chemii dlaliceum ogólnokszta∏càcego, liceum profilowanego ... · Jednofunkcyjne pochodne w´glowodorów Wielofunkcyjne pochodne w´glowodorów Chemia w˝yciu gospodarczym, spo∏ecznym

mgr Maria Litwinmgr Szarota Styka-Wlaz∏o

chemiidla liceum ogólnokszta∏càcego,

liceum profilowanego i technikum

Kszta∏cenie ogólne w zakresie podstawowym

Program dopuszczony do u˝ytku szkolnego przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu

na podstawie recenzji prof. dr. hab. Bogus∏awa Wi∏komirskiego,

dr Miros∏awy Jurak i mgr Joanny Szymaƒskiej

Numer w zestawie: DKOS-4015-46/02

Wydawnictwo

Projekt ok∏adki: Konrad Klee

Opracowanie graficzne: Mariola Proch

Redakcja merytoryczna i opracowanie redakcyjne: Joanna Kotecka

ISBN 83-88985-19-1

© Copyright by NOWA ERAWarszawa 2002

Wydanie pierwsze

Sk∏ad i monta˝ elektroniczny:

Wydawnictwo NOWA ERA, Aleje Jerozolimskie 146 D, 02-305 Warszawa tel. (0 22) 570 25 80, fax (0 22) 570 25 81 www.nowaera.com.pl; e-mail: [email protected]

Druk i oprawa: Przedsi´biorstwo Poligraficzne GRYFIS, ¸omianki k. Warszawy, ul. Kolejowa 121

3

Spis treÊci:I. Wst´p ......................................................................................................................4

II. Cele edukacyjne – kszta∏cenia i wychowania .........................................................5

III. Materia∏ nauczania zwiàzany z celami edukacyjnymi ...........................................8

IV. Realizacja materia∏u nauczania – procedury osiàgania celów .............................13

V. Ocena osiàgni´ç ucznia – propozycje metod oceniania.......................................62

Wyciàg z Podstawy programowej kszta∏cenia ogólnego dla liceum

ogólnokszta∏càcego, liceum profilowanego i technikum – zakres podstawowy ..........64

I. Wst´p

1. Charakterystyka programu nauczaniaProponowany program nauczania chemii obejmuje wszystkie treÊci merytoryczne za-warte w Podstawie programowej kszta∏cenia ogólnego (Rozporzàdzenie Ministra Edu-kacji Narodowej z dnia 19 czerwca 2001 r.).

TreÊci nauczania uj´te w programie: – sà zgodne z aktualnym stanem wiedzy chemicznej oraz pozosta∏ych przedmiotów

przyrodniczych; – sà dostosowane do mo˝liwoÊci ucznia; – umo˝liwiajà samodzielnoÊç myÊlenia i kszta∏towanie postaw badawczych; – sà przeznaczone do realizacji w ramach 111 godzin chemii w 3-letnim cyklu

kszta∏cenia, tj. 3 godziny tygodniowo + 3 godziny do dyspozycji nauczyciela, czy-li ∏àcznie 114 godzin w 3-letnim cyklu kszta∏cenia.

W szko∏ach ponadgimnazjalnych (liceach i technikach) przewiduje si´ nast´pujàceÊcie˝ki edukacyjne:

– edukacja prozdrowotna;– edukacja czytelnicza i medialna;– uczestnictwo w kulturze;– edukacja europejska;– edukacja filozoficzna;– edukacja ekologiczna.Niniejszy program zawiera niektóre zagadnienia uj´te w Êcie˝kach edukacyjnych.W programie znajdujà si´: – szczegó∏owe cele edukacyjne kszta∏cenia i wychowania;– has∏a programowe; – komentarz do programu; – rozk∏ad materia∏u nauczania, a w nim:

• numer i temat lekcji, • materia∏ nauczania, • cele szczegó∏owe dostosowane do ka˝dej lekcji, • proponowane doÊwiadczenia, • proponowane çwiczenia i zadania.

2. Informacja o dzia∏alnoÊci dydaktycznej autorek programuMaria Litwin jest absolwentkà Wydzia∏u Matematyki, Fizyki i Chemii (kierunek che-mia) Uniwersytetu Jagielloƒskiego w Krakowie. W 1972 r. otrzyma∏a tytu∏ magistrachemii. W 1987 r. ukoƒczy∏a dwusemestralne studia podyplomowe na Wydziale Mate-matyki, Fizyki i Chemii (kierunek chemia) UJ. W 1989 r. uzyska∏a II stopieƒ specjaliza-cji zawodowej w zakresie nauczania chemii. Pracowa∏a jako doradca metodycznychemii w Wojewódzkim OÊrodku Metodycznym w Krakowie. Jest autorkà programuautorskiego Szko∏y Podstawowej Nr 111 w Krakowie, zatwierdzonego przez MEN i re-alizowanego od 1.09.1990 r. do 30.06.1999 r. Program zak∏ada∏ nauczanie w blokachprzedmiotowych: humanistycznym, matematyczno-fizycznym i przyrodniczym. Zy-ska∏ wysokà ocen´ rodziców, uczniów i w∏adz oÊwiatowych oraz tych Êrodowisk(szkó∏, oÊrodków metodycznych itp.), w których by∏ prezentowany. Wyprzedza∏ o 9 latreform´ edukacji.

4

Od 1.09.1992 r. Maria Litwin pe∏ni funkcj´ dyrektora Szko∏y Podstawowej Nr 111w Krakowie. Jest nauczycielem dyplomowanym, wspó∏autorkà podrćzników i zeszy-tów çwiczeƒ do chemii dla klas VII i VIII, programu nauczania chemii w gimnazjum,podrćzników, zeszytów çwiczeƒ i poradników metodycznych do nauczania chemiiw I, II i III klasie gimnazjum oraz zbioru zadaƒ do chemii dla gimnazjum (wszystkie po-zycje opublikowane zosta∏y w Wydawnictwie „Nowa Era”).

Za osiàgnićia dydaktyczno-wychowawcze zosta∏a odznaczona Z∏otym Krzy˝emZas∏ugi w 1999 r. oraz Medalem Komisji Edukacji Narodowej w 2001 r.

Szarota Styka-Wlaz∏o jest absolwentkà Wydzia∏u Matematyki, Fizyki i Chemii (kieru-nek chemia) Uniwersytetu Jagielloƒskiego w Krakowie. W 1971 r. otrzyma∏a tytu∏ ma-gistra chemii. W 1987 r. ukoƒczy∏a dwusemestralne studia podyplomowe na Wydzia-le Matematyki, Fizyki i Chemii (kierunek chemia) UJ. W 1990 r. uzyska∏a I stopieƒ spe-cjalizacji zawodowej w zakresie nauczania chemii. Pracuje jako nauczyciel chemiiw XXIX Liceum Ogólnokszta∏càcym im. Krzysztofa KieÊlowskiego w Krakowie.W 2001 r. zdoby∏a kwalifikacje uprawniajàce do przeprowadzania egzaminu matural-nego z chemii, a nast´pnie zosta∏a egzaminatorem Okr´gowej Komisji Egzaminacyjnejw Krakowie (zaÊwiadczenie Nr MCH/391/01 wydane przez CKE w Warszawie, wpisdo ewidencji egzaminatorów pod numerem 336200391). Ma stopieƒ nauczyciela mia-nowanego. Jest wspó∏autorkà „Zbioru zadaƒ z chemii dla gimnazjum” Wydawnictwa„Nowa Era”. Za osiàgnićia w pracy dydaktyczno-wychowawczej zosta∏a odznaczonaw 2000 r. Z∏otym Krzy˝em Zas∏ugi.

3. Informacja o obudowie dydaktycznej programu– Podrćznik– Zbiór testów do pomiaru dydaktycznego– Zbiór scenariuszy i konspektów lekcji– Foliogramy– Karty pracy

II. Cele edukacyjne – kszta∏cenia i wychowaniaW praktyce szkolnej stosowano dotychczas cele ogólne podzielone na nast´pujàce ka-tegorie:

– cele poznawcze, – cele kszta∏càce, – cele wychowawcze.

Cele okreÊla∏ nauczyciel, który dà˝y∏ nast´pnie do ich osiàgnićia w procesie lekcyjnym. Tak realizowane cele ogólne nie zawsze pozwala∏y na rozeznanie, co uczeƒ powi-

nien wiedzieç i umieç po skoƒczonych zajćiach. Wyodr´bnienie szczegó∏owych(operacyjnych) celów kszta∏cenia z celów ogólnych pozwala nauczycielowi na w∏aÊci-we skonstruowanie narz´dzi kontroli, korekt´ w∏asnej pracy z uczniem oraz dostarczauczniom w∏aÊciwej motywacji, zachćajàc jednoczeÊnie do uczenia si´. Operacjona-lizacja celów nauczania to zamiana celów ogólnych na zbiór równowa˝nych celówoperacyjnych, wyra˝onych jako spodziewane osiàgnićia uczniów.

5

Cel operacyjny jest to wić opis czynnoÊci, jaka powinna byç przez ucznia opano-wana, czyli wyra˝enie tego, co uczeƒ powinien wiedzieç, rozumieç i umieç po zakoƒ-czeniu procesu edukacyjnego.

Aby utworzyç w∏aÊciwà skal´ nauczania, klasyfikacja celów musi byç hierarchicz-na, tzn. powinna porzàdkowaç cele od najni˝szych do najwy˝szych. Taka hierarchicz-na klasyfikacja nosi nazw´ taksonomii celów nauczania i polega na tym, ˝e osiàgni´-cie celu wy˝szego poprzedzone jest osiàgnićiem celu ni˝szego.

Pionierska taksonomia celów nauczania zosta∏a skonstruowana przez zespó∏ psycho-logów i pedagogów amerykaƒskich pod kierunkiem Benjamina Blooma w 1956 roku.

W Polsce taksonomi´ celów nauczania przedstawi∏ po raz pierwszy Boles∏aw Niemier-ko w 1975 roku. Taksonomia ta jest ponadprzedmiotowa i obejmuje dwa poziomy celów:wiadomoÊci i umiej´tnoÊci. Na ka˝dym z tych poziomów znajdujà si´ dwie kategorie.

Poni˝sza tebela przedstawia taksonomi´ celów nauczania chemii:

6

Poziom

Cele nauczaniawyra˝one za pomocà

czasownikówoperacyjnych

Nazwaç... Podaç definicj´... Wymieniç... Wyliczyç... Znaç...

WyjaÊniç... StreÊciç... Rozró˝niç... Zilustrowaç... Przedstawiç...

Wybraç sposób... Rozwiàzaç... Zbadaç... Zastosowaç... Porównaç... Sklasyfikowaç... OkreÊliç... Obliczyç... Scharakteryzowaç...

Udowodniç... Przewidzieç... Oceniç... Wykryç... Zanalizowaç... Zaproponowaç... Zaplanowaç...

Kategorie celów

A – Zapami´taniewiadomoÊci

B – ZrozumieniewiadomoÊci

C – StosowaniewiadomoÊci w sytuacjachtypowych

D – StosowaniewiadomoÊci w sytuacjach proble-mowych

Zakres

ZnajomoÊç poj´ç chemicznych, faktów,praw, zasad, regu∏ itp.

Umiej´tnoÊç przedsta-wienia wiadomoÊciinaczej ni˝ uczeƒ zapami´ta∏, wyt∏uma-czenie wiadomoÊcii ich interpretacja

Umiej´tnoÊç zastosowania wiado-moÊci w sytuacjach podobnych do çwiczeƒ szkolnych

Umiej´tnoÊç formu∏owania problemów, dokonywania analizy,syntezy i oceny nowych zjawisk

Cele nauczaniawyra˝one

wieloznacznie

Wiedzieç

Rozumieç

Stosowaç wiadomoÊci

Rozwiàzywaçproblemy

I.W

iado

moÊ

ciII.

Um

iej´

tnoÊ

ci

Podobnie do taksonomii celów nauczania mo˝na przedstawiç taksonomi´ celów wycho-wania, która obejmuje wykszta∏cenie w uczniach w∏aÊciwych potrzeb, postaw i wartoÊci.

Stosowanie operacjonalizacji celów nauczania pozwala na: – podniesienie znaczenia celów nauczania i odpowiedzialnoÊci nauczyciela za ich

osiàganie; – w∏aÊciwy dobór przez nauczyciela metod, Êrodków i treÊci kszta∏cenia; – podniesienie poziomu motywacji uczniów i ukierunkowanie ich w procesie na-

uczania i uczenia si´; – u∏atwienie nauczycielowi kontroli, a uczniowi samokontroli rezultatów kszta∏cenia; – obiektywnà ocen´ osiàgni´ç uczniów. Zgodnie z wymogami wspó∏czesnej dydaktyki, na ka˝dej jednostce lekcyjnej po-

winny byç uwzgl´dnione cele operacyjne: A, B, C i D. Niniejszy program zak∏ada nast´pujàce cele edukacyjne:• pog∏´bianie wiedzy o procesach w otaczajàcym nas Êwiecie,• zrozumienie znaczenia chemii w rozwoju cywilizacji,• rozbudzenie zainteresowania chemià poprzez prezentacj´ jej osiàgni´ç,• rozwijanie zainteresowaƒ poznawczych i postaw twórczych,• umiej´tne pos∏ugiwanie si´ wiedzà chemicznà w ˝yciu codziennym,• umiej´tne planowanie i wykonanie eksperymentów,• interpretacja wyników doÊwiadczeƒ,• wykszta∏cenie umiej´tnoÊci samokszta∏cenia poprzez zdobywanie informacji

z ró˝nych êróde∏,• bezpieczne pos∏ugiwanie si´ substancjami w laboratorium i w ˝yciu codziennym,• wykszta∏cenie poczucia odpowiedzialnoÊci za ochron´ Êrodowiska.

Bibliografia dla nauczycieli:• Niemierko B.: Mi´dzy ocenà szkolnà a dydaktykà, bli˝ej dydaktyki, WSiP SA,

Warszawa 2000• Niemierko B.: Pomiar sprawdzajàcy w dydaktyce, PWN, Warszawa 1990• So∏tys D., Szmigiel M.K.: Doskonalenie kompetencji nauczycieli w zakresie dia-

gnozy edukacyjnej, Wydawnictwo Zamiast Korepetycji, Kraków 1997

7

Poziom Kategorie celów

A – Uczestnictwow dzia∏aniu

B – Podejmowa-nie dzia∏ania

C – Nastawieniena dzia∏anie

D – System dzia∏aƒ

WyjaÊnienie

Polega na Êwiadomym odbiorze bodêców oraz wykonywaniuczynnoÊci, jednak bez wykazywania inicjatywy.

Polega na samorzutnym dzia∏aniu i wewn´trznym zaanga˝owaniu w wykonywanie czynnoÊci.

Polega na konsekwentnym wykonywaniu dzia∏aƒ na skutekwewn´trznej potrzeby oraz na zachćaniu innych uczniówdo takiej postawy.

Polega na regulowaniu okreÊlonego typu dzia∏alnoÊci za pomocà zbioru zasad post´powania, z którymi uczeƒ identyfikuje si´ do tego stopnia, ˝e mo˝na je uwa˝aç za cechyjego osobowoÊci. Dzia∏ania te odznaczajà si´ du˝à skutecznoÊcià, a zasady post´powania, jakimi uczeƒ si´ kieruje,stosowane sà nawet w trudnych sytuacjach.

ID

zia∏

anie

IIPo

staw

y

8

III. Materia∏ nauczania zwiàzany z celami edukacyjnymi

Materia∏ nauczania obejmujà nast´pujàce dzia∏y programowe:

Dzia∏ I. Budowa atomu – 10 godzin1. Chemia jako nauka przyrodnicza – zadania wspó∏czesnej chemii. 2. Wspó∏czesny uproszczony model budowy atomu – czàstki elementarne. 3. Elementy mechaniki kwantowej w ujćiu jakoÊciowym. 4. Konfiguracja elektronowa atomów. 5. Liczba atomowa a liczba masowa. 6. Izotopy i ich zastosowanie. 7. PromieniotwórczoÊç naturalna – szeregi promieniotwórcze. 8. PromieniotwórczoÊç sztuczna. 9. Podsumowanie wiadomoÊci o budowie atomu.

10. Sprawdzian wiadomoÊci i umiej´tnoÊci.

Dzia∏ II. Uk∏ad okresowy pierwiastków – 9 godzin11. Budowa uk∏adu okresowego pierwiastków chemicznych. 12. Zale˝noÊç mi´dzy budowà atomu i w∏aÊciwoÊciami pierwiastka a po∏o˝eniem

pierwiastka w uk∏adzie okresowym. 13. ElektroujemnoÊç pierwiastków. 14. Wiàzanie atomowe (kowalencyjne). 15. Wiàzanie jonowe. 16. Inne rodzaje wiàzaƒ. 17. Zale˝noÊç w∏aÊciwoÊci substancji od rodzaju wiàzania chemicznego. 18. Podsumowanie wiadomoÊci o uk∏adzie okresowym pierwiastków. 19. Sprawdzian wiadomoÊci i umiej´tnoÊci.

Dzia∏ III. Systematyka zwiàzków nieorganicznych – 15 godzin20. Reakcje chemiczne a zjawiska fizyczne. 21. Równania prostych reakcji chemicznych. 22, 23. Badanie w∏aÊciwoÊci tlenków ró˝nych pierwiastków.

Nr dzia∏u

I

II

III

IV

V

VI

VII

VIII

IX

X

XI

Liczba godzin na realizacj´

10

9

15

7

13

9

10

13

12

7

6

Tytu∏ dzia∏u

Budowa atomu

Uk∏ad okresowy pierwiastków

Systematyka zwiàzków nieorganicznych

W∏aÊciwoÊci wybranych metali i niemetali

Równania reakcji chemicznych – podstawy obliczeƒ chemicznych

Reakcje w roztworach wodnych elektrolitów

Roztwory – sposoby wyra˝ania st´˝eƒ roztworów

W´glowodory

Jednofunkcyjne pochodne w´glowodorów

Wielofunkcyjne pochodne w´glowodorów

Chemia w ˝yciu gospodarczym, spo∏ecznym i ochronie Êrodowiska

24, 25. Otrzymywanie zasad i wodorotlenków. 26. Budowa czàsteczek, nazewnictwo i zastosowanie wodorotlenków. 27. Otrzymywanie kwasów. 28. Budowa czàsteczek, rodzaje, nazewnictwo i zastosowanie kwasów. 29. Budowa i nazewnictwo soli. 30, 31. Sposoby otrzymywania soli. 32. W∏aÊciwoÊci i zastosowanie wybranych soli. 33. Podsumowanie wiadomoÊci z systematyki zwiàzków nieorganicznych. 34. Sprawdzian wiadomoÊci i umiej´tnoÊci.

Dzia∏ IV. W∏aÊciwoÊci wybranych metali i niemetali – 7 godzin35. Sód i jego zwiàzki. 36. W∏aÊciwoÊci wapnia i jego zwiàzków. 37. Glin jako przyk∏ad pierwiastka o w∏aÊciwoÊciach amfoterycznych. 38. Krzem jako przyk∏ad pó∏metalu – zwiàzki krzemu. 39. Tlen i azot jako najwa˝niejsze sk∏adniki powietrza. 40. Charakterystyka siarki i jej zwiàzków. 41. Chlor i jego zwiàzki.

Dzia∏ V. Równania reakcji chemicznych – podstawy obliczeƒ chemicznych – 13 godzin42. Stopnie utleniania pierwiastków. 43. Reakcje utleniania-redukcji (redoks). 44. Bilansowanie równaƒ reakcji redoks. 45. Reakcje utleniania-redukcji i ich rola w przemyÊle. 46. Reakcje egzo- i endoenergetyczne. 47. SzybkoÊç reakcji chemicznych. 48. Mol i masa molowa. 49. Obliczenia zwiàzane z molem i masà molowà. 50. Obj´toÊç molowa gazów – prawo Avogadra. 51. IloÊciowa interpretacja równaƒ reakcji chemicznych. 52. Obliczenia stechiometryczne. 53. Podsumowanie wiadomoÊci o równaniach reakcji chemicznych

i ich interpretacji iloÊciowej. 54. Sprawdzian wiadomoÊci i umiej´tnoÊci.

Dzia∏ VI. Reakcje w roztworach wodnych elektrolitów – 9 godzin55. Dysocjacja jonowa kwasów, zasad i soli. 56. Moc elektrolitów – stopieƒ dysocjacji. 57. Reakcje zoboj´tniania – zapis czàsteczkowy i jonowy równaƒ reakcji. 58. Reakcje stràceniowe – zapis czàsteczkowy i jonowy równaƒ reakcji. 59. Odczyn roztworów wodnych substancji – pH. 60. Badanie odczynu wodnych roztworów soli – hydroliza soli. 61. åwiczenia w zapisywaniu równaƒ reakcji hydrolizy soli. 62. Podsumowanie wiadomoÊci o reakcjach w roztworach wodnych elektrolitów. 63. Sprawdzian wiadomoÊci i umiej´tnoÊci.

Dzia∏ VII. Roztwory – sposoby wyra˝ania st´˝eƒ roztworów – 10 godzin64. Roztwory jako specyficzny rodzaj mieszanin. 65. RozpuszczalnoÊç substancji. 66. SzybkoÊç rozpuszczania.

9

67. Roztwory nasycone i nienasycone. 68. Sposoby wyra˝ania st´˝eƒ roztworów. 69. Obliczanie st´˝enia procentowego roztworów. 70. Obliczanie st´˝enia molowego roztworów. 71. Przeliczanie st´˝eƒ roztworów. 72. Podsumowanie wiadomoÊci o roztworach i st´˝eniach roztworów. 73. Sprawdzian wiadomoÊci i umiej´tnoÊci.

Dzia∏ VIII. W´glowodory – 13 godzin74. Chemia organiczna jako chemia zwiàzków w´gla. 75. Metan jako przedstawiciel w´glowodorów nasyconych (alkanów). 76. Szereg homologiczny alkanów. 77. Izomeria ∏aƒcuchowa w alkanach. 78. Eten jako przedstawiciel w´glowodorów nienasyconych (alkenów). 79. Szereg homologiczny alkenów. 80. Charakterystyka w´glowodorów nienasyconych (alkinów) na przyk∏adzie acety-

lenu (etynu). 81. Porównanie budowy czàsteczek i w∏aÊciwoÊci alkanów, alkenów i alkinów. 82. Charakterystyka w´glowodorów aromatycznych na przyk∏adzie benzenu. 83. Homologi benzenu i inne w´glowodory aromatyczne. 84. èród∏a w´glowodorów w przyrodzie. 85. Podsumowanie wiadomoÊci o w´glowodorach. 86. Sprawdzian wiadomoÊci i umiej´tnoÊci.

Dzia∏ IX. Jednofunkcyjne pochodne w´glowodorów – 12 godzin87. Alkohole monohydroksylowe na przyk∏adzie etanolu. 88. Alkohole polihydroksylowe – glikol i glicerol. 89. Charakterystyka fenoli na przyk∏adzie hydroksybenzenu. 90, 91. Otrzymywanie i w∏aÊciwoÊci aldehydów. 92, 93. Otrzymywanie i w∏aÊciwoÊci kwasów karboksylowych na przyk∏adzie kwa-

su octowego. 94. Wy˝sze kwasy karboksylowe (t∏uszczowe). 95. Myd∏a – mechanizm mycia i prania. 96. Reakcja estryfikacji i jej produkty. 97. T∏uszcze i ich rola w organizmie. 98. Aminy jako przyk∏ad zwiàzków organicznych zawierajàcych azot.

Dzia∏ X. Wielofunkcyjne pochodne w´glowodorów – 7 godzin99. Aminokwasy jako przyk∏ad dwufunkcyjnych pochodnych w´glowodorów.

100. Bia∏ka i ich rola w organizmie. 101. Glukoza jako przyk∏ad monosacharydów (cukrów prostych). 102. Sacharoza jako przyk∏ad disacharydów (dwucukrów). 103. Skrobia i celuloza jako przyk∏ady polisacharydów (wielocukrów). 104. Podsumowanie wiadomoÊci o pochodnych w´glowodorów. 105. Sprawdzian wiadomoÊci i umiej´tnoÊci.

Dzia∏ XI. Chemia w ˝yciu gospodarczym, spo∏ecznym i ochronie Êrodowiska – 6 godzin 106. Zagro˝enia Êrodowiska przyrodniczego. 107. Zanieczyszczenia atmosfery. 108. Zanieczyszczenia hydrosfery.

10

109. Zanieczyszczenia litosfery. 110. Sposoby zapobiegania ska˝eniom Êrodowiska przyrodniczego. 111. Odpady przemys∏owe i komunalne oraz problem ich zagospodarowania.

Komentarz do programuPrzedmioty szkolne, reprezentujàce dotàd odr´bne dziedziny wiedzy, nie powinny

byç odizolowane, gdy˝ w pewnych obszarach przenikajà si´, tworzàc holistycznà wizj´ Êwiata – wa˝ny element Nowej Szko∏y. Umiej´tnoÊcià podstawowà – reprezen-towanà w ramach wszystkich przedmiotów – jest odszukiwanie i zdobywanie informa-cji. Chemia jest jednà z nauk, w których ogromnà rol´ odgrywajà badania, obserwacje,eksperymenty, analizowanie tabel, wykresów i schematów.

KoniecznoÊç nauczenia uczniów sposobu orientacji w chaosie informacyjnym wy-maga od nauczyciela w∏aÊciwego okreÊlania celów w nauczaniu, elastycznoÊci i goto-woÊci do zmian. Nowa Szko∏a nastawiona jest na organizowanie uczniom uczenia si´,a nie uczenia uczniów.

W niniejszym programie proponujemy zatem zajćia aktywne, takie jak: projektowa-nie eksperymentów i doÊwiadczeƒ, wykonywanie pomiarów, analizowanie wynikówi czytanie wykresów, porzàdkowanie wiadomoÊci i nabywanie potrzebnych umiej´tnoÊci.

Dzia∏ I (10 godzin) Nauk´ chemii w liceum profilowanym rozpoczynamy od zapoznania uczniów z pro-

gramem nauczania, podrćznikiem i wymaganiami edukacyjnymi. OkreÊlamy miejscechemii wÊród nauk przyrodniczych, podkreÊlajàc jej rozwój i powiàzanie z innymi na-ukami przyrodniczymi oraz technikà. Przypominamy znane uczniom wiadomoÊcio budowie materii. Zwracamy uwag´ na ewolucj´ poglàdów – od „czterech ˝ywio-∏ów” Arystotelesa do mechaniki kwantowej. åwiczymy umiej´tnoÊç okreÊlania konfi-guracji elektronowej atomów oraz pos∏ugiwania si´ pojćiami, takimi jak: liczba ato-mowa, liczba masowa, masa atomowa, masa czàsteczkowa, atomowa jednostka ma-sy, izotopy. Omawiamy zjawiska promieniotwórczoÊci naturalnej i sztucznej oraz jejkonsekwencje.

Dzia∏ II (9 godzin) Omawiamy próby klasyfikacji pierwiastków chemicznych w XIX wieku, utworzenie

uk∏adu okresowego przez D. Mendelejewa i porównujemy z budowà wspó∏czesnegouk∏adu okresowego pierwiastków. Zwracamy uwag´ na dynamiczny rozwój otrzy-mywania drogà reakcji jàdrowych coraz ci´˝szych pierwiastków. OkreÊlamy za-le˝noÊç mi´dzy budowà atomu i w∏aÊciwoÊciami pierwiastka a po∏o˝eniem pierwiast-ka w uk∏adzie okresowym. Wprowadzamy pojćie elektroujemnoÊci pierwiastków i jejznaczenie przy tworzeniu wiàzaƒ chemicznych. Omawiamy ró˝ne rodzaje wiàzaƒchemicznych. PodkreÊlamy zale˝noÊç w∏aÊciwoÊci substancji od rodzaju wiàzaniachemicznego.

Dzia∏ III (15 godzin) Materia∏ tego dzia∏u stanowi powtórzenie oraz poszerzenie wiadomoÊci o zwiàz-

kach nieorganicznych: tlenkach, kwasach, wodorotlenkach i solach. Wprowadza si´pojćie amfoterycznoÊci na przyk∏adzie tlenku glinu. Odpowiednio dobrane doÊwiad-czenia pozwalajà poznaç metody otrzymywania soli. Wprowadza si´ te˝ pojćiawodorosoli i hydroksosoli, a tak˝e omawia w∏aÊciwoÊci wybranych soli i zwiàzanez tym zastosowanie w przemyÊle i ˝yciu codziennym.

11

Dzia∏ IV (7 godzin) Zawiera informacje o wybranych pierwiastkach chemicznych – histori´ ich odkrycia,

w∏aÊciwoÊci, otrzymywanie, w∏aÊciwoÊci niektórych ich zwiàzków oraz izotopów. Oma-wiane w tym dziale metale i niemetale to: sód, wapƒ, glin (jako pierwiastek o w∏aÊciwo-Êciach amfoterycznych), krzem (jako przyk∏ad pó∏metalu), tlen i azot (jako najwa˝niejszesk∏adniki powietrza), siarka i chlor. Zwracamy te˝ uwag´ na rol´ makro- i mikroelemen-tów w organizmie cz∏owieka (zapewnienie jego w∏aÊciwego funkcjonowania).

Dzia∏ V (13 godzin) Celem tego dzia∏u jest zaznajomienie uczniów z ró˝nymi aspektami równaƒ reakcji che-

micznych, m.in. z interpretacjà elektronowà równaƒ reakcji utleniania-redukcji. Na pod-stawie proponowanych doÊwiadczeƒ wyjaÊnia si´ uczniom przebieg reakcji oraz sposóbbilansowania równaƒ reakcji utleniania-redukcji. Zapoznaje si´ uczniów z zastosowa-niem reakcji utleniania-redukcji w przemyÊle. Omawia si´ efekty energetyczne równaƒreakcji, szybkoÊç reakcji chemicznych i wp∏yw ró˝nych czynników na szybkoÊç reakcji.

Celem tego dzia∏u jest równie˝ iloÊciowa interpretacja równaƒ reakcji chemicznejjako podstawa obliczeƒ stechiometrycznych. Zapoznajemy uczniów z pojćiem mola,masy molowej i obj´toÊci molowej gazów – wprowadzamy prawo Avogadra.

Dzia∏ VI (9 godzin) Po zapoznaniu uczniów z podstawowymi zwiàzkami nieorganicznymi przedstawiamy

ich zachowanie w roztworach wodnych. Wprowadzamy pojćie stopnia dysocjacji ja-ko miary mocy elektrolitów. Badamy wp∏yw st´˝enia roztworu i rodzaje elektrolitu nastopieƒ dysocjacji. Przeprowadzamy reakcje zoboj´tniania i reakcje stràceniowe, sto-sujemy zapis czàsteczkowy i jonowy.

Badamy odczyn roztworów wodnych substancji i wprowadzamy pojćie pH jakomiary odczynu roztworu. Badamy odczyn wodnych roztworów soli i wyjaÊniamy za-obserwowane zjawiska odwo∏ujàc si´ do reakcji hydrolizy soli. Zapisujemy równaniareakcji hydrolizy wybranych soli.

Dzia∏ VII (10 godzin) Celem tego dzia∏u jest przypomnienie wiadomoÊci o roztworach i sposobach wyra-

˝ania st´˝eƒ znanych uczniom z gimnazjum oraz uzupe∏nienie wiedzy przyk∏adamiró˝nych roztworów, z którymi uczeƒ spotyka si´ w ˝yciu codziennym.

Zapoznajemy uczniów z nowym sposobem okreÊlania st´˝enia roztworów (st´˝eniemolowe), a tak˝e zasadami sporzàdzania roztworów. Wykonujemy te˝ obliczenia do-tyczàce przeliczania st´˝eƒ roztworów.

Dzia∏ VIII (13 godzin) Nauk´ chemii organicznej – jako chemii zwiàzków w´gla, z wy∏àczeniem kwasu w´-

glowego i jego pochodnych, rozpoczynamy od przypomnienia w∏aÊciwoÊci w´gla pier-wiastkowego (na podstawie uk∏adu okresowego). Omawiamy odmiany alotropowe w´gla.

PodkreÊlamy zdolnoÊç ∏àczenia si´ bezpoÊrednio ze sobà atomów w´gla, co prowa-dzi do powstawania czàsteczek o ró˝nych strukturach: ∏aƒcuchów prostych, rozga∏´-zionych, pierÊcieni. Badamy w∏aÊciwoÊci metanu jako przedstawiciela w´glowodorównasyconych, omawiamy szereg homologiczny alkanów, zwracajàc uwag´ na zale˝-noÊç mi´dzy d∏ugoÊcià ∏aƒcuchów w´glowych alkanów a ich w∏aÊciwoÊciami. Wpro-wadzamy pojćie izomerii ∏aƒcuchowej w alkanach.

Badamy w∏aÊciwoÊci etenu jako przedstawiciela alkenów i acetylenu jako przedstawicie-la alkinów. Porównujemy budow´ czàsteczek i zwiàzane z nià ró˝nice we w∏aÊciwoÊciach

12

alkanów, alkenów i alkinów. Badamy w∏aÊciwoÊci benzenu i przeprowadzamy charaktery-styk´ w´glowodorów aromatycznych na przyk∏adzie benzenu. Omawiamy budow´ czàste-czek i w∏aÊciwoÊci homologów benzenu i innych w´glowodorów aromatycznych. Omawia-my êród∏a w´glowodorów w przyrodzie – rop´ naftowà, gaz ziemny i w´gle kopalne.

Zwracamy uwag´ na rol´ surowców energetycznych i problemy ekologiczne zwià-zane z ich eksploatacjà i zastosowaniem. Dodatkowo mo˝na omówiç alternatywneêród∏a energii, koniecznoÊç ich poszukiwania i stosowania ze wzgl´du na wyczerpy-wanie si´ zasobów surowców energetycznych i koniecznoÊç ochrony Êrodowiska.

Dzia∏ IX (12 godzin) Celem tego dzia∏u jest zapoznanie uczniów z najwa˝niejszymi jednofunkcyjnymi

pochodnymi w´glowodorów – alkoholami mono- i polihydroksylowymi, fenolami,aldehydami, kwasami karboksylowymi, aminami. Otrzymujemy myd∏a i omawiamymechanizm mycia i prania. Otrzymujemy estry i omawiamy mechanizm reakcji estry-fikacji i warunki, w których zachodzi. Omawiamy w∏aÊciwoÊci t∏uszczów jako specy-ficznego rodzaju estrów oraz rol´, jakà pe∏nià w organizmie.

Dzia∏ X (7 godzin) Materia∏ tego dzia∏u pozwala na utrwalenie wiadomoÊci o jednofunkcyjnych po-

chodnych w´glowodorów i zaznajomienie uczniów z wielofunkcyjnymi pochodnymiw´glowodorów. Ze wzgl´du na to, ˝e wielofunkcyjne pochodne w´glowodorów wy-st´pujà w przyrodzie, nale˝y podkreÊliç ich funkcje biologiczne.

Omawiamy w∏aÊciwoÊci aminokwasów jako dwufunkcyjnych pochodnych w´glo-wodorów, wyjaÊniajàc ich charakter amfoteryczny i wynikajàce stàd konsekwencje(wiàzania peptydowe w peptydach, w szczególnoÊci w polipeptydach – bia∏kach).

Na przyk∏adzie glukozy badamy i omawiamy w∏aÊciwoÊci monosacharydów, na przy-k∏adzie sacharozy – disacharydów, na przyk∏adzie skrobi i celulozy – polisacharydów.

Dzia∏ XI (6 godzin) Celem tego dzia∏u jest zapoznanie uczniów z zagro˝eniami Êrodowiska przyrodni-

czego – zanieczyszczeniami atmosfery, hydrosfery, litosfery i sposobami zapobieganiaska˝eniom Êrodowiska. Omawiamy problem zagospodarowania i utylizacji odpadówprzemys∏owych i komunalnych oraz problem odpadów promieniotwórczych.

IV. Realizacja materia∏u nauczania – proceduryosiàgania celów

W proponowanym rozk∏adzie materia∏u nauczania zawarte sà: – numery i tematy kolejnych jednostek lekcyjnych; – materia∏ nauczania; – cele szczegó∏owe; – proponowane doÊwiadczenia i pokazy; – proponowane çwiczenia i zadania.

13

14

Tem

at le

kcji

2

Nr

lekc

ji

1 1.

2.

Che

mia

jako

nau

kapr

zyro

dnic

za–

zada

nia

wsp

ó∏cz

esne

jch

emii.

Wsp

ó∏cz

esny

upro

szcz

ony

mod

el b

udow

yat

omu

– cz

àstk

iel

emen

tarn

e.

Mat

eria

∏ nau

czan

ia

3

1. M

iejs

ce c

hem

ii w

Êród

nauk

pr

zyro

dnic

zych

.

2. R

ozw

ój c

hem

ii ja

kody

scyp

liny

nauk

owej

.

3. P

owià

zani

e ch

emii

zin

nym

i nau

kam

i prz

y-ro

dnic

zym

i, te

chni

kà

i˝yc

iem

cod

zien

nym

.

4. Z

apoz

nani

e uc

znió

wz

prog

ram

em n

aucz

ania

chem

ii w

liceu

m i

wym

a-ga

niam

i edu

kacy

jnym

i.

5. Z

apoz

nani

e uc

znió

wz

prze

pisa

mi b

ezpi

e-cz

eƒst

wa

ihig

ieny

prac

y w

szko

lnej

prac

owni

che

mic

znej

.

1. E

wol

ucja

pog

làdó

wna

budo

w´

mat

erii

– od

„cz

tere

ch ˝

ywio

-∏ó

w”

do m

echa

niki

kwan

tow

ej.

Cel

e sz

czeg

ó∏ow

e (k

ateg

orie

cel

ów)

4

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– sf

orm

u∏ow

aç p

rost

à de

finic

jćh

emii

jako

nau

ki (C

),

– ok

reÊl

iç, j

aki p

rogr

am

nauc

zani

a ch

emii

b´dz

ie

real

izow

aç i

jaki

pod

rćz

nik

b´dz

ie w

tym

pom

ocny

(B),

– w

yjaÊ

niç,

jaki

e je

st m

iejs

cech

emii

wÊr

ód n

auk

przy

rodn

iczy

ch (B

),

– zn

aç z

asad

y pr

acy

na le

kcja

chi w

ymag

ania

edu

kacy

jne

(B),

– ok

reÊli

ç sp

osob

y po

s∏ugi

wan

iasi´

spr

z´te

m la

bora

tory

jnym

iodc

zynn

ikam

i che

mic

znym

i(C

),

– st

osow

aç z

asad

y bh

pip

ierw

szej

pom

ocy

(C).

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– pr

zeds

taw

iç e

wol

ucj´

pog

là-

dów

na

budo

w´

mat

erii

(B),

– w

ymie

niç

czàs

tki e

lem

enta

rne

wch

odzà

ce w

sk∏a

d at

omu

(A),

DoÊ

wia

dcze

nia

i pok

azy

5

1. P

reze

ntac

ja s

zk∏a

labo

rato

ryjn

ego.

Prop

onow

ane

çwic

zeni

aiz

adan

ia

6

1. Z

apoz

nani

e uc

znió

wz

prog

ram

em n

aucz

ania

, po

drć

znik

iem

i w

ymag

ania

mi

eduk

acyj

nym

i.

2. A

naliz

a tr

eÊci

po

drć

znik

a po

d kà

tem

rozw

oju

chem

ii ja

kona

uki i

jej p

owià

zaƒ

zin

nym

i nau

kam

i pr

zyro

dnic

zym

i.

1. å

wic

zeni

a w

oblic

zani

ulic

zby

prot

onów

, neu

tro-

nów

, ele

ktro

nów

wat

omie

ijo

nie

pros

tym

dane

go p

ierw

iast

ka.

1. O

bser

wac

ja z

jaw

iska

dyfu

zji:

– dy

fuzj

a ga

zu w

gazi

e(a

mon

iak

wpo

wie

trzu

),

Mat

eria

∏ nau

czan

ia d

o re

aliz

acji

podc

zas

111

godz

in c

hem

ii, t

j. 3

godz

iny

tygo

dnio

wo

wtr

zyle

tnim

cyk

lu k

szta

∏cen

ia.

Pona

dto

prop

onuj

emy

3go

dzin

y pr

zezn

aczy

ç do

dys

pozy

cji n

aucz

ycie

la.

Uw

aga:

prz

y te

mat

ach

lekc

ji za

znac

zam

y Êc

ie˝k

i edu

kacy

jne,

któ

rych

treÊ

ci r

ealiz

uje

si´

w d

anym

tem

acie

(• e

duka

cja

czyt

elni

cza

i med

ialn

a –

EM

• u

czes

tnic

two

w k

ultu

rze

– K

• e

duka

cja

euro

pejs

ka –

EE

•

edu

kacj

a fil

ozof

iczn

a –

F

• e

duka

cja

ekol

ogic

zna

– EE

K

•

edu

kacj

a pr

ozdr

owot

na –

EZ)

Dzi

a∏ I

. Bud

owa

atom

u

14

EM

15

3.

4.

Elem

enty

m

echa

niki

kw

anto

wej

w

ujć

iu

jako

Êcio

wym

.

Kon

figur

acja

elek

tron

owa

atom

ów.

2. P

roto

n, n

eutr

on,

elek

tron

– p

odst

awow

ecz

àstk

i mat

erii.

3. P

rzyk

∏ady

inny

ch

czàs

tek

pods

taw

owyc

h.

1. P

odst

awy

teor

ii kw

anto

wej

– d

ualiz

mko

rpus

kula

rno-

falo

wy,

–

zasa

da n

ieoz

nacz

o-no

Êci H

eise

nber

ga,

– or

bita

l ato

mow

y,

– st

any

kwan

tow

e.

1. C

hmur

a el

ektr

onow

aja

ko o

bsza

r o

najw

i´k-

szym

pra

wdo

podo

bieƒ

-st

wie

wys

t´po

wan

iael

ektr

onów

wat

omie

.

2. P

ow∏o

ki e

lekt

rono

we.

– po

daç

przy

k∏ad

y in

nych

cz

àste

k el

emen

tarn

ych

(A),

– w

yjaÊ

niç

isto

t´ z

jaw

iska

dy

fuzj

i (B

),

– ob

liczy

ç lic

zb´

prot

onów

,ne

utro

nów

iel

ektr

onów

wat

omie

ora

z jo

nie

pros

tym

dane

go p

ierw

iast

ka (B

).

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– w

yjaÊ

niç,

na

czym

pol

ega

du-

aliz

m k

orpu

skul

arno

-falo

wy

(B),

– po

daç

treÊç

zas

ady

nieo

zna-

czon

oÊci

Hei

senb

erga

(B),

– ok

reÊl

iç, c

o to

jest

orb

ital

atom

owy

(C),

– ok

reÊl

iç k

szta

∏ty o

rbita

li at

omow

ych

(C),

– w

yjaÊ

niç,

czy

m s

à st

any

kwan

tow

e at

omu

(B).

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– ch

arak

tery

zow

aç p

ow∏o

kiel

ektr

onow

e (C

),

– za

pisa

ç ko

nfig

urac

j´

elek

tron

owà

atom

ów i

jonó

wpr

osty

ch w

ybra

nych

pier

wia

stkó

w (C

).

2. F

olio

gram

: cha

rakt

erys

tyka

elem

enta

rnyc

h cz

àste

km

ater

ii.

Folio

gram

y:

– m

odel

chm

ury

elek

tron

owej

, –

kszt

a∏ty

orb

itali.

1. å

wic

zeni

a w

zapi

syw

aniu

konf

igur

acji

elek

trono

wej

atom

ów i

jonó

w p

rost

ych

wyb

rany

ch p

ierw

iast

ków

.

2. F

olio

gram

: –

obsz

ary

najw

i´ks

zego

pr

awdo

podo

bieƒ

stw

a zn

alez

ieni

a el

ektr

o-nó

w w

atom

ie.

– dy

fuzj

a ci

a∏a

sta∏

ego

ww

odzi

e (m

anga

-ni

an(V

II)

pota

su

ww

odzi

e).

EM EM F EM F

16

12

34

56

5.

6.

Licz

ba a

tom

owa

a lic

zba

mas

owa.

Izot

opy

iich

za

stos

owan

ie.

1. M

asa

iroz

mia

ry a

tom

ów.

2. A

tom

owa

jedn

ostk

am

asy.

3. M

asa

atom

owa

imas

acz

àste

czko

wa.

4. L

iczb

a at

omow

a (Z

).

5. L

iczb

a m

asow

a (A

).

1. L

iczb

a m

asow

a a

mas

aat

omow

a.

2. P

ojć

ie iz

otop

ów.

3. W

yst´

pow

anie

izot

opów

wpr

zyro

dzie

– iz

otop

ytr

wa∏

e in

ietr

wa∏

e (p

rom

ieni

otw

órcz

e).

4. Z

asto

sow

anie

iz

otop

ów.

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– po

daç

rzàd

wie

lkoÊ

ci

rozm

iaró

w i

mas

ato

mów

(A),

– w

yjaÊ

niç

poj´

cia:

ato

mow

aje

dnos

tka

mas

y, m

asa

atom

o-w

a, m

asa

czàs

tecz

kow

a, li

czba

atom

owa,

licz

ba m

asow

a(B

),

– ok

reÊl

iç m

asy

atom

owe

wyb

ra-

nych

pie

rwia

stkó

w, k

orzy

staj

àcz

uk∏a

du o

kres

oweg

o (C

),

– ob

liczy

ç m

asy

czàs

tecz

kow

eró

˝nyc

h zw

iàzk

ów

chem

iczn

ych

(C).

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– w

yjaÊ

niç,

co

to s

à iz

otop

y (B

),

– ok

reÊl

iç m

iejs

ce w

yst´

pow

ania

izot

opów

wpr

zyro

dzie

(C),

– pr

zeds

taw

iç z

asto

sow

anie

izot

opów

(B),

– za

naliz

owaç

pro

blem

, dl

acze

go z

reg

u∏y

mas

a at

omow

a pi

erw

iast

ka

nie

jest

licz

bà c

a∏ko

wità

(D),

– do

kony

waç

obl

icze

ƒ z

zast

osow

anie

m m

asy

atom

owej

pie

rwia

stka

is

k∏ad

u iz

otop

oweg

o (C

).

1. O

dczy

tyw

anie

zuk

∏adu

okre

sow

ego

mas

at

omow

ych

wyb

rany

chpi

erw

iast

ków

.

2. O

blic

zani

e m

as

czàs

tecz

kow

ych

ró˝n

ych

zwià

zków

ch

emic

znyc

h.

1. å

wic

zeni

a w

oblic

zani

um

as a

tom

owyc

h pi

erw

iast

ków

, gdy

zna

nyje

st s

k∏ad

izot

opow

y.

2. O

blic

zani

e pr

ocen

tow

ego

sk∏a

du iz

otop

oweg

opi

erw

iast

ka, g

dy z

nana

jest

mas

a at

omow

a pi

erw

iast

ka i

liczb

y m

asow

e iz

otop

ów.

3. W

skaz

anie

wuk

∏adz

ieok

reso

wym

pie

rwia

stkó

ww

yst´

pujà

cych

w

przy

rodz

ie ja

ko

mie

szan

iny

izot

opów

.

17

7.

8.

9. 10.

Prom

ieni

otw

ór-

czoÊ

ç na

tura

lna

–sz

ereg

i pr

omie

niot

wór

cze.

Prom

ieni

otw

ór-

czoÊ

ç sz

tucz

na.

Pods

umow

anie

wia

dom

oÊci

o

budo

wie

ato

mu.

Spra

wdz

ian

wia

dom

oÊci

ium

iej´

tnoÊ

ci.

1. Z

jaw

isko

pro

mie

nio-

twór

czoÊ

ci n

atur

alne

j.

2. R

odza

je p

rom

ieni

owan

iaa,

b, g

ijeg

o w

∏aÊc

iwoÊ

ci.

3. S

zere

gi p

rom

ieni

otw

órcz

e.

1. Z

jaw

isko

pro

mie

nio-

twór

czoÊ

ci s

ztuc

znej

.

2. Z

asto

sow

anie

pro

mie

-ni

otw

órcz

oÊci

szt

uczn

ej.

3. P

rom

ieni

otw

órcz

oÊç

–ko

rzyÊ

ci, c

zy

zagr

o˝en

ie d

la lu

dzko

Êci?

Utr

wal

enie

wia

dom

oÊci

–fo

rma

do w

ybor

upr

zez

nauc

zyci

ela.

Test

zap

ropo

now

any

wpo

radn

iku

met

odyc

znym

lub

inna

form

a sp

raw

dzen

iaw

iado

moÊ

ci i

umie

j´tn

oÊci

.

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– w

yjaÊ

niç,

na

czym

pol

ega

zjaw

isko

pro

mie

niot

wór

czoÊ

cina

tura

lnej

(B),

– w

yjaÊ

niç

prak

tycz

ne

wyk

orzy

stan

ie z

jaw

iska

prom

ieni

otw

órcz

oÊci

(B),

– po

daç

rodz

aje

prom

ieni

o-w

ania

i je

go w

∏aÊc

iwoÊ

ci (A

),

– do

kona

ç an

aliz

y sz

ereg

ówpr

omie

niot

wór

czyc

h (D

).

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– w

yjaÊ

niç,

na

czym

pol

ega

zjaw

isko

pro

mie

niot

wór

czoÊ

cisz

tucz

nej o

raz

jego

prak

tycz

ne w

ykor

zyst

anie

(B),

– na

pod

staw

ie s

chem

atu

okre

Êliç

zas

ad´

prac

y re

akto

ra jà

drow

ego

(C),

– w

yjaÊ

niç,

na

czym

pol

egaj

àza

gro˝

enia

zw

iàza

ne

zpr

omie

niot

wór

czoÊ

cià

(B).

1. F

olio

gram

: –

zach

owan

ie s

i´ p

rom

ieni

a, b

, gw

polu

ele

ktry

cz-

nym

(w∏a

Êciw

oÊci

pr

omie

niow

ania

a, b

, g).

2. A

naliz

a sz

ereg

ów

prom

ieni

otw

órcz

ych

–pr

aca

zpo

drć

znik

iem

.

Zas

ada

prac

y re

akto

rajà

drow

ego

– an

aliz

a sc

hem

atu

reak

tora

.

EZ EEK

EZ EEK

18

12

34

56

11.

12.

Bud

owa

uk∏a

duok

reso

weg

opi

erw

iast

ków

chem

iczn

ych.

Zal

e˝no

Êç m

i´dz

ybu

dow

à at

omu

iw∏a

Êciw

oÊci

ami

pier

wia

stka

a

po∏o

˝eni

empi

erw

iast

kaw

uk∏a

dzie

okre

sow

ym.

1. P

róby

kla

syfik

acji

pier

-w

iast

ków

che

mic

znyc

hw

XIX

wie

ku.

2. P

raw

o ok

reso

woÊ

ci–

kryt

eriu

m

klas

yfik

owan

ia

pier

wia

stkó

w p

rzez

Men

dele

jew

a.

3. B

udow

a w

spó∏

czes

nego

uk∏a

du o

kres

oweg

o.

1. In

form

acje

opi

erw

iast

kuw

ynik

ajàc

e z

jego

licz

byat

omow

ej,p

o∏o˝

enia

wgr

upie

iw

okre

sie.

2. Z

mie

nnoÊ

ç ch

arak

teru

chem

iczn

ego

pier

wia

st-

ków

gru

p g∏

ówny

chw

ynik

ajàc

a z

po∏o

˝eni

aw

uk∏a

dzie

okr

esow

ym.

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– pr

zeds

taw

iç, w

jaki

spo

sób

prób

owan

o kl

asyf

ikow

açpi

erw

iast

ki w

XIX

wie

ku (B

),

– w

yjaÊ

niç

kryt

eriu

m k

lasy

fiko-

wan

ia p

ierw

iast

ków

pr

zez

D. M

ende

leje

wa

(B),

– ok

reÊl

iç b

udow

´ w

spó∏

cze-

sneg

o uk

∏adu

okr

esow

ego

(C),

– po

rów

naç

XIX

-wie

czny

uk∏

adok

reso

wy

ze w

spó∏

czes

nym

uk∏a

dem

okr

esow

ym (C

).

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– w

yjaÊ

niç,

jaki

ch in

form

acji

dost

arcz

a zn

ajom

oÊç

po∏o

˝eni

a pi

erw

iast

kaw

uk∏a

dzie

okr

esow

ym (B

),

– ok

reÊl

iç in

form

acje

oda

nym

pier

wia

stku

na

pods

taw

ieje

go p

o∏o˝

enia

wuk

∏adz

ieok

reso

wym

(C),

– za

naliz

owaç

zm

ienn

oÊç

char

akte

ru c

hem

iczn

ego

pier

wia

stkó

w g

rup

g∏ów

nych

zale

˝nà

od p

o∏o˝

enia

wuk

∏adz

ie o

kres

owym

(D).

Prac

a z

podr

ćzn

ikie

m–

poró

wna

nie

XIX

-wie

czne

go u

k∏ad

uok

reso

weg

o M

ende

leje

wa

ze w

spó∏

czes

nym

uk

∏ade

m o

kres

owym

.

1. O

kreÊ

lani

e lic

zby

prot

onów

, ele

ktro

nów

,po

w∏o

k el

ektr

onow

ych,

liczb

y el

ektr

onów

wal

ency

jnyc

h w

ato

mie

na p

odst

awie

po∏

o˝en

iapi

erw

iast

ka w

uk∏a

dzie

okre

sow

ym.

2. P

isan

ie w

zoró

wtle

nków

iw

odor

ków

pier

wia

stkó

w z

okre

sów

drug

iego

itr

zeci

ego.

Dzi

a∏ I

I. U

k∏ad

okr

esow

y p

ierw

iast

ków

che

mic

znyc

h

19

13.

14

Elek

trou

jem

noÊç

pier

wia

stkó

w.

Wià

zani

e at

omow

e(k

owal

ency

jne)

.

1. E

lekt

rouj

emno

Êç

pier

wia

stka

jako

mia

razd

olno

Êci d

o pr

zyci

àgan

iael

ektr

onów

.

2. P

ierw

iast

ki e

lekt

rodo

-da

tnie

iel

ektr

ouje

mne

.

3. W

arto

Êci e

lekt

rouj

em-

noÊc

i pie

rwia

stkó

w

wed

∏ug

L.Pa

ulin

gana

tle u

k∏ad

u ok

reso

weg

o pi

erw

iast

ków

.

4. R

egu∏

a du

blet

u io

ktet

uel

ektr

onow

ego.

1. W

iàza

nie

kow

alen

cyjn

ena

prz

yk∏a

dzie

czà

ste-

czek

H2,

N2,

O2,

Cl 2

.

2. W

iàza

nie

kow

alen

cyjn

esp

olar

yzow

ane

wcz

àste

czka

ch H

Cl,

H2O

; dip

ol, m

omen

tdi

polo

wy.

3. K

onse

kwen

cje

pola

rnej

budo

wy

czàs

tecz

ek.

– na

pisa

ç w

zory

tlen

ków

iw

odor

ków

pie

rwia

stkó

wz

okre

sów

dru

gieg

o it

rzec

iego

.

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– zd

efin

iow

aç p

ojć

ie e

lekt

ro-

ujem

noÊc

i pie

rwia

stka

(A),

– ok

reÊl

iç z

mie

nnoÊ

ç el

ektr

o-uj

emno

Êci p

ierw

iast

ków

natle

uk∏

adu

okre

sow

ego

(C),

– w

skaz

aç p

ierw

iast

ki e

lekt

ro-

doda

tnie

iel

ektr

ouje

mne

wuk

∏adz

ie o

kres

owym

(C),

– w

yjaÊ

niç

regu

∏´ d

uble

tuio

ktet

u el

ektr

onow

ego

(B),

– za

pisy

waç

rów

nani

a re

akcj

ipo

wst

awan

ia jo

nów

w

zale

˝noÊ

ci o

d el

ektr

o-uj

emno

Êci p

ierw

iast

ków

(B).

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– w

yjaÊ

niç,

jak

twor

zà s

i´

czàs

tecz

ki p

ierw

iast

ków

(B),

– w

yjaÊ

niç,

jak

twor

zà s

i´

czàs

tecz

ki z

wià

zków

ch

emic

znyc

h (B

),

– ok

reÊl

iç, w

jaki

spo

sób

twor

zy s

i´ w

iàza

nie

kow

alen

cyjn

e sp

olar

yzow

ane

inie

spol

aryz

owan

e (C

),

1. A

naliz

a ta

beli

elek

tro-

ujem

noÊc

i wed

∏ug

Paul

inga

– p

raca

z

podr

ćzn

ikie

m.

2. Z

mia

na e

lekt

rouj

emno

Êci

pier

wia

stkó

w n

a tle

uk∏a

du o

kres

oweg

o.

3. å

wic

zeni

a w

zapi

syw

aniu

rów

naƒ

reak

cji p

owst

awan

iajo

nów

zal

e˝ni

eod

elek

trou

jem

noÊc

ipi

erw

iast

ków

.

1. å

wic

zeni

a w

budo

wan

ium

odel

i czà

stec

zek

pier

wia

stkó

w, n

p.: O

2,3

O2,

H2,

2H

2itp

.

2. Z

apis

ywan

ie z

a po

moc

àw

zoró

w e

lekt

rono

wyc

hró

wna

ƒ re

akcj

i pow

sta-

wan

ia w

iàza

ƒ ko

wal

en-

cyjn

ych

spol

aryz

owa-

nych

wcz

àste

czka

ch

H2O

, NH

3.

Potw

ierd

zeni

e po

larn

ejbu

dow

y cz

àste

czki

wod

y.

20

12

34

56

15.

16.

Wià

zani

e jo

now

e.

Inne

rod

zaje

w

iàza

ƒ.

1. W

iàza

nie

jono

we

napr

zyk∏

adzi

e C

aCl 2

,N

aF, N

aCl.

2. K

rysz

ta∏y

jono

we

iich

budo

wa

prze

strz

enna

.

3. R

ó˝ni

ca e

lekt

rouj

emno

Êci

pier

wia

stkó

w i

jej

wp∏

yw n

a ty

p w

iàza

nia.

1. W

iàza

nia

koor

dyna

cyjn

ena

prz

yk∏a

dzie

NH

4+,

SO2,

SO

42–.

– po

daç

odpo

wie

dnie

prz

yk∏a

dycz

àste

czek

, wkt

óryc

h w

yst´

-pu

jà o

mów

ione

wià

zani

a (C

),

– bu

dow

aç m

odel

e cz

àste

czek

ora

z pi

saç

ich

wzo

ry s

umar

yczn

e,

stru

ktur

alne

iel

ektro

now

e (C

),

– ud

owod

niç

pola

rnà

budo

w´

czàs

tecz

ki w

ody

(D).

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– w

yjaÊ

niç,

na

czym

pol

ega

wià

zani

e jo

now

e (B

),

– ok

reÊl

iç w

arun

ki p

owst

awan

iaw

iàza

nia

jono

weg

o (C

),

– za

pisy

waç

rów

nani

a re

akcj

ipo

wsta

wan

ia jo

nów

itw

orze

nia

wià

zani

a jo

now

ego

(C),

– bu

dow

aç m

odel

e kr

yszt

a∏ów

jono

wyc

h (C

),

– na

pod

staw

ie r

ó˝ni

cyel

ektr

ouje

mno

Êci p

rzew

i-dz

ieç,

wcz

àste

czka

chkt

óryc

h zw

iàzk

ów c

hem

icz-

nych

b´d

zie

wys

t´po

wa∏

ow

iàza

nie

jono

we

(D).

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– w

yjaÊ

niç,

na

czym

pol

ega

wià

zani

eko

ordy

nacy

jne

(B),

3. M

odel

owan

ie w

y˝ej

wym

ieni

onyc

h cz

àste

czek

.

1. Z

apis

ywan

ie r

ówna

ƒre

akcj

i, po

wst

awan

iajo

nów

itw

orze

nia

si´

wià

zaƒ

jono

wyc

hw

czàs

tecz

kach

zw

iàzk

ów c

hem

iczn

ych

CaC

l 2, N

aF, M

gCl 2

.

2. M

odel

owan

ie

krys

zta∏

ów jo

now

ych,

np.N

aCl.

1. Z

apis

ywan

ie tw

orze

nia

wià

zani

a ko

ordy

nacy

jne-

go w

: SO

2, N

H4+ , S

O42–

.

21

17.

Zal

e˝no

Êç

w∏a

Êciw

oÊci

su

bsta

ncji

odro

dzaj

u w

iàza

nia

chem

iczn

ego.

2. W

iàza

nie

met

alic

zne.

3. W

iàza

nie

wod

orow

eja

ko p

rzyk

∏ad

oddz

ia∏y

wan

ia

mi´

dzyc

zàst

eczk

oweg

o.

1. P

rzyp

omni

enie

wia

do-

moÊ

ci n

a te

mat

rodz

ajów

wià

zaƒ

wcz

àste

czka

ch.

2. W

∏aÊc

iwoÊ

ci z

wià

zków

kow

alen

cyjn

ych.

3. W

∏aÊc

iwoÊ

ci z

wià

zków

obu

dow

ie jo

now

ej.

4. C

hara

kter

ysty

czne

w

∏aÊc

iwoÊ

ci m

etal

i ii

ch s

topó

w.

5. W

p∏yw

odd

zia∏

ywaƒ

mi´

dzyc

zàst

eczk

owyc

h(s

i∏ va

n de

r W

aals

a)na

w∏a

Êciw

oÊci

gra

fitu.

6. Z

ale˝

noÊç

mi´

dzy

rodz

ajem

wià

zani

aa

w∏a

Êciw

oÊci

ami

tlenk

ów.

– ok

reÊl

iç w

arun

ki tw

orze

nia

wià

zani

a ko

ordy

nacy

j-ne

go(C

),

– za

pisy

waç

spo

sób

twor

zeni

aw

iàza

nia

koor

dyna

cyjn

ego

(C),

– zd

efin

iow

aç p

ojć

ia:

wià

zani

e m

etal

iczn

e,

wià

zani

e w

odor

owe

(A),

– po

daç

przy

k∏ad

y po

wst

awan

iaw

iàza

nia

met

alic

zneg

o iw

odor

oweg

o (D

).

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– po

rów

naç

w∏a

Êciw

oÊci

zwià

zków

che

mic

znyc

ho

budo

wie

kow

alen

cyjn

ejij

onow

ej (C

),

– ok

reÊl

iç c

hara

kter

ysty

czne

w∏a

Êciw

oÊci

met

ali i

ich

stop

ów (C

),

– ud

owod

niç

zale

˝noÊ

çm

i´dz

y ro

dzaj

em w

iàza

nia

aw

∏aÊc

iwoÊ

ciam

i tle

nków

(D),

– pr

zew

idzi

eç z

ale˝

noÊç

mi´

dzy

rodz

ajem

wià

zani

aa

char

akte

rem

che

mic

znym

wod

orot

lenk

ów (D

).

2. F

olio

gram

: –

twor

zeni

e w

iàza

nia

wod

orow

ego

na p

rzyk

∏adz

iecz

àste

czek

wod

y.

3. F

olio

gram

: –

wià

zani

e m

etal

iczn

ena

przy

k∏ad

zie

mie

dzi.

1. M

odel

e si

eci k

ryst

alic

znej

diam

entu

igr

afitu

.

2. M

odel

sie

ci k

ryst

alic

znej

chlo

rku

sodu

.

22

12

34

56

18.

19.

20.

21.

Pods

umow

anie

wia

dom

oÊci

ouk

∏adz

ieok

reso

wym

pier

wia

stkó

w.

Spra

wdz

ian

wia

dom

oÊci

ium

iej´

tnoÊ

ci.

Reak

cje

chem

iczn

ea

zjaw

iska

fiz

yczn

e.

Rów

nani

a pr

osty

ch r

eakc

jich

emic

znyc

h.

7. W

p∏yw

rod

zaju

wià

zaƒ

na c

hara

kter

che

mic

zny

wod

orot

lenk

ów

(zas

adow

e,

amfo

tery

czne

).

Utr

wal

enie

wia

dom

oÊci

–fo

rma

do w

ybor

upr

zez

nauc

zyci

ela.

Test

zap

ropo

now

any

wpo

radn

iku

met

odyc

znym

lub

inna

form

a sp

raw

dzen

iaw

iado

moÊ

ci i

umie

j´tn

oÊci

.

1. R

ó˝ni

ca m

i´dz

y re

akcj

àch

emic

znà

azj

awis

kiem

fizyc

znym

na

wyb

rany

chpr

zyk∏

adac

h.

1. R

eakc

je s

ynte

zy, a

naliz

yiw

ymia

ny –

zap

is

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– ok

reÊl

iç r

ó˝ni

c´ m

i´dz

y zj

awis

kiem

fizy

czny

m

are

akcj

à ch

emic

znà

(C),

– ot

rzym

aç s

iarc

zek

˝ela

za(II

)in

apis

aç r

ówna

nie

tej

reak

cji (

C),

– po

daç

przy

k∏ad

y zj

awis

k fiz

ycz-

nych

ire

akcj

i che

mic

znyc

hw

˝yci

u co

dzie

nnym

(B).

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– w

yjaÊ

niç

poj´

cia:

rów

nani

e

åw

icze

nia

w o

kreÊ

lani

uzj

awis

k fiz

yczn

ych

i rea

kcji

chem

iczn

ych

–ró

˝nor

odne

prz

yk∏a

dy.

åw

icze

nia

w z

apis

ywan

iuró

wna

ƒ re

akcj

i i z

alic

zani

e

1. P

rzyg

otow

anie

m

iesz

anin

y ˝e

laza

isia

rki.

2. O

trzy

myw

anie

sia

rczk

u˝e

laza

(II).

1. S

pala

nie

mag

nezu

wpo

wie

trzu

.

Dzi

a∏ I

II. S

yste

mat

yka

zwià

zków

nie

orga

nicz

nych

23

22,

23.

Bad

anie

w∏a

Êci-

woÊ

ci tl

enkó

wró

˝nyc

h pi

erw

iast

ków

.

rów

naƒ

reak

cji n

a w

ybra

nych

prz

yk∏a

dach

.

2. D

efin

icje

: rów

nani

ere

akcj

i che

mic

znej

,re

agen

ty, s

ubst

raty

, pr

oduk

ty.

3. P

rzyp

omni

enie

pra

wa

zach

owan

ia m

asy

ipra

wa

sta∏

oÊci

sk∏

adu

zwià

zku

chem

iczn

ego.

1. T

lenk

i, kt

óre

wre

akcj

iz

wod

à da

jà z

asad

y.

2. T

lenk

i, kt

óre

wre

akcj

iz

wod

à da

jà k

was

y.

3. T

lenk

i, kt

óre

nie

reag

ujà

zw

odà

(obo

j´tn

e).

4. T

lenk

i, kt

óre

reag

ujà

zkw

asam

i iza

sada

mi

(am

fote

rycz

ne).

5. R

eakc

je w

ybra

nych

tlenk

ów z

kwas

ami

izas

adam

i.

6. Z

asto

sow

anie

tlen

ków

wpr

zem

yÊle

iw

˝yc

iu

codz

ienn

ym.

reak

cji c

hem

iczn

ej, r

eage

nty,

subs

trat

y,

prod

ukty

, rea

kcja

synt

ezy,

rea

kcja

ana

lizy,

reak

cja

wym

iany

(B),

– pr

zepr

owad

ziç

doÊw

iadc

zeni

ach

arak

tery

zujà

ce o

dpow

iedn

iety

py r

eakc

ji ch

emic

znyc

h (C

),

– za

pisy

waç

rów

nani

a re

akcj

ich

emic

znyc

h (C

),

– st

osow

aç w

prak

tyce

pra

wo

zach

owan

ia m

asy

ipra

wo

sta∏

oÊci

sk∏

adu

zwià

zku

chem

iczn

ego

(C).

Po z

ajć

iach

ucz

eƒ p

otra

fi:

– ok

reÊl

iç b

udow

´ cz

àste

czek

tlenk

ów (C

),

– zb

adaç

doÊ

wia

dcza

lnie

ch

arak

ter

chem

iczn

y do

wol

nych

tlen

ków

(D),

– sk

lasy

fikow

aç tl

enki

zew

zgl´

du n

a ic

h ch

arak

ter

chem

iczn

y (C

),

– w

yjaÊ

niç

zjaw

isko

am

fote

rycz

noÊc

i (B

),

– za

pisy

waç

rów

nani

a re

akcj

itle

nków

zw

odà

(C),

– za

pisy

waç

rów

nani

a re

akcj

itle

nków

am

fote

rycz

nych

zkw

asam

i iza

sada

mi (

D),

ich

do o

dpow

iedn

iego

typu

rea

kcji.

1. Z

apis

ywan

ie r

ówna

ƒre

akcj

i wyb

rany

chtle

nków

zw

odà.

2. Z

apis

ywan

ie r

ówna

ƒre

akcj

i wyb

rany

ch

tlenk

ów z

kwas

ami

izas

adam

i.

3. T

ablic

a –

zast

osow

anie

tlenk

ów w

prze

myÊ

leiw

˝yc

iu c

odzi

enny

m.

2. T

erm

iczn

y ro

zk∏a

dw

´gla

nu w

apni

a lu

bw

´gla

nu m

agne

zu.

3. R

eakc

ja c

ynku

z

rozt

wor

em

siar

czan

u(V

I) m

iedz

i(II).

1. B

adan

ie o

ddzi

a∏yw

ania

wod

y na

wyb

rane

tlen

kim

etal

i ini

emet

ali:

tlene

km

agne

zu, t

lene

k m

iedz

i(II),

tlen

ek

krze

mu(

IV),

tlene

k si

arki

(IV) –

okre

Êlen

iech

arak

teru

che

mic

zneg

oty

ch tl

enkó

w.

2. B

adan

ie z

acho

wan

iasi

´ tle

nku

glin

u w

obec

kwas

u iz

asad

y.

EZ EEK

24

12

34

56

24,

25.

Otr

zym

ywan

ieza

sad

i wod

oro-

tlenk

ów.

1. O

trzy

myw

anie

zas

ad.

2. O

trzy

myw

anie

w

odor

otle

nków

.

3. Z

asad

a a

wod

orot

lene

k.

– pr

zeds

taw

iç z

asto

sow

anie

wa˝

niej

szyc

h tle

nków

wpr

zem

yÊle

i˝y

ciu

codz

ienn

ym (B

).

Po z

ajć

iach

ucz

eƒ p

otra

fi:

– ot

rzym

aç z

asad

y w

reak

cji

met

alu

akty

wne

go z

wod

àit

lenk

u m

etal

u z

wod

à (C

),

– za

pisa

ç od

pow

iedn

ie

rów

nani

a re

akcj

i (C

),

– zb

adaç

, czy

tlen

ek m

iedz

i(II)

itle

nek

˝ela

za(II

I) re

aguj

àz

wod

à (D

),

– za

prop

onow

aç s

posó

b ot

rzym

ywan

ia w

odor

otle

nku

mie

dzi(I

I) iw

odor

otle

nku

˝ela

za(II

I) (D

),

– za

pisa

ç od

pow

iedn

ie

rów

nani

a re

akcj

i (C

),

– ok

reÊl

iç r

ó˝ni

c´ m

i´dz

y za

sadà

aw

odor

otle

nkie

m (C

),

– do

kona

ç an

aliz

y ta

blic

y ro

zpus

zcza

lnoÊ

ci i

wsk

azaç

przy

k∏ad

y za

sad

iwod

orot

lenk

ów (D

),

– zb

adaç

zac

how

anie

am

onia

ku w

obec

wod

y (D

).

1. Z

apis

rów

naƒ

reak

cji

otrz

ymyw

ania

zas

adiw

odor

otle

nków

.

2. A

naliz

a ta

blic

y ro

zpus

zcza

lnoÊ

ci o

raz

wsk

azan

ie p

rzyk

∏adó

wza

sad

iwod

orot

lenk

ów.

1. R

eakc

ja s

odu

zw

odà.

2. R

eakc

ja tl

enku

wap

nia

zw

odà.

3. B

adan

ie o

ddzi

a∏yw

ania

wod

y na

tlen

ek

mie

dzi(I

I) it

lene

k ˝e

laza

(II).

4. S

tràc

anie

osa

dów

wod

orot

lenk

u m

iedz

i(II)

iwod

orot

lenk

u ˝e

laza

(III).

5. B

adan

ie z

acho

wan

iaam

onia

ku w

obec

w

ody.

EZ EEK

25

26.

27.

28.

Bud

owa

czàs

tecz

ek,

naze

wni

ctw

oiz

asto

sow

anie

wod

orot

lenk

ów.

Otr

zym

ywan

iekw

asów

.

Bud

owa

czàs

te-

czek

, rod

zaje

,na

zew

nict

wo

izas

toso

wan

iekw

asów

.

1. B

udow

a w

odor

otle

nków

.

2. N

azew

nict

wo

wod

orot

lenk

ów.

3. Z

asto

sow

anie

wyb

rany

chw

odor

otle

nków

w

prze

myÊ

le i

˝yci

uco

dzie

nnym

.

1. O

trzy

myw

anie

kw

asów

bezt

leno

wyc

h.

2. O

trzy

myw

anie

kw

asów

tleno

wyc

h.

1. B

udow

a cz

àste

czek

kwas

ów.

2. P

odzi

a∏ k

was

ów.

3. N

azew

nict

wo

kwas

ów.

4. Z

asto

sow

anie

wyb

rany

chkw

asów

wpr

zem

yÊle

i˝yc

iu c

odzi

enny

m.

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– po

daç

budo

w´

wod

orot

lenk

ów (A

),

– pi

saç

wzo

ry i

nazw

y do

wol

nych

wod

orot

lenk

ów (C

),

– pr

zeds

taw

iç z

asto

sow

anie

wa˝

niej

szyc

h w

odor

otle

nków

wpr

zem

yÊle

i˝

yciu

codz

ienn

ym (B

).

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– ot

rzym

aç k

was

sol

ny

zch

loro

wod

oru

(C),

– za

pisa

ç ró

wna

nie

prze

prow

adzo

nej r

eakc

ji (C

),

– zb

adaç

zac

how

anie

tlen

kufo

sfor

u(V

) wob

ec w

ody

(D),

– za

pisa

ç ró

wna

nie

prze

prow

adzo

nej r

eakc

ji (C

),

– pi

saç

rów

nani

a re

akcj

i ot

rzym

ywan

ia d

owol

nych

kwas

ów n

ieor

gani

czny

ch (D

).

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– ok

reÊl

iç b

udow

´ cz

àste

czek

kwas

ów (C

),

– sk

lasy

fikow

aç k

was

y ze

wzg

ldu

na b

udow

´ ic

h cz

àste

czek

(C),

– po

daç

zasa

dy n

azew

nict

wa

kwas

ów (A

),

1. å

wic

zeni

a w

zapi

syw

aniu

wzo

rów

wod

orot

lenk

ówii

ch n

azew

nict

wo.

2. T

ablic

a: z

asto

sow

anie

wyb

rany

ch w

odor

otle

n-kó

w w

prze

myÊ

le

iw ˝

yciu

cod

zien

nym

.

åw

icze

nia

w z

apis

ywan

iuró

wna

ƒ re

akcj

i ot

rzym

ywan

ia k

was

ówtle

now

ych

i bez

tleno

wyc

h.

1. Z

apis

ywan

ie w

zoró

wkw

asów

ora

z ic

hna

zew

nict

wo.

2. F

olio

gram

: –

zast

osow

anie

kw

asów

wpr

zem

yÊle

i˝y

ciu

codz

ienn

ym.

1. B

adan

ie z

acho

wan

iasi

´ ch

loro

wod

oru

wob

ec w

ody.

2. B

adan

ie z

acho

wan

iasi

´ tle

nku

fosf

oru(

V)

wob

ec w

ody.

EZ EEK

26

12

34

56

29.

30,

31.

Bud

owa

i naz

ewni

ctw

oso

li.

Spos

oby

otrz

ymyw

ania

soli.

1. B

udow

a so

li kw

asów

tleno

wyc

h ib

eztle

now

ych.

2. N

azew

nict

wo

soli.

3. W

zory

sol

i.

4. W

odor

osol

e ih

ydro

ksos

ole.

5. H

ydra

ty.

1. O

trzy

myw

anie

sol

iw

reak

cji k

was

ów:

– z

met

alam

i akt

ywny

mi,

– tle

nkam

i met

ali,

– w

odor

otle

nkam

i.

2. O

trzy

myw

anie

sol

ikw

asów

bez

tleno

wyc

h.

– po

daw

aç n

azw

y do

wol

nych

kwas

ów n

a po

dsta

wie

w

zoró

w (D

),

– pr

zeds

taw

iç z

asto

sow

anie

wa˝

niej

szyc

h kw

asów

wpr

ze-

myÊ

le i

˝yci

u c

odzi

enny

m (B

).

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i;

– ok

reÊl

iç b

udow

´ so

li (C

),

– po

daç

zasa

dy n

azew

nict

wa

soli

(A),

– w

yjaÊ

niç,

co

to s

à w

odor

osol

eih

ydro

ksos

ole

(B),

– w

yjaÊ

niç,

co

to s

à hy

drat

y (B

),

– do

Êwia

dcza

lnie

zba

daç

od∏à

-cz

anie

wod

y z

hydr

atów

(D),

– sk

lasy

fikow

aç s

ole

ze w

zgl´

duna

ich

budo

w´

(C),

– ok

reÊl

aç n

azw

y so

li na

pod

-st

awie

wzo

ru i

odw

rotn

ie (C

).

Po z

ajć

iach

ucz

eƒ p

otra

fi:

– ot

rzym

ywaç

sol

e tr

zem

a po

dsta

wow

ymi m

etod

ami (

C),

– pi

saç

odpo

wie

dnie

rów

nani

are

akcj

i otr

zym

ywan

ia s

oli (

C),

– do

kona

ç an

aliz

y sz

ereg

uak

tyw

noÊc

i met

ali i

wsk

azaç

1. U

stal

anie

wzo

rów

sol

iii

ch n

azew

nict

wo.

2. å

wic

zeni

a w

zapi

sie

wzo

rów

sol

i na

pods

taw

iena

zwy

iodw

rotn

ie.

1. å

wic

zeni

a w

zapi

syw

aniu

rów

naƒ

reak

cji o

trzy

myw

ania

soli

kwas

ów tl

enow

ych

ibez

tleno

wyc

h po

znan

ymi s

poso

bam

i.

2. A

naliz

a sz

ereg

u ak

tyw

noÊc

i met

ali.

Ogr

zew

anie

pi´

ciow

od-

nego

sia

rcza

nu(V

I) m

iedz

i(II).

1. R

eakc

je k

was

u so

lneg

o,z

mag

neze

m, c

ynki

em,

mie

dzià

.

2. R

eakc

je tl

enku

wap

nia

itle

nku

mie

dzi(I

I)z

kwas

em s

olny

m.

27

32.

33.

34.

W∏a

Êciw

oÊci

i z

asto

sow

anie

wyb

rany

ch s

oli.

Pods

umow

anie

wia

dom

oÊci

zsy

stem

atyk

izw

iàzk

ówni

eorg

anic

znyc

h.

Spra

wdz

ian

wia

dom

oÊci

ium

iej´

tnoÊ

ci.

3. In

ne s

poso

by

otrz

ymyw

ania

sol

i.

1. W

∏aÊc

iwoÊ

ci

wyb

rany

ch s

oli.

2. Z

asto

sow

anie

wyb

rany

chso

li w

prze

myÊ

le i

˝yci

uco

dzie

nnym

.

Utr

wal

enie

wia

dom

oÊci

ozw

iàzk

ach

nieo

rgan

iczn

ych

– fo

rma

do w

ybor

u pr

zez

nauc

zyci

ela.

Test

zap

ropo

now

any

wpo

radn

iku

met

odyc

znym

lub

inna

form

a sp

raw

dzen

iaw

iado

moÊ

ci i

umie

j´tn

oÊci

.

przy

k∏ad

y m

etal

i, kt

óre

re-

aguj

à z

kwas

ami,

wyp

iera

jàc

zni

ch w

odór

ida

jàc

sole

(D),

– za

prop

onow

aç in

ne s

poso

byot

rzym

ywan

ia s

oli n

a po

dsta

wie

znaj

omoÊ

ci b

udow

y so

li (D

).

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– od

szuk

aç in

form

acje

na

tem

at w

yst´

pow

ania

sol

i w

przy

rodz

ie (C

),

– po

daç

nazw

y iw

zory

sol

i wy-

st´p

ujàc

ych

wpr

zyro

dzie

(A),

– ok

reÊl

iç z

asto

sow

anie

w

a˝ni

ejsz

ych

soli

wpr

zem

yÊle

iw ˝

yciu

cod

zien

nym

(C).

Folio

gram

: –

zast

osow

anie

sol

i w

prz

emyÊ

le i

w ˝

yciu

codz

ienn

ym.

3. R

eakc

ja w

odor

otle

nku

sodu

zkw

asem

sia

rko-

wym

(VI)

wob

ecno

Êci

feno

lofta

lein

y.

4. S

pala

nie

mie

dzi

wch

lorz

e.

5. R

eakc

ja w

odor

otle

nku

wap

nia

ztle

nkie

mw

´gla

(IV).

6. R

eakc

ja a

zota

nu(V

) sre

-br

a(I)

zch

lork

iem

sod

u.

EZ EEK

28

12

34

56

35.

36.

Sód

ijeg

o zw

iàzk

i.

W∏a

Êciw

oÊci

wap

nia

ijeg

ozw

iàzk

ów.

1. H

isto

ria

odkr

ycia

sod

u–

rozp

owsz

echn

ieni

ew

skor

upie

zie

msk

iej.

2. W

∏aÊc

iwoÊ

ci s

odu.

3. O

trzy

myw

anie

sod

u.

4. W

a˝ni

ejsz

e zw

iàzk

i sod

u:

– N

aOH

– N

aCl

– N

aHC

O3

– N

a 2C

O3

– N

aNO

3

1. H

isto

ria

odkr

ycia

pi

erw

iast

ka

– ro

zpow

szec

hnie

nie

wsk

orup

ie z

iem

skie

j.

2. W

∏aÊc

iwoÊ

ci w

apni

a.

3. O

trzy

myw

anie

wap

nia.

4. W

a˝ni

ejsz

e zw

iàzk

iw

apni

a:

– C

aO–

Ca(

OH

) 2–

CaC

O3

– C

aSO

4

5. T

war

doÊç

wod

yim

etod

y je

j usu

wan

ia.

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– ok

reÊl

iç w

∏aÊc

iwoÊ

ci s

odu

napo

dsta

wie

doÊ

wia

dcze

ƒip

o∏o˝

enia

sod

u w

uk∏a

dzie

okre

sow

ym (C

),

– w

ymie

niç

wa˝

niej

sze

zwià

zki s

odu

(A),

– ok

reÊl

iç w

∏aÊc

iwoÊ

ci

i zas

toso

wan

ie w

a˝ni

ejsz

ych

zwià

zków

sod

u (C

).

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– ok

reÊl

iç w

∏aÊc

iwoÊ

ci w

apni

ana

pod

staw

ie d

oÊw

iadc

zeƒ

ijeg

o po

∏o˝e

nia

wuk

∏adz

ieok

reso

wym

(C),

– w

ymie

niç

wa˝

niej

sze

zwià

zki w

apni

a (A

),

– ok

reÊl

iç w

∏aÊc

iwoÊ

ci

izas

toso

wan

ie w

a˝ni

ejsz

ych

zwià

zków

wap

nia

(C),

– ok

reÊl

iç z

nacz

enie

mak

ro-

imik

roel

emen

tów

w

praw

id∏o

wym

fu

nkcj

onow

aniu

org

aniz

mu

oraz

sku

tki i

ch n

adm

iaru

in

iedo

boru

(C).

1. O

kreÊ

lani

e w

∏aÊc

iwoÊ

ciso

du n

a po

dsta

wie

po∏o

˝eni

a w

uk∏a

dzie

okre

sow

ym p

ierw

iastk

ów.

2. F

olio

gram

y:

– bu

dow

a kr

yszt

a∏ów

wso

li ka

mie

nnej

.

Okr

eÊla

nie

w∏a

Êciw

oÊci

wap

nia

na p

odst

awie

jego

po∏o

˝eni

a w

uk∏

adzi

eok

reso

wym

.

1. B

adan

ie w

∏aÊc

iwoÊ

ciso

du.

2. B

arw

ieni

e p∏

omie

nia

prze

z zw

iàzk

i sod

u.

3. B

adan

ie h

igro

skop

ijnyc

hi˝

ràcy

ch w

∏aÊc

iwoÊ

ciw

odor

otle

nku

sodu

.

1. B

adan

ie w

∏aÊc

iwoÊ

ciw

apni

a.

2. B

arw

ieni

e p∏

omie

nia

prze

z zw

iàzk

i wap

nia.

Dzi

a∏ I

V. W

∏aÊc

iwoÊ

ci w

ybra

nych

met

ali i

niem

etal

i

EZ EEK

29

37.

38.

Glin

jako

pr

zyk∏

ad

pier

wia

stka

ow

∏aÊc

iwoÊ

ciac

ham

fote

rycz

nych

.

Krz

em ja

ko p

rzy-

k∏ad

pó∏

met

alu

–zw

iàzk

i krz

emu.

6. S

ód i

wap

ƒ ja

ko p

rzy-

k∏ad

y m

akro

elem

entó

w.

7. Z

nacz

enie

mak

roel

e-m

entó

w i

mik

roel

emen

-tó

w w

praw

id∏o

wym

funk

cjon

owan

iuor

gani

zmu.

1. H

isto

ria

odkr

ycia

glin

u–

rozp

owsz

echn

ieni

ew

skor

upie

zie

msk

iej.

2. W

∏aÊc

iwoÊ

ci g

linu.

3. O

trzy

myw

anie

glin

u.

4. W

a˝ni

ejsz

e zw

iàzk

i glin

u.

5. A

lum

inot

erm

ia.

6. S

topy

glin

u.

1. H

isto

ria

odkr

ycia

kr

zem

u –

rozp

owsz

ech-

nien

ie w

skor

upie

zi

emsk

iej.

2. W

∏aÊc

iwoÊ

ci k

rzem

u.

3. O

trzy

myw

anie

krz

emu.

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– ok

reÊl

iç w

∏aÊc

iwoÊ

ci g

linu

napo

dsta

wie

doÊ

wia

dcze

ƒij

ego

po∏o

˝eni

a w

uk∏a

dzie

okre

sow

ym (C

),

– w

ymie

niç

wa˝

niej

sze

zwià

zki g

linu

(A),

– ok

reÊl

iç w

∏aÊc

iwoÊ

ci

izas

toso

wan

ie w

a˝ni

ejsz

ych

zwià

zków

glin

u (C

),

– w

yjaÊ

niç

poj´

cie

pasy

wac

ji(B

),

– ok

reÊl

iç z

asto

sow

anie

sto

pów

glin

u (C

).

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– ok

reÊl

iç w

∏aÊc

iwoÊ

ci

krze

mu

(C),

– ok

reÊl

iç w

∏aÊc

iwoÊ

ci

krze

mia

nów

(C),

– w

ymie

niç

wa˝

niej

sze

zwià

zki k

rzem

u ii

ch

zast

osow

anie

(A).

1. Z

apis

rów

naƒ

reak

cji

wod

orot

lenk

u gl

inu

zkw

asem

sol

nym

iz

asad

à so

dow

à.

2. O

kreÊ

lani

e w

∏aÊc

iwoÊ

cigl

inu

na p

odst

awie

jego

po∏o

˝eni

a w

uk∏a

dzie

okre

sow

ym.

1. O

kreÊ

lani

e w

∏aÊc

iwoÊ

cikr

zem

u na

pod

staw

ieje

go p

o∏o˝

enia

w

uk∏a

dzie

okr

esow

ym.

2. Z

apis

rów

naƒ

reak

cji

krze

mia

nu s

odu

(szk

∏aw

odne

go) z

CaC

l 2iH

Cl.

1. B

adan

ie w

∏aÊc

iwoÊ

ciam

fote

rycz

nych

w

odor

otle

nku

glin

u:

a) re

akcj

a A

l(OH

) 3z

HC

lb)

reak

cja

Al(O

H) 3

zN

aOH

2. P

asyw

acja

glin

uw

kwas

ie a

zoto

wym

(V).

1. B

adan

ie w

∏aÊc

iwoÊ

cikr

zem

ianó

w:

a) r

eakc

ja s

zk∏a

w

odne

go z

chlo

rkie

mw

apni

a,

b) re

akcj

a sz

k∏a

wod

nego

z

kwas

em s

olny

m.

EZ EEK

30

12

34

56

39.

40.

Tlen

iaz

ot ja

kona

jwa˝

niej

sze

sk∏a

dnik

i po

wie

trza

.

Cha

rakt

erys

tyka

siar

ki i

jej

zwià

zków

.

4. W

a˝ni

ejsz

e zw

iàzk

ikr

zem

u:

– dw

utle

nek

krze

mu,

–

krze

mia

ny,

– kw

asy

krze

mow

e.

5. Z

asto

sow

anie

krz

emu,

kwar

cu, s

zk∏a

kw

arco

weg

o.

1. H

isto

ria

odkr

yç a

zotu

itle

nu –

roz

pow

szec

h-ni

enie

wpr

zyro

dzie

.

2. W

∏aÊc

iwoÊ

ci a

zotu

itle

nu.

3. O

trzy

myw

anie

azo

tuit

lenu

.

4. A

lotr

opia

tlen

u.

5. W

a˝ni

ejsz

e zw

iàzk

iaz

otu:

–

tlenk

i azo

tu,

– kw

asy

azot

owe,

–

azot

any,

–

amon

iak.

6. Z

asto

sow

ania

azo

tuit

lenu

– o

bieg

tlen

uio

bieg

azo

tu

wpr

zyro

dzie

.

1. H

isto

ria

odkr

ycia

sia

rki

– ro

zpow

szec

hnie

nie

wpr

zyro

dzie

.

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– ok

reÊl

iç w

∏aÊc

iwoÊ

ci tl

enu

iazo

tu n

a po

dsta

wie

do

Êwia

dcze

ƒ ip

o∏o˝

enia

tych

pier

wia

stkó

w w

uk∏a

dzie

okre

sow

ym (C

),

– pr

zeds

taw

iç o

bieg

tlen

uia

zotu

wpr

zyro

dzie

(B),

– w

ymie

niç

wa˝

niej

sze

zwià

zki a

zotu

itle

nu (A

),

– ok

reÊl

iç w

∏aÊc

iwoÊ

ci

izas

toso

wan

ie tl

enu

iazo

tu (C

),

– w

yjaÊ

niç

zjaw

isko

alo

trop

iitle

nu (B

).

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– ok

reÊl

iç w

∏aÊc

iwoÊ

ci s

iark

i na

pods

taw

ie d

oÊw

iadc

zeƒ

ijej

Okr

eÊla

nie

w∏a

Êciw

oÊci

azot

u i t

lenu

na

pods

taw

iepo

∏o˝e

nia

tych

pi

erw

iast

ków

w u

k∏ad

zie

okre

sow

ym.

Okr

eÊla

nie

w∏a

Êciw

oÊci

sia

r-ki

na

pods

taw

ie je

j po∏

o˝e-

nia

w u

k∏ad

zie

okre

sow

ym.

Otr

zym

ywan

ie tl

enu

ibad

anie

jego

w∏a

Êciw

oÊci

.

1. B

adan

ie w

∏aÊc

iwoÊ

cisi

arki

– p

rzem

iany

sia

rki

podc

zas

ogrz

ewan

ia.

EZ EEK

31

41.

Chl

or i

jego

zwià

zki.

2. W

∏aÊc

iwoÊ

ci s

iark

i.

3. O

trzy

myw

anie

sia

rki.

4. W

a˝ni

ejsz

e zw

iàzk

isi

arki

: –

tlenk

i sia

rki,

– kw

asy

siar

kow

e,

– si

arcz

any,

–

siar

kow

odór

, –

siar

czki

.

5. A

lotr

opia

sia

rki.

6. Z

asto

sow

anie

sia

rki i

jej

zwià

zków

.

1. H

isto

ria

odkr

ycia

chl

o-ru

– r

ozpo

wsz

echn

ieni

ew

przy

rodz

ie.

2. W

∏aÊc

iwoÊ

ci c

hlor

u.

3. O

trzy

myw

anie

chl

oru.

4. W

a˝ni

ejsz

e zw

iàzk

ich

emic

zne

chlo

ru:

– ch

loro

wod

ór (k

was

so

lny)

, –

tlenk

i chl

oru,

–

tleno

we

kwas

y ch

loru

, –

chlo

rki i

chlo

rany

.

po∏o

˝eni

a w

uk∏a

dzie

ok

reso

wym

(C),

– w

yjaÊ

niç

zjaw

isko

alo

trop

iisi

arki

(B),

– w

ymie

niç

wa˝

niej

sze

zwià

zki s

iark

i (A

),

– ok

reÊl

iç w

∏aÊc

iwoÊ

ci

izas

toso

wan

ie z

wià

zków

siar

ki (C

).

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– ok

reÊl

iç w

∏aÊc

iwoÊ

ci c

hlor

una

pod

staw

ie d

oÊw

iadc

zeƒ

ijeg

o po

∏o˝e

nia

wuk

∏adz

ieok

reso

wym

(C),

– w

ymie

niç

wa˝

niej

sze

zwià

zki c

hlor

u (A

),

– ok

reÊl

iç ic

h w

∏aÊc

iwoÊ

ci

izas

toso

wan

ie (C

),

– w

ykry

ç jo

ny c

hlor

kow

e (D

),

– za

pisa

ç cz

àste

czko

wo

ijon

owo

rów

nani

e re

akcj

ist

ràca

nia

chlo

rku

sreb

ra (C

).

1. O

kreÊ

lani

e w

∏aÊc

iwoÊ

cich

loru

na

pods

taw

ieje

go p

o∏o˝

enia

w

uk∏a

dzie

okr

esow

ym.

2. Z

apis

czà

stec

zkow

yij

onow

y ró

wna

nia

reak

cji s

tràc

ania

chlo

rku

sreb

ra.

2. B

adan

ie w

ybie

lajà

cych

w∏a

Êciw

oÊci

SO

2.

3. B

adan

ie h

igro

skop

ijnyc

hw

∏aÊc

iwoÊ

ci s

t´˝o

nego

H2S

O4.

1. B

adan

ie w

∏aÊc

iwoÊ

cich

loru

.

2. W

ykry

wan

ie jo

nów

chlo

rkow

ych

– re

akcj

aN

aCl z

AgN

O3

EZ EEK

EZ EEK

32

12

34

56

42.

43.

Stop

nie

utle

nian

ia

pier

wia

stkó

w.

Reak

cje

utle

nian

ia-

-red

ukcj

i (re

doks

).

1. D

efin

icja

sto

pnia

ut

leni

enia

pi

erw

iast

ków

?

2. R

egu∏

y ob

licza

nia

stop

ni u

tleni

enia

pi

erw

iast

ków

w

zwià

zkac

h ch

emic

znyc

h.

3. O

blic

zani

e st

opni

ut

leni

enia

pie

rwia

stkó

ww

zwià

zkac

h ch

emic

znyc

h.

1. P

ojć

ia: u

tleni

anie

,re

dukc

ja, u

tleni

acz,

redu

ktor

.

2. Z

apis

pro

styc

h ró

wna

ƒut

leni

ania

-red

ukcj

i ii

ch e

lekt

rono

wa

inte

rpre

tacj

a.

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– w

yjaÊ

niç,

co

to je

st s

topi

eƒ

utle

nien

ia p

ierw

iast

ka (B

),

– w

yjaÊ

niç

regu

∏y o

blic

zani

ast

opni

a ut

leni

enia

pie

rwia

stkó

ww

zwià

zkac

h ch

emic

znyc

h (B

),

– za

stos

owaç

reg

u∏y

oblic

zani

ast

opni

utle

nien

ia p

ierw

iast

ków

wzw

iàzk

ach

chem

iczn

ych

(C),

– ob

licza

ç st

opni

e ut

leni

enia

pier

wia

stkó

w w

zwià

zkac

hch

emic

znyc

h (C

).

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– w

yjaÊ

niç

poj´

cia:

utle

nian

ie, r

e-du

kcja

, utle

niac

z, re

dukt

or (B

),

– pr

zepr

owad

ziç

pros

tà r

eakc

j´re

doks

ipo

daç

elek

tron

owà

inte

rpre

tacj

´ ró

wna

nia

tej r

eakc

ji (C

),

– w

skaz

aç u

tleni

acz,

red

ukto

r,pr

oces

utle

nien

ia i

redu

kcji

wre

akcj

i red

oks

(C),

– za

pisa

ç ró

wna

nie

reak

cji

redo

ks, p

odaç

ele

ktro

now

àin

terp

reta

cj´

iwsp

ó∏cz

ynni

kist

echi

omet

rycz

ne (C

).

åw

icze

nia

w o

blic

zani

ust

opni

utle

nien

ia

pier

wia

stkó

w

w z

wià

zkac

h ch

emic

znyc

h.

1. å

wic

zeni

a w

elek

tron

o-w

ej in

terp

reta

cji r

eakc

jire

doks

.

2. å

wic

zeni

a w

okre

Êlan

iuut

leni

acza

ire

dukt

ora

ww

ybra

nych

rea

kcja

chre

doks

.

Rea

kcja

mag

nezu

zch

lork

iem

˝el

aza(

III).

Dzi

a∏ V

. Rów

nani

a re

akcj

i che

mic

znyc

h –

pods

taw

y ob

licze

ƒ ch

emic

znyc

h

33

44.

45.

46.

Bila

nsow

anie

rów

naƒ

reak

cji

redo

ks.

Reak

cje

utle

nian

ia-

-red

ukcj

i iic

h ro

law

prze

myÊ

le.

Rea

kcje

egz

o-ie

ndoe

nerg

e-ty

czne

.

1. å

wic

zeni

a w

uzga

dnia

-ni

u ró

wna

ƒ ut

leni

ania

--r

eduk

cji m

etod

à bi

lans

uel

ektr

onow

ego.

1. P

roce

sy m

etal

urgi

czne

– ot

rzym

ywan

ie m

etal

iz

rud.

2. W

a˝ni

ejsz

e re

dukt

ory

stos

owan

e w

prze

myÊ

le.

1. P

rzyk

∏ady

rea

kcji

egzo

ener

gety

czny

ch.

2. P

rzyk

∏ady

rea

kcji

endo

ener

gety

czny

ch.

3. Z

ale˝

noÊç

mi´

dzy

rodz

a-je

m r

eakc

ji (e

gzo-

lub

endo

ener

gety

czny

ch),

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– pr

zepr

owad

ziç

reak

cj´

utle

nian

ia-r

eduk

cji o

wy˝

szym

stop

niu

trud

noÊc

i (C

),

– za

pisa

ç ró

wna

nie

tej r

eakc

ji,po

daç

elek

tron

owà

inte

rpre

tacj

´ iw

spó∏

czyn

niki

stec

hiom

etry

czne

(C),

– w

wyn

iku

anal

izy

wyk

azaç

,kt

óre

zpo

dany

ch r

ó˝ny

chró

wna

ƒ re

akcj

i sà

reak

cjam

iut

leni

ania

-red

ukcj

i (D

).

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– w

yjaÊ

niç,

na

czym

pol

ega

otrz

ymyw

anie

met

ali z

rud

met

odà

utle

nian

ia-r

eduk

cji (

B),

– po

daç

przy

k∏ad

y ru

d m

etal

i (A

),

– po

daç

wa˝

niej

sze

redu

ktor

yst

osow

ane

wpr

zem

yÊle

(A),

– oc

eniç

pro

cesy

met

alur

gicz

nepo

d w

zgl´

dem

czy

stoÊc

i otrz

y-m

ywan

ych

met

ali,

ener

goch

∏on-

noÊc

i ioc

hron

y Êr

odow

iska

(D).

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– w

yjaÊ

niç,

na

czym

pol

ega

reak

cja

egzo

ener

gety

czna

(B),

– w

yjaÊ

niç,

na

czym

pol

ega

reak

cja

endo

ener

gety

czna

(B),

– po

daç

przy

k∏ad

y re

akcj

i end

o-ie

gzoe

nerg

etyc

znyc

h (A

),

1. A

naliz

owan

ie r

ó˝ny

chró

wna

ƒ re

akcj

i is

praw

dzan

ie, k

tóre

zni

ch s

à r

eakc

jam

i re

doks

.

2. U

zgad

nian

ie

ró˝n

orod

nych

rów

naƒ

reak

cji u

tleni

ania

--r

eduk

cji m

etod

à bi

lans

u el

ektr

onow

ego.

Ana

liza

folio

gram

u:

– pr

oces

wie

lkop

ieco

wy.

åw

icze

nia

w o

kreÊ

lani

ure

akcj

i egz

o-i e

ndoe

nerg

etyc

znyc

h.

Rea

kcja

mie

dzi z

kw

asem

azot

owym

(V).

1. R

eakc

ja r

eduk

cji t

lenk

um

iedz

i(II)

w´g

lem

.

2. R

eakc

ja m

agne

zuz

kwas

em s

olny

m.

EEK

34

12

34

56

47.

48.

Szyb

koÊç

rea

kcji

chem

iczn

ych.

Mol

im

asa

mol

owa.

aza

sobe

m e

nerg

iiw

ewn´

trzn

ej s

ubst

rató

wip

rodu

któw

rea

kcji.

1. P

ojć

ie s

zybk

oÊci

re

akcj

i.

2. W

p∏yw

ró˝

nych

cz

ynni

ków

na

szyb

koÊç

reak

cji c

hem

iczn

ych.

3. E

nerg

ia a

ktyw

acji.

1. P

ojć

ie m

ola.

2. L

iczb

a A

voga

dra.

3. M

asa

mol

owa.

– ud

owod

niç

zale

˝noÊ

ç m

i´dz

yro

dzaj

em r

eakc

ji a

zaso

bem

ener

gii w

ewn´

trzn

ej s

ubst

ra-

tów

ipr

oduk

tów

rea

kcji

(D).

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– do

Êwia

dcza

lnie

spr

awdz

içw

p∏yw

ró˝

nych

czy

nnik

ówna

szy

bkoÊ

ç re

akcj

i ch

emic

znej

(C),

– po

daç

defin

icj´

poj

ćia

szy

b-ko

Êcir

eakc

ji ch

emic

znej

(A),

– w

yjaÊ

niç

poj´

cie

ener

gii

akty

wac

ji(B

),

– w

yjaÊ

niç

ró˝n

ic´

mi´

dzy

kata

lizat

orem

a

inhi

bito

rem

(B).

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– w

yjaÊ

niç

poj´

cie

mol

a(B

),

– w

yjaÊ

niç

poj´

cie

mas

y m

olow

ej(B

),

– w

yjaÊ

niç,

co

to je

st

liczb

a A

voga

dra

(B),

– od

czyt

ywaç

mas

y at

omow

epi

erw

iast

ków

i ob

licza

ç ic

h m

asy

mol

owe

(C),

– ob

licza

ç m

asy

czàs

tecz

kow

eim

asy

mol

owe

pier

wia

stkó

wiz

wià

zków

che

mic

znyc

h (C

).

1. T

eori

a zd

erze

ƒ ak

tyw

nych

– a

naliz

aw

ykre

su.

2. K

atal

izat

ory

ain

hibi

tory

.

1. O

dczy

tyw

anie

mas

atom

owyc

h pi

erw

iast

ków

iobl

icza

nie

mas

m

olow

ych

na p

odst

awie

uk∏a

du o

kres

oweg

o.

2. O

blic

zani

e m

ascz

àste

czko

wyc

h im

asm

olow

ych

zwià

zków

chem

iczn

ych.

1. W

p∏yw

tem

pera

tury

nasz

ybko

Êç r

eakc

jim

agne

zu z

wod

à.

2. P

orów

nani

e sz

ybko

Êci

reak

cji g

ranu

lek

cynk

uip

y∏u

cynk

oweg

oz

kwas

em s

olny

m.

3. R

ozk∏

ad w

ody

utle

nion

ej p

od

wp∏

ywem

kat

aliz

ator

a.

35

49.

50.

51.

Obl

icze

nia

zwià

zane

zpo

jći

ami m

olim

asa

mol

owa.

Obj

´toÊ

ç m

olow

aga

zów

– p

raw

oA

voga

dra.

IloÊc

iow

a in

terp

reta

cja

rów

naƒ

reak

cji

chem

iczn

ych.

Przy

k∏ad

y ró

˝nor

odny

chza

daƒ

oblic

zeni

owyc

hdo

tycz

àcyc

h m

ola

imas

ym

olow

ej.

1. O

bj´t

oÊç

jedn

ego

mol

aga

zów

ww

arun

kach

norm

alny

ch.

2. P

raw

o A

voga

dra.

Odc

zyty

wan

ie r

ówna

ƒre

akcj

i:

– w

liczb

ach

atom

ówic

zàst

ecze

k re

agen

tów

,

– w

liczb

ach

mol

i su

bstr

atów

ipr

oduk

tów

,

– w

mas

ach

mol

owyc

hsu

bstr

atów

ipr

oduk

tów

,

– w

obj´

toÊc

iach

mol

owyc

hsu

bstra

tów

ipr

oduk

tów

.

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– do

kony

waç

obl

icze

ƒ z

zast

osow

anie

m p

oj´ç

mol

,m

asa

mol

owa

(C).

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– po

daç

praw

o A

voga

dra

(A),

– ok

reÊl

iç o

bj´t

oÊç

jedn

ego

mol

a ga

zów

ww

arun

kach

norm

alny

ch (C

),

– do

kony

waç

obl

icze

ƒ z

zast

osow

anie

m m

ola,

m

asy

mol

owej

iob

j´to

Êci

mol

owej

gaz

ów (C

).

– po

rów

nyw

aç g

´sto

Êci g

azów

na p

odst

awie

ich

mas

mol

owyc

h (C

).

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– od

czyt

ywaç

rów

nani

a re

akcj

ich

emic

znyc

h w

ed∏u

gró

˝nej

in

terp

reta

cji:

czàs

tecz

kow

ej,

mol

owej

, mas

owej

io

bj´t

oÊci

owej

(C),

– w

yjaÊ

niç,

na

czym

pol

egaj

à ob

-lic

zeni

a st

echi

omet

rycz

ne (B

),

– do

kony

waç

pro

styc

h ob

licze

ƒst

echi

omet

rycz

nych

(C).

1. O

blic

zani

e lic

zby

atom

ów (c

zàst

ecze

k)w

prób

ce o

dane

j mas

ie.

2. O

blic

zani

e m

asy

prób

ki,

gdy

znan

a je

st li

czba

atom

ów (c

zàst

ecze

k).

1. å

wic

zeni

a w

oblic

zani

uob

j´to

Êci 1

mol

a ró

˝nyc

hga

zów

w

war

unka

chno

rmal

nych

.

2. M

odel

owe

zobr

azow

anie

praw

a A

voga

dra.

3. O

blic

zani

e lic

zby

czàs

tecz

ek r

ó˝ny

chga

zów

wpr

óbka

cho

tej s

amej

m

asie

.

1. å

wic

zeni

a w

wie

lost

ronn

ej

inte

rpre

tacj

i ilo

Êcio

wej

rów

naƒ

reak

cji

chem

iczn

ych.

2. P

rost

e ob

licze

nia

stec

hiom

etry

czne

.

1. R

ozw

iàzy

wan

ie

ró˝n

orod

nych

zad

aƒzw

iàza

nych

zob

licza

-ni

em m

asy

subs

trat

ówip

rodu

któw

rea

kcji.

2. W

ypro

wad

zani

e w

zoró

w e

lem

enta

rnyc

hir

zecz

ywis

tych

su

bsta

ncji.

3. O

blic

zani

e sk

∏adu

pr

ocen

tow

ego

zwià

zków

chem

iczn

ych.

4. O

blic

zeni

a op

arte

napr

awie

zac

how

ania

mas

y ip

raw

ie s

ta∏o

Êci

sk∏a

du z

wià

zku

chem

iczn

ego.

36

12

34

56

52.

53.

54.

Obl

icze

nia

stec

hiom

etry

czne

.

Pods

umow

anie

wia

dom

oÊci

oró

wna

niac

hre

akcj

i ch

emic

znyc

hii

ch in

terp

reta

cji

iloÊc

iow

ej.

Spra

wdz

ian

wia

dom

oÊci

ium

iej´

tnoÊ

ci.

1. N

a cz

ym p

oleg

ajà

oblic

zeni

a st

echi

omet

rycz

ne?

2. P

rzyk

∏ady

ró˝

noro

dnyc

hob

licze

ƒ st

echi

omet

rycz

nych

.

Utr

wal

enie

wia

dom

oÊci

–fo

rma

do w

ybor

u pr

zez

nauc

zyci

ela.

Test

zap

ropo

now

any

wpo

radn

iku

lub

inna

form

a sp

raw

dzen

iaw

iado

moÊ

ciiu

mie

j´tn

oÊci

.

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– w

yjaÊ

niç

ró˝n

ic´

mi´

dzy

wzo

rem

ele

men

tarn

ym

arz

eczy

wis

tym

sub

stan

cji (

B),

– ob

licza

ç sk

∏ad

proc

ento

wy

zwià

zków

che

mic

znyc

h (C

),

– w

ypro

wad

zaç

wzo

ry

elem

enta

rne

irze

czyw

iste

subs

tanc

ji (C

),

– do

kony

waç

obl

icze

ƒ st

echi

omet

rycz

nych

oró

˝nym

stop

niu

trud

noÊc

i (D

).

37

55.

56.

57.

Dys

ocja

cja

jono

wa

kwas

ów,

zasa

d is

oli.

Moc

ele

ktro

litów

– st

opie

ƒdy

socj

acji.

Rea

kcje

zob

oj´t

-ni

ania

– z

apis

czàs

tecz

kow

yij

onow

y ró

wna

ƒre

akcj

i.

1. E

lekt

rolit

y in

ieel

ektro

lity.

2. W

p∏yw

pol

arne

j bu

dow

y cz

àste

czek

wod

yna

pro

ces

dyso

cjac

ji.

3. P

roce

s dy

socj

acji

jono

wej

kw

asów

, za

sad

isol

i.

1. D

efin

icja

sto

pnia

dy

socj

acji.

2. Z

ale˝

noÊç

sto

pnia

dy

socj

acji

od r

odza

juel

ektr

olitu

ist

´˝en

iaro

ztw

oru.

3. E

lekt

rolit

y m

ocne

is∏

abe.

1. P

rzyk

∏ady

rea

kcji

zobo

j´tn

iani

a.

2. C

zàst

eczk

owy,

jono

wy

ijon

owy

skró

cony

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– w

yjaÊ

niç,

co

to s

à el

ektr

olity

inie

elek

trol

ity (B

),

– po

daç

przy

k∏ad

y el

ektr

olitó

win

ieel

ektr

olitó

w (B

),

– w

ymie

niç

pods

taw

owe

wsk

aê-

niki

kw

asow

o-za

sado

we

(A),

– zb

adaç

odc

zyn

wod

nych

rozt

wor

ów s

ubst

ancj

i (C

),

– za

pisa

ç ró

wna

nia

reak

cji d

yso-

cjac

ji kw

asów

, zas

ad i

soli

(C).

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– zd

efin

iow

aç s

topi

eƒ

dyso

cjac

ji (A

),

– do

Êwia

dcza

lnie

zba

daç

zale

˝noÊ

ç st

opni

a dy

socj

acji

od r

odza

ju e

lekt

rolit

u is

t´˝e

nia

rozt

wor

u (D

),

– ok

reÊli

ç kr

yter

ium

pod

zia∏

u el

ek-

trolit

ów n

a m

ocne

is∏a

be (C

),

– po

daç

przy

k∏ad

y m

ocny

chis

∏aby

ch e

lekt

rolit

ów (B

).

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– pr

zepr

owad

ziç

reak

cje

zobo

j´tn

iani

a (C

),

Mod

elow

anie

pro

cesu

dyso

cjac

ji jo

now

ej–

mec

hani

zm p

roce

su.

1. P

rzyk

∏ady

moc

nych

is∏a

bych

ele

ktro

litów

.

2. O

blic

zani

e st

opni

ady

socj

acji

oraz

licz

byjo

nów

ilic

zby

mol

ijo

nów

–pr

oduk

tów

dyso

cjac

ji.

åw

icze

nia

w z

apis

ywan

iuró

wna

ƒ re

akcj

i zob

oj´t

-ni

enia

czà

stec

zkow

o,jo

now

o i w

spos

óbjo

now

y sk

róco

ny.

Bad

anie

odc

zynu

w

odny

ch r

oztw

orów

kwas

ów, z

asad

i so

li.

1. P

orów

nani

e na

t´˝e

nia

pràd

u p∏

ynàc

ego

prze

zro

ztw

ory

kwas

u so

lneg

oio

ctow

ego

oty

msa

mym

st´

˝eni

u.

2. B

adan

ie p

rzew

odni

ctw

akw

asu

soln

ego

wtra

kcie

rozc

ieƒc

zani

a.

Zob

oj´t

nian

ie z

asad

yso

dow

ej k

was

em s

olny

mi z

asad

y w

apni

owej

kw

asem

azo

tow

ym(V

)

Dzi

a∏ V

I. Re

akcj

e w

rozt

wor

ach

wod

nych

ele

ktro

litów

38

12

34

56

58.

59.

Rea

kcje

st

ràce

niow

e –

zapi

s cz

àste

czko

wy

ijon

owy

rów

naƒ

reak

cji.

Odc

zyn

rozt

wor

ów

wod

nych

su

bsta

ncji

– pH

.

zapi

s ró

wna

ƒ re

akcj

i zo

boj´

tnia

nia.

3. S

tosu

nki s

tech

iom

e-tr

yczn

e w

reak

cjac

h zo

boj´

tnia

nia

iich

wp∏

yw n

a ro

dzaj

po

wst

a∏ej

sol

i (só

l ob

oj´t

na, w

odor

osól

,hy

drok

sosó

l).

1. M

echa

nizm

rea

kcji

strà

ceni

owyc

h.

2. C

zàst

eczk

owy,

jono

wy

ijon

owy

skró

cony

zapi

s re

akcj

i st

ràce

niow

ych.

3. T

ablic

a ro

zpus

zcza

lnoÊ

ci–

êród

∏o in

form

acji

opr

zebi

egu

reak

cji

strà

ceni

owyc

h.

1. M

iara

odc

zynu

ro

ztw

orów

– p

H.

2. S

kala

pH

.

3. K

was

y iz

asad

y w

ed∏u

gte

orii

Arr

heni

usa.

– za

pisa

ç ró

wna

nia

reak

cji

zobo

j´tn

iani

a w

spos

óbcz

àste

czko

wy,

jono

wy

ijon

owy

skró

cony

(C),

– oc

eniç

, kie

dy p

owst

anie

sólo

boj´

tna,

wod

oros

ól,

hydr

okso

sól (

D).

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– pr

zepr

owad

ziç

reak

cje

strà

cani

a os

adów

(C),

– za

pisa

ç ró

wna

nia

reak

cji

strà

ceni

owyc

h w

spos

ób

czàs

tecz

kow

y, jo

now

yij

onow

y sk

róco

ny (C

),

– ko

rzys

taç

zta

blic

y ro

zpus

z-cz

alno

Êci s

oli i

wod

oro-

tlenk

ów w

celu

okr

eÊle

nia

jonó

w, k

tóre

po

po∏à

czen

iuut

wor

zà o

sady

(C).

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– po

daç

jako

Êcio

wà

defin

icj´

pH r

oztw

oru

(A),

– w

yjaÊ

niç,

co

to je

st s

kala

pH

ijak

ich

info

rmac

ji do

starc

za (B

),

– do

Êwia

dcza

lnie

okr

eÊliç

pH

ró˝n

ych

rozt

wor

ów (C

).

1. A

naliz

a ta

beli

rozp

uszc

zaln

oÊci

.

2. å

wic

zeni

a w

zapi

syw

a-ni

u r

ówna

ƒre

akcj

i st

ràca

nia

osad

ów

czàs

tecz

kow

o, jo

now

oiw

spos

ób jo

now

ysk

róco

ny.

Ana

liza

skal

i pH

.

wob

ecno

Êci

feno

lofta

lein

y.

1. R

eakc

ja r

oztw

oru

azot

anu(

V) s

rebr

az

kwas

em s

olny

m.

2. R

eakc

ja r

oztw

oru

chlo

rku

baru

zkw

asem

siar

kow

ym(V

I).

1. O

kreÊ

lani

e pH

rozt

wor

ówkw

asu

soln

ego

izas

ady

pota

sow

ej.

2. O

kreÊ

lani

e pH

roz

two-

rów

sok

u z

cytr

yny,

pros

zku

do p

rani

a,

myd

∏a, s

oli k

uche

nnej

. EE

K

Bad

anie

odc

zynu

wod

nych

ro

ztw

orów

sol

i–

hydr

oliz

a so

li.

åw

icze

nia

w z

apis

ywan

iuró

wna

ƒ re

akcj

ihy

drol

izy

soli.

Pods

umow

anie

wia

dom

oÊci

o

reak

cjac

hw

rozt

wor

ach

wod

nych

el

ektr

olitó

w.

1. B

adan

ie o

dczy

nu

wod

nych

roz

twor

óww

ybra

nych

sol

i.

2. Z

jaw

isko

hyd

roliz

y–

wyj

aÊni

enie

odc

zynu

wod

nych

roz

twor

ówso

li.

3. R

odza

je h

ydro

lizy.

1. Z

apis

rów

naƒ

reak

cji

hydr

oliz

y ró

˝nyc

h so

liw

form

ie c

zàst

eczk

owej

ijon

owej

.

2. P

rzew

idyw

anie

id

oÊw

iadc

zaln

e sp

raw

dzen

ie o

dczy

nuw

odny

ch ro

ztw

orów

sol

i.

Utr

wal

enie

wia

dom

oÊci

–fo

rma

do w

ybor

u pr

zez

nauc

zyci

ela.

39

60.

61.

62.

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– zb

adaç

odc

zyn

wod

nych

ro

ztw

orów

wyb

rany

ch s

oli (

C),

– w

yjaÊ

niç,

na

czym

pol

ega

zjaw

isko

hyd

roliz

y so

li (B

),

– za

pisa

ç ró

wna

nia

reak

cji

hydr

oliz

y so

li w

spos

ób

czàs

tecz

kow

y, jo

now

y ij

onow

y sk

róco

ny (C

),

– ok

reÊl

iç r

odza

je h

ydro

lizy

(C).

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– pr

zew

idzi

eç o

dczy

n ro

ztw

oru

irod

zaj h

ydro

lizy

ró˝n

ych

soli

(D),

– sp

raw

dziç

doÊ

wia

dcza

lnie

prze

wid

ywan

y ro

dzaj

hy

drol

izy

(C),

– za

pisa

ç ró

wna

nia

reak

cji

hydr

oliz

y w

spos

ób

czàs

tecz

kow

y, jo

now

y ij

onow

y sk

róco

ny (C

).

1. M

echa

nizm

rea

kcji

hydr

oliz

y.

2. Z

apis

ywan

ie r

ówna

ƒre

akcj

i hyd

roliz

y dl

aba

dany

ch r

oztw

orów

wfo

rmie

czà

stec

zko-

wej

, jon

owej

ijo

now

ejsk

róco

nej z

rów

nocz

e-sn

ym o

kreÊ

leni

emro

dzaj

u hy

drol

izy.

1. å

wic

zeni

a w

zapi

syw

aniu

rów

naƒ

reak

cji h

ydro

lizy

wsp

osób

czà

stec

zkow

y,jo

now

y ij

onow

y sk

róco

ny.

2. P

rzew

idyw

anie

odc

zynu

wod

nych

roz

twor

ówso

li.

Bad

anie

odc

zynu

w

odny

ch r

oztw

orów

: –

chlo

rku

sodu

, –

chlo

rku

cynk

u,

– si

arcz

anu(

VI)

mie

dzi(I

I),

– oc

tanu

am

onu,

–

w´g

lanu

pot

asu,

–

chlo

rku

amon

u.

DoÊ

wia

dcza

lne

spra

wdz

anie

pr

zew

idyw

anyc

h od

czyn

ów w

odny

ch

rozt

wor

ów s

oli.

40

12

34

56

63.

64.

65.

Spra

wdz

ian

wia

dom

oÊci

ium

iej´

tnoÊ

ci.

Roz

twor

y ja

kosp

ecyf

iczn

y ro

dzaj

mie

szan

in.

Roz

pusz

czal

noÊç

subs

tanc

ji.

Test

zap

ropo

now

any

wpo

radn

iku

met

odyc

znym

lub

inna

form

a sp

raw

dzen

iaw

iado

moÊ

ci i

umie

j´tn

oÊci

.

1. P

ojć

ie r

oztw

oru.

2. P

rzyk

∏ady

roz

twor

ówo

ró˝n

ym s

tani

e sk

upie

nia

rozp

uszc

zal-

nika

isu

bsta

ncji

rozp

uszc

zone

j.

3. P

odzi

a∏ r

oztw

orów

zew

zgl´

du n

a ro

zmia

rycz

àste

k su

bsta

ncji

rozp

uszc

zane

j.

1. P

ojć

ie r

ozpu

szcz

alno

Êci

subs

tanc

ji.

2. W

p∏yw

ró˝

nych

cz

ynni

ków

na

rozp

usz-

czal

noÊç

sub

stan

cji.

3. A

naliz

a w

ykre

sów

ro

zpus

zcza

lnoÊ

ci ró

˝nyc

hsu

bsta

ncji

ww

odzi

e.

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– w

yjaÊ

niç

poj´

cie

rozt

wor

u(B

),

– pr

zean

aliz

owaç

tabe

l´za

wie

rajà

cà p

rzyk

∏ady

rozt

wor

ów o

ró˝n

ym

stan

ie s

kupi

enia

su

bsta

ncji

rozp

uszc

zone

j ir

ozpu

szcz

alni

ka (D

),

– do

kona

ç po

dzia

∏u r

oztw

orów

ze w

zgl´

du n

a ro

zmia

ry

czàs

tek

subs

tanc

ji ro

zpus

zczo

nej (

C).

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– w

yjaÊ

niç

poj´

cie

rozp

uszc

zaln

oÊci

su

bsta

ncji

(B),

– w

yjaÊ

niç

mec

hani

zmro

zpus

zcza

nia

(B),

– sp

raw

dziç

doÊ

wia

dcza

lnie

wp∏

yw r

ó˝ny

ch c

zynn

ików

na r

ozpu

szcz

alno

Êçsu

bsta

ncji

(C),

1. A

naliz

a ta

beli

zaw

iera

jàce

j prz

yk∏a

dyro

ztw

orów

oró

˝nym

stan

ie s

kupi

enia

, ro

zpus

zcza

lnik

a is

ubst

ancj

i ro

zpus

zczo

nej.

1. A

naliz

a w

ykre

sów

ro

zpus

zcza

lnoÊ

ci

ró˝n

ych

subs

tanc

jiw

wod

zie.

2. M

echa

nizm

pro

cesu

rozp

uszc

zani

a.

1. B

adan

ie r

ozpu

sz-

czal

noÊc

i azo

tanu

(V)

sodu

ww

odzi

e iw

´gla

-nu

wap

nia

ww

odzi

e.

2. M

iesz

anie

ole

ju

jada

lneg

o z

wod

àib

enzy

ny z

wod

à.

3. M

iesz

anie

ace

tonu

zw

odà.

4. M

iesz

anie

bia

∏ka

jaja

kurz

ego

zw

odà

imle

ka z

wod

à.

1. R

ozpu

szcz

anie

te

j sam

ej il

oÊci

si

arcz

anu(

VI)

mie

dzi(I

I) w

wod

zie

ote

mpe

ra-

turz

e po

kojo

wej

io

tem

pera

turz

e 80

o C.

2. B

adan

ie r

ozpu

szcz

al-

noÊc

i sol

i kuc

henn

ejw

wod

zie

iben

zyni

e.

3. B

adan

ie w

p∏yw

ute

mpe

ratu

ry

Dzi

a∏ V

II R

oztw

ory

– sp

osob

y w

yra˝

ania

st´

˝eƒ

rozt

wor

ów

1. W

p∏yw

ró˝

nych

cz

ynni

ków

na

szyb

koÊç

ro

zpus

zcza

nia

subs

tanc

ji.

2. R

ó˝ni

ca m

i´dz

yro

zpus

zcza

lnoÊ

cià

asz

ybko

Êcià

ro

zpus

zcza

nia.

1. S

tan

rów

now

agi

wro

ztw

orze

.

2. P

ojć

ie r

oztw

oru

nasy

cone

go

inie

nasy

cone

go.

3. K

ryst

aliz

acja

.

41

66.

67.

Szyb

koÊç

ro

zpus

zcza

nia.

Roz

twor

y na

syco

ne

i nie

nasy

cone

.

– do

kona

ç an

aliz

y w

ykre

sów

roz

pusz

czal

noÊc

iró

˝nyc

h su

bsta

ncji

ww

odzi

e (D

).

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– zb

adaç

wp∏

yw r

ó˝ny

ch

czyn

nikó

w n

a sz

ybko

Êç

rozp

uszc

zani

a (C

),

– w

yjaÊ

niç

ró˝n

ic´

mi´

dzy

rozp

uszc

zaln

oÊci

à a

szyb

koÊc

ià r

ozpu

szcz

ania

subs

tanc

ji (B

).

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– w

yjaÊ

niç,

na

czym

pol

ega

stan

rów

now

agi w

rozt

wor

ze (B

),

– ok

reÊl

iç, c

o to

jest

roz

twór

nasy

cony

(C),

– ok

reÊl

iç, c

o to

jest

roz

twór

nien

asyc

ony

(C),

– ko

rzys

tajà

c z

wyk

resu

ro

zpus

zcza

lnoÊ

ci, s

porz

àdzi

çro

ztw

ór

nasy

cony

in

iena

syco

ny w

dane

j te

mpe

ratu

rze

(C),

– za

∏o˝y

ç ho

dow

l´

krys

zta∏

ów (C

),

– w

yjaÊ

niç

mec

hani

zm p

roce

sukr

ysta

lizac

ji (B

).

1. M

echa

nizm

pro

cesu

krys

taliz

acji.

2. K

orzy

stan

ie z

wyk

resu

rozp

uszc

zaln

oÊci

w

celu

prz

ygot

owan

iaod

pow

iedn

ich

rozt

wor

ów.

3. P

rzyk

∏ady

roz

twor

ówna

syco

nych

in

iena

syco

nych

napo

dsta

wie

wyk

resó

wro

zpus

zcza

lnoÊ

ci.

naro

zpus

zcza

lnoÊ

çga

zów

ww

odzi

e.

Bad

anie

wp∏

ywu

ró˝n

ych

czyn

nikó

w n

a sz

ybko

Êçro

zpus

zcza

nia

subs

tanc

ji:

– ro

zdro

bnie

nie

subs

tanc

jiro

zpus

zcza

nej,

– te

mpe

ratu

ra,

– m

iesz

anie

.

1. H

odow

la k

rysz

ta∏ó

wsi

arcz

anu(

VI)

mie

dzi(I

I).

2. P

rzyg

otow

anie

na

syco

nego

in

iena

syco

nego

ro

ztw

oru

azot

anu(

V)

sodu

wte

mpe

ratu

rze

40o C

.

42

12

34

56

68.

69.

70.

71.

Spos

oby

wyr

a˝an

ia s

t´˝e

ƒro

ztw

orów

.

Obl

icza

nie

st´˝

enia

pr

ocen

tow

ego

rozt

wor

ów.

Obl

icza

nie

st´˝

enia

m

olow

ego

rozt

wor

ów.

Prze

licza

nie

st´˝

eƒ

rozt

wor

ów.

1. P

ojć

ie s

t´˝e

nia

rozt

wor

u.

2. S

t´˝n

ie p

roce

ntow

e.

3. S

t´˝e

nie

mol

owe.

Roz

wià

zyw

anie

ró

˝nor

odny

ch z

adaƒ

zwià

zany

ch z

obl

icza

niem

st´˝

enia

pro

cent

oweg

oro

ztw

orów

.

Roz

wià

zyw

anie

ró

˝nor

odny

ch z

adaƒ

zwià

zany

ch z

oblic

zani

emst

´˝en

ia m

olow

ego

rozt

wor

ów.

Roz

wià

zyw

anie

ró

˝nor

odny

ch z

adaƒ

zwià

zany

ch

zpr

zelic

zani

em s

t´˝e

ƒro

ztw

orów

.

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– po

daç

defin

icj´

st´

˝eni

a pr

ocen

tow

ego

rozt

wor

u(A

),

– po

daç

defin

icj´

st´

˝eni

a m

olow

ego

rozt

wor

u(A

),

– pr

zeds

taw

iç r

egu∏

y po

st´p

owan

ia p

rzy

spor

zàdz

aniu

roz

twor

ówo

okre

Êlon

ym s

t´˝e

niu

(B),

– sp

orzà

dzaç

roz

twor

yo

okre

Êlon

ym s

t´˝e

niu

(C).

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– do

kony

waç

obl

icze

ƒ o

ró˝n

ym s

topn

iu tr

udno

Êci

zwià

zany

ch z

e st

´˝en

iem

proc

ento

wym

roz

twor

ów

(C),

(D).

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– do

kony

waç

obl

icze

ƒ o

ró˝n

ymst

opni

u tr

udno

Êci z

wià

zany

chze

st´

˝eni

em m

olow

ym

rozt

wor

ów (C

), (D

).

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– do

kony

waç

obl

icze

ƒ o

ró˝n

ym s

topn

iu tr

udno

Êci

zwià

zany

ch z

prze

licza

niem

st´˝

eƒ r

oztw

orów

zpr

ocen

to-

Zas

ady

post

´pow

ania

prz

ysp

orzà

dzan

iu r

oztw

orów

o

okre

Êlon

ym s

t´˝e

niu

proc

ento

wym

i m

olow

ym.

Roz

wià

zyw

anie

ró

˝nor

odny

ch z

adaƒ

te

ksto

wyc

h do

tycz

àcyc

hst

´˝en

ia p

roce

ntow

ego

rozt

wor

ów.

Roz

wià

zyw

anie

ró

˝nor

odny

ch z

adaƒ

te

ksto

wyc

h do

tycz

àcyc

hst

´˝en

ia m

olow

ego

rozt

wor

ów.

Roz

wià

zyw

anie

ró

˝nor

odny

ch z

adaƒ

teks

tow

ych

zwià

zany

chz

prze

licza

niem

st´

˝eƒ

rozt

wor

ów p

roce

ntow

ego

Przy

goto

wyw

anie

ro

ztw

oru

chlo

rku

˝ela

za(II

I) o

okre

Êlon

ym

st´˝

eniu

pro

cent

owym

imol

owym

.

Utr

wal

enie

wia

dom

oÊci

–fo

rma

do w

ybor

u pr

zez

nauc

zyci

ela.

Test

zap

ropo

now

any

wpo

radn

iku

met

odyc

znym

lub

inna

form

a sp

raw

dzen

iaw

iado

moÊ

ci i

umie

j´tn

oÊci

.

1. W

´gie

l pie

rwia

stko

wy

–od

mia

ny a

lotr

opow

ew

´gla

.

2. R

ozw

ój c

hem

ii or

gani

czne

j.

3. S

k∏ad

pie

rwia

stko

wy

zwià

zków

org

anic

znyc

h.

4. R

ó˝no

rodn

oÊç

zwià

zków

orga

nicz

nych

.

5. Z

nacz

enie

zw

iàzk

ówor

gani

czny

ch.

43

72.

73.

74.

Pods

umow

anie

wia

dom

oÊci

oro

ztw

orac

his

t´˝e

niac

hro

ztw

orów

.

Spra

wdz

ian

wia

dom

oÊci

ium

iej´

tnoÊ

ci.

Che

mia

or

gani

czna

jako

chem

ia z

wià

zków

w´g

la.

weg

o na

mol

owe

imol

oweg

ona

pro

cent

owe

(C),

(D).

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– ok

reÊl

iç w

∏aÊc

iwoÊ

ci w

´gla

na

pod

staw

ie u

k∏ad

u ok

reso

weg

o (C

),

– ok

reÊl

iç o

dmia

ny a

lotro

pow

ew

´gla

: dia

men

t, gr

afit

i ful

lere

ny,

a ta

k˝e

wyj

aÊni

ç pr

zycz

yn´

ró˝-

nicy

wic

h w

∏aÊc

iwoÊ

ciac

h (C

),

– w

yjaÊ

niç

poj´

cie

chem

iaor

gani

czna

(B),

– pr

zeds

taw

iç r

ozw

ój c

hem

iior

gani

czne

j, zn

acze

nie

zwià

zków

org

anic

znyc

h ii

ch r

ó˝no

rodn

oÊç

(B),

– w

ykry

ç ob

ecno

Êç w

´gla

, w

odor

u, tl

enu,

azo

tu i

siar

kiw

zwià

zkac

h or

gani

czny

ch (C

).

na m

olow

e i m

olow

ego

na p

roce

ntow

e.

Folio

gram

:

– bu

dow

a zw

iàzk

ów

orga

nicz

nych

(szk

iele

tyw

´glo

we)

.

1. O

kreÊ

leni

e w

∏aÊc

iwoÊ

ciw

´gla

pie

rwia

stko

weg

ona

pod

staw

ie u

k∏ad

uok

reso

weg

o.

2. O

dmia

ny a

lotr

opow

ew

´gla

: dia

men

t, gr

afit,

fulle

reny

.

3. W

ykry

wan

ie o

becn

oÊci

w´g

la, w

odor

u, tl

enu,

azot

u is

iark

i w

zwià

zkac

h or

gani

czny

ch.

Dzi

a∏ V

III.

W´g

low

odor

y

44

12

34

56

75.

76.

Met

an ja

kopr

zeds

taw

icie

lw

´glo

wod

orów

nasy

cony

ch

(alk

anów

).

Szer

egho

mol

ogic

zny

alka

nów

.

1. B

udow

a cz

àste

czki

m

etan

u.

2. W

yst´

pow

anie

iw

∏aÊc

iwoÊ

ci m

etan

u.

3. R

eakc

je m

etan

u (s

pala

nie,

sub

styt

ucja

).

1. P

ojć

ie s

zere

gu

hom

olog

iczn

ego.

2. N

azw

y, w

zory

str

uktu

-ra

lne,

pó∏

stru

ktur

alne

isum

aryc

zne

alka

nów

– w

zór

ogól

ny a

lkan

ów.

3. Z

mia

ny w

∏aÊc

iwoÊ

ciw

szer

egu

hom

olog

icz-

nym

alk

anów

.

4. R

eakc

je a

lkan

ów.

5. Z

asto

sow

anie

alk

anów

.

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– ok

reÊl

iç b

udow

´ cz

àste

czki

met

anu

(B),

– zb

adaç

w∏a

Êciw

oÊci

met

anu

(C),

– za

pisa

ç ró

wna

nia

reak

cji

subs

tytu

cji i

spal

ania

m

etan

u w

zale

˝noÊ

ci o

d ilo

Êci

dost

arcz

oneg

o tle

nu (C

),

– pr

zeds

taw

iç w

yst´

pow

anie

met

anu

(B).

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– po

daç

defin

icj´

sze

regu

ho

mol

ogic

zneg

o(A

),

– ok

reÊl

iç n

azw

y, w

zory

st

rukt

ural

ne, p

ó∏st

rukt

ural

neis

umar

yczn

e al

kanó

w (C

),

– zb

adaç

w∏a

Êciw

oÊci

dow

olne

goal

kanu

(rea

kcja

sub

styt

ucji

ispa

lani

a) (C

),

– za

pisa

ç ró

wna

nie

reak

cji

subs

tytu

cji i

spal

ania

al

kanó

w (C

),

– ok

reÊl

iç z

mia

ny w

∏aÊc

iwoÊ

ciw

szer

egu

hom

olog

iczn

ymal

kanó

w (C

),

– pr

zeds

taw

iç z

asto

sow

anie

alka

nów

(B).

1. M

odel

owan

iecz

àste

czki

met

anu.

2. M

echa

nizm

rea

kcji

subs

tytu

cji.

3. Z

apis

ywan

ie r

ówna

ƒre

akcj

i spa

lani

a m

etan

uw

zale

˝noÊ

ci o

d ilo

Êci

dost

arcz

oneg

o tle

nu.

1. Z

apis

ywan

ie w

zoró

wsu

mar

yczn

ych,

pó

∏str

uktu

raln

ych

istru

ktur

alny

ch a

lkan

ów.

2. å

wic

zeni

a w

zapi

syw

aniu

rów

naƒ

reak

cji p

odst

awia

nia

ispa

lani

a al

kanó

w.

3. M

odel

owan

ie d

owol

-ny

ch c

zàst

ecze

kal

kanó

w.

Bad

anie

w∏a

Êciw

oÊci

m

etan

u:

– pa

lnoÊ

ci,

– za

chow

ania

wob

ec w

ody

brom

owej

iro

ztw

oru

man

gani

anu(

VII)

po

tasu

.

1. B

adan

ie w

∏aÊc

iwoÊ

cial

kanó

w:

– sp

alan

ie,

– za

chow

anie

wob

ecw

ody

brom

owej

ir

oztw

oru

man

ga-

nian

u(V

II) p

otas

una

przy

k∏ad

zie

gazu

zza

paln

iczk

i (bu

tan)

.

2. B

adan

ie w

∏aÊc

iwoÊ

cibe

nzyn

y.

45

77.

78.

79.

Izom

eria

∏a

ƒcuc

how

a w

alka

nach

.

Eten

jako

pr

zeds

taw

icie

lw

´glo

wod

orów

nien

asyc

onyc

h(a

lken

ów).

Szer

eg

hom

olog

iczn

yal

kenó

w.

1. P

ojć

ie iz

omer

ii ∏a

ƒcuc

how

ej.

2. R

egu∏

y tw

orze

nia

nazw

syst

emat

yczn

ych

izom

erów

.

3. P

ojć

ie r

z´do

woÊ

ciat

omu

w´g

la.

1. B

udow

a cz

àste

czki

et

enu.

2. O

trzy

myw

anie

, w

yst´

pow

anie

iw

∏aÊc

iwoÊ

ci e

tenu

.

3. R

eakc

je e

tenu

(s

pala

nie,

add

ycja

, po

limer

yzac

ja).

1. N

azw

y, w

zory

st

rukt

ural

ne,

pó∏s

truk

tura

lne

isum

aryc

zne

alke

nów

– w

zór

ogól

ny.

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– po

daç

defin

icj´

izom

erów

,iz

omer

ii ∏a

ƒcuc

how

ej(A

),

– w

yjaÊ

niç

regu

∏y tw

orze

nia

nazw

sys

tem

atyc

znyc

h iz

omer

ów (B

),

– bu

dow

aç m

odel

e cz

àste

czek

izom

erów

alk

anów

, pis

aç ic

hw

zory

str

uktu

raln

e,

pó∏s

truk

tura

lne,

sum

aryc

zne

ipod

awaç

naz

wy

syst

emat

yczn

e (C

),

– ok

reÊl

iç r

z´do

woÊ

çdo

wol

nego

ato

mu

(C).

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– w

yjaÊ

niç,

co

to s

à al

keny

idla

czeg

o za

licza

ne

sà d

ow

´glo

wod

orów

ni

enas

ycon

ych

(B),

– ot

rzym

aç e

ten

izba

daç

jego

w∏a

Êciw

oÊci

(C),

– za

pisa

ç ró

wna

nia

reak

cji

spal

ania

, add

ycji

ipol

imer

yzac

ji et

enu

(C).

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– ok

reÊl

iç n

azw

y,w

zory

st

rukt

ural

ne, p

ó∏st

rukt

ural

ne

isum

aryc

zne

alke

nów

ora

zpo

daç

ich

wzó

r og

ólny

(C),

1. å

wic

zeni

a w

mod

elow

aniu

cz

àste

czek

alk

anów

iich

izom

erów

.

2. å

wic

zeni

a w

usta

lani

una

zw s

yste

mat

yczn

ych

izom

erów

.

3. å

wic

zeni

a w

zapi

syw

a-ni

u w

zoró

w z

wià

zków

,gd

y zn

ana

jest

ich

nazw

a sy

stem

atyc

zna.

4. å

wic

zeni

a w

okre

Êlan

iurz

´dow

oÊci

ato

mów

w´g

la.

Zap

isyw

anie

rów

naƒ

reak

cji s

pala

nia,

ad

dycj

i i p

olim

eryz

acji

eten

u.

1. å

wic

zeni

a w

zapi

syw

aniu

wzo

rów

sum

aryc

znyc

h,pó

∏str

uktu

raln

ych

istr

uktu

raln

ych

alke

nów

.

1. O

trzy

myw

anie

ete

nuz

polie

tyle

nu.

2. B

adan

ie w

∏aÊc

iwoÊ

ciet

enu.

3. R

eakc

ja e

tenu

zw

odà

brom

owà

lub

rozt

wo-

rem

man

gani

anu(

VII)

pota

su.

Cha

rakt

erys

tyka

w´g

low

odor

ówni

enas

ycon

ych

(alk

inów

) na

przy

k∏ad

zie

acet

ylen

u (e

tynu

).

2. R

eakc

je a

lken

ów.

3. Z

asto

sow

anie

alk

enów

.

1. B

udow

a cz

àste

czki

ac

etyl

enu.

2. O

trzy

myw

anie

, w

∏aÊc

iwoÊ

ci

izas

toso

wan

ie

acet

ylen

u.

3. S

zere

g ho

mol

ogic

zny

alki

nów

– w

zór

ogól

ny.

4. R

eakc

je a

lkin

ów

(spa

lani

e, a

ddyc

ja,

polim

eryz

acja

).

46

12

34

56

80.

– za

pisy

waç

rów

nani

a re

akcj

isp

alan

ia i

addy

cji d

la

dow

olne

go a

lken

u (D

),

– po

daç

najw

a˝ni

ejsz

epr

zyk∏

ady

zast

osow

ania

al

kenó

w (A

).

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– w

yjaÊ

niç,

co

to s

à al

kiny

idla

czeg

o za

licza

ne

sà d

ow

´glo

wod

orów

ni

enas

ycon

ych

(B),

– ot

rzym

aç a

cety

len

izba

daç

jego

w∏a

Êciw

oÊci

(C),

– za

pisa

ç ró

wna

nie

reak

cji

otrz

ymyw

ania

ace

tyle

nu (C

),

– za

pisa

ç ró

wna

nia

reak

cji

spal

ania

iad

dycj

i dla

ac

etyl

enu

(C),

– ok

reÊl

iç n

azw

y,w

zory

st

rukt

ural

ne, p

ó∏st

rukt

ural

neis

umar

yczn

e al

kinó

w

oraz

pod

aç ic

h w

zór

ogól

ny (C

),

– za

pisy

waç

rów

nani

a re

akcj

isp

alan

ia i

addy

cji d

lado

wol

nego

alk

inu

(D).

2. å

wic

zeni

a w

zapi

syw

aniu

rów

naƒ

reak

cji s

pala

nia

alke

nów

.

3. Z

apis

ywan

ie r

ówna

ƒre

akcj

i alk

enów

z

wod

orem

, bro

mem

,ch

loro

wod

orem

.

1. Z

apis

ywan

ie r

ówna

ƒ re

akcj

i spa

lani

a,

addy

cji i

pol

imer

yzac

jiac

etyl

enu.

2. å

wic

zeni

a do

tycz

àce

naze

wni

ctw

a al

kinó

wor

az k

onst

ruow

ania

wzo

rów

str

uktu

raln

ych.

1. O

trzym

ywan

ie a

cety

lenu

wre

akcj

i kar

bidu

zw

odà.

2. B

adan

ie w

∏aÊc

iwoÊ

ciac

etyl

enu.

3. R

eakc

ja a

cety

lenu

zw

odà

brom

owà

lub

rozt

wor

em

man

gani

anu(

VII)

po

tasu

.

Bad

anie

w∏a

Êciw

oÊci

be

nzen

u:

– pa

lnoÊ

ç,

– re

akcj

a z

wod

à br

omow

à,

– re

akcj

a z

wod

à br

omow

àw

obec

noÊc

i opi

∏ków

˝ela

za.

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– za

prop

onow

aç ta

bel´

za

wie

rajà

cà p

orów

nani

e bu

dow

y cz

àste

czek

w

´glo

wod

orów

, ich

ak

tyw

noÊc

i che

mic

znej

iw∏a

Êciw

oÊci

(D),

– ok

reÊl

iç n

ajw

a˝ni

ejsz

e za

stos

owan

ia

w´g

low

odor

ów (C

).

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– w

yjaÊ

niç

poj´

cie

arom

atyc

znoÊ

cina

prz

yk∏a

dzie

ben

zenu

(B),

– zb

udow

aç m

odel

czà

stec

zki

benz

enu

(C),

– zb

adaç

w∏a

Êciw

oÊci

be

nzen

u (C

),

– za

pisa

ç ró

wna

nie

reak

cji

otrz

ymyw

ania

ben

zenu

(C),

– za

pisa

ç ró

wna

nia

reak

cji

brom

owan

ia b

enze

nu

zu˝

ycie

m k

atal

izat

ora

ibez

u˝y

cia

kata

lizat

ora,

spal

ania

ben

zenu

, ni

trow

ania

isu

lfono

wan

iaor

az p

rzy∏

àcza

nia

chlo

ru i

wod

oru

do b

enze

nu (C

).

47

81.

82.

Poró

wna

nie

budo

wy

czàs

tecz

ek

i w∏a

Êciw

oÊci

al

kanó

w, a

lken

ówi a

lkin

ów.

Cha

rakt

erys

tyka

w´g

low

odor

ówar

omat

yczn

ych

na p

rzyk

∏adz

iebe

nzen

u.

1. P

orów

nani

e bu

dow

ycz

àste

czek

alk

anów

,al

kenó

w i

alki

nów

.

2. P

orów

nani

e ak

tyw

noÊc

i che

mic

znej

w´g

low

odor

ów.

3. N

ajw

a˝ni

ejsz

e pr

zyk∏

ady

zast

osow

ania

w

´glo

wod

orów

.

1. B

udow

a cz

àste

czki

benz

enu.

2. P

ojć

ie a

rom

atyc

znoÊ

ci.

3. O

trzy

myw

anie

iw

∏aÊc

iwoÊ

ci b

enze

nu.

4. W

∏aÊc

iwoÊ

ci b

enze

nuw

ynik

ajàc

e z

jego

ch

arak

teru

ar

omat

yczn

ego.

1. T

abel

a –

poró

wna

nie

budo

wy

czàs

tecz

ekiw

∏aÊc

iwoÊ

ci a

lkan

ów,

alke

nów

ial

kinó

w.

2. F

olio

gram

: –

zast

osow

anie

w

´glo

wod

orów

.

1. M

odel

owan

ie

czàs

tecz

ki b

enze

nu.

2. Z

apis

ywan

ie r

ówna

ƒre

akcj

i: –

spal

ania

ben

zenu

, –

brom

owan

ia b

enze

nu

bez

kata

lizat

ora

iwob

ecno

Êci

kata

lizat

ora,

–

nitr

owan

ia

isul

fono

wan

ia

benz

enu.

3. Z

apis

ywan

ie r

ówna

ƒre

akcj

i otr

zym

ywan

iabe

nzen

u z

acet

ylen

u.

4. Z

apis

ywan

ie r

ówna

ƒre

akcj

i add

ycji

chlo

ruiw

odor

u do

ben

zenu

. EE

KEZ

48

12

34

56

83.

84.

Hom

olog

i be

nzen

u i i

nne

w´g

low

odor

yar

omat

yczn

e.

èró

d∏a

w´g

low

odor

óww

prz

yrod

zie.

1. B

udow

a cz

àste

czek

iw∏a

Êciw

oÊci

tolu

enu

iksy

lenó

w ja

ko

hom

olog

ów b

enze

nu.

2. In

ne w

´glo

wod

ory

arom

atyc

zne

(naf

tale

n,an

trac

en).

3. W

p∏yw

kie

rujà

cy

pods

taw

nikó

w.

1. R

opa

nafto

wa

– pr

oduk

ty d

esty

lacj

iro

py n

afto

wej

.

2. G

az z

iem

ny.

3. W

´gie

l kam

ienn

y ja

koêr

ód∏o

cen

nych

zw

iàzk

ów o

rgan

iczn

ych.

4. P

rodu

kty

such

ej

dest

ylac

ji (p

irog

eniz

acji)

w´g

la k

amie

nneg

o.

5. A

ltern

atyw

ne ê

ród∏

aen

ergi

i.

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– ok

reÊl

iç h

omol

ogi b

enze

nu (C

),

– zb

adaç

w∏a

Êciw

oÊci

tolu

enu

(C),

– za

pisa

ç ró

wna

nia

reak

cji

spal

ania

ibr

omow

ania

to

luen

u (C

),

– po

daç

przy

k∏ad

y in

nych

w

´glo

wod

orów

ar

omat

yczn

ych

(A),

– zb

adaç

w∏a

Êciw

oÊci

na

ftale

nu (C

),

– w

yjaÊ

niç,

na

czym

pol

ega

wp∏

yw k

ieru

jàcy

po

dsta

wni

ków

(B).

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– w

ymie

niç

suro

wce

en

erge

tycz

ne (A

),

– zb

adaç

w∏a

Êciw

oÊci

rop

y na

ftow

ej (C

),

– w

yjaÊ

niç,

na

czym

pol

ega

proc

es d

esty

lacj

i (B

),

– ok

reÊl

iç p

rodu

kty

dest

ylac

jiro

py n

afto

wej

, pod

aç ic

h na

jwa˝

niej

sze

w∏a

Êciw

oÊci

izas

toso

wan

ie (C

),

– w

ymie

niç

rodz

aje

w´g

li ko

paln

ych

(A),

1. Z

apis

ywan

ie r

ówna

ƒ re

akcj

i tol

uenu

z

brom

em w

obe

cnoÊ

cika

taliz

ator

a ip

odw

p∏yw

em Ê

wia

t∏a.

2. å

wic

zeni

a do

tycz

àce

wp∏

ywu

kier

ujàc

ego

pods

taw

nikó

w.

1. F

olio

gram

: –

prod

ukty

suc

hej d

esty

la-

cjiw

´gla

kam

ienn

ego.

2. F

olio

gram

: –

char

akte

ryst

yka

prod

uktó

w d

esty

lacj

iro

py n

afto

wej

.

3. A

ltern

atyw

ne ê

ród∏

aen

ergi

i – p

oszu

kiw

anie

info

rmac

ji na

ten

tem

at.

1. B

adan

ie w

∏aÊc

iwoÊ

cito

luen

u –

spal

anie

ibro

mow

anie

.

2. B

adan

ie w

∏aÊc

iwoÊ

cina

ftale

nu.

1. B

adan

ie w

∏aÊc

iwoÊ

ciip

alno

Êci r

opy

nafto

wej

.

2. P

okaz

odm

ian

prób

ekw

´gli

kopa

lnyc

h.

3. P

okaz

– k

olek

cja

prod

uktó

w d

esty

lacj

iro

py n

afto

wej

.

4. P

okaz

– k

olek

cja

prod

uktó

w

piro

geni

zacj

i w

´gla

kam

ienn

ego.

EZ EEK

EZ EEK

49

85.

86.

Pods

umow

anie

wia

dom

oÊci

ow

´glo

wod

orac

h.

Spra

wdz

ian

wia

dom

oÊci

ium

iej´

tnoÊ

ci.

Utr

wal

enie

wia

dom

oÊci

–fo

rma

do w

ybor

u pr

zez

nauc

zyci

ela.

Test

zap

ropo

now

any

wpo

radn

iku

met

odyc

znym

lub

inna

form

a sp

raw

dzen

ia

wia

dom

oÊci

ium

iej´

tnoÊ

ci.

– w

yjaÊ

niç,

jak

pow

sta∏

y z∏

o˝a

w´g

li ko

paln

ych

irop

y na

ftow

ej (B

),

– po

daç

defin

icj´

pro

cesu

piro

ge-

niza

cjiw

´gla

kam

ienn

ego

(A),

– ok

reÊl

iç p

rodu

kty

piro

geni

zacj

iw

´gla

kam

ienn

ego,

pod

açic

h na

jwa˝

niej

sze

w∏a

Êciw

oÊci

izas

toso

wan

ie (C

),

– w

skaz

aç n

a m

apie

Pol

ski

obsz

ary

wys

t´po

wan

ia z

∏ó˝

suro

wcó

w e

nerg

etyc

znyc

h (C

),

– w

skaz

aç n

a m

apie

Êw

iata

obsz

ary

wys

t´po

wan

ia

najw

i´ks

zych

z∏ó

˝ su

row

ców

ener

gety

czny

ch

(C),

– w

yjaÊ

niç,

co

to s

à al

tern

atyw

-ne

êró

d∏a

ener

gii i

dlac

zego

istn

ieje

kon

iecz

noÊç

ich

posz

u-ki

wan

iais

toso

wan

ia (B

).

50

12

34

56

87.

88.

Alk

ohol

e m

onoh

ydro

k-sy

low

e na

prz

yk∏a

dzie

etan

olu.

Alk

ohol

e po

lihyd

roks

ylow

e–

glik

ol i

glic

erol

.

1. B

udow

a cz

àste

czki

alko

holu

, naz

ewni

ctw

o,sz

ereg

hom

olog

iczn

y,rz

´dow

oÊç

alko

holi.

2. P

ojć

ie g

rupy

funk

cyjn

ej.

3. O

trzy

myw

anie

alk

ohol

i.

4. C

hara

kter

che

mic

zny

alko

holi

– re

akcj

e.

5. W

p∏yw

alk

ohol

u na

org

aniz

m c

z∏ow

ieka

.

1. B

udow

a cz

àste

czek

inaz

ewni

ctw

o al

koho

lipo

lihyd

roks

ylow

ych.

2. W

∏aÊc

iwoÊ

ci g

likol

uig

licer

olu.

3. P

orów

nani

e ch

arak

teru

chem

iczn

ego

alko

holi

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– ok

reÊl

iç b

udow

´ cz

àste

czki

etan

olu

(C),

– w

yjaÊ

niç,

co

to je

st g

rupa

funk

cyjn

a (B

),

– zb

adaç

w∏a

Êciw

oÊci

eta

nolu

inap

isaç

odp

owie

dnie

ró

wna

nia

reak

cji (

C),

– ok

reÊl

iç n

azw

y, p

odaç

wzo

ryst

rukt

ural

ne, p

ó∏st

rukt

ural

ne,

sum

aryc

zne

iwzó

r og

ólny

al

koho

li m

onoh

ydro

ksyl

owyc

hw

szer

egu

hom

olog

iczn

ym (C

),

– w

yjaÊ

niç

poj´

cie

rz´d

owoÊ

cial

koho

li (B

),

– oc

eniç

wp∏

yw a

lkoh

olu

naor

gani

zm c

z∏ow

ieka

(D),

– w

ykry

ç ob

ecno

Êç a

lkoh

olu

(D).

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– w

yjaÊ

niç,

co

to s

à al

koho

lepo

lihyd

roks

ylow

e (B

),

– zb

adaç

w∏a

Êciw

oÊci

glic

erol

uin

apis

aç o

dpow

iedn

ieró

wna

nia

reak

cji (

C),

1. Z

apis

rów

naƒ

reak

cji

spal

ania

alk

ohol

u.

2. Z

apis

rów

naƒ

reak

cji

met

anol

u ie

tano

luz

sode

m

ichl

orow

odor

em.

3. å

wic

zeni

aw

kons

truo

wan

iuw

zoró

w s

truk

tura

lnyc

hip

ó∏st

rukt

ural

nych

alko

holi

na p

odst

awie

nazw

ora

z tw

orze

nie

nazw

alk

ohol

ina

pods

taw

ie w

zoró

w.

Zap

isyw

anie

rów

naƒ

reak

cji:

– sp

alan

ia g

licer

olu

iglik

olu,

–

reak

cji g

licer

olu

zso

dem

iw

odor

otle

n-ki

em m

iedz

i(II).

1. B

adan

ie w

∏aÊc

iwoÊ

ciet

anol

u:

– ro

zpus

zcza

lnoÊ

ç w

wod

zie,

–

paln

oÊç,

–

reak

cja

zso

dem

, –

odcz

yn,

– dz

ia∏a

nie

na b

ia∏k

o ja

ja k

urze

go,

– re

akcj

a z

chlo

row

odor

em.

2. W

ykry

wan

ie o

becn

oÊci

etan

olu.

1. B

adan

ie w

∏aÊc

iwoÊ

cigl

icer

olu:

–

paln

oÊç,

–

rozp

uszc

zaln

oÊç

ww

odzi

e,

– od

czyn

, –

zapa

ch,

– ba

rwa.

Dzi

a∏ I

X. J

edno

funk

cyjn

e po

chod

ne w

´glo

wod

orów

EZ EZ

51

89.

90,

91.

Cha

rakt

erys

tyka

feno

li na

prz

yk∏a

dzie

hydr

oksy

benz

enu.

Otr

zym

ywan

ieiw

∏aÊc

iwoÊ

cial

dehy

dów

.

mon

o- i

polih

ydro

-ks

ylow

ych.

4. Z

asto

sow

anie

glik

olu

iglic

erol

u.

1. B

udow

a in

azew

nict

wo

feno

li.

2. W

∏aÊc

iwoÊ

ci fe

noli

–w

p∏yw

pie

rÊci

enia

benz

enow

ego

na c

hara

kter

che

mic

zny

feno

li.

3. Z

asto

sow

anie

feno

li.

4. P

orów

nani

e w

∏aÊc

iwoÊ

cial

koho

li if

enol

i.

1. B

udow

a cz

àste

czek

alde

hydó

w,

naze

wni

ctw

o, s

zere

gho

mol

ogic

zny,

gr

upa

funk

cyjn

a.

2. O

trzy

myw

anie

al

dehy

dów

.

3. W

∏aÊc

iwoÊ

ci

alde

hydó

w.

– po

rów

naç

doÊw

iadc

zaln

iech

arak

ter

chem

iczn

y al

koho

lim

ono-

ipo

lihyd

ro-

ksyl

owyc

h (C

),

– po

daç

zast

osow

anie

glik

olu

iglic

erol

u (A

).

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– w

yjaÊ

niç,

co

to s

à fe

nole

(B),

– zb

adaç

w∏a

Êciw

oÊci

hy

drok

sybe

nzen

u iz

apis

açod

pow

iedn

ie r

ówna

nia

reak

cji (

C),

– oc

eniç

wp∏

yw p

ierÊ

cien

iabe

nzen

oweg

o na

cha

rakt

erch

emic

zny

feno

li (D

),

– po

daç

zast

osow

anie

feno

li (A

),

– za

prop

onow

aç ta

bel´

za

wie

rajà

cà p

orów

nani

ebu

dow

y cz

àste

czek

iw

∏aÊc

i-w

oÊci

alk

ohol

i ife

noli

(D).

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– w

yjaÊ

niç,

co

to s

à al

dehy

dy,

– ok

reÊl

iç g

rup´

funk

cyjn

àal

dehy

dów

(C),

– ok

reÊl

iç n

azw

y, p

odaç

wzo

ryst

rukt

ural

ne, p

ó∏st

rukt

ural

ne,

sum

aryc

zne

iwzó

r og

ólny

alde

hydó

w w

szer

egu

hom

olog

iczn

ym (C

),

1. Z

apis

ywan

ie r

ówna

ƒ re

akcj

i hyd

roks

yben

zenu

zw

odor

otle

nkie

m s

odu

ichl

orki

em ˝

elaz

a(III

).

2. T

abel

a:

–po

rów

nani

ew

∏aÊc

iwoÊ

ci a

lkoh

oli

ifen

oli.

1. Z

apis

ywan

ie w

zoró

wst

rukt

ural

nych

al

dehy

dów

.

2. Z

apis

ywan

ie r

ówna

ƒre

akcj

i: –

etan

alu

ztle

nkie

m

mie

dzi(I

I),

– m

etan

alu

ztle

nkie

m

sreb

ra(I)

,

2. R

eakc

ja g

licer

olu

zso

dem

.

3. Z

acho

wan

ie s

i´

glic

erol

u ie

tano

lu

wob

ec w

odor

otle

nku

mie

dzi(I

I).

1. B

adan

ie w

∏aÊc

iwoÊ

cihy

drok

sybe

nzen

u.

2. R

eakc

ja h

ydro

ksyb

en-

zenu

zw

odor

otle

nkie

mso

du.

3. R

eakc

ja h

ydro

ksyb

en-

zenu

zch

lork

iem

˝ela

za(II

I).

1. O

trzy

myw

anie

eta

nalu

zal

koho

lu e

tylo

weg

ow

reak

cji z

tlenk

iem

mie

dzi(I

I).

2. B

adan

ie w

∏aÊc

iwoÊ

cifo

rmal

iny.

3. P

róba

Tro

mm

era

iTol

lens

a.

EZ EZ

52

12

34

56

92,

93.

Otr

zym

ywan

ieiw

∏aÊc

iwoÊ

cikw

asów

ka

rbok

sylo

wyc

hna

prz

yk∏a

dzie

kwas

u oc

tow

ego.

4. R

eakc

ja

polik

onde

nsac

ji.

1. B

udow

a cz

àste

czek

kwas

ów k

arbo

ksyl

o-w

ych,

naz

ewni

ctw

o,sz

ereg

hom

olog

iczn

y,gr

upa

funk

cyjn

a.

2. O

trzy

myw

anie

kw

asów

karb

oksy

low

ych.

3. W

∏aÊc

iwoÊ

ci k

was

ówka

rbok

sylo

wyc

h –

reak

cje,

jaki

m u

lega

jà.

– ot

rzym

aç a

ldeh

yd i

zapi

saç

odpo

wie

dnie

rów

nani

e re

akcj

i (C

),

– pr

zepr

owad

ziç

prób

´ To

llens

a ip

rób´

Tro

mm

era

dla

form

alde

hydu

(C),

– za

pisa

ç od

pow

iedn

ie

rów

nani

e re

akcj

i (C

),

– ok

reÊl

iç w

∏aÊc

iwoÊ

ci

alde

hydó

w (C

),

– pr

zepr

owad

ziç

reak

cj´

form

alde

hydu

zfe

nole

m (C

),

– za

pisa

ç od

pow

iedn

ie

rów

nani

e re

akcj

i (C

),

– w

yjaÊ

niç,

na

czym

pol

ega

reak

cja

polik

onde

nsac

ji (B

).

Po z

ajć

iach

ucz

eƒ p

otra

fi:

– w

yjaÊ

niç,

co

to s

à kw

asy

karb

oksy

low

e (B

),

– ok

reÊl

iç g

rup´

funk

cyjn

àkw

asów

kar

boks

ylow

ych

(C),

– ok

reÊl

iç n

azw

y, w

zory

st

rukt

ural

ne, p

ó∏st

rukt

ural

ne,

sum

aryc

zne

iwzó

r og

ólny

kwas

ów k

arbo

ksyl

owyc

hw

szer

egu

hom

olog

iczn

ym (C

),

– m

etan

alu

zw

odor

o-tle

nkie

m m

iedz

i(II),

–

polik

onde

nsac

ji.

1. å

wic

zeni

a w

pisa

niu

wzo

rów

str

uktu

raln

ych,

pó∏s

truk

tura

lnyc

h is

umar

yczn

ych

kwas

ówka

rbok

sylo

wyc

h.

2. Z

apis

rów

nani

a re

akcj

ife

rmen

tacj

i oct

owej

.

3. Z

apis

rów

naƒ

reak

cji

kwas

ów k

arbo

ksyl

owyc

hz

mag

neze

m, t

lenk

iem

mie

dzi(I

I) iz

asad

àso

dow

à.

4. R

eakc

ja fo

rmal

dehy

duz

feno

lem

.

1. B

adan

ie w

∏aÊc

iwoÊ

cikw

asu

octo

weg

o.

2. B

adan

ie o

dczy

nu

kwas

u oc

tow

ego.

3. R

eakc

je k

was

u oc

tow

ego

zm

agne

zem

, tle

nkie

mm

iedz

i(II)

izas

adà

sodo

wà.

4. B

adan

ie p

alno

Êci.

5. F

erm

enta

cja

octo

wa.

EZ

53

94.

95.

Wy˝

sze

kwas

yka

rbok

sylo

we

(t∏us

zczo

we)

.

Myd

∏a

– m

echa

nizm

myc

ia i

pran

ia.

1. K

was

pal

mity

now

y,

stea

ryno

wy

iole

inow

yja

ko p

rzyk

∏ady

wy˝

szyc

h kw

asów

karb

oksy

low

ych.

2. W

∏aÊc

iwoÊ

ci k

was

ówt∏u

szcz

owyc

h –

reak

cje,

jaki

m u

lega

jà.

1. M

yd∏a

jako

sol

e so

dow

eip

otas

owe

wy˝

szyc

hkw

asów

kar

boks

ylow

ych.

2. B

udow

a cz

àste

czek

myd

e∏ i

jej w

p∏yw

nam

echa

nizm

myc

iaip

rani

a.

– do

Êwia

dcza

lnie

zba

daç

w∏a

Êciw

oÊci

kw

asu

octo

weg

oiz

apis

aç o

dpow

iedn

ie

rów

nani

a re

akcj

i (C

),

– pr

zepr

owad

ziç

ferm

enta

cj´

octo

wà

– za

pisa

ç ró

wna

nie

reak

cji (

C),

– ok

reÊl

iç w

∏aÊc

iwoÊ

ci k

was

ówka

rbok

sylo

wyc

h (C

),

– za

prop

onow

aç s

posó

b ot

rzym

ywan

ia k

was

ów

karb

oksy

low

ych

(D).

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– w

yjaÊ

niç,

co

to s

à w

y˝sz

ekw

asy

karb

oksy

low

e (B

),

– zb

adaç

w∏a

Êciw

oÊci

wy˝

szyc

hkw

asów

kar

boks

ylow

ych

izap

isaç

rów

nani

a re

akcj

i,ja

kim

ule

gajà

(C),

– oc

eniç

wp∏

yw o

becn

oÊci

wià

zani

a po

dwój

nego

w

czàs

tecz

ce n

a w

∏aÊc

iwoÊ

cikw

asów

t∏us

zczo

wyc

h (D

).

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– w

yjaÊ

niç,

co

to s

à m

yd∏a

(B),

– ot

rzym

aç m

yd∏o

sod

owe

izba

daç

jego

zac

how

anie

ww

odzi

e tw

arde

j (C

),

4. Z

apis

rów

naƒ

reak

cji

spal

ania

.

1. Z

apis

rów

naƒ

reak

cji

spal

ania

wy˝

szyc

h kw

asów

kar

boks

ylow

ych.

2. Z

apis

rów

nani

a re

akcj

ikw

asu

stea

ryno

weg

oz

zasa

dà s

odow

à.

3. Z

apis

rów

nani

a re

akcj

ikw

asu

olei

now

ego

zw

odà

brom

owà.

1. F

olio

gram

: –

budo

wa

czàs

tecz

ek

myd

e∏ –

mec

hani

zm

myc

ia i

pran

ia.

2. Z

apis

rów

naƒ

reak

cji:

– ot

rzym

ywan

ia

stea

ryni

anu

sodu

,

1. B

adan

ie w

∏aÊc

iwoÊ

cikw

asów

t∏us

zczo

wyc

h.

2. R

eakc

ja k

was

u st

eary

now

ego

zza

sadà

sodo

wà.

3. R

eakc

ja k

was

u ol

eino

weg

o z

wod

àbr

omow

à.

1. O

trzy

myw

anie

st

eary

nian

u so

du.

2. B

adan

ie z

acho

wan

iasi

´ m

yd∏a

ww

odzi

etw

arde

j. EZ

54

12

34

56

96.

97.

Rea

kcja

es

tryf

ikac

ji i j

ej p

rodu

kty.

T∏us

zcze

iic

h ro

law

orga

nizm

ie.

3. W

p∏yw

jonó

w w

apni

aim

agne

zu n

a pr

oces

pran

ia.

1. E

stry

fikac

ja ja

ko r

eakc

jakw

asu

zal

koho

lem

–m

echa

nizm

iw

arun

ki,

wja

kich

zac

hodz

i.

2. P

rodu

kty

reak

cji

estr

yfik

acji.

3. E

stry

– b

udow

a cz

àste

czek

, na

zew

nict

wo,

gru

pafu

nkcy

jna.

4. H

ydro

liza

estr

ów.

5. W

∏aÊc

iwoÊ

ci

izas

toso

wan

ie e

stró

w.

1. T

∏usz

cze

jako

spe

cy-

ficzn

y ro

dzaj

est

rów

.

– za

pisa

ç od

pow

iedn

ie

rów

nani

a re

akcj

i (C

),

– ok

reÊl

iç b

udow

´ cz

àste

czek

myd

e∏ i

jej w

p∏yw

na

mec

hani

zm m

ycia

ip

rani

a (C

),

– za

naliz

owaç

wp∏

yw jo

nów

wap

nia

imag

nezu

na

proc

esm

ycia

ipr

ania

(D).

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– pr

zepr

owad

ziç

reak

cj´

otrz

y-m

ywan

ia o

ctan

u et

ylu

(C),

– w

yjaÊ

niç

mec

hani

zm

iwar

unki

wja

kich

zac

hodz

ire

akcj

a e

stry

fikac

ji (B

),

– za

pisa

ç ró

wna

nie

reak

cji

estr

yfik

acji

(C),

– ok

reÊl

iç b

udow

´ cz

àste

czek

,na

zew

nict

wo

igru

p´

funk

cyjn

à es

trów

(C),

– pr

zepr

owad

ziç

izap

isaç

ró

wna

nia

reak

cji h

ydro

lizy

estr

ów (C

),

– ok

reÊl

iç w

∏aÊc

iwoÊ

ci

izas

toso

wan

ie e

stró

w (C

).

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– w

ytrà

cani

a st

eary

nian

u w

apni

a.

1. Z

apis

ywan

ie r

ówna

nia

reak

cji o

trzy

myw

ania

octa

nu e

tylu

.

2. Z

apis

ywan

ie r

ówna

nia

reak

cji h

ydro

lizy

octa

nu e

tylu

.

3. å

wic

zeni

a w

pisa

niu

rów

naƒ

reak

cji

estr

yfik

acji.

1. Z

apis

rów

naƒ

reak

cji

otrz

ymyw

ania

t∏us

zczu

.

Rea

kcja

eta

nolu

z

kwas

em o

ctow

ym–

otrz

ymyw

anie

oc

tanu

ety

lu.

1. B

adan

ie w

∏aÊc

iwoÊ

cit∏u

szcz

ów.

55

98.

Am

iny

jako

pr

zyk∏

ad

zwià

zków

or

gani

czny

ch

zaw

iera

jàcy

chaz

ot.

2. P

odzi

a∏ t∏

uszc

zów

ze

wzg

l´du

na

poch

odze

nie

ista

n sk

upie

nia.

3. W

∏aÊc

iwoÊ

ci t∏

uszc

zów

.

4. R

eakc

je z

myd

lani

at∏u

szcz

ów.

5. R

ola

t∏usz

czów

w

orga

nizm

ie.

1. B

udow

a cz

àste

czek

,na

zew

nict

wo,

sze

reg

hom

olog

iczn

y, g

rupa

funk

cyjn

a am

in.

2. P

ojć

ie r

z´do

woÊ

ciam

in.

3. C

hara

kter

che

mic

zny

amin

– r

eakc

je.

– zb

adaç

w∏a

Êciw

oÊci

t∏u

szcz

ów (C

),

– ok

reÊl

iç r

ol´

t∏usz

czów

w

orga

nizm

ie (C

),

– pr

zepr

owad

ziç

reak

cj´

zmyd

lani

a t∏u

szcz

u iz

apis

açod

pow

iedn

ie r

ówna

nie

reak

cji (

C),

– na

pod

staw

ie p

owy˝

szej

reak

cji u

dow

odni

ç, d

o ja

kiej

grup

y zw

iàzk

ówch

emic

znyc

h za

licza

jà s

i´t∏u

szcz

e (D

),

– za

prop

onow

aç p

odzi

a∏t∏u

szcz

ów p

rzy

zast

osow

aniu

odpo

wie

dnic

h kr

yter

iów

(D),

– za

pisa

ç ró

wna

nie

reak

cji

hydr

oliz

y t∏u

szcz

u (C

).

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– w

yjaÊ

niç,

czy

m s

à am

iny

(B),

– ok

reÊl

iç g

rup´

funk

cyjn

àam

in (C

),

– ok

reÊl

iç n

azw

y, w

zory

stru

ktu-

raln

e, p

ó∏st

rukt

ural

ne, s

uma-

rycz

ne i

wzó

r ogó

lny

amin

(C),

– ok

reÊl

iç r

z´do

woÊ

ç am

in (C

),

– zb

adaç

w∏a

Êciw

oÊci

ani

liny

izap

isaç

rów

nani

a re

akcj

i,ja

kim

ule

ga (C

),

2. Z

apis

rów

nani

a re

akcj

izm

ydla

nia

t∏usz

czu.

3. Z

apis

rów

nani

a re

akcj

ihy

drol

izy

t∏usz

czu.

1. Z

apis

rów

nani

a re

akcj

ian

iliny

zkw

asem

so

lnym

.

2. Z

apis

rów

nani

a re

akcj

ich

loro

wod

orku

ani

liny

zza

sadà

sod

owà.

2. R

eakc

ja z

myd

lani

at∏u

szcz

u.

3. R

eakc

ja o

leju

jada

lneg

o z

wod

àbr

omow

à.

1. B

adan

ie w

∏aÊc

iwoÊ

cian

iliny

na

przy

k∏ad

zie

amin

y.

2. R

eakc

ja a

nilin

y z

kwas

em s

olny

m.

3. R

eakc

ja c

hlor

owod

orku

anili

ny z

zasa

dà

sodo

wà.

EZ

56

12

34

56

99.

100.

Am

inok

was

y ja

kopr

zyk∏

ad

dwuf

unkc

yjny

chpo

chod

nych

w´g

low

odor

ów.

Bia

∏ka

iich

rol

aw

org

aniz

mie

.

1. B

udow

a cz

àste

czki

,na

zew

nict

wo,

gru

pyfu

nkcy

jne

amin

okw

asów

.

2. C

hara

kter

am

fote

rycz

nyam

inok

was

ów.

3. P

epty

dy, w

tym

poli-

pept

ydy

(bia

∏ka)

– ja

ko

prod

ukty

kon

dens

acji

amin

okw

asów

.

1. S

k∏ad

pie

rwia

stko

wy

bia∏

ek.

2. B

udow

a bi

a∏ek

–

hydr

oliz

a bi

a∏ek

.

3. R

eakc

je c

hara

kter

y-st

yczn

e bi

a∏ek

.

– na

pod

staw

ie p

owy˝

szyc

h re

akcj

i udo

wod

niç

char

akte

rch

emic

zny

amin

(D).

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– w

yjaÊ

niç,

czy

m s

à am

inok

was

y (B

),

– zb

adaç

w∏a

Êciw

oÊci

am

inok

was

u (g

licyn

y)

izap

isaç

odp

owie

dnie

ró

wna

nia

reak

cji (

C),

– ok

reÊl

iç c

hara

kter

che

mic

zny

amin

okw

asów

(C),

– ok

reÊl

iç b

udow

´ cz

àste

czki

,na

zew

nict

wo

igru

py

funk

cyjn

e am

inok

was

ów (C

),

– za

naliz

owaç

twor

zeni

e si

´w

iàza

ƒ pe

ptyd

owyc

h (D

),

– za

pisa

ç ró

wna

nia

reak

cji

pow

staw

ania

di-

it

ripe

ptyd

ów (D

).

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– zb

adaç

sk∏

ad p

ierw

iast

kow

ybi

a∏ek

(C),

– zb

adaç

wp∏

yw r

ó˝ny

ch

czyn

nikó

w n

a bi

a∏ko

(C),

1. Z

apis

rów

naƒ

reak

cji

glic

yny

zkw

asem

so

lnym

iza

sadà

sod

owà.

2. å

wic

zeni

a w

zapi

syw

aniu

rów

naƒ

reak

cji o

trzy

myw

ania

dwu-

i tr

ipep

tydó

w.

1. B

adan

ie w

∏aÊc

iwoÊ

cigl

icyn

y.

2. R

eakc

ja g

licyn

y z

kwas

em s

olny

m

izas

adà

sodo

wà

wob

ec w

skaê

nikó

w–

wyk

azan

ie c

hara

kter

uam

fote

rycz

nego

am

inok

was

ów.

1. B

adan

ie s

k∏ad

u pi

erw

iast

kow

ego

bia∏

ek.

2. B

adan

ie w

p∏yw

u ró

˝nyc

h cz

ynni

ków

nabi

a∏ka

(tem

pera

tura

,

Dzi

a∏ X

. Wie

lofu

nkcy

jne

poch

odne

w´g

low

odor

ów

EZ EZ

57

101.

102.

Glu

koza

jako

przy

k∏ad

m

onos

acha

rydó

w(c

ukró

w

pros

tych

).

Sach

aroz

a ja

kopr

zyk∏

ad

disa

char

ydów

(dw

ucuk

rów

).

4. W

∏aÊc

iwoÊ

ci r

oztw

orów

bia∏

ek (k

oagu

lacj

a,w

ysal

anie

, pep

tyza

cja,

dena

tura

cja)

.

5. R

ola

bia∏

ek

wor

gani

zmie

.

1. S

k∏ad

pie

rwia

stko

wy

cukr

ów.

2. B

udow

a cz

àste

czki

gl

ukoz

y.

3. W

∏aÊc

iwoÊ

ci

gluk

ozy

–re

akcj

e ch

arak

tery

styc

zne

irol

agl

ukoz

y w

orga

nizm

iecz

∏ow

ieka

.

4. In

ne p

rzyk

∏ady

cuk

rów

pros

tych

– w

yst´

pow

anie

cukr

ów p

rost

ych

wpr

zyro

dzie

.

1. B

udow

a cz

àste

czki

sach

aroz

y.

2. H

ydro

liza

sach

aroz

y.

3. W

∏aÊc

iwoÊ

ci s

acha

rozy

ijej

rol

a w

orga

nizm

ie.

– w

yjaÊ

niç

rol´

bia

∏ek

wor

gani

zmie

(B),

– zb

adaç

w∏a

Êciw

oÊci

ro

ztw

orów

bia

∏ek

(C),

– w

yjaÊ

niç

poj´

cia:

ko

agul

acja

, wys

alan

ie,

pept

yzac

ja, d

enat

urac

ja(B

),

– pr

zepr

owad

ziç

reak

cje

char

akte

ryst

yczn

e bi

a∏ek

(C).

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– zb

adaç

sk∏

ad p

ierw

iast

kow

ycu

krów

(C),

– zb

adaç

w∏a

Êciw

oÊci

glu

kozy

izap

isaç

odp

owie

dnie

ró

wna

nia

reak

cji (

C),

– w

yjaÊ

niç

rol´

glu

kozy

w

orga

nizm

ie (B

),

– po

daç

inne

prz

yk∏a

dy

cukr

ów p

rost

ych

(A),

– w

yjaÊ

niç

prze

bieg

pro

cesu

ferm

enta

cji a

lkoh

olow

ej

izap

isaç

rów

nani

e re

akcj

i (B

).

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– zb

adaç

w∏a

Êciw

oÊci

sa

char

ozy

(C),

– pr

zepr

owad

ziç

hydr

oliz

´sa

char

ozy

izba

daç

1. Z

apis

prz

ebie

gu r

eakc

jisp

alan

ia g

luko

zy.

2. Z

apis

prz

ebie

gu

proc

esu

ferm

enta

cji

alko

holo

wej

.

3. Z

apis

prz

ebie

gu r

eakc

jiTr

omm

era

iTol

lens

a.

4. F

olio

gram

: –

wzo

ry s

truk

tura

lne

gluk

ozy

ifru

ktoz

y.

1. Z

apis

rów

nani

a re

akcj

ihy

drol

izy

sach

aroz

y.

2. F

olio

gram

: –

wzo

ry s

truk

tura

lne

sach

aroz

y im

alto

zy.

chlo

rek

sodu

, alk

ohol

,az

otan

(V) o

∏ow

iu(II

),fo

rmal

ina)

3. W

ykry

wan

ie b

ia∏e

k–

reak

cje

ksan

topr

o-te

inow

a ib

iure

tow

a.

1. B

adan

ie s

k∏ad

u pi

erw

iast

kow

ego

cukr

ów.

2. B

adan

ie w

∏aÊc

iwoÊ

cigl

ukoz

y.

3. P

róba

Tro

mm

era

lub

Tolle

nsa.

1. B

adan

ie w

∏aÊc

iwoÊ

cisa

char

ozy.

2. P

róba

Tro

mm

era

lub

Tolle

nsa.

EZ EZ

58

12

34

56

103.

Skro

bia

icel

uloz

aja

ko p

rzyk

∏ady

polis

acha

rydó

w(w

ielo

cukr

ów).

4. In

ne p

rzyk

∏ady

dis

acha

-ry

dów

– w

yst´

pow

anie

wpr

zyro

dzie

.

1. B

udow

a cz

àste

czek

skro

bi i

celu

lozy

.

2. W

∏aÊc

iwoÊ

ci s

krob

iic

elul

ozy

wyn

ikaj

àce

zró

˝nic

y w

budo

wie

ich

czàs

tecz

ek.

3. H

ydro

liza

skro

bi

icel

uloz

y.

4. R

eakc

je c

hara

kter

ysty

cz-

ne s

krob

i ice

lulo

zy.

5. W

yst´

pow

anie

skr

obi

icel

uloz

y w

przy

rodz

ie.

6. Z

nacz

enie

bio

logi

czne

ifun

kcje

w´g

low

odan

ów(a

sym

ilacj

a, s

pala

nie

wor

gani

zmac

h,

funk

cje

budu

lcow

eie

nerg

etyc

zne)

.

7. P

odzi

a∏ c

ukró

w z

ew

zgl´

du n

a bu

dow

ćz

àste

czek

.

w∏a

Êciw

oÊci

pro

dukt

ów

hydr

oliz

y (C

),

– w

yjaÊ

niç

rol´

sac

haro

zyw

orga

nizm

ie (B

),

– po

daç

inne

prz

yk∏a

dy

disa

char

ydów

(A).

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– zb

adaç

w∏a

Êciw

oÊci

skr

obi (

C),

– w

ykry

ç ob

ecno

Êç s

krob

iw

bada

nej s

ubst

ancj

i (D

),

– za

naliz

owaç

w∏a

Êciw

oÊci

skro

bi i

celu

lozy

wyn

ikaj

àce

zró

˝nic

y w

budo

wie

ich

czàs

tecz

ek (D

),

– po

daç

mie

jsca

wys

t´po

wan

iask

robi

ice

lulo

zy

wpr

zyro

dzie

(A),

– w

yjaÊ

niç

znac

zeni

e bi

olog

iczn

e if

unkc

je

w´g

low

odan

ów (B

),

– za

prop

onow

aç p

odzi

a∏

cukr

ów z

e w

zgl´

du

na b

udow

´ cz

àste

czek

(D).

1. F

olio

gram

: –

budo

wa

czàs

tecz

kisk

robi

ice

lulo

zy.

2. Z

apis

rów

nani

a re

akcj

ihy

drol

izy

skro

bi.

3. H

ydro

liza

sach

aroz

y–

pote

m p

róba

To

llens

a.

1. B

adan

ie w

∏aÊc

iwoÊ

cisk

robi

.

2. O

trzy

myw

anie

kle

iku

skro

biow

ego.

3. W

ykry

wan

ie s

krob

i–

reak

cja

zjo

dem

.

EZ

59

104.

105.

106.

Pods

umow

anie

wia

dom

oÊci

na

tem

at p

ocho

dnyc

hw

´glo

wod

orów

.

Spra

wdz

ian

wia

dom

oÊci

ium

iej´

tnoÊ

ci.

Zag

ro˝e

nia

Êrod

owis

ka

przy

rodn

icze

go.

Utr

wal

enie

wia

dom

oÊci

–fo

rma

do w

ybor

upr

zez

nauc

zyci

ela.

Test

zap

ropo

now

any

wpo

radn

iku

met

odyc

znym

lub

inna

form

a sp

raw

dzen

ia

wia

dom

oÊci

iu

mie

j´tn

oÊci

.

1. C

zym

jest

Êro

dow

isko

przy

rodn

icze

?

2. Z

agro

˝eni

a cy

wili

zacy

jne:

–

dziu

ra o

zono

wa,

–

efek

t cie

plar

nian

y,

– za

niec

zysz

czen

ia

pow

ietr

za, w

ody

igle

by,

– kw

aÊne

des

zcze

.

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– ok

reÊl

iç, c

o to

jest

Êro

dow

isko

przy

rodn

icze

(B),

– w

yjaÊ

niç,

co

to je

st d

ziur

aoz

onow

a(B

),

– w

yjaÊ

niç,

na

czym

pol

ega

efek

t cie

plar

nian

y(B

),

– w

yt∏u

mac

zyç,

jak

pow

staj

àkw

aÊne

des

zcze

,

– w

ykaz

aç z

ale˝

noÊç

mi´

dzy

rozw

ojem

cyw

iliza

cji

aw

yst´

pujà

cym

i za

gro˝

enia

mi (

D),

– za

prop

onow

aç s

poso

byzm

niej

szan

ia

zani

eczy

szcz

eƒ p

owie

trza

iwod

y (D

).

Kor

zyst

anie

z r

ó˝ny

chêr

óde∏

(pod

rćz

nik,

film

y,ar

tyku

∏y p

raso

we,

êr

ód∏a

mul

timed

ialn

e)na

tem

at z

agro

˝eƒ

Êrod

owis

ka

przy

rodn

icze

go.

Dzi

a∏ X

I. C

hem

ia w

˝yci

u go

spod

arcz

ym, s

po∏e

czny

m i

ochr

onie

Êro

dow

iska

EZ EEK

60

12

34

56

107.

108.

109.

Zan

iecz

yszc

zeni

aat

mos

fery

.

Zan

iecz

yszc

zeni

ahy

dros

fery

.

Zan

iecz

yszc

zeni

alit

osfe

ry.

1. C

zynn

iki

zani

eczy

szcz

ajàc

e at

mos

fer´

.

2. è

ród∏

a za

niec

zysz

czeƒ

atm

osfe

ry.

3. S

poso

by z

mni

ejsz

ania

zani

eczy

szcz

eƒ

pow

ietr

za.

1. C

zynn

iki z

anie

czys

z-cz

ajàc

e hy

dros

fer´

.

2. è

ród∏

a za

niec

zysz

czeƒ

hydr

osfe

ry.

3. P

rzec

iwdz

ia∏a

nie

zani

e-cz

yszc

zeni

om w

ód.

1. C

o to

jest

lito

sfer

a?

2. C

zynn

iki z

anie

czys

z-cz

ajàc

e lit

osfe

r´.

3. Z

agro

˝eni

a w

ynik

ajàc

ez

zani

eczy

szcz

eƒ g

leby

.

4. Z

apob

iega

nie

ska˝

enio

m g

leby

.

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– dy

skut

owaç

oza

niec

zysz

cze-

niac

h po

wie

trza

(D),

– zb

adaç

pH

wod

y de

szcz

owej

iwyj

aÊni

ç w

ynik

pom

iaru

(D),

– za

prop

onow

aç s

poso

byzm

niej

szan

ia z

anie

czys

zcze

ƒat

mos

fery

(D).

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– w

yjaÊ

niç,

co

to je

st

hydr

osfe

ra(B

),

– ok

reÊl

iç c

zynn

iki z

anie

czys

z-cz

ajàc

e hy

dros

fer´

(C),

– po

daç

êród

∏a z

anie

czys

zcze

ƒhy

dros

fery

(A),

– pr

zean

aliz

owaç

spo

soby

prze

ciw

dzia

∏ani

a za

niec

zysz

czan

iu w

ód (D

).

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– w

yjaÊ

niç,

co

to je

st li

tosf

era

(B),

– ok

reÊl

iç c

zynn

iki z

anie

czys

z-cz

ajàc

e lit

osfe

r´ (C

),

– oc

eniç

zag

ro˝e

nia

wyn

ikaj

àce

zza

niec

zysz

czeƒ

gle

by (D

),

– zb

adaç

odc

zyn

gleb

y (C

),

1. F

ilm n

a te

mat

zan

ie-

czys

zcze

ƒ hy

dros

fery

.

2. F

izyc

zne,

che

mic

zne

ibio

logi

czne

za

niec

zysz

czen

ia w

ód.

Bad

anie

pH

wod

y de

szcz

owej

.

1. B

adan

ie o

dczy

nu

gleb

y.

2. P

okaz

kol

ekcj

i na

woz

ów s

ztuc

znyc

h.

EZ EEK

EZ EEK

EZ EEK

61

110.

111.

Spos

oby

zapo

bieg

ania

sk

a˝en

iom

Êr

odow

iska

pr

zyro

dnic

zego

.

Odp

ady

prze

mys

∏ow

eik

omun

alne

ora

zpr

oble

m ic

h za

gosp

odar

o-w

ania

.

1. M

etod

y fiz

yczn

e.

2. M

etod

y bi

olog

iczn

e.

3. M

etod

y ch

emic

zne.

1. P

ojć

ie o

dpad

ów

prze

mys

∏ow

ych

ikom

unal

nych

.

2. M

o˝liw

oÊç

wyk

orzy

stan

ia n

iekt

óryc

hod

padó

w ja

ko

suro

wcó

w w

tórn

ych.

3. U

tyliz

acja

odp

adów

ni

e na

dajà

cych

si´

do

prz

etw

orze

nia.

4. P

robl

em o

dpad

ów

prom

ieni

otw

órcz

ych.

– ok

reÊl

iç r

ol´

naw

ozów

sz

tucz

nych

wu˝

yêni

aniu

gl

eby

(C),

– za

prop

onow

aç s

poso

by

zapo

bieg

ania

ska

˝eni

om

gleb

y (D

).

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– ok

reÊl

iç fi

zycz

ne m

etod

yza

pobi

egan

ia s

ka˝e

niom

Êro

-do

wis

ka

przy

rodn

icze

go (C

),

– ok

reÊl

iç b

iolo

gicz

ne m

etod

yza

pobi

egan

ia s

ka˝e

niom

Êrod

owis

ka p

rzyr

odni

czeg

o (C

),

– ok

reÊl

iç c

hem

iczn

e m

etod

yza

pobi

egan

ia

ska˝

enio

m Ê

rodo

wis

ka

przy

rodn

icze

go (C

).

Po le

kcji

ucze

ƒ po

traf

i:

– w

yjaÊ

niç,

co

to s

à od

pady

prze

mys

∏ow

e ik

omun

alne

(B),

– ok

reÊl

iç m

o˝liw

oÊç

wyk

orzy

stan

ia n

iekt

óryc

h od

padó

w ja

ko s

urow

ców

wtó

rnyc

h (C

),

– w

yjaÊ

niç,

na

czym

pol

ega

utyl

izac

ja o

dpad

ów (B

),

– om

ówiç

pro

blem

odp

adów

prom

ieni

otw

órcz

ych

(D).

Film

na

tem

at m

etod

za

pobi

egan

ia s

ka˝e

niom

Êrod

owis

ka p

rzyr

odni

czeg

o.

Kor

zyst

anie

z r

ó˝ny

chêr

óde∏

info

rmac

ji na

tem

at

wyk

orzy

stan

ia o

dpad

ówja

ko s

urow

ców

wtó

rnyc

hiu

tyliz

acji

odpa

dów

nie

nada

jàcy

ch s

i´do

prze

twor

zeni

a or

az

odpa

dów

pr

omie

niot

wór

czyc

h.

EZ EEK

EE EZ EEK

EE

V. Ocena osiàgni´ç ucznia – propozycje metod oceniania

Ocenianie jest to czynnoÊç, w której wyniku wydaje si´ sàd o przedmiocie, osobielub zjawisku, odwo∏ujàc si´ do jednego lub kilku kryteriów, niezale˝nie od przedmio-tu oceny i doboru kryteriów. Akt oceny jest zjawiskiem ogólnym i obejmuje nie tylkoosiàgnićia szkolne.

W szkolnictwie stosowanie procedur oceniania jest nastawione na ewaluacj´(sprawdzanie i ocenianie) czyli proces poznawczo-oceniajàcy, który polega na bada-niu i ocenie programu kszta∏cenia oraz efektów jego realizacji. Edukacyjny cel ocenia-nia ujawnia si´ w pytaniu o to, jak uczeƒ radzi sobie ze stawianymi mu wymaganiamizgodnymi z realizowanym programem nauczania. Natomiast rozwojowy cel ocenia-nia ujawnia si´ w pytaniu o to, w jakim stopniu uczeƒ realizuje i rozwija w∏asne mo˝-liwoÊci, tzn. czy dokonujà si´ w nim zmiany, w jakim kierunku zmierzajà, jaki jest ichzakres, tempo, dynamika.

Celem sprawdzania i oceniania jest zebranie informacji potrzebnych do poznaniauczniów.

Dobre ocenianie wymaga jasno sformu∏owanych kryteriów, które sà znane uczniom i sàprzez nich akceptowane. Dostarcza ono informacji zwrotnych o tym, jak dzia∏a nauczycieli co osiàga, a tym samym co mo˝e zmieniç i udoskonaliç w sposobie swojego dzia∏ania.

Ocenianie ciàg∏e oznacza poznawanie uczniów w sposób systematyczny. Jest toocenianie wewn´trzne, w trakcie procesu dydaktyczno-wychowawczego, a jego ce-lem jest Êledzenie rozwoju ucznia.

Ocenianie kszta∏tujàce ma pos∏u˝yç nauczycielowi do planowania pracy z uczniamioraz pomóc mu w wyborze w∏aÊciwej strategii dzia∏ania. Opiera si´ ona na informa-cjach zebranych przed rozpoczćiem nauki (diagnoza wst´pna) lub podczas nauczania.

Ocenianie zwykle koƒczy si´ wystawieniem stopnia, tzn. okreÊleniem, do jakiejwartoÊci przyporzàdkowana jest dana informacja uzyskana w trakcie kontroli.

Ocena osiàgni´ç ucznia nie jest sprawà prostà, podobnie jak ustalenie kryteriów dladanej oceny. Propozycja autorów niniejszego programu jest nast´pujàca:

Ocen´ celujàcà otrzymuje uczeƒ, który: – posiada wiadomoÊci i umiej´tnoÊci znacznie wykraczajàce poza program nauczania; – potrafi stosowaç wiadomoÊci w sytuacjach nietypowych (problemowych); – umie formu∏owaç problemy oraz dokonywaç analizy i syntezy nowych zjawisk; – proponuje rozwiàzania nietypowe; – osiàga sukcesy w konkursach chemicznych na szczeblu wy˝szym ni˝ szkolny.

Ocen´ bardzo dobrà otrzymuje uczeƒ, który: – opanowa∏ w pe∏nym zakresie wiadomoÊci i umiej´tnoÊci okreÊlone w programie; – potrafi stosowaç zdobytà wiedz´ do rozwiàzywania problemów i zadaƒ w no-

wych sytuacjach; – wykazuje du˝à samodzielnoÊç i potrafi bez pomocy nauczyciela korzystaç z ró˝-

nych êróde∏ wiedzy, np. uk∏adu okresowego pierwiastków, wykresów, tablic, ze-stawieƒ, encyklopedii, Internetu;

– potrafi planowaç i bezpiecznie przeprowadzaç eksperymenty chemiczne;

62

– potrafi biegle pisaç i uzgadniaç równania reakcji chemicznych oraz samodzielnierozwiàzywaç zadania obliczeniowe o du˝ym stopniu trudnoÊci.

Ocen´ dobrà otrzymuje uczeƒ, który: – opanowa∏ w du˝ym zakresie wiadomoÊci i umiej´tnoÊci okreÊlone w programie; – poprawnie stosuje wiadomoÊci i umiej´tnoÊci do samodzielnego rozwiàzywania

typowych zadaƒ i problemów; – potrafi korzystaç z uk∏adu okresowego pierwiastków, wykresów, tablic i innych

êróde∏ wiedzy chemicznej; – potrafi bezpiecznie wykonywaç doÊwiadczenia chemiczne; – potrafi pisaç i uzgadniaç równania reakcji chemicznych; – samodzielnie rozwiàzywaç zadania obliczeniowe o Êrednim stopniu trudnoÊci.

Ocen´ dostatecznà otrzymuje uczeƒ, który: – opanowa∏ w podstawowym zakresie te wiadomoÊci i umiej´tnoÊci okreÊlone w pro-

gramie, które sà konieczne do dalszego kszta∏cenia; – z pomocà nauczyciela poprawnie stosuje wiadomoÊci i umiej´tnoÊci przy rozwià-

zywaniu takich typowych zadaƒ i problemów; – z pomocà nauczyciela potrafi korzystaç ze êróde∏ wiedzy, jak: uk∏ad okresowy

pierwiastków, wykresy, tablice; – z pomocà nauczyciela potrafi bezpiecznie wykonywaç doÊwiadczenia chemiczne; – z pomocà nauczyciela potrafi pisaç i uzgadniaç równania reakcji chemicznych

oraz rozwiàzywaç zadania obliczeniowe o niewielkim stopniu trudnoÊci.

Ocen´ dopuszczajàcà otrzymuje uczeƒ, który: – ma pewne braki w wiadomoÊciach i umiej´tnoÊciach okreÊlonych w programie,

ale braki te nie przekreÊlajà mo˝liwoÊci dalszego kszta∏cenia; – z pomocà nauczyciela rozwiàzuje typowe zadania teoretyczne i praktyczne o nie-

wielkim stopniu trudnoÊci; – z pomocà nauczyciela potrafi bezpiecznie wykonywaç bardzo proste ekspery-

menty chemiczne, pisaç proste wzory chemiczne i proste równania chemiczne.

Ocen´ niedostatecznà otrzymuje uczeƒ, który: – nie opanowa∏ tych wiadomoÊci i umiej´tnoÊci okreÊlonych w programie, które sà

konieczne do dalszego kszta∏cenia; – nie potrafi, nawet z pomocà nauczyciela napisaç prostych wzorów chemicznych

i prostych równaƒ chemicznych; – nie potrafi bezpiecznie pos∏ugiwaç si´ prostym sprz´tem laboratoryjnym i odczyn-

nikami chemicznymi.

Ze wzgl´du na specyfik´ przedmiotu stosuje si´ ró˝norodne metody oceny osià-gni´ç uczniów. Oceniane mogà byç ró˝ne elementy, np. planowanie i wykonanie eks-perymentu, obserwacje i wnioski. Mo˝na przeprowadzaç krótkie sprawdziany i testy(zamkni´te i otwarte). Mogà to byç testy zamkni´te wielopoziomowe, wielokrotnegowyboru lub otwarte – krótkie odpowiedzi, zadania z lukà, zadania na dobieranie itp.Du˝à wartoÊç ma tutaj pomiar dydaktyczny, który jest coraz cz´Êciej stosowany jakojedna z metod oceniania.

63

Wyciàg z Podstawy programowej kszta∏cenia ogólnego dla liceum ogólnokszta∏càcego, liceum profilowanego i technikum – zakres podstawowyCele edukacyjne:

1. Zrozumienie znaczenia przemian chemicznych zachodzàcych w otaczajàcym Êwiecie. 2. UÊwiadomienie roli chemii w rozwoju cywilizacji i w ˝yciu codziennym. 3. Dostrzeganie wp∏ywu dzia∏alnoÊci cz∏owieka na Êrodowisko i przyswojenie wiedzy nie-

zb´dnej do prowadzenia dzia∏aƒ proekologicznych.

Zadania szko∏y:1. Kszta∏towanie badawczego sposobu myÊlenia, w∏aÊciwego dla nauk przyrodniczych. 2. Rozwijanie umiej´tnoÊci obserwacji, wyciàgania wniosków z przeprowadzonych ekspery-

mentów i formu∏owania uogólnieƒ. 3. Wyrabianie umiej´tnoÊci pos∏ugiwania si´ zdobytà wiedzà chemicznà. 4. Przygotowanie uczniów do prawid∏owego korzystania z ró˝norodnych êróde∏ informacji. 5. Kszta∏towanie postaw uczniów zgodnych z zasadami dba∏oÊci o w∏asne zdrowie i ochron´

Êrodowiska naturalnego.

TreÊci nauczania:1. Wspó∏czesny, uproszczony model budowy atomu. Izotopy. PromieniotwórczoÊç naturalna. 2. Zale˝noÊç pomi´dzy budowà atomów a po∏o˝eniem pierwiastków w uk∏adzie okresowym

i ich w∏aÊciwoÊciami. 3. Zale˝noÊç w∏aÊciwoÊci fizycznych i chemicznych substancji od rodzaju wiàzania chemicznego. 4. Reakcje chemiczne a zjawiska fizyczne. IloÊciowe prawa rzàdzàce przemianami chemicz-

nymi. Reakcje syntezy, analizy i wymiany. 5. Mol. Molowa interpretacja przemian chemicznych. Obj´toÊç molowa. 6. SzybkoÊç reakcji chemicznych. 7. Reakcje endo- i egzoenergetyczne. 8. Proste reakcje utleniania-redukcji i ich rola w przyrodzie oraz ˝yciu codziennym. 9. Roztwory nasycone i nienasycone. Sposoby wyra˝ania st´˝eƒ roztworów – st´˝enia procen-

towe i molowe. 10. Dysocjacja elektrolityczna. Reakcje w roztworach wodnych elektrolitów – reakcje zoboj´t-

niania, wytràcania osadów. 11. W∏aÊciwoÊci wybranych metali i niemetali. 12. W´glowodory nasycone, nienasycone i aromatyczne – budowa i w∏aÊciwoÊci. 13. èród∏a w´glowodorów w przyrodzie. 14. Jednofunkcyjne pochodne w´glowodorów – otrzymywanie i w∏aÊciwoÊci. 15. Najwa˝niejsze wielofunkcyjne pochodne w´glowodorów – wyst´powanie, w∏aÊciwoÊci, za-

stosowanie i ich znaczenie w ˝yciu cz∏owieka. 16. Chemia w ˝yciu gospodarczym, spo∏ecznym, ochronie Êrodowiska. Praktyczne zastosowania po-

znanych substancji chemicznych i zagro˝enia powodowane niew∏aÊciwym ich wykorzystaniem.

Osiàgnićia:1. Dostrzeganie przemian chemicznych w Êrodowisku przyrodniczym oraz wp∏ywajàcych na

ich przebieg. 2. Umiej´tnoÊç pos∏ugiwania si´ zdobytà wiedzà chemicznà w ˝yciu codziennym. 3. Umiej´tnoÊç korzystania z ró˝norodnych êróde∏ informacji, np. uk∏adu okresowego pier-

wiastków, literatury popularnonaukowej i Internetu. 4. Umiej´tnoÊç zapisywania równaƒ prostych reakcji chemicznych oraz opisywania efektów

energetycznych im towarzyszàcych. 5. Pos∏ugiwanie si´ podstawowym s∏ownictwem chemicznym. 6. Umiej´tnoÊç wykonywania prostych obliczeƒ chemicznych. 7. ZnajomoÊç najwa˝niejszych pierwiastków i zwiàzków chemicznych, ich w∏aÊciwoÊci i za-

stosowania.

64

Documents

chemii dlaliceum ogólnokszta∏càcego, liceum profilowanego ... · Jednofunkcyjne pochodne w´glowodorów Wielofunkcyjne pochodne w´glowodorów Chemia w˝yciu gospodarczym, spo∏ecznym