Cedrus-6-Hatice Korsulu Kappadokia Komanasi Hellenistik Donem Seramikleri 89-133

KAPPADOKIA KOMANA'SI HELLENSTK DNEM SERAMKLER

HELLENISTIC PERIOD POTTERY FROM COMANA IN CAPPADOCIA

HATCE KRSULU

z: Kappadokia-Komanas, antikada Anadoludaki nemli tapnak devletleri arasnda saylmaktadr. Bu-gn Adana iline bal Tufanbeyli ilesinde yer alan arkye lokalize edilmektedir. Bu makalenin konusu, Adana ve evresinde yaplan yzey aratrmalarnda arky ve civarndan toplanan Hellenistik Dnem se-ramikleridir. Komanada bugne kadar yaplan aratr-malarda, Ge Hellenistik Dneme kadar herhangi bir arkeolojik ve epigrafik buluntuyla karlalmamtr. Bu almada ele alnan seramiklerle, kentin kronolojisi ve Hellenistik Dnem seramik retimi zerine nemli bilgilere ulalmtr. Buluntular, tipolojik ve kronolojik bir ereveye oturtulmu ve sz konusu malzemeler, kentte yerel bir seramik retiminin varlna iaret etmitir. Kil yaplar, astar-bezeme tarzlar, buluntula-rn byk oranda yerel zellikler sergilemesi ve ok saydaki bozuk retim kaplarn tespiti buna k tut-maktadr. Seramikler arasndaki en erken buluntular, Hellenistik Dnemin hemen ncesine ya da balarna aittir. Bunlarn dnda, Erken Hellenistik Dnemden balayarak dier Hellenistik merkezlerde de popler olan kaplar, M.. III.-I. yzyllarda tipik rnekleri ile temsil edilmitir. Bunlar arasnda baz gruplar, sigillata tr rnekleriyle M.S. I. yzyla kadar devam etmitir.

Abstract: Comana in Cappadocia, is considered among the important temple states of Anatolia in antiquity. Today, Comana is at arky in the Tufanbeyli district of Adana province. The subject of this article is the Hellenistic pottery found in and around arky. In Comana in research to date, until the late Hellenistic period, there have been no archaeological or epigraphic finds. However, in this study, through pottery finds, important information concerning the city's chrono-logy and its Hellenistic pottery production was established. Finds are classified both typologically and chronologically, and these finds from the city indicate local ceramic production. Clay structures, the use of the line-decoration style, a great extent local characteristics of finds and numerous corrupted production contain-ers is to keep it light. The earliest pottery finds date from immediately before or to the beginning of the Hellenis-tic period. Further, containers from the early Hellenistic period onwards which were popular in other Hellenistic centers are represented by characteristic examples dating from between the third and first centuries B.C. Some of these groups continued to be produced, with examples of the sigillata type until the first century A.D.

Anahtar Kelimeler: Kappadokia-Komanas Helle-nistik Seramik Bat Yamac Seramii Bant-Bezemesi Terra Sigillata Yerel retim

Keywords: Comana in Cappadocia Hellenistic Ceramic West Slope Ware Band-Decoration Terra Sigillata Local Production

Kappadokia-Komanas, antikada Anadoludaki nemli tapnak devletleri arasnda saylmaktadr. Sava ve zafer tanras Enyo-Ma kltyle nl olduu ve burada rtbe olarak Kappadokia krallarndan sonra gelen yksek rahiplerin hkm srd bilinmektedir1F1. Bugn Kayserinin aa yukar 85 km. gneydousunda, Adana line bal Tufanbeyli lesinde, Gksu veya Sarz Irmann vadisinde bulunan arkye lokalize edilmektedir (Fig. 1)2F2. 19. yzyl gezginleri ve sonra-

Yrd. Do. Dr., Karamanolu Mehmetbey niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Arkeoloji Blm, Karaman.

[email protected] 1 Hild Restle 1981, 208; Baz 2007, 15. 2 Anabolu 1967, 5-6, dipnot 1-2; Harper Bayburtluolu 1968, 149; Hild Restle 1981, 208.

CEDRUS The Journal of MCRI

cedrus.akdeniz.edu.tr Cedrus II (2014) 89-133

DOI: 10.13113/CEDRUS.201406456

Hatice KRSULU 90

snda birok aratrmacnn dikkatini ekmi ve bugne kadar yerleimle ilintili yaplan gezi ve aratrmalarda younlukla epigrafik ve mimari kalntlar zerine ei-nilmitir. Buradaki ilk ve tek kaz almas ise 1967de gerekletirilen Harper ve Bayburtluolunun almalardr3. Bu ma-kale ile Adana ve evresinde yaplan yzey aratrmalarnda, arky ve evresinden toplanan Hellenistik Dnem seramik bu-luntular kapsaml olarak ilk kez ele aln-maktadr. Seramik malzeme, burada yo-unluklu olarak arkyn hemen geri-sinde yer alan ve ortalarndan giden bir yolla birbirinden ayrlan Orta Tomas Tepe

ve atal Tepe ile arkyn 500 m. dousundaki Kavak Tepe/Ortak Baheler yerleimlerinden elde edilmitir. Bunlarn yan sra arkyde ky iindeki alanlarda, Apalak Tepe, Osman Pnar, Parsk Tepe ve Kkrk Yazsnda da seramikler tespit edilmitir (Fig. 2)4. Bu merkezlerden gelen seramiklerle Kappadokia-Komanasnn Hellenistik Dnem kap repertuar ve bunlarn kronolojisi oluturulup dier buluntu gruplaryla birlikte kentin Hellenistik Dnem kronolojisinin tespiti amalanmtr. Yukarda da belirtildii gibi ilk defa ele alnan bu kaplarla, Komanadaki yerel retimin kantlarna ulalmas asndan alma nem kazanmaktadr.

Kaplarn Genel zellikleri Kappadokia-Komanasnn Hellenistik Dnem kaplar; kantharos, farkl tiplerdeki kseler, balk tabaklar ve unguentariumlardan olumaktadr. Kentin Hellenistik ve Roma Dnemi kaplarnda, kronolojik bir snflandrmann sz konusu olmad sarms krmz5, krmz ve ak krmz tonlar6, krmzms sar7, kahverengi ve tonlar8 ile yeilimsi gri9 olmak zere be farkl kil grubu tespit edilmitir. Bunlardan sarms krmz hamur rengi en youn grubu oluturmaktadr. Sonras ise verilen sralamaya gre azalarak devam etmektedir. Farkl kil gruplar yannda, kil ierikleri benzer yapdadr. Kil, ince cidarl rneklerde ince ve skdr, az gzeneklidir. Kalker, kum, ou parada altn ve az saydaki parada ise gm rengi mika, ok az saydaki parada ise amot katks iermektedir. Kil gruplar yannda be farkl astar rengi tespit edilmitir. Bunlar siyah, krmz-kahverengi ve siyah alacal astar, krmz, yeilimsi-gri ve Komana kaplarnda nemli bir grup olan devety/ak krmz renktir10. Hellenistik kaplardan ie ekik azl kseler ile da ekik azl kseler, bu astar gruplarndan btnne ait rnekleri ile temsil edilmektedir.

3 Harper Bayburtluolu, 1968a 149-158; 1968b, 107-112. 4 Girginer 2004, 313-314. 5 Munsell renk katolouna gre, 5YR 5/6 ve 5/8. 6 Munsell renk katolouna gre, 2,5YR 5/6 ve 5/8, 2,5YR 6/8, 10R 5/8. 7 Munsell renk katolouna gre, 7,5YR 6/6, 5YR 6/6 ve 5YR 6/8. 8 Munsell renk katolouna gre, 7,5YR 5/4, 10YR 5/4, 5YR 5/4. 9 Munsell renk katolouna gre, Gley 1 5/1, 4/10Y, 5/5BG, 6/; Gley 2 5/5 BG, 5/5 PG; 5YR 3/1, 4/1. 10 Krsulu 2011, 40-44.

Fig. 1

Kappadokia Komanas Hellenistik Dnem Seramikleri 91

Fig. 2

Bat Yamac bezemeli iki rnek (Kat. No: 22-23) tespit edilmitir. Bezeme motifleri ok iyi bir ekilde korunamam olan bu rneklerde bezeme, mat siyah astar zerine beyaz renkte uygulanmtr. Kat. No: 22de tantlan da ekik azl ksenin d tarafnda, dudak kenarndan itibaren ince bantlar ve bu bantlar arasnda yaprak motiflerinin olduu anlalmaktadr. Ayn tipte bir kse formu olan 23 nolu rnekte ise yalnz beyaz boya izleri grlebilmektedir. Komana kaplar arasnda Kat. No: 34de tantlan dudak kenar oluklu kse rnei de Dou Akdenizdeki Hellenistik Dnem merkezlerinde genellikle Bat Yamac bezemesi ile karakteristik olan bir form tipidir. Bunun yannda bazen bezemesiz rneklerine de rastlanmaktadr. Tek rnei tespit edilen Komana kse-sinde de bezeme tespit edilmemitir. Komana rneinin bezemesi belki tamamen tahrip olmutur veya tipin bezemesiz bir rneidir11.

Komana kaplarnda nemli bir bezeme tr ise bant bezemesidir12. Komanadaki bant bezeme gelenei, Orta Anadolunun Hellenistik ve Erken Roma Dnemi boyal seramikleri ile ilikili grnmektedir. Farkl tanmlamalara sahip olan Orta Anadolu boyal seramikleri13, Orta Anado-

11 Krsulu 2011, 44-45. 12 Krsulu 2011, 45. 13 De Genouillac, bu seramikleri Kappadokia seramii olarak adlandrmtr (H, De Genouillac, Ceramique

Cappadocienne II. Acquisitions du Musee du Louvre, 1926, Paris). Akarca, Yerli Pontos seramii olarak yaynlamtr (Akarca 1960, 142 vd.). 1907de Zahn ve 1960da Maier tarafndan Boazkyden bu tip seramikler Galatia seramikleri olarak ele alnmtr (R. Zahn, Die bei den Ausgrabungen in Boghaz-Ki gefundenen Tonscherben: Wochenschrift fr klassische Philologie 24, 1907, 638 vd.; Maier 1963, 251-252). Zorolu, yayl alan ve teknik zellikleri ile bu kaplar Kzlrmak Havzas Kaplar olarak tanmlamtr (Zorolu 1979, 345 vd.; 1986, 459 vd.; 1987, 65 vd.).

Hatice KRSULU 92

luda Hellenistik ve Erken Roma Dneminde beyaz, kahverenginin tonlar ve gri-siyah boyalarla yaplm eitli geometrik ve bitkisel motiflerle ssl seramiklerdir. Genellikle pembemsi devety rengi kil hamurlu ve perdahl devety renkte astarldr. Bezeme genellikle beyaz boyal zemin zerine siyah, krmz, kahverengi ve bunlarn tonlarndaki renklerde uygulanmtr. Tr, bu zellikleriyle Demir a Orta Anadolu boyal kaplar olan Phrygia seramiinin bir uzants olarak grlmektedir14. Komanada Orta Anadolunun bu yerel seramik grubunun, tipik bitkisel bezemeli rneklerine hi rastlanmamtr. Komana Hellenistik Dnem kaplar arasnda ie ekik azl kseler ve da ekik azl kseler, younlukla bant bezemeli rnekleriyle temsil edilmektedir ve bunlarn birou devety/ak krmz astarldr (Kat. No: 2-4, 7, 9, 16-19, 26, 30-31, 35). Bant-bezemesinde ise siyah, kahverengimsi krmz ve krmz renk kullanlmtr. Bant genellikle kabn dudak kenarnn iinde ve dnda balayp duruma gre ite veya dta devam eder ekilde uygulanmtr (Kat. No. 2-3, 7-9, 16, 18-19). Bu rneklerin bazsnda, genellikle ite bazen ise hem ite hem de dta, ince veya kaln eritler halindeki bantlar devam etmektedir (Kat. No. 2, 7-8, 19). Kaplarn baz rneklerinde ite kaln bir bant uygulanm, dta ise gvde tamamen ayn renkte boyanmtr (Kat. No: 26, 31). Baz rneklerde ise krmz bantlar zerinde tekrar ince izgiler halinde ince siyah renk bantlar kullanlmtr (Kat. No: 2, 7). e ekik az kenarl kselerin bir rneinde ise krmz renkli astar zerine dta dudak kenarnda beyaz renkte kaln bir bant uygulanmtr (Kat. No: 11). Komanada bu rnek dnda ise beyaz boya kullanm, ayn tarzda uygulamasyla youn olarak sigillata tr kaplarda grlmektedir.

Akarca, bezemeli ve bezemesiz kaplar olarak ayrd trn bezemeli rneklerini tekrar gruba ayrmtr. Bunlarn ilk iki grubunda beyaz boyal zemin kullanlrken nc grubunda, motifin direkt astar veya kil zerine az bezemeli olarak uygulandn ve motiflerin genellikle krmz ile yapldn sylemitir. Beyaz veya siyah renk kullanlan yalnz iki para tespit edildiini, motiflerin genellikle paralel izgilerden olutuunu belirtmitir15. Komana Hellenistik malzemesi iinde beyaz zeminli hibir rnee rastlanmamtr. Bununla birlikte kentin Hellenistik kaplar bezemenin direkt astar zerine uygulanmasyla Akarcann tanmlad nc gruba benzer grnmektedir. Ancak Komana kaplarnda bezeme siyah, kahverengimsi krmz ve krmz renklerde eitlilik gstermektedir ve bezemede dzenli parelel izgilerden sz etmek mmkn deildir. Komana kaplarnn siyah, kahverengimsi krmz, sarms krmz ve krmz bant-bezeme renk uygulamas, Hellenistik Dneme ait eler olmaldr. Keza bu renk tonlar Orta Anadolunun yerel seramikle-rinde olduu gibi Phrygia krmzs denen ve gri-siyah boya-bezeme renklerinden uzaktr. Kap-padokia-Komanas kaplarnn form gruplar ise Erken Hellenistik Dnemden itibaren Hellen dnyasndaki Hellenistik Dnem merkezlerinin yaygn tipleridir. Dolaysyla Komana Hellenistik Dnem kaplarnda ayn dnemdeki Orta Anadolu yerel boyal seramiklerinin etkileri kukusuzdur. Ancak Kappadokia-Komanas daha ok Hellenistik Dnem ky blgelerinin seramik gruplar ile paralel rnler vermi ve Orta Anadolu boyal seramiklerinden ald geleri, kendi tarzlarn yaratarak bu trle birletirmi grnmektedir.

Kappadokia-Komanas kaplar arasnda nemli bir buluntu grubu, kentteki seramik retimi iin nemli birer veri olan, form gruplar da tespit edilebilen ok saydaki hatal retim paralardr. Hellenistik kaplar arasnda kantharos (Fig. 3), ie ekik az kenarl kseler (Fig. 4-5), da ekik az-

14 Akarca 1960, 142 vd.; Maier 1963, 251-252; Bittel 1974, 233, 236-237; Zorolu 1979, 345 vd.; 1986, 459 vd;

1987, 65 vd.; Ayrca bu konuda bk. zsait zsait 2003, 323 vd. 15 Akarca 1960, 144-145.


Fig. 3-3a Fig. 4-4a

Fig. 5-5a Fig. 6-6a

Fig. 7-7a

l kselere ait bozuk retim rnekleri vardr. Bunlarn dnda hatal retim bir parann (Fig. 6) form grubu tam olarak anlalamamaktadr. Paralarn ounun ise hangi form grubuna ait olduklar anlalmakla birlikte bunlar piirim srasnda eitli ekilde deformasyona uram rneklerdir. Bunlar yerleimde kaliteli retim paralarla beraber dank olarak ele gemilerdir. Buluntu konumlar herhangi bir noktada younlama gstermemektedir ve kentte bunlarla ilikili bir frn veya atlye tespit edilememitir. Bununla birlikte ok eitli formlara ait hatal retim paralar, kaplarn form ve astar-bezeme karakteristii ile Komanadaki yerel retimin nemli bir kantdr (Fig. 7).

Kap Formlar

Kantharos (Kat. No: 1, Fig. 8) Hellenistik Dnemde zellikle Bat Yamac Serami-inde en sevilen formlardan biridir. Kappadokia-Komanasnda tek rneine rastlanmtr. Dudak pro-fili korunamam olan para, az-boyun ve gvdesi-nin bir blm ele gemi bir rnektir. Azdan gvdeye doru kalnlaarak inmektedir. Atina Agora-sndan yakn profilli bir rnek, aa yukar M.. 325e

Fig. 8-8a

Hatice KRSULU 94

tarihlenmitir16. Komana rnei, ksa boyun profili ve olaslkla basit az yaps ile Atina Agoras rneine yakn grnmektedir. Buna gre Komanadan bu tek kantharos paras iin M.. IV. yzyl sonlar nerilebilir.

e ekik Azl Kseler (Kat. No: 215, Fig. 9-22) Komana kaplar arasnda nemli bir grubu oluturmaktadr. stte dudak kenar ie doru dnk, gvdesi dik veya hafif meyilli derin kaplardr. Kat. No: 12 ve 13 hafif ie ekik kenar, dz ve ince cidarl gvde profilleriyle bu rneklerden ayrlmaktadr. Kat. No: 14, konik gvde profilli, 15 ise dz gvde yaps ile ie ekik kenarl kk bir ksedir. e ekik azl kseler, kentin karakteristik bant bezemeli kaplardr.

e ekik azl kseler, Thompson Grup A, B ve Dden ele gemitir. Thompson, Atina Agorasndan gelen rneklerini, ie ekik dudakl s kseler ve ie ekik dudakl derin kseler olarak iki snfa ayrmtr. Derin tiplerin s tiplere benzer

olduunu sylemi, ancak derin olmalaryla bunlardan ayrldn belirtmitir17. Rotroff, Atina Agorasnda Hellenistik Dnemde bu kselerin, Klasik gelenekten gelen s

kseler, bunun rezerve bantl veya bask dekorasyonlu basit bir versiyonu olan Hellenistik Dnem tipleri ve derin ie ekik kenarl kseler olmak zere tipe ayrlabileceini sylemitir. Klasik gelenein s kseleri, Hellenistik Dnemin banda M.. IV. yzyln son eyrei ve M.. III. yzyln ilk eyreinde tespit edilmitir. Bunlarn Hellenistik Dnem tipleri ise M.. 250lere kadar ele gemitir. Rotroff, derin tiplerin M.. IV. yzylda asla ok popler olmadn, bunlarn Hellenistik Dnem tipleri olduunu sylemitir. M.. III. yzylda popler olduunu ve bu yzyln ikinci yarsnda ise tamamen s tiplerin yerini aldn belirtmitir. Agorada bu kselerin geliiminin dier sonunu, ayn tarihe ait da ekik kenarl, yar astarl kselere benzer olan M.. Ge II. ve I. yzylda retilen yar astarl versiyondan iki ksenin gsterdiini aktarmtr. Ancak tipin, ekseriyetle M.. II. yzyln III. eyrei iinde rulet dekorasyonlu kresel gvdeli kselerle yer deitirdiini sylemitir. Son bir grup olarak ise M.. II. yzyln ilk eyreine ait dta gvde zerinde yivler bulunan geni kseler ve konik tipler olarak tanmlanan rneklerden sz etmitir18.

Korinthosta M.. V. yzyln III. eyreinden M.. 146da ehrin ykmna kadar temsil edilmitir. Burada eitli byklkte rnekleri tespit edilmitir19. Kolonos Agoraiosdaki sarn sisteminden ele geen tipler arasnda derin profilli olan tek rnein, ge olduu ve benzerlerinin ele getii Menon sarncndan ve Grup Adan depozitlerin M.. III. yzyln ilk yarsna tarihlendii belirtilmitir20. Kabirionda M.. Ge V. yzyla ait az sayda para ele gemi ve M.. II. yzyln ilk yarsna kadar rneklerine rastlanmtr. Heimberg, burada nadir olarak temsil edilen en ge tiplerde, yalnz en d tepenin ie doru dnk olduunu belirtmitir21. Coldstream, ie ekik azl

16 Rotroff 1997, fig. 10, 102. 17 Thompson 1934, A 14-23, B 15, D 8-9. 18 Rotroff 1997, 161-164, Pl. 62-64, 964-1038. 19 Edwards 1975, 29-30, Pl. 2, 15-71; Korinthos rnekleri iin ayrca bk. Romano 1994, fig. 3, 19. 20 Rotroff 1983, 265, 265, fig. 3, 33, fig. 5, 35. 21 Heimberg 1982, 42-43, Taf. 13, 241-258.

Fig. 9

Fig. 9a Fig. 9b


kselerin Knossostan en erken Hellenistik Dnem tipinin derin, konveks cidarl ve geni ayakl olduunu; M.. II. yzyl varyasyonlarnn profilinin dikletiini ve tipin M.. I. yzyl ilerinde de devam ettiini sylemitir22.

Eretriada yalnz bir Attika ithali rnein M.. IV. yzyl sonu-III. yzyla tarihlenmesi dnda, dier rnekleri M.. III. yzyla ait kaplardr23. Eretriada Klasik ve Hellenistik Dnem evlerinde de, M.. V. yzyln II. yarsndan M.. II. yzyla kadar tarihlenen rnekleri tespit edilmitir24. Bun-larn M.. V. yzyln II. yarsndan-M.. III. yzyln ilk yarsna ait yap katlarndan tiplerin, yuvarlatlm kenarl

rnekler olduu gzlenirken, M.. II. yzyla tarihlenen bir rnek dz kenar ve kresel gvdesi ile dikkat ekmektedir.

Mitsopoulos-Leon, Ephesosta Bazilika kontekstinde M.. Erken III. yzyldan itibaren rneklerinden bahsetmitir. Dz gvde cidarl ve az kenar yukarya doru dik bir profil gsteren iki ksenin, M.. I. yzyln Dou Sigillata kaplaryla benzer olduunu sylemitir.

Bunlardan bir rnein, kili ve astaryla buradaki kaplarn byk grubundan fakllk gsterdiini ve DSB kaplarnn erken bir rnei olabileceini nermitir25. Ephesosta kamu pazarndaki eme-den rnekler, burada Ge Hellenistik-Augustus Dnemine verilen Dolgu A ve M.S. I. yzyln I. eyreine tarihlenen Dolgu B1den ele gemitir. Meri, bunlarn youn krmz ve koyu kahverengi astarl ve her eyden nce sklkla bask dekorlu kamu pazarndaki bazilikadan kselerin, dk kalitesi ve pek az rneinde rastlanan bask bezemesi ile daha ge varyasyonlar olduunu sylemitir26. Kamu pazarndaki tiplerle benzer profilli kselerin yama evlerden rnekleri de Ge Hellenistik ve Augustus Dnemine tarihlenmitir27. Komanann Kat. No: 12-13 arasnda tantlan rnekleri ince cidarl yaplar ile Ephesosdan bu tiplerle ok yakn tiplerdir ve bunlarla ayn tarihlere ait kseler olmaldr. Ephesos yama evlerde Komanann 8-10 nolu rnekleri ile benzer profilli bir rnek, DSA serisindendir. Hayes Atlante Form 4 olabilecei nerilen tip, Augustus Dnemine tarihlenmitir28.

Halikarnassosda ie ekik azl kselerin bant bezemeli rnekleri tespit edilmitir ve bunlarn M.. V.-IV. yzyllarda younlukla Levant Blgesindeki yerleimlerde grlen bant bezemeli kaplarla ilikisi tartlmtr. Bu kaplar zerinde yaplan kimyasal analizlere gre Halikarnassostan iki rnein, hem

22 Coldstream 1999, 335, fig. 4, S6, X 18-20, U1, W6. 23 Metzger 1969, 15, 49-51, Kat. No: 1-20. 24 Metzger 1998, Abb. 224, 46-47, Abb. 232, 227-231, Abb. 242, 367. 25 Mitsopoulos-Leon 1991, 18-19, Lev. 1-4, fig. A1-A12. 26 Meri 2002, 25-26, Taf. 1, K1-12. 27 Outschar 1996, 35-37, Taf. 1, 5, 9-10, 19-21, 26, Taf. 13, 47, Taf. 11, 41, 44. 28 Outschar 1996, 47, Taf. 14, 120; Ephesos rnekleri iin ayrca bk. Hannah 2001, 84, Taf. 55, 3-4; Gassner 1997,

40-42, Taf. 4-5, 63-80.

Fig. 10

Fig. 10a-b

Fig. 11

Fig. 11a Fig. 11b

Hatice KRSULU 96

fabrikasyonundaki altn mika katks hem de form ve dekorasyonu ile doudaki rneklerden ayrld belirtilmitir. Halikarnassos rneklerinin, bant-bezemeli bu kaplar ile ok sk olmayan bir balantsnn bulunduu ve gerekten bunlarn Dou Hellen retimleri olmasnn mantkl grn-d sylenmitir29.

Tel Anafada, Hell 1 (M.. 332125) kontekstinde de birka rnei tespit edilen ie ekik kenarl kselere younlukla Hell 2 (M.. 12575) ve Rom 1 (M.. Ge I. yzyl-M.S. Erken I. yzyl) kontekstlerinde rastlanmtr30. Ayn form, DSA serisinde, siyah astarl ncl Form 4 ve bunun DSA versiyonu olarak Form 24 oluturmaktadr. Bunlara kentte, Hell 2A ve 2B kontekstlerinde birlikte rastlanmtr. Birka rnein ise B veya C, A veya C kontekstlerinden olabilecei nerilmi-tir31.

Konya-Karaman illerinde gerekletirilen yzey aratrmalarndan ele geen, baz rnekleri siyah, kahverengi, krmz-kahverengi veya gri bant bezemeli olan bu tip kseler iin M.. II. yzyl, M.. II. yzyl ile I. yzyln ilk yars nerilmitir32. Aa Frat Havzas aratrmalarndan benzer profilli ve bant bezemeli rneklerinin bulunduu ie ekik kenarl kseler, DSA tr kaplar olarak deerlendirilmitir33. mikua Hynde bu tip kaplar, Ge Hellenistik Dnem olarak tanmla-nan 4b yap evresinden ele gemitir34. e ekik kenarl kseler, Diyarbakr/tepe Hynn Hellenistik Dnem tabakasndan ele gemitir. Bunlarn az kenarnda bant bezemesi bulunmakta-dr35. Gordiondan bu tip kseler, M.. III. yzyla ait Hellenistik Dnem villasndan ele gemitir36. Kululudan bir rnek, M.. III. ile II. yzyl ortas Hellenistik Dnem astarl kaplar arasnda deerlendirilmitir37.

Boazkyde de bu tip kseler bant bezemeli bir karakter gstermektedir. rneklerin dta ve ite az kenar krmz veya krmz-kahverengi boyaldr. Ayrca baz rneklerin i taraflarnda iki ince krmz veya krmz kahverengi bantlar vardr. Kalnlatrlm kenarl bir grup ksenin ise dnda

29 Vaag et al. 2002, 161, Pl. 28, H2-3. 30 Berlin 1997, 74-75, Pl. 16, PW, 133-140. 31 Slane 1997, 278-279, Pl. 3, FW 17-21, 309, Pl. 17, FW 176-178. 32 Bilgin 2004, iz. 9-14. 33 Derin 1994, iz. 2-4, 12-19, 25-27. 34 Derin 1995, Res. 34, 2. 35 Sevin 1990, Res. 16, 6. 36 Sams Voigt 1990, 80, fig. 6, a-e. 37 Jones 1971, 89, No. 18.

Fig. 12 Fig. 13

Fig. 12a-b Fig. 13a-b


sepya-krmz-beyaz ince bantlar, iinde de ince bant sslemeleri tespit edilmitir38. Maier, Boazkyden bu kaplar Galatia seramii olarak tanmlamtr. Bu seramik grubu iin yaylm alanlarndan stratigrafik bir veri bulunmamakla birlikte yzey karakteristiinin baka seramik grup-lar ile karlatrmalar sonucu, bunlarn M.. III. yzyln II. yars ile Augustus Dnemi arasna ait kaplar olduunu nermitir39.

Tille Hykten, Komanann zellikle Kat. No: 6-7 arasnda tantlan kseleri ile yakn profilli bir rnek, M.. Ge I. yzyl ile M.S. I. yzyl arasna tarihlenen 3. tabakadan ele gemitir. Tilleden bu kse, krmz astarl bir kaptr. Tilleden dier bir benzer profilli rnek ise Hellenistik Dneme tarihlenmitir40. Avan Kalede Komanann 8-11 nolu rnekleri ile olduka yakn profilli bir kse, Hellenistik Dnem kontekstinden ele gemitir41. Avandan bu rnek form tipiyle Komana rnekleri ile ayn tipi gstermektedir.

Hayes Form 20, ie ekik azl kselerin DSA retimi tiplerini oluturmaktadr. Hayes, Hellenistik Dnemin ok yaygn tiplerinin taklidi olan bu formun, her yerde siyah astarl rneklerinin bulunduunu sylemitir. Belki M.. II. yzyln II. yarsndan olabileceini nermitir42. Hayesin de verdii gibi Antiocheia Form 157, bu tipin krmz astarl rnei olarak gsterilmitir43. Slane, Anafann bu tip kaplarnn siyah astarl ncllerinin, Erken Hellenistik Dneme ait Antiocheia Form 75 ve DSA retimi rneklerinin ise Ge Hellenistik Dnem krmz astarl kaplarndan olan Antocheia Form 157 ile paralel olduunu sylemitir44. Tel Rfaatdaki yzey aratrmalarnda da ie ekik azl kselerin, Hellenistik Dnem siyah astarl, Hellenistik Dnem krmz astarl ve DSA retimi rnekleri not edilmitir. DSA rnekleri, siyah ve krmz astarl tiplerle de ilikilendirilmi ve bunlar iin M.. II. yzyl nerilmitir45.

Gunneweg, ie ekik azl kselerin Attikadan geldiini ve Erken Hellenistik Dnemde krmz veya pembe retim rneklerinin ok yaygn olduunu sylemitir. Bunlarn deiik llerde ama genellikle kk boyutlu tiplerinin sigillata retiminde snflandrmtr. Tel Akkodan soluk sar retim (DSA) bir kabn, analiz yapldn ve DSA-I olduunun ortaya ktn bildirmitir. Astar ite portakal rengi, dta sar ve portakal renginde alacal olan rnein, erken bir kse ve kontekstinin M.. 150den nceki bir tarihi verdiini eklemitir. Yine Tel Gezerden ie ekik kenarl iki ksenin, DSA-I dnda, M.. 220-180 tarihli kontekstten geldiini aktarmtr. Soluk sar retim bu kk kselerin Tarsus, Tel Anafa ve Samariada da rapor edildiini ve olaslkla bunlarn tanmlamalarnn DSA-I ile uygun olduunu bildirmitir. Bu merkezlerden gelen verilerle de ie ekik az kenarl bu kselerin, DSA-Iden erken olduunu ve M.. 220-100 tarihleri arasn gsterdiini nermitir46.

38 Maier 1963, 228, Abb. 10, 1-9, Abb. 11, 2-8. 39 Maier 1963, 251-253. 40 French et al. 1982, fig. 12, 1, fig. 13, 3. 41 Mitchell 1980, fig. 35, 398. 42 Hayes 1985a, 22-23, Tav. III, 8. 43 Waage 1934, 70, fig. 2; 1948, 24. 44 Slane 1997, 278. 45 Matthers 1978, 149-151, fig. 12, 8, 17, 20. 46 Gunneweg et al. 1983, 95, fig. 21: 1.

Hatice KRSULU 98

Fig. 14 Fig. 15

Fig. 14a-b

Fig. 15a-b

Fig. 16 Fig. 17

Fig. 16a-b

Fig. 17a-b

Fig. 18 Fig. 19

Fig. 18a-b

Fig. 19a-b

Fig. 20 Fig. 21



e ekik azl benzer profilli kselere ayrca Stobi47, Samos48, Khios49, Troia50, Pergamon51, Didyma52, Miletos53, Phokaia54, Labraunda55, Metropolis56, Sardeis57, Sultantepe58, Tavion/Byk Nefes59, Kilisetepe60, Nagidos61, Kelenderis62, Uzuncabur63, Tarsus-Gzlkule64, Antiokheia65, Gindaros66, Kbrs aratrmalarnda67, Kbrs Agios Georgios Hy68, Salamis69, Samaria70, Dor71, Dura Europos72, Hama73, ve Ras Shamrada74 rastlanmtr.

Bu merkezlerden ilk olarak Atina Agorasndan gelen veriler dorultusunda, Komana kseleri derin form yaplaryla M.. III. yzyldan erken olamayacaklarn gstermektedir. Bant bezemeli bu kseleri, Halikarnassosta olduu gibi M.. V.-IV. yzylda Levant Blgesinin karakteristik kaplar olan bant bezemeli kaplaryla ilikisi tartlmaldr. Ancak Halikarnasos rnekleri gibi Komana rnekleri de form tipleri ile bunlardan ayrlmaktadr. Keza ok benzer formlu ve bant bezemeli kaplar Boazkyde M.. III. yzyln II. yars ve Augustus Dnemi arasna tarihlenmitir. Bunun dnda Orta Anadoluda birok merkezde de bu tip benzer form ve bezemeli kaplar tespit edilmitir.

e ekik az kenarl kselerin M.. I. yzyla hatta M.S. I. yzyla kadar uzand anlalmakta-dr. Formun M.. II. yzyl ortalarnda terra sigillata kaplar ile birletii ve DSA tr rneklerinin M.. 150lerden nceyi gsterdii eitli merkezlerden verilerle nerilmitir. Bant bezemeli Komana kselerinden Kat. No: 2-4 rneklerinde bantlar siyah, siyah kahverengi, krmz-

47 Anderson-Stojanovic 1992, 16-17, Pl. 5, 14-15, 24, Pl. 12, 63. 48 Technue 1929, Abb. 32, 2-7; Isler Kalpaxis 1978, Lev.8, fig. 242. 49 Anderson 1954, 168, fig. 15, 115, 193, 220. 50 Tekkk-Biken 1996, 20-22; Berlin 1999, 94, Pl. 4, 112-113. 51 Schaefer 1968, Taf. 4, c13-c20; Ziegenaus De Luca 1968, 97, Taf. 35, 2, Kat. No: 35, 9, 29, 39, 81-82, 119-120,

122-123, 149, 177, 239, 271, 276, 317, 323, 389, 391; Radt De Luca 2003, Pl. III. 52 Wintermeyer 1984, 248, Abb. 10, 3; 2004, 121-122. 53 Pfrommer 1985, Abb. 46-47. 54 Civelek 2006, g-j, a-d, a. 55 Hellstrm 1965, 56, Pl. 33, 64. 56 Grler 2003, 10, Pl. IX, A1-9. 57 Rotroff Oliver 2003, 21-22, Pl. 5, 14-15, 24, 26-28, Pl. 7, 32-47, 33-34, Pl. 15, 73-78. 58 Lloyd 1954, fig. 1, 30, 39, 41-42, 51. 59 Weber-Hiden 2003, Taf. 1-4, A1, Taf. 17, A11. 60 Postgate Baker 1995, fig. 7, 1-3; Nevett Jackson 2007, 379-380, fig. 410, 966-967. 61 Krsulu 2006, 31-37, Kat. No: 45-54; Durukan Krsulu 2007, 162-166, Kat. No: 45-54. 62 Zorolu 2004, Lev. 110, 7-6. 63 Wannagat 2006, Abb. 7. 64 Jones 1950, fig. 180, 51-80. 65 Waage 1948, 15, Pl. II-III, 70-79. 66 Kramer 2004, Taf, 48, SGK 11-14. 67 Vessberg Westholm 1956, Lev. 21, fig. 2-8. 68 Berlin Plackinski 2003, fig. 3, 40-54. 69 Diederichs 1980, Pl. 7, 65-72. 70 Crowfoot 1957, 248-250, fig. 49, 1-15, fig. 56, 9-11. 71 Guz-Zilberstein 1995, 290, fig. 6.1. 1-24. 72 Cox 1949, 4-5, No, 18-19. 73 Christensen Johansen 1971, fig. 4, 50, fig. 6, 51-59. 74 Stucky 1983, 129, 207-209.

Hatice KRSULU 100

kahverengi iken zellikle 9 nolu rnek sigillata krmzsn hatrlatr ekilde bant bezemelidir. 9 nolu paradaki bu farkllk belki krmz astarl gelenee bir gei rn olarak deerlendirilebi-lir. i yine sigillata tarz krmz astarl d ise siyah-kahverengi astarl olan Kat. No 10da

tantlan paray da ayn ekilde dnmek mmkndr. Keza burada Komana kselerinden 8-10 nolu rneklerle benzer profilli bir kse, Ephesosta DSA serisi iinde ele alnm ve Atlante Form 4 ile karlatrlmtr. Komanann bu kseleri iin daha yakn bir merkez ise Avan Kaleden gelen rneklerdir. Ancak her merkezden gelen tipler de birbiriyle olduka yakn formlardr. Outschar, Ephesos rneini Atlante Form 4 ile paralel olarak Augustus Dnemine vermitir. Avan rnei ise hyn Hellenistik Dnem tabakasnda tespit edilmitir. Tille Hykten, Kat. No: 6-7 arasnda tantlan kselerle benzer tipte krmz astarl bir kse, M.. Ge I. yzyl ile M.S. I. yzyla ait yap katndan ele gemitir. Bu veriler erevesinde Komana kselerinin Kat. No: 2-5 arasnda tantlan paralar iin M.. III.-II. yzyllar nerilebilir. Ancak bir kontekst buluntusu olmayan bu kaplarn M.. I. yzyla kadar da devamll gz nnde bulundurulabilir. Kat. No: 6-10 arasndaki paralar ise olaslkla M.. III. yzyla gitmez. M.. II. yzyl ile ilgili bir ey sylemek gken Tille Hyk ve Ephesostan gelen tarihler, bunlarn M.. Ge I. yzyl-M.S. I. yzyl veya Augustus Dnemi rnekleri olabileceini iaret etmektedir.

Kat. No: 12 ve 13 tantlan ince cidarl ve dz profilli kseler iin nemli veriler ise yine Ephe-sostan gelmektedir. Bu tip ince cidarl kseler Ge Hellenistik Dnem ve Augustus Dnemi arasna tarihlenmitir. Bu iki Komana rnei iinde ayn tarihleri nermek mmkndr. Profili tam olarak benzer olmamakla birlikte ince bir cidar yapsna sahip olan 11 nolu rneinde ayn tarihlerden olduu dnlebilir. Kat. No: 14 ve 15de tantlan kk kseler iin birebir karlatrma rneklerinden sz etmek mmkn deildir. 15 nolu rnek, en erken rnekleri M.. 150lerden erkene verilmeyen kresel gvdeli kseleri hatrlatmaktadr (Kresel gvdeli kseler iin bk. Krsulu 2011, 96-107). Hafif ie ekik kenar ile ise 12 ve 13 nolu rneklerle benzer grnmektedir. Ancak bu kselere nazaran cidar kalndr. Buna gre bu rnei de Ge Hellenistik ve Augustus Dnemine vermek olasdr. Konik gvde profilli derin bir kse olan 14 nolu rnei de belki 15 nolu para ile ayn tarihlerden olduunu dnmek mmkndr.

Da ekik Azl Kseler (Kat. No: 16-21, Fig. 23-28) Attika seramiinde Klasik Dnem rneklerine benzeyen Hellenistik Dnem rnekleri M.. III. yzylda retilmeye balam ve Klasik Dnem rneklerinin aksine bezemesizdir ve genellikle bask-szdr. Yalnz tamamen firnislidir75. Komana kselerinin az kenarlar da doru belirgin bir knt yapmaktadr. Kat. No: 16-17 arasndaki paralar, gvdede bir a yapmakla birlikte yumuak bir dne sahiptir. Kat. No: 18-21 ise belirgin bir ekilde a yapmaktadr. Da doru uzanan az kenar fakllklar gstermekle birlikte ayn tip az kenar, iki farkl gvde yapsna sahip tiplerde de bulunmaktadr. e ekik az kenarl kseler gibi bant bezemeli kaplardr. Kat. No: 16-20 arasnda tantlan kseler eitli renklerde bant bezemeli rneklerdir. Kat. No: 21de tantlan rnein ise ii-d tamamen koyu krmz-kahverengi astarldr.

Thompson, da ekik azl kselerin M.. III. yzyln ok karakteristik trlerinden biri

75 Rotroff 1997, 156-158, fig. 59-61, 866-959.

Fig. 22-a


olduunu ve bunlarn muhtemelen M.. IV. yzyln sonuna doru baladn sylemitir. Tamamen siyah astarl, tondosunda rulet basks bulunan, az kenar ve kaide halkas zenli olan Grup Adan 9 nolu rnein de, formun en erken tiplerinden biri olduunu aktarmtr. Thompson, ayrca da ekik azl kselerin gvde profillerinin zamanla keli bir ekil aldn ve ge kselerin zensiz ve kaba olduklarn vurgulamtr76.

Kolonos Agoraiosta da ekik azl kselerin, M.. IV. yzyln son eyreinden M.. I. yzyla kadar rneklerine rastlanmtr77. Anderson, Khiosun en iyi rneklerinin kronolojik bir geliim gstermediini sylemitir78. Technau, Samos Heraionundan kseleri Hellenistik Dnem iinde deerlendirmitir79. Keramaikostan yuvarlak kenarl iki rnek, M.. Ge IV. yzyla tarih-lenmitir80. Coldstream, V ve W kontekstlerinden ele geen Knossos rneklerinin M.. II. yzyl tipleri olduunu belirtmitir81. Kabirionda da ekik az kenarl kse rnekleri, M.. IV. yzyln sonundan M.. II. yzyln ortasna kadar tespit edilmitir82.

Eretriada az kenar dta ikin bir profil gsteren bir rnein, gl ekilde vurgulu dudann Erken Hellenistik Dnem kaplarnda sradan olduu belirtilmi ve metalik parlak firnisiyle Attika kkenine verilen rnek iin, M.. Ge IV. yzyl veya III. yzyln ilk yars nerilmitir. Bunun ya-nnda bu tip yerel retim rneklerin varlndan sz edilmitir83. Tipin, Eretriadaki Klasik ve Hellenistik Dnem evlerindeki yap tabakalarndan, M.. V.-IV. yzyllardan M.. II. yzyla kadar giden rnekleri tespit edilmitir84.

Schaefer, Pergamonda sevilen bir form tipi olan da ekik az kenarl kselerin, kentte yuvarlaktan keskin kenarl ve hareketli formlara doru giden bir geliim izgisi gsterdiini sylemitir. Pergamon kselerinin Ge Klasik Dnem ncesinin tespit edilemediini belirtmekle birlikte bunlar M.. I. yzyla kadar kronolojik olarak snflandrmtr85. Pergamon Askle-pieionundaki yap katmanlarndan gelen benzer kseler de Schaeferin snflandrma nerisiyle

76 Thompson 1934, 435, A9-13, 71, 72; C3-4; D2-6; E33-45. 77 Rotroff 1983, fig. 3, 31, 75, fig. 4, 91-94, 101. 78 Anderson 1954, 167-168, fig. 15, 120, 145, 194, 200. 79 Technau 1929, Abb. 33, 1-3. 80 Hoepfner 1976, 211-212, Abb. 236, K 110-111. 81 Coldstream 1999, 335, fig. 4, V 9-10, W 10, X 21, 28-32. 82 Heimberg 1982, 43-44, 134-35, Taf. 13, 259-267. 83 Metzger 1969, Taf. 9, 1-5, Taf. 10. 7-11. 84 Metzger 1998, Abb. 222, 10, Abb. 224. 49-51, 53, Abb. 232. 232-37, Abb. 239. 331, Abb. 241. 344, Abb. 242.

370, Abb. 244, 417, Abb. 247, 453-54. 85 Schaefer 1968, 35-36, Taf. 3, C5-10.

Fig. 23 Fig. 24


Hatice KRSULU 102

paralel grnmektedir86. Mitsopoulos-Leon, formun hafif da ekik az kenarnn kk bir ikinlie sahip veya dz

bittiini, gvdesinin ise hem yumuak hem de vurgulu ekilde keli rneklerden olutuunu sylemitir. Tipin hem Batda hem de Douda Klasik Dnemden itibaren bilindiini, M.. III. ve II. yzylda ise basit formu ile sevilen bir kap olduunu bildirmitir87.

Didymada astarlama geleneine gre snflandrlan kaplar arasnda da ekik azl kselerin, siyah ve dier renklerde astarl, krmz astarl ve astarsz ince amurlu rnekleri tespit edilmitir. Siyah astarl rnekleri, M.. III.-II. yzyla tarihlenen Cadde IIIden ele gemitir. Krmz astarl bir rnei, M.S. 100 civarna ait olan Cadde Iden gelmitir. Astarsz tiplerine ise M.. IV. yzyldan M.S. 100e kadarki kontekstlerde rastlanmtr. Dier iki gruba ek olarak Cadde II (M.. II.-I. yzyl), IVden (M.. IV./III. yzyl) rnekleri tespit edilmitir88.

Miletostan ele geen da ekik az kenarl kseler, M.. II. yzyla ait tiplerdir89. Sardeisten iki rnek yaynlanmtr. Yalnz kaide ve gvde parasndan oluan ilk rnein olaslkla Attika retimi ve M.. IV. yzyln son eyreine ait olabilecei nerilmitir. Keli bir profil gsteren rnein ise M.. II. yzyla tarihlenebilecei belirtilmitir90. Baaran, da ekik az kenarl kselerin Ainosta Nekropoln nc gm tabakasnda az iken ayn dnemi gsteren kent ii yerleim tabakasnda youn ele getiini ve Ge Hellenistik Dnem karakteri tadn sylemitir. Bunun yannda bunlarn byk olaslkla Ainosun yerel atlyelerinde retilmi olabileceini belirtmitir91. Kau-nostan az kenar belirgin bir ekilde da doru kk ve keli profilli, az ve gvde parasndan oluan bir rnein, M.. II. yzyla ve bu yzyln ilk yarsna ait olabilecei nerilmitir92. Hellstrm, Labraundadan kk bir tip iin, M.. IV. yzyl sonu veya Erken III. yzyl nermitir93. Labraunda rnei, hafif da ekik kenarl ve gvdesi yumuak profilli, yksek halka kaidelidir.

Nagidosta bu kseler, iki tipe ayrlmtr. lk tip, az kenar dta topak eklinde ve gvdesi yumuak dnl kaplardr ve bunlarn M.. Ge IV. ya da III. yzyln ilk yarsna ait tipler olduu nerilmitir. kinci tipte az kenarlar, basit ve yumuak, gvde ise keskin bir a yapmaktadr. Bunlarda paralel rnekleri ile M.. II. yzyl ortalarnda terk edildii tespit edilen kentte, M.. III. yzyln II. yars ve Erken II. yzyla verilmitir94.

Tarsusta da ekik azl kseler, hyn Orta Hellenistik (M.. Ge III. yzyl-M.. Erken II.yzyl), Hellenistik-Roma (M.. II. yzyl ortas-M.. I. yzyl ortas/olaslkla bu yzyln sonu) nitesinden ve Seksiyon Adaki Hellenistik evden ( M.. II. yzyl ortas) ele gemitir95. Antiokheiada Tip 40, 41, 42, 43 ve 45, Erken Hellenistik Dnem iinde ele alnan da ekik az kenarl kenarl

86 Ziegenaus De Luca 1968, Taf. 55, 18, 24, 26, 148, 176, 232, 235, 269. 87 Mitsopoulos-Leon 1991, 19, Taf. 4-6, A 16-31; Ephesos rnekler iin ayrca bk. Gassner 1997, 42-44, Taf. 5, 82-91. 88 Wintermeyer 2004, Abb. 35, 39, 93-97, 232-234, 328, 196-197, 188, 382, 189, 190-91, 193-95, 175, 256-58,

1141-1146, 1337-39. Ayrca Didyma rnekleri iin bk. Wintermeyer 1984, 248, Abb. 10, 2. 89 Pfrommer 1985, Abb. 40-43. 90 Rotroff Oliver 2003, 21, Pl. 4-5. 12-13. 91 Baaran 2003, 76, Pl. XLVII, 6. 92 Schmaltz 1995, 214-215, Abb. 20. 12. 93 Hellstrm 1965, 59, Pl. 33. 63. 94 Krsulu 2006, 24-29, Kat. No: 34-39, Durukan Krsulu 2007, 161-162, Kat. No: 34-39. 95 Jones 1950, fig. 179, 41-49, H.


kselerdir96. Avan Kalede Komana rnekleri gibi dudak kenar belirgin bir ekilde da doru ekik olan kselere Hellenistik ve Roma tabakalarnda rastlanmtr97. Aa Frat Havzasnda, Elaz ve Malatya Blgesi aratrmalarndan ele geen kseler, DSA tr seramikler olarak deerlendirilmi ve bunlarn Hellenistik ve Roma Dnemlerinde youn rastlanlan bir form olduundan sz edilmi-tir98.

Hayes, da ekik az kenarl ve birden ykselen gvde yapsna sahip parlak siyah astarl kk kselere, Paphosta ounlukla erken, M.. III. ve Erken II. yzyl depozitinde rastlandn sylemitir99. Kbrs Agios Georgios rnekleri, Erken ve Orta Hellenistik Dnem buluntular ara-snda saylmtr100. Vessberg Westholm, da ekik kenarl ve keli profilli kk bir rnei Hellenistik I kaplar iinde ele almtr101. Kbrs aratrmalarndan bu rnein, dta az kenarnda siyah renkli kaln bir bant olduu grlmektedir.

Da ekik az kenarl kseler Dorda tipe ayrlmtr. lk tipler, Erken Hellenistik Dnem, Attik prototiplere benzer ekilde yuvarlatlm da ekik kenarldr. Bunlar M.. Ge IV. yzyl-M.. Erken III. yzyl safhasndan gelmitir. kinci grup, omurgal kselerdir ve bunlar Dorda M.. III. yzyl bana ait safhada ele gemitir. nc grup kseler, omurgal ama duda gl bir ekilde darya doru uzanmaktadr, yalnz M.. II. yzylda yaygn tiplerdir. Bu tipin ilk kseleri, Dorda M.. II. yzyln ilk yarsna ait tabakalarda ele ge-mitir. Ancak bunlarn daha ok bu yzyldan daha gete yaygn olduu belirtilmitir102. Crowfoot, da ekik azl kselerin Samariada M.. Erken IV. yz-ylda yuvarlatlm dudakl Attika ithalleriyle balad-n ve muhtemelen M.. III. yzylda da bu ithalatn devam ettiini sylemitir. Samariada M.. Ge III. yzyl ile M.. I. yzylda ise kk ve nadiren beze-

96 Waage 1948, 12, Pl. II, 40-43, 45. 97 Mitchell 1980, fig. 29, 226, fig. 32, 314, fig. 34, 371, fig. 35, 404. 98 Derin 1994, 152, iz. V, 53, 56-57, 61-63. 99 Hayes 1991, 28, fig. XV, 11-14. 100 Berlin Pilacinski 2003, 212-214, fig. 3, 37-39. 101 Vessberg Westholm 1956, 58, fig. 21. 14. 102 Guz-Zilberstein 1995, 291, fig. 6. 2. 1-19.

Fig. 25 Fig. 26


Fig. 27

Fig. 27a-b

Hatice KRSULU 104

meli yerel taklitlerinin retildiini belirtmitir103. Da ekik azl kselere ayrca Kilisetepe104, Gindaros105, Dura-Europosta106 rastlanmtr.

Da ekik az kenarl ve keli bir profil gsteren tip, DSA kaplarnda da devam etmitir. Ancak DSA r-nekleri daha s bir gvde yaps gstermektedir. Sama-ria Form 11 bu tip kselerdir. Samariada bunlarn, M.. 30 ncesine verilen Form 11 ile Augustus Dne-mine tarihlenen Form 13 arasnda ara bir form olduu

belirtilmitir107. Antiocheia Form 115 ve 116dr108. Hama Form 11i oluturmaktadr109. Tel Ana-fadan tek rnei, Roma 1A kontekstinden ele gemitir110. Bunun bir varyasyonu olarak gsterilen bir para ise Roma 1B kontekstindendir111. Hayes Atlante Form 29dur ve aa yukar M.. 30-M.S. 20/25 arasna tarihlenmitir112. Atina Agorasnda Grup Gde M.S. Erken I. yzyl kontekstinden ele gemitir113. Bunun yannda Hayes, Agoradan ithal kaplar ele ald yaynnda bu tiplerin M.. 50den nce olaslkla var olduunu ve retiminin M.S. Erken I. yzyl ortalarna kadar devam ettiini sylemitir114.

Komanadan bu kseler iin az ve gvde geiindeki profil farkllklaryla kronolojik bir snflandrma yapmak g grnmektedir. Az kenarlar genellikle da doru belirgin bir ekilde ekiktir ve gvdeleri bir ayla devam etmektedir. Bununla Komana rnekleri daha ok M.. III. yzyln II. yarsndan itibaren balatlan tipleri hatrlatmaktadr. Erken tiplerin belirgin bir ekilde topak eklinde yuvarlak az kenarl ve gvdesi de yumuak geili tiplerinden uzak grnmektedir. Bu erevede Komanadan da ekik az kenarl kseler iin M.. III. yzyln II. yars ile M.. I. yzyl aras nerilebilir. Bunun yannda ii-d tamamen krmz-kahverengi astarl bir rnek olan 21 nolu kse ise formun DSA tr kaplarda grlen benzer tipi ile balantsn gstermektedir ve belki kentteki krmz astarl kap geleneinin etkisine bir rnek oluturabilir. Olaslkla bununla balantl olarak formun M.S. Erken I. yzyla kadar uzantsn dndrmektedir. Bu erevede bu krmz astarl tip iin M.. II. yzyl ortalar- M.S. Erken I. yzyl nerilebilir.

Da ekik Az Kenar Profilli Kseler (Kat. No: 2233, Fig. 29-40) Da ekik az kenarl kselerle ayn formdur. Yalnz dta az kenarndaki profili ile onlardan

103 Crowfoot 1957, 244-246, fig. 48, 1-8. 104 Nevett Jackson 2007, 381, fig. 410, 975. 105 Kramer 2004, KT 65-73. 106 Cox 1949, 3-4, No. 8-13. 107 Crowfoot 1957, 310, 329, fig. 79, 5-6. 108 Waage 1948, 23, Pl, III, 115-116. 109 Christensen Johansen 1971, fig. 36, 11, 1-7. 110 Slane 1997, 304, Pl. 15, FW 160. 111 Slane 1997, 332, Pl. 26, FW 309. 112 Hayes 1985a, 27, Tav. IV, 13. 113 Robinson 1959, Pl. 60, G 9; Hayes 2008, fig. 3. 43. 114 Hayes 2008, 24, fig. 3, 43-51. Ayrca bu tipin rnekleri iin bk. Waage 1934, Pl. XV, 8; Hayes 1971, 252, fig. 3, 4;

Mitsopoulos-Leon 1972-75, fig. 3f; Wright Jones 1980, 145, fig. 3, 20, 150, fig. 4, 46; Unterkirchner 1983, 180, Abb. 2, 6,2; Hayes 1985b, 189, fig. 52, 11-12; Negew 1986, 23, No. 156; Slane 1986, 277, fig. 2, 4; Gassner 1997, Taf. 41, 475; Kramer 2004, Taf. 85, ESA 116-117.

Fig. 28

Fig. 28a-b


ayrlmaktadr ve bu, formun karekteristik bir zelliidir. Keskin gvde geiiyle de Hellenistik Dnemin yaygn tiplerinden biri olan da ekik az kenarl kselerle ayn formu gstermektedir. Komanada, dz, basit az kenarl da ekik azl kselerle birlikte sevilen bir form olduu anlalmaktadr.

Komanann bu kselerinin az kenarlar ufak farkllklar gstermekle birlikte genel olarak ayn tipte rneklerdir. Az kenar ve gvdesinin az bir blm korunmu olan Kat. No: 22, geni kenarl bir profile sahiptir. Ayn ekilde Kat. No: 24-25 arasnda tantlan paalarda geni kenarl bir profil gstermektedir. Kat. No: 23, 26-28, profili dar rneklerdir. Kat. No: 30-33, az kenar da doru belirgin bir ekilde ekik ve geni kenar profiline sahip rneklerdir. Bu kselerin btnnn gvde yaps ise ayn tipi gstermektedir ve gvdesi byk oranda korunmu olan 27 nolu para, bu kselerin derin profilli kaplar olduunu gstermektedir. Cidarlarnn ise az kenarndan gvdeye ok fazla deimeden kaide ile birletii anlalmaktadr. Yalnz burada Kat. No: 29da tantlan tek rnek gvde yaps ile farkl bir formdur. yice da doru ekik profilli kenar, gvde ile btnlk iindedir ve hafif meyilli gvdesi, kaideye doru da kalnlaarak devam etmektedir. Bu para, bu formu ile DSA tipi tabaklar hatrlatmaktadr. Bu tip bir rnek Komanada tektir.

Kat. No: 22 ve 23de tantlan rnekler, Bat Yamac bezemelidir. Kat. No: 22nin dta dudak kenar zerinde ve dudan gvdeye geii zerinde ince iki bant arasnda yaprak motifi ve gvdede kaln bir bant grlebilmektedir. Kat. No: 23n ise d tarafnda beyaz boya izleri vardr. Kat. No: 24-31 arasnda tantlan rnekler eitli ekillerde astarl ve bazlar bant bezemelidir. Kat. No: 32 ve 33, formun sigillata tr krmz astarl rnekleridir.

Komana kseleriyle benzer profilli bir kap, Tarsus-Gzlkule Hynn Erken mparatorluk Dnemi Roma dolgusundan, yani M.. ge. I. yzyl-M.S. I. yzyln ilk yarsndan ele gemitir115. Tarsustan bu rnein az ve gvde geii, Komana rnekleriyle benzerlik gstermektedir. Ancak Tarsus ksesinin gvdesi, kalnlaarak devam etmektedir. Bununla Komana rnekleri bu tipten ayrlmaktadr.

Nessanada Terra Sigillata Form C, bu tiple yakn grnmektedir. Nessanadan tabaklar, Roma Dnemi (M.S. 106-395) tabakasndan ele gemitir116. Nessana rnei de Tarsus rnei ile benzer tipi gstermektedir ve ayn ekilde Komana kseleri, yalnz profilli kenar ve gvde geileriyle Nessana rneklerine yakn formdadr.

Komana kseleriyle benzer ekilde az kenar profillendirilmi ve keli gvde yapsna sahip bir rnek, Samaria Form 12de 9 numaral rnektir. Crowfoot, dta az kenarnda rulet bezemesi bulunan bu tiplerin M.S. III. yzyln Ge Roma Dnemi rulet bezemeli kaplarnn en yakn iareti gibi grndklerini sylemi ve bunlarn bu bezeme tipleriyle M.S. Ge II. ve III. yzyl gsterdiklerini nermitir117. Kenyonun bu tipleri, Komana rnekleri gibi dta az kenar profilli ve gvdede keskin bir geie sahip kaplardr. Yalnz bunlarn az kenar ile gvde geii arasndaki blm yatay bir profil gstermektedir. Kaide grn tipik DSA profili gstermektedir. Komana rneklerinin az kenar ve gvde geii arasndaki blm diktir. Tam profilini gsteren rnekleri ele gememekle birlikte DSA tipleri iin tipik olan kaide-gvde paralar ele gemezken, basit halka kaide rneklerinin younluu bu kselerin de halka kaide tipini gsterdiini dndrmektedir.

115 Jones 1950, 241, fig. 192, 378. 116 Baly 1962, 282, Pl. XLIII, C, 2. 117 Crowfoot 1957, 310, fig. 79, 9, 11-12.

Hatice KRSULU 106

Fig. 29 Fig. 30

Fig. 29a-b

Fig. 30a-b

Fig. 31 Fig. 32

Fig. 31a-b

Fig. 32a-b

Fig. 33 Fig. 34

Fig. 33a-b

Fig. 34a-b

Fig. 35 Fig. 36



Samaria rneiyle paralel kaplarn ele getii Jeruselamde118, Antiokheiada119 ve Pahposta120 da tipin az kenar profilli rneklerine rastlanmtr. Jeruselam rnekleri, Ge Hellenistik-Erken Roma Dnemi (M.S. I. yzyl) formu olarak ele alnmtr121. Antiokheia tabaklar, Erken Roma Dneminin M.S. I. yzyln ilk eyrei ve II. eyrei ilerine verilen II. safhasndan ele gemitir122. Paphosda ise Ge Augustus Dnemine (M.S. 115/20) verilen Dolgu 18den gelmitir123. Bu merkezlerden gelen rneklerde Samaria rnekleriyle benzer ekilde bezemeli kaplardr.

Bu merkezlerden gelen DSA kaplar yannda, Komanann kseleriyle birebir yakn kseler, Orta Anadoludaki merkezlerden gelmitir. Keban Baraj Projesi kapsamnda kazs gerekletirilen Avan Kalenin Hellenistik ve Roma kontekstlerinden ele gemitir. Bunlarn Avanda Komanada olduu gibi siyah astarl, siyah-krmz astarl ve krmz astarl rnekleri tespit edilmitir124. Buna gre Komanada Bat Yamac bezemeli rneklerine de rastlanan bu kaplar Hellenistik Dnemin siyah astarl geleneinde rnekleriyle balam ve krmz astarl kaplarn moda olmasyla krmz astarl kaplarda da devam etmi olmaldr.

Aa Frat Havzasndaki yerleim merkezlerinde gerekletirilen kaz ve yzey aratrmalarn-dan ele getii belirtilen buluntular arasnda bu tipler, dz-basit kenarl da ekik azl tiplerle birlikte ele alnmtr. Bununla paralel olarak Hellenistik ve Roma dnemlerinde youn rastlanlan

118 Hayes 1985b, fig. 52, 15. 119 Waage 1948, Pl. IV, 405k. 120 Hayes 1991, fig. LXI, 5. 121 Hayes 1985b, 189. 122 Waage 1948, 38. 123 Hayes 1991, 180. Ayrca Hama rnekleri iin bk. Christensen Johansen 1971, fig. 36, 12,9. 124 Mitchell 1980, fig. 29, 210, 212, 214, 221, fig. 33, 348, 354, fig. 35, 394, fig. 41, 540.

Fig. 37 Fig. 38


Fig. 39 Fig. 40


Hatice KRSULU 108

bir form olduundan sz edilmitir125. Jones, Kululudan bu tip az kenarl ancak gvdeye gemeden nce dudak altndaki blm

Komana rneklerine nazaran yatay profilli iki rnek iin retim olarak Ge Roma A grubunun nerildiini sylemitir. Fakat formun bunu gstermediini, belki allmadk bir biimde sert pimi erken kaplar olabileceklerini ifade etmitir. Tarih olarak ise soru iaretiyle birlikte M.S. I-II. yzyl nermitir126.

Komanann kseleri da ekik az kenarl kselerin bir varyasyonudur ve en yakn benzerleri Orta Anadoludaki merkezlerde ele geen zel bir grup olarak grnmektedir. Komana rnekleri-nin ayr olarak bat yamac bezemeli nekleri tespit edilmitir. Bu, formun Bat Yamac Seramiinin kronolojisiyle paralel olarak M.. IV. yzyln sonuna kadar uzandn dndrmektedir. Ancak keskin gvde dnleri da ekik az kenarl kselerle ayn tipi gstermektedir ve bu balamda da ekik az kenarl kselerle paralel olarak en Erken M.. III. yzyln II. yarsnda balam olmaldr. Bat Yamac bezemeli rnekleri yannda ie ekik az kenarl kseler ve da ekik az kenarl kseler gibi bant bezemeli rnekleriyle paralel gelien formlar olduu anlalmaktadr. Burada Kat. No: 32 ve 33de tantlan rnekler ise bu tipin de sigillata tr kaplarla birletiini gstermektedir. Ancak Jonesun, Kululudan ayn tipteki kseler iin M.S. I-II. yzyl nermesiyle birlikte Komanadan daha ekeni gsteren rneklerle beraber formun en az M.S. I. yzyla kadar devam ettii muhtemel olmaldr. Bunun yannda Kat. No: 29un formuyla, 32 ve 33n ise sigillata tr astaryla M.. II. yzyl ortalar-M.S. I. yzyla ait olduklar nerilebilir.

Dudak Kenar Oluklu Kseler (Kat. No: 34, Fig. 41) Dudan i tarafnda bulunan ince olukla tanmlanan bu tip ayn zamanda i yzeyinde, az kenarlarnda bulunan bat yamac bezemesi ile karakteristiktir. Bunun yannda bezemesiz rneklerine de rastlanmaktadr. Attika ve Korinthos Bat Yamac seramiinde M.. III. yzyln III. eyreinden beri tannmaktadr127. Attika ve Korinthostaki tip, hibir deiime uramadan Pergamon Bat Yamac seramiine gemitir128. Kappadokia-Komanasnda bu tipe giren tek rnee rastlanmtr. Yalnz az-gvde blm korunmu olan para zerinde, Bat Yamac bezemesi ise tespit edilememitir.

Dudak kenar oluklu kselerin Pergamonda Asklepieion ve sunak kalntlarndan gelen en erken rnekleri M.. Ge III. yzyla ve M.. Erken II. yzyla tarihlenmitir129. M.. III. yzyla verilen Samos rnek-leri de Bergama retimi olarak deerlendirilmitir130. Kilikia Blgesinde Kilisetepeden bir rnek, M.. Ge. III. yzyl-M.. Erken II. yzyla tarihlenmitir131. Kbrs ithali rneklerinin de bulunduu tespit edilen

125 Derin 1994, 152, iz. V, 54-55, 58-59, 65. 126 Jones 1971, 93, fig. 22-23. 127 Thompson 1934, 350, fig. 31, C12, D28; Edwards 1975, 91, Taf. 17, 40, 55. 128 Behr 1988, 145-146. 129 Behr 1988, 145-146, res. 12, fig. 49-51. 130 Isler Kalpaxis 1978, Taf. 57, Beil. 9, 281. 131 Postgate Baker 1995, fig. 8, 13.

Fig. 41

Fig. 41a


Nagidos rnekleri iin, M.. III. yzyl sonu ile M.. II. yzyl balar nerilmitir132. Tarsusta da rnekleri olan bu kselerin, burada Orta Hellenistik niteye tarihlenmesi gerektii nerilmitir133. Dorda bu grup kseler, kentin C alannda ele gemitir. Bu tip kselerin de iinde bulunduu kaplarn, M.. III. yzyl ortalarnda artan bat yamac tekniinin basit ve ematik zeliklerini sunduu belirtilmitir134. Kbrs Paphostan benzer bir rnek, M.. II. yzyl konteksindendir135. Bu rnekler dahilinde tek para ile temsil edilen Komana ksesi iin de M.. III. yzyl sonu-M.. II. yzyl nerilebilir.

e ekik Az Kenarl, Dz Dipli Kseler (Kat. No: 35, Fig. 42) Dz dibi ile karakteristik bir formdur. Komanada tek rnei tespit edilmitir. Komana ksesinin, yzeyi ite ve dta devety renginde perdahl bir grnme sahiptir. Benzer formlu ie ekik kenarl ve dz dipli kselere Samaria, Dor, Ashdod, Tell Keisan gibi Dou Akdeniz yerleimlerinde rastlanmtr. Crowfoot, Samariada ie ekik az kenarl ve dz dipli kselerin, siyah astarl kaplar

iinde astarsz kaplar olarak sunulan rneklerin en yaygn formu olduunu sylemitir. Bu astarsz kaplarn tarihlemesinin g olduunu, ancak muhte-melen M.. II-I. yzyl boyunca kullanldklarn nermitir. e ekik azl kselerin, Tel Sandahanna ve Beth-Zurda youn olduunu; Ophelden buluntularn, bunlarn Roma Dneminde de devam ettiini ve Jerashdan verilerin ise Bizans Dnemindeki kullan-mn gsterdiini aktarmtr136.

Guz-Zilberstein, Dorda ie ekik azl kselerin astarl rneklerine ilaveten, genellikle zensiz yaplm, dz dipli, astarsz kselerin kk grubunun bulunduunu sylemitir. Bunlarn, ie ekik azl kselerin btn iinde yzde beten az olduunu belirtmitir. Astarsz kselerin genellikle Palestine yerleimlerinde, zellikle Ge Hellenistik ve Erken Roma dnemlerinde ok yaygn olduunu bildirmitir137.

Lapp Tip 51: 1 bu tip ie ekik az kenarl ve dz dipli kselerdir. Lapp, Palestine Blgesi ie ekik az kenarl kseleri iin M.. 200- M.S. 68 tarihleri arasn nermitir138.

Bu merkezlerden gelen veriler, Komanada tek rnei tespit edilen ie ekik azl ve dz dipli kse iin nemli birer karlatrma rnekleridir ve bunlara gre Komana ksesi iinde M.. II.-I. yzyl ve Lappin tarihlemesi ile M.S. I. yzyl sonlarna kadarki dnemi nermek mmkndr.

Balk Tabaklar (Kat. No: 36-46, Fig. 43-53) Komanada toplam 19 adet balk taba tespit edilmitir. Burada ise form geliimini yanstan 11 rnee yer verilmitir. Kat. No: 36-39 arasnda tantlan rnekler, aa yukar 17-24 cm genili-inde, sarkk az kenarl ve derin rneklerdir. Kat. No: 40-43 arasnda tantlan tabaklar ise aa

132 Krsulu 2006, Kat. No: 55-58; Durukan Krsulu 2007, Kat. No: 55-58. 133 Jones 1950, fig. 183, 130-132. 134 Rosental Heginbottom 1995, fig. 5.9:5-10. 135 Hayes 1991, fig. III, 3. 136 Crowfoot 1957, 265, fig. 56, 9-11. 137 Guz-Zilberstein 1995, 290, Pl. 6.1. 34-38, Photo 6. 3. 138 Lapp 1961, 172, Tip 51: 1.

Fig. 42

Fig. 42a-b

Hatice KRSULU 110

yukar ilk gruptaki rneklerle ayn genilie sahiptir. Yalnz bunlarn sarkk dudak profili da doru ekiktir. Gvde blmleri ksmen korunmu olsa da Kat. No: 36-39a gre s bir profil gsterdii anlalmaktadr. Kat. No: 44 ve 45 ise tipin kaide-gvde rnekleridir.

Korinthosta, Komanann bu grup tabaklarna yakn bir rnek, aa yukar M.. 275-146 arasna verilen konteksten gelmitir139. Eretriadan yakn bir rnek, M.. II. yzyla verilmitir140. Bergamadan rnekler, M.. III. yzyla tarihlenmitir141. Tarsus-Gzlkule rnekleri, hyn Orta ve Ge Hellenistik ile Hellenistik-Roma nitesindendir142.

Kilikia Blgesinde Nagidostan benzer tabaklar, M.. III. yzyln II. yarsna tarihlenmitir143. zellikle Kat. No: 37 ve 38de tantlan Komana rnekleri, Nagidostan bu kaplarla yakn formlardr.

Kat. No: 39 ise form tipiyle Nagidosun bu rneklerine benzerdir. Ancak kil, astar ve bezeme zeliiyle Nagidosta M.. II. yzyln ilk yarsna verilen ve muhtemelen ithal olduu dnlen bat yamac bezemeli yivli tabaklar altnda ele alnan bir para ile ok yakn benzerlik gstermektedir144.

Dorda balk tabaklar, be gruba ayrlmtr. Attika ithali rneininde bulunduu ilk grup, M.. IV. yzyln II. yars-M.. III. yzyl ortalar ve Ge Hellenistik konteksten ele gemitir. Bunlar sarkk az kenar zerinde yer alan tipik yivi ve merkezinde bulunan knt alan ve etrafndaki oluu yannda, dz ve s gvde profiliyle tipik tabaklardr. Dor rneklerinin ikinci grubu, derin gvde profili ve geniliiyle ilk gruptan ayrlm ve bu zelikleriyle Attika tipi balk tabaklarnn bir varyasyonu olarak deerlendirilmitir. Dorda C0, C1 ve C2 alanlarndan ele geen bu tabaklarn sosluunun M.. II. yzyl tipi olduu belirtilmitir145. Attika orijini rneininde ele getii ve Attik tiplerin tipik rnekleri olarak grlen Dorun en erken tiplerine benzer kaplar, Komanada tespit edilememitir. Ancak Kat. No: 36-39 arasnda tantlan Komana tabaklar, Dorun ikinci grubunda ele alnan tiplere yakn rneklerdir. Az profilindeki farkllkla farkl bir tip gsteren 40-43 numaral Komana tabaklar iin de yine Dorun ikinci grup rnekleri arasnda benzer kaplar grlmektedir146.

Kat. No: 36da tantlan Komana taba ile olduka benzer profilli bir rnek, Kedeshde Hellenistik Dneme ait ynetim yapsnn dou odasndan Ge Hellenistik Dnem seramikleri arasnda ele gemitir147.

Samariada balk tabaklar M.. Ge IV. yzyl-M.. Erken III. yzylda birka Attika ithaliyle balamtr. M.. III. yzyl boyunca ise ithal rnekler devam etmitir. Ancak bunlarn Attika dn da baka merkezlerden gelen ithal kaplar olduu ne srlmtr. M.. II. yzylda da ithal rnler yannda geni bir lokal retim tespit edilmitir148. Komanann her iki grubundaki rnekleri de, Sa-

139 Edwards 1975, Pl. 5, 136. 140 Metzger 1969, Taf. 10, I 1, 62. 141 De Luca Ziegenaus 1975, Taf. 77, 12. 142 Jones 1950, fig. 178, 23, 23, A-C. 143 Krsulu 2006, Kat. No: 72-74; Durukan Krsulu 2007, Kat. No: 72-74. 144 Krsulu 2006:, Kat. No: 115; Durukan Krsulu 2007, Kat. No: 115. 145 Guz-Zilberstein 1995, fig. 6.3, 9. 146 Guz-Zilberstein 1995, fig. 6.3, 8, 12. 147 Herbert Berlin 2003, 34, fig. 16, 5. 148 Crowfoot 1957, 262.


Fig. 43 Fig. 44

Fig. 43a

Fig. 44a

Fig. 45 Fig. 46

Fig. 45a

Fig. 46a

Fig. 47 Fig. 48

Fig. 47a

Fig. 48a

Fig. 49 Fig. 50


Hatice KRSULU 112

mariann M.. II.-I. yzyl tabaklar ile paralellik tamaktadr149. Ayr iki farkl tip gsteren Kat. No: 36-43 arasndaki balk tabaklarnn, dier merkezlerden gelen rneklerle karlatrldnda bir geliim izgisi gsterdii anlalmaktadr. En erken tipleri, Guz-Zil-

bersteinn bahsettii gibi, Attika rnekleriyle balayan dz ve s gvde profilli rneklerdir. Komanada hibir Attika ithaline rastlanmad gibi, bu erken tipte taklit rneklerde tespit edilememitir. Kat. No: 36-39 ara-snda ele alnan Komana rnekleri, derin ve geni tabaklardr. M.. III. yzyl ilerine doru, belki M.. III. yzyln II. yarsndan sonraya ait tiplerdir. Kat. No: 40-43 arasndaki rneklerde 36-39 nolu rneklerle aa yukar ayn genilie sahiptir. Ancak sarkk dudak kenarlar da doru meyillidir. Bunlar daha ok M.. II. yzyl ve byk olaslkla M.. I. yzylda da devam eden tabaklar olmaldr. Bu tip balk tabaklar DSA kaplarnda da devam etmitir. Samariada Crow-

foot, krmz astarl ve soluk sar kaplarn sigillatalarn krmz astarndan ayrt edilemeyeceini sylemitir150. Dorda balk tabaklarndan yalnz birka parann terra sigillatalar temsil ettii tespit edilmitir. Ancak kimyasal analiz sonularnn, paralarn ounluunun terra sigillata grubu balk tabaklarnn astar ve kil zelliklerini gstermedii sonucunu ortaya kard belirtilmitir151. Bu merkezler dnda Tarsus152, Hama153 ve Dura Europosda154 sigillata gruplarnda bu tip balk tabaklar ele gemitir. Kat. No: 40-43 arasnda tantlan Komana rnekleri, sigillata kaplarnda devam eden balk taba tiplerine yakn kaplardr. Ancak bu grupta Kat. No: 41 ve 43, Hellenistik Dnemin tipik siyah astarl kaplardr. 40 ve 42 nolu rneklerin ise sigillata tipi kaplardan olup olmad bir soru iaretidir. Az ve gvdesinin bir blm korunmu olan 46 numaral rnek ise dz dudak tablal kse veya balk tabadr. Dz dudak tablal kseler, Hellenistik Dnem Attikada ok sevilen formlardan biridir. Basit formuyla Hellenistik Dnemde Attika dndaki merkezlerde de ok retilen bir tip olmu ve baz merkezlerde balk taba olarak yorumlan- yorumlanmtr155. Kaide halkas korunamam olan bu Komana rnei de bu tabaklarla ilikili bir rnek olmaldr. Dorda bunlar, da ekik dudakl ve keli profile sahip kk kseler olarak tanmlanmtr. Kentte az miktarda M.. III. yzyl konteksinden, younlukla ise M.. II. yzyl konteksinden ele gemitir. Ancak tipin yalnz dudak profiline sahip rneklerinin de ele getii ve ayn dudak profilli kseler

149 Crowfoot 1957, fig. 54, 6, 8,9. 150 Crowfoot 1957, 262. 151 Guz-Zilberstein 1995, 292. 152 Yldz 2006: Lev. I, 1-7. 153 Christensen Johansen 1971, fig. 1. 154 Cox 1949, No. 43, 44. 155 Rotroff 1997, 149.

Fig. 51

Fig. 51a

Fig. 52

Fig. 52a


ile balk tabaklarnn benzerlii dolaysyla bu oranlamann kesin bir sonu vermedii belirtilmitir156. Guz-Zilberstein, Hellenistik Dnemde merkezi kntl olan balk tabaklar yannda bu tip dz dudak tablal, merkezinde knt bulunmayan balk tabaklarnn da olduunu ne srmtr. Dorda ilk rneklerinin Hellenistik Dnemin banda grldn, birka rnee ise M.. III. yzyl ortasnda ve M.. III. yzyln II. yarsnda rastlandn belirtmitir. Ayrca M.. II. yzyl ile M.. Erken I. yzylda da devam ettiini belirtmitir157.

Crowfoot, bu tip balk tabaklarnn dz dudak tablal kselerle benzerlik gsterdiini sylemi ve Samariadan tiplerin olaslkla M.. II. yzyla ait olabileceklerini nermitir158. Crowfoot, bu tip kselerin de balk taba olduunu ve bunlarn Attikann da ekik azl kselerinin yerel taklitleri olabileceini ileri srmtr. M.. II. yzyla verilebileceini nermitir159. Her iki merkezden gelen rnekler, dz tabla eklinde az profiline sahip kaplarn kse ve tipik sosluu nedeniyle balk taba olduu anlalan rneklerinin her ikisinin de aa yukar ayn tarihlerde retimleri-nin grld anlalmaktadr. Guz-Zilbersteinn bu tipin merkezinde knt olmayan balk taba rnek-lerinin de bulunduu iddias zerine bir ey sylemek gtr. Ancak Komana rnei de bu merkezlerden ge-len benzer tipteki rneklerle ayn tarihlere ait olmaldr.

Unguentariumlar (Kat. No: 47-52, Fig. 54-59) Komanada 6 adet unguentarium paras tespit edilmitir. Bunlar az, boyun ve gvde parasndan olumaktadr ve farkl form gstermektedir. Kat. No: 47-49 arasnda tantlan ilk rnekler, da ekik, iman dudak kenarldr. Ksa bir boyundan yumuak bir dnle gvdeye gemektedir. Gvde blmlerinin ok az bir ksm korunan rneklerin yuvarlak bir gvde yaps olduu anlalmaktadr. Atina Agorasndan benzer forma sahip kaplar M.. 325-300e tarihlenmitir. Yalnz Agoradan bu rnekler siyah astarl unguentariumlardr160. Eridanos Nekropolisinden benzer forma sahip siyah astarl bir rnek de M.. IV. yzyln IV. eyreinin bana verilmitir161. Keramaikos Mezarlk Caddesinden ele geen siyah astarl benzer bir kap iinde en Ge M.. 317-307 olabilecei nerilmitir162. Komana rnei gibi yzey buluntusu olan Pataradan yakn bir rnek biraz daha erken bir tarihe, M.. IV. yzyln III. eyreine verilmitir163. Komanadan ele geen unguentariumlar, astar ve bezeme zellikleriyle bu merkezlerden gelen tiplere uzaktr. Ancak unguentariumlarn en erken rneklerini hatrlatan form tipleriyle olaslkla M.. IV. yzyln son eyreine veya biraz daha erkene de giderek M.. IV. yzyln II. yarsna verilebilir.

156 Guz-Zilberstein 1995, fig. 6.3, 22-26. 157 Guz-Zilberstein 1995, 293, fig. 6.4:10-19. 158 Crowfoot 1957, fig. 54, 11-13. 159 Crowfoot 1957, 264, fig. 55, 1-11. 160 Rotroff 1997, fig. 72, 1163, 1164, 1167. 161 Schrbl Vierneisel 1966, 89, no. 54: 1, Blg. 53: 6. 162 Kovacsovics 1990, 118, no. 120:1, Taf. 50: 8; Keramaikostan benzer kaplar iin ayrca bk. Knigge Kovacsovic

1981, 395-396, Abb. 22. 163 Dndar 2006, Lev. I, U1.

Fig. 53

Fig. 53a

Hatice KRSULU 114

Kat. No: 50-51 arasndaki unguentariumlar da Kat. No:47-49daki rnekler gibi da ekik, iman dudak kenarldr. Ancak bu iki rnein uzun bir boyun profili olduu anlalmaktadr. Eretriadan bu tip az ve boyun yapsna sahip kaplar, M.. III. yzyl rnekleridir164. Troas Blgesinden benzer az ve boyun grnne sahip rnekler, M.. III. yzyl balarna tarihlenmitir165. Tralleis Nekropolisinden ele geen benzer unguentariumlar, M.. II. yzyl ve M.. II. yzyl ortalarna tarihlenmitir166. Boyun ve ayak uzunluunun birbirine oran gze alnarak da tarihlenen Metropolisten yakn rnekler, M.. III. yzyln II. yars, M.. II. yzyl ortalar ve M.. II. yzyln II. yarsna aittir167. Ancak yalnz az ve boynu ksmen korunmu olan Komana rnekleri iin byle bir oranlama yapmak mmkn deildir. zmir Mzesinden bu tip az ve boyun tipine sahip rnekler, M.. III. yzyl balarndan M.. I. yzyl balarna kadar grlen paralarda gzlenmitir168. Salihli Kordon Ky Tmlsnden benzer bir kap, M.. III. yzyl sonu-M.. II. yzyla verilmitir169. Patarada M.. III.-II. yzyl rnekleri arasnda, benzer az ve boyun yapsna sahip rnekler vardr170. Patara tapnak gmtnden benzer tipler ise M.. 250200, M.. 150 civar ve M.. 150-100e ait rneklerdir171. Kilikia Blgesinde Kilisetepeden zellikle Kat. No: 50ya benzer bir rnek, Hellenistik Dnem kontekstinden ele gemitir172. Dorda bu tip az-gvde yaps, M.. III.-II. yzyl boyunca grlen unguentariumlarda grlmtr173. Kbrs Agios Georgios Hynden bir rnek, Erken ve Orta Hellenistik Dnemden gelmitir174. Vessberg-Westholmda benzer bir unguentariumu Hellenistik I kaplar iinde deerlendirmitir175. Bu merkezlerden gelen benzer kaplardan anlald zere Komanadan bu iki rnee yakn az profili, ufak farkllklarla uzun bir dnem kullanlmtr. Ksmen korunmu olan boyun profili ise daha kesin bir tarihleme iin lt oluturmamaktadr. Bu erevede Komanadan bu iki unguentarium paras iin M.. III.-II. yzyl nermek mmkndr.

164 Metzger 1969, Taf. 28, 2, 5. 165 Aydn 2000, Kat. No: 5, 6, 8, iz. 2a, 2b, 2d. 166 Civelek 2001, U3, U4, U15, U16, U24, U26, U27, U30, U44, U46, U54, U56, U75, U78, U81. 167 Grler 1994, iz. 37, 130, iz. 39, 137, 139, iz. 40, 144. 168 Gnay Tuluk 1999, Abb. 3, Kat. Nr. 12, Abb. 4, Kat. Nr. 13-15, Abb. 6, Kat. Nr, 33-34, 40, Abb. 8, Kat. Nr. 45. 169 Aydn 2001, Lev. 35, F101, iz. 34c. 170 Dndar 2006, Lev. VII, U42, Lev. VIII, U44-45, Lev. IX, U58, Lev. XII, U79, Lev. XVIII, U111. 171 Kahya 1995, U2, U19, U26, U31. 172 Postgate Baker 1995, fig. 8, 15. 173 Guz-Zilberstein 1995, fig. 6.26: 9, 13, 14, 20, 21, 37, 38. 174 Berlin Pilacinski 2003, fig. 11, 167. 175 Vessberg Westholm 1956, fig. 24, 21; Bu tip unguentarium rnekleri iin ayrca bk. Kalpaxis Tsatsaki 2000,

Abb. 6c.

Fig. 54-a Fig. 55-a


52 Nolu Komana rnei, unguentarium geliimi iinde zel bir grup olarak ele alnan kubbe eklinde az kenarl unguentarium tiplerindendir. Bunlar, kubbe eklinde az kenarlar yannda yksek boyun ve kalp eklinde gvde profilleriyle tipiktir. Bazen geni gvde profilleriyle i gvdeli unguentariumlarla kartrlarak retim balanglar M.. IV. yzyl sonlarna kadar ekilmitir. Ancak en erken rnei stratigrafik olarak M.. III. yzyln II. eyreinde Kaunosta ele gemitir. Ancak retim balangcnn bu yzyl iinde biraz daha erkene gittii dnlmektedir. M.. II. yzylda ise en yksek noktaya ulat ve M.. I. yzyla kadar devam ettii tespit edilmitir176.

Komanada tek rnekle temsil edilen tip iin Knidostan benzer iki unguentarium, M.. Ge III. yzyl-Erken II. yzyl ile M.. II. yzyln birinci eyrei sonu-ikinci eyrei bana tarihlenmi-tir177. Yassdadan bu tip profilli bir unguentarium, Hellenistik Dnem yap katndan ele gemitir. Az boyun ve gvde paras korunmu olan Yassdadan bu rnein az kenarndan boyun ve gvdesine kadar devam eden kzlkahverengi bantlar vardr178. Dorda bu tiplerin younlukla M.. II. yzylda kullanlm olabilecei nerilmitir179. Vessberg-Westholm bu tip ieleri, baka seramik buluntularla birlikte Hellenistik I (M.. 325150) kaplar iinde deerlendirmitir180. Paphostan benzer profilli bir rnek, M.. II. yzyl konteksinden ele gemitir181. Bu merkezlerden gelen benzer tipler erevesinde, konteks buluntusu olmayan Komana rnei iin M.. III. yzyl sonu-M.. II. yzyl nerilebilir.

Sonu Gnmzde arky olarak adlandrlan Kappadokia-Komanasnn, arkyn gerek merkezinden, gerekse Orta Tomas Tepe, atal Tepe, Kavak Tepe/Ortak Baheler, Apalak Tepe, Osman Pnar, Parsk Tepe ve Kkrk Yazs gibi yakn civarndaki alanlardan ele geen seramik malzemeleri,

176 Dotterweich 1999, 64. 177 Dotterweich 1999, Taf. 8-9, Kat. No: 22-24. 178 Emre 1975, 64-65, ek. 41. 179 Guz-Zilberstein 1995, 306, fig. 6.27: 5-12. 180 Vessberg Westholm 1956, fig. 24, 28. 181 Hayes 1991, Pl. XIV, 11.

Fig. 56-a Fig. 57-a

Fig. 58-a Fig. 59-a

Hatice KRSULU 116

kentin Hellenistik Dnem seramik retimi zerine nemli bilgilere ulamaya olanak salamtr. Buluntular, tipolojik ve kronolojik bir ereveye oturtulmu ve sz konusu malzemeler, kentte yerel bir retimin varlna iaret etmitir. Kil yaplar ve astar-bezeme tarzlar bu durumuna k tutmaktadr. Tespit edilmi olan be ayr kil grubu, Hellenistik Dnem kaplarnda farkl form gruplarnda ve ayn kap formlarnda takip edilebilmektedir. Bu durum, aa yukar astarlar ierisinde de paralellik sergilemektedir. almaya konu olan buluntularn byk oranda yerel zellikler sergilemesi, Komanadaki yerel retime ayrca vurgu yapmaktadr. Bu anlamda Koma-nadaki yerel retimi ortaya koyan dier bir e ise seramiklerdeki bezemelerdir. Kentte Bat Yamac seramii, blgesel bir form tipi olan sadece iki rnekte tespit edilmitir. Bunun yannda nemli bir ssleme tr olan bant bezemesinde, Orta Anadolunun Hellenistik ve Erken Roma Dnemi boyal seramiklerinden baz eler alan kentin, daha ok Hellenistik Dnem ky blgelerinin seramik gruplar ile paralel rnler verdii ve bu iki tr birletirerek kendi tarzn yaratt anlalmaktadr. Seramiklerin gsterdii bu karakteristik zellikler yannda, Kappadokia-Komanasndaki yerel retimin nemli bir kant da kaplara ait ok saydaki hatal retim rneklerin tespitidir.

Komanada, M.. IV. yzyln ortalarndan Ge Hellenistik Dneme kadar herhangi bir arkeolojik ve epigrafik buluntuyla karlalmamtr. Mimari adan sadece arky merkezindeki Orta Tomas Tepede, Roma ve Bizans Dnemi ile birlikte, Hellenistik Dnem katmanlarndan ve duvar temellerinden sz edilmektedir182. En erken epigrafik buluntular ise Ge Hellenistik-Erken mparatorluk Dnemini iaret etmektedir183. Bununla birlikte bu almada ele alnan seramik buluntularla, kentte Hellenistik Dnemin balarndan sonuna kadarki srete farkl kap gruplaryla karlamaktayz. Yuvarlak karnl bir grup unguentariumun, M.. IV. yzyln II. yars veya sonlarna tarihleniyor olmas ise Hellenistik Dnemin hemen ncesine ya da balarna iaret etmesi nedeniyle dikkat ekmektedir. Bu unguentariumlar dnda Komanada, Erken Hellenistik Dnemden balayarak, dier Hellenistik merkezlerde de popler olan kantharos, ie ekik az kenarl kseler, da ekik az kenarl kseler, balk tabaklar, dudak kenar oluklu kseler gibi kap formlarna ait rnekler takip edilebilmitir. Tek para ile temsil edilen ve M.. IV. yzyl sonlarn gsteren kantharos paras, Kappadokia-Komanas Hellenistik Dnem seramiinin en erken rneklerinden bir dieridir. M.. III. yzylda da, ie ekik azl kseler, da ekik azl kseler, balk tabaklar ve yine unguentariumlar, Hellenistik Dnemde Hellen dnyasndaki tipik rnekleri ile temsil edilmitir. e ekik az kenarl kseler, Hellenistik Dnemin erken evresinden gelen tipleri, M.. 150lerden sonraya verilen ince cidarl ve dz grnml rnekleri, yine M.. II. yzyl ortalarndan sonraya verilen dz dipli rnekleri ve sigillata tr rnekleri ile kentte M.S. Erken I. yzyla kadar devam etmitir. Da ekik az kenarl kselerinde, iki farkl tipi ile M.. III. yzyln II. yarsndan itibaren grldkleri ve ie ekik azl kselere gre daha az veri olmakla birlikte ayn ekilde sigillata tr rnekleri ile M.S. I. yzylda da devam ettii anlalmaktadr. Da ekik az kenarl kselerin ikinci grubu, Orta Anadoludaki merkezlerde yaygn olarak karlalan bir formdur. Bunun yannda Komana rneklerinin bezeme ve astar yaplar, Orta Anadolunun dier buluntu merkezlerine gre eitlilik gstermektedir. Komanada bu kselerin Bat yamac seramiine ait bir paras yannda, bant bezemeli ve sigillata tr krmz astarl rneklerine rastlanmtr. Koma-na retimi balk tabaklar da, M.. III. yzyl ve M.. II.-I. yzyl tipleri ile temsil edilmitir. Balk

182 nal Girginer 2007, 56. 183 Baz 2007, 124-126, 127-128, 146-147, 177-178, 244-245, 259-260.


tabaklarnn ie ekik azl kseler ve da ekik azl kseler gibi belirgin bir sigillata trne ait rnekleri tespit edilememitir. Ancak 42 ve 46 nolu rneklerdeki astar kalntlar buna dair veriler olabilir. Unguentariumlar, erken rneklerinden sonra M.. III.-II. yzyla ait az saydaki tipi ile devam etmitir. Zaten az sayda olan i gvdeli unguentariumlarnda ge dnem buluntularna ve Roma Dnemi tipleri olan armut gvdeli rneklerine rastlanmamtr. Hellenistik Dnem kaplar arasnda nemli bir tip de, bat yamac bezemesi ile karakteristik olan dudak kenar oluklu ksedir. Sslemesiz rneklere de sahip bu tipin Komanadaki buluntusu da bezemesizdir ve ksenin formu, M.. III. yzyl sonu-II. yzyl gstermektedir.

Sonu olarak Kappadokia-Komanas Hellenistik Dnem kaplar, kentte yerel bir seramik retimin varln gstermektedir. En erken rnekleri, Ge Hellenistik-Erken mparatorluk Dnemini gste-ren epigrafik buluntularn tersine ise, kentte M.. IV. yzyl ortalar gibi erken bir tarihi iaret etmektedir. zellikle M.. III. yzyl tipleri olan ie ekik azl kseler ve da ekik azl kselerin sigillata trnde de devam eden rnekleriyle Komanann Hellenistik Dneminin kesintisiz krono-lojisine k tutmaktadr.

Hatice KRSULU 118

KATALOG184

1. Fig. 8-8a. Buluntu Yeri: arky-Tiyatro st. A: ? Y:? HR: 2,5YR 6/8 (light brown) ak kahverengi. KM: Kalker, mika, kum. Tanm: Boyun ve gvde profili korunmutur. Ksa bir boynu yumuak bir dnle gvdeye gemektedir. Cidar, azdan gvdeye doru kalnlamaktadr. inde ve dnda krmz-kahverengi kalntlar grlmektedir. Tarih: M.. IV. yzyl sonlar.

2. Fig. 9, 9a-b. Buluntu Yeri: Orta Tomas Tepe-Genel. A: Alnamad. Y:5,9 cm. HR: 7,5YR 6/6 (reddish yellow) krmzms sar. ekirdek: Gley 2 5/1 (greenish gray) yeilimsi gri. KM: Kalker, mika, tack. Tanm: Az ve gvdesinin bir blm ko-runmutur. e ekik az kenarldr. Kaln cidarldr. Dta dudak kenar ve ite gvde-nin byk blmn kaplayan krmz-kahverengi kaln bir bant vardr. te bu kaln banttn altnda iki ince bant yer almaktadr. Geri kalan ksm ise ak krmz renk astarldr. D tarafnda ise gvdedeki ar deformasyon nedeniyle astar anlalama-maktadr. Tarih: M.. III.-I. yzyl.

184 Katalogda kullanlan ksaltmalar: A: Az ap.

Y: Ykseklik. K: Kaide ap: HR: Hamur Rengi. KM: Katk Maddeleri. Fig: Figr

3. Fig. 10, 10a-b. Buluntu Yeri: Orta Tomas Tepe, Dlek Genel. A: 18 cm. Y:4,6 cm. HR: Gley 1 5/1 (greenish gray) yeilimsi gri. KM: Kalker, altn sars az mika. Kil skdr. Tanm: Az ve gvdesinin bir blm korunmutur. e ekik az kenarldr. Kaln cidarldr. i devety, ak kahverengi-siyah astarldr. Az kenarnda dta kaln, ite ince siyah renkte bant vardr. Tarih: M.. III.-I. yzyl.

4. Fig. 11, 11a-b. Buluntu Yeri: atal Tepe-Seramik ukuru. A: 28,2 cm. Y:3,5 cm. HR: 7,5YR 6/6 (reddish yellow) krmzms sar. KM: Kalker, mika. Tanm: Az ve gvdesinin bir blm ko-runmutur. e ekik az kenarldr. Kaln cidarldr. Dta dudak kenarnda siyah renkli kaln bir bant vardr. Bunun dnda ite ve dta krem rengi, ak krmz renkte ince ve kaln bantlar vardr. Tarih: M.. III.-I. yzyl.

5. Fig. 12, 12a-b. Buluntu Yeri: atal Tepe-Genel. A: 21,2 cm. Y:5,1 cm. HR: Gley 1 5/N (gray) gri. KM: Kalker, altn sars az mika, ta. Tanm: Az ve gvdesinin bir blm korunmutur. e ekik az kenarldr. Kaln cidarldr. i-d gri astarldr. Tarih: M.. III.-I. yzyl.


6. Fig. 13, 13a-b. Buluntu Yeri: Orta Tomas Tepe-Gney Etek. A: 23 cm. Y:4,8 cm. HR: 5YR 5/8 (yellowish red) sarms krmz. KM: Kalker, tack. Tanm: Az ve gvdesinin bir blm ko-runmutur. e ekik az kenarldr. Kaln cidarldr. i-d krmz rengin ak ve koyu tonlarnda astarldr. Tarih: Augustus Dnemi.

7. Fig. 14, 14a-b. Buluntu Yeri: Orta Tomas Tepe, Dlek-Genel. A: Alnamad. Y: 4,7 cm. HR: 5YR 5/8 (yellowish red) sarms krmz. KM: Kalker, mika, tack, amot. Tanm: Az ve gvdesinin bir blm ko-runmutur. e ekik az kenarldr. Kaln cidarldr. Dta dudak kenarnda kaln, ite ince koyu krmz bant vardr. Dta geri kalan ksm ak krmz renkli astarldr. te gvdede ak krmz astar zerinde kaln koyu kmz bir bant bulunmaktadr ve bu bant zerinde siyah renk iki ince bant vardr. Tarih: Augustus Dnemi.

8. Fig. 15, 15a-b. Buluntu Yeri: Orta Tomas Tepe-Genel. A: 23,6 cm. Y: 4,9 cm. HR: Kt pime nedeniyle tespit edilememi-tir. KM: Kalker, mika, az ta. Tanm: Az ve gvdesinin bir blm korunmutur. e ekik az kenarldr. Kaln cidarldr. te ve dta koyu krmz kaln bir bant vardr. Dtaki bantta ek siyah boya bulunmaktadr. Dta geri kalan ksm astarsz braklmtr. te az kenarndaki kaln

banttan sonra ak krmz kaln bir bant ve sonrasnda koyu krmz bir banttn bir ksm grlmektedir. Tarih: Augustus Dnemi.

9. Fig. 16, 16a-b. Buluntu Yeri: Orta Tomas Tepe-Genel. A: 22,4 cm. Y: 5,5 cm. HR: 5YR 6/8 (reddish yellow). ekirdek: 10YR 6/4 (light yellowish brown) ak sarms kahverengi. KM: Az kalker, mika, tack. Tanm: Az ve gvdesinin bir blm ko-runmutur. e ekik az kenarldr. Kaln cidarldr. Dta dudak kenarnda koyu krmz kaln bir bant vardr. Geri kalan ksm ak krmz renkte astarldr. te gvdeye kadar uzanan koyu krmz renkli kaln bir bant vardr. Az bir ksm korunmu olan geri kalan ksm ise d taraf ile ayn tonda ak krmz renklidir. Tarih: Augustus Dnemi. 10. Fig. 17, 17a-b. Buluntu Yeri: Orta Tomas Tepe-Genel. A: 16,2 cm. Y: 5,5 cm. K: 5,2 cm HR: 2,5YR 4/6 (red) krmz. KM: Az ince ve kaln kalker, mika, az tack, gzenekli, yzeyde kalker paracklar. Tanm: Az-gvde ve kaidesinin bir blm korunmutur. e ekik az kenarldr. Az-dan gvdeye yumuak bir dn yapar. Gvde derindir. Basit halka kaidelidir. nce cidarldr. i koyu krmz (10R 4/6 (red) krmz), d siyah-kahverengi astarldr. Tarih: Augustus Dnemi.

Hatice KRSULU 120

11. Fig. 18, 18a-b. Buluntu Yeri: atal Tepe-Baheler. A: 14,4 cm. Y: 3,6 cm. HR: 2,5YR 5/8 (red) krmz. KM: Az kalker, altn sars az mika, kum. Tanm: Az ve gvdesinin bir blm ko-runmutur. e ekik az kenarldr. nce cidarldr. i-d kmz (2,5YR 4/8 (red) krmz) astarldr. Dta dudak kenarnda krem renkli kaln bir bant vardr. Tarih: Ge Hellenistik-Augustus Dnemi.

12. Fig. 19, 19a-b. Buluntu Yeri: Orta Tomas Tepe-Genel. A: 19,6 cm. Y: 6,5 cm. HR: 7,5YR 5/4 (brown) kahverengi. KM: Youn kalker, kum, az mika. Tanm: Az ve gvdesinin bir blm ko-runmutur. e ekik az kenarldr. Kaln cidarldr. i-d, siyah-kahverengi astarldr. Tarih: Ge Hellenistik-Augustus Dnemi.

13. Fig. 20, 20a-b. Buluntu Yeri: Orta Tomas Tepe-Genel. A: 21,2 cm. Y: 7 cm. HR: 5YR 5/6 (yellowish red) sarms krmz. KM: ok ince youn kalker, kum, az mika. Tanm: Az ve gvdesinin bir blm ko-runmutur. e ekik azldr. Kresel gvde-lidir. nce cidarldr. i-d parlak metalik renkte astarldr. Dta az kenar ise krmz astarldr. Tarih: Ge Hellenistik-Augustus Dnemi.

14. Fig. 21, 21a-b. Buluntu Yeri: atal Tepe-Seramik ukuru. A: 9,4 cm. Y: 4,6 cm.

K: 3,8 cm. HR: 7,5YR 6/6 (reddish yellow) krmzms sar. KM: ok ince kalker, az mika, kum, gzenekli. Tanm: Az-gvde ve kaidesinin bir blm korunmutur. e ekik az kenarldr. i-d ak krmz metalik astarldr. Dta az kenarnda siyah, krem-krmz boya (bant?) vardr. Tarih: Ge Hellenistik-Augustus Dnemi.

15. Fig. 22, 22a-b. Buluntu Yeri: atal Tepe-Genel. A: 8,2 cm. Y: 3,9 cm. K: 3,2 cm. HR: 7,5YR 6/4 (light brown) kahverengi. KM: nce kalker. Tanm: Az-gvde ve kaidesinin bir blm korunmutur. e ekik az kenarldr. Kresel gvdelidir. Halka kaidelidir. nce cidarldr. i-d siyah, kahverengi-krmz astarldr. Metalik bir grnm verilmeye allmtr. Tarih: Ge Hellenistik-Augustus Dnemi.

16. Fig. 23, 23a-b. Buluntu Yeri: Orta Tomas Tepe-Genel. A: 14,6 cm. Y: 3,1 cm. HR: 5YR 6/6 (reddish yellow) krmzms sar. KM: Kalker, altn sars mika, tack, gze-nekli. Tanm: Az ve gvdesinin bir blm ko-runmutur. Da ekik az kenarldr. Gv-dedeki dn yumuaktr. Cidar az kena-rnda kaln, gvdede incedir. te ve dta az kenarnda krmz-kahverengi bant vardr. Geri kalan ksm ince bir tabaka halinde ite ak krmz, dta devety renginde astarldr.


Tarih: M.. III. yzyln II. yars-M.. I. yzyl.

17. Fig. 24, 24a-b. Buluntu Yeri: Orta Tomas Tepe-Genel. A: alnamad. Y: 2,9 cm. HR: 10YR 5/4 (yellowish brown) sarms kahverengi. ekirdek: 10YR 4/1 (dark gray) koyu gri. KM: Az kalker, altn sars mika, ince tack, gzenekli. Tanm: Az ve gvdesinin bir blm ko-runmutur. Da ekik az kenarldr. Gv-dedeki dn yumuaktr. nce cidarldr. te az kenar ve d devety renginde astarldr. te geri kalan ksm ise kahverengi-siyah astarldr. Tarih: M.. III. yzyln II. yars-M.. I. yzyl.

18. Fig. 25, 25a-b. Buluntu Yeri: Orta Tomas Tepe, Dlek-Genel. A: 14,6 cm. Y: 3,4 cm. HR: 5YR 5/6 (yellowish red) sarms krmz. KM: Az ince kalker, altn sars az mika, gzenekli. Tanm: Az ve gvdesinin bir blm ko-runmutur. Da ekik az kenarldr. Azdan gvdeye keskin bir dn yapmakta-dr. Kaln cidarldr. te ve dta az kena-rnda krmz renkli kaln bir bant vardr. te geri kalan ksm ince tabaka halinde kili renginde astarldr. Dta ise gvdedeki kes-kin dnten sonra balayan bir bant(?) veya astar vardr. Tarih: M.. III. yzyln II. yars-M.. I. yzyl.

19. Fig. 26, 26a-b. Buluntu Yeri: atal Tepe-Genel. A: 18,4 cm. Y: 3,2 cm. HR: 5YR 5/6 (yellowish red) sarms krmz. KM: Youn ince tack, kalker, gzenekli. Tanm: Az ve gvdesinin bir blm ko-runmutur. Da ekik az kenarldr. Gv-dede keskin bir dn yapmaktadr. nce cidarldr. te az kenarnda krmz kahve-rengi kaln bir bant, bu banttan sonra ince devety(?), tekrar gvdede krmz bant(?) vardr. Dta keskin gvde geiine kadar kahverengi-krmz kaln bir bant vardr. Geri kalan ksm ince devety astarldr. Tarih: M.. III. yzyln II. yars-M.. I. yzyl.

20. Fig. 27, 27a-b. Buluntu Yeri: atal Tepe-Genel. A: Alnamad. Y: 3,4 cm. HR: 2,5YR 5/8 (red) krmz. KM: ok ince kum ve kalker, az mika, gzenekli. Tanm: Az ve gvdesinin bir blm ko-runmutur. Da ekik az kenarldr. Gv-dedeki dn yumuaktr. nce cidarldr. i koyu krmz, d siyah-kahverengi astarldr. Tarih: M.. III. yzyln II. yars-M.. I. yzyl.

21. Fig. 28, 28a-b. Buluntu Yeri: Orta Tomas Tepe-Genel. A: 14,2 cm. Y: 2,4 cm. HR: 5YR 5/6 (yellowish red) sarms krmz. KM: Kalker, mika, tack. Tanm: Az ve gvdesinin bir blm ko-runmutur. Da ekik az kenarldr. Gvde geii keskindir. nce cidarldr. i-d koyu krmz- kahverengi astarldr.

Hatice KRSULU 122

Tarih: M.. III. yzyln II. yars-M.S. erken I. yzyl.

22. Fig. 29, 29a-b. Buluntu Yeri: Orta Tomas Tepe-Genel. A: Alnamad. Y: 2,4 cm. HR: Kt pime nedeniyle tespit edilememi-tir. KM: Kalker, mika. Tanm: Az ve gvdesinin bir blm ko-runmutur. Da ekik az kenar, dta profillidir. Kaln cidarldr. i-d parlak siyah astarldr. Dta bat yamac bezemesi vardr. Dta dudak kenar zerinde ve dudan gvdeye geii zerinde ince iki bant arasnda yaprak motifi ve gvdede kaln bir bant bulunmaktadr. Tarih: M.. III. yzyln II. yars-M.. I. yzyl. 23. Fig. 30, 30a-b. Buluntu Yeri: Kavak Yerleim. A: 23,2 cm. Y: 3,2 cm. HR: 5YR 6/6 (reddish yellow) krmzms sar. ekirdek: Gley 1 5/1 (greenish gray) yeilimsi gri. KM: Az mika, az tack, gzenekli. Tanm: Az ve gvdesinin bir blm ko-runmutur. Da ekik az kenar, dta profillidir. Gvdede bir dn yapmaktadr. nce cidarldr. i kahverengi-siyah, d mat siyah astarldr. Dta bat yamac tarznda beyaz boya izleri vardr. Tarih: M.. III. yzyln II. yars-M.. I. yzyl. 24. Fig. 31, 31a-b. Buluntu Yeri: Orta Tomas Tepe, Dlek-Genel.

A: 16,2 cm. Y: 5,3 cm. HR: 7,5YR 5/4 (brown) kahverengi. ekirdek: Gley 1 5/ (gray) gri. KM: Youn kalker, altn sars mika, az ta, gzenekli. Tanm: Az ve gvdesinin bir blm ko-runmutur. Da ekik az kenar, dta profillidir. Gvdede bir dn yapmaktadr. Gvde derindir. nce cidarldr. i-d ak krmz astarldr. te dudak kenarnda ve dta azdan gvde geiine doru ek siyah boya vardr. Tarih: M.. III. yzyln II. yars-M.. I. yzyl.

25. Fig. 32, 32a-b. Buluntu Yeri: atal Tepe-Baheler. A: 17,6 cm. Y: 3 cm. HR: 7,5YR 6/4 (light brown) ak kahverengi. KM: Kalker, altn sars az mika, az tack, gzenekli. Tanm: Az ve gvdesinin bir blm ko-runmutur. Da ekik az kenar, dta profillidir. Azdan keskin bir dnle gvdeye gemektedir. nce cidarldr. i-d krmz-kahverengi astarldr. Tarih: M.. III. yzyln II. yars-M.. I. yzyl.

26. Fig. 33, 33a-b. Buluntu Yeri: Orta Tomas Tepe, Dlek-ukur II. A: 13,8 cm. Y: 3,9 cm. HR: 2,5YR 5/6 (red) krmz. ekirdek: Gley 1 5/1 (greenish gray) yeilimsi gri. KM: Kalker, altn sars mika, tack, amot, gzenekli. Tanm: Az ve gvdesinin bir blm korunmutur. Da ekik az kenar, dta


profillidir. Azdan gvdeye yumuak bir dn yapmaktadr. Dta gvdede bu dn zerinde kaln bir oluk vardr. nce cidarldr. te dudak kenar ve d krmz-siyah astarl-dr. te gvde ak krmz astarldr. Tarih: M.. III. yzyln II. yars-M.. I. yzyl.

27. Fig. 34, 34a-b. Buluntu Yeri: atal Tepe-Baheler. A: 18,4 cm. Y: 5,5 cm. HR: 5YR 6/8 (reddish yellow) Krmzms sar. KM: Kalker, altn sars az mika, az tack, gzenekli. Tanm: Az ve gvdesinin bir blm korun-mutur. Da ekik az kenar, dta profillidir. Azdan gvdeye yumuak bir dn yap-maktadr. Dta gvdedeki bu dnn ze-rinde ince bir oluk vardr. nce cidarldr. i-d kahverengi-krmz astarldr. Tarih: M.. III. yzyln II. yars-M.. I. yzyl.

28. Fig. 35, 35a-b. Buluntu Yeri: Kavak Yerleim-Ortak Bahe-ler. A: 17,4 cm. Y: 3,2 cm. HR: 2,5YR 5/6 (red) krmz. KM: nce kalker, altn sars az mika, az iri ta, gzenekli. Tanm: Az ve gvdesinin bir blm ko-runmutur. Da ekik az kenar, dta profillidir. Azdan gvdeye yumuak bir dn yapmaktadr. nce cidarldr. te dudak kenar ve d koyu krmz, ii siyah-kah-verengi astarldr. Tarih: M.. III. yzyln II. yars-M.. I. yzyl.

29. Fig. 36, 36a-b. Buluntu Yeri: Kavak Yerleim-Ortak Bahe-ler. A: Alnamad. Y: 3,1 cm. HR: 5YR 6/8 (reddish yellow) krmzms sar. ekirdek: Gley 1 5/1 (greenish gray) yeilimsi gri. KM: Kalker, mika, tack, gzenekli. Yzeyde kalker patlaklar vardr. Tanm: Az ve gvdesinin bir blm korunmutur. Da ekik az kenar, dta profillidir. Gvdede bir dn yapmaktadr. Kaln cidarldr. te ve dta az kenarnda krmz-siyah boya (bant?) kalntlar vardr. Gvde astarsz braklmtr(?). Tarih: M.. II. yzyl ortalar-M.S. I. yzyl.

30. Fig. 37, 37a-b. Buluntu Yeri: atal Tepe-Genel. A: Alnamad. Y: 2,8 cm. HR: 5YR 5/4 (reddish brown) krmzms kahverengi. KM: Kalker, altn sars mika, tack, gze-nekli. Tanm: Az ve gvdesinin bir blm ko-runmutur. Da ekik az kenar, dta pro-fillidir. Azdan gvdeye yumuak bir dn yapmaktadr. Kaln cidarldr. i-d krmz astarldr. Dta dudak kenarnda iki kahve-rengi-krmz bant vardr. Tarih: M.. III. yzyln II. yars-M.. I. yzyl.

31. Fig. 38, 38a-b. Buluntu Yeri: Kavak Yerleim-Ortak Bahe-ler. A: 15 cm. Y: 3,3 cm. HR: 2,5YR 5/8 (red) krmz. KM: Az kalker, mika, amot, gzenekli.

Hatice KRSULU 124

Tanm: Az ve gvdesinin bir blm korunmutur. Da ekik az kenar, dta profillidir. Azdan gvdeye keskin bir dn yapmaktadr. Kaln cidarldr. te dudak kenar ve d koyu krmz, i gvde ince tabaka halinde ak krmz astarldr. Tarih: M.. III. yzyln II. yars-M.. I. yzyl.

32. Fig. 39, 39a-b. Buluntu Yeri: Orta Tomas Tepe-Genel. A: Alnamad. Y: 3,2 cm. HR: 5YR 5/8 (yellowish red) sarms krmz. KM: Az kalker, az mika ve tack, gzenekli. Tanm: Az ve gvdesinin bir blm ko-runmutur. Da ekik az kenar, dta pro-fillidir. Azdan gvdeye yumuak bir dn yapmaktadr. Kaln cidarldr. i-d parlak krmz astarldr. Tarih: M.. II. yzyl ortalar-M.S. I. yzyl.

33. Fig. 40, 40a-b. Buluntu Yeri: Orta Tomas Tepe-Genel. A: 16,2 cm. Y: 3,3 cm. HR: 2,5YR 5/8 (red) krmz. KM: Az altn sars mika. Kil ince, skdr. Tanm: Az ve gvdesinin bir blm ko-runmutur. Da ekik az kenar, dta pro-fillidir. Azdan gvdeye yumuak bir dn yapmaktadr. Kaln cidarldr. i-d parlak krmz astarldr. D yzeyde siyah ek boya-lar vardr. Tarih: M.. II. yzyl ortalar-M.S. I. yzyl.

34. Fig. 41, 41a. Buluntu Yeri: Orta Tomas Tepe-Seramik ukuru

Documents

Cedrus-6-Hatice Korsulu Kappadokia Komanasi Hellenistik Donem Seramikleri 89-133