñ". Theo Weidelt vµ Banaag (1982) vµ Weidelt (1986) th× ®é che phñ trong çc khu rõng kinh doanh cã thÓ ®îc coi lµ ®ñ nÕu cã

hoÆc

2000 ç thÓ cao tõ 0,3 m ®Õn 1,3 m

hoÆc

500 ç thÓ cao trªn 1,3 m vµ DBH < 5,0 cm

hoÆc

100 ç thÓ cã DBH >= 5,0 cm

cña çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ trªn 1 ha. Tuy nhiªn cÇn ph¶i ®¸nh gi¸ tæng hîp tÊt c¶ çc ç thÓ cã kÝch thíc kh¸c nhau hiÖn h÷u trªn diÖn tÝch cÇn xem xÐt.

T¸c gi¶ xin ®Ò xuÊt ë ®©y mét çch ®¸nh gi¸ díi d¹ng chØ sè che phñ. Dùa vµo nh÷ng chØ tiªu nªu trªn çc ç thÓ cña çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ ®îc cho ®iÓm nh sau:

1 ç thÓ cao tõ 0,3 m ®Õn 1,3 m - 0,05 ®iÓm

1 ç thÓ cao trªn 1,3 m vµ DBH < 5,0 cm - 0,2 ®iÓm

Page 18 of 32

1 ç thÓ cã DBH >= 5,0 cm - 1,0 ®iÓm

Tõ ®ã chØ sè che phñ ®îc tÝnh theo c«ng thøc sau:

IB = NA+0,2*NB+0,05*NC

Trong ®ã:

IB =ChØ sè che phñ cña çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ

NA =Sè ç thÓ cã DBH >= 5,0 cm tÝnh ra 1 ha

NB=Sè ç thÓ cã h >= 1,3 m vµ DBH < 5,0 cm tÝnh ra 1 ha

NC=Sè ç thÓ cã 0,3 m <= h < 1,3 m tÝnh ra 1 ha

T¸i sinh cña çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ sÏ ®îc coi lµ "®ñ" nÕu chØ sè che phñ ®¹t gi¸ trÞ tõ 100 trë lªn. NÕu chØ sè che phñ kh«ng díi 100 th× kh«ng cÇn ph¶i tiÕn hµnh nh÷ng biÖn ph¸p hç trî t¸i sinh cho çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ. NÕu gi¸ trÞ cña chØ sè che phñ thÊp h¬n 100 cÇn tiÕn hµnh trång dÆm çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ, mÆc dï t×nh tr¹ng t¸i sinh chung cã thÓ lµ tèt.

B¶ng 4: ChØ sè che phñ cña çc khu rõng ®· ®îc nghiªn cøu

Chó thÝch:

BT_Pri : khu rõng nguyªn sinh ë B¬i Trang

BT11_R: khu rõng 11 tuæi trªn ®Êt n¬ng cò ë B¬i Trang

Bo11: khu rõng 11 tuæi trªn ®Êt b¶n cò ë Bèng

DC11: khu rõng 11 tuæi trªn ®Êt n¬ng cò ë §ång C¬n

Da7_S: khu rõng 7 tuæi trªn ®Êt b¶n cò ë §ang

Da7_R: khu rõng 7 tuæi trªn ®Êt n¬ng cò ë §ang

Cui3: khu rõng 3 tuæi trªn ®Êt n¬ng cò ë Cui

Ký hiÖu khu rõng Sè ç thÓ cña çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ tÝnh ra 1 ha ChØ sè che phñ

DBH >= 5,0 cm h >= 1,3 m vµ DBH < 5,0 cm

0,3 m =< h < 1,3 m

BT_Pri 287 475 1875 476

BT11_R 63 575 275 192

Bo11 45 200 275 99

DC11 141 400 425 242

Da7_S(*) 128 150 150 166

Da7_R 53 450 400 163

Cui3 32 750 800 222

Page 19 of 32

(*): trong khu rõng nµy cã mét c©y mÑ loµi Dalbergia balansae Prain

Gi¸ trÞ chØ sè che phñ cña çc khu rõng ®· nghiªn cøu ®îc tr×nh bµy ë b¶ng 4. ChØ ë khu rõng 11 tuæi trªn ®Êt b¶n cò ë Bèng gi¸ trÞ cña chØ sè che phñ h¬i thÊp h¬n giíi h¹n "®ñ" mét chót, chØ ®¹t 99. Trong khu rõng thø sinh 7 tuæi trªn ®Êt b¶n cò ë §ang chØ sè che phñ ®¹t gi¸ trÞ 166. Tuy nhiªn nÕu kh«ng tÝnh ®Õn çc ç thÓ con míi t¸i sinh cña mét ç thÓ mÑ loµi c©y gç Dalbergia balansae Prain th× chØ sè nµy chØ ®¹t gi¸ trÞ 52. Nh vËy nÕu kh«ng cã ¶nh hëng ®Æc biÖt cña ç thÓ mÑ loµi c©y gç nãi trªn th× t×nh tr¹ng t¸i sinh cña khu rõng 7 tuæi trªn ®Êt b¶n cò ë §ang sÏ bÞ ®¸nh gi¸ lµ kh«ng ®¹t.

5. øng dông

5.1. Çc chØ dÉn vÒ viÖc b¶o ®¶m nguån t¸i sinh (dïng cho viÖc híng dÉn nh©n d©n, ®µo t¹o vµ gi¸o dôc vÒ b¶o vÖ m«i trêng)

ViÖc ph©n tÝch mét lîng tµi liÖu lín còng nh kÕt qu¶ cña c«ng tr×nh nghiªn cøu nµy ®· cho thÊy, nguån t¸i sinh ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi viÖc æn ®Þnh vµ t¸i sinh rõng. NÕu cã ®ñ nguån t¸i sinh rõng sÏ tù kh«i phôc ®îc. §Æc biÖt trong tr-êng hîp th¶m thùc vËt bÞ tµn ph¸ lÆp ®i lÆp l¹i nhiÒu lÇn cÇn ph¶i ®¶m b¶o nguån t¸i sinh bÒn v÷ng, v× trong nh÷ng tr-êng hîp nh vËy çc ç thÓ hiÖn cã thêng hay bÞ huû diÖt. Nguån t¸i sinh bao gåm h¹t gièng, chåi gèc vµ chåi rÔ. H¹t gièng cã thÓ n»m s½n trong ®Êt (seed bank) hoÆc nhê giã, níc, ®éng vËt vµ thËm chÝ nhê vµo träng lîng cña b¶n th©n chuyÓn ®Õn. Trong çc phÇn tiÕp ®©y sÏ m« t¶ çc biÖn ph¸p ®¶m b¶o nguån t¸i sinh bÒn v÷ng cho ®Êt rõng.

5.1.1. Chåi gèc vµ chåi rÔ

Chåi gèc vµ chåi rÔ cña çc loµi c©y gç cã thÓ ®ãng vai trß quan träng cho viÖc t¸i sinh cña chóng. NhiÒu loµi gç cã rÊt nhiÒu chåi gèc vµ chåi rÔ. Khi c©y bÞ chÆt th× qu¸ tr×nh nµy ®îc kÝch thÝch, chåi gèc vµ chåi rÔ cßn ph¸t triÓn m¹nh h¬n. Chåi gèc vµ chåi rÔ mäc nhanh nªn ch¶ bao l©u sau khai th¸c chóng cã thÓ ®ãng vai trß thµnh phÇn chÝnh cña rõng. Chåi gèc dÔ ph¸t triÓn nhÊt khi çc ç thÓ bÞ chÆt cßn non. Ngêi ta cã thÓ cã ®îc nh÷ng chåi gèc khoÎ m¹nh vµ th¼ng b»ng çch c¾t ®i phÇn th©n bÞ th¬ng tæn cña çc ç thÓ non cña çc loµi c©y gç.

§Ó çc khu rõng ®· bÞ khai th¸c cã thÓ phôc håi cÇn ph¶i t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó çc nguån t¸i sinh hiÖn cã ph¸t triÓn. V× vËy cÇn ph¶i b¶o vÖ vµ kh«ng cho gia sóc vµo nh÷ng diÖn tÝch míi bÞ khai th¸c. Khi çc c©y t¸i sinh ®· lín chóng cã thÓ chÞu ®ùng ®îc t¸c ®éng tõ phÝa ®éng vËt. Thêng çc c©y con ph¶i cã ®êng kÝnh ngang ngùc trung b×nh 10 cm ®Ó chóng kh«ng cßn bÞ çc t¸c ®éng cña ®éng vËt ¶nh hëng xÊu ®Õn sù ph¸t triÓn cña m×nh.

§èi víi çc c©y mäc riªng rÏ còng t¬ng tù nh vËy. Chóng còng cã kh¶ n¨ng sinh chåi rÔ vµ chåi gèc. Cã ®iÒu chåi gèc vµ chåi rÔ cña chóng dÔ bÞ lµm dËp n¸t h¬n v× chóng mäc ë nh÷ng n¬i con ngêi vµ vËt nu«i thêng hay qua l¹i. X¸c suÊt ®Ó mét chåi rÔ hoÆc chåi gèc cña çc c©y mäc lÎ tÎ nh vËy ph¸t triÓn thµnh c©y thÊp h¬n nhiÒu so víi trêng hîp c©y mäc trong nh÷ng khu kh«ng bÞ con ngêi vµ vËt nu«i t¸c ®éng. Mçi ngêi d©n cã thÓ ®ãng gãp xóc tiÕn qu¸ tr×nh t¸i sinh cña çc loµi c©y gç b»ng çch kh«ng cho vËt nu«i cña m×nh x©m ph¹m nh÷ng khu rõng ®ang t¸i sinh. §èi víi nh÷ng loµi c©y gç quý ta nªn c¾t phÇn th©n c©y bÞ dËp n¸t cña çc c©y con ®Ó chóng sinh chåi gèc, cho c©y chåi m¹nh khoÎ. Nªn c¾t çch mÆt ®Êt 1-2 cm. NÕu cã qu¸ nhiÒu chåi mäc lªn ë mét gèc ta cÇn ng¾t bít chØ ®Ó 1-2 chåi cho chóng ph¸t triÓn nhanh.

5.1.2. C©y con

Thêng cã nhiÒu c©y con cña çc loµi c©y gç ë nh÷ng n¬i ®iÒu kiÖn tù nhiªn phï hîp cho sù n¶y mÇm cña h¹t. Díi t¸n mét khu rõng ®· khÐp t¸n ngêi ta cã thÓ t×m thÊy c¶ c©y con cña nh÷ng loµi chÞu bãng lÉn c©y con cña nh÷ng loµi a s¸ng. Tuy nhiªn çc c©y con cña nh÷ng loµi c©y gç a s¸ng chØ tån t¹i mét thêi gian ng¾n råi bÞ chÕt v× thiÕu ¸nh s¸ng. C©y con cña nh÷ng loµi thuéc tÇng t¸n trªn chØ cã thÓ ph¸t triÓn trong nh÷ng kho¶ng trèng thµnh c©y trëng thµnh. Thêng c©y con cña çc loµi c©y gç chÞu bãng cã thÓ ph¸t triÓn thµnh c©y trëng thµnh ngay díi t¸n cña rõng ®· khÐp t¸n nÕu ®iÒu kiÖn vÒ kh«ng gian cho phÐp. Trªn nh÷ng diÖn tÝch trèng sau khai th¸c tr¾ng ®iÒu kiÖn lËp ®Þa thÝch hîp cho çc loµi a s¸ng h¬n. C©y con s½n cã cña çc loµi chÞu bãng thêng kh«ng chÞu ®îc ¸nh n¾ng chiÕu th¼ng.

§Ó hç trî cho c©y t¸i sinh s½n cã ngêi ta ph¶i cè g¾ng gi÷ cho ®iÒu kiÖn lËp ®Þa sau khai th¸c thËt dÞu. VÝ dô ngêi ta cã thÓ ®Ó mét sè c©y giµ l¹i ®Ó lÊy bãng, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho sù ph¸t triÓn cña c©y t¸i sinh cña çc loµi c©y chÞu

Page 20 of 32

bãng vµ çc loµi c©y tÇng t¸n trªn. Khi ®ã t¸i sinh cña çc loµi c©y a s¸ng còng kh«ng bÞ ¶nh hëng. Mét ®iÒu kiÖn quan träng ë ®©y còng gièng nh trêng hîp chåi gèc vµ chåi rÔ. Sö dông nh÷ng ph¬ng ph¸p khai th¸c cÈn thËn vµ gi÷ cho çc diÖn tÝch ®· khai th¸c kh«ng bÞ vËt nu«i quÊy ph¸ sÏ lµ mét tæ hîp tèt çc biÖn ph¸p hç trî t¸i sinh tù nhiªn cho çc khu rõng bÞ khai th¸c.

5.1.3 H¹t

H¹t gièng lµ mét nguån t¸i sinh rÊt quan träng cho mäi lo¹i ®Êt rõng. Çc h¹t gièng cã s½n trong ®Êt t¹o nªn ng©n hµng h¹t. Nã bao gåm h¹t cña çc c©y gç tríc mäc ë ®©y vµ h¹t do giã, níc, ®éng vËt vµ con ngêi mang tõ ngoµi ®Õn hoÆc nh÷ng h¹t tù du nhËp vµo nhê søc nÆng cña b¶n th©n. H¹t cña nhiÒu loµi c©y gç cã kh¶ n¨ng b¶o tån kh¶ n¨ng n¶y mÇm mét thêi gian dµi. Sau khi khu rõng bÞ khai th¸c th× ®iÒu kiÖn lËp ®Þa còng thay ®æi. §èi víi h¹t cña nhiÒu loµi c©y gç th× nh÷ng thay ®æi ®ã t¬ng ®ång víi sù c¶i thiÖn vÒ ®iÒu kiÖn n¶y mÇm. C¶ ng©n hµng h¹t trong ®Êt còng thay ®æi theo thêi gian. NhiÒu h¹t mÊt kh¶ n¨ng n¶y mÇm tríc khi gÆp ®iÒu kiÖn n¶y mÇm thÝch hîp. Vµ nh vËy chóng bÞ lo¹i khái ng©n hµng h¹t. Khi n¶y mÇm h¹t gièng chuyÓn tõ ng©n hµng h¹t sang c©y t¸i sinh. Tuy nhiªn nh÷ng mÊt m¸t cña ng©n hµng h¹t lu«n ®îc ®Òn bï bëi nh÷ng h¹t gièng míi ®îc chuyÓn ®Õn b»ng nh÷ng con ®êng ®· nªu trªn. Qu¸ tr×nh nµy ®îc gäi lµ ma h¹t (seed rain). ChÝnh v× lu«n ®îc bæ xung nªn ng©n hµng h¹t lµ mét nguån t¸i sinh rÊt quan träng. KÓ c¶ trªn çc diÖn tÝch rõng ®· khai th¸c lÉn trªn çc diÖn tÝch cha tõng cã rõng líp c©y t¸i sinh lu«n ®îc t¨ng cêng nhê nh÷ng c©y míi n¶y mÇm nÕu cã ®ñ ng©n hµng h¹t. Mét sè diÖn tÝch rõng míi khai th¸c cã thÓ chØ cã rÊt Ýt c©y t¸i sinh nhng sau ®ã rõng l¹i t¸i sinh tèt v× ng©n hµng h¹t cung cÊp ®ñ sè lîng c©y con khoÎ m¹nh.

Cã thÓ tiÕn hµnh mét sè biÖn ph¸p ®Ó c¶i thiÖn ng©n hµng h¹t. NÕu ta lËp kÕ ho¹ch khai th¸c gç sao cho h¹t cña çc c©y gç bÞ chÆt ®· chÝn vµo thêi ®iÓm khai th¸c th× khi ta khai th¸c h¹t cña c©y sÏ rông xuèng vµ ng©n hµng h¹t cña khu rõng bÞ khai th¸c sÏ ®îc c¶i thiÖn.

Thêng mçi loµi c©y gç cã nh÷ng chu kú cho nhiÒu hoa riªng. §Ó hç trî t¸i sinh cho çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ sau khi khai th¸c ta nªn lËp kÕ ho¹ch khai th¸c vµo cuèi nh÷ng n¨m çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ bÞ khai th¸c sai qu¶.

Khi khai th¸c ta nªn chõa nh÷ng c©y thêng cho nhiÒu h¹t l¹i lµm c©y mÑ ®Ó chóng cung cÊp h¹t gièng cho diÖn tÝch xung quanh chóng. V× nhiÒu loµi c©y gç cã gi¸ trÞ chØ cã thÓ ph¸t triÓn díi t¸n rõng thø sinh nªn còng cÇn ®Ó nh÷ng c©y thuéc nhãm loµi rõng thø sinh cho nhiÒu h¹t l¹i trong khi khai th¸c. B»ng çch ®ã ta cã thÓ t¨ng tèc qu¸ tr×nh t¸i sinh cña çc diÖn tÝch rõng bÞ khai th¸c.

Nh÷ng ph¬ng ph¸p khai th¸c nhÑ nhµng thËn träng còng ®ãng gãp vµo viÖc gi÷ cho ng©n hµng h¹t hiÖn cã kh«ng bÞ h háng.

Giã lµ mét ph¬ng tiÖn vËn chuyÓn quan träng cho h¹t cña c©y gç rõng. Nhng nÕu kho¶ng çch tõ c©y cho h¹t ®Õn khu ®Êt qu¸ xa th× h¹t kh«ng thÓ tiÕp cËn ®îc n÷a. Nh÷ng dÎo rõng hoÆc nh÷ng ®¶o rõng ®îc ®Ó l¹i trªn nh÷ng khu rõng bÞ khai th¸c lµ biÖn ph¸p rÊt tèt ®Ó ®¶m b¶o nguån h¹t bæ xung cho ng©n hµng h¹t cña khu rõng bÞ khai th¸c. NÕu khai th¸c trªn diÖn réng hoÆc khi çc khu rõng bÞ khai th¸c n»m rÊt xa çc khu rõng kh¸c th× nh÷ng biÖn ph¸p nµy trë nªn hÕt søc cÇn thiÕt, v× nh÷ng dÎo rõng hoÆc nh÷ng ®¶o rõng nh vËy cã thÓ ®¶m b¶o cho viÖc t¸i sinh cña çc loµi c©y gç rõng thø sinh còng nh çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ.

H¹t cña nhiÒu c©y gç ®îc chim chãc vËn chuyÓn vµo diÖn tÝch bÞ khai th¸c. Trªn ®êng mang måi trë vÒ tæ chim chãc th-êng nghØ ®Ëu trªn çc c©y mäc riªng lÎ trªn çc b·i trèng réng. Khi ®Ëu trªn çc c©y ®ã chim cã thÓ v« t×nh ®¸nh r¬i qu¶ h¹t hoÆc nh¶ h¹t ®· nh»n cïi xuèng ®Êt. Nhê ®ã mµ ng©n hµng h¹t ®îc bæ xung. V× vËy khi khai th¸c ngoµi nh÷ng c©y cho h¹t ta nªn ®Ó nh÷ng c©y giµ cçi kh«ng cã gi¸ trÞ sö dông l¹i ®Ó lµm chç cho chim ®Ëu.

5.1.4 Cñng cè tiÒm n¨ng t¸i sinh cho çc khu trèng träc réng

Nh÷ng khu ®Êt trèng träc lín trong diÖn tÝch ®Êt rõng thêng cã vÇn ®Ò víi ng©n hµng h¹t. Thêng ng©n hµng h¹t cña nh÷ng khu ®Êt nµy rÊt nghÌo vÒ loµi c©y gç. Cã nhiÒu nguyªn nh©n. Sau khi khai th¸c tr¾ng h¹t cña nhiÒu loµi c©y gç bÞ chÕt do ®iÒu kiÖn vi khÝ hËu thay ®æi ®ét ngét theo híng bÊt lîi. Sau ®ã nh÷ng h¹t cò dÇn dÇn mÊt ®i kh¶ n¨ng n¶y mÇm do l©u kh«ng gÆp ®îc ®iÒu kiÖn thuËn lîi. Nguån h¹t gièng l¹i qu¸ xa nªn h¹t kh«ng thÓ x©m nhËp nhê giã. X¸c suÊt ®Ó h¹t ®îc çc loµi ®éng vËt mang ®Õn nh÷ng khu ®Êt trèng träc lín lµ rÊt thÊp. §iÒu nµy ®Æc biÖt ®óng ®èi víi çc loµi c©y gç v× thêng h¹t cña chóng nÆng h¬n so víi çc loµi cá, c©y bôi. Nh vËy ng©n hµng h¹t bÞ hao mßn dÇn mµ hÇu nh kh«ng ®-îc bæ xung. Trong nh÷ng trêng hîp nh vËy kh«ng cã t¸c ®éng cña con ngêi - mét t¸c nh©n g©y mÊt rõng lín nhÊt - thiªn nhiªn kh«ng thÓ tù t¸i sinh ®îc n÷a.

Page 21 of 32

ViÖc trång rõng nãi chung thêng qu¸ ®¾t, v× vËy ngêi ta kh«ng thÓ trång rõng phñ toµn bé diÖn tÝch trèng träc hiÖn cã. Cã thÓ lùa chän ph¬ng ph¸p kh¸c lµ hç trî diÔn thÕ t¸i sinh tù nhiªn. Sau ®©y lµ mét sè biÖn ph¸p cã thÓ sö dông ®Ó hç trî diÔn thÕ t¸i sinh tù nhiªn cho çc khu ®Êt trèng träc réng.

DiÔn thÕ cña çc khu ®Êt trèng b¾t ®Çu b»ng viÖc t¸i sinh th¶m thùc vËt thø sinh. V× vËy tríc hÕt ngêi ta ph¶i cung cÊp h¹t çc loµi c©y gç rõng thø sinh cho chóng. NÕu kh«ng qu¸ khã kh¨n vÒ kinh phÝ ngêi ta cã thÓ gieo h¹t b»ng m¸y bay. Trong trêng hîp nµy h¹t gièng ph¶i ®îc chuÈn bÞ tríc vµ ph¶i r¾c vµo thêi ®iÓm nµo ®iÒu kiÖn vi khÝ hËu thuËn lîi cho sù n¶y mÇm cña h¹t nhÊt. Nh vËy thêi kú cã ®é Èm cao vµ nhiÖt ®é thÊp lµ thêi kú thÝch hîp nhÊt.

Tuy nhiªn viÖc r¾c h¹t b»ng m¸y bay còng cã ®iÓm yÕu cña nã. Cã nhiÒu yÕu tè kh«ng thÓ kiÓm so¸t ®îc. Thêi tiÕt cã thÓ thay ®æi bÊt thêng kh«ng theo dù b¸o, h¹t gièng cã thÓ bÞ c«n trïng vµ çc loµi ®éng vËt kh¸c ¨n mÊt, h¹t gièng cã thÓ hoµn toµn kh«ng tiÕp xóc ®îc víi ®Êt,...

Ngêi ta còng cã thÓ dïng biÖn ph¸p gieo h¹t b»ng m¸y bay ®èi víi nh÷ng diÖn tÝch ®· cã th¶m thùc vËt thø sinh nhng tû lÖ tham gia cña çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ cßn qu¸ thÊp. Trong trêng hîp nµy ta sö dông ngay h¹t cña çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ.

Ta còng cã thÓ cñng cè ng©n hµng h¹t vÒ l©u dµi b»ng çch trång c©y gieo gièng trªn diÖn tÝch trèng träc lín. Çch nµy cã mét sè u thÕ cña nã. NÕu h¹t cña mét loµi c©y gç nhanh mÊt kh¶ n¨ng n¶y mÇm vµ khÝ hËu trong mét n¨m kh«ng thuËn lîi cho viÖc n¶y mÇm th× h¹t cña n¨m ®ã bÞ mÊt. Tuy nhiªn ®iÒu nµy kh«ng cã hËu qu¶ nghiªm träng. H¹t cña çc n¨m sau sÏ thÕ chç cho chóng.

Cã mét vÊn ®Ò cÇn ®îc nh¾c ®Õn ë ®©y. NÕu chØ cã qu¸ Ýt c©y gieo gièng cña mét loµi hoÆc tÊt c¶ çc c©y gieo gièng ®Òu lµ c©y con cña mét sè Ýt c©y mÑ th× dÔ dÉn ®Õn hiÖn tîng l¹i gièng, khi mµ nh÷ng c©y cã th«ng tin di truyÒn gièng nhau ®îc ®em lai ghÐp víi nhau. HËu qu¶ lµ sÏ sinh ra nh÷ng ç thÓ m¾c bÖnh di truyÒn. Ngoµi ra nh÷ng khu rõng gåm toµn nh÷ng ç thÓ gièng nhau vÒ th«ng tin di truyÒn dÔ bÞ çc bÖnh dÞch tµn ph¸ h¬n. VËy nªn khi trång c©y gieo gièng ngêi ta ph¶i chó ý sö dông c©y con cña nhiÒu c©y kh¸c nhau.

HiÖu øng cña çc c©y gieo gièng cßn phô thuéc vµo vÞ trÝ mµ chóng ®îc trång. V× giã lµ mét ph¬ng tiÖn vËn chuyÓn quan träng cho viÖc ph¸t t¸n h¹t nªn çc hµng c©y gieo gièng ph¶i trång vu«ng gãc víi híng giã.

H×nh 4: S¬ ®å ph©n bè çc hµng c©y gieo gièng

Khi trång çc hµng c©y gieo gièng ta cÇn ph¶i chuÈn bÞ c©y gièng tõ çc c©y sai qu¶. Ph¬ng ph¸p nh©n gièng v« tÝnh cÇn ®îc u tiªn v× ph¬ng ph¸p nµy cho phÐp duy tr× s¶n lîng h¹t gièng cao lµ tÝnh chÊt rÊt quan träng ®èi víi c©y gieo gièng.

Ngoµi nh÷ng biÖn ph¸p t¹o hµng c©y gieo gièng ngêi ta cã thÓ b¶o vÖ nh÷ng c©y sai qu¶ ®ang tån t¹i, dï lµ chóng n»m

Page 22 of 32

trªn diÖn tÝch ®Êt rõng hiÖn cßn trèng träc hay däc çc con ®êng, ®Ó gãp phÇn vµo viÖc ®¶m b¶o nguån gieo gièng bÒn v÷ng. §Æc biÖt viÖc nµy cßn cã gi¸ trÞ cao trong c«ng t¸c b¶o vÖ ®a d¹ng sinh häc v× nh÷ng c©y mäc ngÉu nhiªn nh vËy thêng hay cã nguån gèc di truyÒn rÊt kh¸c nhau.

5.2 øng dông chØ sè che phñ ®Ó ®¸nh gi¸ sù cÇn thiÕt ph¶i trång míi hoÆc trång rÆm c©y gç cã gi¸ trÞ

Khi xem xÐt çc khu rõng kinh doanh ngêi ta quan t©m ®Õn thµnh phÇn tham gia cña çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ. Còng nhvËy, khi ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng t¸i sinh cña mét khu rõng thø sinh ngêi ta lu ý ®Õn thµnh phÇn tham gia cña çc c©y con thuéc çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ. ChØ khi thµnh phÇn tham gia cña çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ ®¹t ®îc mét møc ®é nhÊt ®Þnh nµo ®ã th× t¸i sinh tù nhiªn míi ®îc ®¸nh gi¸ lµ ®ñ. Tõ tríc ®Õn nay ngêi ta ®¸nh gi¸ t¸i sinh tù nhiªn b»ng çch thùc hiÖn thèng kª thµnh phÇn loµi cña mét nhãm ®êng kÝnh nhÊt ®Þnh nµo ®ã. NÕu ngêi ta tiÕn hµnh thèng kª c©y rõng cã ®êng kÝnh ngang ngùc tõ 5,0 cm trë lªn vµ t×m thÊy tõ 100 c©y / ha trë lªn thuéc çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ th× hiÖn tr¹ng t¸i sinh ®îc ®¸nh gi¸ lµ ®ñ. NÕu ta thèng kª çc c©y con cã chiÒu cao trªn 1,3 m vµ ®êng kÝnh ngang ngùc díi 5,0 cm vµ t×m thÊy tõ 500 c©y / ha trë lªn thuéc çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ th× t×nh tr¹ng t¸i sinh tù nhiªn ®îc ®¸nh gi¸ lµ ®ñ. T×nh tr¹ng t¸i sinh tù nhiªn trong çc khu rõng kinh doanh còng ®îc ®¸nh gi¸ lµ ®ñ nÕu ta t×m ®îc tõ 2000 c©y / ha trë lªn thuéc çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ.

ChØ sè che phñ ®îc ®Ò xuÊt ë ®©y cho phÐp ®¸nh gi¸ tæng thÓ t×nh tr¹ng t¸i sinh cña çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ cã xÐt ®Õn tÊt c¶ çc nhãm kÝch thíc. Trªn thùc tÕ ta cã thÓ ¸p dông chØ sè nµy nh sau.

ViÖc thùc hiÖn thèng kª cÇn tiÕn hµnh trong çc « ®iÒu tra vu«ng cã kÝch thíc 20 x 20 m nh trªn h×nh 5. Ta ph©n bè çc h×nh vu«ng nµy mét çch cã hÖ thèng trªn toµn diÖn tÝch rõng cÇn ®iÒu tra. NÕu ®Þa h×nh b»ng ph¼ng ta chia ®Òu çc « ®iÒu tra theo kiÓu « bµn cê. NÕu ®Þa h×nh phøc t¹p ta chia çc « ®iÒu tra theo çc tuyÕn. Sè lîng « ®iÒu tra cÇn lµm phô thuéc vµo møc ®é ®ång nhÊt cña khu rõng cÇn ®iÒu tra vµ t¨ng lªn theo møc ®é kh«ng ®ång nhÊt cña khu rõng. §Ó çc « ®iÒu tra b¶o ®¶m tÝnh ®¹i diÖn cho khu rõng cÇn ®iÒu tra ngêi ta ph¶i tiÕn hµnh çc tÝnh to¸n thèng kª. Khi tÝnh ®¹i diÖn thèng kª ®îc ®¶m b¶o, ta tÝnh quy ®æi sè c©y ra 1 ha. Sau ®ã chØ sè che phñ ®îc tÝnh nh ®· m« t¶ trong phÇn 4.3.

H×nh 5: S¬ ®å mét « ®iÒu tra ®Ó tÝnh chØ sè che phñ

A: « 20 m x 20 m: thèng kª çc c©y cã DBH => 5 cm

B: « 10 m x 10 m: thèng kª çc c©y cã chiÒu cao trªn 1,3 m vµ DBH < 5 cm

Page 23 of 32

C: « 5 m x 5 m: thèng kª çc c©y cã chiÒu cao tõ 0,3 m ®Õn 1,3 m

5.3 Nhu cÇu tiÕp tôc nghiªn cøu

Nguån t¸i sinh bao gåm c©y t¸i sinh hiÖn cã vµ ng©n hµng h¹t trong ®Êt. TiÒm n¨ng t¸i sinh cña mét diÖn tÝch ®Êt rõng cßn phô thuéc ë chç ng©n hµng h¹t cã ®îc bæ xung theo thêi gian hay kh«ng. V× vËy chØ sè che phñ ®Ò xuÊt ë ®©y míi chØ ®¸nh gi¸ ®îc tû lÖ tham gia cña çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ trong sè c©y t¸i sinh hiÖn cã. §Ó biÕt ®îc nhu cÇu trång rõng hoÆc trång dÆm cho mét khu ®Êt rõng sÏ lµ tèt nhÊt nÕu ta ®¸nh gi¸ ®îc tiÒm n¨ng t¸i sinh cña çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ. Mét nghiªn cøu ®Ó më réng chØ sè che phñ, ®¸nh gi¸ thªm c¶ ng©n hµng h¹t cña çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ sÏ kh«ng chØ cã gi¸ trÞ khoa häc mµ cßn cã ý nghÜa øng dông thùc tiÔn cao.

5.4. Mét sè tùa ®iÓm cho mét dù ¸n b¶o ®¶m nguån t¸i sinh bÒn v÷ng

� Lùa chän ®Þa ®iÓm: diÖn tÝch trèng träc lín, kh«ng cã ®ñ kinh phÝ ®Ó trång rõng. � Lùa chän loµi c©y gç: çc loµi c©y gç rõng thø sinh sai qu¶ vµ h¹t dÔ n¶y mÇm. � Nh©n gièng v« tÝnh çc loµi c©y gç ®· lùa chän: nguyªn liÖu lÊy tõ çc c©y ®· trëng thµnh vµ sai qu¶. � Trång çc hµng c©y gieo gièng (xem phÇn 5.1.4)

6. Tãm t¾t

C«ng tr×nh nµy cã môc ®Ých lµ nghiªn cøu t¹i mét ®iÓm ®Æc trng ®Ó ®¸nh gi¸ ¶nh hëng cña qu¸ khø sö dông ®Êt, cña tiÕn tr×nh diÔn thÕ vµ cña çc yÕu tè kh¸c lªn hiÖn tr¹ng cña çc khu rõng thø sinh. Trªn c¬ së ®ã tiÕn hµnh ®¸nh gi¸ xem çc khu rõng thø sinh hiÖn ®ang ë nh÷ng thêi kú ®Çu cña qu¸ tr×nh diÔn thÕ cã ®ñ c©y con cña çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ hay kh«ng ®Ó ®i ®Õn kÕt luËn vÒ nhu cÇu trång rõng hoÆc trång dÆm cho çc khu rõng ®îc nghiªn cøu.

Çc nghiªn cøu ®îc tiÕn hµnh trªn çc diÖn tÝch ®Êt b¶n vµ ®Êt n¬ng cò trong Vên Quèc Gia Cóc Ph¬ng, çc diÖn tÝch nµy ®· ®îc ®Ó t¸i sinh tù nhiªn kÓ tõ khi d©n tríc ®©y sèng trong Vên ®îc di ra khái Vên trong ba ®ît: tríc ®©y 3, 7 vµ 11 n¨m.

ViÖc du nhËp çc loµi c©y gç vµo çc diÖn tÝch ®Êt b¶n cò bÞ nÐn chÆt x¶y ra chËm h¬n nhiÒu so víi çc diÖn tÝch ®Êt n-¬ng cò. Trªn diÖn tÝch ®Êt b¶n cò, sau 11 n¨m bá hoang ®· t×m thÊy ®îc 21 loµi c©y gç, trªn çc diÖn tÝch ®Êt n¬ng cò víi cïng thêi gian bá hoang cã tõ 27 ®Õn 43 loµi c©y gç, trong khi trong rõng nguyªn sinh còng trªn diÖn tÝch 1 ha t×m thÊy ®îc 64 loµi c©y gç cã ç thÓ cã ®êng kÝnh ngang ngùc trªn 10 cm. ChØ sè Shannon biÕn ®éng theo sè loµi, cïng víi thêi gian kh«ng chØ sè loµi t¨ng mµ sè ç thÓ còng ph©n bè ®Òu theo çc loµi h¬n. Tû lÖ tham gia cña mêi loµi cã chØ sè tû träng sinh th¸i (Importance Value Index theo CURTIS vµ McINTOSH) cao nhÊt cña tÊt c¶ çc khu rõng thø sinh ®Òu lín h¬n so víi rõng nguyªn sinh. ViÖc so s¸nh tæ thµnh loµi dùa trªn chØ sè cña SOERENSEN gi÷a çc khu rõng thø sinh vµ rõng nguyªn sinh cho thÊy møc ®é gièng nhau t¨ng lªn theo tuæi cña çc khu rõng thø sinh. Xu híng nµy vÉn ®óng khi ®é phong phó cña çc loµi ®îc ®Ò cËp trong chØ sè SOERENSEN. §iÒu ®ã chøng tá diÔn thÕ cã xu híng tiÕn ®Õn tr¹ng th¸i rõng nguyªn sinh kh«ng chØ vÒ mÆt sè lîng loµi mµ cßn c¶ vÒ mÆt ph©n bè ç thÓ theo loµi.

¶nh hëng cña kho¶ng çch tíi c©y gieo gièng ®Õn sù x©m nhËp cña loµi c©y gç ®· ®îc nghiªn cøu ë loµi ph¸t t¸n nhê giã Dalbergia balansae Prain.

NhËn xÐt chung r»ng rõng thø sinh ë çc chu kú ®Çu cã ®é biÕn ®éng cao v× cã nhiÒu yÕu tè ngÉu nhiªn còng nh tæ hîp çc yÕu tè ngÉu nhiªn t¸c ®éng ®· ®îc chøng minh ®Þnh lîng b»ng phÐp ph©n tÝch ph¬ng sai. HÖ sè biÕn thiªn cña sè ç thÓ trªn « ®iÒu tra gi¶m ®i cïng víi viÖc tuæi cña khu rõng ®îc nghiªn cøu t¨ng lªn vµ nã cã gi¸ trÞ nhá nhÊt ë rõng nguyªn sinh. HÖ sè biÕn thiªn cña tæng diÖn tÝch mÆt c¾t ngang ngùc vµ cña çc chØ sè cña ç thÓ trung b×nh trong çc « ®iÒu tra còng cã xu híng biÕn ®æi nh vËy.

Tõ ®©y ta cã thÓ kÕt luËn r»ng çc yÕu tè ngÉu nhiªn ë thêi kú ®Çu ®ãng vai trß quan träng vµ g©y ra ®é biÕn ®éng cao cña

Page 24 of 32

tÊt c¶ çc chØ sè cña rõng thø sinh, tuy nhiªn ¶nh hëng cña chóng gi¶m dÇn khi diÔn thÕ cµng ®Õn çc giai ®o¹n cuèi.

Cuèi cïng mét chØ sè che phñ cña çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ ®· ®îc ph¸t triÓn. ChØ sè nµy phôc vô cho viÖc ®¸nh gi¸ xem tËp hîp tÊt c¶ çc ç thÓ cã kÝch thíc kh¸c nhau cña çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ cã ®ñ kh¶ n¨ng h×nh thµnh nªn mét khu rõng cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao b»ng con ®êng tù nhiªn hay kh«ng. Trong ®ã chØ tÝnh ®Õn nh÷ng ç thÓ khoÎ m¹nh, chÊt lîng ®¶m b¶o vµ thuéc mét trong nh÷ng loµi cã trong danh s¸ch nh÷ng loµi ®îc x¸c ®Þnh lµ cã gi¸ trÞ kinh tÕ. XuÊt ph¸t tõ thùc tÕ kinh doanh rõng tù nhiªn ë vïng §«ng Nam ¸, b×nh qu©n trªn 1 ha cø cã Ýt nhÊt 2000 ç thÓ cã chiÒu cao tõ 0,3 m ®Õn 1,3 m, hoÆc 500 ç thÓ chiÒu cao trªn 1,3 m vµ ®êng kÝnh ngang ngùc díi 5,0 cm, hoÆc 100 ç thÓ ®êng kÝnh ngang ngùc trªn 5,0 cm thuéc çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ th× t¸i sinh tù nhiªn cña çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ ®îc coi lµ "®ñ". Theo ®ã çc ç thÓ ®îc cho ®iÓm tuú theo kÝch thíc:

Khi ®ã chØ sè che phñ cã thÓ ®îc tÝnh b»ng c«ng thøc sau:

IB = NA+0,2*NB+0,05*NC

Trong ®ã

IB=ChØ sè che phñ

NA =sè lîng ç thÓ cña çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ cã DBH >= 5,0 cm

NB=sè lîng ç thÓ çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ cao trªn 1,3 m vµ DBH < 5,0 cm

NC =sè lîng ç thÓ çc loµi c©y gç cã gi¸ trÞ cao tõ 0,3 m ®Õn 1,3 m

NÕu chØ sè ®¹t gi¸ trÞ 100 trªn 1 ha trë lªn th× kh«ng cÇn ph¶i tiÕn hµnh trång míi hoÆc trång dÆm n÷a, viÖc phôc håi rõng cã thÓ phã th¸c hoµn toµn cho thiªn nhiªn. ChØ sè che phñ cña tÊt c¶ çc khu rõng trªn ®Êt n¬ng cò ®Òu ®¹t tõ 100 trë lªn. Çc khu rõng trªn ®Êt b¶n cò cã chØ sè che phñ thÊp h¬n 100 nªn cÇn ph¶i tÝnh ®Õn nh÷ng biÖn ph¸p hç trî nhtrång dÆm hoÆc trång míi.

7. Summary

The objective of this study is to study the influence of site history, of seed resource, of fire etc. on the current status of secondary forests. The results have been also used to define whether or not there are enough young trees of economically valuable tree species in order to make decision in afforestation.

The field researches were carried out on areas of former villages and rice fields in the National Park Cuc Phuong, the people of which have been relocated 3, 7 and 11 years ago.

The migration of tree species in the areas of former villages was much slower than it is the case in the areas of the former fields. In the area of former villages there are 21 tree species found 11 years after leaving. In the areas of former dry rice fields there have been found from 27 to 43 tree species. In the nearest primary forest there are 64 tree species with individuals of diameter above 10 cm at breath height. The Shannon index behaves like the species number, because not only the species richness but also the evenness increases in the course of succession. The top ten species in value of Importance-Value-Index of CURTIS and McINTOSH of the less developed areas take greater part of total population than it is the case in the primary forest. The SOERENSEN coefficient of similarity shows that the similarity between secondary forests and primary forest grows with the age of the first. Such a trend has been also observed when the species numbers

1 ç thÓ cao tõ 0,3 m ®Õn 1,3 m 0,05 ®iÓm

1 ç thÓ cao trªn 1,3 m vµ DBH < 5,0 cm 0,2 ®iÓm

1 ç thÓ cã DBH >= 5,0 cm 1,0 ®iÓm

Page 25 of 32

were weighted with abundance. So in both aspects of species number and abundance distribution the succession tends to reach the values of the primary forest.

The influence of the distance from seeding tree on the migration of tree species was studied in the case of a anemochorous species Dalbergia balansae Prain.

Variance analysis has proved that the younger stages of secondary forests have high level of variability. The variance coefficients of stem numbers and of ground area grow with the age of succession and is smallest in the primary forest.

So we can make a conclusion that the great influence of chance at first succession stages decreases with the time.

At the end of the work an index has been developed for evaluating the regeneration status of economically valuable tree species. The calculation is based on the number of all healthy individuals of economically valuable tree species. The practice of forest management in SE-Asia shows that the regeneration of economically valuable tree species can be recognized as enough when on 1 ha we found 500 individuals of a height of from 0,3 m to 1,3 m, or 500 individuals of a height above 1,3 m and of a diameter at breath height smaller than 5,0 cm, or 100 individuals of a diameter at breath height bigger than 5,0 cm. So we can evaluate the individuals by giving them an amount of points:

The equation for calculating index is following:

IB = NA+0,2*NB+0,05*NC

Where:

IB is the index

NA is the number of individuals of DBH >= 5,0 cm

NB is the number of individuals of height h > 1,3 m and DBH up to 5,0 cm

NC is the number of individuals of height 0,3 m < h < 1,3 m

If the index has a value of 100 or more so we can assume that there is no need in afforestation or enrichment planting. It is the case in all the areas of former dry rice fields but not in the areas of former villages.

tµi liÖu trÝch dÉn

ALABACK, P.B. (1984): Plant succession following logging in the sitka spruce Western Hemlock forests of Southeast Alaska: Implications for management. General Technical Report. Forest Service.

Arbeitskreis Standortskartierung, 1996: Forstliche Standortsaufnahme, 5. Aufl., IHW-Verlag, Eching bei Muenchen, Germany, 1-352.

AUSTIN, M.P. (1981): Permanent quadrats: an interface for theory and practice. Vegetatio 46, 1-10.

BACKES, K. (1996): Der Wasserhaushalt vier verschiedener Baumarten der Heide-Wald-Sukzession. Dissertation, Mathematisch-Naturwissenschaftlicher Fachbereich, Universitaet Goettingen.

1 individual of the size: 0,3 m < h < 1,3 m 0,05 points

1 individual of the size: h > 1,3 m and DBH up to 5,0 cm 0,2 points

1 individual of the size: DBH >= 5,0 cm 1,0 points

Page 26 of 32

BARNARD, R.C. (1950): Linear regeneration sampling, Malayan Forester 13, 129-143.

BLACK, G.A., DOBZHANSKY, T.H. and PAVAN, C. (1950): Some attemps to estimate species diversity and population density of trees in Amazonian forests. Botanical Gazette 111, 413-425.

BOR, N.L. (1932): A Sketch of the Aka Hills. Assam. A synecological study. Indian Forest Records (New Series) 1(4), 1-221.

BRUN, R. (1969): Strukturstudien im gemaessigten Regenwald Suedchiles als Grundlage fuer Zustandserhebungen und Forstbetriebsplanung. Inaugural-Dissertation zur Erlangung der Doktorwuerde der Naturwissenschaftlich-mathematischen Fakultaet der Albert-Ludwig-Universitaet zu Freiburg i. Br., Freiburg.

BRUENIG, E.F. (1973): Species richness and stand diversity in relation to site and succession of forests in Sarawak and Brunei. Amazonia 4 (3), 293-320.

BUDOWSKI, G. (1961): Studies on forest succession in Costa Rica and Panama. Ph. D. Dissertation, Yale University, New Haven, CT.

BUERGER, R. (1983): Die Trespenrasen (Brometalia) im Kaiserstuhl: Zustandserfassung und Dokumentation von Sukzession, Reaktion auf Mahd und Reaktion auf Beweidung als Grundlage fuer Naturschutz und Landespflege. Dissertation, Universitaet Freiburg.

BURSCHEL, P. und HUSS, J. (1997): Grundriss des Waldbaus. Pareys Studientexte 49. Parey Buchverlag, Berlin.

CAIN, S.A. (1938): The species-area curve. Am. Midland Naturalist 19, 573-581.

CAIN, S.A. (1947): Characteristics of natural areas and factors in their development. Ecol. Monographs 17, 185-200.

CAIN, S.A. (1956): Application of some phytosociological techniques to Brazilian rain forest. American journal of Botany 43, 911-941.

CAIN, S.A. and G.M. DE O. CASTRO (1959): Manual of vegetation analysis. Harper, New York.

CATINOT, R. (1969): Results of enrichment planting in the tropics. Report of the second session of the FAO comittee on forest development in the tropics, S. 38-43.

CLEMENTS, F.E. (1904): The development of vegetation. Botanical Survey of Nebraska 7. Studies in the Vegetation of the State, Lincoln, Nebraska.

CLEMENTS, F.E. (1916): Plant succession. An analysis of the development of vegetation. Carnegie Institution of Washington, 242, Washington.

COWLES, H.C. (1899): The ecological relations of vegetation on the sand dunes of Lake Michigan. Bot. Gazette 27, 95-117, 167-202, 281-308, 361-91.

COWLES, H.C. (1911): The causes of vegetative cycles. Bot. Gazette 51, 161-183.

DAWKINS, H.C. (1958): The Management of Natural Tropical High-Forest with Special Reference to Uganda. Imperial Forestry Institute, Institute Paper 34, University of Oxford.

De Luc, J.A. (1779): Lettres physiques et morales sur l'histoire de la terre et l'homme. La Haye.

DOMIN, K. (1923): Is the evolution of the earth’s vegetation tending towards a smaller number of climatic formations? Acta Botanica Bohemica 2, 54-60.

Dureau de la Malle, A.J.C.A. (1825): Memoire sur l’Alternance ou sur ce probleme: la succession alternative dans la

Page 27 of 32

reproduction des especes vegetales vivant en societe, est elle une loi generale de la nature? Annales des Sciences Naturelles 5, 353-381.

DU RIETZ, G.E. (1930): Vegetationsforschung auf soziationsanalytischer Grundlage. Abderhalden, Handb. Biol. Arbeitsmeth 11, 293-480.

FALIÑSKA, K. (1991): Plant demography in vegetation succession. In: Helmut Lieth, Harold A. Mooney (Eds): Tasks for vegetation science 26. Kluwer academic publishers, Dordrecht, Boston, London.

FEDLMEIER, C. (1996): Sekundaerwaldentwicklung auf aufgegebenen Weideflaechen im Norden Costa Ricas. Dissertation. Goettinger Beitraege zur Land- und Forstwirtschaft in den Tropen und Subtropen 109. Goettingen.

FICKINGER, H. (1992): Zur Verjuengung einiger Wirtschaftsbaumarten in selektiv genutzten Feuchtwaeldern der Republik Kongo. Dissertation. Goettinger Beitraege zur Land- und Forstwirtschaft in den Tropen und Subtropen 75. Goettingen.

FISCHER, A. (1987): Untersuchungen zur Populationsdynamik am Beginn von Sekundaersukzessionen. Die Bedeutung von Samenbank und Samenniederschlag fuer die Wiederbesiedlung vegetationsfreier Flaechen in Wald- und Gruenlandgesellschaften. Dissertationes botanicae 110. J. Cramer Verlag, Berlin, Stuttgart.

GLEASON, H.A. (1927): Further views on the succession-concept. Ecology 8, 299-326.

GLENN-LEWIN, D.C. and van de MAAREL, E. (1992): Patterns and processes of vegetation dynamics. In: D.C. GLENN-LEWIN, R.K. Peet and Th.T. Veblen (eds): Plant Succession: Theory and prediction. Chapman and Hall, London, Glasgow, New York, Tokyo, Melbourne, Madras, 11-59.

GORHAM, E., Vitousek, P.M. and Reiners, W.A. (1979): The regulation of chemical budgets over the course of terrestrial ecosystem succession. Ann. Rev. Ecol. System. 10, 53-84.

GRAEFE, W. (1981): Struktur- und Dynamikuntersuchungen in jungen Zweitwuchsbestaenden der westlichen Llanos Venezuelas. Dissertation, Georg-August-Universitaet Goettingen. Goettingen.

GRANSTROEM, A. (1986): Seed banks in forest soils and their role in vegetation succession after disturbance. Dissertation. Swedish University of Agricultural Sciences.

HANNERZ, M. (1996): Vegetation succession after clearcutting and shelterwood cutting. Department of Ecology and Environmental Research, Swedish University of Agricultural Sciences, Report No. 84.

HARD, G. (1975): Vegetationsdynamik und Verwaldungsprozesse auf den Brachflaechen Mitteleuropas. Die Erde 106, 243-276, Berlin.

HOHEISEL, H. (1976): Strukturanalyse und Waldtypengliederung im primaeren Wolkenwald 'San Eusebio' in der Nordkordillere der venezolanischen Anden. Dissertation zur Erlangung des Doktorgrades der Forstlichen Fakultaet der Georg-August-Universitaet zu Goettingen. Goettingen.

HORT, A. (Ed) (1916): Theophrastus. An enquiry into plants. Book IV. Of the trees and plants special to particular districts and positions. Heinemann, London.

IFFERT, B. (1983): Nettoprimaerproduktion und Umsatz der oberirdischen Pflanzenmasse einer nicht mehr genutzten Glatthaferwiese unter dem Einfluss der ungestoerten Sukzession und des Mulchens. Dissertation, Justus-Liebig-Universitaet Giessen.

JACCARD, P. 1901. Étude comparative de la distribution florale dans une portion des Alpes et du Jura. Bull. Soc. Vaud. Sc. Nat. 37, 547-579.

JUKOLA-SULONEN, E.-L. (1983): Vegetation successsion of abandoned hay fields in central Finland. A quantative

Page 28 of 32

approach. Commun. Inst. For. Fenn. 112, 1-85.

KAMMESHEIDT, L. (1994): Bestandesstruktur und Artendiversitaet in selektiv genutzten Feuchtwaeldern der westlichen Llanos Venezuelas, unter besonderer Beruecksichtigung einiger autoekologischer Merkmale wichtiger Baumarten. Dissertation. Goettinger Beitraege zur Land- und Forstwirtschaft in den Tropen und Subtropen 100. Goettingen.

KARLOWSKI, U. (1995): Sekundaere Sukzession im afromontanen Nebelwald: Dynamik, Mechanismen und Schutz der Biodiversitaet in zwei Habitaten des Berggorillas (Mgahinga Gorilla- und Bwindi impenetrable-Nationalpark) und im Echuya Forest, Uganda. Dissertation, Rheinische Friedrich-Wilhelms-Universitaet Bonn. Bonn.

KING, W. (1685): On the bogs and loughs of Ireland. Phil. Trans. Roy. Soc. London 15, 948.

KRAMER, F. (1926): Untersuchungen ueber die natuerliche Verjuengung und die Plenterung in Gebirgsurwaeldern West Javas. Dissertation. H. Veenman and Zonen. Wageningen.

KRAMER, H. und AKÇA, A. (1987): Leitfaden fuer Dendrometrie und Bestandesinventur. Sauerlaender Verlag, Frankfurt am Main.

LAMPRECHT, H. (1969): UEber Strukturanalysen im Tropenwald. Festschrift: Hans Leibundgut. Beiheft zu den Zeitschriften des Schweizerischen Forstvereins 46, 51-61.

LAMPRECHT, H. (1986): Waldbau in den Tropen. Verlag Paul Parey, Hamburg und Berlin.

LE, Trong Cuc (1993): Forest ecosystem and swidden agriculture in uplands of Northern Vietnam. In: Tropical forest ecosystems research, conservation and repatriation. Biotrop special publication 55, 269-289, Bogor.

Lª V¨n Quú vµ Lª Ph¬ng LAN (1981): KÕt qu¶ theo dâi khÝ hËu ë Vên Quèc Gia Cóc Ph¬ng. Cóc Ph¬ng.

Lª ViÕt Léc (1964): Çc th¶m thùc vËt rõng ë Cóc Ph¬ng. Hµ Néi.

LEUSCHNER, C. (1994): Walddynamik in der Lueneburger Heide: Ursachen, Mechanismen und die Rolle der Ressourcen. Habilitationsschrift, Georg-August-Universitaet Goettingen. Goettingen.

MAGURRAN, A.E. (1988): Ecological Diversity and Its Measurement. University Press, Cambridge. Great Britain.

MARGALEF, R. (1968): Perspectives in Ecological Theory. University of Chicago Press, Chicago.

MARMILLOD, D. (1982): Methodik und Ergebnisse von Untersuchungen ueber Zusammensetzung und Aufbau eines Terrassenwaldes im peruanischen Amazonien. Dissertation zur Erlangung des Doktorgrades der Forstlichen Fakultaet der Georg-August-Universitaet zu Goettingen. Goettingen.

MILES, J. (1987): Vegetation succession: past and present perceptions. In: A.J. Gray, M.J. Crawley and P.J. Edwards (eds): Colonization, Succession and Stability. Blackwell, Oxford, 1-29.

MITLOEHNER, R. (1997): Pflanzeninterne Potentiale als Indikatoren fuer den tropischen Standort. Habilitationsschrift, Georg-August-Universitaet Goettingen. Goettingen.

MUELLER-DOMBOIS, D. and ELLENBERG, H. (1974): Aims and methods of vegetation ecology. John Wiley and Sons, New York, 45-66.

MUUSS, U. (1997): Anreicherungspflanzungen in Moorwaeldern auf Sumatra. Dissertation zur Erlangung des Doktorgrades der Forstlichen Fakultaet der Georg-August-Universitaet zu Goettingen. Goettingen.

NguyÔn Anh TiÕp (1967): Nghiªn cøu th¶m thùc vËt Cóc Ph¬ng. Vên Quèc Gia Cóc Ph¬ng, ViÖt Nam.

NguyÔn TiÕn B©n (1968): Nghiªn cøu cÊu tróc sinh th¸i cña rõng Cóc Ph¬ng. Vên Quèc Gia Cóc Ph¬ng. ViÖt Nam.

Page 29 of 32

NGUYEN, VAN SINH (1995): Waldstrukturanalyse in vormals selektiv genutzten Bestaenden des Nationalparks Cucphuong, Vietnam. Wissenschaftliche Arbeit zur Erlangung des Grades 'Magister der tropischen Forstwirtschaft' am Forstwissenschaftlichen Fachbereich der Georg-August-Universitaet Goettingen. Goettingen.

NguyÔn xu©n qu¸t (1991): Nh÷ng kÕt qu¶ bíc ®Çu trong nghiªn cøu ph¸t sinh vµ ph©n lo¹i ®Êt Cóc Ph¬ng. Hµ Néi. ViÖt Nam.

ODUM, E.P. (1969): The strategy of ecosystem development. Science 164, 262-70.

Phïng Ngäc Lan, NguyÔn NghÜa Th×n vµ NguyÔn B¸ Thô (1996): §a d¹ng thùc vËt cña Cóc Ph¬ng. Nhµ xuÊt b¶n N«ng NghiÖp, Hµ Néi, ViÖt Nam.

PLONCZAK, M. (1989): Struktur und Entwicklungsdynamik eines Naturwaldes unter Konzessionsbewirtschaftung in den westlichen Llanos Venezuelas. Dissertation. Goettinger Beitraege zur Land- und Forstwirtschaft in den Tropen und Subtropen 43. Goettingen.

PRABHU, B.R. (1994): Zum Einfluss der Lichtdurchlaessigkeit des Kronendaches auf die Baumartenverjuengung in den tropischen Feuchtwaeldern der Andamanen Inseln, Indien. Dissertation. Goettinger Beitraege zur Land- und Forstwirtschaft in den Tropen und Subtropen 96. Goettingen.

PRODAN, M. (1965): Holzmesslehre. J.D. Sauerlaender’s Verlag, Frankfurt am Main.

RICHTER, F. (1998): Struktur und Dynamik flussbegleitender Waelder im Bereich des mittleren Mahakam-Beckens in Ostkalimantan, Indonesien. Dissertation. Goettinger Beitraege zur Land- und Forstwirtschaft in den Tropen und Subtropen 123. Goettingen.

SAS/GRAPH (1988): User’s Guide. Release 6.03 Edition.

SAS/STAT (1988): User’s Guide. Release 6.03 Edition.

SCHAEFER, C. (1997): Sekundaerwaldentwicklung im Gebiet eines teilweise laubabwerfenden Waldes in Sued-Benin. Dissertation. Goettinger Beitraege zur Land- und Forstwirtschaft in den Tropen und Subtropen 120. Goettingen.

SCHIEFER, J. (1981): Brachversuche in Baden-Wuerttemberg. Vegetations- und Standortsentwicklung auf 16 verschiedenen Versuchsflaechen mit unterschiedlichen Behandlungen (Beweidung, Mulchen, kontrolliertes Brennen, ungestoerte Sukzession). Beihefte zu den Veroeffentlichungen fuer Naturschutz und Lanschaftspflege in Baden-Wuerttemberg 22.

SCHMIDT, W. (1981): Ungestoerte und gelenkte Sukzession auf Brachaeckern. Scripta Geobotanica XV.

SCHROEDER, J.-M. (1992): Struktur- und Zuwachsuntersuchungen im immergruenen Feuchtwald der Fidschi-Inseln. Dissertation. Fachbereich Biologie der Universitaet Hamburg.

STICKNEY, P.F. (1986): First Decade Plant Succession Following the Sundance Forest Fire, Nothern Idaho. Forest Service, United States Department of Agriculture. General Technical Report INT-197, January 1986.

STOCKEY, A. (1994): Etablierung, Sukzession und Diversitaet von Brachufervegetation. Bielefelder oekologische Beitraege 7. Bielefeld.

Sugihara, G. (1980): Minimal community structure: an explaination of species abundance patterns. Amer. Nat. 116, 770-87.

TANSLEY, A.G. (1935): The use and abuse of vegetational concepts and terms. Ecology 16, 284-307.

Thai, Van Trung (1993): Réhabilitation des écosystemes forestiers dégradés par les herbicides au Sud Vietnam. Journées du Programme ‚Environnement‘ CNRS à Lyon 13, 14, 15 Janvier 1993: 'Les ecosystemes intertropicaux'.

Page 30 of 32

Fonctionnement et usages.

THILENIUS, J.F. (1995): Phytosociology and succession on earthquake-uplifted coastal wetlands, Copper River Delta, Alaska. Gen. Tech. Rep. PNW-GTR-346. Portland, OR: U.S. Department of Agriculture, Forest Service, Pacific Northwest Research Station.

THOMASIUS, H. (1978): Die Waelder der Sozialistischen Republik Vietnam und gegenwaertige Aufgaben der vietnamesischen Forstwirtschaft. Internes Studienmaterial der TU Dresden, als Manuskript gedruckt.

THORNBURGH, D.A. (1981): Succession in the mixed evergreen forests of Northwestern California. In: Forest succession and Stand development research in the Northwest. Proceedings of the symposium held 26 March 1981 at Corvallis, Oregon.

TILMAN, D. (1988): Plant strategies and the dynamics and structure of plant communities. Princeton University Press. Princeton, New Jersey.

TrÇn §×nh Lý vµ céng sù (1995): Nghiªn cøu x¸c ®Þnh diÖn tÝch vµ hÖ thèng biÖn ph¸p kü thuËt khoanh nu«i rõng. B¸o ço kÕt qu¶ dù ¸n KN.03.11 trong ch¬ng tr×nh phôc håi rõng vµ ph¸t triÓn l©m nghiÖp KN.03. Hµ Néi. ViÖt Nam.

WalTER, H. (1970): Vegetationszonen und Klima. Verlag Eugen Ulmer, Stuttgart.

Warming, E. (1895): Plantesamfund. Grundtraek auf den oekologiska Plantegeografi. German edition published 1896 by Borntraeger, Berlin.

Warming, E. and Vahl, M. (1909): Ecology of plants. An Introduction to the Study of Plant-Communities. Oxford University Press, Oxford.

WEIDELT, H.-J. (1968): Der Brandhackbau in Brasilien und seine Auswirkungen auf die Waldvegetation. Dissertation der Forstlichen Fakultaet der Georg-August-Universitaet zu Goettingen in Hann. Muenden. Hann. Muenden.

WEIDELT, H.-J. und BANAAG, VALERIANO S. (1982): Aspects of Management and Silviculture of Philippine Dipterocarp Forests. Schriftenreihe der GTZ 132. Eschborn.

WEIDELT, H.-J. (1986): Die Auswirkungen waldbaulicher Pflegemassnahmen auf die Entwicklung exploitierter Dipterocarpazeen-Waelder. Goettinger Beitraege zur Land- und Forstwirtschaft in den Tropen und Subtropen 19. Goettingen.

WEIDELT, H.-J. (1987): Zur Baumartendiversitaet in tropischen Feuchtwald-Oekosystemen. Forstarchiv 58 (5), 179-183.

WEIDELT, H.-J. (1993): Waldbau der Tropen und Subtropen. Unveroeffentliches Manuskript. Institut fuer Waldbau der Tropen, Universitaet Goettingen.

WHITMORE, T.C. (1975): Tropical rain forests of the Far East. Clarendon Press, Oxford.

WHITTAKER, R.H. (1975): Communities and Ecosystems. 2nd edn, Macmillan, New York.

WILLAN, R.L. (1985): A guide to forest seed handling with special reference to the tropics. FAO Forestry Paper 20/2. Rome.

WOLF, G. (1980): Zur Gehoelzansiedlung und –ausbreitung auf Brachflaechen. – Natur u. Landschaft 55 (10), 375-380.

WOLF, G. (1985): Primaere Sukzession auf kiesig-sandigen Rohboeden im Rheinischen Braunkohlenrevier. Bundesforschungsanstalt fuer Naturschutz und Landschaftsoekologie: Schriftenreihe fuer Vegetationskunde 16. Bonn-Bad Godesberg.

WYATT-SMITH, J. (1963): A new technique for diagnosing the treatment required in the naturally regenerated crop of

Page 31 of 32

the first managed rotation in lowland dipterocarp forest. Malayan Forester 26, 18-62.

Page 32 of 32

Documents

c¸c yÕu tè ¶nh hëng ®Õn qu¸ tr×nh diÔn thÕ th¶m thùc vËt ... · c¸c yÕu tè ¶nh hëng ®Õn qu¸ tr×nh diÔn thÕ th¶m thùc vËt vµ chØ sè ®¸nh gi¸ t¸i