XI

Wstęp Andrzej Szczeklik ..................................................................... XL

I Choroby układu krążenia red. Andrzej Budaj .................................................................. 1

A. Fizjologia Andrzej Beręsewicz, Michał Mączewski, Urszula Mackiewicz ....................... 5

1. Fizjologia serca ........................................................................ 52. Fizjologia układu naczyniowego .............................................. 11

B. Badania diagnostyczne.................................................. 131. Wybrane objawy podmiotowe Wojciech Szczeklik ....................... 131.1. Ból w klatce piersiowej ........................................................... 131.2. Kołatanie serca ...................................................................... 151.3. Omdlenie ............................................................................... 161.4. Obrzęki .................................................................................. 161.5. Inne objawy ........................................................................... 172. Wybrane objawy przedmiotowe Wojciech Szczeklik .................... 182.1. Sinica .................................................................................... 182.2. Palce pałeczkowate ................................................................ 182.3. Poszerzenie żył szyjnych .......................................................... 182.4. Uderzenie koniuszkowe oraz tętnienie lewej komory ................. 192.5. Tętnienia................................................................................ 202.5.1. Tętnienie prawej komory (uderzenie skurczowe prawej komory) ..... 202.5.2. Tętnienie w dołku podsercowym .............................................. 202.5.3. Tętnienie pnia płucnego .......................................................... 202.5.4. Tętnienie aorty wstępującej ..................................................... 202.5.5. Tętnienie innych tętnic ............................................................ 202.6. Drżenia klatki piersiowej (mruki) .............................................. 202.6.1. Mruk skurczowy ..................................................................... 212.6.2. Mruk rozkurczowy .................................................................. 212.6.3. Mruk skurczowo‑rozkurczowy .................................................. 212.7. Przesunięcie granic wypuku serca ............................................ 212.8. Objawy osłuchowe ................................................................. 212.8.1. Pierwszy ton serca (I ton) ........................................................ 212.8.2. Drugi ton serca (II ton) ............................................................ 212.8.3. Dodatkowe tony serca ............................................................ 222.8.4. Szmery sercowe ...................................................................... 232.8.5. Szmery ciągłe (maszynowe) ..................................................... 252.8.6. Tarcie osierdziowe .................................................................. 252.9. Tętno tętnicze ........................................................................ 252.10. Tętno i ciśnienie żylne ............................................................. 263. Badania laboratoryjne Bogdan Solnica ...................................... 273.1. Cholesterol ............................................................................ 273.2. Triglicerydy ............................................................................ 283.3. Troponiny sercowe .................................................................. 28

3.4. CK‑MBmass ............................................................................. 303.5. Mioglobina ............................................................................ 313.6. Czas częściowej tromboplastyny po aktywacji ........................... 313.7. Czas protrombinowy ............................................................... 323.8. Dimer D ................................................................................. 333.9. Peptydy natriuretyczne ............................................................ 333.10. Białko C‑reaktywne ................................................................. 343.11. Homocysteina ........................................................................ 354. Badania obrazowe .................................................................. 364.1. Radiogramy przeglądowe klatki piersiowej

Jerzy Walecki, Janina Michalak, Michał Zawadzki .................................. 364.2. Angiografia ............................................................................ 424.2.1. Angiografia wieńcowa Jarosław D. Kasprzak, Anna Kopff ................ 424.2.2. Angiografia żył i tętnic obwodowych

Jerzy Walecki, Janina Michalak, Michał Zawadzki .................................. 464.3. Tomografia komputerowa serca

Jerzy Walecki, Janina Michalak, Michał Zawadzki, Maciej Sosnowski ........... 554.4. Rezonans magnetyczny serca

Jerzy Walecki, Janina Michalak, Michał Zawadzki .................................. 594.5. Scyntygrafia serca Jarosław D. Kasprzak ..................................... 624.6. Echokardiografia Jarosław D. Kasprzak ....................................... 664.7. Ultrasonografia wewnątrzwieńcowa i inwazyjne badania

czynnościowe tętnic wieńcowych Jarosław D. Kasprzak .................. 724.7.1. Ultrasonografia wewnątrzwieńcowa ........................................ 724.7.2. Inwazyjne badania czynnościowe tętnic wieńcowych ................ 734.8. Ultrasonografia naczyń obwodowych

Marzena Frołow, Marek Krzanowski .................................................. 744.8.1. Ultrasonografia tętnic obwodowych ......................................... 754.8.2. Ultrasonografia żył obwodowych ............................................. 795. Elektrokardiografia Andrzej Dąbrowski....................................... 815.1. Elektrokardiogram standardowy .............................................. 815.2. Elektrokardiograficzna próba wysiłkowa ................................... 985.3. Elektrokardiogram rejestrowany metodą Holtera ..................... 1025.4. Elektrokardiogram uśredniony ............................................... 1045.5. Mikrowoltowa naprzemienność załamków T ............................. 1046. Badanie elektrofizjologiczne serca

Andrzej Stanke, Piort Kułakowski .................................................... 1056.1. Inwazyjne badanie elektrofizjologiczne (EPS) .......................... 1056.2. Stymulacja przezprzełykowa przedsionka (TAP) ....................... 1077. Pomiar ciśnienia tętniczego

Marek Kabat, Aleksander Prejbisz, Andrzej Januszewicz......................... 1087.1. Kliniczny pomiar ciśnienia tętniczego ..................................... 1087.2. Automatyczne monitorowanie ciśnienia tętniczego ................. 1097.3. Samodzielne pomiary ciśnienia tętniczego .............................. 1127.4. Inwazyjny pomiar ciśnienia tętniczego ................................... 1138. Cewnikowanie serca Jarosław D. Kasprzak ................................ 1139. Nieinwazyjne badania hemodynamiczne naczyń

obwodowych Marzena Frołow, Marek Krzanowski ........................ 116

Spis treści

XII

Spis treści

4. Ostry zespół wieńcowy bez uniesienia odcinka ST Andrzej Budaj, Bronisław Bednarz .................................................. 181

4.1. Dławica odmienna (Prinzmetala) Tomasz Pasierski.................... 1905. Zawał serca z uniesieniem odcinka ST

Andrzej Budaj, Bronisław Bednarz .................................................. 1916. Leczenie inwazyjne ............................................................... 2076.1. Przezskórne interwencje wieńcowe Lech Poloński .................... 2076.2. Pomostowanie aortalno‑wieńcowe

Jerzy Sadowski, Karol Wierzbicki .................................................... 2126.3. Rewaskularyzacja laserowa Jerzy Sadowski, Karol Wierzbicki ........ 214

G. Zaburzenia rytmu serca i przewodzenia Maria Trusz‑Gluza ..................................................................... 215

1. Nadkomorowe zaburzenia rytmu serca ................................... 2151.1. Dodatkowe pobudzenia nadkomorowe .................................. 2151.2. Częstoskurcze nadkomorowe ................................................. 2171.3. Częstoskurcz nawrotny w węźle

przedsionkowo‑komorowym .................................................. 2221.4. Zespoły preekscytacji ............................................................ 2241.5. Częstoskurcz przedsionkowy .................................................. 2281.6. Tachyarytmie zatokowe ......................................................... 2301.7. Migotanie przedsionków ....................................................... 2311.8. Trzepotanie przedsionków ..................................................... 2412. Komorowe zaburzenia rytmu serca ......................................... 2442.1. Informacje ogólne ................................................................ 2442.2. Idiopatyczne częstoskurcze komorowe ................................... 2472.3. Komorowe zaburzenia rytmu po zawale serca ......................... 2492.4. Komorowe zaburzenia rytmuu chorych z kardiomiopatią .......... 2502.4.1. Kardiomiopatia rozstrzeniowa niezwiązana z niedokrwieniem .... 2502.4.2. Kardiomiopatia przerostowa .................................................. 2512.4.3. Arytmogenna kardiomiopatia prawokomorowa (ARVC) ............. 2512.5. Wrodzony zespół długiego QT ............................................... 2512.6. Wrodzony zespół krótkiego QT............................................... 2532.7. Zespół Brugadów ................................................................. 2542.8. Wielokształtny częstoskurcz komorowy zależny

od katecholamin .................................................................. 2562.9. Idiopatyczne migotanie komór .............................................. 2562.10. Nagła śmierć sercowa ........................................................... 2573. Zaburzenia automatyzmu i przewodzenia ............................... 2583.1. Dysfunkcja węzła zatokowego ............................................... 2583.2. Bloki przedsionkowo‑komorowe ............................................ 2613.3. Bloki śródkomorowe ............................................................. 2624. Metody leczenia zaburzeń rytmu i przewodzenia ..................... 2654.1. Leki antyarytmiczne .............................................................. 2654.2. Ablacja przezskórna.............................................................. 2654.3. Kardiowersja i defibrylacja serca ............................................ 2674.4. Elektrostymulacja serca ......................................................... 2684.5. Wszczepialny kardiowerter‑defibrylator .................................. 271

H. Wady serca ..................................................................... 2731. Zwężenie zastawki aortalnej Marek Konka, Piotr Hoffman ........... 2732. Niedomykalność zastawki aortalnej

Piotr Szymański, Piotr Hoffman ...................................................... 2783. Zwężenie zastawki mitralnej Marek Konka, Piotr Hoffman............ 2824. Niedomykalność zastawki mitralnej

Piotr Szymański, Piotr Hoffman ...................................................... 2885. Zespół wypadania płatka zastawki mitralnej

Zbigniew Gąsior, Piotr Pysz .......................................................... 2936. Wady zastawki trójdzielnej Marek Konka, Piotr Hoffman .............. 2966.1. Zwężenie zastawki trójdzielnej ............................................... 2966.2. Niedomykalność zastawki trójdzielnej .................................... 2987. Wady złożone....................................................................... 300

9.1. Ocena krążenia tętniczego kończyn ........................................ 1169.1.1. Wskaźnik kostkowo‑ramienny ............................................... 1169.1.2. Pomiary segmentarnych ciśnień skurczowych .......................... 1179.1.3. Pletyzmografia segmentarna ................................................. 1179.1.4. Badanie przepływu ślepym doplerem ..................................... 1189.1.5. Badania czynnościowe z wykorzystaniem bieżni ruchomej ....... 1189.2. Ocena krążenia żylnego ........................................................ 1189.2.1. Próby flebologiczne .............................................................. 1189.2.2. Badanie doplerem fali ciągłej ................................................ 1209.2.3. Ciśnienie marszowe .............................................................. 1209.2.4. Fotopletyzmografia i reografia refleksu świetlnego .................. 1219.2.5. Pletyzmografia pneumatyczna ............................................... 12110. Badania regulacji wegetatywnej układu krążenia

Piotr Kułakowski, Grzegorz Raczak ................................................. 12210.1. Masaż zatoki szyjnej ............................................................. 12210.2. Test pochyleniowy ................................................................ 12310.3. Próba pionizacyjna ............................................................... 12410.4. Badanie odruchu z baroreceptorów tętniczych ........................ 12411. Biopsja endomiokardialna Ewa Walczak ................................. 12512. Badanie płynu osierdziowego Witold Tomkowski, Paweł Kuca ....... 12713. Badania mikrokrążenia Paweł Maga ...................................... 12813.1. Kapilaroskopia ..................................................................... 12813.2. Wideokapilaroskopia ............................................................ 12813.3. Pomiar przepływu kapilarnego metodą doplera laserowego ..... 12913.4. Termografia ......................................................................... 12913.5. Przezskórny pomiar prężności tlenu........................................ 12914. Badania obrazowe naczyń chłonnych Andrzej Szuba ................ 13014.1. Limfoscyntygrafia ................................................................. 13014.2. Tomografia komputerowa ..................................................... 13114.3. Rezonans magnetyczny ......................................................... 131

C. Nagłe zatrzymanie krążenia i wstrząs Miłosz Jankowski ...................................................................... 132

1. Nagłe zatrzymanie krążenia ................................................ 1322. Wstrząs ............................................................................... 1402.1. Wstrząs hipowolemiczny ....................................................... 1442.1.1. Wstrząs krwotoczny .............................................................. 1442.2. Wstrząs kardiogenny ............................................................ 145

D. Zapobieganie chorobom układu krążenia

Barbara Cybulska, Wiktor B. Szostak, Longina Kłosiewicz‑Latoszek ............ 1471. Strategie profilaktyki ............................................................. 1472. Dyslipidemie ........................................................................ 1482.1. Fizjologia ............................................................................. 1482.2. Klasyfikacja .......................................................................... 1502.3. Hipercholesterolemia ............................................................ 1512.4. Dyslipidemia aterogenna ...................................................... 1552.5. Zespół chylomikronemii ........................................................ 157

E. Miażdżyca Anetta Undas, Andrzej Szczeklik............................. 159

F. Choroba niedokrwienna serca ................................... 1641. Klasyfikacja Andrzej Budaj ..................................................... 1642. Etiologia i patogeneza Andrzej Beręsewicz, Anetta Undas ............. 1652.1. Dławica piersiowa stabilna .................................................... 1652.2. Ostre zespoły wieńcowe ........................................................ 1663. Stabilne zespoły wieńcowe .................................................... 1683.1. Dławica piersiowa stabilna Tomasz Pasierski ............................ 1683.2. Sercowy zespół X Henryk Wysocki ........................................... 1793.3. Dławica związana z mostkami mięśniowymi

nad tętnicami wieńcowymi Tomasz Pasierski ............................ 180

XIII

Spis treści

3. Mechaniczne wspomaganie czynności serca Jerzy Sadowski, Karol Wierzbicki, Piotr Przybyłowski, Irena Milaniak .......... 385

3.1. Kontrapulsacja wewnątrzaortalna .......................................... 3853.2. Urządzenia wspomagające czynność komór ............................ 3863.3. Sztuczne serce ...................................................................... 3874. Leczenie operacyjne przewlekłej niewydolności serca

Jerzy Sadowski, Karol Wierzbicki, Piotr Przybyłowski, Irena Milaniak .......... 3884.1. Przeszczepianie serca ............................................................ 3884.2. Inne metody ........................................................................ 390

M. Nadciśnienie tętnicze Andrzej Januszewicz, Aleksander Prejbisz .......................................... 391

1. Klasyfikacja .......................................................................... 3912. Nadciśnienie tętnicze pierwotne ............................................ 3923. Nadciśnienie naczyniowonerkowe ......................................... 408

N. Nadciśnienie płucne Adam Torbicki, Marcin Kurzyna ............ 413

O. Choroby aorty i tętnic obwodowych ................... 4231. Choroby aorty Wojciech Bodzoń, Leszek Masłowski ....................... 4231.1. Tętniak aorty ........................................................................ 4231.1.1. Tętniak aorty piersiowej ........................................................ 4241.1.2. Tętniak aorty brzusznej ......................................................... 4261.2. Rozwarstwienie aorty ........................................................... 4292. Choroba Takayasu Marzena Frołow, Leszek Masłowski .................. 4333. Olbrzymiokomórkowe zapalenie tętnic

Marzena Frołow, Leszek Masłowski ................................................. 4364. Zakrzepowo‑zarostowe zapalenie naczyń

Marzena Frołow, Leszek Masłowski ................................................. 4375. Choroby dużych tętnic kończyn dolnych ................................. 4415.1. Przewlekłe niedokrwienie kończyn dolnych

Marzena Frołow, Leszek Masłowski ................................................. 4415.2. Ostre niedokrwienie kończyn dolnych

Wojciech Bodzoń, Leszek Masłowski ............................................... 4476. Zwężenie tętnic szyjnych Wojciech Bodzoń, Leszek Masłowski ........ 4517. Zespół podkradania tętnicy podobojczykowej

Marzena Frołow, Rafał Niżankowski ................................................ 4538. Choroby tętnic trzewnych Wojciech Bodzoń ............................. 4558.1. Ostre niedokrwienie jelit ....................................................... 4558.2. Przewlekłe niedokrwienie jelit................................................ 4569. Naczyniowe zespoły uciskowe

Marzena Frołow, Leszek Masłowski ................................................. 4579.1. Zespół górnego otworu klatki piersiowej ................................ 4579.2. Zespół usidlenia tętnicy podkolanowej ................................... 4599.3. Zespół ucisku lewej żyły nerkowej przez aortę

i tętnicę krezkową górną ....................................................... 459

P. Choroby żył obwodowych Marzena Frołow, Leszek Masłowski ................................................. 460

1. Zakrzepowe zapalenie żył powierzchownych ........................... 4602. Przewlekła niewydolność żylna .............................................. 462

R. Żylna choroba zakrzepowo‑zatorowa ..................... 4681. Zakrzepica żył głębokich Rafał Niżankowski ............................. 4682. Zatorowość płucna Piotr Pruszczyk, Adam Torbicki ....................... 4773. Profilaktyka pierwotna żylnej choroby zakrzepowo‑zatorowej

Krystyna Zawilska, Rafał Niżankowski .............................................. 4884. Ogólne zasady leczenia przeciwkrzepliwego

Anetta Undas, Krystyna Zawilska ................................................... 4914.1. Heparyny ............................................................................. 4924.2. Inhibitory czynnika Xa ........................................................... 4954.3. Bezpośrednie inhibitory trombiny ........................................... 4964.4. Antagoniści witaminy K ........................................................ 4964.5. Leczenie przeciwzakrzepowe a anestezja regionalna ............... 503

7.1. Złożona wada aortalna Marek Konka, Piotr Szymański ................. 3007.2. Złożona wada mitralna Piotr Szymański, Piotr Hoffman ................ 3007.3. Wady wielozastawkowe Marek Konka, Piotr Szymański ................ 3018. Wrodzone wady serca u dorosłych Piotr Hoffman .................... 3038.1. Ubytek przegrody międzyprzedsionkowej ............................... 3048.2. Drożny otwór owalny ............................................................ 3078.3. Izolowany ubytek przegrody międzykomorowej ....................... 3088.4. Przetrwały przewód tętniczy .................................................. 3108.5. Tetralogia Fallota .................................................................. 3118.6. Zespół Eisenmengera ............................................................ 3148.7. Zwężenie drogi odpływu prawej komory ................................. 3168.8. Zwężenie drogi odpływu lewej komory ................................... 3178.9. Koarktacja aorty ................................................................... 3198.10. Wady zastawek przedsionkowo‑komorowych.......................... 3208.10.1. Anomalia Ebsteina ............................................................... 3208.11. Serce trójprzedsionkowe ....................................................... 3218.12. Wrodzone skorygowane przełożenie pni tętniczych ................. 3218.13. Chory po operacyjnym leczeniu wrodzonej wady serca ............ 3228.13.1. Chory po korekcji całkowitej tetralogii Fallota ......................... 3228.13.2. Chory po korekcji przełożenia pni tętniczych ........................... 3228.13.3. Chory po operacji Fontana .................................................... 3229. Protezy zastawek serca Jerzy Sadowski, Karol Wierzbicki,

Janusz Konstanty‑Kalandyk, Bogusław Kapelak ................................... 3239.1. Zastawki mechaniczne .......................................................... 3239.2. Zastawki biologiczne ............................................................ 3239.3. Wybór rodzaju protezy zastawki ................................................ 32410. Monitorowanie chorego po operacyjnym leczeniu wady

zastawkowej serca Jerzy Sadowski, Karol Wierzbicki,

Janusz Konstanty‑Kalandyk, Bogusław Kapelak ................................... 32410.1. Prowadzenie prawidłowego leczenia

przeciwzakrzepowego ........................................................... 32410.2. Monitorowanie efektu zabiegu operacyjnego .......................... 325

I. Choroby wsierdzia ........................................................ 3261. Infekcyjne zapalenie wsierdzia Janina Stępińska ....................... 3262. Gorączka reumatyczna Anetta Undas ..................................... 338

J. Choroby mięśnia sercowego ...................................... 3411. Zapalenie mięśnia sercowego Zofia T. Bilińska ......................... 3412. Kardiomiopatie Jan Wodniecki .............................................. 3442.1. Klasyfikacja .......................................................................... 3442.2. Kardiomiopatia rozstrzeniowa ............................................... 3452.3. Kardiomiopatia przerostowa .................................................. 3462.4. Kardiomiopatia restrykcyjna .................................................. 3492.5. Arytmogenna kardiomiopatia prawokomorowa ...................... 3502.6. Kardiomiopatie niesklasyfikowane ......................................... 3522.7. Inne kardiomiopatie o znanej przyczynie ................................ 352

K. Choroby osierdzia Witold Tomkowski, Paweł Kuca ................ 3541. Zapalenie osierdzia ............................................................... 3542. Tamponada serca ................................................................. 3593. Zaciskające zapalenie osierdzia.............................................. 3614. Chylopericardium ................................................................. 3635. Torbiele osierdzia.................................................................. 3636. Wady wrodzone osierdzia ..................................................... 363

L. Nowotwory serca Piotr Pruszczyk, Grzegorz Styczyński ........... 364

Ł. Niewydolność serca ...................................................... 3671. Przewlekła niewydolność serca

Jacek Dubiel, Andrzej Surdacki ...................................................... 3672. Ostra niewydolność serca Bronisław Bednarz, Andrzej Budaj ......... 380

XIV

Spis treści

4. Badania obrazowe Piotr Grzanka, Iwona Bestry .......................... 5504.1. Radiogramy przeglądowe klatki piersiowej ............................. 5504.2. Tomografia komputerowa ..................................................... 5524.3. Słownik wybranych pojęć używanych

w opisach RTG i TK ............................................................... 5534.4. Rezonans magnetyczny ......................................................... 5604.5. Scyntygrafia ......................................................................... 5604.6. Pozytronowa tomografia emisyjna ......................................... 5604.7. Ultrasonografia .................................................................... 5605. Badania czynnościowe układu oddechowego Piotr Boros ........ 5615.1. Spirometria z zapisem krzywej przepływ–objętość ................... 5615.1.1. Spirometria podstawowa ...................................................... 5615.1.2. Spirometria po inhalacji leku rozkurczającego oskrzela

(próba rozkurczowa) ............................................................. 5645.1.3. Próby prowokacyjne ............................................................. 5645.1.4. Maksymalna wentylacja dowolna .......................................... 5655.2. Pomiar szczytowego przepływu wydechowego ........................ 5655.3. Pletyzmografia ..................................................................... 5665.4. Badanie podatności statycznej układu oddechowego .............. 5675.5. Badanie zdolności dyfuzji gazów w płucach (DLCO) .................. 5675.6. Próby wysiłkowe................................................................... 5695.6.1. Sercowo‑płucna próba wysiłkowa .......................................... 5695.6.2. Test 6‑minutowego marszu ................................................... 5696. Bronchoskopia Krzysztof Sładek .............................................. 5717. Wideotorakoskopia i wziernikowanie śródpiersia

Krzysztof Sładek, Dariusz Wąsowski ................................................ 5747.1. Wideotorakoskopia............................................................... 5747.2. Wziernikowanie śródpiersia ................................................... 5758. Biopsja przezskórna opłucnej i płuca Krzysztof Sładek .............. 5758.1. Biopsja przezskórna opłucnej ................................................ 5758.2. Biopsja przezskórna płuca ..................................................... 5769. Badania morfologiczne Renata Langfort .................................. 57710. Badanie płynu opłucnowego Jerzy Soja .................................. 58011. Badanie plwociny Aleksander Kania ........................................ 58312. Badania mikrobiologiczne ..................................................... 58412.1. Diagnostyka mikrobiologiczna zakażeń bakteryjnych

Zofia Zwolska, Ewa Augustynowicz‑Kopeć ......................................... 58412.2. Diagnostyka mikrobiologiczna gruźlicy i mykobakterioz

Zofia Zwolska, Ewa Augustynowicz‑Kopeć ......................................... 58512.3. Diagnostyka mikrobiologiczna zakażeń

drobnoustrojami nietypowymi Katarzyna Pancer ...................... 58812.4. Diagnostyka mikrobiologiczna grzybic układu oddechowego

Barbara Podsiadło ..................................................................... 58912.5. Diagnostyka mikrobiologiczna zakażeń

Pneumocystis jiroveci (P. carinii) Barbara Podsiadło ................... 59013. Odczyn tuberkulinowy

Iwona Grzelewska‑Rzymowska, Katarzyna Kruczak .............................. 59114. Testy oparte na wydzielaniu interferonu γ przez limfocyty

Katarzyna Kruczak ..................................................................... 592

C. Choroby dróg oddechowych ...................................... 5931. Nieżyt nosa i zatok przynosowych

Monika Świerczyńska‑Krępa, Zbigniew Świerczyński ............................. 5932. Ostre zapalenie gardła i migdałków (angina)

Leszek Szenborn, Piotr Sawiec ....................................................... 5963. Choroby krtani Monika Świerczyńska‑Krępa, Zbigniew Świerczyński ..... 5993.1. Zapalenie krtani ................................................................... 5993.2. Dysfonia .............................................................................. 5993.2.1. Dysfonia czynnościowa ......................................................... 5993.2.2. Dysfonia organiczna ............................................................. 6003.3. Rak krtani ............................................................................ 600

S. Choroby mikrokrążenia Marzena Frołow, Leszek Masłowski ................................................. 504

1. Objaw Raynauda .................................................................. 5042. Siność siatkowata ................................................................. 5073. Akrocyjanoza ....................................................................... 5084. Bolesny rumień kończyn ........................................................ 508

T. Wady rozwojowe naczyń krwionośnych Marzena Frołow, Leszek Masłowski ................................................. 509

1. Zespół Marfana .................................................................... 5092. Zespół Ehlersa i Danlosa (typ IV) ............................................ 5103. Wrodzone malformacje naczyniowe ....................................... 5113.1. Wrodzone malformacje tętniczo‑żylne .................................... 5124. Zespół Klippela i Trénaunaya ................................................. 5135. Naczyniaki ................................................................................ 514

U. Choroby naczyń chłonnych Andrzej Szuba .................... 5151. Podstawy fizjologii układu chłonnego .................................... 5152. Zapalenie naczyń chłonnych .................................................. 5153. Obrzęk limfatyczny ............................................................... 516

W. Omdlenia Piotr Kułakowski ................................................. 5201. Omdlenia odruchowe ........................................................... 5222. Zespół zatoki szyjnej ............................................................. 5233. Omdlenie sytuacyjne ............................................................. 5234. Hipotensja ortostatyczna ....................................................... 5235. Omdlenia kardiogenne.......................................................... 5246. Omdlenia związane z chorobami naczyń mózgowych .............. 526

Z. Konsultacje kardiologiczne przed operacjami pozasercowymi Witold Pikto‑Pietkiewicz, Tomasz Pasierski ....... 527

1. Ocena ryzyka okołooperacyjnego ........................................... 5272. Okołooperacyjne leczenie farmakologiczne

i monitorowanie ................................................................... 5313. Okołooperacyjny zawał serca ................................................. 532

II Choroby układu oddechowego red. Ewa Niżankowska‑Mogilnicka ...................................... 533

A. Fizjologia Stefan Wesołowski .............................................. 5351. Anatomia ............................................................................ 5352. Fizjologia ............................................................................. 536

B. Badania diagnostyczne................................................ 5401. Wybrane objawy podmiotowe Wojciech Szczeklik ..................... 5401.1. Kaszel .................................................................................. 5401.2. Chrypka ............................................................................... 5411.3. Krwioplucie .......................................................................... 5411.4. Duszność ............................................................................. 5422. Wybrane objawy przedmiotowe Wojciech Szczeklik .................. 5432.1. Palce pałeczkowate .............................................................. 5432.2. Zniekształcenie klatki piersiowej ............................................ 5432.3. Zaburzenia cyklu i toru oddychania ........................................ 5452.4. Zmiany drżenia głosowego .................................................... 5462.5. Trzeszczenia w tkance podskórnej klatki piersiowej ................. 5462.6. Nieprawidłowy odgłos opukowy ............................................ 5462.7. Nieprawidłowe szmery oddechowe ........................................ 5463. Gazometria i pulsoksymetria Miłosz Jankowski ......................... 5473.1. Gazometria krwi ................................................................... 5473.2. Pulsoksymetria ..................................................................... 5483.3. Kapnometria i kapnografia .................................................... 549

XV

Spis treści

5.2. Eozynofilie płucne o nieznanej etiologii .................................. 6715.2.1. Zespół Löfflera .......................................................................... 6715.2.2. Przewlekłe eozynofilowe zapalenie płuc .................................... 6725.2.3. Ostre eozynofilowe zapalenie płuc............................................. 6725.2.4. Eozynofilowe zapalenie oskrzeli................................................. 6726. Inne rzadkie śródmiąższowe choroby płuc .............................. 6726.1. Płucna postać histiocytozy z komórek Langerhansa ................. 6726.2. Limfangioleiomiomatoza ....................................................... 6736.3. Proteinoza pęcherzyków płucnych .......................................... 674

F. Gruźlica i mykobakteriozy Iwona Grzelewska‑Rzymowska, Maria Korzeniewska‑Koseła,

Katarzyna Kruczak ....................................................................... 6761. Gruźlica ............................................................................... 6762. Mykobakteriozy .................................................................... 687

G. Nowotwory płuca i opłucnej Jacek Jassem .................. 6891. Pierwotne nowotwory płuca .................................................. 6892. Międzybłoniak opłucnej ........................................................ 6983. Przerzuty nowotworowe w płucach ........................................ 7004. Zmiany w płucach w przebiegu nowotworów układu

chłonnego i krwi .................................................................. 701

H. Choroby zawodowe układu oddechowego............ 7021. Pylice płuc Kazimierz Marek .................................................... 7021.1. Pylica krzemowa................................................................... 7021.2. Pylica górników kopalń węgla ............................................... 7041.3. Pylica azbestowa .................................................................. 7052. Zmiany opłucnowe związane z narażeniem na azbest

Kazimierz Marek ....................................................................... 7063. Astma zawodowa Cezary Pałczyński, Paweł Górski ....................... 7074. Beryloza Cezary Pałczyński ...................................................... 710

I. Zaburzenia oddychania w czasie snu Robert Pływaczewski, Agata Niżankowska‑Jędrzejczyk .......................... 711

1. Fizjologia oddychania w czasie snu i klasyfikacja zaburzeń ......... 7112. Obturacyjny bezdech senny ...................................................... 7113. Centralny bezdech senny ....................................................... 7164. Zespoły hipowentylacji i hipoksemii czasie snu ........................ 7175. Hipowentylacja i hipoksemia w czasie snu związana

z określonymi chorobami ...................................................... 717

J. Choroby opłucnej Krzysztof Sładek ................................... 7181. Fizjologia ............................................................................. 7182. Choroby przebiegające z przesiękiem ..................................... 7183. Choroby przebiegające z wysiękiem ....................................... 7183.1. Nowotwory opłucnej ............................................................ 7183.2. Wysięk w jamie opłucnej związany z zakażeniem .................... 7203.2.1. Wysięk towarzyszący bakteryjnym zapaleniom płuc ................. 7203.2.2. Wysięk towarzyszący zapaleniu płuc i opłucnej

wywołanemu przez inne drobnoustroje .................................. 7223.3. Wysięki w jamie opłucnej o innej etiologii .............................. 7224. Krwiak opłucnej ................................................................... 7225. Wysięk chłonny (chłonkotok) ................................................. 7236. Zwłóknienie opłucnej ............................................................ 7237. Odma opłucnowa ................................................................. 7238. Drenaż jamy opłucnej ........................................................... 726

K. Choroby śródpiersia Krzysztof Sładek .............................. 7281. Guzy i torbiele śródpiersia ..................................................... 7282. Odma śródpiersia ................................................................. 7293. Zapalenie śródpiersia ............................................................ 730

4. Ostre zapalenie oskrzeli Jan Kuś ........................................... 6005. Przewlekła obturacyjna choroba płuc

Władysław Pierzchała, Ewa Niżankowska‑Mogilnicka, Filip Mejza ............. 6016. Astma

Ewa Niżankowska‑Mogilnicka, Grażyna Bochenek, Piotr Gajewski ............ 6117. Rozstrzenie oskrzeli Renata Jankowska .................................... 6248. Mukowiscydoza Henryk Mazurek ............................................ 6279. Choroby oskrzelików Ewa Rowińska‑Zakrzewska, Iwona Bestry........ 6329.1. Zarostowe zapalenie oskrzelików .............................................. 6339.2. Ostre zapalenie oskrzelików ...................................................... 6339.3. Rozlane zapalenie oskrzelików .................................................. 6339.4. Zapalenie oskrzelików oddechowych ......................................... 6349.5. Zapalenie oskrzelików spowodowane narażeniem

na pyły mineralne ...................................................................... 6349.6. Grudkowe zapalenie oskrzelików............................................... 6349.7. Inne postaci zapalenia oskrzelików ........................................... 634

D. Zapalenia płuc wywołane przez drobnoustroje Jan Kuś .................................................................................. 635

1. Pozaszpitalne zapalenia płuc ................................................. 6352. Szpitalne zapalenie płuc ........................................................ 6423. Zapalenia płuc wywołane przez określony czynnik

etiologiczny ......................................................................... 6453.1. Pneumokokowe zapalenie płuc .............................................. 6453.2. Zapalenie płuc wywołane przez Haemophilus influenzae ......... 6463.3. Zapalenie płuc wywołane przez Moraxella catarrhalis .............. 6463.4. Zapalenie płuc wywołane przez Mycoplasma pneumoniae ....... 6463.5. Zapalenie płuc wywołane przez Chlamydophila pneumoniae.... 6473.6. Gronkowcowe zapalenie płuc ................................................ 6473.7. Zapalenie płuc wywołane przez bakterie beztlenowe ............... 6483.8. Zapalenie płuc wywołane przez Klebsiella pneumoniae ........... 6493.9. Zapalenie płuc wywołane przez Acinetobacter baumanii .......... 6503.10. Zapalenie płuc wywołane przez Pseudomonas aeruginosa ....... 6503.11. Zapalenie płuc wywołane przez Legionella pneumophila ......... 6513.12. Ciężki ostry zespół oddechowy (SARS) .................................... 6523.13. Grypowe zapalenie płuc ........................................................ 6533.14. Zapalenie płuc wywołane przez Pneumocystis jiroveci

(pneumocystoza) .................................................................. 6533.15. Zapalenie płuc wywołane przez Aspergillus

(aspergiloza inwazyjna) ......................................................... 6543.16. Zapalenie płuc wywołane przez Candida ................................ 655

E. Choroby śródmiąższowe płuc Ewa Rowińska‑Zakrzewska, Iwona Bestry.......................................... 656

1. Idiopatyczne śródmiąższowe zapalenia płuc ........................... 6561.1. Idiopatyczne włóknienie płuc................................................. 6561.2. Inne postaci idiopatycznego śródmiąższowego

zapalenia płuc ...................................................................... 6601.2.1. Niespecyficzne śródmiąższowe zapalenie płuc ........................... 6601.2.2. Kryptogenne organizujące się zapalenie płuc ............................ 6601.2.3. Ostre śródmiąższowe zapalenie płuc ......................................... 6601.2.4. Choroba śródmiąższowa płuc związana z zapaleniem

oskrzelików i złuszczające śródmiąższowe zapalenie płuc .......... 6611.2.5. Limfocytowe śródmiąższowe zapalenie płuc .............................. 6612. Sarkoidoza ........................................................................... 6613. Alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych ........................... 6654. Rozlane krwawienie pęcherzykowe ........................................ 6685. Eozynofilie płucne ................................................................ 6705.1. Eozynofilie płucne o znanej etiologii ...................................... 6705.1.1. Eozynofilie w przebiegu zakażeń pasożytniczych ..................... 6705.1.2. Alergiczna aspergiloza oskrzelowo‑płucna .............................. 670

XVI

Spis treści

III Choroby układu pokarmowego red. Witold Bartnik.............................................................. 775

A. Objawy chorób układu pokarmowego.................... 7771. Ból brzucha Justyna Kotynia, Ewa Małecka‑Panas ......................... 7772. Dysfagia Justyna Kotynia, Ewa Małecka‑Panas .............................. 7803. Nudności i wymioty Anna Mokrowiecka, Ewa Małecka‑Panas ......... 7824. Biegunka Piotr Daniel, Ewa Małecka‑Panas ................................. 7865. Zaparcie Renata Talar‑Wojnarowska, Ewa Małecka‑Panas ................. 7896. Krwawienia z przewodu pokarmowego

Anita Gąsiorowska, Ewa Małecka‑Panas ........................................... 7907. Żółtaczka Jacek Juszczyk ........................................................ 7918. Wodobrzusze Jacek Juszczyk .................................................. 793

B. Badania diagnostyczne................................................ 7971. Badania laboratoryjne .......................................................... 7971.1. Jelito cienkie Hanna Szajewska ............................................... 7971.1.1. pH kału ............................................................................... 7971.1.2. Test na obecność substancji redukujących w kale .................... 7971.1.3. Stężenie elektrolitów i osmolalność kału ................................. 7971.1.4. Test tolerancji laktozy ........................................................... 7971.1.5. Oddechowe testy wodorowe ................................................. 7981.1.6. Aktywność disacharydaz w skrawkach błony

śluzowej jelita cienkiego ....................................................... 7981.1.7. Badanie mikroskopowe kału .................................................. 7981.1.8. Wydalanie tłuszczu w kale..................................................... 7981.1.9. Izotopowe testy oddechowe z CO2 ......................................... 7981.1.10. Stężenie α1‑antytrypsyny w kale ............................................. 7991.1.11. Badania serologiczne w celiakii ............................................. 7991.2. Trzustka Andrzej Dąbrowski .................................................... 7991.2.1. Amylaza .............................................................................. 7991.2.2. Lipaza ....................................................................................... 7991.2.3. Elastaza 1 ................................................................................. 8001.2.4. Test sekretynowo‑cholecystokininowy ....................................... 8001.3. Wątroba Jacek Juszczyk ......................................................... 8001.3.1. Enzymy wątrobowe .............................................................. 8001.3.2. Bilirubina ............................................................................. 8031.3.3. Białka osocza ....................................................................... 8031.3.4. Amoniak .............................................................................. 8041.3.5. Próby czynnościowe ............................................................. 8042. Badania czynnościowe ...................................................... 8042.1. Przełyk Marek Pazurek, Ewa Małecka‑Panas ................................. 8042.1.1. pH‑metria przełyku ........................................................... 8042.1.2. Manometria przełyku ............................................................ 8052.2. Jelito grube Witold Bartnik .................................................... 8062.2.1. Ocena czasu pasażu jelitowego ............................................. 8062.2.2. Manometria odbytu i odbytnicy ............................................. 8062.2.3. Defekografia ........................................................................ 8063. Badania obrazowe ................................................................ 8063.1. Radiogramy Andrzej Cieszanowski, Marek Gołębiowski ................... 8063.1.1. Radiogram przeglądowy jamy brzusznej ................................. 8063.1.2. Badania kontrastowe przewodu pokarmowego ....................... 8073.1.3. Cholangiografia rentgenowska .............................................. 8103.2. Tomografia komputerowa

Andrzej Cieszanowski, Marek Gołębiowski ........................................ 8113.3. Rezonans magnetyczny

Andrzej Cieszanowski, Marek Gołębiowski ........................................ 8173.4. Ultrasonografia Ireneusz Gierbliński ......................................... 8194. Endoskopia przewodu pokarmowego Krzysztof Marlicz ............ 8234.1. Panendoskopia górnego odcinka przewodu pokarmowego

(ezofagogastroduodenoskopia) .............................................. 824

L. Manifestacje chorób tkanki łącznej w układzie oddechowym Ewa Rowińska‑Zakrzewska, Iwona Bestry.......................................... 731

1. Przewlekłe zmiany śródmiąższowe ......................................... 7312. Ostre zmiany śródmiąższowe ................................................. 7313. Zmiany w drogach oddechowych ........................................... 7314. Zmiany w opłucnej ............................................................... 7325. Zmiany w naczyniach płucnych .............................................. 7326. Zmiany w mięśniach oddechowych ........................................ 732

Ł. Niepożądane reakcje polekowe w układzie oddechowym Elżbieta Wiatr ....................... 733

M. Wady rozwojowe układu oddechowego Grzegorz Lis ............................................................................ 737

1. Brak płuca i hipoplazja płuca ................................................. 7372. Torbiel bronchogenna ........................................................... 7373. Sekwestracja płuca ............................................................... 7374. Wrodzona gruczolakowatość torbielowata płuc ...................... 7385. Wrodzona rozedma płatowa .................................................. 7396. Przetoka tchawiczo‑przełykowa i atrezja przełyku .................... 7397. Wrodzona przepuklina przeponowa ....................................... 739

N. Urazy płuc Henryk Olechnowicz ........................................... 740

O. Niewydolność oddechowa ......................................... 7411. Patofizjologia niewydolności oddechowej

Miłosz Jankowski, Wiesław Królikowski ............................................ 7412. Ostra niewydolność oddechowa

Wiesław Królikowski, Miłosz Jankowski ............................................ 7423. Przewlekła niewydolność oddechowa

Miłosz Jankowski, Wiesław Królikowski ............................................ 7474. Leczenie tlenem Dorota Górecka ............................................. 7495. Wentylacja mechaniczna płuc

Magdalena Twardowska, Miłosz Jankowski ....................................... 7525.1. Inwazyjna wentylacja mechaniczna dodatnim ciśnieniem ........ 7525.2. Nieinwazyjna wentylacja mechaniczna dodatnim ciśnieniem ..... 7546. Przeszczepianie płuc oraz serca i płuc

Marian Zembala, Dariusz Jastrzębski, Jacek Wojarski, Sławomir Żegleń ......... 755

P. Rehabilitacja w chorobach układu oddechowego Roman Nowobilski ..................................... 758

1. Metody i techniki fizjoterapii oddechowej ............................... 7582. Ćwiczenia kontrolowanego oddychania .................................. 7623. Trening ogólnokondycyjny ..................................................... 7624. Edukacja i oddziaływanie psychospołeczne ............................... 762

R. Wziewne stosowanie leków w chorobach układu oddechowego Anna Bręborowicz, Agnieszka Padjas............................................... 763

S. Leczenie uzależnienia od tytoniu Dorota Górecka, Małgorzata Bała ................................................... 768

XVII

Spis treści

6.6. Nowotwory dwunastnicy ....................................................... 8727. Choroba Ménétriera Krzysztof Marlicz .................................... 8738. Uchyłki dwunastnicy Krzysztof Marlicz ..................................... 8739. Bezoary Krzysztof Marlicz ....................................................... 87410. Wady rozwojowe Krzysztof Marlicz .......................................... 875

E. Choroby jelita cienkiego.............................................. 8761. Fizjologia Hanna Szajewska .................................................... 8762. Zaburzenia trawienia i wchłaniania ........................................ 8782.1. Celiakia Hanna Szajewska ...................................................... 8782.2. Zespół krótkiego jelita Marek Pertkiewicz ................................. 8812.3. Zespół rozrostu bakteryjnego Hanna Szajewska ........................ 8832.4. Enteropatia z utratą białka Jerzy Socha .................................. 8852.5. Choroba Whipple’a Witold Bartnik ......................................... 8863. Nowotwory jelita cienkiego Witold Bartnik .............................. 8874. Uchyłki jelita cienkiego Hanna Szajewska ................................ 8884.1. Uchyłki nabyte ..................................................................... 8884.2. Uchyłek Meckla .................................................................... 8895. Wady wrodzone jelita cienkiego Hanna Szajewska ................... 8895.1. Zdwojenie jelita cienkiego ..................................................... 8905.2. Malrotacja jelit z wtórnym skrętem jelit .................................. 890

F. Choroby jelita grubego Witold Bartnik .......................... 8911. Fizjologia ............................................................................. 8912. Zespół jelita drażliwego ........................................................ 8923. Choroba Hirschsprunga ........................................................ 8944. Uchyłki jelita grubego ........................................................... 8955. Wrzodziejące zapalenie jelita grubego ................................... 8966. Choroba Leśniowskiego i Crohna ........................................... 9027. Niedokrwienne zapalenie jelita grubego ................................. 9088. Mikroskopowe zapalenia jelita grubego ................................. 9099. Polipy i nowotwory jelita grubego .......................................... 9109.1. Polipy gruczolakowe ............................................................. 9109.2. Polipy nienowotworowe ........................................................ 9119.3. Nowotwory uwarunkowane genetycznie ................................ 9119.3.1. Zespoły polipowatości rodzinnej ................................................ 9119.3.2. Dziedziczny rak jelita grubego niezwiązany z polipowatością ..... 9129.4. Rak jelita grubego ................................................................ 91210. Choroby odbytu.................................................................... 91410.1. Ropnie ................................................................................ 91510.2. Przetoki ............................................................................... 91510.3. Guzki krwawnicze ................................................................. 91510.4. Szczelina odbytu .................................................................. 91611. Zaparcie idiopatyczne ........................................................... 916

G. Choroby infekcyjne i pasożytnicze przewodu pokarmowego ........................................... 920

1. Ostra biegunka infekcyjna Tomasz Mach................................. 9201.1. Biegunka podróżnych ................................................................ 9251.2. Biegunka szpitalna .................................................................... 9261.3. Biegunka związana z antybiotykoterapią ................................... 9261.4. Zatrucie pokarmowe ................................................................. 9272. Rzekomobłoniaste zapalenie jelit Witold Bartnik ...................... 9293. Zakażenia przewodu pokarmowego u osób

z niedoborem odporności Tomasz Mach ................................. 9304. Choroby pasożytnicze przewodu pokarmowego

Tomasz Mach, Jerzy Stefaniak ....................................................... 9334.1. Giardioza .................................................................................. 9334.2. Pełzakowica .............................................................................. 9354.3. Owsica ...................................................................................... 9374.4. Glistnica .................................................................................... 9384.5. Tasiemczyca .............................................................................. 939

4.2. Endoskopowa cholangiopankreatografia wsteczna (ECPW)....... 8264.3. Endoskopia jelita grubego (rektoskopia,

rektosigmoidoskopia, kolonoskopia) ...................................... 8274.4. Endoskopia jelita cienkiego ................................................... 8284.4.1. Endoskopia kapsułkowa ........................................................ 8285. Badania morfologiczne Dorota Jarosz ..................................... 8295.1. Zapalenie błony śluzowej żołądka .......................................... 8295.2. Celiakia (enteropatia glutenowa, choroba trzewna) ................. 8306. Badania mikrobiologiczne Elżbieta Rożynek ............................. 831

C. Choroby przełyku .......................................................... 8331. Fizjologia Marek Pazurek, Ewa Małecka‑Panas .............................. 8332. Zaburzenia motoryki przełyku

Renata Talar‑Wojnarowska, Ewa Małecka‑Panas ................................. 8332.1. Achalazja ............................................................................. 8342.2. Rozlany skurcz przełyku ........................................................ 8362.3. Bolesne skurcze przełyku ....................................................... 8363. Choroba refluksowa przełyku

Renata Talar‑Wojnarowska, Anita Gąsiorowska, Ewa Małecka‑Panas ......... 8374. Nowotwory przełyku

Anna Mokrowiecka, Ewa Małecka‑Panas .......................................... 8414.1. Rak przełyku ........................................................................ 8415. Inne choroby przełyku ........................................................... 8435.1. Uchyłki przełyku Ewa Małecka‑Panas ....................................... 8435.2. Oparzenia przełyku

Renata Talar‑Wojnarowska, Ewa Małecka‑Panas ................................. 8455.3. Wady wrodzone przełyku

Marek Pazurek, Ewa Małecka‑Panas................................................ 8465.3.1. Przetoki oskrzelowo‑przełykowe i zarośnięcie przełyku ............... 8465.3.2. Wrodzone zwężenie przełyku ................................................. 8465.3.3. Wrodzone zdwojenia przełyku ............................................... 8465.3.4. Pierścienie przełyku .............................................................. 8475.3.5. Przepuklina rozworu przełykowego ........................................ 8475.4. Choroby infekcyjne przełyku

Anna Mokrowiecka, Ewa Małecka‑Panas .......................................... 8475.4.1. Grzybica przełyku ................................................................. 8475.4.2. Zapalenie przełyku wywołane przez wirus

opryszczki zwykłej ................................................................ 8495.4.3. Cytomegalowirusowe zapalenie przełyku ................................ 8505.4.4. Inne wirusowe zapalenia przełyku ......................................... 8505.4.5. Bakteryjne zapalenie przełyku ................................................ 8505.4.6. Gruźlica przełyku .................................................................. 8505.5. Pasożytnicze choroby przełyku

Anna Mokrowiecka, Ewa Małecka‑Panas .......................................... 850

D. Choroby żołądka i dwunastnicy ................................ 8511. Fizjologia Tomasz Brzozowski .................................................. 8512. Dyspepsja Krzysztof Marlicz .................................................... 8533. Zapalenia żołądka Krzysztof Marlicz ........................................ 8563.1. Ostra gastropatia krwotoczna (nadżerkowa) ........................... 8563.2. Zapalenie żołądka wywołane przez Helicobacter pylori ............ 8573.3. Autoimmunologiczne zapalenie żołądka ................................. 8593.4. Gastropatia żółciowa ............................................................ 8594. Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy Witold Bartnik ........ 8604.1. Choroba wrzodowa a niesteroidowe leki przeciwzapalne ......... 8655. Zespół Zollingera i Ellisona Witold Bartnik ............................... 8666. Nowotwory żołądka i dwunastnicy Krzysztof Marlicz ................ 8676.1. Rak żołądka ......................................................................... 8676.2. Chłoniaki żołądka ................................................................. 8706.3. Nowotwory podścieliskowe żołądka ....................................... 8716.4. Nowotwory neuroendokrynne żołądka ................................... 8726.5. Polipy żołądka ...................................................................... 872

XVIII

Spis treści

9.2. Rzadkie wrodzone hiperbilirubinemie ................................... 101710. Metaboliczne choroby wątroby ............................................ 101810.1. Porfirie Grażyna Biesiada ...................................................... 101810.1.1. Ostra porfiria przerywana .................................................... 101810.1.2. Porfiria mieszana ................................................................ 102010.1.3. Porfiria skórna późna .......................................................... 102010.2. Choroba Wilsona Tomasz Mach ........................................... 102111. Hemochromatoza Tomasz Mach ........................................... 102311.1. Hemochromatoza wrodzona ................................................ 102311.2. Syderozy wtórne i postaci mieszane ..................................... 102712. Alkoholowa choroba wątroby Tomasz Mach ......................... 102712.1. Alkoholowe stłuszczenie wątroby ......................................... 102712.2. Alkoholowe zapalenie wątroby ............................................ 102812.3. Alkoholowa marskość wątroby ............................................ 103013. Niealkoholowe stłuszczeniowe zapalenie wątroby

Tomasz Mach ........................................................................ 103014. Marskość wątroby Marta Wawrzynowicz‑Syczewska .................. 103215. Ostra niewydolność wątroby Anna Boroń‑Kaczmarska .............. 104416. Zakrzepica żyły wrotnej i żył wątrobowych

Marek Krawczyk, Waldemar Patkowski .......................................... 104716.1. Zakrzepica żyły wrotnej ....................................................... 104716.2. Zakrzepica żył wątrobowych ................................................ 104917. Nowotwory wątroby Marek Krawczyk, Waldemar Patkowski ......... 105117.1. Naczyniak krwionośny wątroby ............................................ 105117.2. Ogniskowy rozrost guzkowy ................................................ 105317.3. Gruczolak wątrobowokomórkowy ........................................ 105417.4. Rak wątrobowokomórkowy ................................................. 105417.5. Nowotwory wtórne ............................................................. 105718. Przeszczepianie wątroby Marek Krawczyk, Waldemar Patkowski .... 1059

K. Ostry brzuch ................................................................. 10621. Niedrożność jelit Jan Ciećkiewicz .......................................... 10621.1. Niedrożność porażenna jelit ................................................ 10631.2. Niedrożność mechaniczna jelit ............................................. 10652. Ostre zapalenie wyrostka robaczkowego

Witold Bartnik, Jan Ciećkiewicz ................................................... 10663. Krwawienie do przewodu pokarmowego .............................. 10673.1. Ogólne zasady postępowania Jan Ciećkiewicz ........................... 10673.2. Krwawienie z wrzodu Witold Bartnik ....................................... 10683.3. Krwawienie z żylaków przełyku Marek Krawczyk,

Waldemar Patkowski ................................................................ 1070

L. Nadwrażliwość pokarmowa Zbigniew Bartuzi ............ 1075

Ł. Leczenie żywieniowe Marek Pertkiewicz ....................... 10781. Niedożywienie......................................................................... 10782. Leczenie żywieniowe ............................................................... 1079

IV Choroby układu wewnątrzwydzielniczego red. Barbara Jarząb ........................................................... 1085

A. Choroby podwzgórza i przysadki ........................... 10871. Fizjologia Jolanta Kunert‑Radek ............................................. 10872. Badania diagnostyczne Jolanta Kunert‑Radek ......................... 10912.1. Objawy podmiotowe i przedmiotowe ................................... 10912.2. Badania laboratoryjne ........................................................ 10912.2.1. Hormony przedniego płata przysadki ................................... 10912.2.2. Hormony tylnego płata przysadki ......................................... 10912.3. Badania obrazowe .............................................................. 10922.3.1. Radiogramy ....................................................................... 1092

H. Choroby trzustki Andrzej Dąbrowski, Grażyna Jurkowska,

Urszula Wereszczyńska‑Siemiątkowska ............................................. 9411. Fizjologia ............................................................................. 9412. Ostre zapalenie trzustki ......................................................... 9423. Przewlekłe zapalenie trzustki ................................................. 9504. Torbiele trzustki .................................................................... 9565. Nowotwory trzustki .............................................................. 9605.1. Rak trzustki .......................................................................... 9605.2. Nowotwory torbielowate ...................................................... 9636. Wrodzone choroby trzustki .................................................... 9636.1. Dziedziczne zapalenie trzustki ............................................... 9636.2. Wady wrodzone trzustki ........................................................ 964

I. Choroby pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych .......................................................... 965

1. Fizjologia Piotr Daniel, Ewa Małecka‑Panas ................................. 9652. Dysfunkcja zwieracza Oddiego Ewa Małecka‑Panas .................. 9663. Kamica żółciowa i zapalenie dróg żółciowych

Anita Gąsiorowska, Ewa Małecka‑Panas ........................................... 9683.1. Kamica pęcherzyka żółciowego .............................................. 9713.2. Ostre zapalenie pęcherzyka żółciowego .................................. 9723.3. Przewlekłe zapalenie pęcherzyka żółciowego .......................... 9723.4. Kamica przewodowa ............................................................ 9723.5. Ostre zapalenie dróg żółciowych ............................................ 9744. Pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych

Piotr Milkiewicz ........................................................................ 9755. Torbiele dróg żółciowych Ewa Małecka‑Panas ........................... 9776. Nowotwory pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych

Piotr Daniel, Ewa Małecka‑Panas ................................................... 9796.1. Rak dróg żółciowych ............................................................. 9796.2. Rak pęcherzyka żółciowego ................................................... 9826.3. Rak brodawki Vatera ............................................................ 983

J. Choroby wątroby .......................................................... 9841. Fizjologia Jacek Juszczyk ........................................................ 9842. Badanie morfologiczne ......................................................... 9872.1. Biopsja wątroby Jacek Juszczyk .............................................. 9872.1.1. Biopsja przezskórna .............................................................. 9872.1.2. Biopsja przezżylna ................................................................ 9882.1.3. Biopsja laparoskopowa lub otwarta ....................................... 9892.2. Ocena histologiczna Bożena Walewska‑Zielecka ......................... 9892.3. Alternatywne metody oceny zaawansowania

włóknienia wątroby Jacek Juszczyk ................................................... 9913. Ostre wirusowe zapalenie wątroby (WZW)

Jacek Juszczyk .......................................................................... 9913.1. Ostre WZW typu A ............................................................... 9913.2. Ostre WZW typu B i D ........................................................... 9943.2.1. Wirusowe zapalenie wątroby typu D ................................... 9973.3. Ostre WZW typu C ................................................................ 9973.4. Ostre WZW typu E ................................................................ 9993.5. Zapalenia wątroby wywołane zakażeniami wirusami

wtórnie hepatotropowymi ..................................................... 9994. Przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby typu B

Jacek Juszczyk ........................................................................ 10005. Przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby typu C

Jacek Juszczyk ........................................................................ 10036. Polekowe uszkodzenia wątroby Anna Boroń‑Kaczmarska .......... 10067. Autoimmunologiczne zapalenie wątroby

Marta Wawrzynowicz‑Syczewska.................................................. 10098. Pierwotna marskość żółciowa wątroby Piotr Milkiewicz .......... 10139. Hiperbilirubinemie wrodzone Tomasz Mach .......................... 10159.1. Zespół Gilberta ................................................................... 1016

XIX

Spis treści

2.4.1. Badanie cytologiczne .......................................................... 11282.4.2. Badanie histologiczne ......................................................... 11302.4.3. Badanie śródoperacyjne tarczycy ......................................... 11313. Nadczynność tarczycy

Barbara Jarząb, Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska ................................... 11313.1. Choroba Gravesa i Basedowa .............................................. 11393.2. Orbitopatia tarczycowa ....................................................... 11403.3. Wole guzkowe toksyczne .................................................... 11463.4. Guzek autonomiczny pojedynczy.......................................... 11473.5. Inne przyczyny nadczynności tarczycy ................................... 11483.6. Subkliniczna nadczynność tarczycy ....................................... 11493.7. Nadczynność tarczycy podczas ciąży .................................... 11503.8. Przełom tarczycowy ............................................................ 11504. Niedoczynność tarczycy Andrzej Lewiński .............................. 11515. Zapalenia tarczycy Andrzej Lewiński ...................................... 11575.1. Przewlekłe zapalenia tarczycy .............................................. 11575.1.1. Przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy

(choroba Hashimoto) .......................................................... 11575.1.2. Niebolesne (ciche) zapalenie tarczycy i poporodowe

zapalenie tarczycy .............................................................. 11595.1.3. Choroba Riedla .................................................................. 11595.1.4. Przewlekłe zapalenia tarczycy indukowane lekami ................. 11595.1.5. Wole amyloidowe ............................................................... 11605.1.6. Torbiel bąblowcowa............................................................ 11605.2. Podostre zapalenie tarczycy (choroba de Quervaina).............. 11605.3. Ostre zapalenia tarczycy ...................................................... 11615.3.1 Ostre bakteryjne zapalenia tarczycy ...................................11615.3.2 Ostre niebakteryjne zapalenia tarczycy ...............................11626. Zaburzenia z niedoboru jodu Andrzej Lewiński ....................... 11627. Choroby przebiegające z eutyreozą

Barbara Jarząb, Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska ................................... 11637.1. Wole miąższowe nietoksyczne ............................................. 11637.2. Wole guzkowe nietoksyczne ................................................ 11637.3. Guzki przypadkowe tarczycy ................................................ 11668. Rak tarczycy Barbara Jarząb, Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska ............. 11668.1. Mikrorak tarczycy ............................................................... 11678.2. Rak brodawkowaty i rak pęcherzykowy ................................ 11688.3. Rak rdzeniasty .................................................................... 11698.4. Rak niezróżnicowany (anaplastyczny) ................................... 11699. Leczenie operacyjne chorób tarczycy

Barbara Jarząb, Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska ................................... 11699.1. Powikłania pooperacyjne .................................................... 116910. Zespół oporności na hormony tarczycy Andrzej Lewiński ......... 117011. Zespół zaburzeń pozatarczycowych przebiegających

z eutyreozą Andrzej Lewiński ................................................ 1171

C. Choroby przytarczyc Franciszek Kokot, Edward Franek ................................................. 1172

1. Fizjologia ........................................................................... 11722. Badania diagnostyczne ....................................................... 11722.1. Objawy podmiotowe i przedmiotowe ................................... 11722.2. Badania laboratoryjne ........................................................ 11732.2.1. Parathormon ...................................................................... 11732.2.2. Wapń całkowity i zjonizowany ............................................. 11732.2.3. Fosforany nieorganiczne ..................................................... 11732.2.4. Wchłanianie zwrotne fosforanów

przez cewki nerkowe .......................................................... 11742.2.5. Witamina D i jej aktywne metabolity .................................... 11742.2.6. Wydalanie cAMP z moczem w warunkach

podstawowych oraz po podaniu egzogennego PTH (test Ellswortha i Howarda) ................................................. 1174

2.2.7. Peptyd podobny do parathormonu (PTHrP) ........................... 1175

2.3.2. Tomografia komputerowa ................................................... 10932.3.3. Rezonans magnetyczny ....................................................... 10932.3.4. Scyntygrafia receptorowa .................................................... 10932.4. Badanie okulistyczne .......................................................... 10932.5. Badania morfologiczne ....................................................... 10943. Choroby podwzgórza, tylnego płata przysadki i szyszynki

Jolanta Kunert‑Radek ............................................................... 10953.1. Choroby podwzgórza .......................................................... 10953.1.1. Guzy okolicy podwzgórzowo‑przysadkowej ........................... 10953.1.2. Urazy głowy ....................................................................... 10963.1.3. Jatrogenne uszkodzenia podwzgórza ................................... 10963.1.4. Zapalenia .......................................................................... 10963.1.5. Zaburzenia dziedziczne ....................................................... 10963.1.6. Zaburzenia naczyniowe ....................................................... 10973.2. Zaburzenia czynności przedniego płata przysadki

pochodzenia podwzgórzowego ........................................... 10973.3. Choroby podwzgórza i tylnego płata przysadki ...................... 10973.3.1. Moczówka prosta ............................................................... 10973.3.2. Zespół nieadekwatnego wydzielania wazopresyny

(zespół Schwartza i Barttera) ............................................... 10993.4. Zespół pustego siodła ......................................................... 10993.5. Guzy szyszynki .................................................................... 11004. Niedoczynność przysadki Wojciech Zgliczyński ........................ 11014.1. Nowotwory prowadzące do niedoczynności przysadki ........... 11044.2. Pourazowe i jatrogenne uszkodzenie przysadki ..................... 11044.3. Naczyniopochodne uszkodzenie przysadki ............................ 11044.3.1. Poporodowa martwica przysadki (zespół Sheehana) .............. 11044.3.2. Udar krwotoczny przysadki .................................................. 11054.4. Choroby naciekowo‑zapalne przysadki ................................. 11054.5. Wrodzone zaburzenia rozwojowe......................................... 11054.6. Izolowane niedobory hormonów przysadki ........................... 11065. Guzy przysadki Wojciech Zgliczyński ....................................... 11065.1. Guz prolaktynowy ............................................................... 11085.2. Guzy wydzielające hormon wzrostu (akromegalia) ................. 11115.3. Guzy wydzielające ACTH ..................................................... 11145.3.1. Choroba Cushinga .............................................................. 11145.3.2. Zespół Nelsona .................................................................. 11155.3.3. Zespół ektopowego wydzielania ACTH ................................. 11165.4. Guzy wydzielające hormony glikoproteinowe ........................ 11165.4.1. Guz gonadotropinowy ........................................................ 11175.4.2. Guz tyreotropinowy ............................................................ 11175.5. Nieczynny guz przysadki ..................................................... 11185.6. Przypadkowo wykryty guz przysadki ........................................ 1118

B. Choroby tarczycy ......................................................... 11191. Fizjologia

Barbara Jarząb, Andrzej Lewiński, Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska ............. 11192. Badania diagnostyczne ....................................................... 11202.1. Objawy podmiotowe i przedmiotowe

Barbara Jarząb, Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska ................................... 11202.2. Badania laboratoryjne

Barbara Jarząb, Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska ................................... 11212.2.1. Hormony ........................................................................... 11212.2.2. Tyreoglobulina ................................................................... 11242.2.3. Przeciwciała przeciwtarczycowe ........................................... 11242.2.4. Wydalanie jodu z moczem (joduria) ......................................... 11252.3. Badania obrazowe Barbara Jarząb, Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska ..... 11252.3.1. RTG, TK, MR ...................................................................... 11252.3.2. Ultrasonografia .................................................................. 11262.3.3. Scyntygrafia ....................................................................... 11272.4. Badania morfologiczne Andrzej Lewiński ............................... 1128

XX

Spis treści

5.1.1. Hiperaldosteronizm pierwotny (zespół Conna) ....................... 12025.1.2. Zespoły nadmiaru deoksykortykosteronu .............................. 12065.1.3. Pozorny nadmiar mineralokortykosteroidow

(apparent mineralocorticoid excess – AME) ............................. 12065.2. Hiperaldosteronizm wtórny ................................................. 12065.3. Hipoaldosteronizm ............................................................. 12076. Zespoły nadmiaru androgenów

Jadwiga Słowińska‑Srzednicka .................................................... 12076.1. Hirsutyzm i wirylizacja ........................................................ 12076.2. Guzy nadnerczy wydzielające androgeny .............................. 12096.3. Wrodzony przerost nadnerczy z niedoboru

21‑hydroksylazy ................................................................. 12106.4. Wrodzony przerost nadnerczy z niedoboru

11β‑hydroksylazy ............................................................... 12117. Przypadkowo wykryty guz nadnercza (incydentaloma)

Anna A. Kasperlik‑Załuska ......................................................... 12118. Rak nadnercza Anna A. Kasperlik‑Załuska ................................ 1214

E. Choroby rdzenia nadnerczy Włodzimierz Januszewicz, Andrzej Januszewicz, Aleksander Prejbisz ........ 1216

1. Fizjologia ........................................................................... 12162. Badania diagnostyczne ....................................................... 12162.1. Badania laboratoryjne ........................................................ 12162.1.1. Katecholaminy i ich metabolity ............................................ 12162.1.2. Próba czynnościowa ........................................................... 12162.2. Badania obrazowe .............................................................. 12163. Guz chromochłonny ............................................................ 12174. Złośliwy guz chromochłonny ................................................ 1221

F. Choroby jajników Piotr Skałba ..................................... 12221. Fizjologia ........................................................................... 12222. Badania diagnostyczne ....................................................... 12222.1. Objawy podmiotowe i przedmiotowe ................................... 12222.2. Badania laboratoryjne ........................................................ 12232.2.1. Podstawowe oznaczenia stężeń hormonów w surowicy ........... 12232.2.2. Próby czynnościowe ........................................................... 12242.3. Badania obrazowe .............................................................. 12243. Zaburzenia miesiączkowania ............................................... 12243.1. Pierwotny i wtórny brak miesiączki ...................................... 12243.1.1. Pierwotna niewydolność jajników ........................................ 12253.1.2. Wtórna niewydolność jajników ............................................ 12263.2. Inne zaburzenia miesiączkowania ........................................ 12263.2.1. Bolesne miesiączkowanie .................................................... 12263.2.2. Zespół napięcia przedmiesiączkowego ................................. 12264. Zespół policystycznych jajników ........................................... 12275. Guzy jajnika czynne hormonalnie ......................................... 12296. Zaburzenia okresu okołomenopauzalnego

i pomenopauzalnego .......................................................... 12306.1. Zaburzenia okresu okołomenopauzalnego ............................ 12306.2. Zaburzenia okresu pomenopauzalnego ................................ 12316.3. Zasady leczenia hormonalnego w okresie

okołomenopauzalnym i pomenopauzalnym .......................... 1231

G. Choroby jąder Krzysztof Kula, Jolanta Słowikowska‑Hilczer ..................................... 1232

1. Fizjologia ........................................................................... 12322. Badania diagnostyczne ....................................................... 12322.1. Objawy podmiotowe i przedmiotowe ................................... 12322.2. Badania laboratoryjne ........................................................ 12332.2.1. Badania hormonalne .......................................................... 12332.2.2. Badanie nasienia ................................................................ 12332.2.3. Badania genetyczne ........................................................... 1233

2.2.8. Markery osteogenezy i osteolizy .......................................... 11752.3. Badania obrazowe .............................................................. 11753. Nadczynność przytarczyc ..................................................... 11763.1. Pierwotna nadczynność przytarczyc...................................... 11763.2. Wtórna nadczynność przytarczyc ......................................... 11793.3. Trzeciorzędowa nadczynność przytarczyc .............................. 11794. Niedoczynność przytarczyc .................................................. 11804.1. Pierwotna niedoczynność przytarczyc ................................... 11804.2. Wtórna niedoczynność przytarczyc .......................................... 11824.3. Rzekoma niedoczynność przytarczyc .................................... 1182

D. Choroby kory nadnerczy ........................................... 11841. Fizjologia ........................................................................... 11841.1. Glikokortykosteroidy Anna A. Kasperlik‑Załuska ........................ 11841.2. Mineralokortykosteroidy Jadwiga Słowińska‑Srzednicka ............. 11861.3. Androgeny nadnerczowe Jadwiga Słowińska‑Srzednicka ............ 11862. Badania diagnostyczne ....................................................... 11872.1. Badania laboratoryjne ........................................................ 11872.1.1. Kortyzol Anna A. Kasperlik‑Załuska .......................................... 11872.1.2. 17‑hydroksykortykosteroidy (17‑OHKS) i wolne kortykoidy

w zbiórce dobowej moczu Anna A. Kasperlik‑Załuska................ 11872.1.3. ACTH Anna A. Kasperlik‑Załuska ............................................. 11882.1.4. Test pobudzania wydzielania kortyzolu syntetyczną

kortykotropiną Anna A. Kasperlik‑Załuska ................................ 11882.1.5. Test pobudzania wydzielania ACTH i kortyzolu

za pomocą CRH (test stymulacyjny z CRH) Anna A. Kasperlik‑Załuska ......................................................... 1188

2.1.6. Testy hamowania deksametazonem Anna A. Kasperlik‑Załuska ......................................................... 1188

2.1.7. Badania hormonalne układu renina–angiotensyna–aldosteron Jadwiga Słowińska‑Srzednicka .................................................... 1189

2.1.8. Androgeny nadnerczowe Jadwiga Słowińska‑Srzednicka ............ 11902.2. Badania obrazowe Anna A. Kasperlik‑Załuska .......................... 11902.2.1. Tomografia komputerowa ................................................... 11902.2.2. Rezonans magnetyczny ....................................................... 11912.2.3. Ultrasonografia .................................................................. 11912.2.4. Pozytonowa tomografia emisyjna (PET) ..............................11912.2.5. Scyntygrafia ....................................................................... 11913. Niedoczynność kory nadnerczy Anna A. Kasperlik‑Załuska ......... 11923.1. Przewlekła niedoczynność kory nadnerczy ............................ 11923.1.1. Pierwotna niedoczynność kory nadnerczy

(choroba Addisona) ............................................................ 11923.1.2. Wtórna niedoczynność kory nadnerczy ................................. 11953.2. Ostra niewydolność kory nadnerczy

(przełom nadnerczowy) ....................................................... 11964. Choroby przebiegające z nadmiarem glikokortykosteroidów

(zespół Cushinga) Anna A. Kasperlik‑Załuska ............................ 11974.1. Zespół Cushinga wywołany autonomicznym guzem

albo guzami kory nadnerczy ................................................ 11994.2. Subkliniczny zespoł Cushinga .................................................. 12004.3. Zespół Cushinga wywołany rozrostem guzkowym

nadnerczy .......................................................................... 12014.3.1. Rozrost makroguzkowy nadnerczy ....................................... 12014.3.2. Rozrost mikroguzkowy nadnerczy – pierwotny pigmentowany

drobnoguzkowy rozrost (dysplazja) kory nadnerczy................ 12014.4. Inne stany z nadmiarem glikokortykosteroidów ..................... 12024.4.1. Zespoły dziedziczne ............................................................ 12024.4.2. Zespoły czynnościowe ......................................................... 12025. Choroby przebiegające z zaburzeniami wydzielania

mineralokortykosteroidów Jadwiga Słowińska‑Srzednicka........... 12025.1. Nadciśnienie tętnicze zależne od nadmiaru

mineralokortykosteroidów ................................................... 1202

XXI

Spis treści

3.1.1. Guz insulinowy ................................................................... 12593.1.2. Guz gastrynowy ................................................................. 12613.1.3. Guz glukagonowy ............................................................... 12613.1.4. Guz wydzielający VIP (zespół Vernera i Morrisona) ................ 12613.1.5. Guz somatostatynowy ......................................................... 12613.1.6. Guzy neuroendokrynne trzustki nieczynne hormonalnie ......... 12623.1.7. Nowotwory neuroendokrynne wysokozróżnicowane

rozwijające się poza trzustką (rakowiaki) Barbara Jarząb,

Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska ...................................................... 12623.2. Raki neuroendokrynne w stopniu złośliwości G3

(niskozróżnicowane) Barbara Jarząb, Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska ................................... 1265

K. Zespoły wielogruczołowe ......................................... 12661. Poliendokrynopatie uwarunkowane autoimmunologicznie

Andrzej Lewiński..................................................................... 12661.1. Autoimmunologiczny zespół niedoczynności

wielogruczołowej typu 1 ..................................................... 12661.2. Autoimmunologiczny zespół niedoczynności

wielogruczołowej typu 2 ..................................................... 12681.3. Autoimmunologiczny zespół niedoczynności

wielogruczołowej typu 3 ..................................................... 12682. Zespoły mnogich nowotworów układu wydzielania

wewnętrznego Barbara Jarząb, Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska ......... 12692.1. Zespół gruczolakowatości wewnątrzwydzielniczej typu 1 ....... 12692.2. Zespół gruczolakowatości wewnątrzwydzielniczej typu 2 ....... 12712.3. Inne zespoły mnogich nowotworów układu

wydzielania wewnętrznego ................................................. 1273

L. Cukrzyca i zespół metaboliczny Jacek Sieradzki ....................................................................... 1274

1. Fizjologia ........................................................................... 12742. Badania diagnostyczne ....................................................... 12752.1. Glikemia ............................................................................ 12752.2. Hemoglobina glikowana (HbA1c) ........................................ 12762.3. Fruktozamina ..................................................................... 12772.4. Glukozuria ......................................................................... 12772.5. Ciała ketonowe w moczu i we krwi ...................................... 12772.6. Insulina ............................................................................. 12782.7. Peptyd C ............................................................................ 12782.8. Przeciwciała przeciwwyspowe ............................................. 12782.9. Próby czynnościowe ........................................................... 12792.9.1. Doustny test tolerancji glukozy ............................................ 12792.9.2. Test dożylnego obciążenia glukozą....................................... 12792.9.3. Ocena wrażliwości na insulinę ............................................. 12793. Cukrzyca ............................................................................ 12804. Cukrzyca a ciąża ...................................................................... 13004.1. Cukrzyca przedciążowa ........................................................... 13004.2. Cukrzyca ciążowa .................................................................... 13015. Ostre powikłania cukrzycy ....................................................... 13035.1. Kwasica i śpiączka ketonowa .................................................. 13035.2. Zespół hiperglikemiczno‑hiperosmolalny ................................. 13045.3. Kwasica mleczanowa .............................................................. 13055.4. Hipoglikemia polekowa ........................................................... 13066. Przewlekłe powikłania cukrzycy ............................................... 13086.1. Powikłania oczne .................................................................... 13086.1.1. Retinopatia cukrzycowa .......................................................... 13086.1.2. Inne powikłania oczne ............................................................ 13096.2. Nefropatia cukrzycowa ............................................................ 13096.3. Neuropatia cukrzycowa ........................................................... 13106.4. Zespół stopy cukrzycowej ........................................................ 13116.5. Powikłania makroangiopatyczne ............................................. 1313

2.2.4. Markery nowotworów z komórek płciowych ......................... 12342.2.5. Inne badania laboratoryjne ................................................. 12342.3. Badania obrazowe .............................................................. 12342.4. Badanie histologiczne ......................................................... 12343. Zaburzenia czynności jąder.................................................. 12343.1. Wnętrostwo ....................................................................... 12343.2. Pierwotna niewydolność hormonalna jąder .......................... 12363.3. Uszkodzenie kanalików jądra .............................................. 12373.4. Wtórna niewydolność hormonalna jąder .............................. 12374. Nowotwory jądra ............................................................... 12384.1. Inwazyjne nowotwory z komórek płciowych .......................... 12384.2. Inne nowotwory jądra ......................................................... 12395. Ginekomastia ..................................................................... 1239

H. Zaburzenia determinacji i różnicowania płci Krzysztof Kula, Jolanta Słowikowska‑Hilczer ..................................... 1241

1. Fizjologia ........................................................................... 12412. Badania diagnostyczne ....................................................... 12412.1. Objawy podmiotowe i przedmiotowe ................................... 12412.2. Badania laboratoryjne ........................................................ 12422.3. Badania obrazowe .............................................................. 12422.4. Badanie histologiczne ......................................................... 12423. Zaburzenia różnicowania płci gonadalnej

i somatycznej ..................................................................... 12423.1. Zaburzenie rozwoju płciowego jajnikowo‑jądrowe

lub z zaburzeniem chromosomów płciowych ......................... 12433.2. Zaburzenie rozwoju płciowego z prawidłowym lub

zaburzonym kariotypem ...................................................... 12433.2.1. Zaburzenie rozwoju płciowego 46,XY lub 45,X/46,XY ............ 12433.2.2. Zaburzenie rozwoju płciowego 46,XX ................................... 12444. Zaburzenia identyfikacji płciowej ......................................... 1244

I. Zaburzenia wzrastania i dojrzewania płciowego Ewa Małecka‑Tendera ............................................................... 1247

1. Fizjologia ........................................................................... 12472. Badania diagnostyczne ....................................................... 12472.1. Objawy podmiotowe i przedmiotowe ................................... 12472.2. Badania laboratoryjne ........................................................ 12482.3. Badania obrazowe .............................................................. 12493. Zaburzenia wzrastania ........................................................ 12493.1. Somatotropinowa niedoczynność przysadki .......................... 12493.2. Nadmierny wzrost .............................................................. 12504. Zaburzenia dojrzewania płciowego ...................................... 12514.1. Przedwczesne dojrzewanie płciowe ...................................... 12514.2. Opóźnione dojrzewanie płciowe .......................................... 1251

J. Choroby rozproszonego układu wewnątrzwydzielniczego ......................................... 1253

1. Fizjologia Barbara Jarząb, Barbara Krzyżanowska‑Świniarska, Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska ...................................................... 1253

2. Badania diagnostyczne Barbara Krzyżanowska‑Świniarska .......... 12532.1. Objawy podmiotowe i przedmiotowe ................................... 12532.2. Badania laboratoryjne ........................................................ 12542.2.1. Markery swoiste ................................................................. 12542.2.2. Markery nieswoiste ............................................................ 12552.2.3. Próby czynnościowe ........................................................... 12552.3. Badania obrazowe .............................................................. 12552.3.1. USG, TK, MR ...................................................................... 12552.3.2. Scyntygrafia ....................................................................... 12562.4. Badania morfologiczne ....................................................... 12573. Nowotwory neuroendokrynne ............................................. 12573.1. Nowotwory neuroendokrynne w stopniu złośliwości

G1 i G2 Barbara Krzyżanowska‑Świniarska ................................. 1258

XXII

Spis treści

D. Choroby kłębuszków nerkowych ............................ 13791. Klasyfikacja i ogólna charakterystyka kłębuszkowych

zapaleń nerek Marian Klinger, Robert Drabczyk.......................... 13792. Glomerulopatie pierwotne ................................................... 13812.1. Ostre kłębuszkowe zapalenie nerek (poinfekcyjne, rozplemowe

śródwłośniczkowe) Marian Klinger, Ilona Dziemianko ................. 13812.2. Gwałtownie postępujące kłębuszkowe zapalenie nerek

(rozplemowe zewnątrzwłośniczkowe kłębuszkowe zapalenie nerek) Marian Klinger, Ilona Dziemianko .................................... 1382

2.3. Mezangialne kłębuszkowe zapalenie nerek Marian Klinger, Ilona Dziemianko ................................................. 1384

2.3.1. Nefropatia IgA ................................................................... 13852.3.2. Nefropatia IgM .................................................................. 13862.3.3. Inne postaci mezangialnego kłębuszkowego

zapalenia nerek .................................................................. 13862.4. Błoniastorozplemowe kłębuszkowe zapalenie nerek

(mezangialno‑włośniczkowe kłębuszkowe zapalenie nerek) Marian Klinger, Ilona Dziemianko ................................................. 1386

2.5. Submikroskopowe kłębuszkowe zapalenie nerek Marian Klinger, Krzysztof Kazimierczak ........................................... 1387

2.6. Ogniskowe segmentowe stwardnienie kłębuszków nerkowych Marian Klinger, Krzysztof Kazimierczak ....................... 1389

2.7. Błoniaste kłębuszkowe zapalenie nerek Marian Klinger, Krzysztof Kazimierczak ........................................... 1390

2.8. Włókienkowe i immunotaktoidalne kłębuszkowe zapalenie nerek Marian Klinger, Krzysztof Kazimierczak ................ 1392

3. Glomerulopatie wtórne ....................................................... 13923.1. Glomerulopatie wtórne zapalne ........................................... 13923.1.1. Nefropatia toczniowa Zbigniew Hruby .................................. 13923.1.2. Wtórne gwałtownie postępujące kłębuszkowe zapalenie

nerek (wtórne rozplemowe zewnątrzwłośniczkowe kłębuszkowe zapalenie nerek) Zbigniew Hruby, Marian Klinger .... 1394

3.1.3. Wtórne ogniskowe segmentowe stwardnienie kłębuszków nerkowych Zbigniew Hruby ................................ 1395

3.1.4. Wtórne błoniastorozplemowe kłębuszkowe zapalenie nerek Zbigniew Hruby ........................................... 1395

3.1.5. Wtórne błoniaste kłębuszkowe zapalenie nerek Zbigniew Hruby ...................................................................... 1396

3.1.6. Wtórne mezangialne kłębuszkowe zapalenie nerek Zbigniew Hruby ...................................................................... 1397

3.1.7. Wtórne submikroskopowe kłębuszkowe zapalenie nerek Zbigniew Hruby ...................................................................... 1397

3.2. Glomerulopatie wtórne niezapalne ...................................... 13973.2.1. Nefropatia cukrzycowa Edward Franek, Franciszek Kokot ............ 13973.2.2. Skrobiawica nerek Zbigniew Hruby ....................................... 14013.2.3. Choroba złogów immunoglobulin monoklonalnych

Zbigniew Hruby ...................................................................... 14013.2.4. Glomerulopatia lipoproteinowa

Marian Klinger, Krzysztof Kazimierczak ........................................... 14024. Glomerulopatie wrodzone ................................................... 14024.1. Zespół Alporta Marian Klinger, Krzysztof Kazimierczak ................. 14024.2. Nefropatia cienkich błon podstawnych

Marian Klinger, Robert Drabczyk .................................................. 14044.3. Choroba Fabry’ego Marian Klinger, Robert Drabczyk .................. 14044.4. Wrodzone zespoły nerczycowe

Marian Klinger, Krzysztof Kazimierczak ........................................... 14045. Zespół nerczycowy Marian Klinger, Sławomir C. Zmonarski ........... 1404

E. Śródmiąższowe zapalenie nerek Stanisław Czekalski.................................................................. 1409

1. Ostre śródmiąższowe (cewkowo‑śródmiąższowe) zapalenie nerek .................................................................. 1410

2. Przewlekłe śródmiąższowe (cewkowo‑śródmiąższowe) zapalenie nerek .................................................................. 1412

6.6. Zmiany skórne ......................................................................... 13146.7. Zmiany stawowe ..................................................................... 13156.8. Zmiany kostne ......................................................................... 13156.9. Zaburzenia psychologiczne i psychiczne .................................. 13167. Zespół metaboliczny ............................................................ 1316

Ł. Zaburzenia odżywiania ............................................. 13181. Neuroendokrynna kontrola głodu i sytości

Bogusława Baranowska ............................................................ 13192. Zaburzenia zachowania związane z odżywianiem

Bogusława Baranowska ............................................................ 13192.1. Jadłowstręt psychiczny ........................................................ 13192.2. Żarłoczność psychiczna (bulimia) ......................................... 13223. Otyłość prosta Barbara Krzyżanowska‑Świniarska ....................... 1323

V Choroby nerek i dróg moczowych red. Franciszek Kokot ........................................................ 1329

A. Fizjologia Franciszek Kokot, Edward Franek, Małgorzata Wągrowska‑Danilewicz .............................................. 1331

B. Badania diagnostyczne.............................................. 13341. Objawy podmiotowe Franciszek Kokot, Edward Franek ............... 13341.1. Ból .................................................................................... 13341.2. Zaburzenia w oddawaniu moczu ......................................... 13342. Objawy przedmiotowe Franciszek Kokot, Edward Franek ............. 13342.1. Obrzęki .............................................................................. 13342.2. Krwiomocz ......................................................................... 13342.3. Nadciśnienie tętnicze .......................................................... 13343. Badania laboratoryjne Franciszek Kokot, Edward Franek ............. 13343.1. Ocena czynności poszczególnych odcinków nefronu .............. 13343.2. Badanie ogólne moczu ....................................................... 13363.2.1. Cechy fizyczne moczu ......................................................... 13373.2.2. Cechy biochemiczne moczu ................................................. 13373.2.3. Cechy morfologiczne moczu ................................................ 13393.3. Badania krwi...................................................................... 13403.3.1. Kreatynina ......................................................................... 13403.3.2. Mocznik............................................................................. 13403.3.3. Kwas moczowy ................................................................... 13404. Badania obrazowe Jerzy Walecki, Ewa Gorczyca‑Wiśniewska ......... 13414.1. Radiogram przeglądowy jamy brzusznej ............................... 13414.2. Ultrasonografia .................................................................. 13414.3. Urografia klasyczna (rentgenowska) ..................................... 13434.4. Uretrografia i cystografia ..................................................... 13444.5. Pielografia ......................................................................... 13454.6. Tomografia komputerowa ................................................... 13464.7. Badania radioizotopowe ..................................................... 13474.8. Rezonans magnetyczny ....................................................... 13485. Badania morfologiczne ....................................................... 13495.1. Biopsja nerki Franciszek Kokot, Edward Franek .......................... 13495.2. Ocena histologiczna Małgorzata Wągrowska‑Danilewicz ............. 13496. Badania mikrobiologiczne Franciszek Kokot, Edward Franek ......... 1350

C. Niewydolność nerek ................................................... 13531. Ostre uszkodzenie nerek (ostra niewydolność nerek)

Michał Myśliwiec .................................................................... 13532. Przewlekła choroba nerek Michał Myśliwiec ........................... 13613. Leczenie nerkozastępcze ..................................................... 13703.1. Hemodializoterapia Bolesław Rutkowski................................. 13703.2. Dializa otrzewnowa Zofia Wańkowicz .................................... 13723.3. Przeszczepianie nerki Magdalena Durlik ................................ 1375

XXIII

Spis treści

3.1. Ostra martwica kory nerek .................................................. 14744. Ciąża u chorej z przewlekłą niewydolnością nerek ................. 14744.1. Ciąża w okresie przeddializacyjnym ...................................... 14744.2. Ciąża podczas leczenia dializami.......................................... 14744.3. Ciąża po przeszczepieniu nerki ............................................ 14755. Nadciśnienie tętnicze a ciąża ............................................... 14755.1. Stan przedrzucawkowy ....................................................... 14755.2. Rzucawka ...........................................................................1476

VI Choroby układu krwiotwórczego red. Andrzej Hellmann ...................................................... 1477

A. Fizjologia ................................................................... 14791. Hematopoeza Wiesław Wiktor Jędrzejczak ................................ 14792. Krzepnięcie krwi i fibrynoliza Krystyna Zawilska ...................... 1482

B. Objawy podmiotowe i przedmiotowe Andrzej Hellmann ................................................................... 1489

1. Objawy podmiotowe .......................................................... 14892. Objawy przedmiotowe ........................................................ 14892.1. Powiększenie węzłów chłonnych .......................................... 14892.2. Powiększenie śledziony ....................................................... 14902.3. Objawy przedmiotowe skaz krwotocznych ............................ 1491

C. Badania laboratoryjne i morfologiczne ............. 14921. Badanie morfologii krwi Janusz Kabata, Andrzej Hellmann.......... 14921.1. Erytrocyty........................................................................... 14931.1.1. Hemoglobina ..................................................................... 14931.1.2. Liczba erytrocytów i hematokryt .......................................... 14931.1.3. Wskaźniki erytrocytowe ...................................................... 14931.1.4. Retikulocyty ....................................................................... 14941.1.5. Erytrogram ......................................................................... 14951.2. Leukocyty .......................................................................... 14961.3. Płytki krwi .......................................................................... 14972. Badania w niedokrwistościach

Maria Podolak‑Dawidziak, Bogdan Solnica ...................................... 14982.1. Badania przemian hemoglobiny .......................................... 14982.1.1. Haptoglobina i hemopeksyna .............................................. 14982.1.2. Wolna hemoglobina w surowicy i w moczu .......................... 14982.1.3. Methemoglobina ................................................................ 14982.1.4. Hemosyderyna ................................................................... 14982.1.5. Bilirubina ........................................................................... 14992.1.6. Elektroforeza hemoglobiny .................................................. 14992.2. Ocena jakości erytrocytów ................................................... 14992.2.1. Oporność osmotyczna erytrocytów ....................................... 14992.2.2. Badanie hemolizy w zakwaszonym glicerolu ......................... 14992.2.3. Enzymy wewnątrzkrwinkowe ............................................... 14992.2.4. Czas przeżycia erytrocytów .................................................. 15002.3. Ocena gospodarki żelazowej ............................................... 15002.3.1. Żelazo w surowicy .............................................................. 15002.3.2. Wysycenie transferyny żelazem ............................................ 15002.3.3. Całkowita zdolność wiązania żelaza ..................................... 15012.3.4. Rozpuszczalny receptor dla transferyny ................................ 15012.3.5. Ferrytyna ........................................................................... 15012.3.6. Protoporfiryna cynkowa ...................................................... 15012.3.7. Próba doustnego obciążenia żelazem ................................... 15022.3.8. Badanie wydalania żelaza z moczem .................................... 15022.4. Inne czynniki wpływające na erytropoezę ............................. 15022.4.1. Erytropoetyna .................................................................... 1502

F. Tubulopatie Jan Zawadzki .............................................. 14151. Glukozuria nerkowa ............................................................ 14152. Nerkowa kwasica cewkowa ................................................ 14162.1. Kwasica cewkowa bliższa .................................................... 14162.2. Kwasice cewkowe dalsze .................................................... 14172.3. Nerkowa kwasica cewkowa typu 4 ...................................... 14183. Cystynuria .......................................................................... 14194. Rodzinna krzywica hipofosfatemiczna .................................. 14205. Zespół Gitelmana ............................................................... 14216. Zespół Barttera ................................................................... 14227. Moczówka prosta nerkowa ................................................. 14238. Zespół Fanconiego ............................................................. 1424

G. Kamica nerkowa Władysław Sułowicz, Tomasz Stompór, Robert Drabczyk ...................... 1425

H. Nefropatia zaporowa Władysław Sułowicz, Maciej Drożdż .............................................. 1433

I. Zakażenia układu moczowego Jan Duława, Robert Drabczyk ...................................................... 1436

J. Nowotwory układu moczowego Andrzej Książek, Wojciech Załuska ................................................ 1447

1. Guzy nerki ......................................................................... 14471.1. Rak nerkowokomórkowy ..................................................... 14471.2. Rak miedniczki nerkowej i moczowodu ................................ 14502. Rak pęcherza moczowego ................................................... 14503. Rak cewki moczowej........................................................... 1451

K. Torbiele nerek Michał Nowicki ....................................... 14521. Torbiele proste nerek .......................................................... 14522. Nabyta torbielowatość nerek ............................................... 14533. Zwyrodnienie wielotorbielowate nerek ................................. 14534. Torbielowatość rdzenia nerek .............................................. 14555. Nefronoftyza ...................................................................... 14556. Gąbczastość rdzenia nerek .................................................. 14567. Wielotorbielowata dysplazja nerek ....................................... 1456

L. Wady wrodzone układu moczowego Jacek A. Pietrzyk ..................................................................... 1457

1. Wady wrodzone nerek ........................................................ 14572. Wady wrodzone dróg moczowych ........................................ 14582.1. Wady moczowodów ........................................................... 14592.2. Wady pęcherza moczowego ................................................ 14592.3. Wady cewki moczowej ........................................................ 14602.4. Odpływ pęcherzowo‑moczowodowy .................................... 1460

Ł. Układ krążenia w chorobach nerek ........................ 14621. Choroby serca u osób z upośledzoną czynnością nerek

Jacek Imiela, Krzysztof J. Filipiak .................................................. 14622. Nadciśnienie tętnicze w chorobach nerek

Andrzej Więcek, Jerzy Chudek ..................................................... 1465

M. Leczenie żywieniowe w chorobach nerek Edward Franek, Michał Nowicki ................................................... 1468

N. Zasady stosowania leków u osób z chorobami nerek Bolesław Rutkowski, Andrzej Chamienia, Bogdan Biedunkiewicz ............ 1472

O. Nerki a ciąża Władysław Sułowicz, Tomasz Stompór ............... 14731. Fizjologia ........................................................................... 14732. Zakażenia układu moczowego podczas ciąży ........................ 14733. Ostra niewydolność nerek związana z ciążą i porodem ........... 1473

XXIV

Spis treści

6.2.1. Niedokrwistość hemolityczna autoimmunologiczna ............... 15436.2.2. Niedokrwistość hemolityczna z aloimmunizacji ..................... 15456.2.3. Niedokrwistość hemolityczna mikroangiopatyczna ................ 15456.2.4. Nocna napadowa hemoglobinuria ....................................... 15467. Niedokrwistość aplastyczna ................................................. 1547

E. Białaczki ostre Jerzy Hołowiecki ...................................... 15501. Ostre białaczki szpikowe ..................................................... 15502. Ostre białaczki/chłoniaki limfoblastyczne .............................. 1563

F. Zespoły mielodysplastyczne Jadwiga Dwilewicz‑Trojaczek ...................................................... 1569

G. Nowotwory mieloproliferacyjne ......................... 15751. Przewlekła białaczka szpikowa

Andrzej Hellmann, Witold Prejzner ............................................... 15752. Czerwienica prawdziwa Irena Frydecka ................................. 15793. Nadpłytkowość samoistna Irena Frydecka ............................. 15824. Samoistne włóknienie szpiku Irena Frydecka ......................... 15845. Przewlekła białaczka eozynofilowa i eozynofilia idiopatyczna

Andrzej Hellmann, Witold Prejzner ............................................... 15876. Mastocytoza Andrzej Hellmann, Andrzej Mital ........................... 15907. Przewlekła białaczka neutrofilowa Andrzej Hellmann .............. 15938. Przewlekła białaczka mielomonocytowa

Andrzej Hellmann, Andrzej Mital .................................................. 15949. Atypowa postać przewlekłej białaczki szpikowej

Andrzej Hellmann ................................................................... 1597

H. Zespoły limfoproliferacyjne ..................................... 15981. Przewlekłe białaczki limfatyczne Tadeusz Robak..................... 15981.1. Przewlekła białaczka limfocytowa B‑komórkowa ................... 15981.2. Białaczka włochatokomórkowa............................................ 16021.3. Białaczka prolimfocytowa.................................................... 16031.4. Białaczka z dużych ziarnistych limfocytów ............................ 16042. Chłoniaki nieziarnicze Krzysztof Warzocha .............................. 16053. Chłoniak Hodgkina (ziarnica złośliwa) Janusz Meder .............. 16194. Gammapatie monoklonalne Anna Dmoszyńska ...................... 16244.1. Szpiczak plazmocytowy ....................................................... 16254.2. Makroglobulinemia Waldenströma ...................................... 16304.3. Choroby łańcuchów ciężkich ................................................ 1631

I. Niedobory odporności Jacek Roliński, Tomasz Sacha ........ 1633

J. Zaburzenia hemostazy ............................................. 16431. Skazy krwotoczne płytkowe Krystyna Zawilska ....................... 16431.1. Małopłytkowości ................................................................ 16431.1.1. Małopłytkowości uwarunkowane zmniejszonym

wytwarzaniem płytek krwi (małopłytkowości „centralne”) ....... 16441.1.2. Pierwotna małopłytkowość immunologiczna ......................... 16451.1.3. Małopłytkowości „obwodowe” immunologiczne ................... 16501.1.4. Małopłytkowości „obwodowe”nieimmunologiczne ................ 16511.1.5. Małopłytkowości związane z sekwestracją płytek krwi

(hipersplenizmem) .............................................................. 16541.1.6. Małopłytkowości z rozcieńczenia ............................................. 16541.2. Nadpłytkowości................................................................... 16541.3. Zaburzenia czynności płytek krwi (trombocytopatie) ............... 16541.3.1. Wrodzone zaburzenia błony płytkowej .................................. 16541.3.2. Zaburzenia sekrecji i/lub przekazywania sygnału ................... 16561.3.3. Defekty struktury lub cytoszkieletu białek płytkowych ............ 16571.3.4. Defekt prokoagulacyjnej czynności płytek (zespół Scotta) ........ 16571.3.5. Nabyte zaburzenia czynności płytek krwi ................................. 16572. Skazy krwotoczne naczyniowe Krystyna Zawilska .................... 16583. Skazy krwotoczne osoczowe Jerzy Windyga ........................... 1660

2.4.2. Kwas foliowy ...................................................................... 15022.4.3. Witamina B12 ..................................................................... 15022.5. Przeciwciała przeciwko erytrocytom (test Coombsa) .............. 15033. Badania układu granulocytowego

Tomasz Sacha, Bogdan Solnica .................................................... 15033.1. Badania mobilizacji granulocytów........................................ 15033.2. Badania chemotaksji .......................................................... 15033.3. Badania fagocytozy ............................................................ 15033.4. Aktywność fosfatazy zasadowej granulocytów ...................... 15043.5. Aktywność peroksydazy granulocytów .................................. 15043.6. Aktywność esteraz leukocytów ............................................ 15053.7. Zawartość ciał tłuszczowych barwionych Sudanem

czarnym B w granulocytach ................................................. 15063.8. Zawartość substancji PAS‑dodatnich .................................... 15064. Immunoglobuliny Anna Dmoszyńska ..................................... 15074.1. Elektroforeza białek ............................................................ 15074.2. Immunofiksacja .................................................................. 15084.3. Stężenie immunoglobulin .................................................... 15085. Badania krzepnięcia krwi i fibrynolizy

Bogdan Solnica, Anetta Undas .................................................... 15095.1. Fibrynogen ........................................................................ 15095.2. Inne czynniki krzepnięcia .................................................... 15105.3. Oporność na aktywowane białko C ...................................... 15105.4. Antytrombina ..................................................................... 15115.5. Białko C i białko S............................................................... 15125.6. Czynnik von Willebranda ..................................................... 15125.7. Produkty degradacji fibryny i fibrynogenu ............................. 15135.8. Badania czynności płytek krwi ............................................. 15135.9. Markery generacji trombiny ................................................. 15135.10. Czas krwawienia ................................................................ 15145.11. Próby naczyniowe .............................................................. 15146. Badanie szpiku Andrzej Hellmann, Wanda Knopińska‑Posłuszny...... 15146.1. Biopsja szpiku .................................................................... 15156.2. Ocena mikroskopowa szpiku ............................................... 15177. Badania immunofenotypu komórek krwi

Andrzej Hellmann, Krzysztof Lewandowski ...................................... 15188. Badania genetyczne Olga Haus ........................................... 15228.1. Cytogenetyka klasyczna ...................................................... 15228.2. Cytogenetyka molekularna .................................................. 15228.3. Łańcuchowa reakcja polimerazy .......................................... 15238.4. Inne metody badań genetycznych ........................................ 15248.5. Zastosowanie badań genetycznych w chorobach

układu krwiotwórczego ....................................................... 1524

D. Niedokrwistości Maria Podolak‑Dawidziak ........................ 15261. Niedokrwistość pokrwotoczna ............................................. 15262. Niedokrwistość z niedoboru żelaza ...................................... 15273. Niedokrwistość syderoblastyczna ......................................... 15304. Niedokrwistość chorób przewlekłych .................................... 15315. Niedokrwistość megaloblastyczna........................................ 15325.1. Niedokrwistość z niedoboru witaminy B12 ............................ 15325.2. Niedokrwistość z niedoboru kwasu foliowego ....................... 15356. Niedokrwistości hemolityczne .............................................. 15366.1. Niedokrwistości hemolityczne wrodzone .............................. 15376.1.1. Sferocytoza wrodzona ......................................................... 15376.1.2. Niedobór dehydrogenazy glukozo‑6‑fosforanowej ................. 15386.1.3. Niedobór kinazy pirogronianowej ........................................ 15396.1.4. Methemoglobinemia .......................................................... 15406.1.5. Talasemie (niedokrwistości tarczowatokrwinkowe) ................ 15416.1.6. Niedokrwistość sierpowatokrwinkowa ................................. 15426.2. Niedokrwistości hemolityczne nabyte ................................... 1543

XXV

Spis treści

1.7. Krioglobuliny .......................................................................... 17051.8. Składowe dopełniacza ............................................................. 17061.9. Kompleksy immunologiczne .................................................... 17061.10. Markery obrotu kostnego ........................................................ 17071.10.1. Markery kościotworzenia ........................................................ 17071.10.2. Markery resorpcji kostnej ........................................................ 17072. Badania obrazowe

Jadwiga Staniszewska‑Varga, Małgorzata Serafin‑Król, Anna Ciechomska .... 17072.1. Radiogramy ....................................................................... 17072.2. Tomografia komputerowa ................................................... 17122.3. Rezonans magnetyczny ....................................................... 17142.4. Scyntygrafia ....................................................................... 17162.5. Ultrasonografia .................................................................. 17173. Artroskopia Władysław Manikowski, Leszek Romanowski .............. 17184. Badanie płynu stawowego Irena Zimmermann‑Górska .............. 17205. Badania neurofizjologiczne Juliusz Huber .............................. 17225.1. Badanie elektromiograficzne ............................................... 17225.2. Badanie elektroneurograficzne ............................................ 17246. Densytometria kości Witold Tłustochowicz .............................. 17256.1. Dwuwiązkowa absorpcjometria rentgenowska...................... 17256.2. Ilościowa tomografia komputerowa i metoda

ultradźwiękowa .................................................................. 1727

D. Choroby układowe tkanki łącznej ...................... 17281. Reumatoidalne zapalenie stawów

Anna Filipowicz‑Sosnowska ........................................................ 17282. Choroba Stilla u dorosłych Irena Zimmermann‑Górska ............... 17413. Toczeń rumieniowaty układowy Jacek Musiał ........................ 17434. Toczeń polekowy Jacek Musiał ............................................. 17515. Zespół antyfosfolipidowy

Irena Zimmermann‑Górska, Jacek Musiał, Jana Skrzypczak ................... 17526. Twardzina układowa

Stanisław Sierakowski, Matylda Sierakowska ................................... 17567. Rozlane zapalenie powięzi z eozynofilią

Stanisław Sierakowski, Matylda Sierakowska ................................... 17648. Zapalenie wielomięśniowe i skórno‑mięśniowe

Hanna Chwalińska‑Sadowska, Paweł Mielnik ................................... 17659. Mieszana choroba tkanki łącznej i zespoły nakładania

Hanna Chwalińska‑Sadowska, Marzena Olesińska ............................. 177010. Układowe zapalenia naczyń

Andrzej Szczeklik, Jacek Musiał.................................................... 177410.1. Ziarniniakowatość Wegenera............................................... 177410.2. Mikroskopowe zapalenie naczyń .......................................... 177810.3. Zespół Churga i Strauss ....................................................... 177910.4. Choroba Goodpasture’a ..................................................... 178010.5. Zapalenie małych naczyń skóry ............................................ 178210.6. Plamica Henocha i Schönleina ............................................. 178310.7. Pokrzywkowe zapalenie naczyń ........................................... 178410.8. Zapalenie naczyń związane z samoistną krioglobulinemią

mieszaną ........................................................................... 178410.9. Guzkowe zapalenie tętnic ................................................... 178510.10. Choroba Kawasakiego ........................................................ 178610.11. Choroba Behçeta ................................................................ 178710.12. Wtórne układowe zapalenia naczyń ..................................... 178810.12.1. Układowe zapalenia naczyń w przebiegu chorób

układowych tkanki łącznej ................................................ 178810.12.2. Układowe zapalenia naczyń w przebiegu

nowotworów złośliwych .................................................... 178810.12.3. Układowe zapalenia naczyń w przebiegu zakażeń ............. 178810.12.4. Układowe zapalenia naczyń wywołane lekami .................. 178911. Polimialgia reumatyczna Irena Zimmermann‑Górska ................. 178912. Zespół Sjögrena Irena Zimmermann‑Górska ............................. 1790

3.1. Skazy krwotoczne osoczowe wrodzone ................................. 16603.1.1. Hemofilia A ....................................................................... 16603.1.2. Hemofilia B ........................................................................ 16623.1.3. Choroba von Willebranda.................................................... 16643.1.4. Wrodzone niedobory innych czynników krzepnięcia............... 16653.2. Skazy krwotoczne osoczowe nabyte ..................................... 16653.2.1. Zaburzenia krzepnięcia wywołane niedoborem witaminy K .... 16653.2.2. Zaburzenia krzepnięcia w chorobach wątroby ....................... 16663.2.3. Rozsiane krzepnięcie wewnątrznaczyniowe .......................... 16673.2.4. Inne nabyte skazy krwotoczne osoczowe .............................. 16684. Stany nadkrzepliwości Anetta Undas .................................... 1669

K. Techniki lecznicze ................................................... 16731. Transfuzjologia kliniczna Magdalena Łętowska, Aleksandra Rosiek ... 16731.1. Stosowanie krwi i jej składników – zasady ogólne ................. 16731.2. Stosowanie krwi i jej składników – zasady szczegółowe......... 16771.2.1. Krew pełna konserwowana ................................................. 16771.2.2. Koncentrat krwinek czerwonych .......................................... 16771.2.3. Ubogoleukocytarny koncentrat krwinek czerwonych .............. 16781.2.4. Przemywany koncentrat krwinek czerwonych ........................ 16781.2.5. Koncentrat krwinek płytkowych ........................................... 16781.2.6. Koncentrat granulocytarny .................................................. 16801.2.7. Napromieniowane składniki krwi ......................................... 16801.2.8. Osocze świeżo mrożone ...................................................... 16811.2.9. Krioprecypitat .................................................................... 16811.2.10. Albumina .......................................................................... 16811.2.11 Immunoglobuliny ............................................................... 16822. Hemafereza lecznicza Andrzej Hellmann, Maria Bieniaszewska ..... 14823. Przeszczepianie komórek krwiotwórczych

Jan Zaucha, Andrzej Hellmann .................................................... 1683

VII Choroby reumatyczne red. Irena Zimmermann‑Górska ......................................... 1691

A. Podział chorób reumatycznych Irena Zimmermann‑Górska ......................................................... 1693

B. Objawy podmiotowe i przedmiotowe Irena Zimmermann‑Górska ......................................................... 1695

1. Objawy podmiotowe .......................................................... 16951.1. Ból .................................................................................... 16951.2. Sztywność .......................................................................... 16952. Badanie przedmiotowe układu ruchu ................................... 16952.1. Stawy kręgosłupa ............................................................... 16952.2. Stawy krzyżowo‑biodrowe ................................................... 16962.3. Stawy kończyn ................................................................... 16972.3.1 Stawy skroniowo‑żuchwowe ................................................ 17002.3.2 Badanie mięśni .................................................................. 17002.3.3 Badanie ścięgien i tkanek okołostawowych .......................... 1700

C. Badania diagnostyczne ......................................... 17011. Badania laboratoryjne Beata Nowak, Piotr Wiland ................... 17011.1. Szybkość opadania krwinek czerwonych

(odczyn Biernackiego, OB) ....................................................... 17011.2. Czynnik reumatoidalny ............................................................ 17011.3. Przeciwciała przeciwko cyklicznemu cytrulinowanemu

peptydowi ............................................................................... 17021.4. Przeciwciała przeciwjądrowe ................................................... 17021.5. Przeciwciała antyfosfolipidowe................................................ 17041.6. Przeciwciała przeciwko cytoplazmie neutrofilow ...................... 1705

XXVI

Spis treści

1.1. Zmiany w układzie ruchu związane z cukrzycą ...................... 18501.2. Zmiany w układzie ruchu związane z chorobami tarczycy ....... 18521.2.1. Zmiany w przebiegu tyreotoksykozy ..................................... 18521.2.2. Zmiany w przebiegu niedoczynności tarczycy ........................ 18521.3. Zmiany w układzie ruchu towarzyszące zaburzeniom

wydzielania glikokortykosteroidów ...................................... 18531.3.1. Zmiany w przebiegu zespołu Cushinga ................................. 18531.3.2. Zmiany w przebiegu niedoczynności kory nadnerczy .............. 18532. Zaburzenia układu krwiotwórczego w chorobach

reumatycznych Maria Podolak‑Dawidziak ................................ 18533. Osteoartropatia przerostowa Irena Zimmermann‑Górska ........... 18554. Skrobiawica Anna Filipowicz‑Sosnowska .................................. 18575. Rumień guzowaty i zapalenie tkanki tłuszczowej

Irena Zimmermann‑Górska ......................................................... 18605.1. Rumień guzowaty ............................................................... 18605.2. Zapalenie tkanki tłuszczowej ............................................... 18616. Martwica jałowa kości Mariusz Korkosz................................. 18627. Dysplazje kostno‑stawowe Mariusz Korkosz ........................... 18648. Nowotwory układu ruchu Eugeniusz Józef Kucharz ................... 18678.1. Nowotwory stawów i tkanek okołostawowych ...................... 18678.1.1. Nowotwory niezłośliwe stawów ........................................... 18678.1.2. Nowotwory złośliwe stawów ............................................... 18688.2. Nowotwory kości ................................................................ 18688.2.1. Nowotwory komórek wytwarzających kość ........................... 18688.2.2. Nowotwory komórek wytwarzających chrząstkę .................... 18698.2.3. Struniak ............................................................................. 18708.3. Nowotwory mięśni szkieletowych ........................................ 18708.3.1. Mięśniaki prążkowanokomórkowe ....................................... 18708.3.2. Mięsak mięśni poprzecznie prążkowanych

(mięśniakomięsak prążkowanokomórkowy) .......................... 1870

M. Kinezyterapia w chorobach układu ruchu Barbara Krzyśko ..................................................................... 1871

1. Metody i techniki kinezyterapii ............................................ 18712. Usprawnianie w różnych okresach choroby ........................... 1872

VIII Choroby alergiczne red. Marek L. Kowalski ...................................................... 1873

A. Alergia i jej patofizjologia Marek L. Kowalski ............... 18751. Rodzaje nadwrażliwości ...................................................... 18752. Alergia atopowa................................................................. 18763. Alergie IgE‑zależne nieatopowe ........................................... 1878

B. Badania diagnostyczne Jerzy Kruszewski ...................... 18791. Badania laboratoryjne ........................................................ 18791.1. Immunoglobulina klasy E (IgE) ............................................ 18791.2 Eozynofile we krwi obwodowej i wydzielinach ...................... 18801.3. Tryptaza ............................................................................. 18801.4. Histamina i metylohistamina ............................................... 18801.5. Inhibitor składowej C1 układu dopełniacza ........................... 18811.6. Kompleksy immunologiczne ................................................ 18812. Testy skórne ....................................................................... 18812.1. Testy skórne punktowe i śródskórne ..................................... 18812.2. Testy płatkowe ................................................................... 18833. Próby prowokacyjne ........................................................... 18853.1. Próba prowokacyjna donosowa ........................................... 18853.2. Próby prowokacyjne z lekami .............................................. 18853.2.1. Próba prowokacyjna z kwasem acetylosalicylowym ............... 18864. Badanie cytologiczne wymazu z nosa ................................... 1887

E. Zapalenia stawów z zajęciem stawów kręgosłupa ................................................................ 1794

1. Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa Irena Zimmermann‑Górska ......................................................... 1794

2. Łuszczycowe zapalenie stawów Jacek Szechiński .................... 17993. Reaktywne zapalenie stawów Brygida Kwiatkowska ................ 18044. Zapalenia stawów w przebiegu nieswoistych zapaleń jelit

Piotr Wiland, Jacek Szechiński ..................................................... 1808

F. Choroba zwyrodnieniowa stawów Leszek Szczepański .................................................................. 1811

G. Infekcyjne (septyczne) zapalenie stawów Mariusz Korkosz ..................................................................... 1819

H. Choroby związane z obecnością kryształów Irena Zimmermann‑Górska ......................................................... 1822

1. Dna moczanowa ................................................................ 18222. Chondrokalcynoza .............................................................. 18253. Zapalenia stawów wywoływane przez apatyty ...................... 18274. Inne odczyny zapalne w stawach wywołane

przez kryształy .................................................................... 1827

I. Choroby metaboliczne kości ................................... 18281. Osteoporoza Witold Tłustochowicz ......................................... 18282. Osteomalacja Witold Tłustochowicz ....................................... 18333. Choroba Pageta Mariusz Korkosz .......................................... 1834

J. Reumatyzm tkanek miękkich Włodzimierz Samborski .... 18371. Tendopatie i entezopatie ..................................................... 18371.1. Zespół bolesnego barku ...................................................... 18371.2. Inne entezopatie ................................................................ 18382. Periartropatie ..................................................................... 18383. Zapalenia pochewek ścięgnistych ........................................ 18384. Zapalenia kaletek maziowych .............................................. 18385. Fibromialgia ....................................................................... 18386. Zespoły bólowe kręgosłupa ................................................. 18397. Inne zespoły bólowe ........................................................... 1839

K. Zaburzenia nerwowo‑naczyniowe Eugeniusz Józef Kucharz ............................................................ 1840

1. Neuropatie uciskowe nerwów obwodowych ......................... 18401.1. Zespół otworu górnego klatki piersiowej .............................. 18411.2. Neuropatie uciskowe nerwu pośrodkowego.......................... 18411.2.1. Zespół mięśnia nawrotnego obłego ...................................... 18411.2.2. Zespół cieśni nadgarstka ..................................................... 18411.3. Zespół nerwu międzykostnego przedniego przedramienia ...... 18421.4. Neuropatie uciskowe nerwu łokciowego .............................. 18421.4.1. Zespół kanału łokciowego ................................................... 18421.4.2. Zespół kanału nadgarstka nerwu łokciowego ........................ 18431.5. Meralgia z parestezjami ...................................................... 18431.6. Zespół kanału stępu ............................................................ 18431.7. Metatarsalgia Mortona ....................................................... 18431.8. Inne rzadkie zespoły uciskowe ............................................. 18432. Algodystrofia ..................................................................... 1844

L. Choroby tkanki łącznej uwarunkowane genetycznie Irena Zimmermann‑Górska .............................. 1847

1. Zespół nadmiernej ruchomości stawów o przebiegu łagodnym ................................................................................ 1847

2. Zespół Ehlersa i Danlosa ..................................................... 1848

Ł. Inne choroby układu ruchu .................................. 18501. Zmiany w układzie ruchu związane z zaburzeniami

hormonalnymi Eugeniusz Józef Kucharz ................................... 1850

XXVII

Spis treści

3. Niemigrenowe bóle głowy .................................................. 19713.1. Klasterowy ból głowy .......................................................... 19713.2. Hemikranie napadowe ........................................................ 19733.3. Krótkotrwały jednostronny ból głowy przypominający

neuralgię z towarzyszącym przekrwieniem spojówek i łzawieniem (SUNCT) .......................................................... 1973

3.4. Ból głowy typu napięciowego .............................................. 19733.5. Inne rzadkie samoistne bóle głowy ...................................... 19743.6. Klasyczna neuralgia nerwu trójdzielnego

(neuralgia trójdzielna) ......................................................... 1976

C. Udar mózgu Anna Członkowska, Maciej Niewada .................. 1977

D. Padaczka Krystyna Niedzielska, Piotr Czapiński ....................... 1986

E. Otępienie Maria Barcikowska ............................................ 19911. Łagodne zaburzenia poznawcze .......................................... 19922. Choroba Alzheimera ........................................................... 19923. Otępienie naczyniopochodne i mieszane .............................. 19974. Otępienie z ciałami Lewy’ego .............................................. 19985. Zwyrodnienie czołowo‑skroniowe ........................................ 1999

F. Choroby układu pozapiramidowego Urszula Fiszer ........................................................................ 2001

1. Choroba Parkinsona ........................................................... 20012. Postępujące porażenie nadjądrowe ...................................... 20053. Zanik wieloukładowy .......................................................... 20064. Drżenie samoistne .............................................................. 20075. Choroba Huntingtona ......................................................... 20086. Dystonia ............................................................................ 20097. Zespół niespokojnych nóg ................................................... 2010

G. Stwardnienie rozsiane Anna Członkowska, Dagmara Mirowska‑Guzel ................................. 2011

H. Choroby układu nerwowo‑mięśniowego Grażyna Zwolińska .................................................................. 2016

1. Uszkodzenie komórki rogu przedniego ................................. 20161.1. Stwardnienie zanikowe boczne ............................................ 20161.2. Rdzeniowy zanik mięśni ...................................................... 20172. Uszkodzenie nerwu obwodowego (neuropatie) ..................... 20182.1. Ostra zapalna poliradikuloneuropatia

demielinizacyjna (zespół Guillaina i Barrégo) ........................ 20182.2. Przewlekła zapalna poliradikuloneuropatia

demielinizacyjna ................................................................. 20192.3. Neuropatie paranowotworowe ............................................ 20192.4. Dziedziczne neuropatie ruchowo‑czuciowe ........................... 20193. Choroby złącza nerwowo‑mięśniowego ................................ 20203.1. Miastenia .......................................................................... 20203.2. Zespół miasteniczny Lamberta i Eatona ................................ 20223.3. Botulizm ............................................................................ 20234. Choroby mięśni (miopatie) Marek Bodzioch .............................. 20234.1. Kanałopatie i zaburzenia transportu jonów ............................. 20234.2. Dystrofie mięśniowe (miopatie dystroficzne) ............................ 20244.3. Miopatie wrodzone ................................................................. 20244.4. Miopatie mitochondrialne ....................................................... 20254.5. Inne miopatie.......................................................................... 20254.6. Rozpad mięśni szkieletowych (rabdomioliza) Robert Drabczyk ..... 2025

I. Urazy czaszkowo‑mózgowe Zbigniew Czernicki ........... 20271. Podstawy patofizjologii urazu mózgu ................................... 20272. Wstrząśnienie mózgu .......................................................... 20273. Złamanie kości sklepienia czaszki ......................................... 2027

C. Klasyfikacja chorób alergicznych Marek L. Kowalski ................................................................... 1888

1. Pojęcia podstawowe ........................................................... 18882. Nazewnictwo chorób z nadwrażliwości ................................ 1889

D. Anafilaksja i wstrząs anafilaktyczny Jerzy Kruszewski ..................................................................... 1891

E. Nadwrażliwość na leki Barbara Bieńkiewicz, Joanna S. Makowska, Marek L. Kowalski .............. 1897

F. Choroba posurowicza Barbara Rogala ......................... 1904

G. Alergiczny nieżyt nosa Barbara Rogala, Monika Świerczyńska, Jan Brożek ............................. 1906

H. Alergiczne choroby oczu Ewa Bogacka ....................... 19111. Alergiczne zapalenie spojówek ............................................ 19112. Inne, rzadkie choroby alergiczne oczu .................................. 1912

I. Alergiczne choroby skóry Wiesław Gliński ................... 19141. Pokrzywka ......................................................................... 19142. Atopowe zapalenie skóry .................................................... 19223. Kontaktowe zapalenie skóry ................................................ 19284. Skórne objawy alergii na leki ............................................... 1931

J. Obrzęk naczynioruchowy Roman Nowicki .................. 1934

K. Alergie na jady owadów Marek Jutel ......................... 1939

L. Zasady immunoterapii swoistej Barbara Rogala ...................................................................... 1943

IX Wybrane choroby układu nerwowego red. Anna Członkowska..................................................... 1947

A. Objawy podmiotowe i przedmiotowe Grażyna Zwolińska .................................................................. 1949

1. Objawy podmiotowe .......................................................... 19491.1. Ból .................................................................................... 19491.2. Parestezje .......................................................................... 19501.3. Zawroty głowy i zaburzenia równowagi .........................................

1950 ..........................................................................................1.4. Zaburzenia czynności ruchowych ......................................... 19511.5. Zaburzenia widzenia ........................................................... 19521.6. Zaburzenia snu................................................................... 19522. Objawy przedmiotowe ........................................................ 19522.1. Zaburzenia czucia powierzchniowego,

głębokiego i wibracji .......................................................... 19522.2. Zaburzenia czynności ruchowych ......................................... 19532.3. Zaburzenia świadomości ..................................................... 19542.4. Afazja, apraksja i agnozja ................................................... 19542.5. Zaburzenia pamięci ............................................................ 19572.6. Zaburzenia węchu i smaku .................................................. 19582.7. Zaburzenia czynności narządu wzroku .................................. 19582.8. Zaburzenia czynności zwieraczy ........................................... 19603. Zespół zwiększonego ciśnienia

wewnątrzczaszkowego ....................................................... 1960

B. Bóle głowy Jacek J. Rożniecki ........................................... 19631. Wstęp ............................................................................... 19632. Migrena .................................................................................. 19652.1. Migrena przewlekła ................................................................. 1970

XXVIII

Spis treści

6.1. Nudności i wymioty Maciej Krzakowski, Krzysztof Krzemieniecki, Tomasz Sacha ................... 2075

6.2. Mielosupresja Maciej Krzakowski, Krzysztof Krzemieniecki, Tomasz Sacha ................... 2076

6.3. Zespół rozpadu nowotworu Maciej Krzakowski, Krzysztof Krzemieniecki, Tomasz Sacha ................... 2077

6.4. Wynaczynienie cytostatyków Aleksandra Grela‑Wojewoda, Wojciech Wysocki ................................ 2078

6.5. Popromienne zapalenie skóry i błon śluzowych Marcin Hetnał, Wojciech Wysocki ..................................................... 2079

6.5.1. Popromienne zapalenie skóry .................................................. 20796.5.2. Popromienne zapalenie błony śluzowej jamy ustnej................. 20806.5.3. Popromienne zapalenie przełyku ............................................. 20806.5.4. Popromienne zapalenie błony śluzowej jelit............................. 20816.6. Zapalenie skóry wywołane przez leki hamujące EGFR

Krzysztof Krzemieniecki ................................................................. 20816.7. Zaburzenia płodności i laktacji Krzysztof Małecki ...................... 2082

F. Wybrane stany naglące u chorych na nowotwory Aleksandra Kotlińska‑Lemieszek, Maciej Kluziak, Jacek Łuczak ................. 2084

1. Silny nieuśmierzony ból ........................................................... 20842. Zespół żyły głównej górnej ...................................................... 20853. Nadciśnienie wewnątrzczaszkowe ........................................... 20854. Zespół ucisku rdzenia kręgowego ............................................ 20865. Niedrożność jelit ..................................................................... 20876. Złamania kości ........................................................................ 20887. Hiperkalcemia ......................................................................... 2088

G. Wybrane nowotwory ............................................. 20891. Rak piersi Krzysztof Krzemieniecki .......................................... 20892. Rak gruczołu krokowego Krzysztof Krzemieniecki ..................... 20933. Czerniak Krzysztof Krzemieniecki ............................................ 20964. Rak skóry Andrzej Komorowski, Wojciech Wysocki ....................... 20994.1. Rak podstawnokomórkowy skóry ......................................... 20994.2. Rak płaskonabłonkowy skóry ............................................... 2100

XI Wybrane zagadnienia chorób zakaźnych red. Piotr Zaborowski ........................................................ 2103

A. Podstawy diagnostyki mikrobiologicznej Anna Przondo‑Mordarska .......................................................... 2105

1. Cele i zasady badania mikrobiologicznego ............................ 21052. Diagnostyka mikrobiologiczna zakażeń bakteryjnych ............. 21053. Diagnostyka zakażeń wirusowych ........................................ 21104. Diagnostyka zarażeń grzybiczych ......................................... 21105. Diagnostyka zarażeń pasożytniczych .................................... 2114

B. Zasady leczenia przeciwdrobnoustrojowego Waleria Hryniewicz .................................................................. 2115

1. Wiadomości ogólne ............................................................ 21151.1. Metody leczenia przeciwdrobnoustrojowego ........................ 21151.2. Zasady wyboru leku ............................................................ 21161.3. Monitorowanie leczenia i przyczyny niepowodzenia .............. 21191.4. Badanie mikrobiologiczne a skuteczność kliniczna leku ......... 21201.5. Oporność bakterii na antybiotyki ......................................... 21202. Leki przeciwbakteryjne ........................................................ 21232.1. Antybiotyki β‑laktamowe .................................................... 21232.1.1. Penicyliny .......................................................................... 21242.1.2. Cefalosporyny .................................................................... 21252.1.3. Monobaktamy .................................................................... 2127

4. Złamanie podstawy czaszki ................................................. 20285. Krwiak nadtwardówkowy .................................................... 20306. Krwiak podtwardówkowy .................................................... 20317. Wodniak podtwardówkowy ................................................. 20338. Uszkodzenie mózgu ............................................................ 20338.1. Pourazowe krwawienie podpajęczynówkowe ........................ 20338.2. Stłuczenie mózgu, krwiak śródmózgowy ............................... 20348.3. Rana drążąca i postrzałowa ................................................. 20358.4. Rozsiane uszkodzenie aksonów ........................................... 20359. Późne następstwa urazów mózgu ........................................ 2036

X Wybrane zagadnienia onkologii klinicznej red. Maciej Krzakowski, Krzysztof Krzemieniecki ............... 2037

A. Biologia molekularna nowotworów Janusz A. Siedlecki .................................................................. 2039

B. Epidemiologia nowotworów i badania przesiewowe ............................................................... 2045

1. Epidemiologia nowotworów złośliwych w Polsce Witold A. Zatoński, Joanna Didkowska ........................................... 2045

2. Badania przesiewowe w onkologii Włodzimierz Olszewski .............................................................. 2046

C. Patomorfologia i klasyfikacja zaawansowania nowotworów Włodzimierz Olszewski .............................................................. 2051

1. Metody diagnostyczne w patomorfologii .............................. 20512. Patomorfologiczne czynniki prognostyczne

i predykcyjne ...................................................................... 20523. Klasyfikacja zaawansowania nowotworów ........................... 2053

D. Ogólne zasady diagnostyki nowotworów Krzysztof Krzemieniecki ............................... 2055

1. Badania pomocnicze .......................................................... 20551.1. Badania obrazowe .............................................................. 20551.2. Badania laboratoryjne ........................................................ 20582. Diagnostyka nowotworów o nieznanym

umiejscowieniu pierwotnym ................................................ 2058

E. Leczenie nowotworów .......................................... 20591. Ogólne zasady leczenia skojarzonego

Maciej Krzakowski .................................................................. 20592. Zasady leczenia operacyjnego nowotworów

Krzysztof Herman .................................................................... 20603. Radioterapia Bogusław Maciejewski ....................................... 20614. Metody leczenia systemowego

Maciej Krzakowski, Krzysztof Krzemieniecki ..................................... 20664.1. Chemioterapia ................................................................... 20664.1.1. Biologiczne podstawy chemioterapii .................................... 20664.1.2. Leki przeciwnowotworowe .................................................. 20674.1.3. Ogólne zasady chemioterapii ............................................... 20694.2. Hormonoterapia ................................................................. 20714.3. Leczenie biologiczne ........................................................... 20714.3.1. Przeciwciała monoklonalne ................................................. 20724.3.2. Inhibitory kinaz tyrozynowych i innych enzymów ................... 20734.3.3. Interferony i interleukiny ..................................................... 20735. Specyfika leczenia chorych w wieku podeszłym

Aleksandra Łacko .................................................................... 20746. Wybrane powikłania leczenia nowotworów .......................... 2075

XXIX

Spis treści

4.1. Bąblowica jednojamowa (echinokokoza) Jerzy Stefaniak, Krzysztof Kaczmarek ............................................. 2180

4.2. Bąblowica wielojamowa (alweokokoza) Jerzy Stefaniak, Elżbieta Kacprzak ................................................. 2182

5. Toksokaroza Małgorzata Paul, Jerzy Stefaniak .................................... 2184

G. Choroby tropikalne Piotr Zaborowski ............................. 21871. Wiadomości ogólne ............................................................ 21872. Inwazje pierwotniaków – pasożytów pozajelitowych ............. 21892.1. Malaria (zimnica) Agniesyka Wroczyńska, Wacław L. Nahorski ....... 21892.2. Leiszmanioza skórna i trzewna ............................................ 21913. Choroby bakteryjne ................................................................. 21933.1. Dur brzuszny ...................................................................... 21933.2. Riketsjozy .......................................................................... 21944. Wirusowe gorączki krwotoczne ............................................ 21954.1. Denga ............................................................................... 21965. Egzotyczne robaczyce tkankowe .......................................... 21965.1. Schistosomatoza ................................................................ 21965.2. Filariozy ............................................................................. 21976. Histoplazmoza ................................................................... 2197

H. Zakażenia ośrodkowego układu nerwowego Witold Przyjałkowski ................................................................ 2199

1. Fizjologia ........................................................................... 21991.1. Anatomia .......................................................................... 21991.2. Fizjologia płynu mózgowo‑rdzeniowego ............................... 21992. Badania diagnostyczne ....................................................... 22012.1. Objawy oponowe ............................................................... 22012.2. Badanie płynu mózgowo‑rdzeniowego ................................. 22012.2.1. Nakłucie lędźwiowe ............................................................ 22022.2.2. Wyniki ............................................................................... 22053. Ostre ropne zapalenie opon mózgowo‑rdzeniowych .............. 22054. Bakteryjne nieropne zapalenia OUN ..................................... 22114.1. Gruźlicze zapalenie opon mózgowo‑rdzeniowych i mózgu ..... 22125. Wirusowe zapalenia ośrodkowego układu nerwowego .......... 22146. Grzybice ośrodkowego układu nerwowego ........................... 22187. Ograniczone zakażenia mózgu ............................................ 22207.1. Ropniak podtwardówkowy .................................................. 22207.2. Ropień mózgu .................................................................... 2220

I. Zespół nabytego niedoboru odporności (AIDS) Jacek Gąsiorowski, Brygida Knysz, Andrzej Gładysz ............................ 2222

J Zakażenia szpitalne Tomasz Ozorowski, Waleria Hryniewicz .......................................... 22341. Wiadomości ogólne ............................................................ 22342. Zakażenia związane z cewnikiem donaczyniowym ................. 22373. Inne zakażenia szpitalne ..................................................... 2239

K. Gorączka o nieznanej przyczynie Piotr Zaborowski ..................................................................... 2240

L. Sepsa i wstrząs septyczny Andrzej Kübler, Roman Jaeschke, Miłosz Jankowski ............................ 2250

Ł. Postępowanie w przypadku ekspozycji na zakażenie wirusowe przenoszone drogą krwi Jacek Juszczyk ............................................... 2256

M. Immunoprofilaktyka chorób infekcyjnych u dorosłych Jacek Wysocki, Jacek Mrukowicz ........................ 2261

1. Wiadomości podstawowe ................................................... 22611.1. Rodzaje immunoprofilaktyki .............................................. 22611.2. Szczepionki ....................................................................... 2261

2.1.4. Karbapenemy ..................................................................... 21272.2. Makrolidy .......................................................................... 21272.3. Ketolidy ............................................................................. 21282.4. Linkozamidy ....................................................................... 21282.5. Oksazolidynony .................................................................. 21282.6. Fluorochinolony ................................................................. 21282.7. Glikopeptydy ...................................................................... 21292.8. Tetracykliny ........................................................................ 21302.9. Aminoglikozydy .................................................................. 21302.10. Kotrimoksazol i trimetoprim ................................................ 21312.11. Chloramfenikol ................................................................... 21312.12. Metronidazol ..................................................................... 21312.13. Streptograminy .................................................................. 21322.14. Lipopeptydy ........................................................................... 21323. Leki przeciwgrzybicze.......................................................... 21323.1. Azole ................................................................................. 21323.1.1. Flukonazol ......................................................................... 21323.1.2. Itrakonazol ........................................................................ 21333.1.3. Worykonazol ...................................................................... 21333.1.4. Ketokonazol ....................................................................... 21333.1.5. Pozakonazol ........................................................................... 21333.2. Inne leki przeciwgrzybicze ................................................... 21333.2.1. Polieny .............................................................................. 21333.2.2. Echinokandyny ................................................................... 21343.2.3. Analogi nukleozydów ......................................................... 2134

C. Wybrane choroby wirusowe .....................................21351. Grypa Jacek Mrukowicz, Piotr Sawiec, Andrzej Gładysz ................... 21352. Choroba przeziębieniowa (przeziębienie)

Andrzej Gładysz, Piotr Sawiec ..................................................... 21413. Odra Leszek Szenborn, Piotr Sawiec.......................................... 21424. Świnka (nagminne zapalenie przyusznic)

Leszek Szenborn, Bożena Dubiel .................................................. 21445. Różyczka Leszek Szenborn, Bożena Dubiel ................................. 21466. Ospa wietrzna Ewa Duszczyk, Bożena Dubiel ............................ 21477. Półpasiec Piotr Zaborowski, Bożena Dubiel ................................ 21498. Zakażenie wirusem opryszczki zwykłej

Piotr Zaborowski, Piotr Sawiec .................................................... 21529. Mononukleoza zakaźna Magdalena Marczyńska, Piotr Sawiec ...... 215410. Choroby wywołane przez parwowirusa B19

Magdalena Marczyńska, Piotr Sawiec ............................................ 2156

D. Wybrane choroby bakteryjne ....................................21591. Krztusiec (koklusz) Jacek Wysocki, Bożena Dubiel ...................... 21592. Tężec Robert Flisiak, Bartosz Szetela, Jacek Mrukowicz ................... 21603. Zatrucie toksyną botulinową (botulizm, zatrucie

jadem kiełbasianym) Robert Flisiak, Piotr Sawiec ...................... 2162

E. Choroby przenoszone przez kleszcze Robert Flisiak ... 21651. Biologia kleszczy ................................................................ 21652. Nieswoiste metody ochrony przed kleszczami ....................... 21653. Klasyfikacja chorób przenoszonych przez kleszcze ................. 21674. Borelioza z Lyme Jacek Szechiński ......................................... 21675. Zapalenie mózgu przenoszone przez kleszcze

(syn. środkowoeuropejskie lub wczesnoletnie) ...................... 21716. Anaplazmoza ..................................................................... 2172

F. Parazytozy tkanek .......................................................... 21741. Toksoplazmoza Małgorzata Paul, Elżbieta Kacprzak ..................... 21742. Włośnica Karolina Mrówka, Jerzy Stefaniak, Łukasz Pielok .............. 21773. Wągrzyca (cysticerkoza) Elżbieta Kacprzak, Małgorzata Paul ........ 21784. Bąblowica .......................................................................... 2180

XXX

Spis treści

F. Zaburzenia gospodarki wapniowo‑fosforanowej Franciszek Kokot, Edward Franek ................................................. 2297

1. Fizjologia ........................................................................... 22972. Hipokalcemia ..................................................................... 22983. Hiperkalcemia .................................................................... 22994. Hipofosfatemia .................................................................. 23005. Hiperfosfatemia ................................................................. 2301

G. Zaburzenia równowagi kwasowo‑zasadowej Franciszek Kokot, Edward Franek ................................................. 2302

1. Fizjologia ........................................................................... 23022. Wpływ zaburzeń równowagi kwasowo‑zasadowej

na metabolizm ................................................................... 23043. Podział zaburzeń równowagi kwasowo‑zasadowej ................ 23054. Kwasica nieoddechowa ....................................................... 23055. Kwasica oddechowa ........................................................... 23066. Zasadowica nieoddechowa ................................................. 23067. Zasadowica oddechowa ...................................................... 2307

XIII Zatrucia red. Janusz Szajewski ........................................................ 2309

A. Ogólne zasady postępowania w ostrych zatruciach Janusz Szajewski .......................... 2311

1. Ocena stanu chorego .......................................................... 23112. Rozpoznanie zatrucia .......................................................... 23113. Dekontaminacja ................................................................. 23134. Metody przyspieszonej eliminacji wchłoniętych trucizn .......... 23145. Odtrutki ............................................................................. 23146. Słownik wybranych pojęć .................................................... 2314

B. Wybrane zespoły kliniczne w ostrych zatruciach Janusz Szajewski ..................................................................... 2315

1. Ostry zespół cholinergiczny ................................................. 23152. Ostry zespół antycholinergiczny ........................................... 23163. Hipotermia ........................................................................ 23174. Hipertermia ....................................................................... 2318

C. Zatrucia substancjami chemicznymi Janusz Szajewski ..................................................................... 2320

1. Alkohole ............................................................................ 23201.1. Alkohol etylowy.................................................................. 23201.2. Alkohol izopropylowy i propylowy ........................................ 23221.3. Alkohole wyższe (amylowy, butylowy, etyloheksalowy,

alkohole fuzlowe) ............................................................... 23221.4. Alkohol metylowy ............................................................... 23221.5. Glikol etylenowy ................................................................. 23232. Amoniak i wodorotlenek amonowy ...................................... 23233. Arszenik ............................................................................ 23244. Azotany i azotyny nieorganiczne .......................................... 23255. Chlor ................................................................................. 23256. Chloroform ........................................................................ 23257. Cyjanki i nitryle .................................................................. 23268. Herbicydy .......................................................................... 23278.1. Parakwat ........................................................................... 23278.2. Dikwat .................................................................................... 23288.3. Glifosat ............................................................................. 23288.4. Chlorofenoksykwasy ........................................................... 23288.5. Pochodne mocznika ............................................................ 2329

1.2.1. Klasyfikacja szczepionek ................................................... 22611.2.2. Skład szczepionek ............................................................. 22621.2.3. Niepożądane odczyny poszczepienne ................................ 22631.2.4. Przeciwwskazania uniwersalne do szczepień ..................... 22632. Program szczepień dla dorosłych....................................... 22642.1. Szczepionki przeciwko chorobom wirusowym ....................... 22642.1.1. Grypa ................................................................................ 22642.1.2. WZW typu B ....................................................................... 22642.1.3. WZW typu A ..................................................................... 22662.1.4. Odra, świnka i różyczka ...................................................... 22672.1.5. Ospa wietrzna .................................................................... 22672.1.6. Ludzki wirus brodawczaka (HPV) ......................................... 22682.1.7. Zapalenie mózgu przenoszone przez kleszcze........................ 22682.1.8. Nagminne porażenie dziecięce (poliomyelitis) ....................... 22682.1.9. Wścieklizna ........................................................................ 22692.2. Szczepionki przeciwko chorobom bakteryjnym ...................... 22692.2.1. Błonica i tężec .................................................................... 22692.2.2. Krztusiec ............................................................................ 22702.2.3. Pneumokoki ....................................................................... 22702.2.4. Meningokoki ...................................................................... 22712.3. Szczepienia przed podróżą zagraniczną

w rejony endemiczne ........................................................ 22712.4. Postępowanie przed szczepieniem i po szczepieniu ........... 2272

XII Zaburzenia gospodarki wodno‑elektrolitowej i równowagi kwasowo‑zasadowej red. Franciszek Kokot ........................................................ 2275

A. Fizjologia Franciszek Kokot, Edward Franek ........................... 2277

B. Zaburzenia gospodarki wodnej Franciszek Kokot, Edward Franek ................................................. 2280

1. Stany odwodnienia ............................................................. 22801.1. Odwodnienie izotoniczne .................................................... 22801.2. Odwodnienie hipertoniczne ................................................. 22801.3. Odwodnienie hipotoniczne .................................................. 22812. Stany przewodnienia .......................................................... 22812.1. Przewodnienie izotoniczne .................................................. 22812.2. Przewodnienie hipertoniczne ............................................... 22822.3. Przewodnienie hipotoniczne (zatrucie wodne) ....................... 2283

C. Zaburzenia gospodarki sodowej Franciszek Kokot, Edward Franek ................................................. 2284

1. Fizjologia ........................................................................... 22842. Hiponatremia ..................................................................... 22843. Hipernatremia .................................................................... 2288

D. Zaburzenia gospodarki potasowej Franciszek Kokot, Edward Franek ................................................. 2290

1. Fizjologia ........................................................................... 22902. Hipokaliemia ...................................................................... 22903. Hiperkaliemia ..................................................................... 2292

E. Zaburzenia gospodarki magnezowej Franciszek Kokot, Edward Franek ................................................. 2294

1. Fizjologia ........................................................................... 22942. Hipomagnezemia ............................................................... 22943. Hipermagnezemia .............................................................. 2295

XXXI

Spis treści

XIV Opieka paliatywna red. Jacek Łuczak .............................................................. 2357

A. Zagadnienia ogólne opieki paliatywnej ................ 23591. Organizacja opieki paliatywno‑hospicyjnej

Jacek Łuczak, Piotr Mierzewski .................................................... 23592. Etyczne podstawy podejmowania decyzji

w opiece paliatywnej Jacek Łuczak ....................................... 23603. Aspekty społeczne opieki paliatywnej Iwona Wesołowska ....... 23604. Zasady komunikacji w opiece paliatywnej

Krystyna de Walden‑Gałuszko ..................................................... 23615. Aspekty duchowe opieki paliatywnej Zbigniew Pawlak ........... 23635.1. Fenomen bólu egzystencjalnego .......................................... 23635.2. Opieka duchowa w opiece paliatywnej ................................ 2363

B. Postępowanie w wybranych objawach chorobowych ............................................................... 2364

1. Ból u chorego na nowotwór Małgorzata Krajnik ..................... 23642. Duszność Małgorzata Krajnik ................................................ 23773. Kaszel Małgorzata Krajnik ..................................................... 23814. Czkawka Jacek Łuczak, Wojciech Leppert .................................. 23825. Nudności i wymioty Wojciech Leppert, Jacek Łuczak................... 23836. Zaparcie i biegunka Wojciech Leppert, Jacek Łuczak................... 23856.1. Zaparcie ............................................................................ 23856.2. Biegunka ........................................................................... 23867. Świąd Małgorzata Krajnik ..................................................... 23868. Odleżyny Maciej Sopata, Elżbieta Tomaszewska, Anna Głowacka ...... 23899. Utrata łaknienia, wyniszczenie nowotworowe

i zmęczenie Lidia Gorzelińska, Jacek Łuczak ............................... 239310. Zaburzenia psychiczne chorych w schyłkowym okresie życia

Krystyna de Walden‑Gałuszko ..................................................... 239410.1. Majaczenie ........................................................................ 239410.2. Otępienie ........................................................................... 239610.3. Zespół lękowy .................................................................... 239610.4. Zespół depresyjny ............................................................... 239710.5. Adaptacyjne zaburzenia zachowania .................................... 239811. Sedacja w opiece paliatywnej

Jacek Łuczak, Małgorzata Pilarczyk ............................................... 2398

C. Postępowanie u kresu życia chorego i po jego śmierci .......................................................... 2400

1. Przygotowanie ciężko chorego do umierania i śmierci Jacek Łuczak, Marzena Krzywda .................................................. 2400

2. Postępowanie w agonii Aleksandra Kotlińska‑Lemieszek, Maciej Kluziak, Jacek Łuczak ............... 2401

3. Zgon – aspekty medyczne i prawne Konstanty Szułdrzyński, Miłosz Jankowski, Mariusz Żelichowski .............. 2401

3.1. Rozpoznanie śmierci ........................................................... 24013.2. Stwierdzenie zgonu ............................................................ 24023.3. Sekcja zwłok ...................................................................... 24044. Opieka nad osobami osieroconymi

Jacek Łuczak, Marzena Krzywda .................................................. 24045. Problemy etyczne w opiece nad ciężko chorym u kresu życia

Jacek Łuczak ......................................................................... 24055.1. Terapia uporczywa .............................................................. 24055.2. Eutanazja.......................................................................... 2406

9. Insektycydy ........................................................................ 23299.1. Insektycydy chlorowcopochodne .......................................... 23299.2. Insektycydy fosforoorganiczne ............................................. 23309.3. Insektycydy karbaminianowe ............................................... 233010. Kwasy i zasady żrące........................................................... 233010.1. Kwasy żrące ....................................................................... 233010.2. Zasady żrące ...................................................................... 233111. Ołów ................................................................................. 233112. Rozpuszczalniki organiczne ................................................. 233212.1. Aceton .............................................................................. 233212.2. Dioksan ............................................................................. 233312.3. Eter etylowy ....................................................................... 233312.4. Tetrachlorek węgla ............................................................. 233312.5. Toluen ............................................................................... 233412.6. Trichloroetylen ................................................................... 233413. Rtęć .................................................................................. 233513.1. Związki nieorganiczne rtęci ................................................. 233513.2. Związki organiczne rtęci ...................................................... 233514. Siarkowodór ...................................................................... 233615. Tetraetylek ołowiu .............................................................. 233616. Tlenek węgla ...................................................................... 2337

D. Zatrucia substancjami pochodzenia biologicznego Janusz Szajewski ...................................... 2338

1. Grzyby ............................................................................... 23381.1. Muchomor sromotnikowy (Amanita phalloides) .................... 23381.2. Zasłonak rudy (Cortinarius orellanus) ................................... 23391.3. Piestrzenica kasztanowata (Gyromitra esculenta) .................. 23402. Rośliny wyższe ................................................................... 23402.1. Cis pospolity (Taxus baccata) ............................................... 23402.2. Naparstnica (Digitalis) ........................................................ 23402.3. Rośliny zawierające alkaloidy tropanowe .............................. 23413. Jad żmii zygzakowatej ......................................................... 2341

E. Zatrucia lekami i substancjami psychoaktywnymi Janusz Szajewski .............................. 2342

1. Leki uspokajające, nasenne i przeciwlękowe ......................... 23421.1. Barbiturany ........................................................................ 23421.2. Benzodiazepiny .................................................................. 23432. Opioidy ............................................................................. 23432.1. Morfina ............................................................................. 23442.2. Heroina ............................................................................. 23443. Substancje psychoaktywne .................................................. 23453.1. Amfetaminy ....................................................................... 23453.2. Fencyklidyna ...................................................................... 23453.3. Kokaina ............................................................................. 23463.4. LSD ................................................................................... 23473.5. Marihuana i haszysz (kanabinoidy) ...................................... 23473.6. Dopalacze .......................................................................... 23484. Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne .............................. 23485. Sole litu ............................................................................. 23496. Paracetamol ....................................................................... 23507. Kwas acetylosalicylowy ....................................................... 23518. Wybrane leki stosowane w chorobach układu krążenia .......... 23528.1. Blokery kanału wapniowego ............................................... 23528.2. β‑blokery ........................................................................... 23538.3. Glikozydy naparstnicy ......................................................... 23538.4. Pochodne kumaryny ........................................................... 23549. Pochodne metyloksantyn .................................................... 235410. Sole żelaza ......................................................................... 2355

XXXII

Spis treści

XV Podstawy EBM red. Piotr Gajewski, Roman Jaeschke ................................ 2407

A. Wprowadzenie Piotr Gajewski, Roman Jaeschke .................. 2409

B. Pytania kliniczne Jan Brożek, Piotr Gajewski, Wiktoria Leśniak, Roman Jaeschke, Jacek Mrukowicz, Małgorzata Bała ........................... 2410

1. Formułowanie pytania klinicznego ....................................... 24102. Składowe pytania klinicznego .............................................. 24102.1. Pacjenci (populacja)............................................................ 24102.2. Interwencja........................................................................ 24112.2.1. Precyzja opisu interwencji (ocenianej i kontrolnej) ................. 24112.2.2. Dobór interwencji w grupie kontrolnej ................................. 24112.2.3. Interwencje dodatkowe ...................................................... 24112.2.4. Efekt grupowy leków .......................................................... 24112.3. Punkty końcowe ................................................................. 24122.3.1. Obiektywne i subiektywne punkty końcowe .......................... 24122.3.2. Klinicznie istotne i zastępcze punkty końcowe ...................... 24122.3.3. Złożone punkty końcowe ..................................................... 24132.3.4. Jakość życia związana ze zdrowiem ...................................... 2413

C. Ocena informacji o metodzie leczniczej, rokowaniu lub szkodliwości Wiktoria Leśniak, Jan Brożek, Roman Jaeschke, Piotr Gajewski, Małgorzata Bała, Jacek Mrukowicz ............................................... 2415

1. Rodzaje i metodyka badań klinicznych ................................. 24151.1. Badania eksperymentalne ................................................... 24151.1.1. Ocena wiarygodności badania z randomizacją ...................... 24161.2. Badania obserwacyjne ........................................................ 24181.2.1. Ocena wiarygodności badań obserwacyjnych ....................... 24192. Miary efektu ...................................................................... 24192.1. Rodzaje zmiennych ............................................................. 24192.2. Pojęcia .............................................................................. 24203. Interpretacja wyników ........................................................ 2421

3.1. Istotność statystyczna i kliniczna oraz precyzja oszacowania efektu ............................................................ 2421

3.2. Analiza w podgrupach ........................................................ 24233.3. Możliwości wykorzystania wyników badania klinicznego

w opiece nad konkretnym pacjentem ................................... 2423

D. Ocena informacji o metodzie diagnostycznej Jan Brożek, Roman Jaeschke, Wiktoria Leśniak, Piotr Gajewski, Jacek Mrukowicz, Małgorzata Bała ............................................... 2424

1. Proces diagnostyczny .......................................................... 24242. Ocena przydatności testu .................................................... 24252.1. Ocena wiarygodności informacji na temat testu .................... 24252.2. Parametry określające trafność testu .................................... 24262.3. Którym parametrem trafności diagnostycznej testu

należy się kierować ............................................................. 24273. Kliniczne wykorzystanie znajomości charakterystyki

testu diagnostycznego ........................................................ 2427

E. Przegląd systematyczny i metaanaliza Wiktoria Leśniak, Małgorzata Bała, Jacek Mrukowicz, Jan Brożek, Roman Jaeschke, Piotr Gajewski .................................................. 2428

1. Kryteria wiarygodności ............................................................ 24282. Metaanaliza ............................................................................ 2429

F. Wytyczne praktyki klinicznej Roman Jaeschke, Jan Brożek, Piotr Gajewski, Jacek Mrukowicz, Małgorzata Bała, Wiktoria Leśniak ................................................ 2431

1. Etapy tworzenia wytycznych .................................................... 24312. Ocena jakości wytycznych ....................................................... 24323. Jak korzystać z wytycznych ...................................................... 24344. Wdrażanie wytycznych do praktyki .......................................... 2434

Indeks ............................................................................. I‑1