Konferencja pt.: "Rozpoznać, wspierać, rozwijać - zdolny uczeń w systemie edukacji"

Wykładowca: Michał Sieradzan-Przybyłowicz, pedagog, terapeuta, trener oświaty,

dyrektor Centrum Pedagogiki Praktycznej w Warszawie

1. O potrzebie zmian- wprowadzenie do tematyki wykładu I i II.............................str.1

2. O kreatywności, tutoringu i kartach Tarota- czyli niecodzienne (kreatywne?)

spojrzenie na tematykę wykładów...........................................................................str.2

3. Wykład I- Kreatywny czyli jaki? O kreatywności dzieci i młodzieży....................str.3

4. Wykład II- Nauczyciel tutorem, coachem. Tutoring metodą w pracy z uczniem

zdolnym.................................................................................................................str.11

O potrzebie zmian

Nowy rok szkolny, pierwszy dzwonek... Dumny pierwszoklasista

w odświętnym ubraniu rześko wędruje w stronę swej wymarzonej szkoły. Taki widok

możemy zaobserwować pierwszego września każdego roku. Nowi koledzy, nowa

nauczycielka, nowe obowiązki. To wszystko przyciąga. Dziecko czuje się bardziej

samodzielne i dorosłe. Po raz pierwszy tak naprawdę wychodzi spod „skrzydeł”

rodziców. Jest żądne nowych wrażeń, chce zdobywać wiedzę. Mija tydzień, drugi,

trzeci... Ambicje dziecka maleją.

Pierwszy miesiąc, drugi... Czuje się coraz bardziej znudzone. Po pewnym czasie

oznajmia stanowczo: mamo, ja nie chcę iść do szkoły!

Z pewnością pod takim scenariuszem mógłby się podpisać niejeden

rodzic. To niesamowite, jak szybko można pozbawić dziecko pozytywnych emocji

w stosunku do szkoły. W dalszych etapach edukacyjnych jest coraz gorzej. Nauka

staje się nudnym, żmudnym, z punktu widzenia młodego człowieka bezsensownym

obowiązkiem. Nie oznacza to jednak, że nauczyciele nie dokładają starań aby

zajęcia stawały się ciekawe. Dydaktycy zazwyczaj czynią co mogą, aby zachęcić

młodzież do nauki, doszkalają się, stają się coraz bardziej otwarci na innowacje.

Jednakże w dobie wszechogarniającej globalizacji często okazuje się to

niemożliwe z innego powodu. Świat zmienia się bardzo szybko. Szczególny nacisk

Strona | 1

kładzie się w nim na kreatywność i wyobraźnię jednostek. Nowoczesność, rozwój,

postęp w dziedzinach ekonomii, gospodarki, techniki, przemysłu, komunikacji,

powodują, że współczesny człowiek musi nauczyć przystosowywać się do nowej

rzeczywistości. Nie jest ona jednak sprzyjająca jego rozwojowi. Młody człowiek ma

poczucie, że musi uczyć się wszystkiego, bo wszystko jest najważniejsze, a przy tak

wielu atrakcjach i pokusach pozaszkolnych, szkoła staje się jedynie przykrym

obowiązkiem.

W obecnych czasach szkoła potrzebuje zmian. Musi stać się atrakcyjna dla ucznia

i nauczyciela, powinna motywować, aby jedni i drudzy nie mieli poczucia, że robią

coś tylko dlatego, że trzeba, a zyskali poczucie, że nauka może być przyjemna

i z radością oddadzą się czynności uczenia i nauczania.

O kreatywności, tutoringu i kartach Tarota- czyli niecodzienne (kreatywne?) spojrzenie na tematykę wykładów.

Niniejszy wykład o kreatywności nie mógłby spełnić swej roli, gdyby nie

kreatywne podejście wykładowcy, poszukującego sposobu na zainteresowanie

tematyką spotkania. Chciałbym, aby moje wystąpienie, być może nieco odbiegające

od klasycznych prelekcji , jednak na pewno podparte gruntowną wiedzą z zakresu

pedagogiki i psychologii, stało się swoistym obrazem pokazującym pojęcie

kreatywności dziecka w warunkach szkoły i identyfikujące ucznia z jego naturalnymi

potrzebami odkrywania świata. Ale nie możemy rozważając na temat funkcjonowania

i sylwetki kreatywnego ucznia nie dostrzec także jego zwyczajności i dziecięcych

potrzeb. Dokładnie taką ścieżkę poznania pokazuje "filozofia" kart Tarota. Nie będzie

to jednak wykład o okultyzmie, wróżbach czy czarach. Tylko o młodym człowieku,

w tym przypadku dziecku-uczniu poszukującym swojej drogi, mającym szansę

wszechstronnego rozwoju, który napotyka na swej drodze wiele przeszkód, ale też

wiele może zyskać poprzez zdobywane doświadczenia. Druga część wykładu,

będąca kontynuacją pierwszego- poświęcona zostanie spotkaniu ucznia

z nauczycielem-tutorem oraz ich relacji mającej na celu doprowadzenie do sukcesu

dziecka, przy jednoczesnym spełnieniu zawodowym opiekuna- nauczyciela- tutora-

coacha.

Strona | 2

Karty Tarota znane już od XV wieku również pod nazwą kart Taroka, służą na

całym świecie do gry. Wykorzystywane są także w celach wróżbiarskich i do

medytacji. Tym razem jednak o wróżbiarstwie i medytacji nie będzie ani słowa.

Karty Tarota to jedna duża talia składająca się z tzw. Arkanów Wielkich i Arkanów

Małych. Nas dla potrzeb obu wykładów będą interesowały 22 karty- tak zwane

Arkana Wielkie pokazujące drogę człowieka od Głupca do człowieka Oświeconego-

symbolizujące drogę ucznia, trafiającego do szkoły jako pomysłowe, poszukujące,

zadające wiele interesujących ale i skomplikowanych nawet dla nas-dorosłych pytań

i odkrywające często trudną dla niego rzeczywistość. Niniejszy wykład ma za zadanie

wzbudzić refleksje nad złożonością i wielością aspektów związanych z kreatywnymi

uczniami. Pokazanie sylwetki kreatywnego ucznia rodzi konieczność ukazania

wszelkich aspektów związanych z jego codziennymi zmaganiami związanymi

z posiadaną przez niego "wyjątkowością". A może wcale nie jest "fajnie" być

wyjątkowym?

Wykład I

Kreatywny czyli jaki? O kreatywności dzieci i młodzieży.

"Głupiec"- czyli otwarty i gotowy na poznanie świata.

Głupiec według "filozofii" Tarota to tzw. wszelkie początki. Nie należy jej

oczywiście utożsamiać z obraźliwym określeniem "głupi". To karta symbolizująca

człowieka będącego na początku swej drogi, jeszcze nie ukształtowanego, który tak

jak dziecko trafiające do szkoły jest ciekawy świata, poszukujący, nie wiedzący co go

czeka w przyszłości, kogo spotka na swej drodze. Jednak nie jest on, ów uczeń

czystą kartą, ale już w pewien sposób zapisaną przez swoją osobowość, przez swój

obecny potencjał umysłowy, przez posiadane indywidualne zdolności i talenty, oraz

to według jakiej filozofii życia jest wychowywany w środowisku rodzinnym. Często

zapominamy o tym, że wiele talentów, takich jak choćby W.A. Mozart, odkrytych

zostało we wczesnym dzieciństwie. A jak wyglądałby nasz współczesny świat

gdybyśmy patrząc jedynie przez pryzmat szkolnych programów nauczania nie

dostrzegli indywidualnego potencjału każdego dziecka?

Strona | 3

"Głupiec" to nie człowiek głupi, tylko gotowy na poznanie świata, ale jeszcze

mający prawo popełniać błędy. Poszukujący swoich mistrzów, którzy naprowadzą go

na właściwe tory, ale nie narzucą swej woli i nie pozwolą zniszczyć tego, co ma

w sobie najcenniejszego- dziecięcej naiwności, która sprawia, że nikt inny nie jest tak

kreatywny jak dziecko. Dlatego jako nauczyciele i wychowawcy nie możemy w swoim

myśleniu pozwolić na potraktowanie dziecka jedynie jako ucznia, któremu musimy

wpoić wiedzę i umiejętności, ale przede wszystkim w każdym, nawet pozornie

opornym na wpływy dydaktyków dziecku, spróbować dostrzec potencjał, który da się

oszlifować.

Wymieńmy zatem cechy jakimi charakteryzuje się uczeń trafiający do szkoły,

a wynikającymi z jego niewiedzy i chęci poznania?

Ciekawość świata, spontaniczność, otwartość na zmianę, pomysłowość,

dociekliwość, poznawczość przez eksperymentowanie i doświadczanie, twórczość,

zdolność szybkiego uczenia się i zapamiętywania...

A co z tego pozostaje w dziecku, które kończy szkołę podstawową, a następnie

edukację gimnazjalną?

Czy można zatem stwierdzić, że kreatywność to cecha przedszkolaka? A może da

się ją pielęgnować i rozwijać przez cały okres edukacyjny?

"Mag"- czyli kreatywność.

"Filozofia" Tarota postać Maga traktuje jako symbol kreatywności. Dziecko,

które trafiło do szkoły jako bezbronny, nie wyposażony w wiedzę i umiejętności

"głupiec" ma w sobie pewien wspomniany przed chwilą potencjał. Ponieważ nie wie

jeszcze jak należy rozwiązywać problemy szkolne- zarówno dydaktyczne

i społeczne, nie wie również często jak odpowiedzieć na pytanie nauczyciela- dlatego

działa twórczo, pomysłowo, sprawdza, doświadcza konsekwencji swoich wyborów.

Często ponosi klęskę, ale odpowiednio motywowany poszukuje dalej. I w ten sposób

dochodzimy do pojęcia kreatywności.

Strona | 4

Czym jest zatem kreatywność?

Serwis oświatowy WSiPnet podaje, że "kreatywność to twórcza postawa,

dzięki której każdy może łatwiej rozwiązywać swoje problemy. Jest to naturalna

cecha, dzięki której każdy może łatwiej rozwiązać nawet najtrudniejsze problemy.

Kreatywność przejawia się w gotowości do tworzenia nowych pomysłów

i wynajdowaniu oryginalnych rozwiązań i dlatego jest ona szczególnie eksponowana

wśród umiejętności kształtowanych we współczesnej szkole".1

Kreatywność to zdolność do:

dziwienia się

"odwracania kota ogonem"

zadawania naiwnych pytań

przyglądania się rzeczywistości na nowo

otwartości

do w miarę częstego generowania nowych i wartościowych wytworów

( rzeczy, idei, metod działania itd.).

wytrwałości2

Kreatywność to wymyślanie, eksperymentowanie, tworzenie czegoś nowego,

to także popełnianie błędów. Pojęcie kreatywności bliskie jest pojęciu twórczości3

Wybitny polski pedagog twórczości, profesor Krzysztof J. Szmidt definiuje

pojęcie kreatywności następująco. Kreatywność to nazwa cech charakteru (postawy)

człowieka, który wykazuje się zdolnościami generowania (wymyślania) nowych

i wartościowych pomysłów (idei, koncepcji, rozwiązań). W tym sensie logiczne

i zasadne jest mówienie, że kreatywny jest uczeń, pracownik, sportowiec, handlowiec

czy kucharz, a nie, że kreatywny jest jakiś wytwór czy dzieło. Cechę kreatywności

przypisujemy więc ludziom, a nie rzeczom czy instytucjom.

Kreatywność jest w miarę ogólną właściwością człowieka, choć może się różnie

przejawiać w różnych dziedzinach. Ktoś kreatywny w dziedzinie literatury czy w ogóle

w posługiwaniu się słowem, nie musi być taki w dziedzinie marketingu lub sztuki

1 http://www.wsipnet.pl/oswiata/os_slownik.php?literka=K&haslo=802 Program Kreatywność i Innowacje. Europejski rok 2009. Referat pt.: "Kreatywność", Izabela Lebuda, Akademia Pedagogiki Specjalnej im.Marii Grzegorzewskiej Warszawa3 Tamże

Strona | 5

kulinarnej. Istotą kreatywności jest pomysłowość, czy – jak ją dzisiaj określają

psychologie twórczości – ideacja. Ideacja to zdolność do wymyślania wielu pomysłów

rozwiązania problemów otwartych, która u człowieka kreatywnego może się

przejawiać na wysokim poziomie w różnorodnych dziedzinach aktywności, ale może

też dochodzić do głosu najwyraźniej w jednej dziedzinie, na przykład tylko w biologii

lub tylko w krawiectwie. Spotykamy jednakże dosyć często ludzi pomysłowych

zarówno w dziedzinie biochemii, jak i sztuce ogrodniczej czy muzyce.4 

Tony Buzan autor książki "Głowa przede wszystkim" traktuje kreatywność jako

jeden z dziesięciu rodzajów inteligencji, jakie posiada każdy człowiek. Inteligencja

kreatywna zawiera według niego następujące elementy:

Płynność – to szybkość i łatwość, z jaką człowiek potrafi „radzić sobie”

z nowymi i twórczymi pomysłami.

Elastyczność – czyli zdolność widzenia spraw i obiektów z różnych punktów

widzenia, ich oceny z odmiennej, czy nawet przeciwnej perspektywy.

To również umiejętność ujmowania starych poglądów i koncepcji w nowy,

odmienny sposób oraz „odwracania do góry nogami” utartych i utrwalonych

już pojęć i idei. Należy tu również wymienić zdolność wykorzystywania

wszystkich naturalnych zmysłów do formułowania nowych tez i koncepcji.

Oryginalność – stanowi kwintesencję wszelkiego myślenia kreatywnego,

uosabia zdolność do kreowania idei i poglądów nietuzinkowych, niezwykłych

czy też „ekscentrycznych” (czyli bardzo odbiegających od przyjętej normy).

Chociaż zdaniem wielu ludzi takie osoby są „poza kontrolą”,

to w rzeczywistości rzecz ma się zupełnie odwrotnie: oryginalność często

bierze się z ogromu, względnie nadmiaru ukierunkowanej energii

intelektualnej. Zwykle też osoby takie wykazują ponad-przeciętną zdolność

koncentracji.

Rozwijanie idei i pomysłów – twórczy myśliciel potrafi budować, rozwijać,

wzbogacać, napełniać nową treścią, czyli opracowywać i rozwijać problemy

teoretyczne i praktyczne.5

4 Krzysztof J. Szmidt, ABC kreatywności, Difin SA, Warszawa 2012, str. 8-115 T. Buzan, Głowa przede wszystkim, Wydawnictwo MUZA SA, Warszawa 2001, s. 27.

Strona | 6

Czy Polska szkoła jest jednak gotowa, a przede wszystkim otwarta na kreatywność

naszych uczniów? To dzieci i młodzież odbiegający od stereotypów. Patrząc na

wszystkie powyższe przesłanki do nazwania ucznia "kreatywnym" należy zdać sobie

sprawę, że osoby, które możemy w ten sposób scharakteryzować powinny być

pożądanym ogniwem w systemie edukacji. Ale czy tak jest na pewno?

Arcykapłanka- głębsze zrozumienie problematyki

Wiemy już jakimi cechami powinien odznaczać się uczeń kreatywny. Nie jest

on jedynie "głupcem" podążającym po omacku. Jego instynkt odkrywcy,

poszukiwacza nowych rozwiązań sprawił, że coraz bardziej potrafi rozwinąć swoje

zdolności i nie poddaje się w poszukiwaniu odpowiedzi na nurtujące go pytania.

Chce bardziej zrozumieć świat i iść dalej z nową wiedzą i doświadczeniami. Karta

arcykapłanki symbolizuje głębsze zrozumienie, ale w dwóch aspektach- pogłębianie

swojego odkrywania ale również często potrzebę głębszego zrozumienia przez tych,

którzy nas oceniają, a którzy niejednokrotnie naszą kreatywność i poszukiwanie,

traktują jako problem.

Zauważmy bowiem, że kreatywny uczeń to również taki, który:

- często myśli inaczej niż nauczyciel (przykład),

- eksponuje swoje zdanie nie zawsze rozumiejąc, że w ten sposób wchodzi

w polemikę z ogólnie przyjętymi normami i standardami, bo jego wyobraźnia i sposób

myślenia wykraczają poza obręb standardowych odpowiedzi uczniów (przykład),

- często wykonuje zadanie po swojemu (przykład),

- zdarza się, że nie jest nie rozumiany przez rówieśników, rodziców, nauczycieli,

bo wchodzi w rozważania filozoficzne przy dochodzeniu do prawdy (przykład),

- oczekuje nie tylko odpowiedzi jak jest, ale dlaczego tak jest (przykład),

- otrzymuje niższe oceny niż inni, bo poprzez swoją kreatywność znajduje błędy

w pytaniach formułowanych przez nauczyciela bądź sposobie ich zadawania

(przykład),

- to uczeń, który często jest gorzej oceniany bo jego odpowiedzi nie mieszczą się

w granicach wytyczonych przez klucze do testów, bądź oczekiwaniach nauczycieli.

Podsumowując charakterystykę sylwetki kreatywnego ucznia, rzec można,

że jest to uczeń ambitny, dążący do wytyczonych przez siebie celów, odkrywczy,

zadający mnóstwo pytań, ciekawy świata, twórczy, perfekcjonista, choć często Strona | 7

chaotyczny, poszukujący nowych rozwiązań i zastanawiający się czy można coś

zrobić inaczej i jeśli tak to w jaki sposób, nowatorski w swoim działaniu, myślący

niestereotypowo i zazwyczaj pewny siebie.

Jak zatem wytłumaczyć, że w jednym z opracowań pt.: "Trudni uczniowie

w klasie"6 Magdaleny Lipiak, nauczyciela-konsultanta Pracowni Pomocy

Psychologiczno- Pedagogicznej ROM-E Metis w Katowicach, pojawia się

następująca klasyfikacja uczniów trudnych (należy tu dodać, że autorka opracowania

poszukuje pozytywów w każdym z wymienionych typów uczniów i często w swoim

artykule walczy ze stereotypowym myśleniem. Dostrzega jednak w publikacjach,

które cytuje, że poniższe typy zaliczane są do grupy dzieci "niewygodnych" w pracy):

1. Sumienny, perfekcjonista- " Lubi ciężką pracę, w której będzie mógł sprostać

nowym wyzwaniom. Działania doprowadza do końca z sukcesem. Z wysiłkiem

fizycznym często w parze idą wyzwania o charakterze intelektualnym – działania

skupione na faktach, szczegółach i danych. Umiejętności te przekładają się na wyniki

w przedmiotach gdzie skrupulatność, uporządkowane myślenie, systematyczna

praca i wytrwałość są ważne".

2. Pustelnik- "Samowystarczalny we wszystkich prawie sferach życia. Z obserwacji

wychowawców wyłania się zwykle obraz dziecka, które pracuje i bawi się samotnie

w kącie. Nie potrzebuje do zabaw partnerów. Nie rozpacza z powodu braku

koleżanek czy kolegów".

3. Pewny siebie, gwiazda- " Uczeń Pewny siebie może być źródłem wielu konfliktów

czy porażek dydaktycznych, między innymi z powodu wysokiej samoświadomości,

pewności i wiary w siebie, która czasami może być odbierana jako zarozumiałość.

Ze względu na niezależność, która często towarzyszy pewności siebie może być

spostrzegany jako uczeń "trudny". Przebywając z nim poznajemy go znacznie lepiej

i wtedy zauważamy, że jest to człowiek wierzący w swoje zdolności i talenty, mający

wnikliwą świadomość własnych myśli, doznań i stanu ducha. Jest optymistycznie

nastawiony do świata, co przejawia się w każdym obszarze jego funkcjonowania.

6 M. Lipiak "Trudni uczniowie w klasie", Materiały ROM-E Metis w Katowicach na podstawie: Oldham J., Moris L., Twój psychologiczny autoportret, Warszawa 1997R. J. Gerrig i P. G. Zimbardo, Psychologia i życie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006

Strona | 8

Potrafi optymizmem zarazić innych, znajdujących się w jego otoczeniu lub z nim

pracujących.

4. Oddany, wierny- "Sens jego życiu nadaje troska o innych. Jest uprzejmy i taktowny

w działaniach. Nachalność w niesieniu pomocy jest u niego raczej rzadko spotykana.

Jeśli już się zdarzy to "zagłaskiwanie" pomocą może być dla osób z jego kręgu

trudne do zniesienia. W życiu codziennym przestrzega reguł i zasad dobrego

wychowania. Raczej słabo wykonuje czynności, które wymagają kreatywności. Stąd

projekty, w których bierze udział dotyczą raczej dziedzin bardziej ścisłych,

proceduralnych, wymagających uporządkowania i planowania. Słabo radzi sobie

z działaniami, które są związane z podejmowaniem decyzji oraz rywalizacją".

5. Czujny, tropiciel- "Osoba wybitnie niezależna i autonomiczna. W życiu zarówno

osobistym jak i zawodowym potrafi się o siebie zatroszczyć. Zwykle do wszystkiego

dochodzi sama, dobrze planując i realizując własne założenia. Ma dobrze rozwinięty

zmysł spostrzegania wszystkiego, co wokół się dzieje".

6. Awanturniczy, poszukiwacz przygód- " Radzi sobie w życiu dzięki talentom,

pomysłowości i bystrości. Słabo kontroluje swoje emocje. Jest bardzo

ekstrawertyczny, co dla wielu spokojniejszych temperamentalnie osób może być

trudne do zaakceptowania. Jeśli przyjrzeć się jego kontaktom z innymi to można

stwierdzić, że Awanturniczy nie potrzebuje do życia i szczęścia innych ludzi.

W podejmowaniu decyzji kieruje się instynktem, co skutkuje błędnymi decyzjami nie

tylko w życiu osobistym, ale i zawodowym. W wykonywaniu prac jest odporny

i wytrzymały psychicznie. Myśli głównie o sobie i nie przejmuje się uczuciami czy

opinią innych. Pomaga mu to w sytuacjach, gdy grupa chce wywrzeć presję lub

negatywny wpływ na podejmowane decyzje lub realizowane przez niego zadanie.

Z drugiej strony jest osobą, z którą trudno pracować w zespole. Awanturniczy jest

nonkonformistą, z założenia zwykle jest na "nie".

Zauważmy, ile cech uczniów kreatywnych pojawia się w powyższych

charakterystykach. Czy zatem jesteśmy gotowi i otwarci, ale przede wszystkim

przygotowani na pracę z uczniem kreatywnym?

Prowadząc liczne szkolenia dla nauczycieli z zakresu pracy z uczniem zdolnym,

zawsze przeprowadzam proste ćwiczenie-test. Proszę nauczycieli o wypisanie

najbardziej pożądanych cech uczniów. Zadanie tego pytania i uzyskanie na nie

Strona | 9

odpowiedzi od ponad 1200 dydaktyków pozwala stwierdzić, że najbardziej

pożądanymi cechami uczniów są w kolejności od najczęściej pojawiających się:

1. Pracowitość,

2. Sumienność,

3. Kreatywność, Twórczość,

4. Odpowiednie zachowanie.

5. Systematyczność.

Uczeń kreatywny na trzeciej pozycji. Czy jednak na pewno tak samo rozumiemy

pojęcie kreatywności?

Cesarzowa- czyli praca nie tylko z dzieckiem ale również rodziną.

W kartach Tarota Cesarzowa często symbolizuje matkę, będącą dla dziecka

ostoją, dbającą o jego wszechstronny rozwój, niejednokrotnie chroniącą przed bólem

otaczającego świata.

Kreatywny uczeń przeżywa świat dużo mocniej niż inni. Bywa nierozumiany,

choć jego wysiłki są często doceniane przez otoczenie. Kiedy nikt nie ma pomysłu-

on zawsze coś wymyśli. Niejednokrotnie jest wykorzystywany przez kolegów. Wielu

lubi pracować z nim w grupie bo wtedy można dostać lepszą ocenę

Uczeń kreatywny poza swoją szczególną zdolnością odkrywania, poszukiwania

i nieszablonowego myślenia jest takim samym dzieckiem jak każde inne. Czy nie jest

jednak w praktyce szkolnej tak, że od niego wymagamy więcej? Czy uczeń zdolny,

kreatywny, twórczy to uczeń, który ma robić więcej, czy może raczej powinien to

samo ale w inny sposób, a dopiero kiedy samo wykaże inicjatywę wykraczania poza

szkolne programy nauczania powinniśmy tego od niego wymagać, a najpierw

próbować pokazywać zalety rozwoju w danej dziedzinie? Zatem więcej czy inaczej?

Dlatego właśnie potrzebne jest pewne swoiste wyważenie priorytetów

i znalezienie odpowiedniej strategii działania. Kto powinien znać lepiej swoje dziecko

niż jego rodzice? Pracując z uczniem kreatywnym warto pracować z rodzinami

uczniów, uczyć ich planowania pracy, pokazywać możliwe sposoby rozwijania

zdolności dziecka, pracy nad pogłębianiem posiadanych talentów. Istotą jest

pokazanie rodzicom obszarów kreatywnego działania dziecka w szkole, bo nie

Strona | 10

zawsze zdają sobie sprawę z potencjału jakie posiada ich dziecko. Kolejny etap

współpracy to wskazywanie rodzicom możliwych sposobów wykorzystania

w kształceniu i wychowaniu dziecka posiadanej przez nie zdolności kreatywnego

myślenia. Ale musimy również uczyć rodziców, jak chronić swoje dzieci, którym dali

życie, aby mogło przez to życie przejść nie tylko zgodnie ze swoimi zdolnościami, ale

przede wszystkim w zgodzie z własnym wiekiem rozwojowym i społecznym.

Wykład II

Nauczyciel tutorem, coachem. Tutoring metodą pracy z uczniem zdolnym.

„Dziecko i dorosły- to dwie różne części ludzkości, które nawzajem wpływają na

siebie i przy obopólnej pomocy powinny współistnieć w harmonii. To nie jest, więc

tylko tak, że dorosły musi pomagać dziecku, ale także dziecko musi pomagać

dorosłemu”.7

Maria Montessori

Wykład ten jest kontynuacją części I. Dotychczas pokazaliśmy sylwetkę

ucznia, kreatywnego, nieprzeciętnego, który rozpoczął swoją ścieżkę kariery

szkolnej, dla którego rodzina była ostoją spokoju, ochrony przed bólem życia, która

ma ogromny wpływ na pomoc dziecku poprzez próbę zapewnienia najlepszych

możliwych warunków rozwoju. Kiedy jednak trafia ono do szkoły dochodzi do

zwyczajnego-lecz być może najważniejszego w jego życiu spotkania. Spotkania

z nauczycielem, który dostrzegł w nim to, czego być może inni nie widzą, a może

dostrzegają, a nie czują się silni by poprowadzić go dalej. Będziemy go nazywać

tutorem lub coachem- w symbolice Tarota- Cesarzem.

Cesarz, realizacja zamierzeń- bez planu się nie uda.

Cesarz w symbolice Tarota to surowy, ale sprawiedliwy władca. Krytycznie

patrzący na rzeczywistość i poddający ją ocenie.

7 Małgorzata Miksza, Zrozumieć Montessori- czyli Maria Montessori o wychowaniu dziecka, Kraków 1998, s.23

Strona | 11

Cesarz w kontekście pracy z uczniem kreatywnym oznaczać będzie niezwykle

ważną osobę, którą takie dziecko-uczeń powinno spotkać na swojej drodze.

To w przeciwieństwie, do empatycznej, rozumiejącej i nie zawsze obiektywnej, bo

kochającej swoje dziecko matki, jest ktoś bardziej obiektywny, trzeźwo oceniający

rzeczywistość.

Coraz powszechniejszą w pracy z uczniem zdolnym staje się metoda tutoringu.

Nauczyciel, trener, tutor, coach- to ktoś kto zna dziecko, rozumie jego "inność", jego

możliwości rozwojowe i pomoże opracować plan dalszej drogi rozwoju, a spotkanie

z nim pozwoli rzeczowo określić priorytety i wytyczyć cel dalszego działania.

Spróbujmy zatem ustalić podstawowe pojęcia związane z tą formą pracy z uczniem.

Tutoring, to niezwykła metoda dydaktyczna, szczególnie skuteczna jeśli

chodzi o rozwijanie potencjału uczniów i studentów oraz motywowanie ich do

samodzielnej pracy. Polega ona na regularnych spotkaniach z uczniem / studentem

(tutorialach), w ramach których podopieczni samodzielnie przygotowują eseje (lub

inne zadania), które są następnie omawiane z tutorem. Ta forma pracy niesie

satysfakcję zarówno podopiecznym, jak i korzystającemu z niej nauczycielowi. 8

Tutor (z łaciny – opiekun) to ktoś, kto potrafi pokierować rozwojem ucznia lub

studenta, trafnie rozpoznać potencjał człowieka, z którym pracuje, wspólnie

wyznaczyć ścieżkę rozwoju naukowego, osobistego i społecznego, uważnie

podchodzić do wyników jego prac, zmotywować do długotrwałej współpracy

i znajdować w niej obopólną radość. Tutor daje to, czego zwykle nie mogą zapewnić

masowe systemy edukacji: uważność na konkretnego podopiecznego i możliwość

dostosowania ścieżki edukacyjnej do jego specyficznej sytuacji. Tutor potrafi uczyć

samodzielnego myślenia, budowania opinii opartych na wiedzy 9

Tutoriale (indywidualne spotkania tutora z podopiecznym) są często wydarzeniami,

w których dzieje się prawdziwa edukacja. To czas smakowania zdobytej wiedzy,

8 Tutoring - poznaj innowacyjną metodę, materiały poglądowe Collegium Wratislaviense, autora programu szkoleniowego dla osób chcących zdobyć kompetencje tutorskie.9 Tamże

Strona | 12

niespiesznych poszukiwań, snucia refleksji, odnajdywania połączeń między ideami

i faktami, szukania praktycznych zastosowań naukowych odkryć.10 

Znawca i badacz tematyki tutoringu, Jarosław Traczyński twierdzi, że tutoring jest to

towarzyszenie uczniowi w jego rozwoju, w jego drodze przez edukację. Tutor to

osoba, która pomaga, wspiera, stawia wyzwania przed uczniem. Tutoring sięga do

źródeł edukacji, a więc do relacji mistrz – uczeń.11

Traczyński pokazuje również prostą różnicę pomiędzy tutoringiem i coachingiem,

choć pojęcia te są traktowane zazwyczaj równoznacznie.

Różnica między coachingiem a tutoringiem jest zasadniczo taka, że tutoring jest

mocno związany z edukacją, a coaching jest metodą z obszaru biznesu. Inna

sprawa, że coaching pracuje na pytaniach i stara się znaleźć rozwiązania w samym

kliencie. W tutoringu jest natomiast wymiana obustronna. Mamy tu do czynienia

z relacją wzajemności.

Tutoring to nie tylko praca indywidualna z uczniem, ale również praca nad rozwojem

grupy uczniów (maksymalnie 10 osób) o podobnych obszarach uzdolnień czy

zainteresowań. Uczniowie podczas spotkań z tutorem omawiają otrzymane

wcześniej zadania, które należało przemyśleć, przepracować. W ten sposób

uczniowie mają szansę weryfikować swoje spostrzeżenia z rówieśnikami, poznają

różne punkty widzenia, uczą się od siebie.

Tutoring to praca na zdiagnozowanych mocnych stronach uczniów.

Jakie są korzyści z metody tutoringu? 

tutoring zapewnia integralny – obejmujący wiedzę i postawy – rozwój ucznia;

10 Tamże11 Jarosław Traczyński, nauczyciel historii, tutor, konsultant, szkoleniowiec. Założyciel i prezes Kolegium Tutorów. Od 2008 r. koordynator programu „Tutor we wrocławskiej szkole”, wdrażanego w trzydziestu szkołach gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych. Współautor innowacji pedagogicznych z zakresu tutoringu realizowanych w kilkudziesięciu polskich szkołach.

Strona | 13

tutoring jest niezwykle skuteczną metodą w procesie rozwoju talentów

i budowania mocnych stron; 

dzięki bliskiej relacji ucznia i tutora oraz inspirującym narzędziom pracy,

tutoring przynosi znakomite efekty dydaktyczne i wychowawcze; 

tutorzy posiadają umiejętność motywowania uczniów do samodzielnej pracy;

tutoring przywraca osobowy wymiar edukacji, tworzy naturalną przestrzeń do

ekspresji osobowości nauczyciela i ucznia, stwarza okazje do podzielenia się

osobistymi zaletami i zarażenia pasjami;

tutoring umożliwia budowanie autentycznego autorytetu nauczyciela –

ożywczego źródła satysfakcji w procesie dydaktycznym;

tutoring pozwala w ramach istniejącego sytemu edukacji odnaleźć

prawdziwą skuteczność nauczania i naukową przygodę;

tutoring odświeża przyjemność nauczania, przywraca spokój potrzebny do

tego, by mieć chwilę na zastanowienie, by była ona czasem swobodnej

refleksji;

tutoring stawia nauczycielom nowe, inspirujące cele do realizacji;

tutoring umożliwia trafne rozpoznanie potencjału młodego człowieka oraz

wspólne wyznaczenie ścieżki rozwoju naukowego, osobistego

i społecznego; 

tutorzy uczą sztuki samodzielnego myślenia, budowania opinii opartych na

wiedzy i publicznej ich obrony;

tutorzy tworzą elitarne grono: wyjątkowych nauczycieli świadomych swej

misji i korzystających z nowoczesnych narzędzi pracy.12

Jarosław Traczyński dodaje, że:

tutor pomaga uczniowi w adaptacji w szkole. Dla ucznia, który przechodzi np.

ze szkoły podstawowej do gimnazjum, tutor jest tą osobą, która pomaga mu

w tę szkołę „wejść”.

tutor staje się tzw. osobą pierwszego kontaktu, może np. rozwiązać niektóre

problemy, którymi do tej pory zajmował się pedagog szkolny.

12 Tutoring - poznaj innowacyjną metodę, materiały poglądowe Collegium Wratislaviense, autora programu szkoleniowego dla osób chcących zdobyć kompetencje tutorskie.

Strona | 14

tutor jest też źródłem wiedzy dla innych nauczycieli. Może podpowiedzieć

nauczycielom, w jaki sposób z tym uczniem postępować i pracować, aby

uzyskać jak najlepsze rezultaty.

dla wielu młodych ludzi tutoring staje się modelem relacji z osobą dorosłą.

Często uczniowie  nie mają doświadczeń w partnerskich relacjach

z dorosłymi. Rzadko mają okazję, żeby jakiś dorosły rozmawiał z nimi

poważnie, zadając poważne pytania czy starając się dowiedzieć,

co  rzeczywiście młodzi na dany temat myślą.

tutor to ktoś, kto może wzbudzić szczególny rodzaj zaufania.

ważną rolę odgrywa w pracy tutora kontakt z rodzicami ucznia.

Jaki zatem powinien być sposób działania nauczyciela, chcącego stać się dla ucznia

tutorem, coachem?

1. Dostrzeżenie indywidualnego potencjału ucznia- może to być zwykła obserwacja

sposobu pracy, myślenia, sygnały otrzymywane od innych nauczycieli, rodziców

dziecka.

2. Spotkanie z rodzicami ucznia i nim samym- przedstawienie wyników obserwacji

i dokonanych analiz własnych. Wspólne podjęcie decyzji o podjęciu działań

tutorskich. Jest to niezwykle ważny etap, bo niejednokrotnie od niego będzie

zależało, czy będziemy mieli szansę pracować z dzieckiem w ten sposób. Do tej

rozmowy warto się dobrze przygotować, aby móc przedstawić swój pomysł na rozwój

talentów i zdolności dziecka i przekonać, że może to być coś bardzo ważnego dla

ucznia i jego dalszego rozwoju. Pamiętajmy, że tutoring to indywidualne spotkania

z uczniem (lub maksymalnie w grupach 10-osobowych), dodatkowe, po

standardowych zajęciach lekcyjnych, dlatego zgoda rodziców wydaje się być

niezbędna (tutoringiem nie jest, a najwyżej częścią działań realizowanych w oparciu

o zaproponowany plan, indywidualizowanie zajęć podczas całego procesu

Strona | 15

dydaktycznego- do tego zobowiązuje nas rozporządzenie dotyczące pomocy

psychologiczno-pedagogicznej bez względu na to czy podejmiemy pracę tutorską

czy nie).

3. Przeprowadzenie rzetelnej diagnozy potrzeb edukacyjnych, szczególnie

poznawczych dziecka i obszarów jego zdolności. Pamiętajmy, że praca tutorska nie

polega na korygowaniu deficytów poznawczych, zajęć korekcyjno-kompensacyjnych

czy wyrównawczych, tylko opiera się na mocnych stronach ucznia.

W swojej pracy dydaktyczno-wychowawczej, w celu przeprowadzenia rzetelnej

diagnozy potrzeb uczniów, zmierzającej do opracowania strategii działania,

proponuję zastosowanie trzech sposobów badania obszarów uzdolnień uczniów:

a/ Przeprowadzenie prostego testu preferowanych stylów uczenia się (wzrokowy,

słuchowy, kinestetyczno-ruchowy), który precyzyjnie określi, jakie metody nauczania

będą dla ucznia najkorzystniejsze (slajd przedstawiający test i metody pracy).

b/ Podjęcie próby określenia, jakie rodzaje inteligencji poznawczej są

charakterystyczne dla danego ucznia. W tym celu stosuję ocenę na podstawie teorii

ośmiu typów inteligencji opracowanej przez doktora Howarda Gardnera,

wyróżniającego istnienie inteligencji: językowo-werbalnej, logiczno-matematycznej,

przestrzennej, ruchowej (niewerbalnej), muzycznej, interpersonalnej (społecznej),

intrapersonalnej (wewnętrznej) i przyrodniczej (slajd pokazujacy rodzaje inteligencji

i cechy charakterystyczne uczniów wykazujących się nimi).

c/ Zastosowanie u dzieci w każdym wieku nietypowej metody- przeprowadzenie testu

kompetencji zawodowych, weryfikującego poprzednie dwa rodzaje testowania (slajd

i omówienie)

4. Po przeprowadzeniu diagnozy w zakresie uzdolnień, opracowanie planu działania,

zakładającego cele, metody i formy pracy z uczniem (indywidualne i grupowe),

określającego czas, na jaki ów plan został opracowany, osoby współrealizujące plan

oraz zadania dla rodziców ucznia. Plan może mieć formę arkusza pracy z uczniem

(przykład arkusza na slajdzie). Pamiętajmy, że plan powinien być poddawany

ewaluacji zawsze wtedy, kiedy dostrzeżemy konieczność jego weryfikacji.

5. Omówienie planu pracy z uczniem i jego rodzicami.Strona | 16

6. Wprowadzenie planu- realizacja.

Mając tak przygotowaną strategię działania możemy rozpocząć pracę.

Podstawowych metod pracy nauczyciela- tutora, towarzyszącego dziecku w jego

rozwoju możemy doszukiwać się na przykład w Strategiach Zrównoważonego

Rozwoju dla Edukacji proponowanych przez Europejską Komisję Gospodarczą ONZ,

która postuluje aby nauczyciele ograniczając do minimum wykładową formę zajęć

prowadzili zajęcia wykorzystując następujące metody i formy pracy:

korzystać z szerokiego zakresu metod aktywnego uczestnictwa;

kształcenie zorientowane na definiowanie i rozwiązywanie problemów,

dopasowanych do możliwości uczącego się.

dyskusje,

analiza filozoficzna, poszukiwanie wartości,

symulacje,

przedstawianie na modelach,

odgrywanie ról (metoda dramy),

gry dydaktyczne,

technologie informacji i komunikacji

badania, studia przypadków,

wycieczki i zajęcia w terenie,

projekty własne realizowane przez uczących się,

analizy praktyczne, doświadczenia,

rozwiązywanie problemów;

O ile w klasie szkolnej, z dużą liczebnością uczniów, o różnym potencjale

rozwojowym i licznych dysfunkcjach, wdrożenie tejże strategii może stanowić duży

wysiłek, o tyle tutor może wykorzystać każdą z powyższych metod.Strona | 17

Zauważmy, że zdecydowana większość z nich odnosi się do poszukiwania rozwiązań

przez ucznia, doświadczania, zastanowienia nad problemem.

Nauczyciel- tutor proponuje, zadaje pytania otwarte, skłania do poszukiwań, kieruje

dyskusją, ale nie narzuca swojego zdania, uważnie słucha, podpowiada, nie ocenia

tylko skłania do pogłębionej refleksji. W ten sposób poznaje ucznia ale również sam

siebie.

Relacja uczeń-mistrz to wzajemne czerpanie korzyści przez obie strony.

Czy jednak w metodzie tutoringu nie istnieją trudności? Czy wszystko zawsze musi

się udać? Istnieje wiele innych kwestii wymagających zastanowienia kiedy

decydujemy się na pracę tutorską z uczniem i powinniśmy mieć ich świadomość.

Pamiętajmy, że tutoring to praca z drugim człowiekiem, do tego człowiekiem, którego

świadomość i refleksyjność dopiero się formułuje.

O tym w kolejnych częściach wykładu, w którym krótko omówiona zostanie dalsza

droga ucznia, który rozpoczął już swoją pracę z tutorem, ale zarówno jednego jak

i drugiego czekają jeszcze liczne niespodziewane sytuacje i refleksje

Arcykapłan- moralny aspekt życia. Poszukiwanie wartości.

Gdyby każdy z nas, dorosłych zastanowił się nad piramidą wartości w naszym

życiu zapewne pojawiłyby się takie jak: rodzina, zdrowie, praca, religia...i wiele

innych. Jak jednak postrzega wartości w swoim życiu dziecko i co za tym idzie, czy

nasz świat wartości jest zbieżny z tym, którego oczekuje od nas dziecko? Czy nasz

plan tutoringu nie powinien uwzględnić również tego aspektu?

Sylwetka Arcykapłana daje nam-dorosłym pewien znak ostrzegawczy. Zanim

zaczniesz wyznaczać ścieżkę nauki, kariery dziecku, które nauczasz- zatrzymaj się

i zastanów. Czy każde kreatywne dziecko musi być skazane na sukces? Czy bez

względu na to jakie są jego oczekiwania, jaki jest pęd wiedzy, powinniśmy wytyczać

mu cele i decydować za nie? I jak to jest z wychowaniem do wartości? Dlatego tak

ważna dla całej idei tutoringu w pracy z uczniem zdolnym ważna jest diagnoza,

uwzględniająca również potrzeby dziecka i kontrakt już na samym początku

współpracy (podczas pierwszego spotkania z rodzicami i dzieckiem).

Strona | 18

Profesor Katarzyna Olbrycht z Uniwersytetu Śląskiego zauważa, że dziecko

najpierw nieświadomie, drogą naśladownictwa i empatii, dążąc do nagrody, z

czasem coraz bardziej świadomie chcąc zadowolić innych – wartościuje

rzeczywistość wg przyswojonych standardów. Nie ma więc w jego rozwoju momentu

wolnego od wpływów na wartościowanie. Naturalna rola dorosłych w tym procesie to

dostarczanie jasnych, zrozumiałych kryteriów, konsekwentne wobec deklarowanych

wartości reakcje i zachowania, a równocześnie cierpliwe wyjaśnianie, dyskutowanie

racji, stopniowe pozostawianie coraz większej przestrzeni na własne próby

wartościowania.13

Odnosząc powyższe treści do pracy z uczniem zdolnym, kreatywnym, należy

w sposób zrównoważony, wykazując postawę rozumiejącą dla potrzeb dziecka,

zastanowić się nad wytyczeniem działań służących rozwojowi poprzez poszukiwanie

odpowiedzi w psychologii rozwojowej dziecka. Kreatywny uczeń to taki sam uczeń

jak wszyscy inni- nie możemy skazać go na sukces bo nasz świat wartości i jego jest

zupełnie inny. Spytajmy dziecko czego ono by chciało.

Kochankowie - wybór zmieniający życie.

W poprzednich częściach przybyliśmy z naszym kreatywnym uczniem pierwszy etap na drodze do rozwijania jego talentu i zdolności. Na początku przybyło do szkoły nie zdając sobie sprawy jak wielki potencjał nosi w sobie. Następnie nauczyciele dostrzegli w nim pewne zasoby, które choć czasem sprawiające trudności w pracy dydaktyczno-wychowawczej, to jednak warte uwagi i poddania dalszej analizie. Już wiemy, że bez wsparcia rodziny dalsze działania mogą się nie udać. Zdaliśmy sobie także sprawę, że aby mądrze pokierować pracą dziecka niezbędny staje się plan działania. Ale to przecież życie tego ucznia. Nie chcemy przecież kosztem pędu ku realizacji naszych niespełnionych ambicji i oczekiwań pozbawić go dzieciństwa i działać wbrew jego naturalnym potrzebom rozwojowym. I kiedy już mamy świadomość przede wszystkim siebie w kontakcie z kreatywnym dzieckiem możemy zacząć wcielać plan w życie- życie które już nigdy nie będzie takie samo jak wcześniej. Kiedy decydujemy się na pomoc dziecku w rozwijaniu jego pasji, talentów, zdolności, bierzemy w dużej mierze odpowiedzialność za 13 Katarzyna Olbrycht, Wychowanie do wartości, artykuł z zasobów Uniwersytetu Śląskiego

Strona | 19

jego dalsze życie, tak jak wtedy kiedy zakładamy swoją rodzinę i od tego momentu już nic nie jest takie jak wcześniej. To właśnie symbolizuje karta Kochankowie. Pamiętajmy jednak, że wybór dalszej ścieżki wspólnie z dzieckiem nie jest i nigdy nie będzie tym samym co wzięcie odpowiedzialności za własne życiowe wybory.

Rydwan - osobiste sukcesy i podboje

Czy można jednoznacznie powiedzieć, że uczeń kreatywny to ktoś skazany na sukces?Dziecko dobrze prowadzone, które już na początku udało się zdiagnozować pod kątem jego zdolności i ponadprzeciętnej umiejętności postrzegania świata powinno mieć prawo do decydowania o ścieżce swojego dążenia do sukcesu.Człowiek kreatywny może "podbić świat", ma wszelkie predyspozycje do bycia wielkim, znanym, stanowiącym w przyszłości autorytet dla innych. Dlaczego? Bo cały czas dokonuje się w nim zmiana. Bo jego kreatywność nie pozwala mu stać w jednym miejscu. Bo znalezienie odpowiedzi na jedno pytanie, rodzi potrzebę poszukiwania odpowiedzi na drugie, trzecie i kolejne. Kreatywny nie stoi w miejscu. Musi iść dalej, musi dalej poznawać, musi się dziwić. I chcąc nie chcąc niesiony swoimi sukcesami "płynie" na fali swoich odkryć. To jest moment, w którym jako nauczyciele powinniśmy zastanowić się na ile możemy pozwolić odejść uczniowi od standardów obowiązujących w szkole i realizacji szkolnych programów nauczania. Zauważmy, że uczeń zdolny, posiadający cechy ucznia kreatywnego (należy pamiętać, że kreatywność to pewien zespół cech, którymi charakteryzuje się uczeń zdolny) będzie często nawet tego nie zauważając dążył do swoistej perfekcji i doskonałości- nawet jeśli jako dorośli będziemy widzieli w jego działaniach pewien chaos.Uczniowi kreatywnemu i jednocześnie uzdolnionemu w jednej bądź kilku dziedzinach wiedzy nie będzie wystarczało osiągnięcie podstawy programowej i odrobienie zadanych przez nauczyciela tematów. Uczeń kreatywny to często olimpijczyk, finalista konkursów przedmiotowych, ale również zwycięzca konkursów plastycznych, muzycznych, czy sportowych i wielu innych. A każdy sukces rodzi kolejny sukces.

Strona | 20

Ważne jest w tym wszystkim wyważenie priorytetów dziecka i dorosłych. Pokuszę się o pytanie, nad którym warto się zastanowić: czy na sukcesie dziecka na poziomie szkoły podstawowej czy gimnazjum bardziej zależy dziecku czy nauczycielowi, który sam potrzebuje sukcesu, aby móc się rozwijać i nie ulec zjawisku wypalenia zawodowego?A może jest tak, że dobrze opracowana strategia spowoduje, że zarówno jedno jak i drugie ogniwo procesu nauczania popłynie niczym tarotowym rydwanem do sukcesu i podbije świat. I wtedy mistrz będzie dumny ze swojego ucznia tak jak uczeń nigdy nie zapomni swojego mistrza.

Siła - hart ducha i ciała.

Bycie kreatywnym i zdolnym to pewna wyjątkowość, którą należy pielęgnować, ale należy znaleźć także równowagę między duchem i ciałem. Od ucznia zdolnego często wymagamy więcej, zapominając niejednokrotnie, że takie dziecko ma również zwyczajne dziecięce potrzeby. Odwołując się chociażby do pojęcia wychowania, zaczerpniętego z gruntu pedagogiki społecznej- jest ono procesem wspierania dziecka w rozwoju biologicznym, społecznym i kulturalnym, a rozwój jest to proces możliwy dzięki regularnemu zaspokajaniu potrzeb (teorie potrzeb, np. Maslowa, Bandury i Waltersa) .Wśród wielu potrzeb każdego człowieka wymienia się najczęściej potrzeby:

• bezpieczeństwa• poznawczą• aktywności• samodzielności• wzrostu• rozwoju• osiągnięć• kontaktu emocjonalnego i społecznego• przynależności• akceptacji• uznania

Strona | 21

• dodatniej oceny• posiadania• sensu życia14

Wiele teorii psychologicznych i pedagogicznych zakłada, że jeśli człowiek odczuwa daną potrzebę, a nie ma możliwości ich zaspokojenia, wówczas rozwój może nie przebiegać prawidłowo. Rodzi to frustracje, prowadzące niejednokrotnie do depresji i wycofania, a także zaburzeń zachowania i agresji.15

Pracując z uczniem zdolnym, musimy pamiętać, żeby znaleźć równowagę pomiędzy duchem i ciałem dziecka. Dbając o rozwój jego kreatywności i zdolności starać się zaspokajać jego zwyczajne dziecięce potrzeby biologiczne, społeczne i kulturalne, jak chociażby potrzebę kontaktu społecznego, zabawy i odpoczynku.

Eremita - podążając własną ścieżką

Uczeń kreatywny, przejawiający zdolności jest często nierozumiany przez otoczenie swoich rówieśników czy nauczycieli. O tym mówiliśmy na początku wykładu zastanawiając się nad specyfiką jego zachowań. Dlatego też czasem powinniśmy pozostawić dziecku prawo do przemyślenia, zastanowienia. Kreatywni postrzegają świat inaczej, bo zadają sobie i innym trudniejsze pytania. Mogą się tu pojawić dwie skrajności. Z jednej strony, uczeń zdolny, kreatywny, jeśli towarzyszy mu do tego ponadprzeciętna łatwość przyswajania wiedzy, będzie otoczony innymi, którzy widząc korzyści z przebywania z nim, często nie mając szczerych intencji, będą adorować "zdolnego". Z drugiej jednak strony może się stać samotnikiem, socjometrycznym outsiderem. Istnieje zatem niebezpieczeństwo odrzucenia przez grupę z powodu "inności"- będącej wyrazem indywidualności. Nie oznacza to jednak, że powinniśmy w szczególny sposób chronić takiego ucznia, ale raczej starać się pokazywać grupie rówieśniczej pozytywne skutki jego kreatywności i zdolności, a tym samym korzyści z

14 H. Filipczuk, Potrzeby psychiczne dzieci i młodzieży, Warszawa 1980, s.1315 M. Dąbrowska, M. Rozesłaniec, Korygowanie zaburzeń zachowania dzieci nadpobudliwych psychoruchowo i agresywnych w grupie socjoterapeutycznej, Toruń 2004, s.8

Strona | 22

obecności takiego dziecka w klasie. Ale także dając wiele swobody dziecku- jako mądrzy i odpowiedzialni tutorzy, powinniśmy pokazywać, jak podążając własną drogą żyć w zgodzie z innymi, a wtedy nasza wyjątkowość może być przydatna także dla grupy, w której możemy zaistnieć

Koło Fortuny - nasze wzloty i upadki

Życie z ponadprzeciętną zdolnością postrzegania świat inaczej, umiejętnością dociekania, widzenia wielu możliwych rozwiązań sytuacji, otwartością na inne możliwe wyjścia z sytuacji, odkrywczości, wiąże się z tym, że raz osiągniemy sukces, innym razem poniesiemy porażkę. Symbolizuje to koło fortuny. Czasem nasza kreatywność przyniesie nam sukces, ale czasem poprzez dochodzenie do prawdy poprzez doświadczanie, eksperyment, czy próbę, jak to się odbywa w przypadku ucznia zdolnego, kreatywnego, odniesiemy porażkę. Warto o tym pamiętać pracując z takim uczniem i chcąc uchronić go przed niebezpieczeństwem frustracji. Często kreatywni nie rozumieją, że coś wygląda inaczej niż oni chcieliby widzieć.Ja jednak zawsze w takiej sytuacji mam swoje motto, które na stałe gości podczas wszystkich szkoleń, które prowadzę z nauczycielami, rodzicami uczniów czy samymi dziećmi: nie ma takiego problemu, którego nie da się rozwiązać- nie które z nich wymagają jedynie więcej czasu...

Sprawiedliwość - ocena wyników

Jak oceniać ucznia zdolnego, kreatywnego? Czy tak jak innych, czy brać pod uwagę jego talenty i nawet w przypadku porażek wzmacniać pomimo niedociągnięć? To dość duży dylemat, nad którym rzadko jako dydaktycy zastanawiamy się, a być może to jest klucz do rozwoju talentów. Posłużę się tu przykładem jednego z moich uczniów, który posiadał wybitne zdolności analizy filozoficznej, doskonałą umiejętność analizy tekstu podczas zajęć humanistycznych, rozumienia problemów i zjawisk. Kiedy nikt nie potrafił dokonać oceny zachowania bohatera, ów uczeń zawsze potrafił zrobić to za

Strona | 23

całą klasę. Z historii czy języka polskiego, ale także religii, etyki osiągał wybitne wyniki. Był uczniem "piątkowym" i "szóstkowym". Cóż z tego, skoro nigdy nie miał szansy na świadectwo z czerwonym paskiem (choć być może mu na tym wcale nie zależało). Z przedmiotów matematyczno-przyrodniczych ledwo przechodził z klasy do klasy. Jak oceniać takiego ucznia? Nauczyciele zobowiązani są do realizacji podstawy programowej i dokonania oceny na podstawie stopnia jej realizacji. Jednak ocena punktowa w omawianym przypadku była nieubłagana i choć chłopiec ten szczególnie się tym nie przejmował to jednak mądry zespół nauczycieli pracujący z takim dzieckiem, przy udziale rodziców powinien opracować strategię działania i być może dostosować sposób oceny konkretnie dla tego ucznia. Czy polska szkoła daje jednak takie możliwości? Daje nam taką możliwość jeden z najistotniejszych aktów prawnych obowiązujący w oświacie- rozporządzenie zwane potocznie rozporządzeniem o pomocy psychologiczno-pedagogicznej.16 Uczeń zdolny, o czym nauczyciele często zapominają, jest jednym z wymienianych w omawianym rozporządzeniu, jako ten, który bez względu na to czy posiada opinię lub orzeczenie poradni psychologiczno-pedagogicznych czy nie posiada, wymaga opracowania strategii działania i planu pracy uwzględniającego zarówno jego potencjał związany z obszarami zdolności, ale także dysfunkcjami, które może posiadać. Bardzo ważna jest tu rola tutora, który będąc członkiem zespołu wychowawczego (wszystkich nauczycieli i specjalistów prowadzących zajęcia w danej klasie) powinien zadbać o komfort ucznia, który nie musi być dobry we wszystkich dziedzinach wiedzy. Wspólnie ze wszystkimi członkami zespołu powinien zastanowić się jak dostosować wymagania edukacyjne zgodnie z indywidualnym potencjałem, ale co ważniejsze w jaki sposób dokonywać oceny postępów.

Wisielec - wycofanie

16 ROZPORZĄDZENIEMINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ z dnia 30 kwietnia 2013 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach.

Strona | 24

I właśnie w tym momencie symbolika Tarota stawia przed nami postać wisielca, symbolizującego inne spojrzenie, wywrócenie do góry nogami tego, co udało się do tej pory wypracować.

Nasz zdolny uczeń zaczyna dostrzegać, że bycie zdolnym oznacza więcej pracy, wysiłku, że wszyscy zaczynają od niego wymagać więcej, ale często miewa poczucie niesprawiedliwej oceny, bo fakt posiadania choćby jednej zdolności powoduje, że oczekiwania wobec niego rosną. Często słyszy stwierdzenia typu: kto inny ma wiedzieć jak nie ty? po tobie spodziewam się więcej... To też musi przewidzieć tutor. Uczeń, wobec którego oczekiwania rosną stara się nie pokazywać tego, ze jest mu ciężko, ze nie wszystko jest w stanie zrobić zgodnie z jego oczekiwaniami. Ale nie chce zawieść, dlatego podejmuje próby zadowolenia wszystkich wokół. Zaczyna powoli wycofywać się ze swoich ambitnych planów, bo widzi, że bycie wyjątkowym się nie opłaca. To jeden z momentów krytycznych w tutoringu. Z tego, jako tutorzy też musimy sobie zdawać sprawę, bo w innym razie może pojawić się w życiu naszego podopiecznego karta śmierci...

Śmierć - czyli zmiany 

Karta śmierci w symbolice Tarota zazwyczaj nie oznacza śmierci w dosłownym rozumieniu. Śmierć to upadek jednego na rzecz rozpoczęcia czegoś nowego. Oznacza nowe życie.W przypadku ucznia zdolnego, w nawiązaniu do owego zwątpienia omawianego przed chwilą, mamy dwie drogi: 1. Jako tutor, prowadzący ucznia, możemy pomóc dziecku w przezwyciężeniu pojawiających sie trudności. Uważnie go obserwować i interweniować w radzie pedagogicznej, kiedy widzimy, że jest za bardzo obciążone wymaganiami lub...2. Pozwolić mu odejść- odpocząć, z możliwością powrotu na wcześniej wytyczone tory wtedy kiedy będzie na to ponownie gotowy. Tylko czy wtedy raz jeszcze nam uwierzy i da szansę?

Umiarkowanie - zachowanie proporcji

Strona | 25

Kiedy już uda nam się na nowo osiągnąć porozumienie z uczniem, uwzględniając jego potrzeby, dostosowując wymagania do indywidualnych potrzeb, dać odrobinę wytchnienia, a prędzej czy później wszystko wróci do normy.Ważne jest umiejętne dobranie metod i wytyczenie celów, aby nie były one zbyt odległe. Zastosowanie metody małych kroków zawsze przyniesie równowagę miedzy oczekiwaniami, perspektywami, a tym co jest tu i teraz.

Diabeł - fatalne zauroczenia

W pracy tutorskiej musimy sobie zdać również sprawę, że uczeń kreatywny wciąż poszukuje, wciąż odczuwa potrzebę poznania nowego. Często pojawiają się fascynacje. Będzie zdarzało się tak, że poza naszą wiedzą uczeń będzie sięgał do źródeł, które mogą być dla nas niewygodne, a nawet niebezpieczne. Kreatywni uczniowie poszukują odpowiedzi na pytania, których często nie spodziewalibyśmy się. Niejednokrotnie będą wchodzić w filozofię i polemikę ze wszystkim co ich otacza. Kiedy usłyszą coś nowego, co ich zaintryguje, będą chcieli sprawdzić i dociekać.Zdolni uczniowie nie zawsze potrafią jednak znaleźć balans pomiędzy tym co właściwe, a tym co nie powinno ich jeszcze zajmować. Dlatego ogromną rolą tutora dokonującego regularnie wnikliwej obserwacji, jest dostarczanie źródeł poznania, "podrzucanie" pomysłów, wskazywanie miejsc właściwych dla dociekania. Należy słuchać co mówią nasi uczniowie, jak mówią, jakie wartości stają się im bliskie i kiedy widzimy, że zmierzają w złą stronę, pokazać możliwe ścieżki rozwiązań, nie oceniając jednak źle za próby poznania niezgodne z naszymi oczekiwaniami. ale musimy być czujni. (przykład ucznia z jednej z podwarszawskich szkół, który nie mogąc zrozumieć dogmatów religijnych przekazywanych podczas lekcji religii w szkole, zaczął wręcz fanatycznie interesować się satanizmem, a niepokojące treści pozyskane z internetu wykorzystywać we wszystkich możliwych sytuacjach życia szkolnego).

Wieża - weryfikacja i wprowadzanie zmian

Strona | 26

Od pewnego czasu pracujemy z naszym uczniem, wspieramy kiedy tego potrzebuje, wskazujemy mu możliwe rozwiązania sytuacji, pamiętając o tym, żeby "dawać wędkę a nie rybę". Nasz uczeń rozwija swoje zdolności, pasje. Czekamy na moment, kiedy będzie mogło samodzielnie pójść w świat i jak najmądrzej wykorzystać swoje zdolności. Po wykonaniu ciężkiej pracy zarówno przez tutora jak i podopiecznego musimy sprawdzić postępy i zweryfikować plan. W systemie współczesnej edukacji etap ten nazywany jest ewaluacją- weryfikacją celów i założeń ze stanem końcowym danego etapu pracy. Ewaluacja wdrożonego programu pracy z uczniem zdolnym jest kluczem do dalszego planowania. Często okazuje się, że niektóre cele nie zostały zrealizowane. To nic, tutoring nie byłby tutoringiem gdyby wszystko szło zawsze w dobrą stronę i przynosiło sukcesy. Wtedy uczeń mógłby porzucić tutora, a to jeszcze nie ten etap. Weryfikacja realizacji planu powinna zawsze odbywać się przy udziale ucznia, jego rodziców, ale musi również uwzględniać opinie i oceny innych nauczycieli pracujących z uczniem, którzy prowadząc swoim torem proces dydaktyczno-wychowawczy stają się swoistym zwierciadłem dla tutora.

Gwiazda - powrót do źródła

Powoli zbliżamy się do momentu kluczowego. Nasz uczeń rozwija się pod wpływem naszych działań, wykorzystuje maksymalnie swój potencjał, wykonuje ciężką pracę. Gwiazda symbolizuje refleksję nad tym co było na początku, a co udało się osiągnąć. Tutor dostrzega efekty swoich działań, jest zadowolony, ale też przypomina sobie, jak to było kiedy dostał do pracy nieoszlifowany diament, dziecko mające ogromny potencjał, ciekawe świata, ale nie rozumiejące wszystkich jego zawirowań. Teraz już wie jakie błędy popełnił, nauczony poprzez doświadczenia w pracy z uczniem zdolnym. Sam stał się innym człowiekiem. Wie, że sam musiał wykazać się ogromną kreatywnością, ale ma świadomość, że każdy następny zdolny uczeń będzie inny od poprzedniego i nieraz jeszcze będzie musiał zweryfikować swoje umiejętności tutorskie. Właściwie zakończył swoją pracę i teraz musi wystawić ucznia na największą próbę- samodzielnego radzenia sobie w życiu. To jest

Strona | 27

bowiem istotą tutoringu: prowadzić tak, aby nie uzależnić od siebie, stać trochę obok i pozwolić uczniowi zrobić pierwszy krok, trochę po omacku, lekko asekurując, wyposażając w odpowiednie narzędzia.

Księżyc - dwoistość, niepewność

Postać tutora jest już niewidoczna. Uczeń znów, jak kiedyś, kiedy był "Głupcem" został wrzucony na głęboką wodę i jeszcze nieraz na swojej drodze napotka trudności, osoby, które będą chciały zniszczyć jego kreatywność, zabić jego zdolności, pokazać mu, że jego miejsce jest gdzieś indziej. Nieraz będzie się zastanawiał czy zmierza w dobrym kierunku, ale teraz jest mu łatwiej.

Słońce - olśnienie, pewność 

Uczeń dobrze prowadzony nigdy nie podda się trudnościom bo został wyposażony przez swojego w mistrza w:

pewność siebie, samoświadomość swoich czynów i wyborów oraz posiadanych

zdolności, rozwagę i czujność, metody poszukiwania i poznania świata, sposoby dochodzenia do prawdy, wiedzę na temat źródeł poszukiwań, mechanizmy obronne przed próbami zniweczenia jego zdolności, otwartość na zdanie innych, wiedzę na temat pokonywania trudności.

Sąd - uwolnienie 

Teraz już sam potrafi podążać swoją własną drogą prosto do celu, który sobie wytyczył. Pewnie jeszcze nieraz będzie potrzebował pomocy i wsparcia, ale już teraz może uwolnić swoje pasje i oddać się zgodnej ze swoim

Strona | 28

potencjałem pasji tworzenia, kreowania, wymyślania. Będzie osiągał wybitne wyniki w dziedzinach, które są mu najbliższe. Może jeszcze kiedyś o nim usłyszymy?

Świat - spełnienie, zadowolenie

Przebyliśmy z naszym uczniem trudną drogę od "Głupca" do człowieka oświeconego, spełnionego, zadowolonego ze swoich dokonań. Droga jednak była wyboista. Były porażki, złe spojrzenia, nieadekwatne oceny... ale były też chwile niezapomniane, wynikające przede wszystkim z życzliwości nauczyciela-tutora, który zawsze wspierał, kiedy pojawiały się trudności.

Podsumowanie

Wyposażeni w wiedzę o kreatywnym uczniu i nauczycielu-tutorze pracującym

na bazie uzdolnień ucznia, spróbujmy przedstawić trochę inaczej opowieść

z pierwszej strony...

Nowy rok szkolny, pierwszy dzwonek... Dumny pierwszoklasista

w odświętnym ubraniu rześko wędruje w stronę swej wymarzonej szkoły. Taki widok

możemy zaobserwować pierwszego września każdego roku. Nowi koledzy, nowa

nauczycielka, nowe obowiązki... To wszystko przyciąga. Dziecko czuje się bardziej

samodzielne i dorosłe. Po raz pierwszy tak naprawdę wychodzi spod „skrzydeł”

rodziców. Jest żądne nowych wrażeń, chce zdobywać wiedzę.

Mija tydzień, drugi, trzeci... Ambicje dziecka rosną.

Pierwszy miesiąc, drugi... Jest coraz bardziej zaangażowane w naukę i życie szkoły.

Po pewnym czasie oznajmia stanowczo: „mamo, kiedy będzie rano? JA JUŻ CHCĘ

DO SZKOŁY !

Pozostaje mi tylko życzyć sobie, Państwu i naszym uczniom właśnie takiego

scenariusza.

Strona | 29

Strona | 30