KHUNG KẾ HOẠCH

CHIẾN LƯỢC QUỐC GIA PHÒNG CHỐNG LAOGIAI ĐOẠN 2021 – 2025

CHẨN ĐOÁN SỚM VÀ ĐIỀU TRỊ SỚM

CHƯƠNG TRÌNH CHỐNG LAO QUỐC GIA

PGS.TS.BS. Nguyễn Viết Nhung

Giám đốc, Bệnh viện Phổi Trung ươngChủ nhiệm, Chương trình chống Lao Quốc gia

Chủ tịch, Hội Phổi Việt NamChủ tịch Quỹ PASTB

WHO STAG TB

NỘI DUNG

1. Gánh nặng bệnh lao2. Mục tiêu chấm dứt bệnh lao là gì 3. Can thiệp để chán đoán và điều trị sớm

2

BỆNH LAO Ở VIỆT NAM VẪN CAO !

Khu vực Tỷ lệ / 100.000M. Bắc 268 (178 - 402)

M. Trung 323 (181 - 574)

M. Nam 364 (282 - 470)

T. QUỐC 289 (124 - 354)

Dịch tễ bệnh lao theo khu vực:

Giới Tỷ lệ mắc lao/ 100.000

Nữ 126 (86.5 - 183)

Nam 514 (412 - 639)

Nam mắc lao cao hơn nữ:4.2 lần (2.5 – 5.9)

Dịch tễ bệnh lao theo giới:

Nhóm tuổi Tỷ lệ hiện mắc/100 000 dân(15 - 25] 80.5 (36.6 - 177)(25 - 35] 199 (107 - 367)(35 - 45] 321 (219 - 469)(45 - 55] 463 (336 - 637)(55 - 65] 585 (437 - 782)(65 - ] 665 (495 - 893)

Dịch tễbệnh laotheonhóm tuổi:

Tác động kinh tế xã hội tại Việt Nam

Gánh nặng đối với hệ thống y tế cũng như công cuộc phát triển toàn diện, làm giảm năngsuất lao động.

Phổ biến trong nhóm người 25-54 tuổi - 70,0% đối tượng lao động chính trong xã hội 26% phải ngừng làm việc hơn 6 tháng do lao, 5% phải bán tài sản, 17% phải đi vay nợ,

thu nhập trung bình giảm 25%, 12% thu nhập của hộ gia đình hàng tháng chi cho chămsóc y tế (NC 2013)

Gia đình có người nhà mắc lao nhạy cảm chi phí trung bình mất 1.068 USD, gia đình cóngười nhà mắc bệnh lao kháng đa thuốc chi phí trung bình mất 4.289 USD trong quátrình điều trị (NC 2016)

63,0% hộ gia đình của bệnh nhân lao phải gánh chịu chi phí thảm họa do bệnh lao, chiếmtrên 20,0% thu nhập của hộ gia đình

Một bệnh nhân lao sẽ mất trung bình 3-4 tháng lao động/năm Sự nghèo khó lại đẩy những gia đình này vào nguy cơ mắc bệnh lao cao hơn

NGHỊ QUYẾT TRUNG ƯƠNG 6 KHOÁ XII ĐẶT MỤC TIÊU ĐẾN NĂM 2030 VIỆT NAM CƠ BẢN CHẤM DỨT BỆNH LAO

289265

240217

195170

139111

8564 48 36 27 20

0

50

100

150

200

250

300

350

2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030

Tỷ lệ hiện mắc lao trên 100.000 dân

2017 2025 2030

Từ năm 2017 đến 2025 mỗi năm giảm 9%Từ năm 2025 đến năm 2030 mỗi năm giảm 15%

Chiến lược Quốc gia phòng chống lao đến 2020 đã thể hiện 4 điểm mới

1. Tư duy mới• Bệnh lao có thể chấm dứt được• Hệ thống chính trị vào cuộc, ngành y

tế là nòng cốt• Nhà nước đảm bảo nguồn lực• Cộng đồng tham gia: trách nhiệm và

quyền lợi

2. Công nghệ mới• Kỹ thuật chẩn đoán / thuốc – phác đồ

/ vắc xin mới

3. Tiếp cận mới• Mở rộng phối hợp quản lý bệnh lao và

bệnh hô hấp• Thông tư 02/2013; PAL, PPM, lao TE,

PMDT, Lao/HIV; Lao/COPD, lao trongcác khu vực đặc biệt, …

• PAM

4. Đầu tư mới• Đa nguồn, Nhà nước đảm bảo: Ngân sách

Chính phủ, BHYT, Địa phương, tài trợ Q.Tế,

• Quỹ vì Việt Nam không còn bệnh lao –Trung ương / địa phương.

UỶ BAN QUỐC GIA VỀ CHẤM DỨT BỆNH LAO7

Bằng chứng cho CHẤM DỨT BỆNH LAO: ACT3 tại Cà Mau: Sau 4 năm tỷ lệ mắc lao giảm nhanh hơn 44% so với nhóm chứng. Nếu cộng cả tác động của Chương trình thì giảm

được gần 70% sau 4 năm can thiệp cộng đồng

LÀM THẾ NÀO ĐỂ CHẨN ĐOÁN SỚM VÀ ĐIỀU TRỊ SỚM

BỆNH LAO

9

TẠI SAO BỆNH LAO TRƯỜNG TỒN ? NGUYÊN NHÂN GIẢI PHÁP

KHÁCH QUAN : VK lao đặc biệt - Bệnh xã hội • Lịch sử “Tứ chứng nan y”• Phác đồ điều trị dài, nhiều thuốc

- Truyền thông, vận động - Nghiên cứu và đổi mới

CHỦ QUAN :1. Cộng đồng: phát hiện muộn lây lan, bỏ trị- Kỳ thị, mặc cảm- Thiếu hiểu biết, chủ quan, vô cảm - Rào cản kinh tế, nghèo khó 2. Lãnh đạo: - Không có nhận thức và quan tâm đầy đủ: Thiếu nguồn lực, thiếu cơ chế, thiếu giám sát đánh giá 3. Nhà khoa học và đầu tư nghiên cứu: - Không có thuốc mới, kỹ thuật mới, vắc xin mới, tiếp cận mới

- Đổi mới truyền thông, vận động hiệu quả

- Lao và đói nghèo- Chính sách hỗ trợ người bệnh

- Khung trách nhiệm đa ngành, định hướng XHCN.

- Nghiên cứu và đổi mới

Tuberculosis preventive therapy: an underutilised strategy to reduce individual risk of TB and contribute to TB control.

Churchyard GJ, Chaisson RE, Maartens G, Getahun H.S Afr Med J. 2014 A trial of mass isoniazid preventive therapy for tuberculosis control.

Churchyard GJ, Fielding KL, Lewis JJ, Coetzee L, Corbett EL, Godfrey-Faussett P, Hayes RJ, Chaisson RE, Grant AD; Thibela TB Study Team.N Engl J Med. 2014 .

MÔ HÌNH THANH TOÁN BỆNH LAO TOÀN CẦU

EN

D T

B S

TR

AT

EG

YV

ICTO

RY

PHÁT HIỆN VÀ ĐIỀU TRỊ LAO

HOẠT ĐỘNG ĐỂ CẮT NGUỒN LÂY

Giảm được 10%

ĐIỀU TRỊ LAO TIỀM ẨN ĐỂ

KHÔNG PHÁT TRIỂN BỆNH

LAO

Giảm được 20%

BẢN CHẤT VẤN ĐỀ LÀ GÌ: 1. PHÁT HIỆN ĐIỀU TRỊ SỚM VÀ HẾT ĐỂ CẮT NHANH NGUỒN LÂY 2. ĐIỀU TRỊ LAO TIỀM ẨN ĐỂ CẮT NGUY CƠ NHIỄM THÀNH BỆNH

Chẩn đoán - Điều trị lao (precision medicine) Lâm sàng XN vi khuẩn học: Sinh học phân tử: GeneXpert, LPA,

Squencing, TB LAMP, … XN soi trực tiếp: ZN và LEDNuôi cấy, KSĐ: LJ, MGIT BACTEC

Chẩn đoán hình ảnh: Phổi: XQ, CT, HRCT, siêu âmNgoài phổi: Thăm dò các cơ quan, MRI

Giải phẫu bệnh:Mô bệnh học Tế bào học

Sinh hóa, tế bào học, huyết họcDịch các màng, …

• Điều trị bằng thuốc chống lao • Phác đồ điều trị lao thường• Phác đồ điều trị lao đa kháng• Phác đồ điều trị lao siêu kháng

• Điều trị các bệnh lý phối hợp• Suy kiệt / Đái đường / Tim mạch• COPD, …

• Điều trị biến chứng, di chứng (Ngoại khoa, can thiệp mạch, HSCC)

• Ho ra máu / Hang nấm,• SHH, …

• Điều trị lao tiềm ẩn: 6H / 9H/ 3HP

ĐỘT PHÁ VỀ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ Chính sách chẩn đoán lao: Chiến lược 2X

Áp dụng tối ưu X-Quang và Xpert2020

2019

2018

2017

2016

• Như 2019 và • Tất cả người nghi lao• Như 2018 và • Tất cả người nghi lao trên XQ•Như 2017 và • Tất cả AFB(-) trước khi điều trị lao • Như 2016 và• Tất cả AFB (+)• Nghi MDR TB (8 nhóm)• Lao phổi AFB (+) một số tỉnh • Nghi lao HIV, Lao TE, Lao NP nặng

Sử dụng GeneXpert

Cách mạng công nghệ để chấm dứt bệnh lao ở Việt Nam 2030

eHealth- VITIMES- eTB Manager- GXAlert - VSMART- SMS DOT - Blockchain

RESPIRATORY CARE BIG DATA – DỮ LIỆU - AI – TRÍ TUỆ NHÂN TẠO- Digital X-ray, LIS, PACS, - MAI (medical AI center)

NEW TECH- Sequencing - New regimen- New vaccine

NEW APPROACH- LTBI- PAM- PPM

Quá trình nhiễm và mắc bệnh lao

Quá trình nhiễm và mắc bệnh lao

TIẾP CẬN PHÂN LOẠI BỆNH NHÂN ƯU TIÊN

Nhậy với thuốc (RIF-)

MDR đơn thuần

(RIF+)

Tiền siêu kháng

Siêu kháng

BN NGHI LAO / NGUY CƠ MẮC LAO KHÁNG THUỐC

Phác đồhang I

Phác đồMDR ngắn

hạn

Phác đồ có thuốc mới hoặc phác đồ cá thể

SƠ ĐỒ CHẨN ĐOÁN : Xpert Mtb/Rif và ít nhất 1 test đánh giá kháng thuốc lao hang 2 (FQ and SLI)

MDR (RIF+) có chỉ định thuốc mới

Y HỌC CHÍNH XÁC TRONG ĐIỀU TRỊ LAO

PHÁT HIỆN – ĐIỀU TRỊ SỚM Patient pathway

Can thiệp dành cho những người mắc lao, nhưng không nằm trong hệ thống

Đối tượng:• Những người nhiễm lao/có nguy cơ mắc lao cao• Những người không có triệu chứng mắc lao, không tìm kiếm dịch vụ

CSSK• Những người có triệu chứng mắc lao, không tìm kiếm dịch vụ CSSK

Mục tiêu: tăng khả năng tiếp cận và tham gia của nhóm dân số dễ tổnthương và có nguy cơ cao vào các chương trình chăm sóc và dự phòng lao đểphát hiện bệnh sớm, phát hiện chủ động và quản lý điều trị lao tiềm ẩn

PHÁT HIỆN CHỦ ĐỘNG 2 X

PHÁT HIỆN CHỦ ĐỘNG BỆNH LAO TẠI CỘNG ĐỒNG

XE XQUANG DI ĐỘNG CÓ GẮN AI HỖ TRỢ SÀNG LỌC

Can thiệp dành cho những người mắc lao, nhưng chưa được xác định và chẩn đoán

Đối tượng:• Những người đến khám, nhưng không được chẩn đoán• Những người tìm kiếm dịch vụ CSSK ngoài hệ thống CTCLQG, không được chẩn đoán

CÔNG VÀ TƯ• Những người tìm kiếm dịch vụ CSSK trong hệ thống CTCLQG, không được chẩn đoánMục tiêu: • Giảm thời gian mắc bệnh bằng chiến lược FAST ở trong tất cả các dịch vụ CSSK, phân

tách các nhóm có nguy cơ hoặc nhóm tổn thương dễ mắc lao cho các đối tượng bệnhnhân khác nhau, liên kết toàn bộ các cơ sở y tế với hệ thống CTCLQG (CÔNG VÀTƯ)

• Sử dụng hợp lý các công cụ sẵn có và công cụ mới trong chẩn đoán lao tiềm ẩn, lao thường, lao kháng thuốc

PHÁT HIỆN THƯỜNG QUY XQ - XPERT

Can thiệp dành cho những người được điều trị lao, nhưng điều trị không thành công

Đối tượng:• Những người được chẩn đoán, nhưng không được đưa vào điều trị• Những người được đưa vào điều trị, nhưng không thành công• Những người điều trị thành công, nhưng bị tái phátMục tiêu: • CHẨN ĐOÁN VÀ ĐIỀU TRỊ Lao tiềm ẩn• Theo dõi tất cả các bệnh nhân được chẩn đoán cho đến khi kết thúc phác đồ điều trị

(không để xảy ra tình trạng “không đánh giá được”)• Tăng tỷ lệ điều trị thành công: lao thường lên 95%, LAO KHÁNG 85%• Đảm bảo tỷ lệ đăng ký điều trị của bệnh nhân lao kháng thuốc ít nhất là 98%• Đảm bảo xét nghiệm HIV bệnh nhân lao, điều trị ART• Làm xét nghiệm tiểu đường cho ít nhất 95% bệnh nhân lao, kết hợp với quản lý điều trị

tiểu đường hợp lýCHƯƠNG TRÌNH HỖ TRỢ NGƯỜI BỆNH - GIÁM SÁT ĐÁNH GIÁ

Can thiệp nhằm tăng cường HỆ THỐNGphục vụ cho thanh toán bệnh lao

• Cung cấp đủ lực lượng cán bộ cho công tác thanh toán bệnh lao trêntoàn quốc (đủ số lượng các vị trí, có kỹ năng và kiến thức)

VAI TRÒ CỦA TRƯỜNG – BV – HỘI• Cung cấp đủ kinh phí cho việc phối hợp liên ngành để thanh toán

bệnh lao tại tất cả các cấp của chính quyềnỦY BAN QUỐC GIA

• Phối hợp liên ngành và có cơ chế đánh giá hiệu quả tại tất cả cáctuyến

BAN NGÀNH – HIỆP HỘI – CỘNG ĐỒNG

KẾT LUẬN

1. VN đang có cơ hội để chấm dứt bệnh lao 2. Chấm dứt bệnh lao là tránh đi cái chết của hang chục ngàn người

và làm cho hang tram ngàn gia đình hạnh phúc 3. Phát hiện sớm điều trị sớm và hiệu qủa các thể bệnh lao kể cả lao

sơ nhiễm 4. Cần kết hợp áp dung công nghệ mới với tiếp cận mới để chẩn

đoán sớm và điều trị chính xác 5. Cần kết hợp y tế công tư để mọi người dân có thể tiếp cận 6. Hợp tác về đào tạo CME cũng như cung cấp dịch vụ sẽ mang lại

lợi ích to lớn có VAI TRÒ CỦA: TRƯỜNG – BỆNH VIỆN – HỘI

24