C h ủ b i ê n

P G S . T S . N g u y ễ n V ă n C h ư ơ n g

C H Ẩ N Đ O Á N V À Đ I Ể U T R Ị

© S ẽ o n S ĩ E Ị a i ỉ i ] ]

( M D [ M E ĩ n n S ì n a ( B Ệ ?

C h ủ b i ê n : PGS.TS. N G U Y Ễ N VĂN C H Ư Ơ N G

C H Ẩ N Đ O Á N V À Đ I Ể U T R Ị •

CẤC CHứMG 2ỆNH Ì>M tâu

THƯỜNG GẶP •

N H À X U Ấ T B Ả N Y H Ọ C

HÀ N Ộ I - 2 0 1 0

C h ủ b i ê n :

PGS.TS. NGUYỄN VẰN CHƯƠNG

Tham gia biên soạn:

PGS.TS. NGUYỄN VAN CHƯƠNG

Chủ nhiệm Bộ môn Thần kinh học, Học viện Quân y

PGS.TS. NGUYỄN MINH HIỆN

Chủ nhiệm Khoa Đột quy

Bệnh viện 103- Học viện Quân y

PGS.TS. PHAN VIỆT NGA

Phó chủ nhiệm Khoa Thần kinh

Bệnh viện 103- Học viện Quân y

BSCK CẤP li: NGUYỄN THÀNH VY

Giám đốc Bệnh viện đa khoa

Khu vực Cẩm Phả - Quảng Ninh

L Ờ I N Ó I Đ Ẩ U

Người ta gọi là "chứng bệnh đ a u đ ầ u " vì t rong đa số t rường hợp đau đầu thường là " t r i ệ u chứng" của bệnh n à y hay bệnh khác, t h ế n h ư n g có k h i ch ính bản t h â n đ a u đ ầ u cũng có t h ể là một thực t h ể "bệnh lý" độc lập . Chứng bệnh đ a u đ ầ u có t h ể x u ấ t h iện ỏ mọ i người k h ô n g kể giới t í nh , lứa tuổ i , nghề nghiệp, t h à n h phần và đẳng cấp xã hộ i cũng n h ư k h ô n g k ể đ ế n đ iều

k iện và mức sông. Đ a u đ ầ u có t h ể ả n h ì i ư ở n g s âu sắc đòi sống của con người và hoạt động của xã hội t rong mọi thời đ ạ i và ỏ t ấ t cả các quốc gia. N h i ề u ngh iên cứu cho thấy rằng, đ a u đ ầ u là một trong những chứng bệnh hay gặp n h ấ t của n h â n loạ i , hay gặp nhấ t t rong l â m s à n g và là t r i ệ u chứng có tỷ l ệ cao của n h i ề u

loạ i bệnh lý k h á c nhau. Số người mắc chứng đ a u đ ầ u m ạ n t í n h t r ên t h ế giói r ấ t n h i ề u (khoảng t r ê n 50% d â n số), người ta ước t ính cứ 3 người th ì có một người sẽ bị đ a u đ ầ u dữ dội vào mộ t lúc nào đó t rong cuộc đòi. H à n g n ă m t o à n t h ê giới sử dụng h ế t

t ố i 13000 t ấ n thuốc aspirin, t rong đó phần lớn d ù n g để đ iều t r ị đau đ ầ u .

ở Việt Nam, qua điều tra ngẫu nhiên trên 2000 người (2008), Nguyễn V ă n Chương và cộng sự thấy tỷ l ệ ngươi mắc đ a u đ ầ u ch iếm 78,83%, trong đó có 57,23% người bị đ a u đ ầ u m ạ n t í nh . M ộ t đ iều đ á n g nói nữa là vào thòi đ iểm đ iều t ra , có

tớ i t r ê n 80% số người bị đ a u đ ầ u k h ô n g đi k h á m chữa bệnh t ạ i một cơ sở y tê nào .

Chứng bệnh đau đầu không những ảnh hưởng tối con người và xã hộ i vì t í n h phổ b iên của nó m à còn vì nó là một chứng bệnh k h ó chẩn đ o á n và khó chữa t r ị dứ t đ iểm, có t h ể ả n h hưởng sâu sắc đèn chấ t lượng cuộc sông của người bệnh vớ i những kỳ chữa bệnh l iên m i ê n l à m cho bệnh n h â n m ệ t mỏ i , tôn k é m .

Gần ;Ỉ0 năm qua, được trực tiếp tiếp xúc chàm sóc nhiều

bệnh nhân với chứng bệnh dâu đầu, được nghiên cứu đau đầu về nhiều phương diện và đã hoàn thành luận án tiến sĩ của mình cũng như hưống dẫn nhiều luận văn, luận án vế vấn đề

này chúng tôi thấy có nhiều vấn đề rấ t bố ích và cần thiết để trao đôi với các quý đồng nghiệp, dãi bày thêm với các bệnh nhân thân yêu, những người đang trực tiếp bị chứng bệnh đau đầu làm cho mệt mỏi.

Nói về đau đầu, chẩn đoán đau đầu và điều trị đau đầu là một vấn đề vô cùng khó khăn đối với chúng tôi. Tuy nhiên, với cuốn sách nhỏ này chúng tôi vẫn mong muốn trình bày được một phần nào đó về chứng bệnh đau đầu theo hiểu biết cua

mình, muốn được báo cáo lạ i những số liệu và những kinh nghiệm của bản thân, mong trao đổi với các quý đồng nghiệp để cùng hiểu và điều trị đau đầu tốt hơn, thoa man phan nào nhu câu tham khảo về bệnh lý này của bạn đọc và làm vơi đi những thạc mác của các bệnh nhân về chứng bệnh đau đầu của mình. Viết về một chủ đề rấ t khó và rộng như đau đầu, cho dù nhom tác giả đã có cố gắng nhiều nhưng cuốn sách không thể tránh khỏi những sai sót. Chúng tôi vô cùng cảm ơn và xin chân thành đón nhận những ý kiến quý báu của bạn đọc để cho cuốn sách được hoàn thiện hơn.

Thay mặt nhóm tác giả

Chủ biên

PGS.TS. NGUYỄN VĂN CHƯƠNG

M Ụ C L Ụ C * •

Lời nói đầu 3

Chương 1: Đau đẩu với lịch sử loài người 7

PGS. TS. Nguyễn Văn Chương

1.1. Đau đầu trong thời kỳ cổ đại 7

1.2. Đau đầu trong thời kỳ trung cổ 9

1.3. Đau đầu trong kỷ nguyên khoa học 1 0

1.4. Đau đầu trong thế kỷ XX 12

Chương 2: Một s ố khái niệm về đau 13

PGS TS. Nguyễn Văn Chương PGS.TS. Nguyễn Minh Hiện

1. Định nghĩa cảm giác, cảm giác đau 13

2. Ý nghĩa của cảm giác đau *4

3. Phân loại cảm giác 14

4. Các loại sợi dẫn truyền thần kinh trong cơ thể 1 5

5. Đường dẫn truyền cảm giác đau cảm thụ 1 6

6. Cấu trúc nhậy cảm đau ở vùng sọ - mặt 1 8

7. Các loại rối loạn cảm giác 19

8. Các loại đau trên lâm sàng 20

9. Đau thần kinh 21

Chương 3: Phân loại đau đầu

PGS.TS. Nguyễn Vãn Chương

1. Bảng phân loại đau đầu của Hội đau đầu quốc tế 32

2. Mô hình chẩn đoán đau đầu 38

Chương 4: Bệnh Migraine 39

PGS.TS. Nguyễn Văn Chương

1. Định nghĩa 39

2. Dịch tễ học 39

3. Bệnh căn, bệnh sinh của Migraine 40

4. Các yếu tố ảnh hưởng tới bệnh Migraine 46

5. Đặc điểm lâm sàng 55

6. Cận lâm sàng 71

7. Chẩn đoán Migraime 74

8. Điều trị Migraine 99

Chương 5: Đau đẩu do căng thẳng 127

PGS.TS. Nguyễn Văn Chương

BSCK cấp li. Nguyễn Thành Vy

1. Định nghĩa 127

2. Tỷ lệ đau đầu do căng thẳng 127

3. Lâm sàng của đau đầu do căng thẳng 129

4. Khi nào tới khám bác sĩ 130

5. Tiêu chuẩn chẩn đoán đau đầu do căng thằng 134

6. Các phương pháp điều trị 139

Chương 6: Đau đầu chuỗ i 146

PGS. 75. Nguyễn Văn Chương

1. Định nghĩa 146

2. Lịch sử nghiên cứu đau đầu chuỗi 147

3. Các loại đau đầu chuỗi 147

4. Dịch tễ học 148

5. Đặc điểm lâm sàng 148

6. Yếu tố truyền 153

7. Thăm khám lâm sàng và xét nghiệm cận lâm sàng 154

8. Sinh lý bệnh 155

9. Tiêu chuẩn chẩn đoán 161

10. Điều trị đau đầu chuỗi 165

Chương 7: Tiêu chuẩn chẩn đ o á n c á c đ a u đầu nguyên 176 phát khác

BSCK cấp li. Nguyễn Thành Vy

1. Tiêu chuẩn chẩn đoán đau đầu dao đâm nguyên phát 176

2. Tiêu chuẩn chẩn đoán đau đầu nguyên phát do ho 177

3. Tiêu chuẩn chẩn đoán đau đầu nguyên phát do gắng sức 177

4. Tiêu chuẩn chẩn đoán đau đầu nguyên phát liên quan với 177 hoạt động tình dục

5. Tiêu chuẩn chẩn đoán đau đầu khi ngủ 178

6. Tiêu chuẩn chẩn đoán đau đầu sét đánh (thunder claps) 178 nguyên phát

7. Tiêu chuẩn chẩn đoán đau nửa đầu liên tục 178

8. Tiêu chuẩn chẩn đoán đau đầu dai dẳng hàng ngày 179

Chương 8: Tiêu chuẩn chẩn đoán các loại đau đẩu thứ phát 180

PGS. TS. Nguyễn Minh Hiện PGS.TS. Nguyễn Vãn Chương

1. Tiêu chuẩn chẩn đoán đau đầu thứ phát 180

2. Đau đầu do chấn thương đầu và/hoặc cổ 180

3. Đau đầu cấp tính sau chấn thương quán tính 182

4. Đau đầu mạn tính sau chấn thương quán tính 183

5. Đau đầu do tăng huyết áp động mạch 183

Chương 9: Bệnh lý cột sống cổ và đau dầu 185

PGS.TS. Phan Việt Nga

1. Đặc điểm giải phẫu chức năng cột sống cổ 185

2. Các chứng đau đầu liên quan đến cột sống cổ 186

Chương 10: Các thuốc có thể sử dụng trong điểu trị đau đẩu 193

PGS.TS. Phan Việt Nga

ì. Thuốc dùng trong hội chứng tiền đình 193

2. Thuốc giảm đau chống viêm non- steroid 198

3. Các thuốc tác động lên mạch máu 203

4. Các thuốc thuốc điều trị đau nửa đầu 213