CHƢƠNG 2. MỘT SỐ PHƢƠNG PHÁP VÀ HÌNH THỨC TỔ CHỨC DẠY

HỌC ĐẶC TRƢNG CÁC MÔN HỌC VỀ TỰ NHIÊN - XÃ HỘI Ở TIỂU

HỌC

A. MỤC TIÊU

1. Kiến thức

-

2. Kỹ năng

-

-

- Rè ẻ

tác

3. Thái độ

- Sinh

ẻ ;

-

- ù

ừ

B. NỘI DUNG BÀI GIẢNG

I. Định hƣớng đổi mới các phƣơng pháp dạy học các môn về Tự nhiên -

Xã hội ở tiểu học

1. Bối cảnh chung

- :

ừ

ừ

:

- :

- :

- : g ù

2. Những định hƣớng đổi mới phƣơng pháp dạy học

-

-

ừ ừ ù

-

-

-

-

-

-

II. Một số phƣơng pháp dạy học đặc trƣng các môn học về Tự nhiên –

Xã hội ở Tiểu học

1. Phƣơng pháp quan sát

1.1. Khái niệm

-

1. . ác d n

-

–

- XH.

-

-

quanh

-

-

-

-

-

1. . ách i n h nh

* Bƣớc 1: Xác định m c đích quan sá

- õ

ằ

- ừ ắ

*Bƣớc 2: Lựa chọn đối ượn quan sá

- ù ù

- :

-

t ;

quát cao

*Bƣớc 3: ổ chức v hướn dẫn HS quan sá

- ù

- ù

-

ừ ừ

ừ

ù

*Bƣớc 4: ổ chức cho HS báo cáo k quả quan sá

- ằ ằ

- é

-

1.4. Mộ số điểm cần chú ý

- ù

ù

- ù

-

ắ :

ừ ừ

ừ

ù

- Ở õ ù

õ

- ù

yê é ; é

-

-

2. Phƣơng pháp hỏi đáp (đàm thoại)

.1. Khái niệm

-

ằ

ắ

* h i:

sau:

- Đàm th i tái hiệ :

ù ắ

ừ

- Đàm th i giải thích - mi h h : ằ

è

he nhìn .

- Đàm th i tìm tòi: ù ắ

ắ ừ

. . ác d n

-

-

;

ằ

-

ừ ắ ắ

-

: HS ; HS HS .

. . ách i n h nh

g án sau :

- : ừ

- : è

ừ

- : è ằ

ừ

.4. Mộ số điểm cần ưu ý

:

õ ắ

ù

ù

+ Câu

è ù ừ

Rè

3. Phƣơng pháp thực hành

.1. Khái niệm

ằ õ

. . ác d n

- è

ắ ắ è

-

- è

. . ách i n h nh

Bước 1:

khác.

Bước 2: ừ

ừ

õ ừ ừ ch cách

thao tác.

Bước 3:

ỳ ù

hóng phát

Bước 4: :

.4. Mộ số điểm cần ưu ý

-

è

-

-

4. Phƣơng pháp điều tra

4.1. Khái niệm

4.2. Tác dụng

- ắ

ằ

-

ũ ằ

-

này.

4.3. Cách tiến hành

Bước 1: Xác đị h mục đích, ội du g và đối tượ g điều tra

: ằ ?

: ắ ù

Bước 2: T chức ch HS điều tra

ỳ

;

õ ừ

nhóm và xác

:

/ :

ằ / :

é

Bước 3: T chức ch HS á cá kết quả điều tra

ù é

sung

4.4. Một số điểm cần lưu ý

-

é

-

- õ

5. Phƣơng pháp thí nghiệm

5.1. Khái niệm

-

Ở

5.2. Tác dụng và yêu cầu sƣ phạm của phƣơng pháp thí nghiệm

:

- ắ ắ

-

-

-

;

-

Y :

- ừ : ù

- Rõ : õ

- : õ

Thí

- A :

5.3. Các bƣớc hƣớng dẫn học sinh làm thí nghiệm

* ách 1: – –

:

* ách 2: – –

–

:

* ách 3: – –

:

* ách 4: –

–

:

:

-

-

? ? ? ?

:

-

- :

- HS gh

:

-

GV )

-

-

:

* ách 5: –

–

:

:

: ù

ù

:

:

: ừ

é :

5.4. Một số điểm cần chú ý

- ù ừ ù

-

ừ

- ừ

-

:

- ẻ

- :

ù

:

õ

6. Phƣơng pháp kể chuyện

6.1. Khái niệm:

ù

ù

6.2. Tác dụng của phƣơng pháp kể chuyện

- –

- Ở

- ù ũ

ũ

ắ

- ù -

:

- – –

:

- ‘ é

- è

:

-

6.3. Cách tiến hành

* Bước 1: T chức ch HS tìm hiểu truyệ (4 cách )

-

-

-

- ắ

* Bước 2: HS kể i c u chuyệ ằ g gô gữ của mì h dựa trê kết quả tìm

hiểu truyệ tr g hóm

-

- GV bao q

*Bước 3: Đ i diệ hóm kể i c u chuyệ trước ớp

- ằ

- é

- é

6.4. Một số điểm cần chú ý

-

- é

ừ ừ

ằ

HS

- ù :

-

-

-

é –

: –

:

7. Phƣơng pháp dạy học phát hiện và giải quyết v n đề

7.1. Khái niệm

- ừ 9 " "

ằ

" "

" " ằ " "

ừ

ù

ù " " "

" " "

- :

è

,

- "

" " ắ "

(Rubinstein).

- là gì?

ắ ằ

7.2. Tác dụng

- è

duy

é

- é

è

-

-

" " ù

- Rè

–

7.3. Các bƣớc tiến hành G m hai phần

*Phần y dựng t nh huống c v n đề

Bƣớc 1

Bƣớc 2:

Bƣớc 3:

* Phần giải quyết v n đề

Bƣớc 4

Bƣớc 5:

Bƣớc 6:

Bƣớc 7 é

7.4. Những điểm cần lƣu ý

-

-

-

: "

é é

"

- ằ : "

ằ rúc

"

không

ằ

ũ

ù

:

ũ

- /

:

ù

ù HS

/ ũ

/ ằ

/ ừ

/

- / :

ù / các

/ ỳ

õ

-

* là:

é

é

+ Khái quát hóa

ũ

ằ

:

. Phƣơng pháp thảo luận

.1. Khái niệm

-

ằ

* :

:

: ừ ừ

Các nhóm

è ù

:

:

Á

.2. Tác dụng

-

:

:

cao.

-

ắ

-

-

.3. Cách tiến hành

.3.1. Thảo luận cả lớp

Bước 1: huẩ ị ội du g thả uậ

-

ày

Bước 2: Tiế hà h thả uậ

-

-

ù

- õ

Bước 3: T g kết và đá h giá thả uậ

-

..

- é

.3.2. Thảo luận nh m

Bước 1: Xác đị h chủ đề thả uậ

-

Bước 2: hia hóm: ù ẻ

ù

Bước 3: T chức thả uậ

-

-

ù

õ

Bước 4: Bá cá kết quả thả uậ

é

Bước 5: T g kết

-

- é

.4. Một số điểm cần chú ý

- õ ừ

ù

- ũ ũ

- ù / /

é

-

ù

- é

Ý ù

- é ỳ

1 . Phƣơng pháp tranh luận

1 .1. Khái niệm

-

-

ù

ù

ắ

1 .2. Tác dụng Giúp HS

-

-

-

-

-

1 .3. Cách tiến hành

Bước 1: h đề tài tra h uậ

Bước 2: Xác đị h các qua điểm

Bước 3: hia HS thà h các phe

/

Bước 4: Tiế hà h tra h uậ :

ừ ừ ắ

ừ

Bước 5 Đá h giá và t g kết:

1 .4. Một số điểm lƣu ý

11. Phƣơng pháp đ ng vai

11.1. Khái niệm

ắ ằ

11.2. Tác dụng

-

-

-

è

-

:

;

;

;

11.3. Cách tiến hành

Bước 1: Lựa ch tì h huố g

- ù õ

trong tình ằ

Bước 2: h gười tham gia

vai.

Bước 3: huẩ ị diễ xuất

khi

Bước 4: Thể hiệ vai diễ : õ

Bước 5: Đá h giá kết quả

-

-

-

11.4. Một số điểm cần chú ý

- ù

quá

-

- ừ ắ

- ù

12. Phƣơng pháp Bàn tay nặn bột

12.1. Khái niệm

- " "

pâte - ắ A A ; A -

-

99

-

ừ

cho mình.

-

ừ

ù

:

è

-

ừ

ũ

ắ

) Bả chất của ghiê cứu kh a h c tr g phươ g pháp BTNB

- Ti

õ

;

;

;

; ù

;

c) Lựa ch kiế thức kh a h c tr g phươ g pháp BTNB

- ù

:

? ?

?

õ

d) ách thức h c tập của h c si h

- é

õ

e) Qua iệm a đầu của h c si h

-

"

" ũ

-

f) Nhữ g guyê tắc cơ ả của d y h c dựa trê cơ sở tìm tòi - ghiê cứu

- D y h c the phươ g pháp BTNB khác

nhau phụ thuộc và trì h độ của h c si h.

ắt uộc giá viê phải ă g độ g,

+ Giáo viên được quyề iê s tiế trì h giả g d y ù

ừ ừ để giả g d y the phươ g pháp

BTNB cũ g cầ phải đảm ả các guyê tắc cơ ả sau:

- õ

ắ

- õ

-

-

;

- ù -

-

g) Một số phươ g pháp tiế hà h thí ghiệm tìm tòi - ghiê cứu

* : Quan sát được sử dụ g để:

- ; m ; x ;

k

* : Một thí ghiệm yêu cầu h c si h trì h

ày ê đảm ả 4 phầ chí h:

- ;

- ;

-

-

*

*

12.2. Các nguyên t c cơ bản của PP Bàn tay nặn bột (1 Nguyên t c)

* 6 Nguyên tắc về tiế trì h sư ph m

ũ

ằ

ũ

ừ

ẻ nên.

ắ

;

ằ

/

ắ

é em.

é

ừ

ũ

ù é

è

" "

è nói.

f

è nói.

Ở ắ è

ằ

ắ ũ

ắ

* 4 Nguyê tắc về hữ g đối tượ g tham gia

/ c khu ph c khuy n khích th c hi n các công vi c

c a l p h c.

ắ

b. Ở i tác khoa h i h ng, vi n

nghiên c ho ng c a l p theo kh a mình.

c. Ở i

h m) giúp các giáo viên kinh nghi ng d y.

d. Giáo viên có th tìm th y trên internet các website có n i dung v nh ng

n th c (bài h c th c hi n, nh ng v các ho ng,

nh ng gi i pháp thắc mắ ũ tham gia ho ng t p th bằng

i v ng nghi p, v m và v i các nhà khoa h c. Giáo

i ch u trách nhi m giáo d xu t nh ng ho ng c a l p mình

ph trách.

12.3. Tiến tr nh dạy học theo phƣơng pháp BTNB

Bƣớc 1 T nh huống u t phát và c u hỏi nêu v n đề

viên

ắ ũ ằ

é õ

ù ừ

ừ

ù

ằ

ù ù

thành công.

Bƣớc 2 Bộc lộ biểu tƣợng ban đầu

-

ắ ũ

ằ

ằ

õ

Bƣớc 3 Đề u t c u hỏi và phƣơng án thí nghiệm

ừ

viên giúp ừ

Ở é é

ừ

ằ ừ

hó

ằ

ằ

: "E ?"; "A

?"; " ừ ?" ý

ừ kích thích các sinh có ý khác

ù

ằ

é

A A

A A

ù

các và khi có gian. gian

nhân.

* :

- Không hoàn toàn các ban

-

- Nên l a ch n các bi ng vừ ừa sai, ch c n ch n m t bi ng

i câu h i (n các bi u sai so v i

ki n th c vì h c h c ki n th c.

- Tuy i không có bình lu n hay nh n xét gì v a các ý ki n

u (bi u) c a h c sinh.

- Khi vi i v i bi u bằng l i), v hay gắn hình v c a h c

i v i các bi u bi u di n bằng hình v ) lên b ng, giáo viên

nên ch n m t v trí thích h p, d m b o không n các ph n

ghi chép khác. Gi nguyên các bi u i chi u và so sánh sau

khi hình thành ki n th c cho h c sinh c 5 c a ti pháp.

é

ằ ắ

é é

ừ

õ

t

* :

- Phân nhóm bi u ch i.

- t vì càng chi ti t thì càng m t th i gian và

các bi u c a h c sinh n u không nhì vi t (hay v ) chắc

chắn s có nh ng chi ti t khác nhau.

- Giáo viên nên g ng cho h c sinh th y nh m khác bi t

gi a các ý ki n các ki n th c chu n b h c.

- Giáo viên, tùy tình hình th c t ý ki n phát bi u, nh n xét c a h

quy nh phân nhóm bi ng ban u.

- Từ các câu h xu t, giáo viên nêu câu h i cho h ngh

xu t thí nghi m tìm tòi - nghiên c tìm câu tr l i cho các câu h i

i có th là: "Theo các em làm thế à để chúng ta tìm câu trả lời

cho các câu hỏi nói trên?"; "Bây giờ các em hãy suy ghĩ để tìm phươ g á giải

quyết các câu hỏi mà lớp mì h đặt ra!"

- Tùy theo ki n th c hay v t ra trong câu h i mà h c sinh có th

xu g án thí nghi m tìm tòi - nghiên c m mà

h xu t có th r t ph c t p và không th th c hi

ũ n xét tiêu c tránh làm h c sinh ng i phát bi u. N u ý ki n

i cho c l p, giáo viên c i thích cho c l p hi u c n tôn

tr ng và lắng nghe ý ki n c i khác N u ý ki n c a h c sinh nêu lên có ý

ừ n xác ho c di õ i ý

và từ c giúp h c sinh hoàn thi n di ũ yêu c u các

h c sinh khác ch nh s õ t v quan tr ng trong vi c rèn

luy n ngôn ng cho h c sinh.

- ng h p h m tìm tòi - nghiên c

n còn nhi thi thì giáo viên nên ti p t c h i các h c

l i. Giáo viên có th nh n xét

tr c ti u các h c sinh khác cho ý ki n v c sinh

n khích h c sinh t

ki n c a giáo viên nh n xét.

- Sau khi h xu m tìm tòi - nghiên c u, giáo

viên nêu nh n xét chung và quy nh ti n b

s ng h p h c sinh không m tìm tòi -

nghiên c u thích h p, giáo viên có th g i ý ho xu t c th u g i

ý mà h ra.

- ằ m tìm tòi - nghiên c u c hi u là

tìm ra câu tr l i. Có nhi c hành

- thí nghi m, nghiên c u tài li m -

tìm tòi nghiên c u).

Bƣớc 4 Tiến hành thí nghiệm t m tòi - nghiên cứu

ừ -

é é é Ư

õ

sát).

õ

?

;

;

ù

không

thí

ừ

é

ằ

é

é

ừ

ắ

cho

ừ

nhóm th ũ

ũ

ắ

Bƣớc 5 Kết luận, hợp thức h a kiến thức

ìm tòi -

ắ

ắ

ằ

ừ

tòi

-

é

ắ

ắ

é

chép,

Những lƣu ý

* B trí v t d ng trong l p h c

theo nhóm.

- ắ ;

-

õ ;

- ắ

hính, màn

j (overhead);

-

;

- sinh;

-

- ù

é ắ

* Không khí làm vi c trong l p h c

ẻ

ằ

è

dám trình bày.

* Kỹ thuật đặt c u hỏi của giáo viên

-

ừ

ừ

ừ

- " " õ

- " " ắ :

? ? ừ

? ù

" "

ắ

" "

* sinh

- t câu h m t th i gian ngắn cho h c có

th i nhanh v i các h c sinh khác, từ c sinh t

trình bày và trình bày m ch l i gian chu n b ;

- Tuy i ko c g i tên h t câu h i;

- Khi nêu câu h i, giáo viên c n nói to, rõ

- Câu h y h c sinh s không th nắm bắt yêu

c u c a câu h i.

- i v i các câu h i g t câu h i ngắn, yêu c u trong

m t ph m vi hẹp mà mình mu n g i ý cho h c sinh.

- u khi n ti t h c, n t câu h i mà h c sinh không

hi u, hi u sai ý ho c câu h i d n nhi khác nhau, giáo viên nh t

thi t ph t l i câu h i cho phù h p. Tuy c c ch p ti n t i vì

y s phá v d y h c c ti p theo.

thu n th c trong vi t câu h i và có nh ng câu h i "t " c bi t là câu

h i nêu v , giáo viên ph i rèn luy n, chu n b k nh ng câu h i có th xu t

cho h c sinh. Giáo viên nên làm vi i, th o lu n v i các giáo viên khác

ù ng ho ng nghi y cùng kh i l tham kh o

ý ki t câu h y s t c giáo viên t i vì có

th do ch c ch ng - Thông qua quá

trình d y h c, giáo viên có th rút ra kinh nghi m trong vi t câu h i. Giáo viên

nên ghi chú l i câu h i "t " ng rõ ràng cho h c sinh và th c hi n thành

công trong các ti t h làm tài li u gi mg d y cho riêng mình ho c chia sẻ cho

các giáo viên khác.

* Đánh giá học sinh trong dạy học theo phƣơng pháp BTNB

- c sinh qua quá trình th o lu n, trình bày, phát bi u ý ki n t i l p

h c: Trong các ti t h c khuy n khích phát

bi u ý ki i ý ki n trong nhóm nh c toàn th l p h c. Trong

m t s ng h c nh n xét tính chính xác ý ki n c a h c

sinh (ví d i h c sinh ý ki xu t câu h

nghi Tuy nhiên, giáo viên có th khuy n khích h c sinh phát bi u ý ki n

bằng cách ghi chú l i s l n phát bi u ý ki ũ ti n b

c a h c sinh trong m t ti t h c hay m t s ti t h c nh nh. Từ

th m h m ki m tra mi ng (ki ũ n

th ng).

- c sinh trong quá trình làm thí nghi m: S tích c ng,

tinh th n trách nhi m, tính nghiêm túc trong h c t p và th c hi n các ho ng

h c yêu c u b i giáo viên.

- c sinh thông qua s ti n b nh n th c c a h c sinh trong v thí

nghi m: Giáo viên có th quan sát trong quá trình h c sinh ghi chép l p ho c thu

v thí nghi m 1 l n/tháng (vào cu i tháng) hay cu i kỳ h xem s ti n b c a

h c sinh.

=>Nói tóm l i, d y h c sinh rèn

luy n các k i quy t cho các v t ra, hi u ki n th c

c làm rõ hay giúp h c sinh ghi nh ki n th c. Chính vì v y vi

h ũ ng ki m tra k c nh n

th c (s hi ghi nh ki n th c.

13. Phƣơng pháp động não

13 1 Khái iệm

ù

ắ

13 2 Tác dụ g

:

-

- ắ

-

-

13 3 ách sử dụ g tr g d y h c TN-XH

-XH nói chung.

:

ẻ;

: 8 - Ă

:

ngày.

: 8 - Ă

: Ai có ?

: 9 -

- - o

ẻ;

13.4. ác ước tiế hà h

- :

-

-

- ừ

trùng l

- õ õ

ắ ắ

- :

13 4 Một số điểm cầ chú ý

- Các ắ ằ

ừ ừ ắ

-

sai.

-

-

14. Phƣơng pháp truyền đạt

14.1. Khái niệm

è ằ

14.2. Tác dụng: ắ ắ

f

14.3. Cách tiến hành và những lƣu ý

-

é

:

- õ è

HS

-

ắ

15. Sử dụng trò chơi học tập

15.1. Khái niệm: ắ

15 2 Tác dụ g của trò chơi h c tập

-

:

- ;

-

n;

- ;

- ẹ ;

- ;

-

15 3 ác yêu cầu của trò chơi h c tập

- ;

- ;

- ;

-

khác;

-

15 4 ách x y dự g một trò chơi h c tập

ằ :

- ;

-

- õ ;

-

ừ

* : ù

* :

* :

- Cho HS

-

* : é

- é

ắ é

- :

16. Lựa chọn và sử dụng phối hợp các phƣơng pháp dạy học

-

ù ừ

ù

III. Một số h nh thức tổ chức dạy học các môn học về Tự nhiên - Xã hội

1. T m hiểu các hƣớng đổi mới các h nh thức tổ chức dạy học các môn về

Tự nhiên - ã hội

- –

*

-

-

-

-

- :

-

2. Các h nh thức tổ chức dạy học chủ yếu trong dạy học các môn học về

Tự nhiên - Xã hội

2.1. Dạy học cả lớp

-

-

* Ư :

- ù

-

-

the

- ắ

* :

-

-

-

* Nhữ g điểm cầ chú ý:

-

theo nhóm và cá nhân.

-

:

2.2. Dạy học theo nh m nhỏ

:

ỷ

:

-

õ

- ừ :

nhà

é ừ

:

- ừ

ù ừ

GV. H

- ằ õ

-

- õ

:

- Á ẹ

-

:

- Ở ừ

è

è

ù

-

- ừ

ừ theo

õ ừ

:

-

- Ô

- tài.

-

-

- é

2.3. Dạy học cá nh n

:

ắ ừ ũ

ừ ù

ừ

* - XH vì:

.

Tuy nhiên, ắ ắ

này.

:

:

é

ừ

ừ

ũ ù

é

:

:

:

ù

2.3. Dạy học ngoài lớp (vƣờn trƣờng, s n trƣờng...)

ắ

nhi

:

- - ẹ

(quan sát thiên nhiên, các

-

õ

ừ ừ

- ũ ừ

-

:

-

- ẻ

HS.

-

:

- ẻ

HS (không é

-

ù ắ

- ù

ù

;

-

2.4. Tham quan

:

-

ừ ừ

ũ

- ắ

trong c

-

:

-

- g.

- :

- ừ

ẹ

2.4. :

- :

ừ

:

ù :

-

é

:

-

é

ẻ

- Tron é

: :

- ắ ắ

-

-

:

-

- ù ừ

:

-

- ừ

: ũ

C. CÂU HỎI, BÀI TẬP, THẢO LUẬN

1. So sánh trò ch i h c t p và ph ng pháp óng vai.

2. Theo anh (ch ) có nh ng u i m và nh c i m gì khi th c hi n trò ch i h c

t p trong d y h c T nhiên – Xã h i Ti u h c ?

3. S óng vai v i óng k ch, óng ti u ph m ?

4. Anh õ

?

5 ; ;

? Vì sao

6. Vì sao khi các môn nhiên và xã giáo viên và

?

gì?

7. Bài tập thực hành

-

và hãy phân tích

pháp khác

8. A ng c a ph trong d y h c T

nhiên – Xã h i Ti u h c ?

9. ?

– ?

10. A ?

11. – ?

12. ?

?

13. ?

?

14.

15. ? pháp

– ?

16. ?

– ?

17 ?

?

18 ?

19. ?

?

Phụ lục tài liệu học tập

1. Giáo tr nh b t buộc

[1] - hươ g pháp d y h c các mô h c

về Tự hiê và Xã hội,

[2] 7 Tự hiê Xã hội và hươ g pháp d y

h c Tự hiê - Xã hội

2. Tài liệu tham khảo

[3] – –

;

[4] hươ g pháp à tay ặ ột tr g d y

h c các mô kh a h c cấp tiểu h c và cấp tru g h c cơ sở n), Hà

[5] Georger Charpak - 999 La mai a a pate , Bà tay ặ ột-

Kh a h c ở trườ g tiểu h c

[6] 997 hươ g pháp d y h c Tự hiê và Xã hội, Nxb

[8] - hươ g pháp d y h c Địa í, Nxb GD,

[9] 998 hươ g pháp d y h c Tự hiê và Xã hội,