Sivas Ziyaretsuyu Helenistik Ve Roma Donemi Seramikleri Sivas Ziyaretsuyu Helen is Tic and Roman Period Ceramics

8/7/2019 Sivas Ziyaretsuyu Helenistik Ve Roma Donemi Seramikleri Sivas Ziyaretsuyu Helen is Tic and Roman Period Ceramics

1/173

T.C.GAZ NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTSARKEOLOJ ANABLM DALI

SVAS ZYARETSUYUHELENSTK VE ROMA DNEM SERAMKLER

YKSEK LSANS TEZ

Hazrlayan

ESRA ABDOLU

Tez Dan

man

Yrd. Do. Dr. Meral Orta

ANKARA2007


2/173


3/173

NSZ

Sivas Ziyaretsuyu Kazs Helenistik ve Roma Dnemi Seramikleri

adl bu almada 2004 ylnda Sivas ili Merkez ilesinde yaplan kurtarma

kazsnda aa karlan seramik malzemenin tipolojik ve hamur

zelliklerinin incelenerek, dier Helenistik ve Roma merkezleriyle

karlatrlarak deerlendirilmesine allmtr.

Ziyaretsuyu kazsnda ortaya karlan seramik buluntularnn nda

Ziyaretsuyu Mevkiinin Helenistik ve Roma dnemi iindeki yerinin

belirlenmeye allmas bu almann ana konusunu oluturmutur.

Bu almann ana malzemesini oluturan Ziyaretsuyu kaz

buluntularn yksek lisans tezi olarak almama izin veren Do. Dr. S.

YCEL ENYURTa, ve tez danmanm Yrd. Do. Dr. MERAL ORTAa,

hem bu alma srasnda ki manevi destekleri hem de benimle paylatklar

deerli bilgileri nedeniyle teekkrlerimi sunarm.

ESRA ABDOLU

2007


4/173

ii

NDEKLER

Sayfa

NSZ i

NDEKLER ii

KISALTMALAR v

RESMLER LSTES v

HARTALAR LSTES v

ZMLER LSTES v

GRAFKLER LSTES vi

TABLOLAR LSTES vi

GR 1

BRNC BLM

SERAMKLERDE YAPIM ZELLKLER

1.1. nce Seramikler 11

1.1.1. Dou Sigillata A Grubu 11

1.1.2. Devety Grup 17

1.1.3. Bej Grup 18

1.2. Kaba Seramikler 18

KNC BLM

SERAMK HAMUR GRUPLARI

2.1 nce Seramikler 20


5/173


6/173


7/173


8/173

v

KISALTMALAR

DS: Dou Sigillata

DSA: Dou Sigillata A

DSB: Dou Sigillata B

DSC: Dou Sigillata C

RESMLER LSTES

Resim 1: Ziyaretsuyu kazs krmz astarl seramikleri

Resim 2: Ziyaretsuyu kazs boya bezemeli seramikleri

Resim 3: Ziyaretsuyu kazs kazma ve erit boya bezemeli

seramikleri

Resim 4: Ziyaretsuyu kazsndan ele geen boya bezemeli testi

Resim 5: Ziyaretsuyu kazs seramikleri

Resim 6: Ziyaretsuyu mimari yaps

Resim 7: Ziyaretsuyu seramikleri

Resim 8: Ziyaretsuyu kp paras

Resim 9: Ziyaretsuyu kp paras

Resim 10: Ziyaretsuyu amphora ve kpleri

HARTALAR LSTES

Harita 1: Sivas ili haritasHarita 2: Antik Dnem Kuzey Suriye ve Gney Dou Anadolu

Harita 3: DSA grubu seramikleri dalm haritas

Harita 4: Sivas ve evresi Bizans a yollar

Harita 5: Yakndou haritas

ZMLER LSTES

izim 1: Ziyaretsuyu kazs mimari yap


9/173

vi

GRAFKLER LSTES

Grafik 1: nce seramik grubunun kaba seramik grubuna olan oran

Grafik 2: Terra Sigillata seramiklerin dier seramik gruplarna olan

oran

Grafik 3: Devety hamurlu seramik grubu ierisinde bej astarl

grubunun oran

Grafik 4: anak formlu seramiklerin mlek formlu seramiklere

olan oran.

Grafik 5: Bezemeli seramiklerin dier seramik gruplarna olan

oran

Grafik 6: Boya bezemeli seramiklerin bezemeli seramikler iindeki

oran

Grafik 7: nce seramik grubu iinde devety hamurlu seramik

grubunun oran

TABLOLAR LSTES

Tablo 1: Terra Sigillata ayrm


10/173

GR

Bu almada, 2004 ylnda Sivasn Merkez lesinde, ileyi Akpnar

Kyne balayan karayolunun, Akpnar Kyn yaklak 1,5 km getikten

sonra Ziyaretsuyu Mevkiinde yaplm olan kurtarma kazsndan ele geen

seramikler deerlendirilmitir.

Bu almada, ncelikle Ziyaretsuyu yerleiminden ele geen seramik

buluntularn teknik zellikleri ve formlar asndan deerlendirilmesine ve

Kzlrmak kavsi ierisindeki ve evre kltr blgelerindeki Helenistik ve

Roma Dnemi yerleimlerinden ele geen seramiklerle karlatrlarak

Ziyaretsuyu yerleiminin blgedeki konumunun irdelenmesine ve evre

blgelerle arasndaki balantlarn ortaya karlmasna allmtr.

Bu almada, Ziyaretsuyu kazsndan ele geen 971 adet seramik

buluntusunun hamur gruplarna gre dalm belirlenmi ve tipolojik olarak

deerlendirmeleri yaplmtr. Bu 971 adet para ierisinden, tarihlemeyedaha ok yardmc olabilecek, profil veren az paralar ve bezemeli

seramikler alma kapsamna alnmtr.

almann ilk aamasnda seramik izimleri, seramik tiplerinin

belirlenmesi ve bu seramiklerin hamur gruplarna ayrlmas zerine

younlalmtr. almann ikinci aamasnda ise ktphane almas ve

literatr taramas

yla toplanan veriler

nda katalogda yer alan Ziyaretsuyuanak mlei incelemeye tabi tutulmutur. almann son aamasnda ise

nceki aamalardan elde edilen veriler sentezlenerek sonuca balanmaya

allmtr.

Ele geen seramik buluntular; kaba seramik olarak isimlendirilen,

youn katk maddesine sahip hamurlu seramikler; ince seramik olarak

isimlendirilen; artlm hamurlu nispeten daha ince cidarl seramikler olarak

iki ana grupta incelenmitir.


11/173

2

Deerlendirmeye alnan seramikler ncelikle blgeye yakn

merkezlerden ele geen seramiklerle, daha sonra da daha uzak

blgelerdekilerle karlatrlmtr. Bylece Ziyaretsuyu kazsndan ele geen

seramiklerin nda blgenin kltr dokusu tespit edilmeye allmtr.

Ziyaretsuyu kazsndan ele geen seramik buluntularndan literatre

Dou Sigillatalar olarak geen grup ve Kzlrmak Havzas Seramikleri olarak

adlandrlan bezemeli grup tarihlendirme asndan nem tarlar.

Kzlrmak Havzas Boyal Seramikleri olarak isimlendirilen seramikler

Anadoluda Demir a geleneklerini devam ettiren Helenistik Dnem kaplar

olarak adlandrlan nemli bir seramik grubudur. Terra Sigillata seramikleri

ise Avrupada olduu gibi Anadoluda da birok merkezde retilmi olan ince

cidarl, temiz hamurlu ve olduka kaliteli bir gruptur. Ancak bu seramik grubu

retim yerleri ve tarihlerine gre iiliklerinde ve kalitelerinde farkllklar

gsterebilmektedir. Terra Sigillata grubu seramikler Bat Sigillatalar ve Dou

Sigillatalar olmak zere iki grup halinde literatre gemitir. Ancak

Ziyaretsuyu yerleiminden ele geen Terra Sigillata grubu seramikler hamur

zellikleri bakmndan Dou Sigillatalar ad verilen seramik grubu ierisinde

yer almaktadr. Bu nedenle almann bu blm Dou Sigillatalarn

kapsamaktadr.

Bu almada Ziyaretsuyu kazsnda ele geen Helenistik ve RomaDnemi anak mleinin deerlendirilmesiyle; Ziyaretsuyunda ele geen

seramiklerin Kzlrmak kavsi ierisindeki yeri tespit edilmeye allmtr.

Seramiklerin komu blgelerdeki dier Helenistik ve Roma Dnemi

seramikleriyle karlatrlmasyla da Ziyaretsuyunun evre blgelerle

balantsnn bulunmasna ve Ziyaretsuyu yerleiminin blgedeki konumunun

irdelenmesine allmtr. Bu karlatrma yaplrken seramiklerin hem

hamur zellikleri hem de profil benzerlii dikkate alnmtr.


12/173

3

Sivas blgesi ve Kzlrmak Havzas ierisinde bu gne kadar az

sayda yaplm olan arkeolojik aratrmalara 2004 ylnda gerekletirilen

Ziyaretsuyu kazsndan elde edilen veriler nemli katklar salayacak

niteliktedir. Bu kazdan elde edilen Helenistik ve Roma Dnemine ait

seramik buluntularnn deerlendirilmesi ile bu blgedeki seramik trlerinin

saptanmasnda bundan sonraki almalara referans oluturacaktr.

Sivasn Corafi Yaps

Sivas ilinin byk blm Anadolu Blgesinde yer alr. Dou

Anadolu ve Karadeniz Blgesinde de topraklar bulunur. l topraklarnn

byk blm Kzlrmak, bir blm de Yeilrmak ve Frat Havzasna girer.

35 derece 50 dakika ve 38 derece 14 dakika dou boylamyla 38 derece 42

dakika ve 40 derece 16 dakika kuzey enlemleri arasnda kalan il, 28.488 km2

lik yzlmyle Konyadan sonra Trkiyenin 2. byk ilidir1.

Sivas douda Erzincan; kuzeyde Giresun, Ordu, Tokat; batda Yozgat;

gneyde Kayseri, Kahramanmara ve Malatya ile komudur.2

l topraklarnn Kzlrmak Havzasna giren blmnde karasal iklim,

Yeilrmak Havzasna giren blmnde Karadeniz ard gei iklimi, Frat

Havzasna giren blmnde ise, Dou Anadolu karasal iklimi grlr.3

Dalar, bu dalar arasnda uzanan vadiler, ukurlarda olumu ovalarve yksek platolar Sivastaki balca yeryz ekillerini oluturur.

Kuzey Anadolu sistemine bal dalar, Kelkit Vadisiyle Kzlrmak

Vadisi arasn doldurarak bat-dou dorultusunda uzanr. Tm Gney

Anadolu'yu batdan douya doru geen Toroslara bal dalar ise

1

Sivas l Yll 1998: 17.2 Mahiroullar, 2003: 6.3 Sivas l Yll 1998: 17.


13/173

4

arkla'dan balayp ilin ortalarna doru sokulur. Bu iki srann dnda

kalan ve genellikle tek tek ykselen dalar, ilin ikinci dereceden kabartlar

durumundadr.4

Sivas akarsu bakmndan olduka zengindir. Ancak bu akarsulardan

vadilerin dar ve derin olmas nedeniyle yeteri kadar yararlanlamaz.

Sivas ilinde vadi oluumlar ok nemlidir. lin kuzeydousu ve

batsndaki yksek kesimden kaynaklanan akarsular, genellikle bat ve gney

yrelerinden akmaktadr. Bu hzl akl sular dar ve derin oluklar amtr.

Vadiler il alannn batsnda yer yer genileyerek, il tarmnda belirleyici rol

oynayan alvyonlu ovalara dnmektedir. Sivasta vadilerin ikinci nemli

rol de dalar ve platolarla kapl bu alanda belli bal ulam kanallarn

oluturmalardr. Yerleim merkezleri arasndaki kara ve demiryolu ulam,

dzenli sralar oluturan yksek ve sarp yapy kesintiye uratan vadi

boylarnca salanr.5

Sivasta platolar en nemli yeryz eklini oluturur. IV. zamann

balarndan gnmze dein hzla anarak ktleen dalarn bir kesimi

yksek platolara dnmtr. Orta Anadolu platolarnn en nemlilerinden

biri olan Uzunyayla, ilde ok geni alan kaplar.

Kuzey Anadolu Dalaryla Gney Anadolu Dalarnn birbirine

yaklat bir yre olan Sivas il alannda kvrlma ve ykselmeler srasndabaz kesimler kntye uramtr. Ayrca il alannda egemen durumda olan

suya direnci az oluumlarn erimesiyle knt alanlar ortaya kmtr. Bu

knt alanlarnda bazen srekli, bazen geici nitelikte gller olumutur.6

4http://www.sivas.gov.tr/turizm/bolum.php?kat=180.5 http://www.sivas.gov.tr/turizm/bolum.php?kat=1806 http://www.sivas.gov.tr/turizm/bolum.php?kat=180


14/173


15/173

6

Sivas ilindeki arkeolojik aratrmalar Hans Henning von der Ostennin

almalarndan sonra da devam etmitir. 1943te Kl Kkten, Sivas ilinde

tarih ncesine ait merkezlere ulaabilmek amacyla yapm olduu gezilerde

24 merkezi aa karmtr.14 1947de Tahsin zg tarafndan yaplan

kazlarda Topraktepe ve Maltepe Hyklerinden nemli veriler elde

edilmitir.15 19922000 yllar arasnda A. Tuba kse Sivas ilinde yzey

aratrmalar yapm ve 580 yerleim yerine rastlamtr.16 Bu rneklerin

dnda 1955te Charles Burney, 1963te Pierro Meriggi, 1975te Jak Yakar,

1993ten beri Andreas Mller Karpe gibi yrede sistemli kazlar yapan

yabanc arkeologlar olmutur.17

Sivasn yazl tarihi M.. 2000 yl balarnda Hititlerle balamaktadr.

Hattuili nderliinde M.. 1650de kurulan Hitit Devleti, Kzlrmak yayn

snr kabul etmitir. Bu yay iindeki Sivas ve evresi Hititlerin ykld M..

1200lere kadar bu devletin nemli egemenlii altnda kalmtr. Merkez

Tatlcak ile Uzuntepe Kylerinde bulunan hykler ve Grn uul

Vadisindeki Hitite yazlarn varl yrede Hitit varlna iaret eder.18

Balkanlar zerinden Anadolu'ya gelen Fryglerin Hititleri ortadan

kaldrmalar sonucu Sivas'ta Fryg yerleimi Hitit yerleim alanlarnn st

katlarnda grlmektedir. Lydiallar zamanndaki mehur Kral Yolu da

Sivas'tan gemektedir.19

Sivas M.. 7. yzylda Anadoluya Kimmer ve skitlerin gelmesiyle bu

kavimlerin yerleim alan olmu; daha sonra Medlerin ksa sren Anadolu

14 Kkten, 1944: 662, Kkten, 1948: 22315 zg, 1947a: 164166, 1947b: 64165516 Bu konu hakknda detayl bilgi iin baknz; kse, 1992: 234258

kse, 1994: 317329; kse 1995: 205228; kse, 1996:375400; kse, 1999: 467490;kse, 2000: 1124; kse, 2001: 89100; kse,2002: 229238

17

Mahiroullar, 2003: 1418 http://www.cumhuriyet.edu.tr/sivas/19 http://www.cumhuriyet.edu.tr/sivas/


16/173

7

hkimiyeti sonrasnda Sivas bu defa M.. 550de Perslerin eline gemitir.

Persler Anadoludaki topraklarnn ynetimini satraplklara ayrmtr. Sivas

Kapadokya Satrapl iinde yer almtr.

M.. 333 ylnda Anadoluya geen Makedonya kral Byk skender

Perslerin Anadoludaki stnlne son vermitir.20

Bir sre sonra Pers yneticilerinden 1. Arirates, Kapadokya Kralln

yeniden kurmutur. Dolaysyla Sivas, uzun sre Kapadokya Krallnn

snrlar iinde kalmtr.21

skenderin lmnden sonra Anadolunun ynetimi dou ordularnn

komutan olan Antigonos Monophtalmosa gemi, M.. 301 ylna

gelindiinde ise Antigonos, psos savanda ldrlmtr.22 Bu dnemden

sonra Seleukoslar Anadoluya hkim olmular ve Sivasn gneyi Kapadokya

Krallnda, kuzey blm ise Pontos Krallnda kalmtr.23

M.. 280 ylna gelindiinde ise Galatlar Gelibolu Yarmadasnn en

stratejik blmn igal etmilerdir. Galatlar daha sonra Anadoluya doru

harekete gemi burada yaplan savalar sonucunda Seleukos kral

Antiokhos I, Galatlar kendi idaresindeki bir blgeye yerletirmitir24

Strabon ise Anadoluya gelen Galatlarn 3 kabile halinde yaadna

deinmitir. Tolistoagiilerin Gordion-Pessinus evresine, TektosageslerinAnkara evresine, Trokmilerin Kzlrmak boyunca yerletiklerini belirten

Strabon, Pontos, Kapadokya yaknlarndaki ksmlara Trokmilerin hkim

20 Mansel, 1971: 43944021 Mahiroullar, 2003: 1522

Magie, 2001:2323 Mansel, 1971:27024 Magie, 2001: 89


17/173

8

olduuna, surlarla evrili garnizonlarnn bulunduuna ve Tavion blgesinin

bu ksmnda yaayanlarn ticaret merkezi olduuna deinmitir.25

Roma mparatoru Tiberius, M.S. 17de Sivas mparatorluk snrlar

iine katmtr. Romallar Pontos Kralln egemenlikleri altna alnca,

Sivasn ynetimini de Pontos Krallnn idaresine braktlar.26 Roma

mparatorluu hkimiyetine giren ehir 395'de Dou Roma (Bizans)

mparatorluuna ayrlan topraklar ierisinde kald. 27

Galat Trokmi kavminin bakenti olarak kabul edilen Taviumdan

(Yozgat-Byk Nefesky) Sebasteiaya (Sivas) giden iki Roma yolu

bulunmaktadr.28 Bu yol zerinde Sebastopolis (Tokat-Sulusaray) dnda

yerleri imdiye kadar tespit edilememi eitli yerleim yerleri mevcuttur.

Sivasn hemen dousunda yer alan Akpnar Ky Ziyaretsuyu Mevkiinin, bu

Roma yolunun devamnda yer ald dnlmektedir.29 Ziyaretsuyu, batdaki

nemli merkezlere nce Taviuma, oradan daha da batda Ancyraya

(Ankara) kadar giden nemli bir Roma yolunun yaknda bulunmaktadr.30

Ayrca Sivastan bir yol, Kayseriye, bir dier yol Yozgat ve oruma, bir yol

douya Erzincana ve bir dieri gneye Malatyaya balanmaktadr. 31

Bizansllarn ilk dnemlerinde yrede nemli siyasal olaylar cereyan

etmemi; nispeten sakin bir dnem yaanmtr. Bizans Dneminde Sivas

zaman zaman doudan gelen Sasanilerin zaman zaman da gneyden gelen

Emevilerin saldrlarna maruz kalmtr.

25 Strabon XII.5.1226 Yasak, 1997: 1027 http://www.cumhuriyet.edu.tr/sivas/28 Bittel, 1942: 829

Orta, 2006: 34034130 Durbin, 1971: 11731 Durbin, 1971: 101


18/173

9

Kaz almalar

Ziyaretsuyu yerleiminde Bak-Tiflis-Ceyhan Ham Petrol Boru Hatt

Arkeolojik Kurtarma Kazlar Projesi erevesinde, Sivasn Merkez lesine

bal Akpnar Kyne yaklak 1,5 km mesafede Ziyaretsuyu Mevkiinde,

Gazi niversitesi Arkeolojik evre Deerleri Aratrma Merkezi (G-ARED)

tarafndan kaz almas yaplmtr.

Kaz almalar, 10 x 10 m boyutlarnda 10 ama (A-B Amalar), 2 x

7 m boyutlar

nda 3 ama (C Amalar

) gerekletirilmitir. Kaz

almalarnda, kuzey-gney, dou-bat dorultusunda ina edilmi iki mimari

yap ortaya karlmtr.

Ziyaretsuyunda tek bir yap kat tespit edilmi ve her iki yapnn

duvarlar yerel ta ve toprak har kullanlarak rlmtr. Talar farkl

boyutlarda ve farkl formlarda olup duvarlarn rgsnde herhangi bir duvar

rg formu grlmemektedir. Her iki yapda da taban yass talarn yan yana

yerletirilmesiyle denmitir. Bu yaplarda meknlarn bykl,sralanmas ve kaplarn yerletiriliinde simetri kullanlmamtr. Her iki yap

birbirinden dar bir sokak ile ayrlmaktadr.

Kaz almalarnda anak mlek paralar ve salam kaplar, sikke

ve metal buluntular ele gemitir. Ele geen ok saydaki seramik paras,

tandr, tme talar, dokuma arlklar ve mimari form dikkate alnarak her

iki yapnn konut amal kullanld dnlmektedir.32

Ziyaretsuyu kazsnda ele geen 971 adet seramik malzeme, form

zellikleri ve hamur nitelikleri gz nnde bulundurularak iki gruba ayrlmtr.

Birinci grubu oluturan temiz hamurlu, ince cidarl olarak

tanmlanabilecek ince seramikler, 315 paradan olumaktadr (Grafik1)

32 Orta, 2006: 340341


19/173

10

kinci grup ise kalker, mika, seramik tozu ve tak gibi katk maddeleri

ieren ve gnlk kullanm kaplarndan oluan kaba seramikler ad altnda

incelenmitir. Kaba seramikler olarak adlandrlan bu gruptan 656 para ele

gemitir. ( Grafik1)

Bu almada, her iki gruba ait seramikler yapm zellikleri, hamur

gruplar ve form zellikleri bakmndan farkl adan deerlendirmeye

alnmtr.


20/173

BRNC BLM

SERAMKLERDE YAPIM ZELLKLER

1.1. nce seramikler

Ziyaretsuyu yerleiminden ele geen seramikler ierisinde 315 adetle

temsil edilen ince seramik grubu, katk maddelerinden arndrlm, temiz

hamurlu olarak tanmlanan hamur zelliklerine sahip, ince cidarl seramik

grubudur.

1.1.1. Dou Sigillata A Grubu

Seramiklerin i veya d yzeyleri ya da her ikisi birden genellikle

krmz astarla kaplanmtr. Byk ounluu arkta biimlendirilmi olan bu

seramikler arasnda 5 adet para ise kalpta biimlendirilmitir. (LEV:61,

LEV:93, 6, 7, 8) Kalpta biimlendirilmi bu seramikler genellikle Megara

ksesi olarak adlandrlmtr. Megara ksesi dudak ksmnda ok az

genileyen derin kselere denir.1

Ziyaretsuyu kazsndan ele geen ince seramik grubunun bir blm

astar ve hamur katklar ile form zellikleri dikkate alnarak Terra Sigillata

grubu olarak nitelendirilebilir. Ziyaretsuyu kazsndan ele geen ve Terra

Sigillata olduu dnlen seramikler hamur, astar ve form zellikleribakmndan DSA tanmna uymaktadr. DSA iinde ayn hamur ve form

zelliklerini tamasna ramen baz paralarn yzey renklerinde bozulmalar

gzlenmektedir. Astardaki bu bozulma seramiklerin yerli yapm, DSA taklidi

olduunu dndrmektedir.

1 Crowfoot ve Kenyon, 1957:257


21/173


22/173


23/173

14

isimlendirilmitir. lk kez Zahn tarafndan kullanlm bu ifade balangta

kabul grmtr.11

Atina Agoras buluntularn inceleyen aratrmac Robinson Samos

tipi olarak ele ald seramikleri kalite farkllklar hamur, astar, biim

zelliklerine gre Samos A ve Samos B olmak zere ikiye ayrmtr. Samos

B Samos Adan daha kaliteli astar ve hamura sahiptir. Samos B erken ve

olduka ksa sren retimleri ierir. Robinson bu seramii M..1. yy. sonuna

tarihlemektedir.12 Son yllarda ise Samos A ve Samos B snflandrmas

yerine DSB 1 ve DSB 2 snflandrmas benimsenmitir.13

Eski dnem literatrnde Samos tipi olarak adlandrlan DSB

grubunun ana dalm alan Ege Blgesidir.14 DSBlerin buluntu

younluunun Anadolunun bat kylarnda olduunun tespit edilmesi

sonucunda retimin bu blgede olduu ileri srlmtr. Antik yazar Pilinius

iyi seramik reten kentler arasna Trallesi de katmtr. Bu nedenle Tralles

retim yeri olarak dnlmtr. Gnmzde bu seramik grubunun Bat

Anadoludaki bir veya birka merkezde retilmi olduklar dnlmektedir. 15

DSBlerin killeri ok ince zerreciklidir ve iindeki demir younluu

dierlerine gre daha fazladr, yaps serttir. Hamur rengi krmzms

kahveden tarn rengine deiir. Ge dnem kaplarnda kil daha zensiz,

mika oran fazlalam ve yaps da yumuamtr.16

11 Yldz, 2006: 2712 Robinson, 1959: 1213 Vapur, 2001: 1914

Vapur, 2001: 1915 Vapur, 2001: 1916 Adak, 1997: 8


24/173

15

DSC GRUBU

retim yeri saptanan ilk grup olan17 DSC grubu seramikleri 1911de S.

Loeschcke tarafndan andarlda yaplan kazlarda bulunmutur.

Seramiklerin retim tarihlerini ise M.. 1.yy.n ikinci eyrei ile M.S. 2.yy.

arasna vermitir.18

Pergamon buluntularn inceleyen Schafer, Pergamonda ele geen

sigillatalar yerel Pergamon, Samos, Pergamon olarak grupta ele alm ve

yerel Pergamon kaplarn andarl seramikleriyle edeer tutmutur. Bylece

DSC grubu sigillatalarn retim yerlerinin Pergamon olduunu ileri

srmtr.19 Kenyon, ise andarl kaplarn DSC olarak isimlendirmitir.20

Buna gre gnmzde DSC seramiklerinin hem Pergamonda hem de

andarlda retildikleri kabul edilmitir.21

Zoroluna gre andarl kaplar, birbirini izleyen iki dnemde

retilmitir. Eski dnemde yaplan rnekler Arretine kaplarn hatrlatr, yeni

olanlar ise, renk ve parlaklk asndan Galya ve Germaniadaki sigillatalara

benzetilmitir.22

Balca yaylm alanlar Bat Anadolu olan DSClerin erken retimini

ifade eden M.. 1.yy.a ait malzemesi, Egenin kuzey ve kuzeybatsnda

younluk gsterirken, DSBlerin M.S. 2.yy.n 2.yarsndan itibaren retimi

azalnca, DSCler Egede dier blgelerde de n plana kmtr. 23

DSClerin kil zerreleri inceden orta yapya doru deimektedir.

indeki demir oran fazladr, yaps sert ve pek kaliteli deildir. Hamur iinde

17 Yldz, 2006: 3218 Loeschcke, 1912: 40219 Schafer, 1962: 77920 Crowfoot ve Kenyon, 1957:28321

Vapur, 2001: 2122 Zorolu, 1986: 6523 Yldz, 2006: 3334


25/173

16

az mika vardr, rengi sarms kzl veya koyu kiremit rengi ve kahve tonlarnda

deiir. Bu grubun yaylm alan ise Bat Anadolu kylar, Kta Yunanistan,

Karadeniz, Kilikya ve Filistindir.24

DSA GRUBU

Dou Sigillatalar arasnda retimine balanan ilk gruptur.25 Uzun yllar

Pergamon kaplar olarak anlan DSAlar iin 1938 yeni bir isim vererek DS 2

adlandrmasn kulland.26

Hellstrm Helenistik Dnem retimi DSlar iin DSA1; Roma

mparatorluk Dnemi retimleri DSlar iin DSA 2 ifadesini kullanr.27

Eski literatrde Pergamon seramikleri, Kenyon snflandrmasnda ise

DSA olarak adlandrlmaktadr.28 Bu seramikler DSA 1 ve DSA 2 olarak iki alt

grupta incelenmektedir. Waage tarafndan yaplan snflandrmadaki

Helenistik Pergamon DSA 1e; Erken Roma Pergamon ise DSA 2ye karlk

gelmektedir. Bu sigillata tipinin retim yeri uzun sre Pergamon olarak

dnlmtr.29 Son yllardaki aratrmalara gre Pergamon tipinin

Bergama veya buna yakn bir Bat Anadolu merkezi deil, buluntu younluu

dikkate alnarak Dou Anadolu, Suriye, Filistin blgelerinde bir veya birka

merkezde retildikleri dnlmektedir.30 Hayes ise seramiklerin dalmna

ve buluntu younluuna bakarak31 orijinlerinin Suriye kylar olduunu

nermektedir.32

24 Adak, 1997:825 Yldz, 2006: 3526 Yldz, 2006: 3627 Hellstrm, 1965: 3028 Crowfoot ve Kenyon, 1957:28229 Vapur, 2001: 1830

Zorolu, 1986: 6231 Vapur, 2001: 1832 Adak, 1997: 10


26/173

17

DSAlarn retim tarihleri konusunda aratrmaclar farkl yorumlarda

bulunmulardr. Robinson ilk retimi M.. 2.yy.n ortalarna tarihlemektedir.33

Waage ve Jones bu gre katlmaktadr.34 Kenyon bunlarn balang

tarihleri iin M.. 86 yln verir.35 Yldza gre DSAlarn retimi M.S. 3. yy.

balarna kadar devam eder. 36

Bu tip seramiklerin karakteristik zellii, krem rengine yakn ak

krmz hamurlu ve koyu krmz astarl olulardr. Erken rnekler katksz ve

iyi frnlanmtr. Ge rneklerde piirme kalitesi ayndr. Hamur iinde az

mika ve kire katklar bulunmaktadr.37

Ziyaretsuyu kazsndan ele geen paralardan bir blm form, astar,

hamur zellikleri gz nne alndnda yukarda konu edilen gruplar iinde

DSA tipi seramik ile paralellik gsterir. (Grafik -2) (LEV:15, 7; LEV:21,

LEV:56, 7, LEV:61, 2, 3, 5, LEV:91, 2, 4, 6, LEV:123, 7, 9, LEV:196, 7,

8, LEV:214, LEV:231, LEV:262, 5). Bu seramiklerin benzerlerine Tarsus-

Gzlkule38, Hama39, Samaria40, Antiochia41, Taviumda 42 rastlanmtr.

1.1.2. Devety Grup

Devety grup olarak adlandrlan seramik grubu genellikle temiz ve

temize yakn hamurlu, az younlukta kk boyutlu kum, kalker ve mika

katkl, gzeneksiz orta derecede ve zsz piirilmi, arkta biimlendirilmi,

devety (10 YR 6/3) hamurlu ve devety yzey rengine sahip

seramiklerden olumaktadr. Byk ounluu astarsz olan bu seramikler

33 Robinson 1959: 11 not:734 Vapur 2001: 1835 Crowfoot ve Kenyon, 1957:28836 Yldz, 2006: 4137 Vapur, 2001: 1938 Goldman, 1950: Fig.18018839 Christensen ve Johansen, 1971: Fig.4 -840

Crowfoot ve Kenyon, 1957:28241 Waage, 1934: Pl:3, 4, 5, 642 Weber-Hdden 2003:266


27/173

18

arasnda az miktarda sarms devety (10 YR 7/6) renkte astar

grlmektedir. Bu grubun iinde anak formlar youn olarak bulunmaktadr.

Ancak mlek formlu kaplara da rastlanmaktadr. (LEV:22, 3, 4; LEV:33;

LEV:41, 4; LEV:52; LEV:81; LEV:10- 2; LEV:262,3; LEV:271)

(Grafik3)

1.1.3. Bej Grup

Bej astarl seramikler olarak tanmlanan grup genellikle orta

younlukta kk boyutlu kum, kalker katkl hamura sahip gzeneksiz

seramiklerdir. Bu seramik grubu ince cidarldr. Orta dereceli atete piirilmi

ve arkta biimlendirilmitir. Hamur iinde katk maddeleri ok iyi

seilememektedir. Pembemsi devety (5 YR 6/6) hamurlu, i ve d yzeyi

(2,5 Y 8/2) bej astarl seramiklerden olumaktadr. Bej renkli grubun iinde

anak ve mlek formlu kaplar bulunmaktadr. (LEV:58; LEV:192; LEV:22

2; LEV:311) ( Grafik3)

1.2. Kaba seramikler

Kaba seramik grubu, kaz alanndan youn olarak ele gemi bir grup

malzemedir. Tamam ark yapm olan bu seramikler kaln cidarl olmalar ve

hamur katklarnn orta ve byk boyutlarda olmalar nedeniyle bu balk

altnda incelenmitir.

Kaba seramikler olarak adlandrlan bu seramik grubunun hamuruna

sya ve krlmaya dayankl olmalar iin eitli katk maddeleri eklenmitir.

Bu katk maddeleri tak, kum, seramik tozu, saman ve kiretir. Kaba

seramik grubunun ierisinde bu katk maddeleri gzle grlebilecek ekilde

youn ve orta - byk boyutlardadr.


28/173

KNC BLM

SERAMK HAMUR GRUPLARI

Ziyaretsuyu kazsndan ele geen seramik paralar yzey ve hamur

renkleri gz nnde bulundurularak 1 2 3 4 5 olarak 5 ana hamur

grubu ierisinde deerlendirilmeye alnmtr. 5 ana hamur grubu, kendi

iinde katk maddelerine, katk maddelerinin younluklarna, doku

zelliklerine ve piirme ekillerine gre ayrca alt blmlere ayrlmtr. Bu

hamur gruplarnn genel zellikleri aadaki gibidir.

Ziyaretsuyu seramikleri deerlendirmeye alnrken ncelikle yzey

renklerine gre 5 ayr gruba blnmtr. 1 numaral grup (2,5 Y 8/2)ile (10YR 8/3) deien tonlarda bej renkte; 2 numaral grup (2,5 Y 7/4) ile (2,5 Y

6/3)deien tonlarda yeilimsi ak kahverengi renkte; 3 numaral grup (7,5

YR 7/4) ile (10 YR 7/6) deien tonlarda devety renkte; 4 numaral grup

(2,5 YR 5/6) ile (5 YR 5/6) deien tonlarda krmz renkte ve 5 numaralgrup (7,5 YR 2.5/1) ile (10 YR 3/1) deien tonlarda koyu gri renkte yzeye

sahip olan paralardan olumaktadr. 5 temel yzey rengi gz nnde

bulundurularak gerekletirilen bu ana gruplandrma daha sonra hamur

zellikleri gz nne alnarak her biri alt gruplara ayrlmtr. Her ana grup A

N harfleri arasnda kalan harflerle isimlendirilen alt gruplara ayrlmtr. A

grubu temiz, katk maddeleri bulunmayan hamur zelliine sahip olup

bundan sonra gelen harflerle temsil edilen hamur gruplar ise az miktarda

kk boyutlu katk maddelerinden balayarak git gide artan younlukta ve

daha byk boyutlu katk maddeleri iermektedir. Alt gruplar belirten harfler

yzey renklerine baklmakszn ayn katk maddeleri ve oranlarn

iermektedir. Her ana grupta tm harfler bulunmayabilmektedir. nk ayn

katk maddelerini ayn oranlarda ieren hamurlar her ana grupta

bulunmayabilir.


29/173

20

2.1 nce Seramikler

1 B, 3 A, 3 B, 4 A, 4 B, 5 A hamur gruplar genellikle ince seramiklerin

hamur gruplarn oluturmaktadr. Bu gruplarn genel zellii katksz ya da

temize yakn hamur zelliine sahip olmalardr.

1 B HAMUR GRUBU (bej astarl grup)

Orta younlukta kk boyutlu kum, az younlukta kk boyutlu

kalker, az younlukta orta boyutlu kum katkl; gzeneksiz; orta piirilmi;

arkta biimlendirilmi olan bu seramiklerde katk maddeleri olduka ince

yapdadr.Pembemsi devety (5 YR 6/6) hamurlu, i ve d yzeyi (2.5 Y

8/2) bej astarl seramiklerden olumaktadr.

3 A HAMUR GRUBU

Temiz hamurlu, gzeneksiz; orta, zl ve zsz pimi, arkta

biimlendirilmi, devety hamurlu (10 YR 7/4) ounlukla astarsz ancak

para zerinde kahvemsi devety astar bulunan seramiklerden

olumaktadr.

3 B HAMUR GRUBU

Temize yakn hamurlu, az younlukta kk boyutlu kum, kalker vemika katkl, gzeneksiz orta derecede ve zsz piirilmi, arkta

biimlendirilmi, devetynden (7.5 YR 6/4) pembemsi devetyne (5 YR

6/6), kahverengimsi devety (5 YR 6/6), (10 YR 6/3) tonlarda hamura sahip

seramiklerden olumaktadr. Byk ounluu astarsz olan bu seramikler

arasnda az miktarda sarms devety (10 YR 7/6) renkte astar

grlmektedir.


30/173

21

4 A HAMUR GRUBU (DSA hamur grubu )

Azyounlukta kk boyutlu kum, kalker ve mika katkl, gzeneksiz,

iyi piirilmi, arkta biimlendirilmi, krmzms (7,5 YR 7/4) hamurlu, d

yzey koyu krmz (7,5 YR 7/4) renkte astarl seramiklerden olumaktadr.

4 B HAMUR GRUBU

Az younlukta kk boyutlu kum, kalker, mika katkl olan bu

seramikler arasnda az miktarda seramik parasnda az younlukta kk

boyutlu tak katksna da rastlanabilmektedir. yi piirilmi, gzeneksiz,

arkta biimlendirilmi, krmzms devetynden, (5 YR 5/6) krmzmsya

(2,5 YR 6/8) kadar deien tonlarda hamurlu, astarsz seramiklerden

olumaktadr.

5 A HAMUR GRUBU

Katk maddeleri gzle seilemeyen, temiz hamurlu, gzeneksiz, iyi

piirilmi arkta biimlendirilmi, -yeilimsi- gri (7,5 YR 4/1) hamurlu, astarsz

seramiklerden olumaktadr.

2.2 Kaba Seramikler

1 C, 1 E, 1 F, 1 K, 1 N; 2 M, 2 E; 3 C, 3D, 3 E, 3F, 3 G, 3 H, 3 J, 3 L; 4

D, 4 E, 4 F, 4 G, 4 J, 4 K; 5 G, 5 I hamur gruplar genel olarak kaba

seramiklerin hamur gruplarn oluturmaktadr. Bu grup seramik, ierisindeki

orta boyutlu tak, kum ve kire katklar ile dier gruplardan ayrlmaktadr.

Bu grup seramikler ayrca, kk boyutlu kire, tak, mika, seramik tozu,

kum da iermektedir.


31/173

22

1 C HAMUR GRUBU

Orta boyutlu kalker, az younlukta kk boyutlu kum, tak, seramik

tozu ile az younlukta orta boyutlu kalker, orta seyrek gzenekli, sarms zl

(2,5 Y 7/4) ve zsz piirilmi, arkta biimlendirilmitir. Sarms

devetynden (7,5 YR 7/4), pembemsi devetyne (7,5 YR 6/4) deien

tonlarda hamurlu, d ve i yzey bej renkte (2,5 YR 7/4) astarl


1 E HAMUR GRUBU

Orta younlukta kk boyutlu kum, kalker, seramik tozu ile az

younlukta orta boyutlu kalker ve tak katkl, ince ve orta seyrek gzenekli,

pembemsi zl (5 YR 6/4) iyi piirilmi, arkta biimlendirilmi, ak

devetynden (10 YR 7/4) kahverengimsi (5 YR 5/6) ve k rmzms (5 YR

6/6) devetyne kadar deien tonlarda hamurlu, d ve i yzeyleri (5 Y

8/2)den (2.5 Y 8/2)ye kadar deien tonlarda bej renkte astarl


1 F HAMUR GRUBU

ok youn kk boyutlu kum, kalker, seramik tozu, orta younlukta

orta boyutlu kalker; az younlukta orta boyutlu tak ile az younlukta kk

boyutlu mika katkl, ince sk gzenekli, orta derecede piirilmi, arkta

biimlendirilmi, bej (2,5 Y 8/3) ve devetynn tonlarndan (7,5 YR 6/4) - (5

YR 6/6)-(7,5 YR 7/4)-(2,5 YR 6/6), kiremit rengine (2,5 YR 5/8 ) kadar

deien tonlarda hamur rengine sahip,astarsz veya bej astarl (10 YR 8/3) -(2,5 Y 8/2) - (2,5 Y 8/3) seramiklerden olumaktadr.


32/173


33/173

24

3 C HAMUR GRUBU

Az younlukta kk boyutlu kalker, kum ve mika katkl seramiklerden

oluan bu grup ierisinde ek olarak az younlukta orta boyutlu kalker katks

da karmza kmaktadr. nce seyrek gzenekli, iyi ve zsz piirilmi,

arkta biimlendirilmi, krmzms kiremit renginden (2,5 YR 5/6) grimsi

devety (7.5 YR 7/4) rengine deien tonlarda hamurlu seramiklerdir. Bugrupta hem astarl paralar bulunmaktadr hem de astarsz paralar

bulunmaktadr. Astarl paralarn d ve i yzeyleri sarms devety

renktedir (10 YR 7/4).

3 D HAMUR GRUBU

Az younlukta kk boyutlu kum, kalker, tak, mika ile az

younlukta orta boyutlu tak katkl, orta seyrek gzenekli, orta derecede

zsz piirilmi, arkta biimlendirilmi, devety hamurlu (10 YR 6/4), (7,5

YR 6/6), astarsz seramiklerden oluur.

3 E HAMUR GRUBU

Orta younlukta kk boyutlu kalker ile az younlukta kk boyutlu

kum katkl seramiklerden oluan bu grup ierisinde, az younlukta orta ve iri

boyutlu kalker paralar da karmza kmaktadr. nce seyrek gzenekli, iyi

ve zsz piirilmi, arkta biimlendirilmi, sarms devetynden (10 YR 7/4)krmzms devetyne (7,5 YR 6/4) deien tonlarda hamurlu, astarsz ve

devety (10 YR 7/4) astarl seramiklerden olumaktadr.

3 F HAMUR GRUBU

Kalkerli grup olarak adlandrlabilecek olan bu grup seramikler

genellikle ok youn kk boyutlu kum, kalker, seramik tozu, ortayounlukta orta boyutlu kalker, az younlukta orta boyutlu tak ile az


34/173

25

younlukta kk boyutlu mika katks iermekte olup baz seramiklerde orta

younlukta iri boyutlu kalker paralarna da rastlanabilmektedir. Orta seyrek

gzenekli, orta derecede zsz piirilmi, arkta biimlendirilmi, sarms

devetynden (10 YR 6/4) krmzms devetyne (2.5 YR 5/6) deien

tonlarda hamurlu, astarsz veya devety ve pembemsi devety astarl


3 G HAMUR GRUBU

Takl grup olarak da adlandrlabilecek olan bu seramik grubu ok

youn kk boyutlu kum, tak ve mika ile az younlukta kk boyutlu

kalker katks iermektedir. Orta sk gzenekli, orta derecede, zsz piirilmi

(iyi piirilmi olan rnekler de var), arkta biimlendirilmi, devetynden (10

YR 6/4) krmzms devetyne (2,5 YR 5/6) deien tonlarda hamurlu,

devety (7.5 YR 6/4) astarl veya astarsz seramiklerden olumaktadr.

3 H HAMUR GRUBU

Az younlukta orta boyutlu saman, az younlukta kk boyutlu mika,

az younlukta iri boyutlu kum, az younlukta orta ve iri boyutlu tak ile az

younlukta kk boyutlu kalker katkl, iri sk gzenekli, az ve zsz

piirilmi, elde biimlendirilmi, ak kahverengi (7,5 YR 6/4) hamurlu,

astarsz seramiklerden oluur.

3 J HAMUR GRUBU

Az younlukta kk boyutlu kum, kalker ve tak ile az younlukta

orta boyutlu tak katkl, orta seyrek gzenekli, orta derecede piirilmi,

arkta biimlendirilmi, devety hamurdan (2,5 YR 6/6) krmzms devety

hamura (5.YR 5/4) deien tonlarda hamur rengine sahip, astarsz



35/173

26

3 L HAMUR GRUBU

Orta younlukta kk ve orta boyutlu kum, az younlukta kk, orta

ve iri boyutlu kalker, orta younlukta kk ve az younlukta orta boyutlu

tak ile az younlukta kk boyutlu mika katkl, orta sk gzenekli, orta

derecede piirilmi, arkta biimlendirilmi, sarms devety (7,5 YR 6/4)

hamurlu, astarsz seramiklerden olumaktadr. Bu grubun zellii kaplarn

piirilmesi veya kullanmlar srasnda olumu olabilecek koyu gri renkte

renk dalgalanmalarnn bulunmasdr.

4 D HAMUR GRUBU

Az younlukta kk boyutlu kum, kalker, mika ve tak katkl, orta,

seyrek gzenekli, orta derecede piirilmi, arkta biimlendirilmi, krmzms

(2.5 YR 5/6) renkte hamura sahip bu rnekler arasnda, bir grup devety

zl (7.5 YR 6/6) piirilmitir. Astarsz seramiklerden olumaktadr.

4 E HAMUR GRUBU

Orta younlukta kk boyutlu kalker; az younlukta orta boyutlu

kalker ile az younlukta kk boyutlu kum, mika ve tak katkl, ince

seyrek gzenekli, iyi piirilmi, arkta biimlendirilmi, portakalms

krmzdan (5 YR 5/6), krmzya (2.5 YR 5/6) deien renklerde hamurlu,

astarsz seramiklerden olumaktadr.

4 F HAMUR GRUBU

Kalkerli grup olarak adlandrlabilecek olan bu grup seramikler

genellikle ok youn kk boyutlu kalker, seramik tozu, orta younlukta orta

boyutlu kalker ve seramik tozu, az younlukta orta boyutlu tak ile az

younlukta iri boyutlu kalker ve seramik tozu katkl, orta seyrek gzenekli,


36/173

27

orta derecede zsz piirilmi, arkta biimlendirilmi, portakalms krmz

(2,5 YR 6/6) hamurlu, astarsz seramiklerden olumaktadr.

4 G HAMUR GRUBU


youn kk boyutlu kum, tak ve mika ile az younlukta kk boyutlu

kalker katks iermektedir. Orta sk gzenekli, orta derecede, zsz piirilmi

(iyi piirilmi olan rnekler de var), arkta biimlendirilmi, devetynden (10

YR 6/4) krmzms devetyne (2,5 YR 5/6) deien tonlarda hamurlu,

astarsz seramik paralarndan olumutur.

4 J HAMUR GRUBU

Az younlukta kk boyutlu kum, kalker, mika ve tak katkl, ince,

seyrek gzenekli, iyi piirilmi, arkta biimlendirilmi, krmzms (2,5 YR 6/6)

hamurlu, astarsz seramiklerden olumutur

4 K HAMUR GRUBU

Orta younlukta kk boyutlu kum, kalker, az younlukta orta boyutlu

tak ile az younlukta kk boyutlu mika katkl, orta, seyrek gzenekli,

orta derecede piirilmi, arkta biimlendirilmi, krmzms (2,5 YR 5/6)

hamurlu, astarsz seramiklerden olumutur. Bu grubun zellii kaplarnpiirilmesi veya kullanmlar srasnda olumu olabilecek koyu gri renkte

renk dalgalanmalarnn bulunmasdr.

5 G HAMUR GRUBU


youn kk boyutlu kum ve tak ile az younlukta kk boyutlu kire veorta boyutlu tak katks iermektedir. Bu grupta dier seramiklerle


37/173

28

karlatrldnda nispeten daha youn bir mika katks gzlenmektedir,

orta, sk gzenekli, orta derecede piirilmi, arkta biimlendirilmi, ok koyu

gri (7,5 YR 2.5/1) hamurlu, astarsz seramiklerden olumaktadr.

5 I HAMUR GRUBU

Orta younlukta kk ve orta boyutlu tak, orta younlukta kk

boyutlu kum ile az younlukta kk boyutlu kalker ve mika katkl, orta, sk

gzenekli, kt piirilmi (yanm), elde biimlendirilmi, koyu gri (10 YR 3/1)

hamurlu, astarsz seramiklerden olumaktadr.1

1 Hamur ve yzey renkleri belirlenirken MUNSEL SOIL COLOR CHARTS 2000 kullanlmtr.


38/173

NC BLM

SERAMKLERDE FORM

Bu ksmda, yukarda genel olarak hamur zellikleri anlatlan

Ziyaretsuyu seramik buluntular form zellikleri asndan deerlendirilecektir.

Formlar belirlenirken her kap grubuna bir tip numaras verilecektir.

T 1 - Dik basit az kenarl, derin tabaklar

T 2 - Da ekik az kenarl, s tabaklar

T 3 - e ekik dudakl, yayvan anaklar

T 4 - ten kalnlatrlm dudakl, yayvan anaklar

T 5 - Keskin karnl, basit az kenarl, s anaklar

T 6 - Basit az kenarl, s anaklar

T 7 Basit az kenarl, yayvan anaklar

T 8 Dtan kalnlatrlm az kenarl, yayvan anaklar

T 9 ten kalnlatrlm az kenarl, yayvan anaklar

T 10- Dik gvdeli keskin omuzlu anaklar

T 11- Dike yakn boyunlu basit az kenarl, anaklar

T 12 Omurgal anaklar

T 13 Dtan kalnlatrlm azl, kresel anaklar

T 14 ten kalnlatrlm azl, kresel anaklar

T 15 Dtan kalnlatrlm dudakl, boyunsuz mlekler

T 16 ten ve dtan kalnlatrlm, boyunsuz mlekT17 Da ekik az kenarl, boyunsuz mlek

T18 Dtan kalnlatrlm dudakl, boyunlu mlek

T19 Dik, basit az kenarl, boyunlu mlek

T20- Da ekik az kenarl boyunlu mlek

T21- Yonca azl mlek

T22- e ekik, da kalnlatrlm azlie

T23- Da ekik az kenarl, tencere formu


39/173


40/173

31

rastlanmtr.(LEV:1; 1, 2, 3)de grlen s tabaklar az ksm da doru

alan ve genellikle az ksmnda yiv bezeme bulunan paralardr. Bu

paralarn dnda (LEV:1; 4, 5, 6, 8)de grlen tabaklar dik yahut ie dnk

az kenarl olarak karmza kmaktadr.

3.1.1.2 Derin Tabaklar

Derin tabaklar olarak ele alnan (LEV:34) kaplarn benzerlerine

Tarsus-Gzlkule13, Hama14, Samaria15, Antochia16, Taviumda17

rastlanmtr. Ziyaretsuyundan ele geen derin tabaklardan bir ksmnn

zerinde delikler gzlenmektedir ( LEV:3, 5). Bu delikler seramiklerin onarm

iin kullanlm olabilir.

3.1.2 anaklar

Genellikle toprak ya da metalden yaplm yayvan ve ukurca kaplara

anak denir. Kse ise cam ya da topraktan yaplm derince anaktr.18Genel

olarak derinlii az, yayvan gvdeli ve az ap kap yksekliinin drt katna

eit ya da daha fazla olan kap formlar s anaklar olarak adlandrlr. Az

ap, kap yksekliinin iki katndan fazla olan, ak azl, yayvan veya yar

kresel gvdeli kap formlar da bu grubun iinde yer almaktadr.19

11 Waage, 1948: Pl:3, 4, 5, 612 Weber-Hdden 2003:26613 Goldman, 1950:Fig.178, 179, 18014 Christensen ve Johansen, 1971: 3915 Crowfoot ve Kenyon, 1957:Fig.5416 Waage, 1934: Pl:3, 4, 5, 617

Weber-Hdden 2003:26618 kse, 1993: 4919 kse, 1993: 49


41/173

32

3.1.2.1. Yayvan anaklar

Ziyaretsuyu kazsndan ele geen yayvan anaklarn (LEV:121415

16) benzerlerine Tarsus-Gzlkule20, Hama21, Samaria22, Antochia23,

Taviumda24 rastlanmtr. Ziyaretsuyu kazsndan ele geen yayvan

anaklardan bir blm gvde ksmnda keskin bir dn yaparak dip

ksmna gelmektedir (LEV:9; 5, 7). Baz yayvan anaklarn ise gvde

ksmndaki dnleri daha yumuaktr (LEV:8).

3.1.2.2. S anaklar

Ziyaretsuyu kazsndan ele geen s anaklarn (LEV:161718)

benzerlerine Tarsus-Gzlkule25, Hama26, Samaria27, Antochia28,

Taviumda29 rastlanmtr.

3.1.2.3. Kresel anaklar

Ziyaretsuyu kazsndan ele geen kresel anaklarn (LEV:5; 4, 5, 6,

7) benzerlerine Tarsus-Gzlkule30, Hama31, Samaria32, Antochiada33,

rastlanmtr.

20 Goldman, 1950:Fig 18421 Christensen ve Johansen, 1971:Fig.3922 Crowfoot ve Kenyon, 1957: 5423 Waage, 1934: Pl:3, 4, 5, 624 Weber-Hdden 2003:26625 Goldman, 1950:Fig.17826 Christensen ve Johansen, 1971:Fig.4527 Crowfoot ve Kenyon, 1957,5628 Waage, 1934: Pl:3, 4, 5, 629 Weber-Hdden 2003:26630 Goldman, 1950:Fig.17831

Christensen ve Johansen, 1971:Fig.4532 Crowfoot ve Kenyon, 1957,5633 Waage, 1934: Pl:3, 4, 5, 6


42/173

33

3.1.2.4. Omurgal anaklar

Ziyaretsuyu kazsndan ele geen omurgal anaklarn (LEV:6)

benzerlerine, Hama34, Samaria35, Antochiada36 rastlanmtr. (LEV:61)de

grlen anan dudak ksmndan gvdeye uzanan blmnde spiral

bezeme ve gvdenin ikin olan blmnde ise yaprak bezeme

grlmektedir. Bu parann benzerlerine Hama37 ve Samariada38

rastlanmtr.

3.1.3 mlekler

Genel anlamda gvde genilikleri ile gvde ykseklikleri birbirine

yaklak olarak eit, az ap gvde apnn yarsna yakn olan boyunsuz ya

da boyunlu kaplara mlek denir.39

Yemek piirme kab olarak kullanlan, ya da iinde sv ya da kat

besinler saklanan pimi toprak kaplara mlek denir. Kulplu ya da tutamakl

ve kapakl trlerine tencere, tutamaksz ve kapaksz trlerine ise gve ad

verilmektedir.40

Testi ise kulplu, geni gvdeli, dar boazl, emzikli ya da emziksiz,

aatan oyma ya da pimi topraktan yaplm su kaplar iin kullanlr. Tek

dikey kulplu, dar azl, boyunlu, mlek biimli kaplar olup, dz yuvarlak

azl ya da aktacak azl olabilirler.41

(LEV: 251)de grlen Ziyaretsuyutesti formunun benzerine Samariada rastlanm ve Crowfoot ve Kenyon

tarafndan M.. 2. yy.a tarihlenmitir. Ziyaretsuyundan ele geen testi

34 Christensen ve Johansen, 1971:Fig.4535 Crowfoot ve Kenyon, 1957,5636 Waage, 1934: Pl:3, 4, 5, 637 Christensen ve Johansen, 1971:Fig.4538 Crowfoot ve Kenyon, 1957,5639 kse, 1993: 55

40 kse, 1993: 5541 kse, 1993: 55


43/173

34

formlar ( LEV:25 26 ) genellikle bezemesiz olmakla birlikte boya bezemeli

(LEV:25; 2) olarak ta karmza kmaktadr.

Amphora Yunanca iki kulplu anlamna gelen amporeus

szcnden gelmektedir. Dar boyunlu, karnl, ykseklii 20 cm.den yksek

olan iki kulplu testiler iin kullanlmaktadr.42 Ziyaretsuyundan ele geen

amphora formlu kabn (LEV:27; 6) benzerlerine Samariada 43 rastlanmtr.

Crowfoot-Kenyon tarafndan Ge Hellenistik Dneme tarihlenmitir.

3.1.3.1. Boyunlu mlekler

Ziyaretsuyu kazsndan ele geen (LEV:27, LEV:28, LEV: 31) paralar

bu gruba dhil edilmitir. Bu paralarn benzerlerine Tarsus-Gzlkule44,

Hama45, Samaria46, Taviumda47 rastlanmtr.

3.1.3.2. Boyunsuz mlekler

Ziyaretsuyu kazsndan ele geen (LEV:28 - 30, LEV:34 - 36) paralar

bu gruba dhil edilmitir. Bu paralarn benzerlerine ise Tarsus-Gzlkule48,

Hama49, Samaria50, Antochia51, Taviumda52 rastlanmtr.

42 kse, 1993: 5843 Crowfoot ve Kenyon, 1957: Fig.4244 Goldman, 1950: Fig.20921045 Christensen ve Johansen, 1971: Fig.7046 Crowfoot ve Kenyon, 1957: Fig.697247 Weber-Hdden 2003:26648 Goldman, 1950:Fig.18649 Christensen ve Johansen, 1971: Fig.7050

Crowfoot ve Kenyon, 1957: 555751 Waage, 1948: Pl:3, 4, 5, 652 Weber-Hdden 2003:266


44/173

35

3.1.3.3. Testiler

Ziyaretsuyu kazsndan ele geen (LEV:26; 2, 3, 4) paralar bu gruba

dhil edilmitir. Bu paralarn benzerlerine ise Samariada 53 rastlanmtr.

Crowfoot ve Kenyon tarafndan M.. 2. yy.a tarihlenmitir.

3.1.4. Ungantarium

Ungantariumlar, kk genel olarak kulpsuz, ikin karnla boyun

ksmna doru incelen dar gvdeli ve dar boyunlu ielerdir.54 Ziyaretsuyu

kazsndan ele geen ungantariumun (LEV:23; 2) benzerlerine Gzlkule

Tarsusta55, Eretriada 56 ve Paphosta57 rastlanmtr ve M.. 2. yy.a

tarihlenmitir.

3.2 Kaba seramikler

Kaba seramik olarak nitelendirdiimiz bu malzeme grubu gnlk

kullanma ynelik kap biimlerinden olumaktadr.

3.2.1 Tabaklar

Ziyaretsuyu kazsndan ele geen paralar (LEV:1, LEV:4; 2, 4,

6 LEV:7; 4, 3) bu gruba dhil edilmitir. Bu seramiklerin benzerlerine Tarsus-

Gzlkule58, Hama59, Samaria60, Orantes kenarndaki Antoch61, Taviumda62

rastlanmtr.

53 Crowfoot ve Kenyon, 1957: Fig.58654 Hellstrm, 1965: 2355 Goldman, 1950:187-E,233,23756 Metzger, 1969,Taf:291257 Hellstrm, 1965: Pl:3417158 Goldman, 1950:Fig.17817959 Christensen ve Johansen, 1971:Fig.2760

Crowfoot ve Kenyon, 1957:Fig.5161 Waage, 1948: Pl:11062 Weber-Hdden 2003:266


45/173

36

3.2.1.1 S Tabaklar

Ziyaretsuyu kazsndan ele geen paralar (LEV:2; 4, 5, 7, LEV:3; 4

LEV:4; 4) bu gruba dhil edilmitir. Bu seramiklerin benzerlerine Tarsus-

Gzlkule63, Hama64, Samaria65, Antochia66, Taviumda67 rastlanmtr.

3.2.1.2 ukur Tabaklar

Ziyaretsuyu kazsndan ele geen paralar (LEV:3;7, 8, 9 LEV:4; 5, 6)

bu gruba dhil edilmitir. Bu seramiklerin benzerlerine Tarsus-Gzlkule68,

Hama69, Samaria70, Antochia71, Taviumda 72 rastlanmtr.

3.2.2 anaklar73

(LEV:5) de grlen kresel anaklarn, (LEV:6) da grlen omurgal

anaklarn (LEV:7 - 12) de grlen yayvan anaklarn, (LEV:13 - 19) da

grlen s anaklarn benzerlerine Tarsus-Gzlkule74, Hama75, Samaria76,

Antochia77, Taviumda78 rastlanmtr.

63

Goldman, 1950:Fig.17864 Christensen ve Johansen, 1971:Fig. 2765 Crowfoot ve Kenyon, 1957: 555766 Waage, 1948: Pl:1-1067 Weber-Hdden 2003:26668 Goldman, 1950:69 Christensen ve Johansen, 1971:Fig.2670 Crowfoot ve Kenyon, 1957: 555771 Waage, 1948: Pl:3, 4, 5, 672 Weber-Hdden 2003:26673 anak tanm iin baknz s:3174 Goldman, 1950:Fig.17975 Christensen ve Johansen, 1971:Fig.476



46/173

37

3.2.2.1. Yayvan anaklar

Ziyaretsuyu kazsndan ele geen (LEV:7 11) paralar bu gruba

dhil edilmitir. Bu seramiklerin benzerlerine Tarsus-Gzlkule79, Hama80,

Samaria81, Antochia82, Taviumda 83 rastlanmtr

3.2.2.2. S anaklar

Ziyaretsuyu kazsndan ele geen (LEV:13 19) paralar bu gruba

dhil edilmitir. Bu seramiklerin benzerlerine Tarsus-Gzlkule84, Hama85,

Samaria86, Antochia87, Taviumda 88 rastlanmtr.

3.2.3. mlekler

Ziyaretsuyundan ele geen seramiklerden mlek formu verenler

boyunlu ve boyunsuz mlekler ve testiler olmak zere 3 grupta

deerlendirilmitir.

3.2.3.1 Boyunlu mlekler

Ziyaretsuyu kazsndan ele geen (LEV:25 ve 27 32) paralar bu

gruba dhil edilmitir. Bu seramiklerin benzerlerine Tarsus-Gzlkule89,Samariada 90, rastlanmtr.

79 Goldman, 1950:Fig 17980 Christensen ve Johansen, 1971:Fig.481 Crowfoot ve Kenyon, 1957:Fig.5482 Waage, 1948: Pl:11083 Weber-Hdden 2003:26684 Goldman, 1950:Fig 18885 Christensen ve Johansen, 1971:Fig.486



47/173


48/173

DRDNC BLM

SERAMK BEZEMELER

Ziyaretsuyu kazsndan ele geen bezemeli seramikler; boya bezemeli

seramikler, kabartma, kazma, oluk bezemeli seramikler ve kalpta

biimlendirilmi seramikler olarak 3 ana grupta toplanmtr (Grafik 5).

Boya bezemeli gruba dhil olan seramiklerden 26 tanesi eitli enlerde

eritlerden oluan boya bezemelerle sslenmitir. Bu seramiklerden 4

tanesinde erit bezeme bitkisel motifle beraber kullanlmtr. (LEV:25; 2,

LEV:19; 4, LEV:20; 1, 2)

Zorolunun verdii bilgilere gre Kzlrmak Havzasnda M.. 1. binin

ilk yarsndan nce ak ve kapal kaplarn tek veya ok renkli olarak enleri

deien izgi ve eritlerle bezenmesi fazla yaygn olmayan bir gelenekti.

Ancak .. 1. binin ilk yarsnda Gordion, Tarsus, Bat Anadolu, Adalar ve

Kbrsta kullanlan ssler arasnda idi. Aliarda .. 1. binin ortalarndan

itibaren geometrik elerle ssleme anlay uygun olarak belirli ana motifleri

birbirinden ayrmada kullanlan izgi ve eritler bazen tek balarna birer ss

motifi olarak kullanlmtr. Bylece ayn gelenek daha gelimi olarak

Helenistik aa ulamtr.1

Kzlrmak Havzas kaplarnda da anaklarn veya tabaklarn i

yzeylerinin tek veya ok renkli olarak eritlerle bezenmi olduu

grlmektedir. Bu zelliin Demir Devrinden beri var olan bir gelenek olduu

dnlmektedir.2 (LEV:22)de grlen erit bezemeli paralarn benzerlerine

1

Zorolu, 1987: 65692 Zorolu, 1987: 6569


49/173

40

Boazkydede rastlanmtr. Maier3 M.. 3. yy. ile Agustus Dnemi arasna

tarihledii erit bezemeli paralar Galat Seramii olarak adlandrmtr.4

Ziyaretsuyu kazsnda ele geen devety astar stne gri renkte

boya ile yaplm sarmak motifi dikkat ekicidir (LEV:19; 4, LEV:20; 1,3,

LEV:26; 2). Sarmak motifi Helenistik Dnem seramiklerinde ok grlen

bitki sslerinden biridir. Bat Yamac Kaplar denilen tipler yannda talyada

Gnathia, Msrda Hadra kaplarnda sarmak ana ss motiflerinden biri

olarak grlmektedir. Bat Yamac stilindeki kaplarn da asl veya taklitleri

Anadoluda yaygn olarak grlmektedir. Kzlrmak Havzasnda da bu

sevilen motif kullanlmtr. Havzada sarmak motifi zellikle krater, amfora

gibi kaplar zerinde grlmektedir.5

Kaplarn yzeyine ilenmi olan sarmak motifinin benzerleri daha

nce de baz arkeolojik merkezlerde ele gemitir. Balkan-Smer tarafndan

Roma, Ge Roma ve Bizans karm Klasik a tabakasna tarihlenen Hac

Bekta - Suluca Karahyk kp6, Zorolu tarafndan M.. 2. yy. sonu veya

M.. 1. yy.n ilk yarsna tarihlenen Boazky amporas7, Eskiyapardaki kp

paras8, Zorolu tarafndan M.. 4. yy. sonu veya Erken Helenistik Dneme

tarihlenen Topakldaki memeli kp9 sarmak motifinin kullanld baz

seramiklerdendir.

Sarmak dalnn seramikler zerinde kullanlmasndan da anlalaca

zere Helenistik Dnemde geleneksel motiflerin yan sra zamann sevilen

motifleri de kullanlmtr. Burada geleneksel motiflerle yeni motifler

kaynatrlmaya allmtr.10

3 Maier, 1963: Abb.15,194 Maier, 1963: 2475 Zorolu, 1979: 3453546 Balkan ve Smer, 1968: 36; Res: 237 Zorolu 1986: 466; Res: 138

Zorolu 1979:352 Res: 69 Zorolu, 1987: 67 Res:1010 Zorolu, 1987: 6569


50/173

41

Sarmak motifi blgede demir devrinde balayp, Helenistik ada

Kzlrmak havzas kaplar zerinde baz ekil deiiklilikleriyle devam

etmitir. Bu bitki motifi bu dnemdeki kaplarda stilize bir karakter tar.

Yapld dnemdeki ssleme anlaynn doal bir sonucu olan bu ekildeki

tasvir daha ge dnemde devam etmektedir. Bu ekilde sarmak motifinin

ana motif olarak kaplar zerinde kullanld, Batdaki rnekleri taklit eden

ancak bunun yannda blgede ok eskiye giden zelliklere sahip bir motifin

(aak motifi) tekrarlanmasyla geleneksel ve yeniliki zelliklerin

badatrlmaya allmtr. Aak motifi daha sonraki rneklerde farkl bir

anlayla ele alnm ve yaprak tomurcuk motifi denilen ekilde tasvir

edilerek Kzlrmak havzas kaplarnn imalinin bitimine kadar kullanld

bilinmektedir.11

Ziyaretsuyu kazsnda 4 adet parann zerinde devety astar

zerine koyu gri renkte sarmak motifi grlmektedir (LEV:19; 4, LEV:20;

1,3, LEV:26; 2).

Kzlrmak Havzasnda ele geen bu boyal seramik tr

aratrmaclar tarafndan farkl isimlerle adlandrlmak istenmitir. Bu

seramiin isimlendirilmesi ve kkeni konusunda aratrmaclar arasnda fikir

birlii yoktur.

zsait ve zsait12 tarafndan verilen bilgilere gre; ilk olarak Zorolutarafndan Kzlrmak Havzas Seramii, Bittel ve Maier tarafndan

Sogenannte galatische Keramik, De Genourillac tarafndan Kapadokya

seramii, Akarca tarafndan Yerel Pontik Seramii Zahn tarafndan Galat

seramii diye adlandrlan bu tip Helenistik seramik, Kzlrmak Havzas

denilen blgede youn olarak ele gemitir.

11 Zorolu, 1987: 656912 zsait ve zsait, 2003: 325


51/173

42

Orta Anadolu boyal kaplar literatrde Frig seramii olarak ele

alnmtr.13 Beyaz fonun zerine dekorun yaplmas Frig seramii diye

adlandrdmz Demir Devri seramiine kadar giden yerel eski bir

gelenektir.14

Akarca da bu boyal seramiin Demir Devrinden baka ikinci bin

Kapadokya seramiine kadar giden ok eski yerli bir gelenee dayandn

dnmektedir. Desenlerde kullanlan renk ve motifler iin ise Frig seramiini

iaret etmektedir.15

Zorolu Demir Devrindeki Frig seramiinin zaman iinde bir gelime

arz ettiini, zellikle M.. 7. yy.dan itibaren bu kaplarn zerindeki

sslemelerin ok renkli bir karakter gsterdiini ifade etmektedir. Bu ok

renklilii oluturan krmzms kahverengi, beyaz ve siyah boyalarla yaplan

motiflerle seramik ekolnde yeni bir dnemin baladn belirtir.16 Beyaz

boya astar rengi, dier renkler ise motif rengi olarak kullanlmtr. Bu

kaplarn zerindeki geometrik motiflerin de M.. 1. binin ilk yars ile

balantl olduu dnlmektedir. Bunun sebebi ise Kzlrmak Havzas

kaplarnn zerindeki motiflerin gelimi ekilde Demir Devrindeki teknie

uygun olarak kullanlmasdr.17 Ziyaretsuyundan ele geen 6 para zerinde

de beyaz boyann astar rengi olarak kullanlarak, bunun zerine siyah ve

krmz kahverengi renkte motifler yapld grlmektedir (LEV:19; 5,

LEV:21; 3).

.

M.. 6. yy. ortalarna kadar Frig seramii eitli stil deiikliklerine

ramen n planda kalm ancak daha sonra yok olmaya balamtr.

Kzlrmak Havzasnda baz atlyelerde youn olmasa da kap retimi devam

etmitir. zellikle Sinop, Akalan, Samsun gibi merkezlerde boyal kaplar hala


Akarca, 1960: 14516 Zorolu, 1987: 656917 Zorolu, 1987: 6569


52/173

43

eski gelenee ait izler tar. Tm Kzlrmak Havzasnda zellikle M.. 2. ve

1. yy.larda yeniden youn olarak yerli boyal kap retimine baland

dnlmektedir.18

Bu materyal, Yeilrmak - Kzlrmak arasndaki blgenin ve Kzlrmak

kavsinin iindeki yaylm gz nnde bulundurularak Kzlrmak Havzas

Seramikleri olarak adlandrlr. Bu seramiin form ve dekor olarak Demir

Devrine kadar giden yerel zellikler gsterdii, Helenistik Dnemde de

blgede yeni formlar ve motiflerin ortaya kt dnlmektedir.19

Bu seramiklerin retim merkezi konusu da henz aydnlatlabilmi

deildir. Bittel retim merkezinin Tavium olabileceini dnmektedir.20

Akarca ise bu seramiklerin retim merkezinin Kara Samsun olduunu

sylemektedir.21

Blgede Demir Devrine kadar giden retim atlyelerinin bulunduu ve

bu atlyelerin Helenistik Dnemde moda olan baz ekilleri ve metalik

vazolarn taklitlerini rettii dnlmektedir. mlekiler, kendi z

dekorasyon stillerini taklit vazolarn zerine ilemekte ve yerel seramik bu

sentezden domaktadr.22

Kzlrmak kavsinde bulunan ve engeltepe kazsnda ortaya kan

seramik rneklerinin Anadoludaki yerel halk tarafndan Helenistik Dnemde

retildii kabul edilmektedir.23

Zorolu, kaplarn zerindeki motiflerin ve kap ekillerinin Galat rk ile

balantsnn tespitine yarayacak zelliklerinin bulunmamas ve yayl

alanlarnn da Pontus ve Kapadokya ile snrl olmamas gibi zellikleri gz

18 Zorolu, 1987: 656919 zsait ve zsait, 2003: 32520 Bittel, 1974:23721

Akarca 1960:14522 zsait ve zsait, 2003: 32523 zsait ve zsait, 2003: 325


53/173

44

nne alarak bu kaplar Kzlrmak Havzas kaplar olarak adlandrmtr.

Tm bunlarn yannda zellikle zerlerindeki ssler bakmndan Demir a

kaplarna da yaknlna dikkat ekmektedir.24 Buna kar Akdenizdeki

Helenistik seramiin retim teknikleri, dekor renkleri ve formlaryla Zahnn

1907de Galat Seramii diye adlandrd seramikler arasnda benzerlikler

bulunmaktadr.25 Bittel ise bu malzemenin Galat topluluunun tamamna

deil sadece Trokmelere ait blgede snrlandn syler.26 Trokmelerin

kendi z kltrlerinde bulunan motiflerin yan sra, Helenistik motifleri ve

formlar benimseyerek kullandklar dnlmektedir.27

4.1 nce seramikler

Ziyaretsuyu kazsndan ele geen ince seramiklerden 112 para

bezemeli olarak ele gemitir. 31 adet seramik boya bezemelidir. 5 adet

seramik kalp ta yaplmtr.1 adet para ise kazma bezemelidir. Bu

seramiklerden bir blmnn yzeyi hasarl olduu iin kataloga

alnmamtr.

4.1.1. Boya Bezeme

Kabn hamur ya da astar yzeyine, ierdii deiik bileimli

minerallerden tr farkl renk veren kilden yaplm, astara benzer kvamda

kil karmnn fra ya da benzeri bir aletle srlmesiyle yaplan bir bezeme

trdr.28 Ziyaretsuyunda 31 para, boya bezemeli olarak ele gemitir.Bunlardan 12 tanesi eitli enlerde erit bezemelidir (LEV:35, LEV:22; 3 6)

(Grafik- 6).


Bittel, 1974:23727 zsait ve zsait, 2003: 32528 kse, 1993: 32


54/173

45

4.1.2. Kalp Bezeme

Ziyaretsuyu kazsnda 5 adet para kalp kullanlarak yaplmtr.

Negatif kalp teknii kullanlarak oluturulmu bu bezemeli seramik (LEV:6; 1,

LEV:19; 3, 6, 7, 8) Megara kseleri olarak adlandrlmtr. Megara kse

dudak ksmnda ok az genileyen, kalpta yaplm, derin kselere denir.29

ki seramik paras zerinde yaprak bezeme grlmektedir (LEV:19; 3,6) ,

(LEV:6; 1). Bu bezemenin benzerlerine Sadberk Hanm Mzesi

Katalogunda30 rastlanmtr ve M.. 2. yy. ortalarna tarihlenmitir. Bir para

zerinde ise spiral bezeme ve yaprak bezeme bir arada kullanlmtr.

(LEV:6; 1). Bu parann bezeme benzerleri Sadberk Hanm Mzesi

Katalogunda bulunmutur.31 Tanju Anlaan tarafndan M.. 2.1. yy.la

tarihlenen parada Ziyaretsuyu kab zerindeki gibi ortas damarl yaprak

bezeme bulunmaktadr (LEV:6; 1). Ayrca yine ayn katalogda yer alan bir

para zerindeki spiral bezeme de Ziyaretsuyundan ele geen bir Megara

ksesi (LEV:6; 1) zerinde bulunmaktadr32. Ziyaretsuyu kazsndan ele

geen seramiklerden bir tanesinin dip ksmnda iek rozet yer almaktadr

(LEV:19; 7). Bu parann benzerine ise Sadberk Hanm Mzesi

Katalogunda33 ve Hamada34 rastlanmtr. Christensen ve Johansen bu

paralar M.. 2. yy.a tarihlemektedir35. Ziyaretsuyundan ele geen bir

Megara ksesi parasnn zerinde ise ion kymationu bulunmaktadr.

Kabartma bant bir amorf para zerinde ion kymationu ile birlikte

kullanlmtr (LEV:19; 7). Bu bezemenin benzerine Hamada rastlanmtr.36

Ayrca Sadberk Hanm Mzesi katalogunda da zerinde ion kymationu

bulunan Megara kseler bulunmaktadr.37 Bu seramikler de M.. 150100

yllar arasna tarihlenmitir.

29 Crowfoot ve Kenyon, 1957:25730 Anlaan,2000: 69731 Anlaan,2000:1072432 Anlaan,2000: 1092533 Anlaan,2000: 1473734 Chrstensen ve Johansen,1971: 34, Fig:13535

Chrstensen ve Johansen,1971: 2536 Chrstensen ve Johansen,1971: 34, Fig:14237 Anlaan,2000: 11928


55/173

46

4.1.3. Kazma Bezeme

Ziyaretsuyu kazsndan ele geen bir dip parasnn i ksmnda entik

bezeme bulunmaktadr (LEV:231). Bu parann benzerlerine Yceren38

nekropol kazlarnda rastlanm, Paphosta ise yine i ksmnda entik

bezemeli dip paralar ele gemitir. Hayes39 tarafndan bu paralar M.. 2.

1. yy.a tarihlenmitir.

4.2 Kaba seramikler

Hamur gruplar 1 C, 1 E, 1 F, 1 K, 1 N; 2 M, 2 E; 3 C, 3 D, 3 E, 3 F, 3

G, 3 H, 3 J, 3 L; 4 D, 4 E, 4 F, 4G, 4 J, 4 K; 5 G, 5 I olan kaba seramik grubu

tak, kum ve kire katklar ile mika ve seramik tozu iermektedir.

Ziyaretsuyundan ele geen ve kaba seramik olarak deerlendirilen 656 adet

seramikten 13 tanesi boya bezekli olup 1 tanesi de kabartma bezeklidir

4.2.1.Boya Bezeme

Ziyaretsuyunda 13 para boya bezemeli olarak ele gemitir.

Bunlardan 8 tanesinde sarmak motifi bulunmaktadr (LEV:19; 4, LEV:20; 1,

3, 4, LEV:21; 2, 3, LEV:22; 1, 2). Bu paralardan 4 tanesinde hem erit

bezeme hem de bitkisel motifler kullanlmtr (LEV:19; 4, LEV:20; 1, 3,

LEV:26; 2).

4.2.2. Kabartma, Kazma ve Bask Bezeme

Ziyaretsuyu kazsndan ele geen bir amorf para (LEV:21; 1)

zerinde hem entik bezeme hem de parmak bask bezeme bir arada

38enyurt vd.2006:Fig:1594839 Hayes,1991: Fig: LI-E2


56/173

47

kullanlmtr. Ayrca bu para zerinde kabartma bant bezeme de

bulunmaktadr.

Bir tabak parasnn az ksmnda ise oluk bezeme kullanlmtr

(LEV:1; 1). Bu parann benzerine ise Hamada rastlanmtr. Chrstensen ve

Johansen40 tarafndan Roma Dnemine (M.. 30) tarihlenmitir. Hamada

ele geen bu kap Ziyaretsuyu tabana yzey rengi ve hamur zelliklerinden

ok, form olarak benzemektedir.

40 Chrstensen ve Johansen,1971: 78, Fig:3.2a,3.2b


57/173

SONU

Bu almada 2004 ylnda Sivasn Merkez lesinde, Ziyaretsuyu

Mevkiinde yaplan Ziyaretsuyu kazsndan ele geen seramikler

deerlendirilmitir.

Kaz sonucunda ele geen seramikler formlar, bezeme teknikleri,

hamur nitelikleri bakmndan incelenmi ve katalog hazrlanmtr. Yaplan bu

incelemeler sonucunda kap tipleri belirlenmi ve tipolojik olarak dzenlenen

levhalar hazrlanmtr. Bu konuyla balantl olarak literatr taramas

yaplm ve bu kap tiplerinin benzerlerine ulalmaya allmtr. Yaplan

literatr almas sonucunda bu kap tiplerinin benzerlerine rastlanm ve bu

verilernda eitli merkezlerle balantlar kurulmutur. Bu verilernda

Ziyaretsuyu yerleiminin tarihlenmesine ve kltrel ilikilerine ilikin eitli

sonulara ulalmtr.

Seramikler iinde Anadoluda da retiminin varl bilinen ve literatre

Terra Sigillata olarak geen seramik grubu, Kzlrmak Havzas kaplar, Galat

Seramii, Yerel Pontik Seramii olarak isimlendirmeler yaplm olan boya

bezemeli grup zellikli seramik gruplarn oluturmaktadr. Bu seramik

gruplar tarihlendirme konusunda nemli ipular vermektedir.

Kaba malzeme olarak nitelendirilen gnlk kullanm kaplar tarihleme

konusunda yeterli veri oluturmamaktadr. Kaba malzeme olarakdeerlendirilen seramik grubunda zellikle byk boyutlu kplerin

benzerlerine Taviumda rastlanmtr. Yine bu kaba malzemenin profil olarak

benzerlerine Antiochiada az da olsa rastlanmtr. Bu malzeme grubu yeterli

tarihleme verememektedir. Ancak DSA grubuna dhil olan seramik grubu

M.. 21 yy. tarihini vermektedir. Boyal seramik grubu da genel olarak M..

3 -1 yy. tarih araln vermektedir. DSA grubu seramiklerin en yakn

benzerlerine Hamada rastlanmtr. Bu veri nda Ziyaretsuyundan ele


58/173

49

geen DSA grubu seramiklerin gneyden gelmi olabilecei yahut bu

blgedeki seramik stilinden etkilenilerek yaplm olabilecei dnlebilir.

Ziyaretsuyu kazsndan ele geen seramik buluntularnda DSA

grubuna dhil olan seramikler Kuzey Suriye ve Gney Anadoludaki

merkezlere ait seramik buluntularyla hamur, astar ve tipolojik zellikler

bakmndan olduka benzer zellikler gstermektedir. DSB ve DSC grubu

seramiklere ise rastlanmam olmas bu seramiklerin ait olabilecei

merkezlerle Sivas blgesinin ve Ziyaretsuyu Mevkiinin fazla balants

olmadn dndrmektedir. rnein andarl seramikleri DSC seramik

grubunun retim yeri olup bu yerleimin seramik buluntularnn tipolojik

zellikleri ve hamur nitelikleri Ziyaretsuyu seramiklerinin tipolojik zelliklerine

ve hamur niteliklerine uymamaktadr. Ancak Hama, Antioch, Samaria ve

Tavium yerleimlerinden ele geen seramik buluntular Ziyaretsuyu

yerleiminin seramiklerine hem form tipi olarak hem de hamur zellikleri

bakmndan olduka benzemektedir. Bu verilerden yola karak Ziyaretsuyu

yerleimin balantlarnn daha ok gneyde yer alan blgelerle yani bugnk

Suriye ve Dou Anadolu ile olduu tahmin edilmektedir.

Ziyaretsuyu ile ilgili yaplan almalarn amalarndan biri de

Ziyaretsuyu kazsndan ele geen seramik buluntularnn Helenistik ve Roma

Dnemi iindeki yerini belirleyebilmekti.

Seramiin verdii bilgilere gre Pontos, Kapadokia ve Galatiaarasnda kalan Ziyaretsuyu yerleiminin Helenistik-Roma mparatorluk

Dneminde yerleim grm bir merkez olduu anlalmaktadr.

.

Ele geen seramiklerde byk boyutlu kaplarn younluu, kk

boyutlu kaplara gre olduka fazladr. Ayrca anaklarn mleklere oranla

daha fazla olduu gzlemlenmitir (Grafik 4). DSA grubu seramiklerin ise

oran dier seramiklere oranla olduka dktr (Grafik 2). mlekler,testiler, amphoralar youn olarak ele gemitir. Bunun yannda derin kse


59/173

50

rneklerinde de boyutlar olduka byktr. Gnlk kullanm kaplarnn

younluuna karn servis kaplar daha az ele gemitir. Belli formlar birbirini

tekrarlamaktadr. Ayrca Ziyaretsuyu Mevkii Roma Dneminde kullanlan

Roma yollarnn da zerinde bulunmaktadr. Ziyaretsuyu kazsndan ele

geen kaplarn boyutlarnn olduka byk olmas ve Ziyaretsuyu Mevkiinin

Roma yollarnn zerinde bulunmas bu yerleimin bir konaklama yeri

olabileceini dndrtmektedir.

Seramiklerin ounluu ark yapmdr. Ancak kalp yapm ya da elde

yaplm seramiklere de rastlanmtr. Seramiklerin hamurlarnda katk

maddesi olarak kum ve mika tak ve kire bulunmaktadr. Ancak tak ve

kirecin younluu dierlerine oranla olduka fazladr. Seramik tozu ise ok

az parada mevcuttur. Kaplarn ounun ykseklii korunmamtr. Bezemeli

seramikler dier seramiklere oranla olduka azdr, ancak bezemeli seramikler

iinde boya bezeme youndur (Grafik 56). Sonu olarak Ziyaretsuyu

kazsndan ele geen seramikler hem tarihlendirme konusunda hem de

blgeye yakn merkezlerle olan balantlarn ortaya karma konusunda

veriler sunmutur. Bu veriler nda Ziyaretsuyu yerleiminin Helenistik ve

Roma Dnemi ierisinde yerleim grd, bu sre ierisinde gneyinde

yer alan Hama, Antioch Samaria, Tarsus- Gzlkule ile ayrca dousundaki

Tavium yerleimi ile balantlarnn bulunduunu tahmin edilmektedir

Ziyaretsuyu kazs bundan sonra blgede yaplacak olan arkeolojik

almalara k tutabilecektir.


60/173

KATALOG


61/173

52

Katalog No: 1

Levha No: 11

Seramik Tr: Kaba seramik

Hamur Tipi: 3 E

Kap Tipi: T2 Az stnde oluk bezeme bulunan s tabak

Benzerleri: Christensen ve Johansen 1971: 59, Fig. 33: 3.2e ( Hama)

Katalog No: 2

Levha No:12


Hamur Tipi: 1 C

Kap Tipi: T2 Da ekik, azl az zeri oluklu s tabak

Katalog No: 3

Levha No:1- 3


Hamur Tipi: 3 F

Kap Tipi: T2 Da ekik, da kalnlatr azl s tabak

Katalog No: 4

Levha No: 14


Hamur Tipi: 1 E

Kap Tipi: T1 Dbkey profilli, dik basit az kenarl derin tabakBenzerleri: Christensen ve Johansen 1971: 59, Fig. 26:1.19 ( Hama)

Katalog No: 5

Levha No: 15

Seramik Tr: ( DSA ) ince seramik

Hamur Tipi: 4 A

Kap Tipi: T1 Dbkey profilli, ie eik az kenarl derin tabak


62/173

53

Katalog No: 6

Levha No: 16

Seramik Tr: nce seramik

Hamur Tipi: 4 B

Kap Tipi: T1 Dbkey gvdeli, dik basit az kenarl derin tabak

Benzerleri: Christensen ve Johansen 1971: 59, Fig. 26:1.4 ( Hama)

Katalog No: 7

Levha No: 17

Seramik Tr: (DSA ) nce seramik

Hamur Tipi: 4 A

Kap Tipi: T1 Dbkey gvdeli dik basit az kenarl derin tabak

Katalog No: 8

Levha No: 18


Hamur Tipi: 4 B

Kap Tipi: T5 Dbkey gvdeli, keskin karnl, basit ie dnk azl s

anak

Katalog No: 9

Levha No: 21

Seramik Tr: (DSA) ince seramik

Hamur Tipi: 4 A

Kap Tipi: T3 Dbkey gvdeli ie dnk azl yayvan anak

Katalog No: 10

Levha No: 22


Hamur Tipi: 3 B

Kap Tipi: T4 Dbkey gvdeli, ie dnk az kenar iten kalnlatrlmyayvan anak


63/173

54

Katalog No: 11

Levha No: 23


Hamur Tipi: 3 B

Kap Tipi: T4 Dbkey gvdeli, ie dnk az kenar iten kalnlatrlm

yayvan anak

Katalog No:12

Levha No: 24


Hamur Tipi: 3 C

Kap Tipi: T3Dbkey gvdeli, ie dnk az kenarl yayvan anak

Katalog No: 13

Levha No: 25


Hamur Tipi: 3 G

Kap Tipi: T3 Dbkey gvdeli, gvde zerinde delik bulunan, ie dnk

az kenarl yayvan anak

Katalog No: 14

Levha No: 26


Hamur Tipi:3 L

Kap Tipi: T3 Dbkey gvdeli dik azl, az blmnn hemen altnda

yatay kulp bulunan yayvan anak

Katalog No: 15

Levha No: 27


Hamur Tipi: 1 E


64/173


65/173

56

Hamur Tipi: 4 B

Kap Tipi: T3 e eik gvdeli, i ksmnda erit bezemeli yayvan anak

Katalog No: 21

Levha No: 36


Hamur Tipi: 4 B

Kap Tipi: T9 e eik gvdeli, ie doru kalnlatrlm, dzletirilmi az

kenarl yayvan anak

Katalog No: 22

Levha No: 37


Hamur Tipi: 4 E

Kap Tipi: T3 e eik gvdeli, ie dnk basit az kenarl yayvan anak

Katalog No: 23

Levha No: 38


Hamur Tipi: 4 B

Kap Tipi: T3 e eik gvdeli ie dnk basit azl yayvan anak

Katalog No: 24

Levha No: 39

Seramik Tr: Kaba seramik,

Hamur Tipi:1 E

Kap Tipi: T3 Dbkey gvdeli ie dnk azl yayvan anak

Katalog No: 25

Levha No: 41

Seramik Tr: nce seramik,Hamur Tipi: 3 B


66/173

57

Kap Tipi: T3 Da eik gvdeli, ie dnk azl yayvan anak

Katalog No: 26

Levha No: 42


Hamur Tipi: 4 B

Kap Tipi: T3 Da eik gvdeli, ie dnk azl yayvan anak

Dnemi: M.S. 12. yy.

Benzerleri: Crowfoot ve Kenyon 1957: 265 Lev. 56 11 (Samaria)

Katalog No: 27

Levha No: 43


Hamur Tipi: 1 E

Kap Tipi: T3 e eik gvdeli, dik basit azl, az ksmnda yivli yayvan

anak

Katalog No: 28

Levha No: 44


Hamur Tipi: 3 E

Kap Tipi: T3 e eik gvdeli, ie dnk azl yayvan anak

Katalog No: 29

Levha No: 45


Hamur Tipi: 3 J

Kap Tipi: T3 e dnk gvdeli, dik basit azl, az kenarnn hemen

altnda dtan kalnlatrlm yayvan anak

Katalog No: 30Levha No: 46


67/173

58


Hamur Tipi: 3 F

Kap Tipi: T9 Dbkey gvdeli, ie dnk az kenarl, azn hemen altnda

iten kalnlatrlm yayvan anak

Katalog No: 31

Levha No: 51


Hamur Tipi:4 B

Kap Tipi: T10 Dik gvdeli, keskin omuzlu, dzletirilmi azl yayvan anak

Katalog No: 32

Levha No: 52

Seramik Tr: nce seramik,

Hamur Tipi: 3 B

Kap Tipi: T3 Da dnk gvdeli, ie ekik, da kalnlatrlm az kenarl

yayvan anak

Katalog No: 33

Levha No: 53


Hamur Tipi: 3 C

Kap Tipi: T3 Da dnk gvdeli, ie ekik, da kalnlatrlm az kenarl

yayvan anak

Dnemi: M.. 2. yy.

Benzerleri: Weber-Hdden 2003:268 Lev. 3- A1.54 (Tavium)

Katalog No: 34

Levha No: 54


Hamur Tipi: 3 F


68/173

59

Kap Tipi: T3 Da eik gvdeli ie kalnlatrlm ve dzletirilmi az

kenarl anak

Katalog No: 35

Levha No: 55


Hamur Tipi: 3 E

Kap Tipi: T14 Da dnk yuvarlak gvdeli, dik, ie kalnlatrlm az

kenarl anak

Katalog No: 36

Levha No: 56

Seramik Tr: DSA

Hamur Tipi: 4 A

Kap Tipi: T13 Yuvarlak gvdeli, dik, az kenar da kalnlatrlm anak

Katalog No: 37

Levha No: 57

Seramik Tr: DSA

Hamur Tipi: 4A

Kap Tipi: T- 11 Yuvarlak gvdeli dik azl, az kenarnda yiv bulunan anak

Katalog No: 38

Levha No: 58


Hamur Tipi: 1 B

Kap Tipi: T3 Da eik gvdeli, ie dnk az kenarl yayvan anak

Katalog No: 38

Levha No: 61

Seramik Tr: DSAHamur Tipi: 4 A


69/173

60

Kap Tipi: T12 Da eik gvdeli gvde ksm spiral ve yaprak bezemeli dik,

da kalnlatrlm az kenarl omurgal anak

Dnemi: M.. 2.-1. yy.

Benzerleri: Anlaan, 2000: 10925

Katalog No: 39

Levha No: 62

Seramik Tr: DSA

Hamur Tipi: 4 A

Kap Tipi: T12 Da eik gvdeli gvdenin orta ksmnda kabartma bezekli

omurgal anak

Katalog No: 40

Levha No: 63

Seramik Tr: DSA

Hamur Tipi: 4 A

Kap Tipi: T12 e eik gvdeli, da kalnlatrlm az kenarl omurgal

anak

Katalog No: 41

Levha No: 64


Hamur Tipi: 3 E

Kap Tipi: T12 Da eik gvdeli, gvde ksmnda yiv bulunan omurgalanak

Katalog No: 42

Levha No: 65

Seramik Tr: DSA

Hamur Tipi: 4 A

Kap Tipi: T 12 bkey gvdeli, da ekik az kenarl omurgal anak


70/173

61

Katalog No: 43

Levha No: 66


Hamur Tipi: 3 E

Kap Tipi: T12 bkey gvdeli, da ekik az kenarl omurgal anak

Benzerleri: Crowfoot Ve Kenyon 1957: 265 Fig.566 (Samaria)

Katalog No: 44

Levha No: 67


Hamur Tipi: 3 C

Kap Tipi: T 12 bkey gvdeli, da ekik az kenarl omurgal anak

Katalog No: 45

Levha No: 71


Hamur Tipi: 4 B

Kap Tipi: T3 Da eik gvdeli, ie dnk basit az kenarl yayvan anak

Katalog No: 46

Levha No: 72


Hamur Tipi: 3 B

Kap Tipi: T3 Da eik gvdeli, ie dnk basit az kenarl yayvan anak

Katalog No: 47

Levha No: 73


Hamur Tipi: 4 D

Kap Tipi: T -3 Da dnk gvdeli, ie dnk az kenarl, halka dipli yayvan

anak


71/173

62

Katalog No: 48

Levha No: 74


Hamur Tipi: 4 E

Kap Tipi: T -3 Da eik gvdeli, iednk ie kalnlatrlm az kenarl

yayvan anak

Katalog No: 49

Levha No: 75


Hamur Tipi: 3 F

Kap Tipi: T -3 Da eik gvdeli ie dnk, ie kalnlatrlm az kenarl

yayvan anak

Katalog No: 50

Levha No: 81


Hamur Tipi: 3 B


Katalog No: 51

Levha No: 82


Hamur Tipi: 1 E


Katalog No: 52

Levha No: 83


Hamur Tipi: 3 G

Kap Tipi: T3 e eik gvdeli, ie dnk az kenarl yayvan anakDnemi:


72/173

63

Benzerleri:

Katalog No: 53

Levha No: 84


Hamur Tipi: 3 E

Kap Tipi: T10 Dik gvdeli, dik az kenar da kalnlatrlm keskin omuzlu

anak

Katalog No: 54

Levha No: 85


Hamur Tipi: 3 E

Kap Tipi: T3 Da eik gvdeli, dik, basit az kenarl, yayvan anak

Katalog No: 55

Levha No: 91

Seramik Tr: (DSA) ince seramik

Hamur Tipi: 4 A

Kap Tipi: T11 Dike yakn gvdeli, basit az kenarnda oluklu anak

Dnemi: M.. 3. yy.

Benzerleri: Maier 1963:222, Abb.2,5, Weber-Hdden 2003:294 Taf.20-B3.1

(Tavium)

Katalog No: 56

Levha No: 92

Seramik Tr: DSA

Hamur Tipi: 4 A

Kap Tipi: T11 Dike yakn gvdeli, basit az kenarnda oluklu anak

Dnemi: M.. 2. yy.

Benzerleri: Weber-Hdden 2003:294 Lev. 20-B 3. 1 (Tavium)


73/173

64

Katalog No: 57

Levha No: 93


Hamur Tipi: 4 B

Kap Tipi: T7 Da eik gvdeli, dik basit azl anak

Katalog No: 58

Levha No: 94

Seramik Tr: DSA

Hamur Tipi: 4 A

Kap Tipi: T11 Dbkey gvdeli, dik az kenar oluklu anak

Katalog No: 59

Levha No: 95

Seramik Tr: DSA

Hamur Tipi: 4 A

Kap Tipi: T11 Dike yakn gvdeli, dik az kenarnda oluklu anak

Katalog No: 60

Levha No: 96

Seramik Tr: DSA

Hamur Tipi: 4 A

Kap Tipi: T11 Dike yakn gvdeli, dik az kenarnda oluklu anak

Katalog No: 61

Levha No: 97


Hamur Tipi: 3 A

Kap Tipi: T10 Dik gvdeli, keskin omuzlu, basit dik az kenarl anak

Dnemi: M.. 3. yy.

Benzerleri: Maier 1963:222, Res. 2,7Katalog No: 62


74/173

65

Levha No: 98

Seramik Tr: DSA

Hamur Tipi: 4 B

Kap Tipi: T10 Dik gvdeli, keskin omuzlu, dik basit azl, anak

Katalog No: 63

Levha No: 99

Seramik Tr: DSA

Hamur Tipi: 4 B

Kap Tipi: T- 10 Dik gvdeli, keskin omuzlu, basit azl anak

Katalog No: 64

Levha No: 101


Hamur Tipi: 2 B

Kap Tipi: T3 Da eik gvdeli, ie dnk az kenarl, yayvan anak

Katalog No: 65

Levha No: 102


Hamur Tipi: 3 B

Kap Tipi: T3 Da eik gvdeli, ie dnk az kenarnn hemen altnda oluk

bezekli anak

Katalog No: 66

Levha No: 103


Hamur Tipi: 3 F

Kap Tipi: T3 Da eik gvdeli, ie dnk az kenarl, anak

Katalog No: 67Levha No: 104


75/173

66


Hamur Tipi: 3 F

Kap Tipi: T3 Da eik gvdeli, ie dnk az kenarl, anak

Katalog No: 68

Levha No: 105


Hamur Tipi: 3 F

Kap Tipi: T3 Da eik gvdeli, ie dnk az

Documents

Sivas Ziyaretsuyu Helenistik Ve Roma Donemi Seramikleri Sivas Ziyaretsuyu Helen is Tic and Roman Period Ceramics