Cilwsia e informacionit kontabwl dhe raportimit financiar ... · Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati iv Abstrakt

UNIVERSITETI I TIRANËS

FAKULTETI I EKONOMISË

DEPARTAMENTI I KONTABILITETIT

DISERTACION

“CILËSIA E INFORMACIONIT DHE RAPORTIMIT FINANCIAR PAS HYRJES

SË STANDARDEVE KONTABËL KOMBËTARE DHE NDËRKOMBËTARE NË

SHQIPËRI”

Për mbrojtjen e Gradës shkencore

“DOKTOR”

Përgatiti: Udhëheqës shkencor: Msc. Albana KASTRATI (KULLOLLI) Prof. Dr. Jorgji BOLLANO

Janar 2017

Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati

ii

© Copyright Albana Kastrati, 2017

Përmbajtja e këtij punimi është totalisht autentike. Të gjitha të drejtat e rezervuara.

DEKLARATË

Unë, e nënshkruara Albana Kastrati, deklaroj që:

(1) Ky studim i paraqitur për mbrojtjen e gradës shkencore “Doktor” përfaqëson punimin

tim origjinal, përveç rasteve të citimeve dhe referencave.

(2) Ky studim nuk është përdorur më parë si tezë apo projekt kursi në këtë Universitet

apo në Universitete të tjera.


iii

Mirënjohje dhe falënderime Në çdo fushë të jetës pa përkrahje dhe pa mbështetje nuk mund të arrish asgjë. Prandaj në

këtë moment të mbylljes së punimit tim të doktoraturës, dëshiroj të falënderoj të gjithë

ata, që më ndihmuan dhe më qëndruan pranë gjatë këtyre viteve të mundimshme:

Së pari, një falënderim të veçantë kam për Profesorin tim udhëheqës të këtij studimi,

Prof. Dr. Jorgji Bollano, i cili më ndihmoi në çdo hap me këshillat e tij shumë të

vlefshme.

Së dyti, një falënderim kam për Prof. As. Dr. Mirjeta Beqiri, e cila më ndihmoi të kryej

me sukses analizën statistikore të këtij studimi, pa ndihmën e së cilës, nuk do të kisha

mundur ta përmbyllja kurrë këtë studim.

Së treti, një falënderim kam për të gjithë profesorët e tjerë si: Prof. Dr. Lindita Lati, Prof.

Dr. Drita Kruja, Prof. As. Dr. Rezarta Perri, Prof. Dr. Hysen Çela, Prof. Dr. Ledri Kurti,

etj të cilat më ndihmuan me çdo material të mundshëm, në lidhje me temën.

Së katërti, një falënderim për koleget dhe shoqet e mia: Blertën, Aurorën, Klejdin,

Erjolën dhe Nevilën, me të cilat diskutonim çdo të re në lidhje me doktoraturat tona.

Së pesti, një falënderim për të gjithë profesionistët dhe përfaqësuesit e shoqatave të

kontabilitetit, të cilët u shprehën të gatshëm të jepnin intervistat, duke i dhënë frymën

praktike studimit tim.

Së fundmi, por jo për nga rëndësia, nuk mund të lë pa falenderuar ndihmën time më

primare, familjen time, pa ndihmën dhe përkrahjen e të cilëve asgjë nuk do të ishte e

mundur. Njëkohësisht u kërkoj edhe falje për kohën, që i kam lënë pas dore për t’iu

përkushtuar këtij studimi.

SHUMË FALEMINDERIT!


iv

Abstrakt Informacioni është një nga pjesët më të rëndësishme të jetës sonë. Sa herë që ne duam të marrim një

vendim, gjithmonë kërkojmë informacionin në mënyra të ndryshme. E njëjta gjë ndodh edhe me

infornacionin e njësisë ekonomike. Sapo manaxherët përballen me një vendimarrje, e para gjë, që ata bëjnë

është kontrolli i informacionit kontabël. Që vendimarrja të jetë sa më e vlefshme duhet që informacioni kontabël, që paraqitet në pasqyrat financiare, të jetë sa më cilësor.

Prandaj qëllimi i këtij studimi është të shihet se si ka evoluar cilësia e informacionit kontabël në Shqipëri

pas implementimit të standardeve kombëtare dhe ndërkombëtare të kontabilitetit nga njësitë e ndryshme

ekonomike.

Për përmbushjen e këtij qëllimi është shqyrtuar një literaturë e gjerë në lidhje me cilësinë e informacionit

kontabël dhe gjetjen e faktorëve, që ndikojnë mbi të.

Për të realizuar këtë studim janë marrë në shqyrtim të dhënat e publikuara nga njësitë ekonomike në

Qendrën Kombëtare të Biznesit. Për përpunimin e tyre është përdorur një model i regresionit linear të

shumëfishtë dhe janë nxjerrë përfundime në lidhje me cilësinë e informacionit dhe raportimit financiar të

njësive ekonomike. Në fund janë kryer edhe disa intervista të strukturuara me përfaqësues të institucioneve

dhe shoqatave të kontabilitetit, për të parë perceptimin e tyre në lidhje me cilësinë e informacionit kontabël.

Së fundmi, janë dhënë disa konkluzione dhe rekomandime në lidhje me përmirësimin e cilësisë së informacionit kontabël në të ardhmen.

Fjalët kyçe: Informacion kontabël, raportim financiar, cilësi, standardet kombëtare të kontabilitetit,

standardet ndërkombëtare të kontabilitetit.

Kodi JEL: M41

Abstract The information is one of the most important parts of our life. Every time we have to take a decision, we

look for information in different manners. The same thing happens with the economic unit too. Every time

managers have to take a decision, the first thing they do is to control the accounting information. In order

the decision to be correct, the accounting information of the financial statement should be qualitative.

The main purpose of this study is to see how was the evolution of the quality of accounting information in

Albania after the implementation of national and international accounting standards in different economic

units.

To fulfill this purpose we have reviewed a wide literature that link with the accounting quality and the

factors that influence it.

This study is realized with the published data of economic units, we take from the National Business

Centre. Then to process them we use a multiple regression model. Finally, some structured interviews are

realized with experts of the field from institutions and nongovernmental organizations.

Finally are listed some conclusions and recommendations to improve the quality of accounting information

in the future.

Keywords: accounting information, financial report, quality, national accounting standards,

international accounting standards

JEL Code: M41


v

PËRMBAJTJA Mirënjohje dhe falënderime.................................................................................................... iii

Abstrakt ................................................................................................................................... iv

Lista e tabelave ...................................................................................................................... viii

Lista e figurave ........................................................................................................................ ix

Lista e shkurtimeve ................................................................................................................. ix

Hyrja ....................................................................................................................................... 11

Problematika e trajtuar në studim....................................................................................................... 12

Qëllimi dhe objektivat e studimit ....................................................................................................... 12

Rëndësia e studimit ........................................................................................................................... 13

Kufizimet e studimit .......................................................................................................................... 13

Metodologjia e ndjekur ...................................................................................................................... 14

Organizimi i studimit......................................................................................................................... 15

KAPITULLI I: CILËSIA E INFORMACIONIT DHE RAPORTIMIT

FINANCIAR- SHQYRTIMI I LITERATURËS ................................................................... 17

1.1 Kontabiliteti dhe Informacioni ..................................................................................................... 17

1.2 Raportimi financiar dhe rëndësia e tij ........................................................................................... 18

1.3 Aplikimi i SNRF dhe argumentat që lejojnë apo pengojnë këtë zhvillim ...................................... 20

1.4 Cilësia e informacionit kontabël sipas SKK 1, kuadrit konceptual të SNK (SNRF) dhe

GAAP ............................................................................................................................................... 22

1.5. Përcaktuesit e cilësisë së informacionit kontabël ......................................................................... 25

1.6 Cilësia e informacionit kontabël sipas studiuesve shqiptarë .......................................................... 29

1.7 Cilësia e informacionit kontabël dhe disa mënyra të matjes së saj ................................................. 31

1.8 Modeli Barth dhe variablat e tij .................................................................................................... 40

1.8.1 Manaxhimi i fitimeve ................................................................................................ 42

1.8.2. Njohja në kohë e humbjeve ...................................................................................... 45


vi

1.8.3 Përputhja e vlerësimeve ............................................................................................ 45

1.8.4. Vlerësimi i kostos së parashikuar të kapitalit ............................................................ 46

KAPITULLI II: KRAHASIMI I SHTETEVE TË BALLKANIT PERËNDIMOR

NË LIDHJE ME APLIKIMIN E SNRF DHE CILËSINË E INFORMACIONIT

KONTABËL ........................................................................................................................... 48

2.1 SNRF në vendet e Ballkanit Perëndimor ...................................................................................... 48

2.2 Zhvillimet e kontabilitetit në Shqipëri .......................................................................................... 49

2.3 Zhvillimet e kontabilitetit në Kosovë ........................................................................................... 53

2.4 Zhvillimet e kontabilitetit dhe raportimit financiar në Maqedoni .................................................. 55

2.5 Zhvillimet e kontabilitetit dhe raportimit financiar në Serbi .......................................................... 57

2.6 Zhvillimet e kontabilitetit dhe raportimit financiar në Bosnje Hercegovinë ................................... 59

2.7 Zhvillimet e kontabilitetit në Mal të Zi ......................................................................................... 61

2.8 Dallimet dhe ngjashmëritë përsa i përket kontabilitetit të vendeve të Ballkanit Perëndimor .......... 62

KAPITULLI III: METODOLOGJIA E STUDIMIT DHE NDËRTIMI I

HIPOTEZAVE ....................................................................................................................... 66

3.1 Procesi i kërkimit dhe fazat e tij ................................................................................................... 66

3.2 Ndërtimi i hipotezave .................................................................................................................. 70

3.3 Hipotezat e punimit ..................................................................................................................... 71

3.4 Testimi i hipotezave dhe analiza e të dhënave .............................................................................. 72

KAPITULLI IV: ANALIZA DHE REZULTATET E STUDIMIT ..................................... 73

4.1 Analiza e njësive ekonomike që përdorin standardet kombëtare të kontabilitetit ........................... 73

4.1.1 Karakteristika të përgjithshme të kampionit të zgjedhur ............................................. 73

4.1.2 Hipotezat dhe pyetja kërkimore ................................................................................. 75

4.1.3 Testimi i hipotezave dhe interpretimi i rezultateve të studimit.................................... 76

4.2 Analiza e njësive ekonomike që përdorin standardet ndërkombëtare të kontabilitetit .................... 90

4.2.1 Karakteristika të përgjithshme të kampionit të zgjedhur ............................................. 90


vii

4.2.2 Hipotezat dhe pyetja kërkimore ................................................................................. 91

4.2.3 Testimi i hipotezave dhe interpretimi i rezultateve të studimit.................................... 92

4.3 Intervistat e zhvilluara me ekspertët e fushës dhe rezultatet e tyre............................................... 103

KAPITULLI V: PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME ................................................ 108

5.1. Konkluzione të përgjithshme .................................................................................................... 108

5.2 Konkluzione në lidhje me analizën empirike dhe intervistat e realizuara ..................................... 109

5.3 Rekomandime ........................................................................................................................... 112

5.4 Kufizimet e studimit dhe nxitja e studimeve të mëtejshme në këtë fushë .................................... 113

LITERATURA ..................................................................................................................... 115

ANEKSE ............................................................................................................................... 121

Intervista ............................................................................................................................... 127


viii

Lista e tabelave Tabela 1.1 Klasifikimi i modeleve për vlerësimin e cilësisë së informacionit

kontabël………………………………………………………….

fq. 36

Tabela 2.1 Auditimi sipas formave juridike të organizimit të njësive…… fq. 52

Tabela 2.2 SNRF në vendet e Ballkanit Perëndimor……………………. fq. 63

Tabela 4.1 Të dhënat statistikore të variablave të ekuacionit të regresionit të

shumëfishtë…………………………………………………….

fq. 77

Tabela 4.2 Matrica e korrelacionit të variablave të pavarur………………. fq. 78

Tabela 4.3 Analiza me testin F……………………………………………. fq. 80

Tabela 4.4 Karakteristikat statistikore në vite të mesatares së mbetjeve dhe

variancës së tyre………………………………………………..

fq. 80

Tabela 4.5 Tabela ANOVA………………………………………………… fq. 81


shumëfishtë………………………………………………………

fq. 82


variancës së tyre………………………………………………….

fq. 84



shumëfishtë………………………………………………………

fq. 85

Tabela 4.10 Përfundimet e analizës statistikorenë lidhje me njësitë që

zbatojnë SKK-të

fq. 89


shumëfishtë………………………………………………………

fq. 92

Tabela 4.12 Matrica e korrelacionit të variablave të pavarur………………… fq. 93


variancës së tyre…………………………………………………

fq. 95



shumëfishtë……………………………………………………..

fq. 96


ix


variancës së tyre………………………………………………….

fq. 98

Tabela 4.17 Tabela ANOVA…………………………………………………. fq. 98


shumëfishtë………………………………………………………

fq. 98

Tabela 4.19 Përfundimet e analizës statistikore në lidhje me njësitë që

zbatojnë SNK (SNRF)-të

Fq.103

Tabela A Lista e njësive ekonomike të marra në studim në lidhje me

aplikimin e SKK – ve…………………………………………….

fq. 121

Tabela B Lista e njësive ekonomike të marra në studim në lidhje me

aplikimin e SNK (SNRF) – ve…………………………………..

fq. 125

Lista e figurave Figura 1.1 Hierarkia e cilësive të informacionit kontabël………………….. fq. 24

Figura 1.2 Përcaktuesit e cilësisë së informacionit kontabël……………….. fq. 25

Figura 3.1 Procesi i kërkimit……………………………………………..… fq. 68

Figura 4.1 Shpërndarja e njësive ekonomike sipas qarqeve………………. fq. 73

Figura 4.2 Njësitë ekonomike sipas vendodhjes…………………………... fq. 74

Figura 4.3 Njësitë ekonomike sipas llojit të aktivitetit ekonomik………. fq. 74

Figura 4.4 Njësitë ekonomike të marra në studim sipas llojit të

aktivitetit……………………

fq. 75

Figura 4.5 Lidhja ndërmjet aktiveve dhe detyrimeve afatshkurtra me mjetet

monetare neto nga aktiviteti i shfrytëzimit………………………

fq. 88

Figura 4.6 Njësitë ekonomike sipas llojit të aktivitetit…………………… fq. 90

Figura 4.7 Lidhja ndërmjet aktiveve dhe detyrimeve rrjedhëse me mjetet

monetare neto nga aktiviteti i shfrytëzimit………………………

fq. 102

Lista e shkurtimeve BAM Marka Boshnjake

BB Banka Botërore

BE Bashkimi Evropian


x

BH Bosnjë Hercegovinë

BP Ballkani Perëndimor

BSNK Bordi i standardeve ndërkombëtare të kontabilitetit

CON Pasqyra e koncepteve të kontabilitetit

DHAÇ Dhoma e Audituesve të Çertifikuar

DPD Drejtoria e Përgjithshme e Doganave

DPT Drejtoria e Përgjithshme e Tatimeve

GAAP Parimet përgjithësisht të pranuara të kontabilitetit

KIRFN Komiteti i Interpretimeve për Raportim Financiar Ndërkombëtar

KKA Komisioni i Kontabilitetit dhe Auditimit

KKF Këshilli i Kontabilistëve dhe Financierëve

KKK Këshilli Kombëtar i Kontabilitetit

KKRF Këshilli i Kosovës për Raportim Financiar

KSNK Komiteti i standardeve ndërkombëtare të kontabilitetit

NVM Njësi të vogla dhe të mesme

QKB Qendra Kombëtare e Biznesit

RS Republika Srpska

SKJ Standardet jugosllave të kontabilitetit

SKK Standardet kombëtare të kontabilitetit

SNA Standardet ndërkombëtare të auditimit

SNK 1 Standardet ndërkombëtare të kontabilitetit

SNRF2 Standardet ndërkombëtare të raportimit financiar

1 Ky term u përdor deri në fundin e vitit 2000 për standartet ndërkombëtare të kontabilitetit

2 Ky term u përdor për të gjitha standartet ndërkombëtare të raportimit financiar të hartuara pas 1 Janar

2001

Hyrja Sipas Dechow dhe Schrand (2004): “Cilësia e informacionit kontabël është shkalla në të

cilën informacioni kontabël në mënyrë të saktë reflekton performancën aktuale operative

të njësisë ekonomike, përdoret për të parashikuar të ardhmen dhe ndihmon në vlerësimin

e vlerës së njësisë ekonomike”.

Duke marrë shkas nga ky citim vendosa të trajtoj më tej cilësinë e informacionit kontabël

dhe nevojën që ka çdo vend për të.

Globalizimi në rritje i tregjeve botërore ka rritur nevojën e njësive ekonomike për një

informacion kontabël sa më të sinqertë dhe real në lidhje me gjendjen e tyre. Këtë

informacion, për të gjithë përdoruesit, e sigurojnë pasqyrat financiare. Që të mund të

kuptohen dhe të krahasohen me njëra tjetrën, këto pasqyra kanë nevojë për një paraqitje

sa më të ngjashme. Kjo e fundit ofrohet si nga SKK-të ashtu edhe nga SNK (SNRF)-të.

Standardet ofrojnë një format të caktuar në lidhje me paraqitjen e pasqyrave financiare.

Duke pasur të njëjtin format, pasqyrat financiare i shërbejnë të gjithë përdoruesve të tyre

për t’u siguruar informacionin, që u nevojitet në lidhje me futjen e njësive në tregjet e

huaja ose për të bërë krahasimin e tyre me njësitë e tjera në të njëjtin vend. Njësitë

ekonomike mund të hyjnë në tregjet e huaja ose për të kryer investime ose për të marrë

hua. Këto dy objektiva realizohen më së miri kur në këto tregje, paraqitja e pasqyrave

financiare është e të njëjtit format.

Shqipëria që nga viti 2008 e në vazhdim, i ka bërë të detyrueshme të dyja llojet e

standardeve për njësitë ekonomike. SKK-të përdoren nga njësitë e vogla, të mesme dhe

nga mikronjësitë, ndërsa SNK (SNRF)-të përdoren nga njësitë ekonomike të listuara dhe

me interes publik dhe nga njësitë, të cilat përmbushin njëkohësisht kriterin e xhiros mbi

1,250 miliardë lekë dhe numrin e punonjësve mbi 100 punonjës për 2 vite me radhë.

Përveç formatit, standardet i vënë theksin edhe paraqitjes në pasqyrat financiare të

gjendjes reale të njësisë ekonomike, pa pasur shtrembërime të saj. Kjo paraqitje ka të bëjë

me cilësinë e informacionit kontabël. Meqë në Shqipëri kanë kaluar 8 vite nga përdorimi

i këtyre standardeve ia vlen të shohim, se çfarë ka ndodhur me informacionin, që

paraqesin pasqyrat financiare, a është përmirësuar cilësia e tij, a ka mbetur në të njëjtat

nivele apo është përkeqësuar ai në krahasim me vitet e mëparshme.

Shumë studiues të huaj kanë vlerësuar cilësinë e informacionit kontabël në botë duke u

bazuar në të dhënat e njësive ekonomike para dhe pas hyrjes së standardeve

ndërkombëtare të kontabilitetit. Ata gjithashtu kanë përcaktuar edhe faktorët, të cilët

ndikojnë mbi cilësinë e informacionit kontabël dhe njëkohësisht edhe mbi atë të

raportimit financiar. Shumica e lidhin cilësinë me manaxhimin e fitimeve, njohjen në

kohë të humbjeve dhe me koston e kapitalit. Në të njëjtën linjë janë munduar të ecin edhe

studiuesit shqiptarë, pavarësisht se mund të thuhet, që studimet në këtë fushë janë të

pakta.

Nga të gjitha studimet si të huaja, ashtu edhe shqiptare, thuhet se cilësi më të lartë

raportimi shfaqin njësitë ekonomike të mëdha dhe njësitë financiare. Një thënie e tillë

është e vlefshme pothuajse për të gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor, duke u nisur nga


12

raportet e Bankës Botërore. Kjo, vjen si rezultat i veprimtarisë së kontrolluar të tyre dhe

raporteve të auditimit, të hartuara në lidhje me to.

Problematika e trajtuar në studim

Një problem konsiderohet si një çështje, e cila ekziston në literaturë, teori apo praktikë

dhe që udhëheq nevojën e ndërrmarjes së një studimi. (Crewell, J., 2003, fq.8)

Edhe pse kanë kaluar 25 vite që Shqipëria ka hyrë në ekonominë e tregut, vazhdon të

mbetet një vend në tranzicion. Duke u nisur nga trajtimi që i bëhet informacionit kontabël

në të gjitha aspektet, vitet e fundit, vendosa të shqyrtoj cilësinë e tij. Në këtë studim është

trajtuar hollësisht koncepti i informacionit, informacionit kontabël dhe raportimit

financiar. Më pas është trajtuar koncepti i cilësisë së informacionit kontabël duke u

mbështetur në SKK-të, SNK (SNRF)-të, GAAP dhe nga studimet e kryera në lidhje me

të, nga studiues të ndryshëm. Janë përcaktuar modelet kryesore të përdorura për matjen e

cilësisë nga studiuesit e saj dhe variablat përbërës të tyre.

Ky studim bëhet në lidhje me pasqyrat financiare të njësive ekonomike, gjetja e të cilave

është e vështirë, sepse në Shqipëri njësitë ekonomike i konsiderojnë ato si shumë sekrete.

Prandaj, studimi do të shtrihet për të dhënat e njësive ekonomike, të siguruara nga QKB

dhe të dhëna të tjera të siguruara nga burime të tjera. Gjithsej janë marrë në studim 150

njësi ekonomike që zbatojnë SKK-të dhe 22 njësi ekonomike që zbatojnë SNK (SNRF)-

të. Në lidhje me aplikimin e SKK-ve të dhënat janë marrë nga QKB-ja, ndërsa për të parë

aplikimin e SNK (SNRF)-ve të dhënat janë marrë nga QKB-ja dhe faqet e këtyre njësive

ekonomike në internet.

Qëllimi dhe objektivat e studimit

Qëllimi kryesor i këtij studimi është të vlerësohet cilësia e informacionit kontabël dhe

raportimit financiar në Shqipëri, pas hyrjes së standardeve kombëtare dhe ndërkombëtare

të kontabilitetit.

Në mbështetje të këtij qëllimi janë vendosur objektivat e mëposhtme:

1. Së pari, njohja me konceptet kryesore të informacionit dhe raportimit financiar, të

dhënë nga studiues të ndryshëm dhe njohja me trajtimin nga standardet dhe

GAAP të karakteristikave cilësore të informacionit kontabël.

2. Së dyti, shqyrtimi i literaturës në lidhje me modelet e aplikuara për matjen e

cilësisë së informacionit kontabël dhe përcaktuesit e saj. (Ndalja në veçanti në

trajtimin e modelit Barth.)

3. Së treti, shqyrtimi i literaturës në lidhje me krahasimin e raportimit financiar në

Shqipëri dhe në vendet e Ballkanit Perëndimor nga pikpamja historike dhe ligjore.

Evidentimi i faktorëve që ndikojnë mbi cilësinë e informacionit kontabël në

secilin prej këtyre vendeve.

4. Së katërti, njohja me metodologjinë që do të përdoret gjatë këtij studimi.

5. Së pesti, vlerësimi i modelit Barth në Shqipëri në lidhje me njësitë që aplikojnë

SKK-të dhe SNK (SNRF)-të dhe kryerja e intervistave të strukturuara me

profesionistët kontabël.


13

6. Së gjashti, dhënia e disa konkluzioneve në lidhje me faktorët që ndikojnë në

cilësinë e informacionit kontabël dhe dhënia e rekomandimeve për studime të

tjera në këtë fushë.

Rëndësia e studimit

Ky studim është i pari në lidhje me vlerësimin e cilësisë së informacionit kontabël

nëpërmjet një modeli statistikor në Shqipëri.

Ai jep një pamje të plotë të situatës së raportimit financiar në Shqipëri para dhe pas hyrjes

së SKK-ve dhe SNK (SNRF)-ve në zbatim. Ai gjithashtu tenton të vlerësojë cilësinë e

informacionit kontabël pas hyrjes në zbatim të këtyre standardeve.

Ky studim synon t’i japë përgjigje pyetjeve kërkimore të mëposhtme:

A kanë pasqyrat financiare të njësive ekonomike manaxhim të fitimeve?

Si ndikon manaxhimi i fitimeve mbi cilësinë e informacionit kontabël?

Ky studim synon t’u shërbejë të gjithë përdoruesve të informacionit kontabël,

organizatave profesionale, organeve përgjegjëse në lidhje me raportimin financiar në

Shqipëri dhe organizatave të huaja të interesuara në lidhje me vlerësimin e cilësisë së

informacionit kontabël.

Ai shërben si bazë për studime të tjera më të gjera dhe më të thelluara, në shkallë

kombëtare dhe ndërkombëtare. Ai vlerëson modelin e matjes së cilësisë së informacionit

kontabël, të aplikuar nga Barth, në njësitë ekonomike shqiptare. Ky model mund të

përdoret në të ardhmen edhe nga njësitë e tjera, që operojnë në vendet e Ballkanit

Perëndimor, të cilët kanë një situatë të ngjashme me Shqipërinë përsa i përket raportimit

financiar. Më pas mund të bëhet edhe një krahasim ndërmjet këtyre vendeve.

Gjithashtu mund të shërbejë si bazë teorike në lëndët e ndryshme të zhvilluara në

auditoret e universiteteve shqiptare, të cilat kanë në bazë të tyre kontabilitetin.

Kufizimet e studimit

Ky studim mbart këto kufizime:

Vështirësitë në lidhje me gjetjen e informacionit: Në lidhje me cilësinë e informacionit

kontabël pas hyrjes së SKK-ve studimi do të kryhet për njësitë ekonomike shqiptare, të

cilat kanë një jetëgjatësi mbi 10 vite në treg. Studimi do të kryhet për të dhënat e viteve

2006 – 2014, sepse të dhënat e vitit 2015 janë publikuar me vonesë nga QKB-ja. Në

Qendrën Kombëtare të Biznesit janë të publikuara të dhënat për vitet 2006, 2007, 2011,

2012, 2013 dhe 2014. Pra, ka mangësi për të dhënat e tjera. Për disa njësi të dhënat, janë

marrë në rrugë të tjera, si p.sh. nëpërmjet njohjeve ose nëpërmjet organeve tatimore,

ndërsa për shumicën e tyre mungojnë. Në lidhje me cilësinë e informacionit kontabël pas

hyrjes së SNK (SNRF)-ve, studimi do të kryhet për njësitë ekonomike shqiptare, të cilat i

zbatojnë këto standarde. Këto të dhëna i kemi marrë nga faqet e këtyre njësive në internet


14

dhe nga të dhënat publikuara në faqen e QKB-së. Mirëpo edhe këtu të dhënat nuk janë të

plota, ka mangësi në lidhje me të dhënat në disa vite.

Numri i kufizuar për variablat e pavarur: Modeli Barth mbart në vetvete 11 variabla të

varur për vlerësimin e manaxhimit të fitimeve dhe njohjes në kohë të humbjeve. Këto

variabla janë: madhësia, rritja, emetimi, leva financiare, ndryshimi i detyrimeve,

qarkullimi i aktiveve, mjetet monetare neto nga aktivitetet e shfrytëzimit, auditimi,

shkëmbime, listimi dhe mbyllja. Ne do të shqyrtojmë vetëm 6 prej tyre, të cilët mund t’i

marrim nga pasqyrat financiare të njësive ekonomike shqiptare, ndërsa të tjerët kanë

lidhje me vlerën e tregut të elementëve të pasqyrave financiare dhe shkëmbimet në bursë.

Ne aktualisht në Shqipëri nuk kemi një treg aktiv të kapitaleve dhe Bursa nuk ka

funksionuar ndonjëherë. Ajo është mbyllur që nga viti 2014. Për këto arsye, variablat e

marrë në studim janë: madhësia, rritja, leva financiare, ndryshimi i detyrimeve,

qarkullimi i aktiveve dhe mjetet monetare neto nga aktivitetet e shfrytëzimit. Ndërsa

përsa i përket variablit të auditimit, nuk do të merret parasysh, sepse për njësitë që

zbatojnë SKK-të auditimi kryhet nga njësitë shqiptare të auditimit dhe në këtë rast ky

variabël merr vlerën zero. Ndërsa për njësitë që zbatojnë SNK (SNRF)-të auditimi kryhet

nga 4 shoqëritë audituese më të mëdha në botë dhe në këtë rast ky variabël merr vlerën 1

për të gjitha. Heqja e këtyre variablave nga ekuacioni i modelit Barth nuk ndikon në

nxjerrjen e një rezultati në lidhje me pranimin ose hedhjen poshtë të hipotezave, sepse

këto variabla marrin pjesë në të gjitha ekuacionet e regresionit të ndërtuara. Gjithashtu ia

vlen të theksojmë që në secilin prej studimeve të kryera nga autorë të ndryshëm, nuk ka

modele, të cilat nuk marrin parasysh vlerat e tregut të elementëve të pasqyrave financiare.

Mangësitë e metodës së regresionit linear të shumëfishtë: Kjo metodë analizon vetëm

lidhjen lineare të variablit të pavarur me variablin e varur, ndërkohë që, mund të

ekzistojnë edhe lidhje të tjera. P.sh. në cilësinë e informacionit kontabël ndikojnë edhe

legjislacioni në fuqi, mjedisi ekonomik ku operon njësia ekonomike, sistemi fiskal i një

shteti etj. Të gjitha këto nuk janë marrë parasysh. Gjithashtu mund të themi që të dhënat e

munguara kanë efekt negativ në analizën e regresionit, sepse zvogëlohet numri i

observimeve të kryera dhe ndikon tek koefiçenti R2

i ekuacioneve.

Metodologjia e ndjekur

Metodologjia e ndjekur gjatë këtij studimi është e bazuar tek metoda deduktive e

kërkimit. Kjo, sepse ky studim merr të gatshëm modelin Barth dhe e aplikon atë mbi të

dhënat e njësive ekonomike shqiptare duke nxjerrë rezultatet e këtij aplikimi.

Në këtë studim janë përdorur metodat sasiore të kombinuara me metodat cilësore të cilat i

shtojnë vlerë atij.

Gjatë këtij studimi kemi dy burime të dhënash:

Burimi sekondar, i cili ka të bëjë me studimin e literaturës sipas dy pikëpamjeve:

Studimet në lidhje me konceptet e informacionit kontabël, raportimit financiar, cilësisë së

raportimit financiar etj.., të marra nga librat, SKK-të, SNK (SNRF)-të dhe GAAP-të,

faqet e internetit, revistat shkencore etj.


15

Studimet në lidhje me modelet e trajtuara nga studiues të ndryshëm në lidhje me

vlerësimin e cilësisë së informacionit kontabël dhe lidhjen e tij me faktorë të tjerë edhe

këta të marrë nga librat, faqet e internetit dhe revistat shkencore.

Burimi primar, i cili ka të bëjë me të dhënat e publikuara në pasqyrat financiare të njësive

ekonomike dhe intervistat e strukturuara me profesionistët kontabël. Për të kryer këtë

studim janë marrë të dhëna për 172 njësi ekonomike, nga të cilat 150 njësi zbatojnë SKK-

të dhe 22 njësi ekonomike zbatojnë SNK (SNRF)-të. Këto njësi kanë mbi 10 vite aktivitet

dhe do të studiohen për periudhën nga viti 2006-2014. Mbi këto të dhëna është aplikuar

modeli Barth për vlerësimin e cilësisë së informacionit kontabël. Ndërsa në lidhje me

intervistat e strukturuara janë kryer dhjetë intervista me profesionistë kontabël dhe

përkatësisht: një me përfaqësuesen e KKK, një me përfaqësuesin e shoqatës së IEKA, një

me përfaqësuesin e shoqatës IKM, një me përfaqësuesin e shoqatës së SHKFSH dhe nga

tre intervista me kontabël të miratuar dhe ekspertë kontabël të rregjistruar. Këto intervista

janë kryer për të mbështetur analizën statistikore dhe për t’i shtuar studimit vlera

praktike.

Organizimi i studimit

Studimi fillon me një përmbledhje përsa i përket çështjeve që do trajtohen gjatë tij. Më

pas, trajtohen: problematika e studimit, qëllimi dhe objektivat e tij, rëndësia e studimit,

kufizimet e studimit dhe metodologjia e përdorur. Më tej kalohet tek kapitujt e studimit.

Studimi është i organizuar në pesë kapituj:

Kapitulli i parë trajton shqyrtimin e literaturës në dy pikëpamje: në lidhje me konceptet

kryesore dhe në lidhje me modelet e vlerësimit të cilësisë së informacionit kontabël. Ai

trajton konceptet e informacionit, raportimit financiar dhe karakteristikat cilësore të

informacionit kontabël të para sipas SNK (SNRF), SKK dhe GAAP. Në brendësi të

kapitullit janë studime të bëra nga studiuesit shqiptarë dhe të huaj në lidhje me

përcaktuesit e cilësisë së informacionit kontabël dhe në lidhje me vlerësimin e saj. Një

pjesë të këtij kapitulli e zë trajtimi i modelit Barth, që do të përdoret për vlerësimin e

cilësisë së informacionit kontabël në Shqipëri.

Kapitulli i dytë. trajton raportimin financiar në Shqipëri dhe në vendet e Ballkanit

Perëndimor. Në këtë kapitull jepet trajtimi historik dhe ligjor i kontabilitetit në secilin

prej shteteve dhe aplikimin e SNK (SNRF)-ve në to. Për këtë, janë parë studime të

autorëve të ndryshëm të huaj dhe vendas. Gjithashtu në fund të këtij kapitulli janë trajtuar

ngjashmëritë dhe dallimet ndërmjet raportimeve financiare të këtyre shteteve, datat e

hyrjes në përdorim të standardeve së bashku me autoritetet që ndjekin zbatimin e tyre dhe

një vlerësim në lidhje me cilësinë e informacionit kontabël në këto shtete dhe faktorët që

e kanë ndikuar atë.

Kapitulli i tretë trajton metodologjinë, që është ndjekur gjatë studimit dhe hapat e procesit

të kërkimit. Në të vendosen hipotezat bazë studimore, të cilat do të marrin përgjigje gjatë

studimit.


16

Kapitulli i katërt bën analizën statistikore të të dhënave të marra nga pasqyrat financiare

të njësive ekonomike. Në të, paraqiten edhe intervistat e strukturuara të kryera me

profesionistët kontabël.

Kapitulli i pestë jep disa përfundime në lidhje me studimin, disa rekomandime dhe trajton

mundësitë për kërkime të mëtejshme.


17

KAPITULLI I

CILËSIA E INFORMACIONIT DHE RAPORTIMIT FINANCIAR

SHQYRTIMI I LITERATURËS Objekti i studimit tonë është cilësia e informacionit kontabël pas hyrjes së standardeve

kombëtare dhe ndërkombëtare të kontabilitetit, prandaj në këtë kapitull do të trajtohet

shqyrtimi i literaturës në lidhje me të.

Objekti i këtij kapitulli është trajtimi teorik i koncepteve të cilësisë së informacionit

kontabël, raportimit financiar dhe cilësisë së raportimit financiar. Ky studim nuk do të

kishte kuptim në qoftë se nuk do të shiheshin karakteristikat cilësore të informacionit

kontabël sipas SKK-ve, SNK (SNRF)-ve dhe GAAP-ve për të krijuar një tablo të saktë në

lidhje me to. Gjithashtu trajtohen hollësisht edhe përcaktuesit e informacionit kontabël

dhe studimet e bëra nga autorë shqiptarë dhe të huaj në lidhje me vlerësimin e cilësisë së

informacionit kontabël. Një vëmendje e veçantë i kushtohet trajtimit të modelit Barth, të

cilin do ta përdorim në kapitujt e ardhshëm për vlerësimin e cilësisë së informacionit

kontabël në Shqipëri.

1.1 Kontabiliteti dhe Informacioni

Meqë ky punim trajton cilësinë e informacionit kontabël ia vlen të diskutojmë fillimisht

se çfarë është informacioni në përgjithësi dhe ai kontabël në veçanti.

Fjala “Informacion” vjen nga fjala latine informatio, e cila e ka prejardhjen e saj nga fjala

“informare” që do të thotë “t’i japësh formë mendjes”, të disiplinosh, të krijosh një ide

ose të mësosh. Ndërsa fjala informatio në latinisht do të thotë ide ose koncept.

Duke u nisur nga këto kuptime të fjalës informacion, në përgjithësi, ia vlen të ndalesh

edhe në fjalorin e biznesit për të parë kuptimin e kësaj fjale.

Sipas këtij fjalori, fjala informacion do të thotë: “Të dhëna që janë: (a) të sakta dhe në

kohë, (b) specifike dhe të organizuara për një qëllim ta caktuar, (c) të paraqitura në një

kontekst që paraqet kuptim dhe përputhje dhe (d) udhëheqëse drejt rritjes së

kuptueshmërisë dhe rënies së pasigurisë. Informacioni është i vlefshëm, sepse ai mund të

ndikojë sjelljen, marrjen e vendimeve ose të ardhurat”. Ndërsa termi cilësi, po sipas

fjalorit të biznesit do të thotë: “Gjatë prodhimit, një matës i perfeksionit, pra të qenurit pa

defekte, pa ndryshime thelbësore. Pra, cilësor është një produkt, i cili plotëson me

përpikmëri të gjitha kërkesat e konsumatorit ose përdoruesit.” Pra, sipas dy

përkufizimeve të mësipërme, cilësi e informacionit, do të thotë informacion pa defekte

dhe në përputhje me të gjitha rregullat e një shteti.

Sipas një studimi të bërë nga Michael Stanleigh (2010) thuhet, se cilësia është ajo çfarë

një klient kërkon, prandaj njësia ekonomike duhet t’i përshtatet kërkesave të tij, për të

arritur nivelin më të lartë të saj.

Ndërsa një përkufizim më të plotë e kanë dhënë Dechow dhe Schrand (2004), sipas të

cilëve: “Cilësia e informacionit kontabël është shkalla në të cilën informacioni kontabël

në mënyrë të saktë reflekton performancën aktuale operative të njësisë ekonomike,

përdoret për të parashikuar të ardhmen dhe ndihmon në vlerësimin e vlerës së njësisë

ekonomike”


18

Sipas Dhamo, S., (2009) kontabiliteti si sistem informacioni mund të përkufizohet si

procesi i vrojtimit, matjes, vlerësimit, interpretimit, dhe komunikimit të informacionit

financiar për qëllime të kontrollit financiar dhe marrjen e vendimeve efektive të drejtimit

ekonomik të njësive ekonomike.

Siç e shohim, nga përkufizimi i kontabilitetit në qendër të tij është informacioni financiar,

si bazë e komunikimit që vendos njësia ekonomike me përdoruesit e brendshëm dhe të

jashtëm të tij. Në mënyrë që kompania të jetë sa më e sukseshme dhe sa më e përkrahur

nga ambjenti ku ajo operon, duhet që ky informacion i publikuar nga ajo të jetë sa më i

saktë si në aspektin sasior ashtu edhe në atë cilësor. Gjithashtu nevojitet edhe një

transparencë sa më e madhe e këtij informacioni.

Njëkohësisht, mund të themi që, kontabiliteti i mbajtur në mënyrë të rregullt dhe të

sinqertë jep siguri për njësinë ekonomike, që mund të shihet në tre aspekte (Bollano, J.,

Hoxha, E., 2011):

1. Siguri juridike, që do të thotë që, njësia ekonomike është në rregull me ligjin, pra

është e mbrojtur nga gjobat dhe penalitetet.

2. Siguri fiskale, që do të thotë që, shumë nga tatimet llogariten mbi bazën e të

dhënave të kontabilitetit. Pra kontrollet tatimore janë një verifikim i të dhënave të

kontabilitetit të saj.

3. Siguri në administrim, që do të thotë që, kontabiliteti është një busull për

drejtimin e njësisë, sepse tregon gjendjen, ku njësia ekonomike ndodhet dhe i jep

mundësinë asaj, të orientohet për të ardhmen.

Pra, sa më i sinqertë kontabilizimi i të dhënave të njësisë, aq më e lehtë rruga e njësisë

për të parashikuar të ardhmen e saj.

1.2 Raportimi financiar dhe rëndësia e tij

Siç e thamë edhe më sipër, për marrjen e vendimeve të drejta për njësinë ekonomike

nevojitet që informacioni që paraqet kjo njësi, të jetë sa më i sinqertë. Ky informacion

siguron të dhëna në lidhje me pozicionin financiar të njësisë ekonomike, performancën

dhe ndryshimet në gjendjen financiare të saj.

Por nga kush sigurohet një informacion i tillë?

Një informacion i tillë, sigurohet nga një raportim financiar cilësor.

Çfarë është raportimi financiar?

Sipas fjalorit të biznesit raportimi financiar është një përmbledhje e dokumentave të

përgatitura nga agjencitë qeveritare në fund të periudhës kontabël. Zakonisht ky përfshin

përmbledhje të të dhënave kontabël të njësisë ekonomike, të organizuara sipas një formati

të caktuar.

Ndërsa sipas Dhamo, S., (2009, fq.61) raportimi financiar është tërësia e informacionit që

komunikohet nga kontabiliteti financiar, në formën e tabelave, shifrave dhe fjalëve, të

paraqitura sipas disa rregullave të caktuara.

Pra, raportimi financiar arrihet nëpërmjet ndërtimit të pasqyrave financiare të njësisë

ekonomike. Këto pasqyra financiare, duhet të ndërtohen në përputhje me parimet e

kontabilitetit kombëtare dhe ndërkombëtare, në mënyrë që informacioni që ato përmbajnë

të jetë sa më i besueshëm dhe i krahasueshëm.


19

Cilësia e lartë e raportimit financiar është një faktor kyç për besueshmërinë e

informacionit financiar, për zhvillimin ekonomik dhe financiar të një vendi si dhe për

hyrjen e investimeve të huaja. Në një vend ku ky standard nuk zbatohet dhe ku nuk ka

tregje kapitali të mirëorganizuara edhe hyrja e investimeve të huaja vështirësohet. Kjo

ndodh sepse investitorët e huaj nuk kanë besim në mbarëvajtjen e investimit të tyre.

Në qoftë se raportimi financiar nuk është i besueshëm atëherë kjo sjell pasoja katastrofike

për ekonominë e një vendi, sepse e furnizon atë me informacion të pasaktë. Mund të

përmendim këtu rastet e: Enron, Parmalat, Worldcom etj, të cilat i sollën pasoja të rënda

aksionerëve të tyre, punonjësve dhe kompanive të tjera që kishin marrëdhënie me to.

Raportimi financiar cilësor dhe i besueshëm (Dhamo, S., 2009, fq. 70) mund të shihet

sipas drejtimeve të mëposhtme:

a) Siguron forcimin e arkitekturës financiare vendase dhe reduktimin e krizave të

tregjeve financiare dhe ndikimeve negative që shoqërojnë ato

b) Lehtëson proçesin e huamarrjes së shoqërive të vogla prej sektorit financiar

formal duke ulur kështu koston e informacionit dhe të huamarrjes

c) Ndikon në futjen e investimeve të huaja direkte dhe mobilizimin e kursimeve

vendase

d) Lejon investitorët të vlerësojnë perspektivat e shoqërive dhe marrjen e vendimeve

të investimeve të mirëinformuara, të cilat çojnë në uljen e kostos së kapitalit dhe

shpërndarjen më të mirë të burimeve

e) Siguron informacionin, i cili lejon që aksionerët dhe publiku të kenë një mundësi

marrje të informacionit për të vlerësuar ecurinë e drejtimit dhe duke mundësuar

kështu një rol të tyre aktiv në tregjet e kapitalit

f) Mbështet integrimin global dhe rajonal

Duke u mbështetur në drejtimet e mësipërme mund të themi, që mungesa e tregjeve të

kapitalit në Shqipëri ndikon në cilësinë e raportimit financiar dhe anasjelltas.

I vetmi treg i organizuar i kapitaleve në Shqipëri ishte Bursa e Tiranës. Ajo u krijua në

vitin 2002, si shoqëri aksionere dhe ka funksionuar në përputhje me ligjin nr. 9901 datë

14.04.2008 “Për tregtarët dhe shoqëritë tregtare” dhe ligjin nr. 9879 datë 21.02.2008 “Për

titujt”. Ngaqë veprimtaria e saj nuk u krye me sukses, ajo është mbyllur në dhjetor 2014

dhe aktualisht nuk ekziston asnjë treg i kapitaleve në Shqipëri.

Së fundmi mund të themi që, raportimi financiar cilësor varet nga disa faktorë të cilët

janë (Dhamo, S., 2009):

Ambjenti ekonomik; Në Shqipëri mund të thuhet se pavarësisht nga ndërhyrjet e

shtetit për rregullimin dhe sigurimin e një ambjenti të qëndrueshëm për zhvillimin

e biznesit vazhdojmë të kemi ekonomi informale, konkurrencë të pandershme,

korrupsion, evazion fiskal të kryer nga shumë njësi ekonomike, pasqyra financiare

të dyfishta etj.

Kuadri rregullator dhe më gjerë; Rregullat fiskale të ndryshueshme herë pas here

ndikojnë negativisht si tek njësitë ekonomike ashtu edhe tek profesionistët

kontabël, ndërsa përsa i përket rregullave kontabël janë të mirëvendosura por

shpeshherë nuk zbatohen.

Struktura ekonomike dhe e biznesit; Shumica e njësive ekonomike që operojnë

në Shqipëri janë Njësi të Vogla dhe të Mesme (NVM), 97.7% (Hoxha, E., 2014)


20

dhe të pakta janë Biznese të Mëdha, që shumica janë monopole. Kjo ndikon në

cilësinë e informacionit kontabël, ku të parat paraqesin një cilësi më të ulët

kontabël, ndërsa të dytat një cilësi më të lartë.

Niveli i përgatitjes profesionale dhe i organizimit profesional; Mund të themi që

në nivelin universitar përgatitja teorike e brezave është në nivele të larta, po

mungon ndjeshëm ana praktike. Ndërsa përsa i përket organizmave profesionale

janë të mirëorganizuar dhe organizojnë herëpashere trajnime në lidhje me

standardet kombëtare apo ndërkombëtare të kontabilitetit.

Për të arritur një raportim financiar sa më cilësor nevojitet që të gjitha njësitë ekonomike

të raportojnë në përputhje me disa rregulla apo standarde të njëjta. Për këtë që nga 1 Janar

i vitit 2005 shumica e njësive ekonomike në të gjithë botën raportojnë në përputhje me

SNK (SNRF)-të.

1.3 Aplikimi i SNRF dhe argumentat që lejojnë apo pengojnë këtë zhvillim

Më 19 korrik 2002, Parlamenti Evropian vendosi që të gjitha kompanitë e listuara në

secilën prej bursave botërore që nga data 1 Janar 2005 do të raportojnë duke u bazuar në

SNK (SNRF)-të. Përhapja e gjerë e SNK (SNRF) -ve do të ndikonte shumë në mjedisin

operues të bizneseve. Shumë shtete të ndryshme të botës filluan së pari të aplikonin disa

nga SNK (SNRF) -të, në mënyrë që të përgatiteshin për metodat e reja.

Sipas Dhamo, S. (2009) fazat në të cilat kaloi standardizimi ndërkombëtar ishin

harmonizimi dhe standardizimi. Harmonizimi është procesi i rritjes së përputhshmërisë së

praktikave kontabël duke kufizuar shkallën e tyre të ndryshimeve. Ndërsa standardizimi

kërkon që të imponohet një rrjet rregullash më rigoroz dhe të njëjta.

Ka disa arsye që kanë ndikuar pozitivisht në standardizimin e kontabilitetit, siç janë:

1. Globalizimi i ekonomisë botërore. Ky globalizim ka sjellë lidhje dhe shkëmbime

të ndërsjellta ndërmjet kompanive, të cilat operojnë në vende të ndryshme.

Gjithashtu edhe krijimi i kompanive shumëkombëshe kërkon që kompanitë mëma

dhe kompanitë bija të raportojnë nën të njëjtat rregulla, gjë që ofrohet nga SNK

(SNRF)-të.

2. Nevoja e futjes në tregjet e huaja të kapitaleve. Dihet që komisionet e

organizimit të tregjeve të kapitalit, për kuotimin në to të shoqërive, kanë si

kërkesë zbatimin e standardeve të përcaktuara prej tyre të kontabilitetit. Për këtë

zbatimi i standardeve të njëjta është një element thelbësor për të siguruar një

informacion transparent dhe të krahasueshëm të pasqyrave financiare.

3. Përfshirja në një organizëm të vetëm të shumë shteteve evropiane. Përveç

zbatimit të ligjeve të njëjta, për këto vende duhen ndjekur edhe politika kontabël

të njëjta. Por këto politika të njëjta kontabël nuk kishin efekt përjashtimor, pra

lejonin edhe përdorimin e praktikave kontabël të tjera kombëtare për njësitë që

nuk përmbushnin kriteret.

4. Nevoja për të ulur kostot e rritjes së kapitalit të shoqërive dhe të përpunimit të

informacionit kontabël. Njësitë ekonomike që kishin nevojë për kapital më parë

duhet të siguronin ndërtimin e pasqyrave të tyre financiare në përputhje me

rregullat e tregjeve të huaja të kapitalit. Kjo gjë kërkonte kohë dhe mjete


21

monetare. Prandaj standardizimi i vinte në ndihmë duke ia shkurtuar shpenzimet e

kohës dhe të mjeteve monetare.

Por nga ana tjetër qëndrojnë arsyet që kanë penguar standardizimin ndërkombëtar. Ato

janë (Dhamo, S., 2009):

1. Madhësia e diferencave aktuale midis praktikave të kontabilitetit në shtete të

ndryshme. Ekzistojnë disa ndryshime të rëndësishme ndërmjet shkollave të

kontabilitetit. Në disa vende pasqyrat financiare kanë rol informues (shkolla

anglo-saksone) ndërsa në disa të tjera pasqyrat financiare kanë rol ligjor.

2. Vështirësitë në arritjen e konsensusit në rang kombëtar e aq më tepër në rang

ndërkombëtar. Çdo organizëm ndërkombëtar ndeshet me vështirësi të mëdha

politike në përpjekjet e tij për të fituar konsensusin ndërkombëtar. Po e njëjta gjë

ndodh edhe me Komitetin e Standardeve Ndërkombëtare të Kontabilitetit, sepse

nevojitet një punë e madhe për të rakorduar procedurat e kontabilitetit në vendet e

botës së tretë me ato të vendeve të sofistikuara të botës së industrializuar.

3. Vendet në zhvillim e shohin me dyshim KSNK, duke menduar se ai dominohet

nga SHBA. Kjo vjen se pranimi i SNK (SNRF)-ve nga ana e autoriteteteve

amerikane të listimit në tregjet e letrave me vlerë nuk ka qenë i mundur.

Komisioni i Letrave me Vlerë dhe të Këmbimit ka qenë e mbetet pengesë

kryesore për t’u kaluar. Megjithatë në këtë dejtim janë bërë hapa të rëndësishëm

gjatë viteve 2002 dhe 2003.

4. Mungesa e organizmave të forta profesionale të kontabilistëve në disa vende.

Kjo do të thotë që çdo organizëm kontabël kombëtar siç është edhe KSNK, që

kërkon të operojë përmes organizmave kombëtare të kontabilistëve nuk do të jetë

efektiv në të gjitha vendet.

5. Nacionalizimi është një problem tjetër. Kjo shfaqet në mosdashjen e pranimit të

kompromiseve për të përfshirë ndryshime në praktikat e kontabilitetit kundrejt

atyre të vendeve të tjera dhe mungesës së interesit për kontabilitetin e vendeve të

tjera.

6. Një problem tjetër është efekti i “pasojave të ekonomisë” mbi standardet e

kontabilitetit. Ngaqë pasojat e ekonomisë mbi standardet e kontabilitetit

ndryshojnë nga një vend në një vend tjetër kjo mund të bëhet faktor pengues për

harmonizimin dhe standardizimin.

7. Rënia e ish kampit socialist dhe kalimi i shumë vendeve të Evropës Lindore

drejt ekonomisë së tregut ka krijuar shumë vështirësi. Standardizimi kërkon që

këto vende të përqafojnë SNK (SNRF)-të, pasi ekonomitë e tyre të stabilizohen.

Megjithatë, aktualisht, mund të themi që shumica e vendeve në botë kanë pranuar SNK

(SNRF)-të dhe i zbatojnë me përpikmëri pavarësisht vendndodhjes së tyre. Por në disa

vende të tjera kemi dy lloje të standardeve SKK-të dhe SNK (SNRF)-të të cilësuara për

kompani të ndryshme, në mënyrë që t’i përshtaten sa më shumë nevojave për raportim

financiar të kompanive.


22

1.4 Cilësia e informacionit kontabël sipas SKK 1, kuadrit konceptual të SNK

(SNRF)-ve dhe GAAP-ve

Në SKK 1 trajtohen karakteristikat cilësore të informacionit kontabël të cilat janë:

a) Kuptueshmëria. Informacioni i paraqitur në pasqyrat financiare duhet të jetë sa

më i kuptueshëm dhe pa anomali për të gjithë përdoruesit e tyre, që kanë njohuri

të mjaftueshme të kontabilitetit. Gjatë gjithë materialit të pasqyrave financiare

duhen përdorur të njëjtat terma në mënyrë të tillë, që të mos ketë keqkuptime. Në

qoftë se i njëjti informacion përdoret në pjesë të ndryshme të materialit të

pasqyrave financiare atëherë për t’u kuptuar më mirë nga të gjithë përdoruesit, si

të brendshëm dhe të jashtëm, duhen vendosur referenca.

b) Rëndësia dhe Materialiteti. Pasqyrat financiare duhet të paraqesin të gjithë

informacionin material që ndikon mbi pozicionin financiar, performancën

financiare dhe flukset e mjeteve monetare. Informacioni në këto pasqyra

financiare do të konsiderohet material, atëherë kur mungesa e tij ndikon në

vendimet ekonomike të përdoruesve të pasqyrave financiare të njësisë ekonomike.

c) Besueshmëria. Informacioni i dhënë në pasqyrat financiare duhet të jetë i

besueshëm. Është i tillë atëherë kur ai është i lirë nga gabimet materiale dhe

paragjykimet. Që informacioni të jetë i besueshëm duhet që të përmbushen disa

parime:

Parimi i paraqitjes me besnikëri. Informacioni që të jetë i besueshëm duhet

të paraqesë me besnikëri transaksionet dhe ngjarjet e tjera që ai mundohet

ose duhet t’i paraqesë.

Parimi i përparësisë së përmbajtjes ekonomike mbi formën ligjore. Për

paraqitjen e transaksioneve ekonomike në pasqyrat financiare merret

parasysh së pari përmbajtja ekonomike e tyre, e cila nuk është e thënë që

të përputhet gjithmonë me formën ligjore.

Parimi i paanshmërisë. Informacioni i pasqyrave financiare duhet të jetë i

paanshëm që do të thotë nuk duhet të jetë influencuar.

Parimi i maturisë. Natyra dhe shkalla e pasigurisë, që shoqëron ngjarje të

ndryshme ekonomike, duhet paraqitur në shënimet shpjeguese të

pasqyrave financiare. Ky ka të bëjë me parimin e kujdesit, që është

përfshirja e një shkalle maturie në ushtrimin e gjykimeve të nevojshme, në

bërjen e vlerësimeve të kërkuara sipas kushteve të pasigurisë, në mënyrë

që të mos kemi mbivlerësime të aktiveve/ të ardhurave apo nënvlerësime

të detyrimeve/shpenzimeve.

Parimi i plotësisë. Pasqyrat financiare duhet të japin të gjithë

informacionin e nevojshëm për të paraqitur një pamje të drejtë dhe të

vërtetë të pozicionit financiar, performancës financiare dhe mjeteve të

mjeteve monetare të njësisë ekonomike.

d) Qëndrueshmëria dhe Krahasueshmëria. Për të përgatitur pasqyrat financiare të

njësive ekonomike duhen përdorur të njëjtat politika kontabël, e njëjta paraqitje

dhe të njëjtat formate të pasqyrave financiare. Qëndrueshmëria në politikat

kontabël dhe në formatin e pasqyrave financiare është e nevojshme për një

krahasim objektiv të njësisë ekonomike në vite dhe për ta krahasuar atë me njësitë


23

e tjera, të cilat operojnë në të njëjtin sektor. Informacioni krahasues për periudhën

paraardhëse duhet të jepet për çdo shumë të raportuar në pasqyrat financiare.

Ndërsa sipas kuadrit konceptual të SNK (SNRF)-ve karakteristikat cilësore të

informacionit kontabël ndahen në dy grupe:

1. Karakteristikat cilësore themelore ku bëjnë pjesë:

a. Përkatësia, e cila ka të bëjë me atë, se informacioni financiar përkatës bën

të mundur një ndryshim në lidhje me vendimet e marra nga përdoruesit.

Ky ndryshim mund të ketë vlerë parashikuese ose konfirmuese ose të dyja.

b. Paraqitja me besnikëri, që ka të bëjë me atë, se raportet financiare

paraqesin dukuritë ekonomike në fjalë dhe shifra. Që paraqitja të jetë

besnike përshkrimi duhet të ketë 3 karakteristika: i plotë, neutral dhe pa

gabime.

2. Karakteristikat cilësore rritëse të cilat rrisin dobishmërinë e informacionit që

është përkatës dhe i paraqitur me besnikëri. Këtu bëjnë pjesë:

a. Krahasueshmëria, e cila përfshin krahasimin e informacionit për

vendimarrje në njësinë ekonomike me njësitë e tjera, për të zgjedhur midis

disa alternativave.

b. Verifikueshmëria, e cila ndihmon për të siguruar përdoruesit, se

informacioni paraqet me besnikëri dukuritë ekonomike, të cilat ai synon të

paraqesë. Verifikimi mund të jetë i drejtpërdrejtë ose i tërthortë.

Verifikimi i drejtpërdrejtë do të thotë verifikimi i një shume apo paraqitje

përmes vëzhgimit të drejtpërdrejtë. Ndërsa verifikimi i tërthortë do të thotë

kontrolli i inputeve në një model, formulë apo teknikë tjetër dhe

rillogaritja e rezultateve duke përdorur metodologjinë e njëjtë.

c. Dhënia në kohë e informacionit, që do të thotë që informacioni të jetë i

disponueshëm në kohë për vendimmarrësit, që të mund të ndikojë mbi

vendimet e tyre.

d. Kuptueshmëria, që ka të bëjë me paraqitjen sa më konçize dhe të qartë të


Sipas Pasqyrës së Koncepteve të Kontabilitetit CON 2 (Bragg, S., 2012, fq. 18) të

GAAP-ve thuhet që qëllimi i raportimit financiar të njësive ekonomike është t’i ofrojnë

përdoruesve të pasqyrave financiare, informacion sa më të vlefshëm në vendimmarjet e

tyre. Ajo identifikon karakteristikat cilësore të informacionit kontabël që e bëjnë atë të

dobishëm në vendimarrje (që sqarohen edhe nga figura 1.1). Sipas CON 2 ato janë:

a) Dobishmëria për vendimarrësit. Kjo është edhe karakteristika kryesore e


b) Rëndësia. Njësoj si më sipër.

c) Besueshmëria. Njësoj si më sipër, por pa parime të cilësuara.

d) Verifikueshmëria. Nënkupton që nga matje të ndryshme të pavarura të ngjarjeve

të njëjta arrihet në të njëjtin rezultat në kontabilitet. Kjo ka të bëjë me:

Paanshmërinë

Krahasueshmërinë

Qëndrueshmërinë


24

e) Trade – offs. Edhe pse është mirë që informacioni kontabël të përmbajë

karakteristikat e mësipërme, ato nuk janë gjithmonë të pajtueshme me njëra

tjetrën. Shpesh një karakteristikë mund të përfitohet duke sakrifikuar një tjetër,

prandaj përzgjedhja (trade – offs) duhet bërë duke u bazuar në rëndësinë relative

të karakteristikës. Pra duhet përzgjedhur ajo karakteristikë, e cila varet nga natyra

dhe nevojat specifike të përdoruesit.

Figura 1.1. Hierarkia e Cilësive të Informacionit kontabël

Burimi: Bragg, S. 2012. GAAP 2012 Interpretation and application of generally accepted accounting

principles. Botimi I. USA. John Wiley & Sons.

f) Kufizimet. Karakteristikat cilësore të informacionit kontabël janë objekt i dy

kufizimeve: materialitetit dhe lidhjes kosto – përfitim të informacionit. Përsa i

përket materialitetit nevojitet gjykimi në varësi të madhësisë së transaksionit dhe

Përdoruesit e Inf. Kontabël

Kufizimet e përhapura

Cilësitë specifike të

përdoruesit

Cilësitë specifike primare të

vendimarrjes

Përbërësit e cilësive primare

Cilësitë sekondare dhe

ndërvepruese

Baza për njohje

Vendimarrësit dhe

karakteristikat e tyre

Përfitimet > kostot

Kuptueshmëria

Përdorimi I Inf në

vendimarrje

Besueshmëria Rëndësia

Paraqitja besnike Verifikueshmëria

Inf në kohë

Vlera e

parashikueshme

Paanshmëria

Vlera e

feedback

Krahasueshmëria (duke

përfshirë qëndrueshmërinë)

Materialiteti


25

efektit të tij. Ndërsa lidhja kosto – përfitim, tregon që informacioni duhet

pasqyruar në pasqyrat financiare në qoftë se përfitimet e tij tejkalojnë kostot. Por

ky vlerësim në kontabilitet është shumë i vështirë.

g) Konservatizmi. Konservatizmi është reagimi ndaj pasigurisë. Për shumë vite me

rradhë kontabilistët ishin të ndikuar nga konservatizmi. Konservatizmi në

kontabilitet mund t’i mashtrojë përdoruesit e informacionit kontabël në qoftë se ai

rezulton në një vendosje të qëllimshme të vlerës së aktiveve neto ose të ardhurës

neto. Kjo gjë çon në kundërshtim të karakteristikave themelore të informacionit

kontabël të cilat janë: besueshmëria, paanshmëria dhe krahasueshmëria.

Pra, siç mund ta vëmë re, nga krahasimi i karakteristikave cilësore të informacionit

kontabël nga SKK-të dhe SNK (SNRF)-të me GAAP shohim se standardi i jep cilësitë në

mënyrë më të përmbledhur, ndërsa GAAP i sqarojnë hollësisht ato duke na njohur ne

edhe me karakteristika, të cilat vijnë si rezultat i mbledhjes së informacionit siç janë:

trade offs, kufizimet dhe konservatorizmi.

1.5. Përcaktuesit e cilësisë së informacionit kontabël

Sipas studimeve të kryera në fushën e kontabilitetit thuhet që raportimi financiar

zvogëlon asimetrinë e informacionit duke zbuluar informacionin e përshtatshëm dhe në

kohë reale. (Frankel dhe Li 2004). Ngaqë ekziston një lidhje ndërmjet cilësisë së

kontabilitetit dhe efiçencës së ekonomisë në vende të ndryshme sistemet ndërkombëtare

të kontabilitetit kanë përpunuar një varg modelesh për të shpjeguar pasojat ekonomike të

raportimit financiar.

Naomi Soderstrom dhe Kevin Jialin Sun (2007) dhanë skemën e mëposhtme, në figurën

1.2, në lidhje me përcaktuesit e cilësisë së informacionit kontabël

Figura 1.2. Përcaktuesit e Cilësisë së Informacionit Kontabël

2 5 7 9 11 Nxitja nga:

3

1 4 6 8 10

1

Burimi: Soderstrom, N., Sun, K. 2007. IFRS adoption and accounting quality: A review. European

Accounting Review vol 16, no. 4 (2007) fq. 702

Sistemet Ligjore dhe Politike

Standardet e

Kontabilitetit

Zhvillimi I

Tregjeve

Financiare

Struktura

e Kapitalit

Organizimi

ligjor I

biznesit

Sistemi I

Taksave

Cilësia e Informacionit Kontabël


26

Sipas studimit të tyre, cilësia e kontabilitetit përcaktohet nga cilësia e standardeve të

kontabilitetit që përdor njësia ekonomike (shigjeta 1, fig. 1.2). Në qoftë se BSNK-ja

vazhdon të përmirësojë cilësinë e SNK (SNRF)-ve, ata mendonin që cilësia e raportimit

financiar bëhej më e përshtatshme dhe më e besueshme. Comprix (2003) gjeti që reagimi

pozitiv i tregjeve financiare ndaj mundësisë së adoptimit të standardeve nga BE lidhet me

numrin e masave të përbashkëta që ka ndërmjet SNK (SNRF)-ve me praktikat kontabël

kombëtare. Për mendimin tim kjo është e vlefshme edhe për Shqipërinë. Qëndrimi në

koherencë nga ana e KKK-së për përditësimin e SNK (SNRF)-ve ka bërë që edhe

përshtatja e njësive të jetë më e lehtë.

Megjithatë Soderstrom dhe Sun mendonin se përdorimi i një kompleksi të vetëm

standardesh mund të mos e rrisë cilësinë e kontabilitetit në mënyrë uniforme për të gjitha

njësitë ekonomike dhe vendet. Kjo ndodh, sepse ka edhe faktorë të tjerë, që duhet të ecin

në të njëjtën linjë sikurse është sistemi ligjor dhe politik dhe nxitja e raportimit financiar,

i cili mund të ndikojë në cilësinë e fitimeve.

Sistemet ligjore dhe politike ndikojnë mbi cilësinë e kontabilitetit në mënyra të

ndryshme. Së pari ata ndikojnë cilësinë e kontabilitetit nëpërmjet standardeve të

kontabilitetit. (shigjeta 2, fig. 1.2) Vendosja e standardeve është një proçes politik, në të

cilin përdoruesit e informacionit kontabël kanë influencë të ndjeshme. Për të zvogëluar

këtë influencë në vitin 2001 KSNK-ja u zëvendësua nga BSNK-ja, i cili funksionon si një

organizatë jofitimprurëse. Edhe pse ndodhi një gjë e tillë, bordi vazhdon të jetë nën

presionin e politikës globale. Ky presion shihet tek kundërshtimi i lartë që shumë shtete

të Evropës i bënë aplikimit të SNK 39. Sipas Armstrong (2007) i njohur shumë është rasti

i Francës dhe bankave tregtare. Ata kundërshtonin vlerësimin nga bankat të

instrumentave financiarë me vlerë tregu, sepse sipas tyre, kjo do të rriste

paqëndrueshmërinë e pasqyrave financiare. Si përfundim Këshilli i Evropës mori

vendimin të aplikonte SNK 39, duke përdorur kontabilitetin mbrojtës për depozitat

themelore të bankave, i cili është i ndaluar në SHBA. Aplikimi i SNK 39 ka hasur

vështirësi edhe në Shqipëri tek institucionet financiare, sepse nuk ka një treg aktiv të

instrumentave financiarë në Shqipëri.

Por, edhe sistemet ligjore ndikojnë mbi standardet e kontabilitetit. Sipas vendeve anglo-

saksone, që përdorin të drejtën zakonore ndërhyrjet e shtetit në standardet e kontabilitetit

janë të vogla, ndërsa në rastin e shteteve evropiane standardet e kontabilitetit janë pjesë e

legjislacioneve përkatëse. E njëjta gjë ndodh edhe në Shqipëri, në ligjin 9228 “Për

kontabilitetin dhe pasqyrat finaciare, neni 4, i cili shpall të detyrueshme zbatimin e SKK-

ve dhe SNK (SNRF)-ve. Pra standardet ndikohen nga prioritetet e qeverive.

Gjithashtu sistemet ligjore ndikojnë edhe mbi cilësinë e informacionit kontabël,

nëpërmjet zbatimit të standardeve të kontabilitetit dhe konfliktit ndërmjet manaxherëve

dhe audituesve. (shigjeta 3, fig. 1.2) Sipas La Porta dhe të tjerë (1998) u zbulua që

zbatimi i ligjit në vendet me të drejtën zakonore është më i lartë. Ky është i rëndësishëm

sidomos kur shqyrtojmë cilësinë e kontabilitetit nëpërmjet zbatimit të SNK (SNRF)-ve.

BSNK i ka vendosur SNK (SNRF), por nuk e ka vendosur detyrimin e zbatimit të tyre.

Kjo vendoset nga legjislacionet në fuqi të vendeve të ndryshme. Gjithashtu nga studimet

e tjera në fushën e kontabilitetit vihet re se njësitë e listuara në bursa, pavarësisht vendit


27

të origjinës së tyre kanë një cilësi më të lartë të kontabilitetit se sa të tjerat në po ato

vende.

Gjithashtu sistemet ligjore dhe politike ndikojnë në mënyrë indirekte mbi nxitjet e lidhura

me raportimin financiar. Ata ndikohen nga kërkesa dhe oferta për informacion.

Nxitja e parë e raportimit financiar që ndikon mbi cilësinë e kontabilitetit është zhvillimi i

tregjeve financiare. (shigjeta 4, figura 1.2) Kërkesa për informacion vjen së pari nga

pjesëmarrësit në këto tregje, të cilët kanë nevojë të zvogëlojnë asimetrinë e informacionit.

Në qoftë se informacioni që paraqesin njësitë ekonomike nuk është i saktë, atëherë

pjesmarrësit e tregjeve financiare do ta kishin të vështirë të dallonin kompanitë e mira

nga kompanitë e këqia. Kështu që ata do të aplikonin strategjinë “mbrojtja nëpërmjet

çmimeve”, që do të thotë çmime të larta për financimin e kompanive. Në këtë rast vetëm

kompanitë e këqia do të ishin të gatshme të siguronin kapitale nga këto investitorë. Në

këtë mënyrë tregjet financiare do të kishin më shumë kompani të këqia. Spence (1973)

shprehet, se kjo përzgjedhje e keqe, mund të reduktohet nëpërmjet sinjaleve që lëshojnë

kompanitë me cilësi të lartë të informacionit kontabël. Sinjalizimi i tregjeve mund të

arrihet nëpërmjet trasparencës që përdorin kompanitë e mira. Pra ata do të mund të

siguronin fondet e nevojshme me një kosto më të ulët.

Sistemet ligjore dhe politike ndikojnë mbi cilësinë e informacionit kontabël në mënyrë

indirekte nëpërmjet zhvillimit të tregjeve të kapitalit. (shigjeta 5, fig. 1.2) Mbrojtja e lartë

e investitorëve dhe niveli i ulët i shpronësimeve të qeverisë u garanton investitorëve

kthimin e investimeve të tyre dhe rrit numrin e investitorëve të gatshëm të ofrojnë

financime. Sipas La Porta (1998) cilësia e ligjeve dhe e zbatueshmërisë së tyre ndikon në

madhësinë e tregjeve të kapitalit. Ndërsa Stulz dhe Williamson (2003) zbuluan që jo

vetëm sistemet ligjore, por edhe kultura dhe feja lidhen me mbrojtjen e investitorëve dhe

madhësinë e tregjeve financiare.

Njësitë ekonomike me nevoja financimi të ndryshme kanë nxitje të ndryshme për

raportim financiar. (shigjeta 6, fig. 1.2) Aksionerët dhe kreditorët përdorin mënyra të

ndryshme për të ulur asimetrinë e informacionit. Në qoftë se investitorët investojnë direkt

në një treg kapitali, ata kontrollojnë raportet financiare të njësisë ekonomike dhe

mundohen të zbulojnë sa më shumë informacion në lidhje me një njësi ekonomike. Por

në qoftë se ata i japin hua një banke, ata i depozitojnë paratë në bankë dhe ia delegojnë

kontrollin e njësive huamarrëse bankës. Sipas Sun (2006) argumentohet se bankat

kërkojnë më pak raportimin financiar të njësive ekonomike, sepse ata kanë njohje

personale me manaxherët e këtyre njësive. Pra si përfundim, ai gjeti që përdorimi i

raportimeve financiare të njësive ekonomike në rastet kur financimi i tyre bëhet me

kapital është më i lartë, se në rastet kur ai bëhet me hua.

Sistemet ligjore dhe politike gjithashtu ndikojnë mbi cilësinë e kontabilitetit në mënyrë

indirekte edhe nëpërmjet strukturave të kapitalit. (shigjeta 7, fig. 1.2) Pra në njësitë

ekonomike, që operojnë në vende me mbrojtje të lartë ligjore për kreditorët, kostoja e

financimit është më e ulët se në vende me nivel të lartë korrupsioni dhe ku ndërhyrja e

shtetit është më e lartë.

Njësitë ekonomike me pronësi të përqendruar (nivele të larta borxhi) dhe me ndarje të

mëdha ndërmjet të drejtave monetare dhe të drejtave pronësore kanë nevojë të ulët për

raportim financiar. (shigjeta 8, fig. 1.2) Së pari, aksionerët kontrollues nuk kanë nevojë


28

për raportimin financiar sepse ata janë shumë aktivë në manaxhim dhe i kanë të ditura

faktet kryesore që u nevojiten. Ball dhe Shivakumar (2005) dhe Burgstahler e të tjerë

(2007) vunë re se saktësia e fitimeve të deklaruara në kompanitë me pak aksionerë ishte

më e ulët se në kompanitë me një numër të madh aksionerësh, pavarësisht se, që të dyja

përdornin të njëjtin kontabilitet, i nënshtroheshin të njëjtit sistem tatimor dhe të njëjtave

standarde. Kjo, sepse aksionerët e njësive me pronësi të përqendruar nuk kanë nevojë për

raportimin financiar të tyre, sepse e ndjekin në çdo hap njësinë e tyre. Kjo gjë shmang

edhe rrjedhjen e informacionit, gjë që mund të ndodhë në njësitë me shumë aksionerë.

Gjithashtu kjo shmangje e rrjedhjes së informacionit bën që shpeshherë aksionerët

minoritarë të mos kenë informacion mbi kompaninë. Së dyti, aksionerët kontrollues

nxiten të fshehin shfrytëzimin e pasurisë për aksionerët minoritarë. Kjo mosmarrëveshje

ndërmjet të drejtave kontrolluese dhe të drejtave monetare krijon një problem të madh

ndërmjet aksionerëve kontrollues dhe minoritarë dhe nxit aksionerët kontrollues të

fshehin problemet nëpërmjet raportimit financiar. Së treti, aksionerët kontrollues kanë

interesa afatgjata në një njësi ekonomike, kështu që edhe investimi i tyre është afatgjatë.

Këto investime mund të rezultojnë në humbje fillestare të mëdha të cilat mund të

gjenerojnë fitime të mëdha në të ardhmen. Luhatshmëria e lartë e fitimeve është një

tregues jo i mirë për rastet kur njësitë ekonomike kanë nevojë për financime nga bankat.

Kështu që, aksionerët kontrollues mundohen të sheshojnë këto fitime. Kjo gjë është një

disavantazh për investitorët e huaj, të cilët kërkojnë më shumë informacion se investitorët

vendas.

Sistemet ligjore dhe politike mund të ndikojnë në mënyrë indirekte tek cilësia e fitimeve

nëpërmjet strukturës së kapitalit. (shigjeta 9, fig. 1.2). La Porta dhe të tjerët zbuluan, se

shtetet që sigurojnë mbrojtje të lartë për investitorët kanë struktura kapitali më të

diversifikuara. Ata e argumentonin këtë duke thënë, se pronësia e përqendruar është

zëvendësim për mbrojtjen ligjore sepse: (1) aksionerët kanë nevojë për më shumë

kontroll për të ndikuar mbi manaxherët dhe (2) investitorët e vegjël nuk janë të interesuar

për të blerë aksione për shkak të mbrojtjes së ulët, që u bëhet atyre. Sistemet politike

gjithashtu ndikojnë strukturën e kapitalit. Një qeveri e cila është e korruptuar është e

prirur drejt njësive me pronësi të përqendruar. Fan dhe Wong (2002) dhe Morck (1996)

dhanë dy argumente pse kompanitë me pak aksionerë janë më të mira për qeveritë e

korruptuara. Së pari, në njësitë me kontroll të përqendruar në sa më pak duar,

vendimarrja mund t’ju shërbejë politikanëve për të mbajtur një reputacion të pastër dhe

për të krijuar lehtësisht lobingje kur u nevojiten. Së dyti një manaxher kontrollues ka një

pozicion më të sigurt se një manaxher i punësuar. Kjo siguri i jep njësisë ekonomike më

shumë mundësi për favoret tregtare me politikanët. Kështu që sistemet politike dhe

ligjore ndikojnë mbi strukturën e kapitalit e më pas në cilësinë e fitimeve.

Një aspekt i rëndësishëm i sistemit ligjor është sistemi fiskal. Ka disa mënyra, përmes të

cilave sistemi fiskal mund të ndikojë mbi cilësinë e fitimeve. (shigjeta 10, fig. 1.2) Sipas

Guenther dhe Young (2000) së pari fitimet ndikojnë shumë pak në një njësi ekonomike

në një shtet që ka një lidhje të fortë ndërmjet fitimit kontabël dhe fitimit të tatueshëm. Një

lidhje e fortë ndërmjet standardeve të kontabilitetit dhe ligjeve fiskale e ul cilësinë e

standardeve të kontabilitetit, sepse ato i shërbejnë qeverisë së këtyre vendeve për të

mbledhur taksat. Së dyti, një normë e lartë tatimore do të çojë në zvogëlimin e fitimit të


29

tatueshëm. Fitimi kontabël dhe fitimi i tatueshëm janë të lidhur ngushtë vetëm në vende

që kanë përputhje të plotë ndërmjet kontabilitetit dhe raportimit fiskal, siç është SHBA.

Kështu që një nivel i lartë i tatimeve çon në fshehjen e fitimeve në raportimin financiar,

duke rezultuar në një cilësi të ulët të tij. Burgstahler dhe të tjerët (2007) gjetën, që në

vendet europiane ku ka norma të larta tatimore, shtetet i manipulojnë më shumë fitimet.

Së treti një shtet autoritar për tatimet ka pushtetin ligjor për të kontrolluar fitimet e

njësive ekonomike. Autoritetet tatimore nuk kanë të njëjtin problem si aksionerët kur

mungojnë fitimet, ata thjeshtë, nuk përfitojnë tatime për llogari të shtetit.

Së fundmi sistemet ligjore dhe politike ndikojnë mbi cilësinë e informacionit kontabël

nëpërmjet sistemit fiskal. (shigjeta 11, fig. 1.2) Në shtetet që i përmbahen të drejtës

zakonore raportimi financiar përdoret për të zvogëluar asimetrinë e informacionit, ndërsa

në shtetet që i përmbahen të drejtës ligjore raportimi financiar shërben për të matur sasinë

e tatimeve të mbledhura në buxhetin e shtetit. Hung (2001) dhe Guenther dhe Young

(2000) zbuluan se vendet e së drejtës zakonore kanë një përputhshmëri të lartë ndërmjet

kontabilitetit dhe sistemit fiskal. Në këto vende normat e tatimeve vendosen nëpërmjet

proceseve politike. Ministritë e Financave dhe Drejtoritë e Përgjithshme të Tatimeve

caktohen nga proceset politike. Së fundmi, niveli i korrupsionit ndikon direkt mbi

efektivitetin e grumbullimit të tatimeve. Prandaj sistemet politike ndikojnë mbi sistemet

fiskale dhe rrjedhimisht edhe mbi cilësinë e fitimeve.

Së fundmi, mund të themi që, përcaktuesit e cilësisë së kontabilitetit kanë një ndikim të

madh në implikimet politike. Përderisa të gjitha shtetet e Evropës do të kenë rregulla të

njëjta për raportimin financiar, përmirësimet e vazhdueshme në cilësinë e informacionit

kontabël do të varen nga ndryshimet në sistemet ligjore dhe politike dhe në stimujt e

raportimit financiar. Ndryshimi i të gjithë institucioneve të një shteti është i vështirë,

kështu që, ndryshimi i stimujve të raportimit financiar mund të jetë ndryshimi me më pak

kosto për të arritur në një raportim financiar cilësor.

1.6 Cilësia e informacionit kontabël sipas studiuesve shqiptarë

Studimet shqiptare në lidhje me cilësinë e informacionit kontabël janë të pakta. Ndoshta

kjo vjen ngaqë Shqipëria vazhdon të mbetet një vend në tranzicion dhe transparenca e

informacionit kontabël vazhdon të mbetet në nivele të ulëta.

Një ndër studimet e para të bëra në lidhje me cilësinë e informacionit kontabël në

Shqipëri është ai i bërë nga Banka Botërore (2006), e cila arriti në konkluzionin se cilësia

e informacionit kontabël të njësive ekonomike ishte në nivele tepër të ulëta. Dallim bënin

vetëm institucionet financiare të cilat shfaqnin një cilësi më të lartë.

Më pas është një studim i bërë nga Bollano (2010), në lidhje me aplikimin e standardeve

në Shqipëri dhe cilësinë e informacionit kontabël. Sipas tij aplikimi i SKK-ve në Shqipëri

mbetet në fazën fillestare, ka defiçenca të mëdha në lidhje me aplikimin e tyre dhe

kalimin nga rregullat ekzistuese. Kjo vjen sipas tij nga niveli i ulët i njohurive të

profesionistëve kontabël. Prandaj rekomandohet që ata t’i nënshtrohen trajnimeve të

vazhdueshme.

Një studim tjetër në lidhje me cilësinë e informacionit kontabël pas hyrjes së SKK-ve

është kryer nga Perri dhe Naqellari (2010). Me anë të një pyetësori të realizuar tek

profesionistët kontabël ata arritën në konkluzionin, se informacioni kontabël i


30

mikronjësive dhe njësive të vogla dhe të mesme vazhdon të mbetet në nivele të ulëta, do

me thënë besueshmëria e tij është e dobët. Ata gjithashtu panë se shumë prej

profesionistëve kontabël vazhdonin të mos i zbatonin SKK-të pavarësisht se zbatimi i

tyre ishte i detyruar me ligj.

Nga një studim i kryer nga Shuli (2011), u pa efekti që kishte manaxhimi i fitimeve në

cilësinë e informacionit kontabël. Për këtë ajo ka përdorur intervistat me këto kategori

kontabilistësh: kontabilistët shqiptarë dhe kompanitë e kontabilistëve shqiptarë apo të

huaj që operojnë në Shqipëri, audituesit shqiptarë dhe kompanitë audituese shqiptare apo

të huaja që operojnë në Shqipëri. Nga intervistat u pa që manaxhimi i fitimeve përdoret

shpesh nga manaxherët shqiptarë, sidomos në fund të vitit. Kjo bëhet për të rritur cilësinë

e raportimit financiar dhe sidomos treguesit e përfitueshmërisë. Sipas kontabilistëve dhe

audituesve të pasqyrave financiare manaxhimi i fitimeve është një detyrë që u përket më

tepër manaxherëve të njësive ekonomike. Kjo gjë në përgjithësi, bëhet për të shmangur

detyrimet tatimore. Si rasti më i shpeshtë i manaxhimit të fitimeve, konsiderohen

shpenzimet e shtyra. Përdorimi i kësaj praktike bën që të rriten shpenzimet e periudhës

aktuale duke rezultuar në një fitim më të vogël dhe rrjedhimisht në një pagesë tatim fitimi

më të vogël. Gjithashtu vihet theksi edhe në raportimin e humbjeve gjatë viteve të

tranzicionit për shumë kompani prodhuese të mëdha. Ata nëpërmjet kësaj i kanë fshehur

shtetit aktivitetin e tyre faktik. Si përfundim thuhet se manaxhimi i fitimeve mund të

konsiderohet mashtrim në momentin që shuma e tij është e lartë, por në të kundërt

konsiderohet shmangie fiskale.

Nga referimi i mbajtur nga Lati (2012), thuhet se cilësia e raportimit financiar në Shqipëri

ndikon në konkurrencën ndërmjet njësive ekonomike. Kjo sepse nëpërmjet tij njësitë

ekonomike arrijnë të mashtrojnë organet tatimore, duke rezultuar në një konkurrencë të

pabarabartë ndërmjet tyre. Në këtë publikim ajo u bën thirrje të gjithë profesionistëve

kontabël që të mos shohin vetëm anën ekonomike personale, por ta shohin profesionin e

tyre si jetik për të gjithë shoqërinë.

Nga referimi i mbajtur nga Çela (2012), vihet theksi në rolin që ka audituesi në cilësinë e

raportimit financiar të njësive ekonomike. Ai gjithashtu i bën thirrje të gjithë

profesionistëve që të mblidhen dhe të krijojnë një organizëm mbikqyrës për rolin e

audituesit.

Nga referimi i mbajtur nga Dhuci (2012) në lidhje me raportimin financiar të bankave në

përputhje me SNRF vihet re se, raportimi financiar i bankave mbetet në raportimet më

cilësore që aktualisht ka në Shqipëri. Gjatë këtij referimi ai vë theksin edhe tek

vështirësitë e hasura gjatë implementimit të këtyre standardeve. Vështirësi në lidhje me

vlerësimin e instrumentave financiare, përkeqësimin e tyre, llogaritë e

kundërpozicionimeve dhe paraqitjen e pasqyrave financiare.

Po ashtu nga referimi i mbajtuar nga Kodra (2012) po në këtë konferencë vihen re edhe

vështirësitë që ka përballuar sektori i shoqërive të sigurimit në lidhje me implementimin e

SNRF. Ai ndalet hollësisht në legjislacionin në fuqi dhe zbatimin e SNRF 4 “Kontratat e

sigurimit”. Gjithashtu në këtë referim ai liston edhe vështirësitë e zbatimit të këtij

standardi për njohjen e rezervave të ndryshme dhe mënyrave të njohjes të skontuara apo

të paskontuara. Sipas tij nevojiten rregullore shtesë për aplikimin sa më të mirë të tij.


31

Një studim tjetër është studimi i kryer nga Hoxha (2014) me oficerët e kredisë në

institucionet bankare dhe inspektorët e vlerësimit dhe kontrollit të organeve tatimore në

lidhje me cilësinë e raportimit financiar. Për ta realizuar këtë ajo hartoi një pyetësor për

ta. Nga ky pyetësor, ajo pa se shumica e njësive ekonomike për shkak të mungesës së

fondeve për trajnimin e punonjësve të tyre, kishin kontraktuar zyra kontabël për kryerjen

e shërbimeve financiare, ndërsa ekonomistët e rinj pranë tyre shërbenin si llogaritarë të

thjeshtë. Gjithashtu ajo pa se shumica e këtyre njësive ekonomike i ndërtonin pasqyrat

financiare në përputhje me legjislacionin tatimor duke anashkaluar zbatimin e

standardeve. Edhe sipas këtij pyetësori u vu re mungesa e besueshmërisë së oficerëve të

kredisë dhe inspektorëve të vlerësimit në lidhje me pasqyrat financiare.

Për shkaqet e mësipërme mund të themi që Shqipëria fatkeqësisht vazhdon të ketë cilësi

të ulët të raportimit financiar në mikronjësitë, njësitë e vogla dhe të mesme, përveç rastit

të kompanive të mëdha, të cilat i nënshtrohen auditimit; përmendim këtu bankat,

shoqëritë e sigurimeve etj.

1.7 Cilësia e informacionit kontabël dhe disa mënyra të matjes së saj

Shumë studiues të ndryshëm e kanë përcaktuar cilësinë e informacionit kontabël duke u

nisur nga aplikimi i SNK (SNRF)-ve qoftë ai i detyrueshëm apo vullnetar. Ata kanë

dhënë përcaktimet e tyre në lidhje me cilësinë e informacionit kontabël dhe kanë parë

lidhjen e saj me faktorë të ndryshëm.

Sipas Penman (2003) cilësia e informacionit kontabël diskutohet sipas interesit të

aksionerëve dhe vlerësimit të drejtë të tyre. Ajo bazohet në përdorimin e informacionit

nga aksionerët dhe perspektivën e njësisë në të ardhmen. Ai gjithashtu e pa cilësinë e

informacionit kontabël edhe në varësi të cilësisë së fitimeve. Ai tha se cilësia e fitimeve

është një karakteristikë e rëndësishme e raportimit financiar përderisa aksionerët blejnë

fitimet e ardhshme. Termi cilësi e fitimeve ka interpretime të ndryshme nga studiues të

ndryshëm. Shumë autorë e lidhin termin cilësi e fitimeve me ngjarjet ekonomike që

ndodhin në njësinë ekonomike, ndërsa të tjerë thonë që fitimet me cilësi të lartë janë të

qëndrueshme dhe zgjasin në të ardhmen. Ndërsa vlerësimi më i mirë jepet nga lidhja që

ekziston ndërmjet mjeteve monetare neto nga aktivitetet e shfrytëzimit me treguesin

LNEG që jepet nga raporti i të ardhurës neto me totalin e aktiveve.

Nga një studim i Lang dhe të tjerë (2003) u krahasua cilësia e informacionit kontabël në

njësitë ekonomike të listuara në bursat e Shteteve të Bashkuara të Amerikës, me ato të

palistuara në këto bursa. U morën në studim 413 njësi ekonomike nga shtetet të ndryshme

të botës të listuara në këto bursa dhe po aq të palistuara në këto bursa për vitet 1990 –

2001. Për të matur cilësinë e informacionit kontabël u morën në studim variablat në lidhje

me manaxhimin e fitimeve, njohjen në kohë të humbjeve dhe lidhjen ndërmjet çmimeve

të tregut për aksionet dhe vlerat kontabël të tyre. Në përfundim të studimit, u vu re se

njësitë ekonomike të listuara në bursa shfaqnin manaxhim më të ulët të fitimeve, njohje të

humbjeve për një kohë më të shkurtër dhe përputhje të vlerësimeve të çmimeve me vlerën

kontabël në krahasim me ato të palistuara. Pra, ato shfaqnin karakteristika të një cilësie të

lartë.

Nga një studim i Bharath dhe të tjerë (2004) u pa që cilësia e informacionit kontabël

lidhet me koston e huave që përcaktojnë bankat për klientët e tyre. U pa që kishte një


32

lidhje negative ndërmjet cilësisë dhe kostove të huave, pra sa më e ulët cilësia e

informacionit kontabël aq më të larta kostot e huave dhe e kundërta. Rezultatet mbeten të

njëjta edhe pasi u morën parasysh disa supozime në lidhje me riskun e huave. Supozimet

kishin të bënin me matjen e anormalitetit të aktiveve/detyrimeve afatshkurtra, kontrollin e

huave dhe karakteristikat e njësive ekonomike.

Barth është një nga studiueset që ka kryer studime të shumta në lidhje me cilësinë e

informacionit kontabël dhe SNK (SNRF)-ve. Në një studim të saj së bashku me të tjerë

(2006), ajo pa se aplikimi i SNK (SNRF)-ve është shoqëruar me një cilësi më të lartë të

informacionit kontabël dhe me kosto më të ulta të kapitalit. Ata studiuan 1885 observime

në 319 njësi, nga 21 shtete të ndryshme të botës, të cilat kishin aplikuar SNK (SNRF)-të

nga viti 1994 e në vazhdim. Të dhënat e marra i përkisnin viteve 1990 – 2003, (të

publikuara nga Worldscope) nga të cilat 4 vitet e para ishin para adoptimit të SNK

(SNRF)-ve dhe vitet e tjera ishin pas adoptimit të SNK (SNRF)-ve. Gjatë studimit të tyre

ata panë nëse aplikimi i standardeve shoqërohet me një manaxhim më të lehtë të fitimeve,

me njohjen e humbjes në kohë më të shkurtër, përputhje më të madhe ndërmjet llogarive

të kontabilitetit dhe kosto kapitali më të ulët se sa nga aplikimi i GAAP-ve aktuale. U vu

re që hipotezat e ndërtuara nga autorët u vërtetuan. Ata gjithashtu panë një lidhje të ulët

të aplikimit të SNK (SNRF)-ve me uljen e kostos së pritshme të kapitalit.

Në shtator të vitit 2007, studiuesit e mësipërm e aplikuan të njëjtin model në 1896

observime të 327 njësive ekonomike nga 21 shtete në botë, të cilat kishin aplikuar SNK

(SNRF)-të. Periudha ishte e njëjta dhe variablat të njëjtë për studimin. U arrit në

përfundimin, se njësitë ekonomike që kishin aplikuar SNK (SNRF)-të kishin një cilësi më

të lartë kontabiliteti se ato pa SNK (SNRF)-të. Kjo gjë vinte si rezultat i ndërveprimit të

cilësive të raportimit financiar që janë: standardet e kontabilitetit, interpretimi i tyre,

detyrimi në lidhje me zbatimin dhe çështjet gjyqësore. Ngaqë ata përfshinë në studimin e

tyre edhe efektin e ndërhyrjeve të mjedisit ekonomik, ata nuk kishin siguri të

mjaftueshme nëse përfundimet e tyre i dedikoheshin cilësive të raportimit financiar apo

këtyre ndërhyrjeve. Ata vetëm arritën në përfundimin, se cilësia e informacionit kontabël

është më e lartë në njësitë që aplikonin SNK (SNRF)-të, por nuk e gjetën një gjë të tillë

gjatë krahasimit të periudhave për të dy llojet e njësive. Në lidhje me njësitë që zbatonin

SNK (SNRF)-të arritën në përfundimin, se cilësia e informacionit kontabël ishte më e

lartë në periudhën pas aplikimit të SNK (SNRF)-ve.

Ndërsa në një studim tjetër të nëntorit të vitit 2007 autorët panë se cilësia e informacionit

kontabël që vinte si rezultat i zbatimit të SNK (SNRF)-ve ishte më e lartë se ajo nga

zbatimi i GAAP-ve. Modeli u aplikua në 2212 njësi ekonomike të tjera nga 24 shtete të

botës dhe të dhënat i përkisnin periudhës 1995 – 2006. U krahasuan disa njësi ekonomike

që aplikonin SNK (SNRF)-të në botë me njësitë ekonomike që aplikonin SNK (SNRF)-të

në SHBA dhe njësitë ekonomike që aplikonin GAAP-të në SHBA. U pa që, njësitë

ekonomike, të cilat aplikonin SNK (SNRF)-të në botë ndryshonin nga njësitë ekonomike

që aplikonin SNK (SNRF)-të në SHBA, kjo për shkak të rregulloreve në fuqi dhe

mjedisit gjyqësor. Së fundmi, u arrit në përfundimin, se njësitë ekonomike, të cilat

operonin në SHBA kanë një cilësi më të lartë raportimi se njësitë ekonomike, që operonin

në shtetet e tjera. Nga krahasimi njësive ekonomike që operonin me SNK (SNRF) dhe

njësive ekonomike të SHBA para dhe pas SNK (SNRF)-ve, u pa, që aplikimi i SNK


33

(SNRF)-ve nuk sillte ndryshime të mëdha të cilësisë ndërmjet dy grupeve, pavarësisht se

ndryshimet në përputhjen e vlerave uleshin pas aplikimit të SNK (SNRF)-ve nga njësitë,

të cilat i aplikonin ato. Gjithashtu u pa, që cilësia e informacionit kontabël në njësitë që

aplikonin GAAP-të ishte më e ulët, se tek ato, të cilat aplikonin SNK (SNRF)-të. Së

fundmi, ky studim rekomandon që SEC mund të heqë pengesën e tregtimit të titujve në

bursat e SHBA për njësitë ekonomike joamerikane, duke mos sakrifikuar cilësinë e

informacionit kontabël të atyre që aplikojnë GAAP të SHBA.

Sipas një studimi të kryer nga Beatty dhe të tjerë (2007) u pa efekti që ka informacioni

konfidencial dhe monitorimi mbi rolin e cilësisë së informacionit kontabël në

vendimarrjet për investime. Ata studiuan 2251 njësi ekonomike, që i morën të dhënat e

tyre nga SDC (Të dhënat e letrave me vlerë të Korporatave), të cilat kishin blerë letra me

vlerë borxhi të emetuara nga shteti ose nga institucione të tjera. Nga këto njësi, 886 njësi

kishin blerë letra me vlerë të borxhit të emetuara nga shteti, 1836 njësi kishin blerë letra

me vlerë të borxhit nga institucionet private dhe 471 të tjera kishin blerë letra me vlerë

borxhi të përbashkët shtet privat. Nga vëzhgimi i këtyre njësive ekonomike ata panë se

cilësia e informacionit kontabël ndikon mbi investimin në ato njësi, të cilat kanë marrë

letra me vlerë të borxhit privat. Ata gjithashtu panë se kufizimet e investimeve jo vetëm

që zvogëlojnë ndjeshmërinë e investimeve ndaj flukseve të mjeteve monetare, por

gjithashtu zvogëlojnë ndikimin e cilësisë së informacionit kontabël mbi investimet me

ndjeshmëri të lartë ndaj flukseve të mjeteve monetare. Gjithashtu ky studim zbulon që

burimi i financimit ndikon mbi vendimarrjet e investimeve dhe tregon edhe rolin që kanë

bankat në uljen e mosmarrëveshjeve.

Një studim tjetër u krye nga Morais dhe Curto (2008). Ata aplikuan modelin Barth mbi

34 njësi ekonomike portugeze, të listuara në bursë, për të parë cilësinë e informacionit

kontabël para dhe pas SNK (SNRF) -ve. Këto 34 njësi ekonomike u studiuan për

veprimtarinë e tyre në periudhën 10-vjecare nga 1995-2005, ku 1995-2004 ishte periudha

para standardeve dhe 2004-2005 ishte periudha pas standardeve. Ata arritën në

përfundimin se njësitë ekonomike shfaqnin më pak manaxhim të fitimeve gjatë periudhës

së adoptimit të SNK (SNRF)-ve se para saj, pra kjo tregonte përmirësim të cilësisë së

fitimeve. Ata gjithashtu panë se përputhja e vlerësimeve në periudhën e pas adoptimit të

SNK (SNRF)-ve ishte më e ulët. Kjo sipas tyre sqarohej edhe nga numri i vogël i

observimeve të njësive ekonomike pas adoptimit të SNK (SNRF)-ve (72 observime për

njësi me SNK (SNRF) dhe 212 për njësi që zbatonin SKK portugeze) ose ngaqë periudha

pas SNK (SNRF)-ve është një periudhë e shkurtër apo tranzit.

Nga një studim që kryen Paiva dhe Lourenço (2009) në njësitë ekonomike të listuara në

bursa nga Anglia dhe Franca u arrit në përfundimin se raportimi financiar në Angli është

më cilësor në njësitë e mëdha dhe në njësitë që kanë flukse monetare të mëdha, ndërsa në

Francë për njësitë e mëdha dhe ato që janë të listuara në bursën e Bashkimit Evropian.

Gjithsej u kryen 1147 observime për vitet 2006-2008 në Francë dhe 1084 observime për

të njëjtat vite në Angli. Për të vlerësuar cilësinë e informacionit kontabël ata fillimisht

aplikuan modelin Dechow për të parë cilësinë e aktiveve dhe detyrimeve afatshkurtra. Për

secilën njësi ekonomike ata llogaritën aktivet dhe detyrimet afatshkurtra dhe më pas i

ndanë ato në elementët diskretë dhe jo diskretë. Të parët nuk kishin lidhje me

performancën e njësisë ekonomike, por me manaxhimin e fitimeve, ndërsa të dytët


34

lidheshin direkt me performancën e njësisë ekonomike. Pra sa më të lartë elementët

diskretë të aktiveve dhe detyrimeve afatshkurtra të njësisë ekonomike, aq më i lartë

manaxhimi i fitimeve, aq më e ulët cilësia e informacionit kontabël dhe anasjelltas. Por

nga literatura e mëparshme, ata panë se elementët diskretë të aktiveve dhe detyrimeve

afatshkurtra ndikoheshin edhe nga faktorë të tjerë nga mjedisi i biznesit siç ishin:

madhësia e njësisë ekonomike, leva financiare, rritja e të ardhurave, auditimi dhe faktorë

të tjerë. Prandaj ata menduan që një konkluzion më të mirë do ta jepte modeli Barth, i cili

i merrte parasysh këta faktorë. Pasi aplikuan këtë model ata arritën në përfundimin se

cilësia e informacionit kontabël ishte më e lartë në njësitë e mëdha franceze dhe angleze

dhe ato të listuara në bursë. Gjithashtu njësitë me një raport të lartë borxhi shfaqnin cilësi

më të ulët të informacionit kontabël se të tjerat. Ndërsa auditimi nga 4 kompanitë e

mëdha botërore nuk luante rol në rritjen e cilësisë së informacionit kontabël të njësive të

këtyre 2 shteteve.

Nga një studim i Hilary (2009) kemi që vlera e njësive ekonomike me cilësi të lartë të

kontabilitetit është më e qëndrueshme se vlera e njësive ekonomike me cilësi të ulët të

kontabilitetit. Ai e pa këtë duke studiuar lidhjen midis cilësisë së informacionit kontabël

dhe treguesve të likuiditetit, kthimit dhe luhatshmërisë së çmimeve në një 10 ditësh të

marrë nga viti 1981 – 2006, gjatë të cilave kishte pasur ngjarje kastastrofike në tregun e

aksioneve. (rënie të mënjëhershme të çmimeve) Ai studioi lidhjen që ekzistonte ndërmjet

cilësisë së informacionit kontabël dhe normës së kthimit të aksioneve. U arrit në

përfundimin se njësitë ekonomike me cilësi të lartë të informacionit kontabël u shoqëruan

me një normë kthimi më të qëndrueshme gjatë ditëve të ngjarjeve katastrofike. Për të

matur cilësinë e informacionit kontabël ai përdori këta tregues: totalin e aktiveve dhe

detyrimeve afatshkurtra gjatë vitit, fitimin neto, mjetet monetare neto nga aktivitetet e

shfrytëzimit, shpenzimet e amortizimit dhe aktivet mesatare totale gjatë vitit. Ky tregues

tregon se si një sistem i kontabilitetit mat ndryshimet në pasurinë e njësisë ekonomike.

Duhet të kemi parasysh që, ndryshimet në pasurinë e njësisë ekonomike nuk ndodhin

gjithmonë në të njëjtën kohë me ndryshimet në mjetet monetare dhe manaxherët

shpeshherë bëjnë gabime gjatë përllogaritjes së pasurisë. Prandaj lidhja ndërmjet vlerës së

pasurisë së raportuar dhe reale është joperfekte. Kështu që edhe cilësia e lidhjes ndërmjet

vlerave të pasurisë dhe gabimeve në ndërtimin e pasqyrave financiare ndryshon ndërmjet

njësive ekonomike dhe kjo reflektohet edhe në cilësinë e informacionit kontabël. Edhe në

lidhje me likuiditetin u vu re një lidhje e fortë ndërmjet likuiditetit dhe cilësisë së

informacionit kontabël, por nuk ndodhi e njëjta gjë me luhatshmërinë e çmimeve. Cilësia

e lartë ndikonte në ulje të luhatshmërisë së çmimeve.

Dechow dhe të tjerë (2010) duke u nisur nga Pasqyra e Koncepteve të Kontabilitetit

Financiar nr. 1 (SFAC 1) tek GAAP, e përshkruan cilësinë e kontabilitetit duke thënë se:

“fitimet me cilësi të lartë japin më shumë informacion për performancën e një njësie

ekonomike që është në përputhje me një vendimarrje specifike, se sa vetë vendimarrësit e

saj.” Ata panë konceptet e cilësisë së fitimeve duke shqyrtuar më shumë se 300 punime

në këtë fushë.

Sipas Hribar dhe të tjerë (2010) jepet një mënyrë tjetër për matjen e cilësisë së

informacionit kontabël, nëpërmjet tarifave të audituesve. Teoria ekonomike që

shfrytëzuan ata thoshte se në një ekuilibër konkurrues tarifat e auditimit përfshijnë koston


35

e pritshme të cilësisë së ulët të fitimeve. Ata zbuluan që sa më e ulët të jetë cilësia e

informacionit kontabël të një njësie ekonomike, aq më të larta do të jenë tarifat e

auditimit për të. Ata e krahasuan këtë lidhje, me lidhjen ndërmjet numrit të policëve dhe

normës së krimeve të kryera në ekonomi.

Sipas Schiller dhe Vegt (2010) cilësia e informacionit kontabël lidhet me raportimin e

ndërmjetëm3 të njësisë ekonomike. Ata panë se raportimi i ndërmjetëm në shumicën e

rasteve nuk e përmirëson cilësinë e informacionit kontabël, por përkundrazi në disa raste

dhe e ul atë. Raportimi i ndërmjetëm ishte karakteristike për njësitë ekonomike të reja në

bursën e Nju Jorkut nga viti 1923-1973. Pra çdo raport vjetor i njësive ekonomike duhet

të përfshinte brenda tij edhe raportimet 3-mujore të saj. Këta nuk ishin të sakta për shkak

të kostove fikse direkte. Më pas raportet e kërkuara ishin 6 mujore. Për këtë autorët

studiuan cilësinë e informacionit kontabël në raportet 6-mujore dhe një vjeçare për një

njësi ekonomike që likuidohet pas një viti dhe për të është përgatitur një raport likuidimi.

Ata e panë cilësinë e informacionit kontabël duke u ndalur në dy dimensione:

besueshmërinë e tij dhe informacioni në kohë reale. Ata së pari morën informacion në

lidhje me besueshmërinë e raporteve dhe më pas panë nëse raportet ishin përgatitur në

kohë. Pasi të dyja këto ishin pozitive atëherë ata arritën në përfundimin se raportimi i

përkohshëm është përmirësuar. Ndërsa në rastin kur njëri nga dimensionet nuk plotësohet

atëherë raportimi i përkohshëm nuk jep të njëjtin rezultat për cilësinë e informacionit

kontabël. Kjo vjen si rrjedhojë e ndërveprimit strategjik ndërmjet manaxherit të njësisë

ekonomike dhe tregut të kapitalit.

Nga një studim i kryer nga Jackson (2011) u vu re që një raportim financiar cilësor çon

në një evidentim të saktë të çmimeve të produkteve në të ardhmen. Sipas tij cilësia e

informacionit kontabël është specifike për çdo përdorues të pasqyrave financiare, sepse

ata kanë qëllime të ndryshme kur i përdorin ato. Ai e konsideron cilësinë e informacionit

kontabël si sinonim me cilësinë e fitimeve. Për të shqyrtuar cilësinë e informacionit

kontabël ai mori parasysh 3 përafrime: (1) probabilitetin e gabimeve materiale të

kontabilitetit (2) cilësinë e kontabilitetit rrjedhës dhe (3) fitimet e sheshuara. Duke

përdorur cilësinë e kontabilitetit rrjedhës dhe fitimet e sheshuara rezultatet ishin në një

lidhje të fortë me të dhënat e vitit dhe kontrollin e qeverisjes së korporatave do me thënë

sa më të larta të parat aq më e lartë cilësia e raportimit financiar. Ndërsa e kundërta

ndodhte me probabilitetin e gabimeve materiale, sa më i lartë ky aq më e ulët cilësia e

raportimit financiar.

Sipas Ma dhe Martin (2012) thuhet se cilësia e informacionit kontabël ndikon mbi kostot

e kapitalit, kostot e borxhit, zgjedhjen ndërmjet borxhit publik apo privat dhe në huatë e

ofuara nga sindikatat e huave. Ata vëzhguan koston e kredive tregtare të furnitorëve që

rezultojnë nga një cilësi e ulët e informacionit kontabël të klientëve. Ata panë një lidhje

negative ndërmjet cilësisë së informacionit kontabël të klientëve të mëdhenj me nivelin e

parave të furnitorëve. Nga kjo u pa që cilësia e informacionit kontabël të klientëve ka një

ndikim të madh mbi furnitorët.

3 Përkthimi nga anglishtja për “Interim reporting”


36

Në vitin 2015, Christensen dhe të tjerë e aplikuan modelin Barth në njësitë gjermane. Ata

zgjodhën 310 njësi ekonomike, nga të cilat 177 nuk i adoptuan SNK (SNRF)-të deri në

vitin 2005, kur ato u bënë të detyrueshme dhe 133 i adoptuan vullnetarisht SNK (SNRF)-

të që nga viti 1998. Periudha e të dhënave përfshinte vitet 1993 – 2006. Nga studimi u pa

që manaxhimi i fitimeve u ul pas hyrjes së SNK (SNRF)-ve për njësitë që i kishin

adoptuar vullnetarisht ato. Pra u rrit cilësia e informacionit kontabël. E kundërta ndodhi

me njësitë që nuk i kishin adoptuar SNK (SNRF)-të deri në vitin 2005. Manaxhimi i

fitimeve u rrit pas adoptimit, dmth cilësia e informacionit kontabël u ul. Sipas autorëve

kjo gjë vinte si rezultat i tre faktorëve: Variablat ndryshojnë me kalimin e kohës, kështu

që trendi i kohës përcakton edhe rezultatet. Cilësia e informacionit kontabël ka nevojë për

kohë për t’u shfaqur në pasqyrat financiare, gjë që nuk ishte e mundur ngaqë ata studiuan

vetëm 2 vite pas adoptimit të SNK (SNRF)-ve. Mungesa e cilësisë së informacionit

kontabël mund t’u dedikohej edhe matjeve statistikore, të cilat në rastin e tyre ishin të

pakta në numër. Pra si përfundim, ata thanë që jo gjithmonë adoptimi i SNK (SNRF)-ve

çon në rritje të cilësisë së informacionit kontabël. Kjo varet nga shtysa që kanë hartuesit e

pasqyrave financiare t’i pranojnë standardet e reja, pavarësisht nëse ato janë të një cilësie

të lartë apo jo.

Yurt dhe Ergun (2015) bënë një studim mbi adoptimin e SNK (SNRF)-ve dhe cilësinë e

kontabilitetit në Turqi. Për të parë këtë ata morën në studim 19 njësi ekonomike të

listuara në Bursën e Stambollit. Ky studim përfshinte 133 observime, të shpërndara në

periudhën 2005 – 2011. Nga studimet empirike duke përdorur modelin Barth, u pa që

cilësia e informacionit kontabël ishte e ulët, pavarësisht aplikimit të SNK (SNRF)-ve. Kjo

vinte si rezultat i nivelit të lartë të detyrimeve që përdornin njësitë ekonomike për të

financuar veprimtarinë e tyre. Por nga analiza gjatë viteve shihet që cilësia e

informacionit kontabël gjatë viteve ka ardhur duke u përmirësuar pas hyrjes së SNK

(SNRF)-ve. Nga studiuesit rekomandohet që të adaptohen SNK (SNRF)-të nga të gjitha

njësitë ekonomike në mënyrë që të përmirësohet cilësia e informacionit kontabël dhe të

shmanget efekti i dëmshëm që sjell asimetria e informacionit tek ekonomia në tërësi.

Më poshtë në tabelën 1.1 jepen në mënyrë të përmbledhur të gjitha modelet e përdorura

për matjen e cilësisë dhe përfundimet e tyre.

Tabela 1.1. Klasifikimi i modeleve për vlerësimin e cilësisë së informacionit kontabël

Modeli Autori Përshkrimi Përfundimet

CIK sipas

interesit të

aksionerëve

Stephen H.

Penman (2003)

CIK sipas interesit të

aksionerëve dhe vlerësimit

të drejtë të tyre.

Lidh cilësinë e

informacionit me

cilësinë e fitimeve.

CIK në

njësive

ekonomike

të listuara

dhe të

Mark Lang dhe

të tjerë (2003)

CIK në lidhje me listimin

në bursë të njësive

ekonomike

CIK lidhet me

manaxhimin e fitimeve,

njohjen në kohë të

humbjeve dhe me

përputhjen e çmimeve


37

palistuara në

bursë

të tregut për aksionet

me vlerën kontabël

Manaxhimi i ulët i

fitimeve, njohja e

shpejtë e humbjeve dhe

përputhja e çmimit të

tregut të aksioneve me

vlerën kontabël

tregonin cilësi më të

lartë për njësitë e

listuara se për ato të

palistuara.

CIK dhe

kostoja e

huave

bankare

Sreedhar

Bharath dhe të

tjerë (2004)

U pa cilësia e informacionit

kontabël në lidhje me

koston e huave bankare.

U vu re një lidhje

negative ndërmjet CIK

dhe kostove të huave

bankare. CIK luante një

rol të rëndësishëm në

përpilimin e kontratave

ndërmjet bankës dhe

klientëve të saj.

U vlerësuan elementët

jonormalë të A/D

afatshkurtra, A/D

afatshkurtra aktuale dhe

A/D afatshkurtra

operative për të matur

CIK.

SNK

(SNRF) dhe

CIK

Mary E. Barth

dhe të tjerë

(2006), (2007)

Cilësia e informacionit

kontabël matet nëpërmjet:

manaxhimit të fitimeve,

njohjes në kohë të

humbjeve dhe përputhjeve

të vlerësimeve kontabël.

Ata evidentuan që

njësitë ekonomike me

cilësi më të lartë të

informacionit kontabël

shfaqnin manaxhim më

të ulët të fitimeve, kohë

më të shkurtër për

njohjen e humbjes dhe

përputhje më të lartë të

vlerësimeve kontabël

për fitimet dhe

kapitalin.

Përcaktuesit Soderstrom dhe Jep efektin e sistemeve Tregon që standardet e


38

e CIK Sun (2007) ligjore dhe politike mbi

standardet e kontabilitetit,

zhvillimin e tregjeve të

kapitalit, strukturën e

kapitalit, pronësinë dhe

sistemin e taksave dhe më

pas ndikimin e tyre mbi

cilësinë e informacionit

kontabël.

kontabilitetit, sistemet

ligjore dhe politike dhe

stimujt e raportimit

financiar ndikojnë mbi

cilësinë e informacionit

konntabël

CIK për

vendimarrjet

në investime

Anne Beatty dhe

të tjerë (2007)

Jep efektin që ka

informacioni konfidencial

dhe monitorimi mbi rolin e

cilësisë së informacionit

kontabël në vendimarrje

Tregon që cilësia më e

lartë e informacionit

kontabël ul

ndjeshmëritë ndaj

mjeteve monetare të

investimeve të njësive

ekonomike në letra me

vlerë të borxhit publik

ose të bankave.

Gjithashtu jep

rëndësinë që ka burimi i

financimit tek

vendimarrjet e

investimeve.

CIK pas

hyrjes së

SNK

(SNRF) në

Portugali

Ana I. Morais

dhe Jose Dias

Curto (2008)

Jep lidhjen mes CIK dhe

manaxhimit të fitimeve dhe

përputhjes së vlerësimeve

kontabël në Portugali pas

hyrjes së SNK (SNRF)-ve

U pa që ekzistonte një

lidhje positive e drejtë

ndërmjet CIK me

cilësinë e fitimeve dhe

përputhjes së

vlerësimeve.

Përcaktuesit

e CIK

Inna C. Paiva

dhe Isabel C.

Lourenço (2009)

U panë përcaktuesit e CIK

pas hyrjes së SNK (SNRF)-

ve.

U pa që CIK është më e

lartë në njësitë e mëdha

dhe në njësitë që kanë

mjete të mëdha

monetare. Gjithashtu u

vu re që CIK është më e

ulët në njësitë

ekonomike që

financohen me borxh

CIK në

lidhje me

ngjarjet

Gilles Hilary

(2009)

Zbuloi që vlera e njësive

ekonomike me CIK të lartë

është më e qëndrueshme se

Ai pa lidhjen ndërmjet

CIK dhe normës së

kthimit të aksioneve,


39

katastrofike

të tregut

vlera e njësive me CIK të

ulët në rastin e ngjarjeve

katastrofike të tregut

CIK me likuiditetin dhe

CIK me

ndryshueshmërinë e

çmimeve. Sa më e lartë

CIK një normë kthimi

më e qëndrueshme, po

ashtu edhe për

likuiditetin dhe

ndryshueshmërinë në

çmime.

CIK sipas

tarifave të

audituesve

Paul Hribar dhe

të tjerë (2010)

Ata zbuluan lidhjen që

ekziston ndërmjet cilësisë

së informacionit kontabël

dhe tarifave të audituesve

U pa një lidhje negative

ndërmjet CIK dhe

tarifave të audituesve

Raportimi i

ndërmjetëm

dhe CIK

Ulf Schiller dhe

Marcel de Vegt

(2010)

Ata zbuluan lidhjen që

ekziston ndërmjet

raportimit të ndërmjetëm

dhe CIK. E panë këtë në 2

drejtime: besueshmërinë e

raportimeve dhe

informacioni në kohë reale.

Kur edhe besueshmëria

e raportimeve dhe

raportet në kohë ishin

positive atëherë thuhej

që CIK ishte rritur.

Ndërsa kur njëri nga

dimensionet nuk ishte

pozitiv atëherë

rezultatet nuk ishin të

njëjta.

CIK me

përcaktimin

e çmimeve

Andrew Jackson

(2011)

CIK matet nëpërmjet 3

përafrimeve: probabiliteti i

gabimeve materiale të

kontabilitetit, cilësisë së

kontabilitetit rrjedhës dhe

fitimeve të sheshuara

U pa që CIK ndikohej

pozitivisht nga cilësia e

kontabilitetit rrjedhës

dhe fitimet e sheshuara

dhe negativisht nga

probabiliteti i gabimeve

mteriale të

kontabilitetit.

CIK dhe

politikat e

likuiditetit

dhe

financimit të

njësive

ekonomike

Tao Ma dhe

Xiumin Martin

(2012)

Ata zbuluan lidhjen që ka

ndërmjet CIK të një njësie

ekonomike dhe

vendimarrjes së tij për të

përdorur kreditë tregtare

dhe efektin zinxhir tek

mjetet monetare të

furnitorit kur ky është një

U pa që ndërmjet CIK

dhe kostos së kredive

tregtare ekzistonte një

lidhje negative. Po të

njëjtin efekt kishte edhe

mbi mjetet monetare të

furnitorit.


40

klient i madh i furnitorit

CIK dhe

SNK

(SNRF)

Christensen dhe

të tjerë (2015)

Ata shqyrtuan ndikimin e

SNK (SNRF)-ve mbi CIK

Kampioni i vogël

prodhoi rezultate të

ndryshme. Për këto

rezultate ata u shprehën

se jo gjithmonë

aplikimi i SNK

(SNRF)-ve çon në rritje

të cilësisë së


kjo varet nga shtysa e

hartuesve të PF-ve për

t’i pranuar ato.

SNK

(SNRF) dhe

CIK

Cetin Yurt dhe

Ugur Ergun

(2015)

Ata shqyrtuan ndikimin e

SNK (SNRF)-ve mbi CIK

U pa që CIK është

përmirësuar pas

implementimit të SNK

(SNRF)-ve.

1.8 Modeli Barth dhe variablat e tij

Modeli Barth, Landsman dhe Lang i ka fillimet e tij në vitin 2006 (Barth, M. et al. 2006).

Së pari ai u aplikua në disa njësi ekonomike nga shtete të ndryshme të botës. Ata

krahasuan karakteristikat e vlerave kontabël për njësitë ekonomike të cilat aplikonin SNK

(SNRF)-të me disa njësi të tjera të cilat aplikonin parimet përgjithësisht të pranuara të

kontabilitetit (GAAP). U vu re që njësitë, të cilat kishin aplikuar SNK (SNRF)-të

shfaqnin manaxhim më të ulët të fitimeve, njohje në kohë të humbjeve dhe përputhje të

vlerësimeve kontabël më të lartë, se ato që nuk i aplikonin SNK (SNRF)-të. Si

përfundim, u pa që njësitë të cilat aplikonin SNK (SNRF)-të shfaqnin cilësi më të lartë të

informacionit kontabël se sa në kohën kur ato aplikonin GAAP-të. Gjithashtu u pa që

cilësia e informacionit kontabël ishte më e lartë për njësitë ekonomike të cilat i aplikonin

SNK (SNRF)-të me ata që aplikonin GAAP-të edhe në të njëjtën periudhë. U vu re

gjithashtu, një evidencë e ulët përsa i përket thënies që aplikimi i SNK (SNRF)-ve ishte

shoqëruar me një kosto të ulët të kapitalit për këto njësi.

Duke u nisur nga studimet e mëparshme në këtë fushë, ata e vlerësuan manaxhimin e

fitimeve duke u bazuar në variancën e ndryshimit të të ardhurës neto, raportin e variancës

së ndryshimit të të ardhurës neto me variancën e ndryshimit të mjetet monetare neto nga

aktivitetet e shfrytëzimit, korrelacionin ndërmjet aktiveve dhe detyrimeve afatshkurtra me

mjetet monetare nga veprimtaritë e shfrytëzimit dhe frekuencat e ndryshimeve pozitive

në të ardhurën neto. Ata e interpretuan variancën e lartë të së ardhurës neto, raportin e

lartë të variancës së ndryshimit të së ardhurës neto me ndryshimin në mjetet monetare

nga aktivitetet e shfrytëzimit, korrelacionin e ulët negativ ndërmjet aktiveve dhe


41

detyrimeve afatshkurtra me mjetet monetare neto nga aktivitetet e shfrytëzimit dhe

frekuencën e ulët të ndryshimeve pozitive të së ardhurës neto si shprehje të manaxhimit të

ulët të fitimeve.

Ata gjithashtu interpretuan shpërndarjen e humbjeve në një kohë më të shkurtër si rritje të

cilësisë së informacionit kontabël. Variabli i përdorur nga ata ishte frekuenca e lartë e

humbjeve neto, pas vlerësimit të faktorëve të tjerë, që ndikonin mbi të. Ata e interpretuan

një frekuencë të lartë të humbjes neto si njohje në kohë të humbjeve.

Më pas, ata vlerësuan përputhjen e vlerësimeve të tregut me vlerat kontabël si rritje të

cilësisë së informacionit kontabël. Variabli i përdorur për matjen e përputhjes së

vlerësimeve ishte fuqia shpjeguese e të ardhurës dhe vlerës kontabël të kapitalit për

çmimet, dhe normën e kthimit të aksioneve për fitimet. Ata e shpjeguan fuqinë e lartë

sqaruese si shprehje të përputhjes së lartë të vlerësimeve.

Së fundmi, ata siguruan të dhëna mbi lidhjen ndërmjet aplikimit të SNK (SNRF)-ve dhe

kostos së kapitalit të njësive ekonomike. Hartuesit e standardeve e kanë parë uljen e

kostos së kapitalit të njësive ekonomike si rezultat i parashikuar i aplikimit të SNK

(SNRF)-ve. Kjo ishte thënë paraprakisht nga Bob Herz, kryetar i BSNK, i cili theksonte

se adoptimi i SNK (SNRF)-ve do të ulte koston e kapitalit, të përgatitjes së pasqyrave

financiare dhe të përdorimit të informacionit kontabël.

Në ndryshim nga studimet e mëparshme të bëra në lidhje me cilësinë e informacionit

kontabël, ata e shtrinë studimin e tyre në 23 shtete të ndryshme, të cilat i adaptuan SNK

(SNRF)-të gjatë viteve 1994 – 2003. Duke qenë se studimet e mëparshme ishin fokusuar

vetëm në një shtet, ata nuk kishin nevojë të studionin efektin e faktorëve specifikë që

ndikonin në gjendjen e atij shteti. Kështu që, ata morën në studim një kampion më të

gjerë dhe një grup variablash, të cilët i lejonin ata të shihnin në mënyrë më të

përgjithshme, se si aplikimi i SNK (SNRF)-ve shoqërohej me një cilësi më të lartë të


Nga studimet e mëparshme të dy bashkëautorëve (2003) ishte parë se cilësia e

informacionit kontabël ishte përmirësuar në të gjithë botën. Pra, ishte e mundur që

përmirësimi i cilësisë t’u dedikohej faktorëve të përgjithshëm ekonomikë në të gjithë

botën. Për ta parë këtë, ata krahasuan ndryshimet në cilësinë e informacionit kontabël në

periudhën para dhe pas adoptimit për njësitë me SNK (SNRF) me po të njëjtën periudhë

për njësitë pa SNK (SNRF). Ata parashikuan që cilësia e informacionit kontabël u rrit më

shumë për njësitë me SNK (SNRF) se për ata pa SNK (SNRF).

Për të përzgjedhur kampionin u veprua në të njëjtën mënyrë me studimet e mëparshme,

por duke i modifikuar në përputhje me modelin e tyre. Pra u përzgjodhën njësi

ekonomike me SNK (SNRF) duke përcaktuar shtetin, industrinë dhe vitin e adoptimit të

SNK (SNRF)-ve. Më pas u përzgjodhën njësitë ekonomike pa SNK (SNRF), vlera e

tregut e kapitalit të të cilave në vitin e adoptimit ishte e përafërt me njësitë me SNK

(SNRF). Kështu, u bë një çiftëzim i njësive me SNK (SNRF) me njësinë përkatëse pa


42

SNK (SNRF). Analiza u bë për të dhënat e njësive ekonomike në vitet e njëjta, në të cilat

ata kishin të dhëna.

Sikurse edhe në studimet e tjera, të cilat shpjegonin ndryshimet ndërmjet njësive

ekonomike të listuara dhe njësive të tjera, u pa që adoptimi i SNK (SNRF)-ve nga këto

njësi mund të mos ishte vullnetar por edhe i detyrueshëm nga karakteristikat që shfaqnin

këto njësi. Prandaj në model u vendosën dy supozime shtesë; Së pari u përfshinë në

model faktorë të cilët mund të ndikonin në marrjen e vendimit të firmës për të adoptuar

SNK (SNRF)-të siç ishin: rritja e njësisë ekonomike dhe vlera e detyrimeve në fund të

vitit. Së dyti ata supozuan që çdo njësi mund të vendoste vetë për adoptimin e SNK

(SNRF), prandaj e krahasuan atë para dhe pas SNK (SNRF)-ve.

1.8.1 Manaxhimi i fitimeve

Matësi i parë i manaxhimit të fitimeve ishte ΔEAN, e cila ishte raporti i ndryshimit të të

ardhurës neto në vite me totalin e aktiveve. Një variancë e ulët e këtij treguesi do të

cilësohej si sheshim i fitimeve. Megjithatë, e ardhura neto mund të ndikohet edhe nga

faktorë të tjerë, të cilët kanë të bëjnë me nxitjen e njësisë ekonomike për të adoptuar SNK

(SNRF), të cilët nuk lidhen me sheshimin e fitimeve. Edhe pse ky model nuk mori

parasysh këto efekte, disa prej tyre nuk mund të hiqeshin totalisht. Kështu që, variabli i

varur ΔEAN u dha si regression i variablave të mëposhtëm të pavarur:

ΔEAN = α0 + α1MADHËSIAit + α2RRITJAit + α3EMETIMIit + α4LEVA

FINANCIAREit + α5ΔDETYRIMEit + α6QARKULLIMI I AKTIVEVE +

α7MMASHit + α8AUDit + α9SHKËMBIMEit + α10LISTIMIit + α11MBYLLJAit

+ Ԑit (1)

Ku:

MADHËSIA është logaritmi natyror i vlerës së tregut në fund të vitit të kapitalit

RRITJA është përqindja e ndryshimit të shitjeve

EMETIMI është ndryshimi në përqindje i aksioneve të zakonshme

LEVA FINANCIARE është raporti i ndryshimit në fund të vitit i detyrimeve me vlerën

kontabël të kapitalit

ΔDETYRIME është ndryshimi në përqindje i totalit të detyrimeve

QARKULLIMI I AKTIVEVE është raporti i shitjeve me vlerën ne fund të vitit të totalit

të aktiveve

MMASH4 është mjete monetare neto nga aktivitetet e shfrytëzimit

4 Sipas përcaktimit të bërë nga SKK 2 i përmirësuar


43

AUD është një variabël dikotom, i cili merr vlerën 1 kur njësia ekonomike është audituar

nga njëra nga 5 firmat e mëdha audituese siç janë: PwC, KPMG, Arthur Andersen, E&Y

dhe D&T dhe 0 në rastet e tjera

SHKËMBIME është numri i shkëmbimeve të një njësie të listuar

LISTIMI është një variabël tregues, i cili merr vlerën 1 nqs firma është listuar në njërën

nga bursat e SHBA dhe Worldscope tregon që shkëmbimi në bursën e SHBA nuk është

shkëmbimi i parë për njësinë ekonomike

MBYLLJA është përqindja e aksioneve që njësia ekonomike ka raportuar në Worldscope

Ekuacioni (1) përfshinte efektet e industrisë dhe të shtetit, sikurse edhe ekuacionet e

mëposhtme (2) dhe (8). Ata e vlerësuan ekuacionin (1) duke i vendosur të gjitha të dhënat

në të njëjtën periudhë, para apo pas adoptimit të SNK (SNRF)-ve. Për këtë vlerësim,

varianca e ΔEAN është varianca cross sectional përkatëse e njësive me SNK (SNRF) dhe

pa SNK (SNRF) në periudhën pas adoptimit të SNK (SNRF)-ve. Për të bërë krahasimin e

firmave me SNK (SNRF) ata i vendosën të gjithë të dhënat e viteve para dhe pas

adoptimit. Për këtë krahasim varianca e ΔEAN është varianca cross sectional e mbetjeve

për njësitë me SNK (SNRF) para dhe pas adoptimit. Më pas ata i testuan ndryshimet në

këto varianca duke përdorur F-test. Ata krahasuan ndyshimin në variancën e ΔEAN në

periudhat para dhe pas adoptimit për të gjitha njësitë ekonomike me dhe pa SNK (SNRF),

me ndryshimin e vlerësimeve të matura për njësitë me dhe pa SNK (SNRF).

Matësi i dytë për manaxhimin e fitimeve ishte raporti ndërmjet variancës së ΔEAN me

variancën e ΔMMASH. Njësitë të cilat shfaqnin paqëndrueshmëri të ΔMMASH kishin

paqëndrueshmëri edhe të ΔEAN dhe matja e dytë e tyre u bë për ta vënë në dukje këtë

fakt. Në qoftë së njësitë kishin përdorur aktivet dhe detyrimet afatshkurtra për

manaxhimin e fitimeve varianca e ΔEAN ishte më e ulët se varianca e ΔMMASH.

Sikurse edhe ΔEAN edhe ΔMMASH mund të ndikohej nga faktorë të tjerë që lidheshin

me nxitjen e njësive ekonomike për të adoptuar SNK (SNRF). Prandaj u ra dakord që të

bëhej një vlerësim i një ekuacioni të ngjashëm për variablin e varur ΔMMASH:

ΔMMASH = α0 + α1MADHËSIAit + α2RRITJAit + α3EMETIMIit + α4LEVA


α7MMASHit + α8AUDit + α9SHKËMBIMEit + α10LISTIMIit + α11MBYLLJAit

+ Ԑit (2)

Sikurse edhe tek ekuacioni (1) ne i vendosëm të dhënat sipas periudhave për të bërë

krahasimin. Varianca e ΔMMASH është varianca cross sectional e mbetjeve të ekuacionit

(2), ku përbërja e grupit varej nga krahasimi që ata bënë. Matësi i tyre i dytë ishte raporti

i variancës së ΔEAN me variancën e ΔMMASH.

Matësi i tretë i manaxhimit të fitimeve ishte i bazuar në korrelacionin Spearman ndërmjet

aktiveve dhe detyrimeve afatshkurtra me mjetet monetare nga aktivitetet e shfrytëzimit.

Duke u nisur nga dy matjet e bëra tek ekuacionet (1) dhe (2) dhe nga faktorët e tjerë që


44

ndikonin tek manaxhimi i fitimeve ata panë korrelacionin e mbetjeve në ekuacionet (3)

dhe (4) për MMASH dhe ADRR në veçanti dhe jo korrelacionin ndërmjet MMASH dhe

ADRR së bashku. I njëjti regression, si në fillim u bë edhe në lidhje me këto variabla të

varur, MMASH dhe ADRR, duke përjashtuar MMASH:

MMASHit = α0 + α1MADHËSIAit + α2RRITJAit + α3EMETIMIit + α4LEVA


α7AUDit + α8SHKËMBIMEit + α9LISTIMIit + α10MBYLLJAit + Ԑit (3)

ADRRit = α0 + α1MADHËSIAit + α2RRITJAit + α3EMETIMIit + α4LEVA


α7AUDit + α8SHKËMBIMEit + α9LISTIMIit + α10MBYLLJAit + Ԑit (4)

Ku: ADRR = (EAN – MMASH) / Totalin e Aktiveve

Më pas matësi i tyre i manaxhimit drejt pozitivitetit të fitimeve, ishte hyrja e koeficientit

të raportit ndërmjet të ardhurës neto me totalin e aktiveve, SPOS, në ekuacionet (5) dhe

(6). Në momentin kur u krahasuan njësitë me dhe pa SNK (SNRF) në periudhën e pas

adoptimit të standardeve u morën të dhënat e kësaj periudhe.

SNK (SNRF)(0,1)it = α0 + α1SPOSit + α2MADHËSIAit + α3RRITJAit + α4EMETIMIit

+ α5LEVA FINANCIAREit + α6ΔDETYRIMEit + α7QARKULLIMI I

AKTIVEVE + α8MMASHit + α9AUDit + α10SHKËMBIMEit + α11LISTIMIit +

α12MBYLLJAit + Ԑit (5)

Ku:

SNK (SNRF)(0,1) është një variabël dikotom që merr vlera 1 për njësitë me SNK

(SNRF) dhe 0 për njësitë pa SNK (SNRF) dhe SPOS është një variabël tregues që merr

vlera 1 nqs ky raport është ndërmjet 0 dhe 0.01 përndryshe është 0.

Koefiçenti negativ para SPOS tregon që njësitë ekonomike pa SNK (SNRF) i

manaxhojnë fitimet më shpesh se njësitë me SNK (SNRF). Ata e përdorën koeficientin

para SPOS për të krahasuar njësitë ekonomike me apo pa SNK (SNRF) me njëra tjetrën

dhe jo ndërmjet tyre, sepse kombinimi i tyre do të shoqërohej edhe me faktorë të tjerë

ekonomikë.

Për të krahasuar njësitë ekonomike me SNK (SNRF) para dhe pas adoptimit të SNK

(SNRF)-ve, ata vlerësuan ekuacionin (6) për të njëjtat vite:

POST(0,1)it = α0 + α1SPOSit + α2MADHËSIAit + α3RRITJAit + α4EMETIMIit +

α5LEVA FINANCIAREit + α6ΔDETYRIMEit + α7QARKULLIMI I

AKTIVEVE + α8MMASHit + α9AUDit + α10SHKËMBIMEit +

α11LISTIMIit + α12MBYLLJAit + Ԑit (6)

Ku:


45

POST (0,1) është një variabël tregues që merr vlerën 1 për të dhënat e periudhës së pas

adoptimit të SNK (SNRF) dhe 0 para adoptimit të SNK (SNRF). Një koefiçent negativ

para SPOS tregon që njësitë me SNK (SNRF) i manaxhojnë fitimet më shumë në

periudhën para adoptimit se pas adoptimit.

1.8.2. Njohja në kohë e humbjeve

Ata matën njohjen në kohë të humbjeve si koefiçenti para përqindjes së humbjes neto,

LNEG, në ekuacionet (7) dhe (8). Për të gjetur këtë koefiçent ata vlerësuan ekuacionin e

mëposhtëm me të dhënat e njësive ekonomike para dhe pas adoptimit të SNK (SNRF):

SNK (SNRF)(0,1)it = α0 + α1LNEGit + α2MADHËSIAit + α3RRITJAit + α4EMETIMIit

+ α5LEVA FINANCIAREit + α6ΔDETYRIMEit + α7QARKULLIMI I

AKTIVEVE + α8MMASHit + α9AUDit + α10SHKËMBIMEit + α11LISTIMIit +

α12MBYLLJAit + Ԑit (7)

Ku:

LNEG është një variabël dikotom që është i barabartë me 1 për rastet ku raporti

EAN/Totalin e aktiveve është më i vogël se -0.2, përndryshe është 0. Një koefiçent

pozitiv para LNEG tregon se njësitë ekonomike me SNK (SNRF) njohin humbjet më

shpejt se njësitë pa SNK (SNRF). Pra siç u tha më lart ekuacioni (7) u përdor për të

krahasuar njësitë me SNK (SNRF) dhe ata pa SNK (SNRF).

Ndërsa ekuacioni (8) u përdor për krahasimin e njësive me SNK (SNRF) para dhe pas

adoptimit.

POST(0,1)it = α0 + α1LNEGit + α2MADHËSIAit + α3RRITJAit + α4EMETIMIit +

α5LEVA FINANCIAREit + α6ΔDETYRIMEit + α7QARKULLIMI I AKTIVEVE +

α8MMASHit + α9AUDit + α10SHKËMBIMEit + α11LISTIMIit + α12MBYLLJAit + Ԑit

(8)

Një koefiçent pozitiv para LNEG tregonte që njësitë ekonomike me SNK (SNRF) i

njohin humbjet më shpejt pas adoptimit të standardeve se para adoptimit të tyre. Për

SPOS dhe LNEG ata testuan për diferenca ndërmjet koefiçentëve para SPOS dhe LNEG

për njësitë ekonomike me dhe pa SNK (SNRF) duke u mbështetur tek ekuacionet (6) dhe

(8) duke parë të gjitha të dhënat për të gjitha periudhat.

1.8.3 Përputhja e vlerësimeve

Matësin e parë të përputhjes së vlerësimeve ata e bazuan në fuqinë shpjeguese të

regresionit të çmimit të aksioneve me vlerën kontabël të kapitalit. Për të hequr efektin e

industrisë dhe shtetit mbi matësin e përputhjes së vlerësimeve ata fillimisht bënë

regresionin e çmimit të aksioneve, Ç*, me efektin fiks të industrisë dhe shtetit. Më pas

hoqën mbetjet nga ky regression për vlerën kontabël të aksioneve VKA dhe për të

ardhurën neto për aksion, EANPA, më vete për njësitë me dhe pa SNK (SNRF) në

periudhën para dhe pas adoptimit të SNK (SNRF)-ve. Pra ata vlerësuan katër regresione.

Duke u bazuar në studimet e mëparshme për të dhënë një vlerë sa më të saktë ata matën


46

çmimin e aksioneve 6 muaj pas mbylljes së periudhës kontabël. Matësi i parë i përputhjes

së vlerësimeve i shqyrtuar nga ata ishte R2

i rregulluar i ekuacionit (9):

Ç*

it = β0 + β1VKAit + β2EANPAit + Ԑit (9)

Ata testuan domethënien e R2

në të gjitha testet e përputhjes së vlerësimeve të bazuara në

testin Cramer.

Matësi i dytë dhe i tretë i tyre i përputhjes së vlerësimeve bazohej në fuqinë shpjeguese të

regresioneve të të ardhurës neto për aksion me normën vjetore të kthimit për aksion.

Duke u nisur nga studimet e Ball, Kothari dhe Rubin (2000) që thonin se cilësia e

informacionit kontabël do të ndikojë në dhënien e informacioneve negative për njësinë

ekonomike se sa në informacione pozitive ata ndërtuan dy regresione të kundërta me

variablin e varur të fitimit. Njëri prej tyre ishte për lajmet pozitive ndërsa tjetri për lajmet

negative. Sikurse edhe në rastin e matësit të parë që u hoqën efektet e shtetit dhe të

industrisë, e njëjta gjë u ndoq edhe për rastin e dytë. Ata më parë hoqën efektet nga e

ardhura neto për aksion EAN/Ç*

dhe më pas bënë regresionin me kthimin vjetor të

aksioneve, KTHIMI, duke e marrë atë 9 muaj para mbylljes së periudhës kontabël dhe 3

muaj pas mbylljes së saj. Matësi i dytë dhe i tretë i përputhjes së vlerësimeve ishte

vlerësimi i R2

nga ekuacioni (10) i vlerësuar për lajmet e mira dhe të këqija.

[EAN/Ç]*

it = β0 + β1KTHIMIit + Ԑit (10)

Sikurse edhe tek ekuacioni (9) edhe (10) u vlerësua më vete për njësitë ekonomike me

SNK (SNRF) dhe pa SNK (SNRF) për periudhat para dhe pas adoptimit.

1.8.4. Vlerësimi i kostos së parashikuar të kapitalit

Para se të jepnin një model për matjen e kostos së parashikuar të kapitalit ata shqyrtuan

literaturën në lidhje me metodat e vlerësimit të kostos së kapitalit. Nga shqyrtimi i

literaturës ata parashikuan që me aplikimin e SNK (SNRF)-ve kostoja e kapitalit do të

ulej.

Për matjen e kostos së kapitalit ata u bazuan në modelin e Fama dhe French (1993),

modeli 3-faktorësh. Ai model e shprehte normën e kthimit të kapitalit duke u bazuar tek

norma e kthimit pa risk Ri – Rf, si funksion linear i shtesës së kthimit të portofolit, RM –

Rf dhe kthimin më të lartë të tregut dhe kthimin më të ulët të tij.

Proçedura e tyre për vlerësimin e matjes së normës së parashikuar të kostos së kapitalit ka

dy hapa. Në fillim, ata matën ndjeshmërinë e kthimit të secilës njësi ekonomike me

secilin nga 3 faktorët e modelit Fama dhe French, duke vlerësuar për secilën njësi

regresionin mujor të mëposhtëm:

RETi,m – Rf,m = αi + βRMRF,i (RM,m – Rf,m) + βHML,i (HMLm) + βSMB,i (SMBm) + Ԑi,m (11)

Ku:

RETi,m – Rf,m është norma e kthimit mujore për aksionet pa normën pa risk


47

βRMRF,i ; βHML,i dhe βSMB,i janë faktorët e koeficientëve

Ata e vlerësuan ekuacionin (11) duke përdorur 60 normat mujore të kthimit, në qoftë se

ishin të vlefshme para fillimit të vitit t të njësisë ekonomike i. për vitin fiscal t , ne

vendosëm β mujore të barabarta me koeficientët βˆRMRF,i,t, β

ˆHML,i,t dhe β

ˆSMB,i,t.

Së dyti, ata vlerësuan faktorin e normës vjetore të kthimit duke llogaritur faktorin mesatar

mujor të normës së kthimit gjatë 60 muajve para muajit m dhe më pas kombinuan

mesataren mujore të normave të kthimit gjatë 12 muajve para vitit fiskal i. Më pas ata

përfituan normën e pritshme të kostos së kapitalit, ECC, për njësinë ekonomike i dhe

vitin t (duke u bazuar në të dhënat e vlefshme në fillim të vitit t), duke shumëzuar

faktorin e pritshëm të kthimeve me normat e vlerësuara të këtyre faktorëve:

ECCit = R f.t + βˆRMRF,i,t R M - R f ]t + β

ˆHML,i,t M ]t + β

ˆSMB,i,t M ]T (12)

Ku:

R f.t është norma e pritshme e kthimit pa risk për vitin t+1 dhe R M - R f ]t ; H M ]t dhe

S M B ]T janë faktorët vjetor të pritshëm të kthimit për vitin fiskal t+1.

Si përfundim mund të themi se studiuesit e ndryshëm në kohë të ndryshme kanë aplikuar

modele të ndryshme matjeje të cilësisë së informacionit kontabël. Në këtë punim është

zgjedhur të aplikohet modeli Barth për matjen e cilësisë së informacionit kontabël,

prandaj një pjesë të veçantë të këtij kapitulli e zë sqarimi i këtij modeli. Është zgjedhur

ky model sepse variablat e tij janë pjesë e pasqyrave financiare të njësive ekonomike

shqiptare. Është një model që vlerëson manaxhimin e fitimeve në pasqyrat financiare

duke marrë parasysh të ardhurën neto dhe aktivet dhe detyrimet afatshkurtra, tre mjetet

më të përdorshme në manaxhimin e tij. (Yurt, C., Ergun, U., 2015) Është një model që

është përdorur edhe në vendet e Ballkanit siç është: Turqia. Ndërsa përsa i përket

modeleve të tjera janë më të vështira të vlerësohen, sepse marrin në shqyrtim variabla që

në mjedisin ekonomik shqiptar nuk mund të vlerësohen sikurse janë: tarifat e auditimit,

raportimet e ndërmjetme të njësive ekonomike, ngjarjet e katastrofike të bursave, kostot e

huave të cilat mbeten informacione konfidenciale të bankave etj.


48

KAPITULLI II

KRAHASIMI I SHTETEVE TË BALLKANIT PERËNDIMOR NË

LIDHJE ME APLIKIMIN E SNRF DHE CILËSINË E

INFORMACIONIT KONTABËL Meqë Shqipëria bën pjesë në vendet e Ballkanit Perëndimor, që aderojnë për të hyrë në

Bashkimin Evropian e pamë të domosdoshme futjen e një kapitulli mbi krahasimin e

Shqipërisë me këto vende në lidhje me raportimin financiar.

Gjatë këtij kapitulli janë studiuar punime të ndryshme të studiuesve në lidhje me

evoluimin e kontabilitetit në këto vende. Gjithashtu kemi parë edhe ligjin mbi

kontabilitetin në secilin prej vendeve dhe jam munduar të jap një panoramë të plotë të

situatës së secilit prej tyre. Një ndihmë të madhe në këtë trajtim më kanë dhënë edhe

studimet e Bankës Botërore në lidhje me ecurinë e kontabilitetit dhe cilësinë e raportimit

financiar.

Së fundmi jemi munduar të japim në mënyrë të përmbledhur edhe dallimet dhe

ngjashmëritë që ekzistojnë në legjislacionin e këtyre vendeve për mbajtjen e

kontabilitetit, autoritetet përgjegjëse që merren me aplikimin e SNK (SNRF)-ve tek secili

prej tyre dhe faktorët që ndikojnë mbi cilësinë e informacionit kontabël.

2.1 SNRF në vendet e Ballkanit Perëndimor

Sipas David Lipton (FMN, 2015), manaxher i Fondit Monetar Ndërkombëtar, thuhet që,

vendet e Ballkanit Perëndimor, kalimin nga socializmi në kapitalizëm e patën më të

vështirë se vendet e tjera të Evropës. Kjo vinte si shkak i luftërave të vazhdueshme të

zhvilluara ndërmjet këtyre vendeve.

Por me mbarimin e luftërave ndërmjet tyre dhe rikthimin e paqes, këto vende jo vetëm që

u rindërtuan, por ndërtuan edhe institucionet e nevojshme për të mbështetur ekonominë e

tregut. Sot mbas 20 vitesh mund të thuhet që jo vetëm ka pasur ndryshime, por ka pasur

edhe rritje të standardit të jetesës dhe të të ardhurave.

Po sipas tij, kjo ndoshta vjen edhe ngaqë këto vende aspirojnë për një vend në Bashkimin

Evropian dhe prandaj edhe rruga e tyre ka marrë drejtimin e duhur. Shumica e tyre

zbatojnë SNRF pavarësisht nga kufizimi ose jo në zbatim.

Meqë ne kemi pothuajse të njëjtat hapa me vendet e tjera të Ballkanit Perëndimor,

menduam të shohim se si është zhvilluar kontabiliteti dhe raportimi financiar në këto

vende në mënyrë që të bëjmë një krahasim ndërmjet tyre.


49

2.2 Zhvillimet e kontabilitetit në Shqipëri

Në vendin tonë kontabiliteti ka traditë të hershme. Fillimet e tij shihen që në kohën e

Perandorisë Osmane (Dhimarko, Th., 2007), e cila lëshonte udhëzime për mbajtjen e tij.

Këto udhëzime vinin edhe në Shqipëri si pjesë e territoreve që administroheshin prej saj.

Në vitin 1912 u shpall pavarësia e Shqipërisë dhe bashkë me të nevojiteshin edhe krijimi

i ligjeve për shtetin e ri të sapokrijuar. Që në këtë kohë kemi hapat e para të kontabilitetit,

ku ai fillimisht mbahej sipas metodave turke, me defter të rregjistrimit të dyfishtë. Kjo

sepse shumica e administratës së qeverisë së re vinte nga administrata turke. Në vitin

1924, me nismën e qeverisë së Fan Nolit u hap shkolla e parë e kontabilitetit dhe tregtisë

në Vlorë, që u quajt Shkolla Tregtare e Vlorës. Kjo shkollë ishte me drejtim evropian dhe

perëndimor. Më pas në vitin 1929 u hartua Ligji i Kontabilitetit nga Mbretëria e Zogut.

Në këtë kohë ekzistonin edhe ekspertizat kontabël. Që nga ajo kohë e prapa kontabiliteti

pati një zhvillim të vrullshëm.

Sipas Binaj dhe Kalemi (2012) zhvillimin e kontabilitetit në 100 vite pavarësi e ndajmë

në 3 periudha:

1. Periudha e parë 1912 -1944. Në strukturën e shtetit të ri modern të krijuar në Shqipëri

ishte e nevojshme edhe ekzistenca e një strukture të financës dhe kontabilitetit që të

merrej me mbledhjen e taksave dhe më vonë administrimin e tyre. Kjo ishte një periudhë

e vështirë për shtetin shqiptar ngaqë edhe fondet ishin të kufizuara, megjithatë ia dolën t’i

manaxhonin me kujdes. Në fillim, sikurse e thamë edhe më lart vihet re ekzistenca e

defterit që mbahej sipas metodës së rrëgjistrimit të dyfishtë, që Turqia e kishte adaptuar

nga specialistët francezë që nga shekulli XVIII. Në vitin 1924 u hap Shkolla Tregtare e

Vlorës, e cila do të përgatiste e para kontabilistët shqiptarë, të cilët do të mbanin peshën e

kontabilitetit në kohën e mëvoshme të Mbretërisë dhe të Diktaturës. Ndërsa në vitin 1929

do të hartohej ligji i parë shqiptar i kontabilitetit, i cili përfshinte parimet dhe rregullat për

mbajtjen e kontabilitetit të asaj kohe. Ky ligj ishte i përparuar për kohën dhe bëri që

raportimi financiar të ngrihej në nivele të larta. Ai solli një rregullshmëri të mbajtjes së

kontabilitetit, sa edhe sot gjen raportime të asaj kohe të ruajtura me kujdes në arkivat e

shtetit. Bie në sy, që të gjitha dokumentet dhe bilancet janë të pasqyruara me një shkrim

të qartë dhe të pastër.

2. Periudha e dytë 1944 – 1992. Në këtë periudhë u bë centralizimi i ekonomisë që kërkonte

një ligj dhe plan për kontabilitetin e centralizuar. Për këtë në vitin 1947 doli Plani i parë

Kontabël nga Ministria e Financave, i cili mbështetej në eksperiencën ruse. Më pas në

vitin 1965, u bënë përpjekje për ta rregulluar planin për t’ia hequr influencën ruse dhe u

vendos “Plani Unik Kontabël” dhe në vitin 1979, u bënë ndryshime të tjera për të

centralizuar më tej administrimin e ekonomisë dhe informacionin kontabël. Deri në vitet

’50 në vendin tonë funksiononte kontabiliteti me dy nivele: kontabilitet i përgjithshëm

dhe kontabilitet i brendshëm. Më vonë ato u njësuan në kontabilitetin e integruar sipas

përvojës ruse dhe botërore. Ky i fundit pasqyronte në mënyrë të plotë, të pandërprerë dhe

të dokumentuar në çdo hap veprimet ekonomike. Dokumentacioni bazë miratohej nga

Ministria e Financave. Gjatë kësaj periudhe mori hov arsimimi i brezave të rinj. U shtri


50

arsimi i mesëm pothuajse në të gjitha qytetet. Në vitin 1954 u themelua Instituti

Ekonomik dhe më pas në vitin 1957 ky institut iu atashua Universitetit të Tiranës si

Fakultet i Ekonomisë. Në vitin 1973 në Fakultetin e Ekonomisë Agrare, pranë Institutit

Bujqësor të Kamzës u atashua edhe dega e Financës dhe Kontabilitetit për Bujqësinë. Më

vonë këto dy Fakultete shtrinë Filialet e tyre në të gjithë Shqipërinë. Në këto universitete

u edukuan shumë kontabilistë, të cilët kanë dhënë dhe japin kontributin e tyre edhe gjatë

këtyre viteve të ekonomisë së decentralizuar. Vlen të përmendim këtu edhe pedagogët e

shquar me prejardhje nga shkolla italiane siç janë: Lefter Kriqi, Xhemil Çela, Njazi

Boçari, Malo Frashëri, Laze Ajazi, Pandeli Gjika dhe shumë të tjerë. Ndërsa një ndër më

të talentuarit e fushës së financës dhe kontabilitetit mbetet Aristotel Pano, i cili e ktheu

kontabilitetin në një disiplinë shkencore rigoroze dhe krijoi tiparet e shkollës shqiptare të

analizës, duke e ngritur atë në nivelet më të larta bashkëkohore të perëndimit

3. Periudha e tretë 1992 e në vazhdim. Përsa i përket historisë së zhvillimit të kontabilitetit

mund të themi që Shqipëria bën pjesë në ato vende që u futën vonë në ekonominë e

tregut. Për rrjedhojë, edhe metodat e kontabilitetit, të cilat ajo ka përdorur, i janë

përshtatur kushteve sociale dhe ekonomike nëpër të cilat ka kaluar. Mund të thuhet që

reforma kontabël në Shqipëri pas vitit ’92 ka kaluar në dy etapa kryesore: (Bollano, J.,

2010)

I. Faza e parë përfshin periudhën 1993-2004. Ajo fillon me daljen e ligjit nr. 7661

“Për kontabilitetin” që hyri në fuqi në janar të vitit 1993. Ky ligj përcaktoi format

kryesore të mbajtjes së kontabilitetit, të vlerësimit të elementëve të llogarive

vjetore dhe të formës së ndërtimit të tyre. Ai u plotësua me Planin Kontabël të

Përgjithshëm, i cili zbërthente rregullat kryesore të kontabilitetit dhe përcaktonte

planin e llogarive që do të shërbente për të gjitha shoqëritë, me përjashtim të

sektorit publik dhe atij bankar. Gjatë kësaj faze u punua edhe me ligjin për

shoqëritë tregtare i cili përcaktonte edhe rregullat e publikimit të llogarive vjetore

dhe aspekte të auditimit të tyre. Më pas u përgatitën edhe manuale të

kontabilitetit për sektorin bankar, sektorin publik dhe KESH-in etj. Në këtë kohë

filloi edhe rregullimi i profesioneve të pavarura. Kështu në vitin 1998 me vendim

qeverie filloi liçensimi i Kontabilistëve të Miratuar dhe i Ekspertëve kontabël të

autorizuar.

II. Faza e dytë përfshin vitin 2004 e në vijim. Në këtë periudhë del ligji i ri me nr.

9228 “Për kontabilitetin dhe pasqyrat financiare” i cili u miratua nga parlamenti

në Prill të vitit 2004 dhe hyri në fuqi në janar të vitit 2006. Ai është një ligj që i

hapi rrugën zhvillimit të kontabilitetit nëpërmjet standardeve kombëtare dhe

ndërkombëtare. Në vitin 2006 u publikuan Standardet Kombëtare të

Kontabilitetit që janë futur për zbatim në janar të vitit 2008. Ndërsa nga 1 janari

2015 janë futur në zbatim standardet kombëtare të përmirësuara të kontabilitetit.

Ata janë përmirësuar për t’ju përshtatur zhvillimeve ekonomike të Shqipërisë dhe

janë në përputhje me SNRF për NVM.

Aktualisht në vendin tonë struktura e raportimit financiar është e organizuar në 3 nivele:

Në nivelin e parë përfshihen njësitë ekonomike që zbatojnë SNRF-të. Këtu bëjnë pjesë:


51

a) Njësi ekonomike të listuara dhe me interes publik siç janë: bankat e nivelit të dytë,

shoqëritë e sigurimeve dhe risigurimeve, fondet e letrave me vlerë edhe kur ato nuk janë

të listuara në një bursë zyrtare letrash me vlerë dhe

b) Njësitë e tjera ekonomike të mëdha, të palistuara kur ato kanë realizuar dy vitet e fundit

njëkohësisht këto dy kritere:

të ardhurat vjetore mbi 1,250,000,000 lekë;

numrin mesatar vjetor të punonjësve mbi 100 persona.

Në nivelin e dytë përfshihen njësitë ekonomike të vogla dhe të mesme që zbatojnë 14

SKK. Sipas ligjit nr. 10042 “Për ndërrmarrjet e vogla dhe të mesme” datë 22.12.2008

njësi të vogla konsiderohen ato që kanë numër punonjësish më të vogël se 50 dhe një

xhiro vjetore apo bilanc total vjetor me pak se 50 milion lekë. Ndërsa njësi të mesme

konsiderohen ato njësi që kanë 50 – 250 punonjës dhe një xhiro vjetore apo bilanc total

vjetor 50 – 250 milionë lekë.

Në nivelin e tretë janë mikronjësitë të cilat bëjnë raportimin mbi bazën e SKK 15. Sipas

SKK 15 dhe ligjit nr. 10042 “Për ndërrmarrjet e vogla dhe të mesme”, mikronjësi quhet

një njësi ekonomike ku punësohen më pak se 10 persona dhe që ka një shifër afarizmi

dhe/ose bilanc total vjetor jo më të madh se 10 milionë lekë.

Nga ndarja e mësipërme mund të themi që për nivelin e parë të njësive ekonomike, KKK

i ka përkthyer SNRF dhe i ka përditësuar çdo ditë me ndryshimet e reja dhe aktualisht

kemi në përdorim 29 SNK (SNRF) dhe 13 SNRF.

Ndërsa për nivelin e dytë dhe të tretë në janar të vitit 2015 ka vënë në zbatim SKK-të e

përmirësuara. 15 SKK të kontabilitetit të përmirësuara janë:

SKK 1 Kuadri i përgjithshëm për përgatitjen e pasqyrave financiare

SKK 2 Paraqitja e Pasqyrave Financiare

SKK 3 Instrumentet Financiare

SKK 4 Inventarët

SKK 5 Aktivet Afatgjata Materiale dhe Aktivet Afatgjata Jomateriale

SKK 6 Provizionet, Detyrimet dhe Aktivet e Kushtëzuara

SKK 7 Kontabilizimi i qirave

SKK 8 Të ardhurat

SKK 9 Kombinimet e bizneseve dhe Konsolidimi

SKK 10 Grantet dhe forma të tjera të Ndihmës

SKK 11 Tatimi mbi Fitimin

SKK 12 Efekti i ndryshimeve të kurseve të këmbimit

SKK 13 Aktivet Biologjike dhe marrëveshjet konçesionare

SKK 14 Trajtimi kontabël i Investimeve në Pjesëmarrje dhe Sipërmarrje të Përbashkëta

SKK 15 Mbi parimet e kontabilitetit dhe raportimit financiar nga mikronjesite ekonomike

http://www.kkk.gov.al/foto/uploads/File/SKK%20ne%20fuqi/SKK%2015.pdf


52

Aktualisht KKK ka përfunduar punën për një standard të veçantë për OJF, SKK 16, i cili

është miratuar nga MF dhe ka hyrë në zbatim më 1 Janar 2016.

Sipas ligjit 7638 “Për shoqëritë tregtare” kemi këto forma juridike të organizimit të

bizneseve: (1)Shoqëritë kolektive; (2)Shoqëritë komandite; (3)Shoqëritë me përgjegjësi

të kufizuar dhe (4)Shoqëritë anonime.

Përsa i përket rregullave të kontabilitetit janë të mësipërmet. Por, po ky ligj përcakton

edhe shoqëritë që duhet t’i nënshtrohen auditimit vjetor. Rregullat jepen në tabelën e

mëposhtme:

Tabela 2.1: Auditimi sipas formave juridike të organizimit të njësive

Tipi i njësisë Kërkesat e detyrueshme të auditimit

SHPK Duhet të caktojnë një auditues nëse kapërcejnë 2 nga kriteret e

mëposhtme:

1. Aktivet e bilancit në 6 milion lekë (48618 €)

2. Shitjet vjetore prej 12 milion lekë (97236 €)

3. Mesatarisht 10 punonjës

SHA të listuara Duhet të caktojnë dy auditues

SHA të palistuara me

një kapital deri në 20

milion lekë, duke

përfshirë edhe

Ndërrmarrjet Shtetërore

Duhet të caktojnë 1 auditues

SHA të palistuara me

një kapital deri në 20

milion lekë, duke

përfshirë edhe

Ndërrmarrjet Shtetërore

Duhet të caktojnë 2 auditues

Bankat Duhet të caktojnë 1 ose dy auditues sipas të dhënave të

mësipërme

Shoqëritë e Sigurimeve Duhet të caktojnë 1 ose dy auditues sipas të dhënave të

mësipërme Burimi: Shqipëria - ROSC mbi kontabilitetin dhe auditimin (2006)

Ky ligj ka ndryshuar me ligjin nr 10091 datë 05.03.2009 dhe që nga ajo kohë nuk ka

pasur më ndryshime. Sipas këtij ligji i nënshtrohen auditimit njësitë e mëposhtme:

a) të gjitha shoqëritë tregtare, pavarësisht nga forma e tyre, të cilat zbatojnë

standardet ndërkombëtare të raportimit financiar;

b) të gjitha shoqëritë aksionare, të cilat zbatojnë për raportimin financiar standardet

kombëtare të kontabilitetit;

c) shoqëritë me përgjegjësi të kufizuar, të cilat zbatojnë për raportimin financiar

standardet kombëtare të kontabilitetit, kur në mbyllje të periudhës kontabël tejkalojnë dy

prej tre treguesve të mëposhtëm:


53

i) totali i aktiveve të bilancit, në mbyllje të periudhës kontabël përkatëse, arrin ose e

kalon shumën prej 40 milionë lekësh;

ii) shuma e të ardhurave nga veprimtaria ekonomike (qarkullimi) në atë periudhë

kontabël arrin ose e kalon shumën prej 30 milionë lekësh;

iii) ka, mesatarisht, 30 të punësuar gjatë periudhës kontabël.

Pasqyrat financiare në Shqipëri përgatiten për një periudhë kontabël të barabartë me vitin

kalendarik dhe duhet të dorëzohen deri më 31 Mars të vitit pasardhës. Ata përgatiten në

monedhën vendase lekë.

Pra, si përfundim, mund të themi që Shqipëria sipas të dhënave të mësipërme i është

përshtatur mjaft mirë kërkesave të Bashkimit Evropian. Disavantazhi kryesor i saj mbetet

ende mospërputhja e legjislacioneve.

Sipas raportit mbi vëzhgimin e standardeve dhe kodeve, të hartuar nga Banka Botërore,

përveç sektorit bankar cilësia e pasqyrave të tjera financiare lë për të dëshiruar. Cilësia

më e lartë e pasqyrave të sektorit bankar vjen si rezultat i monitorimit dhe nxitjes për

zbatim të SNK (SNRF)-ve nga ana e Bankës Qendrore të Shqipërisë, kufizimit të

shoqërive audituese që lejohet të kryejnë auditimin e tyre dhe aftësisë së bankave për të

tërhequr profesionistë të kualifikuar pranë tyre. Ndërsa cilësia e dobët e pasqyrave

financiare të përgatitura nga njësitë e tjera vjen nga kërkesa e kufizuar për informacion

nga palët e treta, dominimi i raportimit për qëllime tatimore në mungesë të qëllimeve të

tjera, nxitja e kufizuar për zbatim të SNK (SNRF)-ve dhe SKK-ve nga autoritetet

përkatëse dhe aftësitë e kufizuara të kontabilistëve dhe audituesve. Si rezultat i dobësisë

që paraqesin pasqyrat financiare, në raport thuhet se bankat nuk u besojnë pasqyrave për

të dhënë kredi. Bankat i marrin vendimet e tyre duke u mbështetur tek disa faktorë të tjerë

siç janë: shuma e kolateralit, parashikimet e ecurisë së biznesit, vizitat që ata vetë kryejnë

pranë njësive ekonomike, pasqyrat financiare që tregojnë situatën reale të njësisë

ekonomike etj.

2.3 Zhvillimet e kontabilitetit në Kosovë

Zhvillimi i kontabilitetit në Kosovë mund të shihet në 2 periudha:

1. Periudha e paraluftës; Kontabiliteti në Kosovë ishte në përputhje me legjislacionin

e Jugosllavisë. Në bazë të këtij legjislacioni, ishin hartuar standardet jugosllave të

kontabilitetit, të cilat nuk zbatohen më në Kosovë që nga viti 1999. Këto

standarde përfshinin edhe planin kontabël unik për te gjithë territorin e

Jugosllavisë, duke përfshirë edhe kodin numerik, që ishte i zbatueshëm për të

gjitha kompanitë.

2. Periudha e pasluftës; Kontabiliteti në Kosovë ka pasur zhvillime pozitive. Në vitet

e para kontabiliteti rregullohej me ligjet sipas rrregullores së UNMIK-ut 2001/30.

Sipas kësaj rregulloreje u krijua Bordi i Kosovës për Standardet e Raportimit


54

Financiar, i cili në vitin 2002 hartoi SKK të mbështetura në SNK (SNRF). Janë 18

SKK, të cilat zbatohen edhe sot. Ato janë:

SKK 1 Prezantimi i pasqyrave financiare

SKK 2 Stoqet

SKK 3 Patundshmëria, impiantet dhe pajimet

SKK 5 Fitimi apo humbja neto për periudhën, zërat e jashtëzakonshëm, ndryshimet në

vlerësimet kontabël, ndryshimet në politikat kontabël, dhe gabimet fondamentale

SKK 6 Të hyrat

SKK7 Kontabiliteti për grantet nga qeveria dhe shpalosja e asistencës së qeverisë

SKK8 Pasqyrat e rrjedhës së keshit

SKK10 Shpalosjet e palëve të ndërlidhura

SKK11 Efektet e ndryshimeve në kurset e këmbimit në valutë të huaj

SKK12 Tatimet mbi fitimin

SKK13 Lizingët (lizingu)

SKK14 Instrumentet financiare

SKK15 Pasuritë e paprekshme

SKK16 Kontratat e ndërtimit

SKK17 Provizionet, detyrimet kontingjente dhe pasuritë kontingjente

SKK18 Ngjarjet pas datës së pasqyrës së bilancit

SKK19 Fitimet për aksion

Ky bord gjithashtu merrej edhe me çertifikimin dhe liçencimin e kontabilistëve dhe

audituesve. SKK-të përdoreshin nga njësitë e vogla dhe të mesme të Kosovës, ndërsa të

tjerat zbatonin SNK (SNRF) -të.

Ndërsa, në vitin 2011 u aprovua ligji nr. 04/L – 014 “Për kontabilitetin, raportimin

financiar dhe kontrollin”, i cili përcaktoi si autoritet përgjegjës për kontabilitetin

Këshillin e Kosovës për Raportimin Financiar (KKRF). Sipas këtij ligji shoqëritë tregtare

për qëllim të raportimit financiar klasifikohen në:

1. Shoqëri tregtare të mëdha që plotësojnë këto kritere:

Qarkullimi vjetor i tyre është më i madh se 4 milion €

Asetet bruto në bilancin e gjendjes më të mëdha se 2 milion €

Numri mesatar i të punësuarve gjatë vitit financiar më i madh se 50

punonjës

2. Shoqëri tregtare të mesme që plotësojnë këto kritere:


55

Qarkullimi vjetor i tyre është më i madh se 2 milion € dhe më i vogël se

4 milion €

Asetet bruto në bilancin e gjendjes më të mëdha se 1 milion € dhe më të

vogël se 2 milion €


punonjës dhe më i vogël se 50.

3. Shoqëri tregtare të vogla që plotësojnë këto kritere:

Qarkullimi vjetor i tyre është më i madh se 50000€ dhe më i vogël se 2

milion €

Asetet bruto në bilancin e gjendjes më të mëdha se 25000€ dhe më i

vogël se 1 milion €

Numri mesatar i të punësuarve gjatë vitit financiar deri në 10 punonjës

4. Mikrondërrmarrjet që plotësojnë këto kritere:

Qarkullimi vjetor i tyre është më pak se 50000 €

Asetet bruto në bilancin e gjendjes më pak se 25000 €


Sipas këtij ligji, kontabiliteti dhe auditimi i 3 llojeve të para të shoqërive i nënshtrohen

SNK (SNRF)-ve ndërsa lloji i katërt rregullohet nga KKRF. Megjithatë në ligj ka

mangësi përsa i përket cilësimit të përdorimit të SKK-ve.

I nënshtrohen auditimit shoqëritë tregtare të mëdha dhe të mesme, ndërsa të tjerat nuk e

kanë këtë detyrim.

Pasqyrat financiare të njësive ekonomike hartohen për një periudhë kontabël të barabartë

me vitin kalendarik dhe duhet të dorëzohen deri më datë 30 prill të vitit pasardhës. Ato

përgatiten në monedhën vendase euro.

Sipas raportit mbi vëzhgimin e standardeve dhe kodeve për Kosovën, të hartuar nga

Banka Botërore, cilësia e raportimit financiar në Kosovë vazhdon të mbetet në nivel të

ulët, përveç pasqyrave financiare të institucioneve financiare, të audituara, të cilat

konsiderohen në një nivel më të lartë. Cilësia e ulët e pasqyrave financiare vjen edhe nga

niveli profesional i ulët i hartuesve të tyre, pavarësisht se vitet e fundit vihet re një

përmirësim i dukshëm në këtë fushë. Gjithashtu cilësia e ulët vjen edhe si rezultat i

kërkesave për pasqyra të ndryshme nga përdorues të ndryshëm, pra sasia mbi cilësinë.

Edhe cilësia e auditimit lë për të dëshiruar. Kjo sepse KKRF nuk ushtron kontrolle të

herëpashershme mbi njësitë audituese, pavarësisht prej kërkesave të herëpashershme për

dokumentacion dhe mos rinovimit automatik të liçensave të audituesve.

2.4 Zhvillimet e kontabilitetit dhe raportimit financiar në Maqedoni

Maqedonia e fitoi pavarësinë nga Republika e Jugosllavisë në vitin 1991, por zhvillimi i

saj ekonomik linte për të dëshiruar. Kjo, për shkak të luftrave dhe të konflikteve të

vazhdueshme brenda për brenda vendit. Por që nga nënshkrimi i marrëveshjes së

Stabilizim Asocimit e më pas Maqedonia arriti të mbante një stabilitet ekonomik dhe të

drejtohej drejt vendeve të Evropës Perëndimore. Maqedonia u bë kandidate për të hyrë

në Bashkimin Evropian në vitin 2005.


56

Por perspektivat e zhvillimit të kontabilitetit fillojnë që në vitin 1998 kur Maqedonia

vendosi që ta bazonte kontabilitetin e saj sipas SNK (SNRF)-ve.

Për këtë ajo iu nënshtrua një vale përkthimesh të këtyre standardeve dhe aplikimit të tyre

në ekonomi.

Këtu mund të përmendim (Gjorgieva, T., 2011):

1. Përkthimet e vitit 1999 të SNK (SNRF)-ve. Pasi u përkthyen SNK (SNRF)-të u

publikuan në fletoren zyrtare të Republikës së Maqedonisë dhe u lanë për

referencë në ndërtimin e Pasqyrave Financiare. Maqedonia duhej t’i përmbahej

këtij përkthimi edhe pas vitit 1999 dhe kjo bënte që ndryshimet në SNK (SNRF)

të mos reflektoheshin në kohë. Prandaj u la detyrë nga ROSC 2003 të bëheshin

përmirësimet e SNK (SNRF)-ve, në mënyrë që ata të ishin të përditësuara me çdo

ndryshim të publikuar nga BSNK.

2. Përkthimet e vitit 2005 të SNK (SNRF)-ve. Ky u realizua gjatë vitit 2004 dhe këtë

herë përveç SNK (SNRF)-ve me ndryshime u përkthyen edhe SNRF-të dhe

interpretimet e KIRFN. Ata u publikuan në fletoren zyrtare të Republikës së

Maqedonisë po gjatë këtij viti. Megjithë rekomandimet e bëra nga Raporti mbi

observimin e standardeve dhe kodeve, të përgatitur nga Banka Botërore për

përditësime të herëpashershme Maqedonia vazhdonte të kishte mungesa në këtë

plan. Prandaj nevojitej një organizëm i veçantë në këtë drejtim.

3. Përkthimet e vitit 2010 të SNK (SNRF). Në këtë rast ligji i ri për kontabilitetin

përmbante të gjitha SNK (SNRF)-të, SNRF-të, interpretimet KIRFN dhe

interpretimet e BSNK (SNRF), përveç SNK (SNRF) 10 “Ngjarjet pas datës së

Pasqyrës së Pozicionit Financiar”, SNRF 9 “Instrumentat financiarë” dhe KIRFN

18 “Transferimi I aktiveve nga klientët” dhe KIRFN 19 “Shlyerja e detyrimeve

me instrumentat e kapitalit neto” të cilat nuk u përkthyen, rrjedhimisht nuk u

publikuan dhe nuk ishin të detyrueshme për zbatim.

Që nga kjo kohë nuk ka pasur më përkthime dhe përditësime të SNK (SNRF)-ve.

Sipas ligjit të shoqërive tregtare, njësitë ekonomike në Maqedoni i ndajmë në:


Të ardhurat torale vjetore janë më të mëdha se 10 milion €

Aktivet totale mesatare më të mëdha se 11 milion €


punonjës


Të ardhurat totale vjetore janë 2 – 10 milion €

Aktivet totale mesatare më pak se 2 – 11 milion €

Numri mesatar i të punësuarve gjatë vitit financiar është 50 – 250

punonjës.


Qarkullimi vjetor i tyre është më i madh se 50000€ dhe më i vogël se 2

milion €

Aktivet totale mesatare më pak se 2 milion €

Numri mesatar i të punësuarve gjatë vitit financiar 10 – 50 punonjës

4. Mikronjësitë që plotësojnë këto kritere:


57

Të ardhurat totale vjetore janë më pak se 50000 €


Për t’u konsideruar secili lloj i kompanive duhet të përmbushen të paktën 2 nga 3 kushtet

e mësipërme. Po sipas ligjit të mësipërm të gjitha mikronjësitë dhe njësitë e vogla do të

përdorin SNRF-të për NVM, ndërsa të tjerat do të përdorin të gjitha SNK (SNRF)-të e

tjera.

Ndërsa përsa i përket auditimit në këtë ligj specifikohet që të gjitha njësitë e mëdha dhe të

mesme i nënshtrohen auditimit nga një auditues i jashtëm, ndërsa për njësitë e vogla dhe

mikronjësitë nuk kërkohet një gjë e tillë.

Pasqyrat financiare të njësive ekonomike hartohen për një periudhë kontabël të barabartë

me vitin kalendarik dhe duhet të dorëzohen deri më datë 30 prill të vitit pasardhës. Ato

përgatiten në monedhën vendase dinari maqedonas.

Sipas raportit mbi vëzhgimin e standardeve dhe kodeve për Maqedoninë, cilësia e

raportimit financiar të njësive ekonomike varet nga madhësia e njësisë, lloji i industrisë

në të cilën operon dhe statusi i listimit të saj në bursë. Pra duke u nisur nga kjo thuhet se

cilësia e raportimit financiar në institucionet financiare siç janë: bankat, agjensitë e

sigurimeve etj, është e një niveli më të lartë se në njësitë ekonomike të tjera. Të parat

përdorin totalisht SNRF-të, ndërsa të tjerat standardet kombëtare të Maqedonisë të

përziera me SNRF-të. Një problem tjetër që ndikon tek cilësia është edhe përditësimi i

standardeve dhe përkthimi i tyre. Ende nuk ka një autoritet përkatës, i cili të merret me

një detyrë të tillë. Kjo detyrë vazhdon të realizohet nga Ministria e Financave. Tek cilësia

dhe zbatimi i SNRF-ve ndikon edhe statusi i audituesve. Në raport thuhet, se njësitë të

cilat auditohen nga rrjetet ndërkombëtare të audituesve janë më tepër në përputhje me

SNRF-të se të tjerat, gjë që rrit në mënyrë indirekte cilësinë e tyre të raportimit financiar.

Faktor tjetër ndikues mbi cilësinë është edhe ndërtimi i pasqyrave financiare për t’iu

përshtatur legjislacioneve tatimore se sa rregullave që paraqiten tek SNK (SNRF)-të,

veçori kjo e pothuajse të gjitha shteteve të Ballkanit Perëndimor.

2.5 Zhvillimet e kontabilitetit dhe raportimit financiar në Serbi

Detyrimi ligjor për të përgatitur pasqyrat financiare të bilancit, pasqyrën e të ardhurave

dhe shpenzimeve dhe pasqyrën e inventarëve i ka fillimet e tij në ligjin tregtar, i cili

konfirmohet nga një dokument francez i titulluar “The Decrees of Comerce” në vitin

1673. Ndërsa përsa i përket Republikës së Jugosllavisë, pjesë e së cilës ishte edhe Serbia,

fillimet e dokumentuara janë pas afro 3 shekujsh, përkatësisht në vitin 1937 me

publikimin e legjislacionit tregtar të mbështetur në legjislacionin tregtar gjerman. Ky ligj

nuk u aplikua kurrë i plotë.

Më pas nga mesi i viteve ’80 kemi fillimet e harmonizimit të legjislacionit të Republikës

së Jugosllavisë me atë ndërkombëtar. Kjo, erdhi si pasojë e investimeve, që bëri Banka

Botërore në fushën e prodhimit bujqësor gjatë këtyre viteve. Në vitin 1986 Këshilli

Federal Ekzekutiv firmosi një marrëveshje për përgatitjen dhe adoptimin e standardeve

jugosllave të kontabilitetit (SKJ) me Federatën e Kontabilistëve dhe Financierëve. Pas

kësaj u hartua ligji tregtar i cili u quajt Ligji mbi Kontabilitetin. Për herë të parë ligji


58

përshkruante mbajtjen e kontabilitetit, ndërtimin e pasqyrave financiare dhe auditimin e

tyre.

Ligji mbi kontabilitetin bëri që Federata e Kontabistëve dhe Financierëve të Serbisë të

dedikohej në përkthimin dhe implementimin e SKJ-ve. Në vitin 1992 Federata publikoi

30 standarde kombëtare të Jugosllavisë. Ndërsa në vitin 1993 ajo publikoi 2 SKJ; SKJ 31

“Profesioni kontabël” sipas të cilit duhej që një profesionist të mbante librat e njësisë

ekonomike dhe më pas të përgatiste pasqyrat financiare të saj dhe SKJ 33 “Programet e

kontabilitetit” sipas të cilit u vendos identifikimi i liçencave të kontabilitetit dhe

standardizimit të programeve kompjuterike. Mund të thuhet, se që nga viti 1993

Republika Federale e Jugosllavisë kishte standardet dhe rregulloret e veta të kontabilitetit

në përputhje me SNK (SNRF)-të. Pesë vite më vonë u hartua SKJ 34 “Mbi pasqyrat

financiare të konsoliduara”

Pas kësaj ligji i kontabilitetit është përmirësuar shpeshherë dhe janë bërë ndryshime mbi

të. Në vitin 2002, u ndryshua ligji për kontabilitetin duke propozuar zëvendësimin e SKJ-

ve me SNK (SNRF)-të. Në Republikën e Serbisë rregullimi dhe organizimi i profesionit

kontabël bëhet sipas Ligjit për Kontabilitetin dhe Auditimin dhe realizohet nga Dhoma e

Audituesve të Çertifikuar dhe nga Këshilli Kombëtar I Kontabilitetit.

Më 16 Korrik 2013 në Serbi u miratua nga Parlamenti Ligji i ri “Për Kontabilitetin dhe

Auditimin” që zuri vendin e ligjit të vjetër. Sipas tij kemi ndarjen në katër lloje të njësive

ekonomike:


Të ardhurat totale vjetore janë më të mëdha se 35 milion €

Aktivet totale mesatare më të mëdha se 17.5 milion €


punonjës


Të ardhurat totale vjetore janë më pak se 8.8 - 35 milion €

Aktivet totale mesatare më pak se 4.4 – 17.5 milion €

Numri mesatar i të punësuarve gjatë vitit financiar është më 50 – 250

punonjës.


Të ardhurat totale vjetore janë 0.7 – 8.8 milion €.

Aktivet totale mesatare 0.35 – 4.4 milion €


punonjës

4. Mikronjësitë që plotësojnë këto kritere:

Të ardhurat totale vjetore janë më pak se 700000 €

Aktivet totale mesatare janë deri në 350000 €



e mësipërme. Edhe në Serbi sikurse edhe në shtetet e tjera të Ballkanit Perëndimor

SNRF-të përdoren për të gjitha njësitë ekonomike të listuara dhe institucionet financiare.

Ndërsa për kontabilizimin në NVM përdoren SNRF-të për NVM.


59

Pasqyrat financiare të të gjitha njësive duhet të dorëzohen deri në fund të muajit shkurt të

vitit pasardhës. Pasqyrat financiare të njësive të mëdha do të dorëzohen së bashku me

raportin e audituesit deri më 30 qershor të vitit pasardhës, ndërsa pasqyrat financiare të

konsoliduara duhet te dorëzohen së bashku me raportin e audituesit deri më 31 korrik të

vitit pasardhës. Ato përgatiten në monedhën vendase dinari serb.

Sipas raportit mbi vëzhgimin e standardeve dhe kodeve për Serbinë, cilësia e

informacionit kontabël në Serbi mbetet në nivele të ulëta përveç rastit të njësive të mëdha

dhe institucioneve financiare, veprimtaria e të cilave është në përputhje me SNK (SNRF)-

të dhe transparenca e tyre është më e madhe. Pasqyrat financiare të njësive ekonomike

ndërtohen në përputhje me legjislacionin tatimor dhe shpeshherë kanë devijime nga SNK

(SNRF)-të. Kjo shpjegon edhe cilësinë e ulët të raportimit financiar. Pasqyrat financiare

të njësive ekonomike konsiderohen si joreale, prandaj edhe bankat për kreditimin e tyre

përdorin më tepër kolateralin se sa pasqyrat.

2.6 Zhvillimet e kontabilitetit dhe raportimit financiar në Bosnje Hercegovinë

Pasi ndoqi luftën shkatërruese gjatë 4 viteve në Bosnjë dhe Hercegovinë, Marrëveshja e

Paqes e Dejtonit (World Bank, 2010), e vendosur në dhjetor 1995 vendosi të krijonte një

strukturë qeverisëse të decentralizuar, që përbëhej nga Këshilli i Ministrave në nivel

shtetëror dhe 2 entitete të mëdha të pavarura: Federata e Bosnje Hercegovinës dhe

Republika Srpska. Distrikti i Brcko iu shtua kësaj strukture në vitin 1999. Secili prej

këtyre entiteve kishte institucionet e veta të pavarura, duke përfshirë këtu edhe Ministrinë

e Financave.

Bosnja dhe Hercegovina në qershor të vitit 2008, nënshkroi Marrëveshjen e Stabilizim

Asocimit me BE. Kjo marrëveshje përshkruan edhe hapin e parë që bëri ajo për t’u futur

në BE, duke marrë përsipër që të drejtonte kuadrin e saj ligjor dhe institucional drejt

kërkesave të BE. Në vitin 2009 dhe 2010 të dy entitetet kanë adoptuar SNRF dhe SNA,

për t’u përshtatur me kërkesat e BE, por aplikimi i tyre në BH mbetet ende një sfidë më

vete.

Në BH përkthimi i SNK (SNRF)-ve në gjuhën amtare është në nivele të ulta, janë

përkthyer vetëm pjesët më të nevojshme ose thelbësore deri në vitin 2010. BH po

bashkëpunon me Kroacinë për ta kryer një detyrë të tillë. Ndërsa RS i ka përkthyer SNRF

që nga viti 2005. Kjo ka ardhur si rezultat i bashkëpunimit të saj me Serbinë. Autoriteti

përgjegjës për kontabilitetin dhe auditimin në BH dhe RS është Komisioni i Kontabilitetit

dhe Auditimit, i cili u krijua në vitin 2005 dhe ka 7 anëtarë: nga 3 përfaqësues të të dy

entiteve dhe një të distriktit të Brckos. Ky komision rregullon kontabilitetin dhe aplikimin

e SNRF dhe SNA në BH.

Në nëntor të vitit 2010 Shoqata e Kontabilistëve dhe Audituesve të RS u pranua me të

drejta të plota, si anëtare e IFAC, ndërsa Shoqata e Kontabilistëve, Audituesve dhe

Financierëve të Bosnjës u pranua si anëtare e asociuar.

Që nga viti 2004 BH ka adoptuar një mekanizëm për harmonizimin e rregulloreve dhe

ligjeve mbi kontabilitetin dhe auditimin me një ligj, që shërben si bazë për kontabilitetin

dhe auditimin ndërmjet dy entiteve. Megjithatë, secili prej entiteve ka pjesë specifike të

ligjeve të saj.


60

Ligji aktual që përdor BH për të rregulluar kontabilitetin e saj është Ligji mbi

Kontabilitetin dhe Auditimin në Federatën e BH. Ai është një ligj i vitit 2009, që vazhdon

të përdoret edhe sot. Sipas tij njësitë ekonomike në BH ndahen në: njësi ekonomike të

vogla, të mesme dhe të mëdha:

1. Njësi ekonomike të mëdha që plotësojnë këto kritere:

Të ardhurat totale vjetore janë më të mëdha se 8 milion BAM5

Aktivet totale mesatare më të mëdha se 4 milion BAM


punonjës

2. Njësi ekonomike të mesme që plotësojnë këto kritere:

Të ardhurat totale vjetore janë më pak se 2 - 8 milion BAM

Aktivet totale mesatare më pak se 1 – 4 milion BAM


punonjës.

3. Njësi ekonomike të vogla që plotësojnë këto kritere:

Të ardhurat totale vjetore janë më të vogla se 2 milion BAM.

Aktivet totale mesatare më të vogla se 1 milion BAM

Numri mesatar i të punësuarve gjatë vitit financiar është më i vogël se 50

punonjës


e mësipërme.

Të gjitha njësitë ekonomike të mësipërme janë të detyruara të ndërtojnë pasqyra

financiare në përputhje me SNK (SNRF)-të dhe SNK (SNRF)-të për NVM, për periudhën

kontabël që është e barabartë me vitin kalendarik. Përjashtime bëjnë njësitë ekonomike

që janë filial të njësive të huaja kur periudha kontabël nuk përputhet me vitin kalendarik,

ata duhet të përgatitin pasqyra financiare për të njëjtën periudhë si njësia mëmë. Pasqyrat

financiare të konsoliduara duhet të dorëzohen pranë Administratës Tatimore deri më 30

prill të vitit pasardhës. Këto pasqyra duhet të firmosen nga një person që mban titullin

KM dhe duhet të dorëzohen brenda ditës së fundit të muajit shkurt të vitit pasardhës. Ato

duhet të paraqiten në monedhën vendase marka boshnjake (BAM ose KM). Ndërsa

njësitë e mesme dhe të mëdha duhet të përgatisin edhe pasqyrat financiare 6 – mujore dhe

duhet t’i dorëzojnë ato brenda datës 31 korrik të vitit aktual.

Pasqyrat financiare të njësive të mesme, të mëdha, të listuara në bursa dhe njësitë mëma

duhet t’i nënshtrohen auditimit. Pasqyrat financiare së bashku me raportin e audituesit për

këto njësi duhet të dorëzohen pranë DPT brenda datës 31 dhjetor të vitit pasardhës.

Sipas raportit mbi vëzhgimin e standardeve dhe kodeve për BH thuhet se raportimi

financiar i njësive ekonomike në Federatën e BH nuk është në përputhje të plotë me SNK

(SNRF)-të. Sipas tyre shkak është mospërcaktimi i datës së saktë të hyrjes në fuqi të

SNRF dhe rregullimeve të pasqyrave në përputhje me rregullat vendase të kontabilitetit.

Disa njësi janë në përputhje të plotë më SNRF-të e disa jo. Edhe për bankat dhe agjensitë

e sigurimit është e njëjta gjë. Nuk janë në përputhje me SNRF-të. Bankat i ndërtojnë

5 Kursi aktual I këmbimit 1BAM = 0.51€


61

pasqyrat e tyre financiare në përputhje me SNK (SNRF)-të, por ato ndryshohen nga

Agjensia e Mbikqyrjes së Bankave, e cila i përshtat me rregullat vendase, ndërsa pasqyrat

financiare të shoqërive të sigurimit janë të ndërtuara në përputhje rregullat vendase të

kontabilitetit.

Edhe përsa I përket RS kemi mospërputhje ndërmjet ndërtimit të pasqyrat financiare sipas

SNRF. Mund të thuhet se sikurse edhe te Federata e BH ka ndërlidhje të SNK (SNRF)-ve

me rregullat vendase.

Së fundmi mund të themi se pavarësisht se pasqyrat financiare i janë nënshtruar auditimit,

kjo nuk përcakton nëse ato janë cilësore apo jo. Duhet vlerësuar cilësia e auditimit; një

auditim cilësor çon në në një raportim financiar cilësor. Sipas BB, një gjë e tillë nuk vihet

re në BH.

Gjithashtu një ndikim tjetër negativ mbi cilësinë e informacionit kontabël është edhe

përkthimi i SNRF, gjë që bëhet në mënyrë të ngadaltë dhe autoritet përgjegjës për të është

Ministria e Financave.

2.7 Zhvillimet e kontabilitetit në Mal të Zi

Mali i Zi e fitoi pavarësinë në Qershor të vitit 2006 nga Serbia dhe që atëherë ka si synim

të tij integrimin në Bashkimin Evropian. Edhe Bashkimi Evropian nga ana tjetër e ka bërë

Malin e Zi kandidat për t’u pranuar në të.

Mali i Zi, si shtet më vete ka rregulloret dhe ligjet e veta dhe një ndër ta është edhe ligji

“Mbi kontabilitetin dhe Auditimin” i cili rregullon raportimin financiar të të gjitha njësive

ekonomike. Përveç këtij ai ka edhe rregullore të veçanta shtesë në lidhje me raportimin

financiar të bankave dhe institucioneve të tjera financiare.

Ligji “Mbi Kontabilitetin dhe Auditimin” u vendos për herë të parë në vitin 2002 dhe u

përmirësua më vonë në vitin 2005. Ky ligj vazhdon të ekzistojë edhe tani pas 10 vitesh.

Sipas këtij ligji u bë bashkimi i dy organizmave profesionale, që ekzistonin deri atëherë,

Bashkimit të Kontabilistëve dhe Audituesve të Malit të Zi dhe Shoqatës së Kontabilistëve

dhe Financierëve të Malit të Zi në një organizëm, që ishte Këshilli i Kontabilistëve dhe

Financierëve të Malit të Zi. Ky këshill përfaqësonte autoritetin përgjegjës për

kontabilistët dhe audituesit në Malin e Zi. Sipas ligjit të vitit 2002 të gjitha njësitë

ekonomike në Mal të Zi duhej të zbatonin SNK (SNRF)-të e kontabilitetit, ndërsa ligji i

përmirësuar i vitit 2005 rekomandoi KKF të Malit të Zi të aplikonte SNRF-të për njësitë

e mëdha dhe të listuara ndërsa NVM do të zbatonin SNK (SNRF)-të për NVM.

Sipas këtij ligji njësitë ekonomike në Mal të Zi i ndajmë në 3 lloje: të vogla, të mesme

dhe të mëdha:

1. Njësi ekonomike të mëdha që plotësojnë këto kritere:

Të ardhurat totale vjetore janë më të mëdha se 50 milion €

Aktivet totale mesatare më të mëdha se 43 milion €


punonjës

2. Njësi ekonomike të mesme që plotësojnë këto kritere:

Të ardhurat totale vjetore janë më pak se 10 - 50 milion €

Aktivet totale mesatare më pak se 10 – 43 milion €


62


punonjës.

3. Njësi ekonomike të vogla që plotësojnë këto kritere:

Të ardhurat totale vjetore janë më të vogla se 10 milion €.

Aktivet totale mesatare më të vogla se 10 milion €

Numri mesatar i të punësuarve gjatë vitit financiar është më i vogël se 50

punonjës


e mësipërme.

Të gjitha njësitë ekonomike të mësipërme janë të detyruara të ndërtojnë pasqyra

financiare për periudhën kontabël që është e barabartë me vitin kalendarik. Këto pasqyra

duhet të dorëzohen në formë elektronike pranë Drejtorisë së Përgjithshme të Tatimeve

brenda datës 31 mars të vitit pasardhës. Ato duhet të paraqiten në monedhën vendase

euro.

Pasqyrat finaciare të njësive të mëdha, të listuara në bursa dhe njësitë mëma duhet t’i

nënshtrohen auditimit. Pasqyrat financiare së bashku me raportin e audituesit për këto

njësi duhet të dorëzohen pranë DPT brenda datës 30 qershor të vitit pasardhës.

Sipas raportit mbi vëzhgimin e standardeve dhe kodeve për Malin e Zi thuhet se raportimi

financiar i njësive të mëdha, të listuara dhe financiare është në përputhje të plotë me

SNRF, por ka gabime matematikore, mospërputhje të shumave në pasqyra të ndryshme

financiare dhe jo vijimësi përsa i përket pasqyrimit. Ndërsa raportimi në njësitë e vogla

dhe të mesme nuk është në përputhje të plotë me standardet. Kjo vjen si rezultat i

mungesës së kërkesës së përdoruesve të tyre për aplikimin e standardeve. Ka

mospërputhje të mëdha ndërmjet kontabilizimit në këto njësi dhe SNK (SNRF)-të nuk

zbatohen plotësisht. Cilësia e raportimit financiar në bankat dhe instucionet financiare,

sidomos e atyre me kapital të huaj, është e lartë, ndërsa cilësia e raportimit financiar për

NVM mbetet në nivele të ulta. Kjo për shkak të kapacitetit të ulët profesional të

kontabilistëve dhe financierëve të Malit të Zi. Pavarësisht kësaj, bankat i kushtojnë

rëndësi pasqyrave financiare të njësive ekonomike në procesin e kredimarrjes.

Si përfundim, mund të themi që, në lidhje me Malin e Zi ka pak botime shkencore, përsa i

përket zhvillimit të kontabilitetit aty, prandaj edhe paraqitja e raportimit finaciar është e

vështirë.

2.8 Dallimet dhe ngjashmëritë përsa i përket kontabilitetit të vendeve të Ballkanit

Perëndimor

Më sipër trajtuam në veçanti kontabilitetin dhe cilësinë e informacionit kontabël në

secilin prej vendeve të Ballkanit Perëndimor. Për të arritur në një përfundim ia vlen të

bëjmë një krahasim ndërmjet këtyre shteteve. Të gjitha shtetet e BP-ve janë munduar ta

përshtasin legjislacionin e tyre në përputhje me Direktivën e Katërt dhe të Shtatë të BE.

Kjo vjen si rezultat i aspiracionit që ata kanë për t’u futur në të.

Dallimet dhe ngjashmëritë që shfaqen ndërmjet vendeve janë:

Përsa i përket ndarjes së njësive ekonomike në Shqipëri parashikohet vetëm

ndarja në njësi që i nënshtrohen SNK (SNRF)-ve dhe njësi që i nënshtrohen SKK-


63

ve. Ndërsa në të gjitha legjislacionet e tjera ndarja është shumë e qartë në 3 apo 4

lloje të njësive duke pasur parasysh 3 elemente bazë: të ardhurat vjetore, totalin e

aktiveve mesatare të bilancit dhe numrin e punonjësve.

Përsa i përket periudhës kontabël për të cilën ndërtohen pasqyrat financiare është

viti kalendarik për të gjitha shtetet. Dallim bën Bosnja Hercegovina e cila ka

detyrimin e ndërtimit të pasqyrave financiare edhe për periudhën 6 mujore për

njësitë e mesme dhe të mëdha.

Monedha në të cilën ndërtohen pasqyrat financiare në të gjitha vendet është

monedha vendase, përveç Kosova dhe Mali i Zi që kanë monedhën vendase

euron.

Datat e dorëzimit të pasqyrave financiare janë të ndryshme; Shqipëria dhe Mali i

Zi deri më 31 mars të vitit pasardhës, Kosova dhe Maqedonia deri më 30 prill të

vitit pasardhës, Serbia dhe BH deri në fund të muajit Shkurt.

Auditimi i pasqyrave në Shqipëri bëhet për të gjitha njësitë që zbatojnë SNK

(SNRF)-të, shoqëritë aksionare dhe shoqëritë me përgjegjësi të kufizuar që

plotësojnë kriteret, ndërsa në vendet e tjera të BP-ve auditimit i nënshtrohen

njësitë e mesme dhe të mëdha.

Të gjitha shtetet kanë një autoritet përgjegjës në lidhje me rregullat e

kontabilizimit dhe auditimit përveç Maqedonisë, ku këtë rol e luan Ministria e

Financave.

Shqipëria, Kosova dhe Serbia kanë përditësuar të gjitha ndryshimet në SNRF,

ndërsa shtetet e tjera mbeten prapa nga kjo pikpamje.

Shqipëria, Kosova dhe Bosnje Hercegovina përdorin SNRF dhe SKK për

kontabilitetin e njësive ekonomike, ndërsa shtetet e tjera përdorin vetëm SNRF.

Raportet e BB janë kryer në kohë të ndryshme, prandaj nuk mund të jenë bazë e

fortë krahasuese ndërmjet shteteve. Por, nga studime të ndryshme të kryera nga

studiuesit e fushës thuhet se cilësia e raportimit financiar në njësitë e vogla dhe të

mesme është në nivele të ulëta, ndërsa në njësitë e mëdha është në nivele më të

larta.

Faktorët më të shpeshtë që kanë ndikuar në cilësinë e raportimit financiar janë:

industria në të cilën operon njësia ekonomike dhe madhësia e saj.

Përveç Malit të Zi në të gjitha shtetet e marra në studim pasqyrat financiare të

njësive ekonomike nuk janë një mjet i besueshëm për kredimarrjen e tyre. Mjeti

bazë i përdorur është kolaterali.

Më poshtë, në tabelën 2.2, jepen në mënyrë të përmbledhur disa karakteristika të shteteve

në lidhje me zbatimin e SNK (SNRF)-ve dhe cilësinë e informacionit kontabël:

Tabela 2.2. SNRF në vendet e Ballkanit Perëndimor

Shqipëria Kosova Maqedonia Serbia Bosnje

Hercegovina

Mali i Zi

Kompanitë

që përdorin

SNRF

1. Shoqëritë e

listuara

2. Institucion

1. Shoqëritë e

listuara

2. Institucionet

1. Shoqëritë e

listuara

2. Institucionet

1. Shoqërit

ë e

listuara

1.Shoqëritë e

listuara

2.Institucione

Të gjitha

shoqërit

ë e

mëdha


64

et

financiare

3. Shoqëritë

që

plotësojnë

kushtet

financiare

3. SHPK

4. Shoq e

mëdha,

mesme dhe

të vogla

financiare

3. SHPK

4. Njësitë e

mëdha dhe

të mesme

2. Instituci

onet

financia

re

3. SHPK

t financiare

3.SHPK

dhe të

listuara

përdorin

SNRF

Standardet

për NVM

SKK SKK dhe

SNRF

SNRF për

NVM për

njësitë e vogla

dhe

mikronjësitë

SNRF për

NVM

SNRF për

NVM

SNRF

për

NVM

Viti I hyrjes

në zbatim të

SNRF

2008 2012 1999 2003 2010 2003

Autoriteti

përgjegjës

për zbatimin

dhe

përditësimin

KKK KKRF MF DHAÇ

dhe KKK

KKA KKA

Cilësia e

informacionit

kontabël

Në njësitë e

vogla dhe të

mesme cilësi

e ulët, në

njësitë e

mëdha dhe

institucionet

financiare

cilësi e lartë

Në njësitë e

vogla dhe të

mesme cilësi e

ulët, në njësitë

e mëdha dhe

institucionet

financiare

cilësi e lartë

Në njësitë e

vogla dhe të

mesme cilësi e

ulët, në njësitë

e mëdha dhe

institucionet

financiare

cilësi e lartë

Në njësitë

e vogla

dhe të

mesme

cilësi e

ulët, në

njësitë e

mëdha

dhe

institucion

et

financiare

cilësi e

lartë

Në njësitë e

vogla dhe të

mesme cilësi

e ulët, në

njësitë e

mëdha dhe

institucionet

financiare

cilësi e lartë

Në

njësitë e

vogla

dhe të

mesme

cilësi e

ulët, në

njësitë e

mëdha

dhe

instituci

onet

financiar

e cilësi e

lartë

Faktorët që

ndikojnë mbi

cilësinë e

informacionit

kontabël

1.Monitorimi

dhe nxitja

për zbatim e

SKK dhe

SNK (SNRF)

2.Kërkesa e

1.Auditimi i

PF në nivel të

dobët

2.Niveli

professional i

hartuesve

1.Madhësia e

njësisë

2.Lloji i

industrisë

3.Statusi i

listimit në

1.Legjisla

cioni

tatimor

mbi SNRF

2.PF

joreale

1.Raportimi

financiar ka

mospërputhje

me SNRF

2.Mosrakordi

m ndërmjet

1.

Kapacite

ti i ulët

profesio

nal i

kontabili

stëve


65

kufizuar për

informacion

nga palët e

treta

3Aftësitë

profesionale

të

kontabilistëv

e dhe

audituesve

4.Dominimi i

raportimit

financiar për

qëllime

tatimore dhe

jo kontabël

5.mosbesimi

i bankave në

PF për

huadhënie

3.Kërkesa për

PF të

ndryshme nga

përdorues të

ndryshëm

4.KKRF nuk

ushtron

kontrolle mbi

audituesit

bursë

4.Përditësimi i

SNRF

5.Statusi i

audituesve

6.Legjislacioni

tatimor mbi

SNRF

3.Mosshfr

ytëzimi

nga ana e

bankave të

PF të

bizneseve

për

huadhëni

institucionev

e përkatëse

për zbatimin

e SNRF

3.Cilësia e

auditimit

4.Përditësimi

i vonuar i

SNRF

dhe

financier

ëve

2.PF të

vlefshm

e për

huadhën

ie nga

bankat

3.Mospë

rputhjev

e e

raportim

eve në

vite

4.Mospë

rputhje

me

SNRF-të


66

KAPITULLI III

METODOLOGJIA E STUDIMIT DHE NDËRTIMI I HIPOTEZAVE Ky kapitull synon të trajtojë metodologjinë e përdorur për t’i dhënë përgjigje pyetjeve

kërkimore të ngritura në fillim të punimit. Ai bazohet në kapitujt e mëparshëm të

shqyrtimit të literaturës, për të përcaktuar metodat e vlerësimit të cilësisë së informacionit

kontabël. Gjatë këtij kapitulli do të shpjegohen metodat sasiore dhe cilësore të përdorura,

variablat e studimit, dizenjimi i studimit, përzgjedhja e kampionit, instrumentat e

kërkimit dhe mënyrat e mbledhjes dhe analizimit të të dhënave.

3.1 Procesi i kërkimit dhe fazat e tij

Shumë studime mbi metodat e kërkimit tregojnë një proces disa fazësh, që ne duhet të

ndjekim për të kryer një kërkim të çfarëdoshëm. Numri i fazave ndryshon nga njëri autor

tek tjetri, por sipas Saunders dhe të tjerë (2007) mund të themi që në këtë proces

përfshihen: përcaktimi i temës, rishikimi i literaturës, dizenjimi i kërkimit, grumbullimi i

të dhënave, analiza e tyre dhe dhënia e konkluzioneve dhe rekomandimeve mbi temën.

Mirëpo jo gjithmonë mund të ndiqet e njëjta linjë, pra kalimi nga njëra fazë tek tjetra.

Shpeshherë ne duhet t’i rikthehemi disa fazave per t’i rishqyrtuar dhe për t’i sistemuar

idetë tona. Pra është e nevojshme që të përcaktohet mirë qëllimi dhe objektivat e kërkimit

dhe më pas të ndiqen fazat e tjera të kërkimit. Po sipas Saunders dhe të tjerë (2007) jepet

modeli i mëposhtëm i kërkimit i organizuar sipas dhjetë fazave, i cili paraqitet në figurën

3.1.

Meqenëse tre fazat e para të kërkimit janë përmbushur tashmë gjendemi në fazën e katërt.

Pra jemi tek përcaktimi i filozofisë së kërkimit dhe metodologjisë, që do të ndiqet. Përsa i

përket filozofisë së kërkimit, në këtë studim kemi tipare të filozofisë realiste dhe

objektiviste. Kjo do të thotë që studimi tregon gjendjen reale të njësive ekonomike, duke

u bazuar në pasqyrat financiare që ato ndërtojnë dhe jo në gjykimet e kontabilistëve që i

kanë ndërtuar ato.

Metodat kërkimore që mund të përdoren gjatë një studimi janë: metodat deduktive ose

induktive. Metodat deduktive kanë të bëjnë me vërtetimin e një teorie të dhënë nga

studiuesit e mëparshëm të fenomenit, ndërsa metodat induktive kanë të bëjnë me kryerjen

e eksperimenteve për hartimin e një teorie. Në rastin tonë janë përdorur metodat

deduktive, sepse është marrë i gatshëm modeli Barth për vlerësimin e cilësisë së

informacionit kontabël dhe më pas është aplikuar ai mbi pasqyrat financiare të njësive

ekonomike shqiptare. Sipas Robson (2002) një kërkim deduktiv kalon në pesë faza të

cilat janë:

1. Ngritja e hipotezave nga teoria

2. Shprehja e hipotezës në terma operacionalë, pra me varësinë ndërmjet variablave

3. Testimi i hipotezave


67

4. Vlerësimi i rezultateve, që mund të jenë në përputhje me hipotezën e ngritur ose

që e hedhin poshtë atë

5. Në qoftë se shihet e nevojshme modifikimi i teorisë duke u nisur nga gjetjet.

Karakteristikat kryesore të metodave deduktive janë: shpjegimi i lidhjeve shkakësore

ndërmjet variablave, objektivizmi i studiuesit (që do të thotë që ai nuk ndikon mbi

rezultatet e punimit), përpunimi sasior i të dhënave dhe përgjithësimi i rezultateve. Këto

karakteristika i bëjnë metodat deduktive mjaft të përdorura në shkencat ekonomike.

Pasi kemi kryer katër fazat e para të procesit të kërkimit kalojmë tek faza e pestë që ka të

bëjë me dizenjimin e kërkimit. Hakim (2000) e krahasonte dizenjuesin e kërkimit me

arkitektin e një ndërtese. Kjo sepse, sikurse edhe në rastin e një ndërtese që duhet të

plotësojë nevojat e banorëve të saj edhe kërkimi jonë duhet të plotësojë qëllimin e tij

duke pasur parasysh kufizimet e kohës dhe të parave. Ky studim është ndërtuar duke

pasur parasysh tre qasje kërkimore: eksploruese, deskriptive dhe shkakësore. Në fillim të

studimit është përdorur qasja eksploruese, e cila ka për qëllim të sigurojë një pamje më të

mirë të situatës dhe të vlerësojë fenomenin në një ambjent të ri. Qasja eksploruese është

realizuar duke rishikuar literaturë të ndryshme nga autorë vendas dhe të huaj, në libra,

gazeta, revista, internet etj. Gjithashtu janë realizuar edhe intervista me ekspertë të fushës

dhe është marrë pjesë në tavolina të ndryshme informuese, për ta parë më praktikisht

problemin. Më pas është përdorur qasja deskriptive (përshkruese) për të pasur një

panoramë më të gjerë të problemit. Janë përcaktuar mënyrat se si do të mblidhen të

dhënat e nevojshme për të arritur në një pamje të qartë të situatës. Është vendosur që të

dhënat të mblidhen nga pasqyrat financiare të publikuara të bizneseve. Nga Saunders dhe

të tjerë (2007) është vlerësuar që kjo është një qasje që shërben më tepër si një mjet që të

çon drejt fundit se sa një fund në vetvete. Ndërsa në fund është përdorur qasja shkakësore

e cila ka të bëjë me përcaktimin e lidhjeve ndërmjet variablave të ndryshëm të studimit.

Është parë lidhja ndërmjet variablave të varur të të ardhurës neto, mjeteve monetare neto

nga aktivitetet e shfrytëzimit dhe aktiveve dhe detyrimeve afatshkurtra me variablat e

pavarur të madhësisë, kthimit, raportit të borxhit etj, për të vërtetuar hipotezat e punimit.

Në këtë studim të dhënat janë panel, që janë vlerësime të variablave të ndryshëm për një

njësi ekonomike përgjatë viteve. Këto të dhëna janë siguruar nga pasqyrat financiare të

publikuara të 150 njësive në lidhje me vërtetimin e hipotezave për aplikimin e SKK-ve

dhe 22 njësive për vërtetimin e hipotezave të SNK (SNRF)-ve. Janë ndërtuar katër

ekuacione të regresionit të shumëfishtë me një variabël të varur dhe gjashtë variabla të

pavarur.


68

Figura 3.1. Procesi i kërkimit.

PLANIFIKIMI REFLEKTIMI

DHE RIKTHIMI

Burimi: Saunders, M., Lewis, P., Thornhill, A. 2007. Research Methods for Bussiness Students. Ribotimi 4.

fq.10

Për të kryer studimin është përdorur një kombinim i metodave sasiore dhe cilësore.

Tashakkori dhe Teddlie (2003) e vlerësuan kombinimin e metodave sasiore dhe cilësore

në një studim duke thënë se këto metoda nuk është e thënë të jenë të izoluara nga njëra

tjetra. Duhen përdorur të kombinuara kur i japin një përgjigje më të mirë pyetjes suaj

1.Dëshira për të kryer

një kërkim

2.Formulimi dhe përcaktimi i

qëllimit të kërkimit

3.Rishikimi i literaturës në

mënyrë kritike

4.Kuptimi i filozofisë dhe

metodologjisë së kërkimit

5.Dizenjimi i kërkimit

6.Diskutimi i hyrjes për marrjen

e të dhënave dhe çështjet etike

7.Planifikimi dhe grumbullimi i

të dhënave

8.Analiza e të dhënave

9.Shkrimi i kërkimit dhe

përgatitja për prezantim

10.Dorëzimi i raportit dhe

prezantimi i tij


69

kërkimore dhe kur i shtojnë vlerë punimit tuaj. Përhapjen e gjerë të kombinimit të

metodave e kanë vërtetuar edhe Curran dhe Blackburn (2001) duke thënë se në studimet

ekonomike ky përdorim është më i gjerë. Të dhënat sasiore janë marrë nga pasqyrat

financiare, ndërsa ato cilësorë nga intervistat e kryera me ekspertë të fushës. Këto të

fundit i shtojnë vlerë punimit nëpërmjet ofrimit të një pamjeje më afër realitietit të

cilësisë së informacionit kontabël në Shqipëri.

Duhet të kemi parasysh që kredibiliteti i një studimi gjithmonë ka lidhje me kredibilitetin

e të dhënave të tij. Sipas Saunders dhe të tjerë (2007) të dhënat duhet të kenë dy

karakteristika: të jenë të besueshme dhe të vlefshme. Besueshmëria ka lidhje me atë që të

dhënat shfaqin një pamje të realitetit dhe nuk janë të ndikuara nga ata të cilët i kanë

prodhuar, ndërsa vlefshmëria ka lidhje me rezistencën që ata shfaqin me kalimin e kohës.

Të dy këto karakteristika vlejnë për studimin tonë sepse të dhënat janë të publikuara nga

vetë njësitë ekonomike në QKB dhe mbeten aty pavarësisht nga kalimi i viteve.

Faza e gjashtë e proçesit të kërkimit është hyrja në një institucion për marrjen e të

dhënave dhe çështjet etike. Hyrja dhe etika janë aspekte kritike të drejtimit të kërkimit.

Vështirësia në Shqipëri qëndron në mënyrën e hyrjes për kërkimin e të dhënave. Të

dhënat për vitet 2007, 2011, 2012, 2013 dhe 2014 janë informatizuar dhe gjenden në

faqen e QKB ndërsa të dhënat e vitit 2008, 2009 dhe 2010 nuk janë informatizuar ende.

Është shumë e vështirë gjetja e tyre në arkivat e QKB, pavarësisht pagesës së bërë për

marrjen e tyre. Ndërsa përsa i përket etikës, është plotësuar një deklaratë ku thuhet se të

dhënat nuk do të keqpërdoren por do të përdoren vetëm për qëllime studimore.

Faza e shtatë e proçesit të kërkimit është planifikimi dhe grumbullimi i të dhënave. Për të

bërë planifikimin e grumbullimit të të dhënave duhet të bazohemi tek pyetja kërkimore

dhe të përcaktojmë strategjinë e grumbullimit të dhënave. Secila prej strategjive mund të

përdoret për secilën prej qasjeve: eksploruese, deskriptive ose shkakësore thoshte Yin

(2003). Strategjia varet nga pyetja kërkimore dhe objektivat, shtrirja e njohurive mbi

problemin, koha dhe mjetet në dispozicion. Strategjitë nuk është e thënë të qëndrojnë të

ndara nga njëra tjetra, ato edhe mund të kombinohen për të dhënë një rezultat më optimal.

Sipas Saunders dhe të tjerë (2007) strategjitë më të përdorura janë: eksperimenti,

vëzhgimi, rastet studimore, hulumtimi i veprimit, teoria e balancuar, etnografia dhe

hulumtimet arkivore. Në këtë studim janë përdorur të dhënat primare të siguruara nga

pasqyrat financiare të publikuara, pra vëzhgimet, dhe intervistat e strukturura me

specialistët e fushës që luajnë rolin e rasteve studimore.

Pasi është planifikuar mënyra e grumbullimit të të dhënave është e nevojshme të dimë se

sa është popullata dhe sa do të jetë kampioni që do të merret në studim. Sipas Field

(2005) popullata përkufizohet si tërësia e njerëzve apo njësive të cilët kanë karakteristika

që na interesojnë të kuptojmë. Për këtë jemi nisur nga publikimet e INSTAT-it për të parë

numrin total të njësive ekonomike që operojnë në Shqipëri dhe llojet e aktiviteteve të

tyre. Kemi marrë në studim njësitë ekonomike që kanë mbi 10 vite aktivitet për të parë se

si ka ndryshuar cilësia e informacionit kontabël. Kemi 32965 njësi ekonomike me mbi 10


70

vite aktivitet6 në Shqipëri. Kjo përbën popullatën e studimit. Por është shumë e vështirë

dhe shumë e kushtueshme të merren të gjitha këto njësi dhe të studiohen një e nga një.

Prandaj është zgjedhur kampioni. Sipas Field (2005) kampioni konsiderohet një grupim

përfaqësues i njësive të popullatës, i cili përdoret për të përcaktuar të vërtetat mbi

popullatën. Por përcaktimi i kampionit shfaq vështirësi të cilat lidhen me kohën e

harxhuar për të marrë informacionin dhe koston e tyre. Autorë të ndryshëm japin

vlerësime të ndryshme mbi sasinë e kampionit. Sipas Roscoe (1975) jepen rregullat e

mëposhtme për përcaktimin e kampionit:

Kampioni i marrë në studim nuk duhet të jetë më i vogël se 10 njësi

Në shumicën e studimeve eksperimentale rekomandohen kampionë më të

mëdhenj ose të barabartë me 30 njësi

Në rastin e regresionit të shumëfishtë madhësia e kampionit duhet të jetë 10 herë

më i madh se numri i variablave të përfshirë në regresion.

Ndërsa Green (1991) sugjeron se kampioni për të testuar regresionin duhet të jetë: N > 50

+ 8m (ku m është numri i variablave të pavarur) gjithashtu ai sugjeron se nëse regresioni i

shumëfishtë ka 6 ose më shumë variabla të pavarur, duhet të ekzistojnë 10 pjesëmarrës

për variabël. Ndërsa sipas Stutely (2003) kampioni duhet të jetë i barabartë ose më i lartë

se 30 për të arritur një shpërndarje normale të kampionit. Megjithatë ai lejon edhe një

studim me kampione nën 30 njësi nëse merren parasysh të gjitha rastet në lidhje me ato

njësi. Gjithsesi në të dy rastet kampionët janë të rastësishëm. Ndërsa Wilson dhe Morgan

(2007) përcaktojnë se për studimin e marrëdhënieve si korrelacion apo regresion

kampioni duhet të jetë më i madh se 50 njësi. Prandaj studimi ynë ka marrë parasysh një

kampion të rastësishëm prej 150 njësish ekonomike që përdorin SKK për 9 periudha

kontabël dhe 22 njësi ekonomike që përdorin SNK (SNRF)-të për 9 periudha kontabël.

Numri i vogël i njësive me SNK (SNRF) ka të bëjë edhe me numrin e vogël të njësive që

ndërtojnë pasqyrat financiare me SNK (SNRF).

Faza e tetë e procesit të kërkimit është analiza e të dhënave. Meqë të dhënat tona janë

sasiore dhe cilësore atëherë për përpunimin e tyre janë ndjekur edhe metodat sasiore edhe

ato cilësore. Të dhënat sasiore janë përpunuar me programin Gretl dhe Excel Megastat.

Më pas janë ripërpunuar me E-views 7 për të konfirmuar rezultatet.

3.2 Ndërtimi i hipotezave

Sipas studimeve të kryera nga studiues të ndryshëm të cilët janë përmendur gjatë

rishikimit të literaturës pamë se faktorët që përcaktojnë cilësinë e informacionit kontabël

janë tre: manaxhimi i fitimit, njohja në kohë e humbjeve dhe përputhja e vlerësimeve. Në

këtë punim, kemi menduar që cilësinë e informacionit kontabël ta masim nëpërrmjet

6 www.instat.gov.al


71

manaxhimit të fitimit, duke u mbështetur në variablat e marrë në studim nga modeli

Barth.

Qëllimi i këtij punimi është t’i japë përgjigje pyetjes së mëposhtme kërkimore:

A ka manaxhim të fitimeve në pasqyrat financiare të ndërtuara nga profesionistët

kontabël pas hyrjes së SKK/SNK (SNRF)?

Në qoftë se në pasqyrat financiare ka manaxhim të fitimeve atëherë thuhet se cilësia e

informacionit kontabël është e ulët, përndryshe ka cilësi të lartë. Për t’iu përgjigjur kësaj

pyetje, duke u bazuar tek modeli Barth, janë përdorur tre matje të manaxhimit të fitimeve.

Këto matje kanë të bëjnë me sheshimin e fitimeve.

Matja e parë e sheshimit të fitimeve bazohet në variancën e të ardhurës neto (Lang dhe të

tjerë, 2006). Matja e dytë ka të bëjë me variancën e ndyshimeve në të ardhurën neto dhe

ndryshimeve të mjeteve monetare neto nga aktivitetetet e shfrytëzimit. Ndërsa matja e

tretë ka të bëjë me lidhjen ndërmjet aktiveve dhe detyrimeve afatshkurtra me mjetet

monetare neto nga aktivitetetet e shfrytëzimit. (Barth dhe të tjerë, 2008).

3.3 Hipotezat e punimit

Për ndërtimin e hipotezave ky studim është bazuar në pyetjen kërkimore:

A ka manaxhim të fitimeve në pasqyrat financiare të ndërtuara nga profesionistët

kontabël pas hyrjes së SKK/SNK (SNRF)?

Sipas studimeve të kryera nga autorë të ndryshëm, të cituar më sipër, thuhet se në qoftë se

në pasqyrat financiare ka manaxhim të fitimeve cilësia e informacionit kontabël është e

ulët dhe në qoftë se nuk ka manaxhim të fitimeve cilësia e informacionit kontabël është e

lartë. Parashikimi im është që pas hyrjes së SKK/SNK (SNRF) nuk ka manaxhim të

fitimeve, gjë që do të thotë, se cilësia e informacionit kontabël është rritur.

Për t’iu përgjigjur pyetjes kërkimore janë ngritur tre hipoteza, të cilat lidhen me

sheshimin e fitimeve. Është parashikuar që cilësia e lartë e informacionit kontabël vjen

nga një manaxhim i ulët i fitimeve. Pra do të themi që nuk ka manaxhim të fitimeve në

qoftë se ka një variancë të lartë të ndryshimit të të ardhurës neto. Hipoteza e parë është si

më poshtë:

Hipoteza 1: Aplikimi i SKK shoqërohet me një variancë të lartë të të ardhurës neto.

Hipoteza e dytë për sheshimin e fitimeve bazohet në raportin e variancës së ndryshimit të

të ardhurës neto me variancën e ndryshimit në mjetet monetare neto nga aktivitetet e

shfrytëzimit. Është parashikuar që një cilësi e lartë e informacionit kontabël vjen nga një

paqëndrueshmëri e lartë e këtij raporti. Pra hipoteza e dytë është si më poshtë:


72

Hipoteza 2: Aplikimi i SKK do të sjellë paqëndrueshmëri të fitimeve krahasuar me

fluksin e mjeteve monetare neto nga aktivitetet e shfrytëzimit.

Hipoteza e tretë për sheshimin e fitimeve bazohet në korrelacionin ndërmjet aktiveve dhe

detyrimeve afatshkurtra me mjetet monetare neto nga aktivitetet e shfrytëzimit. Është

parashikuar që një cilësi e lartë e informacionit kontabël dobëson lidhjen negative

ndërmjet aktiveve dhe detyrimeve afatshkurtra dhe mjeteve monetare neto nga aktivitetet

e shfrytëzimit të periudhës. Pra hipoteza e tretë është si më poshtë:

Hipoteza 3: Aplikimi i SKK shoqërohet me një manaxhim të ulët të aktiveve dhe

detyrimeve afatshkurtra nga njësia ekonomike.

Këto tre hipoteza do të aplikohen edhe tek njësitë që zbatojnë SNK (SNRF).

3.4 Testimi i hipotezave dhe analiza e të dhënave

Pasi u hodhën hipotezat, hapi i parë që u ndoq për analizën e të dhënave ishte vlerësimi i

katër modeleve të regresionit në lidhje me ndryshimin e të ardhurës neto, ndryshimin e

mjeteve monetare neto nga aktivitetet e shfrytëzimit, mjetet monetare neto nga aktivitetet

e shfrytëzimit dhe aktiveve dhe detyrimeve afatshkurtra. Pasi u vlerësuan modelet e

regresionit me metodën e zakonshme të katrorëve të vegjël, u morën mbetjet e secilit prej

ekuacioneve.

Më pas u krye analiza e mbetjeve fillimisht duke përdorur analizën e Fisherit dhe më pas

analizën e variancës ANOVA. Analiza e Fisherit u përdor për të krahasuar cilësinë e

informacionit kontabël para hyrjes së standarteve me cilësinë pas hyrjes së standarteve.

Ndërsa analiza e variancës ANOVA u përdor për të parë variancën në vite të mbetjeve

dhe për të vërtetuar apo hedhur poshtë hipotezat e punimit.

Të gjitha të dhënat iu nënshtruan analizës statistikore me programin Gretl dhe Excel

Megastat.

Më pas u realizuan 10 intervista të strukturuara me profesionistët kontabël, për të marrë

mendimin e tyre në lidhje me cilësinë e informacionit kontabël, manaxhimin e fitimeve

në pasqyrat financiare, faktorët që ndikojnë mbi cilësinë dhe disa rekomandime në lidhje

me përmirësimin e cilësisë së informacionit kontabël.

Kjo është metodologjia e ndjekur gjatë punimit dhe më pas në analizën e të dhënave të

studimit, në mënyrë që të arrihet dalëngadalë në konkluzionet dhe rekomandimet e

punimit.


73

KAPITULLI IV

ANALIZA DHE REZULTATET E STUDIMIT Në këtë kapitull shqyrtohen hapat e ndjekur për analizën e të dhënave të marra nga

pasqyrat financiare të njësive ekonomike. Fillimisht do të trajtohet analiza empirike e

njësive ekonomike që zbatojnë standardet kombëtare të kontabilitetit dhe më pas analiza

empirike e njësive ekonomike që zbatojnë standardet ndërkombëtare të kontabilitetit.

Analiza do të fillojë në të dy rastet me karakteristikat e kampionit të zgjedhur, më pas do

të trajtohet analiza statistikore e të dhënave dhe në fund intervistat, të cilat i japin frymën

praktike studimit.

4.1 Analiza e njësive ekonomike që përdorin standardet kombëtare të kontabilitetit

4.1.1 Karakteristika të përgjithshme të kampionit të zgjedhur

Për të vërtetuar hipotezat e ngritura në kapitullin e mëparshëm, janë marrë në studim 150

njësi ekonomike që për ndërtimin e pasqyrave financiare zbatojnë SKK-të. Këto njësi

ekonomike kanë mbi 10 vite aktivitet në treg dhe periudha e marrë në studim në lidhje me

të dhënat ishte 9 vite, 2006 – 2014, ngaqë të dhënat e viteve të mëparshme nuk ishin të

disponueshme.

Pasqyrat financiare të këtyre njësive ekonomike u siguruan nga Qendra Kombëtare e

Biznesit. Për përzgjedhjen e kampionit u pa vendodhja dhe aktiviteti i këtyre njësive

ekonomike, në mënyrë që rezultatet e studimit të përgjithësoheshin për të gjitha njësitë e

tjera.

Përsa i përket të dhënave të INSAT për vendodhjen e njësive ekonomike të cilat kanë mbi

10 vite aktivitet u pa se ato ishin të shpërndara sipas figurës së mëposhtme:

Figura 4.1. Shpërndarja e njësive ekonomike sipas qarqeve

Burimi: Të dhënat e INSTAT


74

Ndërsa njësitë që kemi marrë në studim janë të shpërndara sipas këtyre vendodhjeve: 47

njësi i përkasin Tiranës, 50 njësi janë nga Shkodra dhe 53 të tjera nga rrethe të ndryshme

të Shqipërisë. Më poshtë jepet një grafik për të pasqyruar shpërndarjen sipas rretheve:

Figura 4.2. Njësitë ekonomike sipas vendodhjes

Burimi: Analiza e të dhënave primare

Ndërsa përsa i përket llojit të aktivitetit, të dhënat e publikuara nga INSTAT nuk i kanë të

veçuara njësitë sipas vitit të krijimit, por thjesht japin një paraqitje totale të tyre. Kjo

paraqitje jepet në grafikun e mëposhtëm:

Figura 4.3. Njësitë ekonomike sipas llojit të aktivitetit ekonomik

Burimi: Të dhënat e INSTAT


75

Njësitë e marra në studim janë të shpërndara sipas figurës së mëposhtme, në përputhje me

aktivitetin e tyre ekonomik:

Figura 4.4. Njësitë ekonomike të marra në studim, sipas llojit të aktivitetit


Kemi gjithsej 783 observime ngaqë mungojnë shumë të dhëna. Mungesat më shumë i

përkasin viteve 2008, 2009 të cilat nuk janë hedhur në sistem dhe marrja e tyre nga

arkivat paraqiste vështirësi. Për të realizuar një analizë sa më të saktë, në lidhje me

ekuacionet e regresionit të shumëfishtë, u hoqën observimet që paraqitnin vrojtime

ekstreme7, sepse ndikonin në përkeqësimin e ekuacionit. U mbajtën observime të cilat

kishin të dhëna nga -200% tek 200%. Pas heqjes së vrojtimeve ekstreme kemi studiuar

rreth 700 observime.

4.1.2 Hipotezat dhe pyetja kërkimore

Sikurse e thamë në kapitullin e mëparshëm për t’iu përgjigjur pyetjes kërkimore kemi

ngritur hipotezat e punimit. Këto hipoteza priten të vërtetohen me anën e modelit të

regresionit të shumëfishtë që do të ndërtohet duke u bazuar tek Modeli Barth. Për secilën

prej hipotezave të ngritura në kapitullin e mëparshëm do të ndërtojmë një hipotezë bazë

7 Përkthimi në shqip për fjalën “outliers”


76

dhe një hipotezë alternative. Hipotezat e studimit janë si më poshtë për lidhjen që

ekziston ndërmjet aplikimit të SKK-ve dhe manaxhimit të fitimeve:

H0,1. Aplikimi i SKK-ve nuk shoqërohet me një variancë të lartë të të ardhurës neto.

Ha,1. Aplikimi i SKK-ve shoqërohet me një variancë të lartë të të ardhurës neto.

H0,2. Aplikimi i SKK-ve nuk do të sjellë paqëndrueshmëri të fitimeve krahasuar me


Ha,2. Aplikimi i SKK-ve do të sjellë paqëndrueshmëri të fitimeve krahasuar me fluksin e

mjeteve monetare neto nga aktivitetet e shfrytëzimit.

H0,3. Aplikimi i SKK-ve nuk shoqërohet me një manaxhim të ulët të aktiveve dhe


Ha.3. Aplikimi i SKK-ve shoqërohet me një manaxhim të ulët të aktiveve dhe detyrimeve

afatshkurtra nga njësia ekonomike.

Për secilën prej hipotezave të ngritura duhet të ndërtohen ekuacionet e regresionit dhe të

gjenden mbetjet e tyre për të vlerësuar variancën e secilit prej faktorëve.

Në lidhje me hipotezën e parë, në qoftë se ka variancë të lartë të raportit të ndryshimit të

të ardhurës neto me totalin e aktiveve pas aplikimit të SKK-ve, atëherë do të themi që

pasqyrat financiare nuk kanë manaxhim të fitimeve dhe rrjedhimisht shfaqin cilësi të lartë

të informacionit kontabël.

Në lidhje me hipotezën e dytë, në qoftë se ka variancë të lartë të raportit të variancës së

ndryshimit të të ardhurës neto me variancën e ndryshimit të mjeteve monetare neto nga

aktivitetet e shfrytëzimit pas aplikimit të SKK-ve, atëherë në pasqyrat financiare nuk ka

manaxhim të fitimeve dhe rrjedhimisht cilësia e informacionit kontabël është e lartë.

Në lidhje me hipotezën e tretë, në qoftë se ekziston një manaxhim i ulët i aktiveve dhe

detyrimeve afatshkurtra nga njësia ekonomike pas aplikimit të SKK, atëherë në pasqyrat

financiare nuk ka manaxhim të fitimeve dhe rrjedhimisht cilësia e informacionit kontabël

është e lartë.

4.1.3 Testimi i hipotezave dhe interpretimi i rezultateve të studimit

Për të analizuar lidhjen ndërmjet variablit të varur me variablat e pavarur kemi përdorur

analizën e regresionit linear të shumëfishtë, metodën e zakonshme të katrorëve më të

vegjël.

Në analizë janë marrë të dhëna për të gjithë variablat nga viti 2006 – 2014. Siç e sqaruam

më sipër gjithsej kemi rreth 600 – 700 vrojtime për secilin variabël.

Duke u nisur nga modeli Barth kemi përcaktuar për secilën hipotezë variablin e varur dhe

variablat e pavarur. Kemi paraqitur matricën e korrelacionit të këtyre variablave për të


77

parë nëse ka multikolinearitet dhe më pas kemi ndërtuar ekuacionet e regresionit të

shumëfishtë. Për të shqyrtuar variancën e variablit të pavarur kemi shqyrtuar variancën e

mbetjeve të secilit prej regresioneve. Për këtë kemi përdorur analizën e Fisherit dhe

analizën e variancës ANOVA. Më pas kemi parë pranimin e hipotezës bazë apo

alternative sipas rasteve.

Le të fillojmë me hipotezën e parë. Për të përcaktuar variancën e të ardhurës neto

ndërtojmë ekuacionin e parë të regresionit linear të shumëfishtë ku variabli i varur është

ndryshimi i raportit të të ardhurës neto me totalin e aktiveve, ndërsa variablat e pavarur

janë: madhësia, rritja, leva financiare, ndryshimi i detyrimeve totale, qarkullimi i totalit të

aktiveve dhe mjetet monetare nga veprimtaria e shfrytëzimit. Variablat e tjerë të pavarur

të modelit Barth siç janë: emetimi, shkëmbimi, listimi dhe mbyllja nuk janë marrë

parasysh pasi në Shqipëri nuk ka një bursë në të cilën mund të merren të dhënat që

kërkohen nga ky model. Auditimi i të gjitha njësive ekonomike të cilat zbatojnë SKK-të,

të marra në shqyrtim, është bërë nga njësi shqiptare audituese, kështu që variabli auditimi

nuk kishte efekt në ekuacion. Në rastin e variablit të pavarur të madhësisë së njësisë

ekonomike do të marrin logaritmin natyror të vlerës kontabël të totalit të aktiveve8 në

studim ngaqë ky variabël ka vlera të ndryshme për njësi ekonomike të ndryshme. Është

bërë ndryshimi me origjinalin sepse ne nuk mund të vlerësojmë vlerën e tregut të kapitalit

të njësive ekonomike, ngaqë në Shqipëri nuk ka një bursë funksionale apo një treg aktiv

kapitalesh.

Për të bërë analizën statistikore, fillimisht ndërtojmë tabelën e të dhënave statistikore në

lidhje me këta variabla:

Tabela 4.1. Të dhënat statistikore të variablave të ekuacionit të regresionit të

shumëfishtë.

Variable N Mesatarja Mediana Devijimi

Standard

Minimumi Maksimumi

ΔEAN 700 -0.0938979 0.000840844 2.28854 -60.4148 2.44383

MADHESIA 700 17.9635 17.7993 1.66157 12.3792 22.7706

RRITJA 700 0.107236 -0.0293135 1.00944 -1.00000 16.8599

LEVAFINAN

CIARE

700 3.34698 1.10557 11.8585 -53.8945 177.440

ΔDETYRIM

E TOTALE

698 0.110871 0.0238437 0.637662 -1.00000 7.43324

QARKULLI

MIIAKTIVE

700 1.71854 0.572892 18.6883 0.000000 473.939

MMASH 612 5.236e+006 1.859e+007 4.32e+007 1.57e+008 3.268e+007 Burimi: Analiza e të dhënave primare

8 Lang, M., Raedy, J., Yetman, M. 2003. How representative are firms that are cross listed in the United

States? An analysis of accounting quality. Journal of Accounting Research, fq. 382


78

Më pas për të testuar hipotezën ndërtojmë matricën e korrelacionit për të parë nëse

ndërmjet variablave kemi probleme të multikolinearitetit. Matrica e korrelacionit jepet

më poshtë:

Tabela 4.2. Matrica e korrelacionit të variablave të pavarur

MADHESIA RRITJA LEVA

FINANCIARE

ΔDETYRIM

ETOTALE

QARKULLI

MI I

AKTIVEVE

1.0000 0.0210 0.0895 0.0345 -0.1372 MADHESIA

1.0000 0.0068 0.2072 0.0015 RRITJA

1.0000 -0.0124 -0.0146 LEVA

FINANCIARE

1.0000 -0.0324 ΔDETYRIME

TOTALE

1.0000 QARKULLIMI

I AKTIVEVE

MMASH

0.1755 MADHESIA

0.0199 RRITJA

-0.0129 LEVA

FINANCIARE

-0.0610 IDETYRIME

TOTALE

0.0075 QARKULLIMI

IAKTIVEVE

1.0000 MMASH Burimi: Analiza e të dhënave primare

Nga tabela 4.2, shihet që asnjë nga koefiçientët e korrelacionit nuk është jashtë intervalit

[-0.7;0.7], prandaj do të procedohet me regresionin e shumëfishtë.

Regresioni i shumëfishtë do të jetë i trajtës:

ΔEAN = α0 + α1MADHËSIAit + α2RRITJAit + α3LEVA FINANCIAREit +

α4ΔDETYRIME TOTALEit + α5QARKULLIMI I AKTIVEVEit +

α6MMASHit + Ԑit

Ku:

ΔEAN është ndryshimi i të ardhurës neto me totalin e aktiveve

MADHËSIA është logaritmi natyror i vlerës kontabël të totalit të aktiveve në fund të vitit



79

LEVA FINANCIARE është raporti i ndryshimit në fund të vitit i totalit të detyrimeve me

vlerën kontabël të kapitalit

ΔDETYRIME TOTA E është ndryshimi në përqindje i totalit të detyrimeve

QARKULLIMI I AKTIVEVE është raporti i shitjeve me vlerën në fund të vitit të totalit

të aktiveve

MMASH janë mjetet monetare neto nga aktivitetet e shfrytëzimit

Pas vlerësimit të regresionit linear, rezultatet treguan që modeli është statistikisht

domethënës (p = 0.001); megjithatë variablat leva financiare, ndryshimi i detyrimeve dhe

mjetet monetare nga aktivitetetet e shfrytëzimit nuk janë statistikisht domethënës. Pasi

heqim variablat jo domethënës e ribëjmë edhe një herë analizën e regresionit të

shumëfishtë, ku rezulton që modeli është mjaft domethënës (F(3,696) = 2307, p = 0.000)

dhe R2 i rregulluar është 90.9%. Variablat domethënës që mbetën në model janë

madhësia (p = 0.0002), rritja (p = 0.0361) dhe qarkullimi i aktiveve (p < 0.0001).

Madhësia dhe qarkullimi kanë një lidhje negative me ndryshimin e të ardhurës neto,

ndërsa rritja ka lidhje pozitive me të. Ekuacioni i regresionit të shumëfishtë paraqitet si

më poshtë:

ΔEAN = 1.16 - 0.06MADHËSIAit + 0.05RRITJAit - 0.11QARKULLIMI I

AKTIVEVEit + Ԑit (1)

Lidhja e mësipërme mes faktorëve që ndikojnë tek ndryshimi i të ardhurës neto do të

thotë që, nëse madhësia e firmës rritet me një njësi duke mbajtur faktorët e tjerë

konstantë, zvogëlimi i të ardhurës neto do të jetë me 0.06 njësi, ose me 6%. Kjo wshtw

normale pasi vjen si rezultat i mënyrës së vlerësimit të variablit të madhësisë, pra sa më

shumë që të rritet vlera kontabël e totalit të aktiveve aq më e ulët do të jetë EAN/ njësi.

Nëse firma i rrit shitjet e saj me një njësi, duke i mbajtur faktorët e tjerë konstantë,

atëherë rritja e të ardhurës neto do të jetë me 0.05 njësi ose 5%. Pra me fjalë të tjera, sa

më e madhe përqindja e rritjes së shitjeve, aq më i lartë ndryshimi i të ardhurës neto.

Ndërsa nëse njësia ekonomike e rrit qarkullimin e aktiveve të saj me një njësi duke i

mbajtur faktorët e tjerë konstantë atëherë zvogëlimi i të ardhurës neto do të jetë me 0.11

njësi ose 11%. Edhe kjo vjen si rezultat i llogaritjes së variablit të qarkullimit të aktiveve,

sikurse në rastin e variablit të madhësisë.

Pasi është ndërtuar ekuacioni i mësipërm i regresionit marrim dhe vlerësojmë variancën e

mbetjeve të tij, që tregon saktësisht edhe variancën e ndryshimit të të ardhurës neto. Për

të vlerësuar variancën e mbetjeve fillimisht kemi përdorur testin F për të krahasuar

periudhën para aplikimit të SKK-ve dhe periudhën pas aplikimit të tyre. Duhet të kemi

parasysh që testi F merr parasysh vetëm dy grupe të dhënash. Të dhënat e përllogaritura

për testin F jepen në tabelën e mëposhtme:


80

Tabela 4.3. Analiza me testin F

Periudha para SKK- ve

(2006-2007)

Periudha pas SKK-ve

(2008-2014)

Mesatare -0.011228932 -0.105784925

Varianca 0.005034347 5.989914995

Vrojtimet 88 612

Shkallët e lirisë 87 611

F 0.000840471

F kritike 0.753282446 Burimi: Analiza e të dhënave primare

Duke u nisur nga tabela 4.3, shihet që kemi një variancë të lartë të ndryshimit të të

ardhurës neto nga periudha para standardeve me atë pas standardeve dhe Fkritike > F. Kjo

do të thotë që hipoteza bazë hidhet poshtë dhe pranohet ajo alternative. Me fjalë të tjera,

kjo tregon që në periudhën pas aplikimit të SKK-ve nuk ka manaxhim të fitimeve në

pasqyrat financiare, pra rrjedhimisht cilësia e informacionit kontabël është më e lartë. Por

nuk mund të themi që ky është një përfundim i saktë, ngaqë numri i vrojtimeve në

periudhën para standardeve është shumë më i ulët se pas standardeve dhe kjo ndikon

negativisht tek rezultati.

Prandaj menduam që përfundimet më të sakta na i jep analiza e variancës ANOVA. Kjo

analizë quhet ndryshe One factor ANOVA dhe përdoret për të vlerësuar variancën e një

elementi, në rastin tonë të ndryshimit të së ardhurës neto në vite të ndryshme.

Për të bërë këtë analizë duhet të kihen parasysh këto supozime bazë9:

1. Popullata ka të njëjtën variancë

2. Shpërndarja e popullatës është normale

3. Çdo vlerë e popullatës është e pavarur nga vlerat e tjera.

Në rastin tonë mbetjet e ekuacionit të ndryshimit të të ardhurës neto plotësojnë supozimet

e analizës ANOVA. Më poshtë jepen tabelat përkatëse që tregojnë karakteristikat e

përgjithshme statistikore të mesatares dhe variancës dhe analizën ANOVA në lidhje me

variancat:

9 http://onlinestatbook.com/2/analysis_of_variance/one-way.html


81

Tabela 4.4. Karakteristikat statistikore në vite të mesatares së mbetjeve dhe

variancës së tyre

Vitet N Mesatarja Varianca

2007 87 -0.010648613 0.005062906

2008 24 -0.002578818 0.050828225

2009 25 0.007658538 0.003934843

2010 37 -0.032407362 0.03252463

2011 130 -0.00602354 0.012661328

2012 129 -0.017085483 0.017224339

2013 126 0.002207258 0.02615194

2014 140 -0.003908058 0.051186085 Burimi: Analiza e të dhënave primare

Tabela 4.5. Tabela ANOVA

Burimi i

variancës

Shuma e

katrorëve

Shkallët

e lirisë

Mesatarja

në katror F Vlera e p F-kritike

Ndërmjet

grupeve 0.055957261 7 0.007993894 0.322718 0.94382979 2.02283283

Brenda

grupit 17.09166691 690 0.024770532

Totali 17.14762417 697


Nga tabela 4.4 shohim që gjatë viteve 2007 – 2010 ka variancë të ndryshimit të të

ardhurës neto gjë që tregon se vërtetohet hipoteza bazë. Por nga viti 2011 – 2014 ka një

variancë tepër të ulët të ndryshimit të të ardhurës neto, gjë që tregon se pasqyrat

financiare kanë manaxhim të fitimeve dhe rrjedhimisht cilësia e tyre është e ulët.

Ndërsa duke përdorur analizën ANOVA mund të themi që kemi dy hipoteza:

H0,1 Mesataret e mbetjeve gjatë viteve nuk ndryshojnë

Ha,1 Mesataret e mbetjeve gjatë viteve ndryshojnë

Nga tabela 4.5 shohim që F < Fkritike ; pra 0.32 < 2.02. Kjo do të thotë që hipoteza bazë

pranohet, pra mesataret nuk ndryshojnë gjatë viteve. Në lidhje me hipotezën tonë të parë

të studimit sipas kësaj analize themi që pranohet hipoteza bazë dhe hidhet poshtë ajo

alternative. Pra nuk ka variancë në raportin e ndryshimit të të ardhurës neto me totalin e

aktiveve. Pra në pasqyrat financiare ka manaxhim të fitimeve, rrjedhimisht cilësia e

informacionit kontabël gjatë aplikimit të SKK-ve është e ulët. Por duhet ta kemi të qartë

që përveç faktorëve të mësipërm tek cilësia e informacionit kontabël ndikojnë edhe


82

faktorë të tjerë, të cilët janë: legjislacioni tatimor, legjislacioni tregtar, mjedisi ekonomik

ku operon njësia ekonomike etj.

Kalojmë tani tek shqyrtimi i hipotezës së dytë. Variancën e të ardhurës neto dhe mbetjeve

të saj e marrim të gatshme nga shqyrtimi i hipotezës së parë. Tani na duhet të vlerësojmë

variancën e ndryshimit të mjeteve monetare neto nga aktiviteti i shfrytëzimit. Për të

përcaktuar variancën e ndryshimit të mjeteve monetare neto nga aktiviteti i shfrytëzimit

ndërtojmë ekuacionin e dytë të regresionit linear të shumëfishtë ku variabli i varur është

ndryshimi i raportit të mjeteve monetare neto nga aktiviteti i shfryëzimit me totalin e

aktiveve, ndërsa variablat e pavarur janë: madhësia, rritja, leva financiare, ndryshimi i

detyrimeve totale, qarkullimi i totalit të aktiveve dhe mjetet monetare nga veprimtaria e

shfrytëzimit. Fillimisht ndërtojmë tabelën e të dhënave statistikore në lidhje me këta

variabla:


shumëfishtë.


Standard

Minimumi Maksimumi

ΔMMASH 636 -0.136306 0.00220250 3.65967 -91.6425 6.43318

MADHESIA 700 17.9635 17.7993 1.66157 12.3792 22.7706

RRITJA 700 0.107236 -0.0293135 1.00944 -1.00000 16.8599

LEVAFINAN

CIARE

700 3.34698 1.10557 11.8585 -53.8945 177.440

ΔDETYRIM

ETOTALE

698 0.110871 0.0238437 0.637662 -1.00000 7.43324

QARKULLI

MIIAKTIVE

VE

700 1.71854 0.572892 18.6883 0.000000 473.939

MMASH 612 5.23576e+0

06

1.85945e+00

7

4.31943e+

007

1.57037e+00

8

3.26822e+007


Më pas për të testuar hipotezën ndërtojmë matricën e korrelacionit, për të parë nëse

ndërmjet variablave kemi probleme të multikolinearitetit. Matrica e korrelacionit është

dhënë më lart në tabelën 4.2 dhe nuk ndryshon ngaqë variablat e pavarur janë të njëjtë.

Tani vazhdojmë me regresionin e shumëfishtë, i cili do të jetë i trajtës:

ΔMMASH = α0 + α1MADHËSIAit + α2RRITJAit + α3LEVA FINANCIAREit +


α6MMASHit + Ԑit

Ku:


83

ΔMMASH është ndryshimi i raportit të mjeteve monetare neto nga aktivitetet e

shfrytëzimit me totalin e aktiveve







të aktiveve

MMASH janë mjete monetare neto nga aktivitetet e shfrytëzimit

Edhe ky ekuacion ndryshon nga ekuacioni i modelit Barth sepse nuk merr parasysh

variablat e pavarur të emetimit, auditimit, shkëmbimit, listimit dhe të mbylljes. Arsyet

janë të njëjta sikurse në rastin e vërtetimit të hipotezës së parë.


domethënës (p = 0.001); megjithatë variablat rritja, leva financiare, ndryshimi i

detyrimeve dhe mjetet monetare neto nga aktivitetetet e shfrytëzimit nuk janë statistikisht

domethënës. Pasi heqim variablat jo domethënës e ribëjmë edhe një herë analizën e

regresionit të shumëfishtë, ku rezulton që modeli është mjaft domethënës (F(2, 801) =

2575, p = 0.000) dhe R2 i rregulluar është 86.5%. Variablat domethënës që mbetën në

model janë madhësia (p = 0.0008) dhe qarkullimi i aktiveve (p < 0.0001). Madhësia dhe

qarkullimi kanë një lidhje negative me ndryshimin e mjeteve monetare neto nga

aktivitetet e shfrytëzimit. Ekuacioni i regresionit të shumëfishtë paraqitet si më poshtë:

ΔMMASH = 1.75 - 0.09MADHËSIAit - 0.17QARKULLIMI I AKTIVEVEit + Ԑit (2)


thotë që, nëse madhësia e firmës rritet me një njësi duke mbajtur faktorët e tjerë

konstantë, zvogëlimi i mjeteve monetare neto nga aktivitetet e shfrytëzimit do të jetë me

0.09 njësi, ose me 9%. Ndërsa nëse njësia ekonomike e rrit qarkullimin e aktiveve të saj

me një njësi duke i mbajtur faktorët e tjerë konstantë atëherë zvogëlimi i mjeteve

monetare neto nga aktiviteti i shfrytëzimit do të jetë me 0.17 njësi ose 17%. Këto

koefiçentë përpara madhësisë dhe qarkullimit të aktiveve janë normal dhe sqarohen nga

vetë mënyra e përllogaritjes së variablave.


mbetjeve të tij, që tregon saktësisht edhe variancën e ndryshimit të mjeteve monetare neto

nga aktivitetet e shfrytëzimit. Varianca e mbetjeve të këtij ekuacioni ka vlera vetëm për

periudhën pas aplikimit të SKK, ngaqë në periudhën para aplikimit nuk ndërtohej pasqyra

e mjeteve monetare.


84

Llogarisim raportin e mbetjeve të ΔEAN me ΔMMASH. Në këtë rast duhet të kemi

parasysh që raporti i mbetjeve është llogaritur sipas të dhënave panel, që janë të dhëna

sipas njësive ekonomike dhe viteve. Aty ku mugojnë të dhënat për njërën nga anët e

raportit, janë hequr përllogaritjet. Duhet të dimë që, në qoftë se njësitë ekonomike

përdorin aktivet dhe detyrimet afatshkurtra për të manaxhuar fitimin atëherë varianca e

ndryshimit të të ardhurës neto do të jetë më e ulët se varianca e ndryshimit të mjeteve

monetare neto nga aktivitetet e shfrytëzimit10.

Për të parë variancën e raportit kemi përdorur përsëri analizën e variancës ANOVA. Më

poshtë jepen tabelat përkatëse që tregojnë karakteristikat e përgjithshme statistikore të

mesatares dhe variancës së raportit dhe analizën ANOVA në lidhje me variancat:


variancës së tyre


2008 17 0.347232 5.298114

2009 22 -0.03988 0.176679

2010 29 -0.57102 4.77704

2011 122 0.591773 4.282201

2012 127 0.120743 2.465672

2013 121 0.143039 1.702153



Burimi i

variancës

Shuma e

katrorëve

Shkallët e

lirisë

Mesatarja


Ndërmjet

grupeve 76.25543643 6 12.70924 2.979252 0.00714 2.11464

Brenda grupit 2405.976614 564 4.265916

Totali 2482.23205 570 Burimi: Analiza e të dhënave primare

Nga tabela 4.7 shohim që gjatë viteve 2008 – 2014 ka një variancë të lartë të raportit të

ndryshimit të të ardhurës neto me ndryshimin e mjeteve monetare neto nga aktivitetet e

10 Barth, M., Landsman, W., Lang, M. 2006. International Accounting Standards and Accounting Quality.

http://citeseerx.ist.psu.edu/ (March 2006), fq. 16


85

shfrytëzimit. Kjo gjë që tregon se pasqyrat financiare nuk kanë manaxhim të fitimeve dhe

rrjedhimisht cilësia e tyre është e lartë.




Nga tabela 4.8 shohim që F > Fkritike ; pra 2.97 > 2.11. Kjo do të thotë që hipoteza bazë

hidhet poshtë dhe pranohet ajo alternative, pra mesataret ndryshojnë gjatë viteve. Në

lidhje me hipotezën tonë të dytë të studimit sipas kësaj analize themi që pranohet

hipoteza alternative, sepse ka variancë në raportin e ndryshimit të të ardhurës neto me

ndryshimin e mjeteve monetare neto nga aktivitetet e shfrytëzimit. Pra në pasqyrat

financiare nuk ka manaxhim të fitimeve, rrjedhimisht cilësia e informacionit kontabël

gjatë aplikimit të SKK-ve është e lartë. Kjo gjë bie ndesh me përfundimet që nxorrëm tek

hipoteza e parë. Sipas mendimit tonë profesionistët kontabël shqiptarë nuk përdorin

aktivet dhe detyrimet afatshkurtra për manaxhimin e fitimeve.

Dhe së fundmi shohim hipotezën e tretë. Për të përcaktuar manaxhimin e ulët që i bën

njësia ekonomike aktiveve dhe detyrimeve afatshkurtra të saj shohim lidhjen ndërmjet

aktiveve dhe detyrimeve afatshkurtra me mjetet monetare neto nga aktivitetet e

shfrytëzimit. Për këtë ndërtojmë ekuacionet përkatëse të regresionit linear të shumëfishtë

për secilin rast, ku variabli i varur është në rastin e parë aktivet dhe detyrimet

afatshkurtra, ndërsa në rastin e dytë është mjetet monetare neto nga aktivitetet e

shfrytëzimit. Variablat e pavarur janë të njëjtë për të dy ekuacionet dhe janë përkatësisht:

madhësia, rritja, leva financiare, ndryshimi i detyrimeve totale dhe qarkullimi i totalit të

aktiveve. Edhe në këtë ekuacion të regresionit të shumëfishtë nuk janë marrë parasysh

variablat e pavarur të emetimit, auditimit, shkëmbimit, listimit dhe mbylljes, që ndodhen

tek modeli Barth. Arsyet janë të njëjta sikurse në hipotezën e parë dhe të dytë.

Fillimisht ndërtojmë tabelën e të dhënave statistikore në lidhje me këta variabla:


shumëfishtë.


Standard

Minimumi Maksimumi

ADRR 703 -0.00936939 0.0113453 0.453190 -10.0127 1.94706

MMASH 612 5.23576e+0

06

1.85945e+00

7

4.31943e+

007

1.57037e+00

8

3.26822e+007

MADHESIA 700 17.9635 17.7993 1.66157 12.3792 22.7706

RRITJA 700 0.107236 -0.0293135 1.00944 -1.00000 16.8599

LEVAFINAN

CIARE

700 3.34698 1.10557 11.8585 -53.8945 177.440

ΔDETYRIM 698 0.110871 0.0238437 0.637662 -1.00000 7.43324


86

E TOTALE

QARKULLI

MIIAKTIVE

VE

700 1.71854 0.572892 18.6883 0.000000 473.939





Pas kësaj ndërtojmë ekuacionet e regresionit të shumëfishtë në lidhje me ADRR dhe

MMASH. Fillojmë me të parin i cili do të jetë i trajtës:

ADRR = α0 + α1MADHËSIAit + α2RRITJAit + α3LEVA FINANCIAREit +

α4ΔDETYRIME TOTALEit + α5QARKULLIMI I AKTIVEVEit + Ԑit

Ku:

ADRR janë aktivet dhe detyrimet afatshkurtra që janë të barabarta me ndryshesën e të

ardhurës neto me mjetet monetare neto nga aktivitetet e shfrytëzimit







të aktiveve

Pas vlerësimit të regresionit linear, rezultatet treguan që modeli është domethënës (p =

0.03); megjithatë variablat rritja, leva financiare dhe ndryshimi i detyrimeve nuk janë

statistikisht domethënës. Pasi heqim variablat jodomethënës e ribëjmë edhe një herë

analizën e regresionit të shumëfishtë, ku rezulton, se modeli është mjaft kuptimplotë,

(F(2,696) = 5.93, p = 0.003) dhe R2 i rregulluar është 3%. Variablat domethënës dhe

marxhinalisht domethënës që mbeten në model janë madhësia (p = 0.0099) dhe

qarkullimi i aktiveve (p = 0.0739). Madhësia ka lidhje pozitive me aktivet dhe detyrimet

afatshkurtra, ndërsa qarkullimi kanë lidhje negative me to. Ekuacioni i regresionit të

shumëfishtë paraqitet si më poshtë:

ADRR = 1.16 + 0.02MADHËSIAit - 0.002QARKULLIMI I AKTIVEVEit + Ԑit (3)

Lidhja e mësipërme mes faktorëve që ndikojnë tek aktivet dhe detyrimet afatshkurtra do

të thotë që, nëse madhësia e firmës rritet me një njësi duke mbajtur faktorët e tjerë

konstantë, rritja e aktiveve dhe detyrimeve afatshkurtra do të jetë me 0.02 njësi, ose me


87

2%. Ndërsa nëse njësia ekonomike e rrit qarkullimin e aktiveve të saj me një njësi duke i

mbajtur faktorët e tjerë konstantë atëherë zvogëlimi i aktiveve dhe detyrimeve

afatshkurtra do të jetë me 0.002 njësi ose 0.2%. Ndërsa në lidhje me vlerën e koefiçentit

R2

shumë të ulët, tregon që variablat e pavarur të marrë në studim shpjegojnë vetëm 3%

të variablit të varur, ndërsa pjesa tjetër shpjegohet nga variabla të tjerë që mund të jenë

variabla cilësorë si p.sh.: kontratat e lidhura nga njësia me të tretët, mjedisi ku operon

njësia ekonomike etj.

Pas vlerësimit të regresionit linear të shumëfishtë për aktivet dhe detyrimet afatshkurtra

vlerësojmë regresionin për mjetet monetare neto nga aktivitetet e shfrytëzimit.

MMASH = α0 + α1MADHËSIAit + α2RRITJAit + α3LEVA FINANCIAREit +


Ku:








të aktiveve


domethënës (p = 0.003); megjithatë variablat rritja, leva financiare, ndryshimi i

detyrimeve dhe qarkullimi i aktiveve totale nuk janë statistikisht domethënës. Pasi heqim

variablat jo domethënës e ribëjmë edhe një herë analizën e regresionit të shumëfishtë, ku

rezulton që modeli është mjaft domethënës (F(2,608) = 11.06, p = 0.000) dhe R2 i

rregulluar është 3%. Variabli domethënës që mbetet në model është madhësia (p <

0.0001) Madhësia ka lidhje pozitive me mjetet monetare neto nga aktivitetet e

shfrytëzimit. Ekuacioni i regresionit linear të thjeshtë paraqitet si më poshtë:

MMASH = -7.8 x 107

+ 4.7 x 106 MADHËSIAit + Ԑit (4)

Lidhja e mësipërme mes madhësisë dhe mjeteve monetare neto nga aktivitetet e

shfrytëzimit do të thotë që, nëse madhësia e firmës rritet me një njësi atëherë mjetet

monetare neto nga aktivitetet e shfrytëzimit do të zvogëlohen me 7.3 x 107njësi. Kjo vjen

si rezultat i mënyrës së përllogaritjes së variablave. Ndërsa përsa i përket vlerës shumë të

ulët të koefiçentit R2, kjo tregon se variablat e pavarur të marrë në studim shpjegojnë 3%

të variablit mjete monetare neto nga aktiviteti i shfrytëzimit ndërsa pjesa tjetër shpjegohet


88

nga variabla të tjerë që mund të jenë: legjislacioni në fuqi, mjedisi ekonomik ku operon

njësia ekonomike etj.

Meqenëse objekt i studimit tonë janë mbetjet e dy ekuacioneve të regresionit ne

mendojmë se koefiçenti R2

i ulët nuk ndikon mbi rezultatet e analizës statistikore, pasi

edhe në modelin origjinal nuk i vihet rëndësi vlerës së tij (Barth et al., 2006).

Pas kësaj përllogarisim mbetjet e dy ekuacioneve të mësipërme të regresionit dhe

shqyrtojmë lidhjen që ekziston ndërmjet aktiveve dhe detyrimeve afatshkurtra me mjetet

monetare nga aktivitetet e shfrytëzimit. Mbetjet e ekuacioneve u morën për ato raste që

kishte mbetje tek të dy, të tjerat u eleminuan. Më poshtë jepet një paraqitje grafike për të

parë lidhjen ndërmjet aktiveve dhe detyrimeve afatshkurtra me mjetet monetare neto nga

aktiviteti i shfrytëzimit.

Figura 4.5. Lidhja ndërmjet aktiveve dhe detyrimeve afatshkurtra me mjetet

monetare neto nga aktivitetet e shfrytëzimit


Për të shqyrtuar lidhjen, që ekziston ndërmjet këtyre dy treguesve, kemi llogaritur

koeficientin Spearman ndërmjet mbetjeve të secilit prej ekuacioneve të mësipërme.

Koeficienti Spearman është një matës statistikor i cili vlerësohet për të parë fortësinë e

lidhjes monotonike ndërmjet dy llojeve të të dhënave. Ky koefiçent shënohet rs dhe merr

vlera në intervalin: -1 ≤ rs ≤ 1

Sipas vlerave11 që merr ky koeficient përcaktohet edhe lloji i lidhjes, si më poshtë:

11

Shifrat janë në vlera absolute


89

a) 0.00 – 0.19 lidhje shumë e dobët

b) 0.20 – 0.39 lidhje e dobët

c) 0.40 – 0.59 lidhje e moderuar

d) 0.60 – 0.79 lidhje e fortë

e) 0.80 – 1.00 lidhje shumë e fortë

Nga përpunimi i të dhënave, u pa që koefiçenti i lidhjes ishte – 0.031. Ky koefiçent

tregon një lidhje shumë të dobët negative ndërmjet aktiveve dhe detyrimeve afatshkurtra

me mjetet monetare neto nga aktivitetet e shfrytëzimit. Pra me pak fjalë mund të themi,

se vërtetohet hipoteza alternative, e cila thotë, se aplikimi i SKK-ve shoqërohet me një

manaxhim të ulët të aktiveve dhe detyrimeve afatshkurtra. Kjo tregon që në pasqyrat

financiare nuk ka manaxhim të fitimeve dhe cilësia e informacionit kontabël është e lartë.

Si përfundim në tabelën 4.10 jepen në mënyrë të përmbledhur konkluzionet në lidhje me

hipotezat e studiuara për njësitë ekonomike që zbatojnë SKK-të:

Tabela 4.10. Përfundimet e analizës statistikore në lidhje me njësitë që zbatojnë

SKK-të

Hipotezat Pranohet Hipoteza Bazë/ Hipoteza

Alternative

Përfundime

Hipoteza 1 Pranohet Hipoteza Bazë:

H0,1. Aplikimi i SKK-ve nuk

shoqërohet me një variancë të lartë të

të ardhurës neto.

Kjo tregon që në pasqyrat

financiare të ndërtuara sipas

SKK-ve ka manaxhim të

fitimeve, dmth ka cilësi të ulët

të informacionit kontabël.

Hipoteza 2 Pranohet Hipoteza Alternative:

Ha,2. Aplikimi i SKK-ve do të sjellë

paqëndrueshmëri të fitimeve

krahasuar me fluksin e mjeteve

monetare neto nga aktivitetet e

shfrytëzimit.



SKK-ve nuk ka manaxhim të

fitimeve me anë të aktiveve dhe

detyrimeve afatshkurtra, dmth

cilësia e informacionit kontabël

është e lartë


Ha.3. Aplikimi i SKK-ve shoqërohet

me një manaxhim të ulët të aktiveve

dhe detyrimeve afatshkurtra nga

njësia ekonomike.



SKK-ve nuk ka manaxhim të

fitimeve me anë të aktiveve dhe



është e lartë.


90

4.2 Analiza e njësive ekonomike që përdorin standardet ndërkombëtare të

kontabilitetit

4.2.1 Karakteristika të përgjithshme të kampionit të zgjedhur

Për të vërtetuar hipotezat e ngritura në kapitullin e mëparshëm, janë marrë në studim 22

njësi ekonomike, që zbatojnë SNK (SNRF)-të për ndërtimin e pasqyrave financiare.

Kampioni i marrë në studim ishte i rastësishëm. Pasqyrat financiare të këtyre njësive

ekonomike u siguruan nga Qendra Kombëtare e Biznesit dhe nga faqet e internetit të disa

prej kompanive. Duke u nisur nga ligji nr. 9228, “Për kontabilitetin dhe pasqyrat

financiare”, dimë që SNK (SNRF)-të zbatohen nga të gjitha njësitë të cilat janë të listuara

në bursa dhe kryejnë veprimtari me interes publik siç janë: bankat, shoqëritë e sigurimeve

etj dhe njësitë e mëdha, që plotësojnë kriteret e lartpërmendura. Për këtë kemi marrë në

studim 13 banka, 3 unione të mikrokreditit, 4 shoqëri sigurimesh dhe 2 njësi ekonomike

me të ardhura të larta. Shpërndarja jepet në figurën e mëposhtme:

Figura 4.6. Njësitë ekonomike sipas llojit të aktivitetit


Për njësitë e marra në studim kemi gjithsej rreth 120-130 observime ngaqë mungojnë

shumë të dhëna. Mungesat më shumë i përkasin viteve të ndryshme. Për të realizuar një

analizë sa më të saktë, në lidhje me ekuacionet e regresionit të shumëfishtë, u hoqën

observimet që paraqitnin vrojtime ekstreme, sepse ndikonin në përkeqësimin e

ekuacionit. U mbajtën observime të cilat kishin të dhëna nga -200% deri në 200%. Pas

heqjes së këtyre vrojtimeve ekstreme kemi studiuar rreth 100 observime.


91

4.2.2 Hipotezat dhe pyetja kërkimore

Sikurse e thamë në kapitullin e mëparshëm për t’iu përgjigjur pyetjes kërkimore kemi

ngritur hipotezat e punimit. Këto hipoteza priten të vërtetohen me anën e modelit të

regresionit të shumëfishtë që do të ndërtohet duke u bazuar tek Modeli Barth. Për secilën

prej hipotezave të ngritura në kapitullin e mëparshëm do të ndërtojmë një hipotezë bazë

dhe një hipotezë alternative. Hipotezat e studimit janë si më poshtë për lidhjen që

ekziston ndërmjet aplikimit të SNK (SNRF)-ve dhe manaxhimit të fitimeve:

H0,1. Aplikimi i SNK (SNRF)-ve nuk shoqërohet me një variancë të lartë të të ardhurës

neto.

Ha,1. Aplikimi i SNK (SNRF)-ve shoqërohet me një variancë të lartë të të ardhurës neto.

H0,2. Aplikimi i SNK (SNRF)-ve nuk do të sjellë paqëndrueshmëri të fitimeve krahasuar

me fluksin e mjeteve monetare neto nga aktivitetet e shfrytëzimit.

Ha,2. Aplikimi i SNK (SNRF)-ve do të sjellë paqëndrueshmëri të fitimeve krahasuar me


H0,3. Aplikimi i SNK (SNRF)-ve nuk shoqërohet me një manaxhim të ulët të aktiveve dhe


Ha.3. Aplikimi i SNK (SNRF)-ve shoqërohet me një manaxhim të ulët të aktiveve dhe


Për secilën prej hipotezave të ngritura duhet të ndërtohen ekuacionet e regresionit dhe të

gjenden mbetjet e tyre për të vlerësuar variancën e secilit prej faktorëve.

Në lidhje me hipotezën e parë, në qoftë se ka variancë të lartë të raportit të ndryshimit të

të ardhurës neto me totalin e aktiveve pas aplikimit të SNK (SNRF)-ve, atëherë do të

themi që pasqyrat financiare nuk kanë manaxhim të fitimeve dhe rrjedhimisht shfaqin

cilësi të lartë të informacionit kontabël.

Në lidhje me hipotezën e dytë, në qoftë se ka variancë të lartë të raportit të variancës së

ndryshimit të të ardhurës neto me variancën e ndryshimit të mjeteve monetare neto nga

aktivitetet e shfrytëzimit pas aplikimit të SNK (SNRF)-ve, atëherë në pasqyrat financiare

nuk ka manaxhim të fitimeve dhe rrjedhimisht cilësia e informacionit kontabël është e

lartë.

Në lidhje me hipotezën e tretë, në qoftë se ekziston një manaxhim i ulët i aktiveve dhe

detyrimeve afatshkurtra nga njësia ekonomike pas aplikimit të SNK (SNRF)-ve, atëherë

në pasqyrat financiare nuk ka manaxhim të fitimeve dhe rrjedhimisht cilësia e

informacionit kontabël është e lartë.


92

5.2.3 Testimi i hipotezave dhe interpretimi i rezultateve të studimit

Për të analizuar lidhjen ndërmjet variablit të varur me variablat e pavarur kemi përdorur

analizën e regresionit linear të shumëfishtë, metodën e zakonshme të katrorëve më të

vegjël.

Në analizë janë marrë të dhëna për të gjithë variablat nga viti 2005 – 2014. Siç e sqaruam

më sipër gjithsej kemi rreth 120 - 130 vrojtime për secilin variabël.

Duke u nisur nga modeli Barth kemi përcaktuar për secilën hipotezë variablin e varur dhe

variablat e pavarur. Kemi paraqitur matricën e korrelacionit të këtyre variablave për të

parë nëse ka multikolinearitet dhe më pas kemi ndërtuar ekuacionet e regresionit të

shumëfishtë. Për të shqyrtuar variancën e variablit të pavarur kemi shqyrtuar variancën e

mbetjeve të secilit prej regresioneve. Për këtë kemi përdorur analizën e variancës

ANOVA. Më pas kemi parë pranimin e hipotezës bazë apo alternative sipas rasteve.

Le të fillojmë me hipotezën e parë. Për të përcaktuar variancën e të ardhurës neto

ndërtojmë ekuacionin e parë të regresionit linear të shumëfishtë ku variabli i varur është

ndryshimi i raportit të të ardhurës neto me totalin e aktiveve, ndërsa variablat e pavarur

janë: madhësia, rritja, leva financiare, ndryshimi i detyrimeve totale, qarkullimi i totalit të

aktiveve dhe mjetet monetare nga veprimtaria e shfrytëzimit. Variablat e tjerë të pavarur

të modelit Barth siç janë: emetimi, shkëmbimi, listimi dhe mbyllja nuk janë marrë

parasysh pasi në Shqipëri nuk ka një bursë në të cilën mund të merren të dhënat që

kërkohen nga ky model. Auditimi i të gjitha njësive ekonomike të cilat zbatojnë SNK

(SNRF)-të, të marra në shqyrtim, është bërë nga njëra prej katër njësive audituese më të

mëdha në botë, kështu që variabli auditimi nuk kishte efekt në ekuacion. Në rastin e

variablit të pavarur të madhësisë do të marrin në studim logaritmin natyror të vlerës totale

të aktiveve, ngaqë ky variabël ka vlera të ndryshme për njësi ekonomike të ndryshme.



shumëfishtë.


Standard

Minimumi Maksimumi

ΔEAN 121 -0.0134195 0.000633479 0.124087 -1.35067 0.0771301

MADHESIA 121 24.4313 24.4116 1.86666 20.6846 28.8269

RRITJA 121 0.0920537 0.0730607 0.265473 -0.998945 0.985462

LEVAFINAN

CIARE

121 6.58498 6.22065 4.62210 0.0755369 19.3822

ΔDETYRIM

E TOTALE

121 0.144439 0.111501 0.253661 -0.998505 1.07988

QARKULLI

MIIAKTIVE

VE

121 0.206993 0.0785447 0.251017 0.00866263 1.21983

MMASH 121 3.41e+009 6.53e+008 6.60e+010 6.098e+011 2.598e+011


93



ndërmjet variablave kemi probleme të multikolinearitetit. Matrica e korrelacionit jepet

më poshtë:

Tabela 4.12. Matrica e korrelacionit të variablave të pavarur

MADHESIA RRITJA LEVA

FINANCIARE

ΔDETYRIM

ETOTALE

QARKULLI

MI I

AKTIVEVE

1.0000 -0.0254 0.4767 -0.0590 -0.4939 MADHESIA

1.0000 0.2750 0.5080 0.1534 RRITJA

1.0000 0.0643 -0.5888 LEVA

FINANCIARE

1.0000 0.0728 ΔDETYRIME

TOTALE

1.0000 QARKULLIMI

I AKTIVEVE

MMASH

0.0514 MADHESIA

-0.1640 RRITJA

0.1469 LEVA

FINANCIARE

0.0010 IDETYRIME

TOTALE

-0.0630 QARKULLIMI

IAKTIVEVE

1.0000 MMASH Burimi: Analiza e të dhënave primare

Nga tabela 4.12, shihet që asnjë nga koefiçentët e korrelacionit nuk është jashtë intervalit

[-0.7;0.7], prandaj do të proçedohet me regresionin e shumëfishtë.

Regresioni i shumëfishtë do të jetë i trajtës:

ΔEAN = α0 + α1MADHËSIAit + α2RRITJAit + α3LEVA FINANCIAREit +


α6MMASHit + Ԑit

Ku:

ΔEAN është ndryshimi i të ardhurës neto me totalin e aktiveve



94






të aktiveve



domethënës (p = 0.000); megjithatë variablat qarkullimi i aktiveve dhe mjetet monetare

nga aktivitetetet e shfrytëzimit nuk janë statistikisht domethënës. Pasi heqim variablat jo

domethënës e ribëjmë edhe një herë analizën e regresionit të shumëfishtë, ku rezulton që

modeli është mjaft domethënës (F(2,118) = 16.32, p = 0.000) dhe R2 i rregulluar është

20.3%. Variablat domethënës që mbetën në model janë rritja (p = 0.0061) dhe ndryshimi

i detyrimeve (p = 0.0048). Rritja dhe ndryshimi në detyrime kanë lidhje pozitive me

ndryshimin e të ardhurës neto. Ekuacioni i regresionit të shumëfishtë paraqitet si më

poshtë:

ΔEAN = -0.04 + 0.12RRITJAit + 0.13ΔDETYRIME TOTA Eit + Ԑit (5)


thotë që, nëse njësia ekonomike i rrit shitjet e saj me një njësi duke i mbajtur faktorët e

tjerë konstantë atëherë rritja e të ardhurës neto do të jetë me 0.12 njësi ose 12%. Ndërsa

nëse njësia ekonomike i rrit detyrimet totale të saj me një njësi duke i mbajtur faktorët e

tjerë konstantë atëherë zvogëlimi i të ardhurës neto do të jetë me 0.13 njësi ose 13%.

Ndërsa përsa i përket koefiçentit R2

i rregulluar i ulët, kjo tregon që variablat e pavarur

shpjegojnë 20.3% të variablit të varur. Pjesa tjetër shpjegohet nga variabla të tjerë siç

mund të jenë: legjislacioni tatimor dhe tregtar, mjedisi ekonomik ku operon njësia

ekonomike, varianca e lartë e faktorëve të marrë në studim etj. Megjithatë mund të themi

që ky koefiçent nuk e ul cilësinë e analizës së kryer, pasi ne jemi të interesuar për

variancën e mbetjeve të regresioneve dhe jo për regresionin në veçanti. Kështu është

vepruar edhe tek modeli Barth, në asnjë regresion nuk trajtohen koefiçentët R2.


mbetjeve të tij, që tregon saktësisht edhe variancën e ndryshimit të të ardhurës neto. Për

të vlerësuar variancën e mbetjeve duhet të kemi parasysh që njësitë të cilat kemi marrë në

studim i kanë përdorur SNK (SNRF) që nga viti 2005 e në vazhdim. Prandaj në këtë rast

do të përdorim vetëm analizën me testin ANOVA. Më poshtë jepen tabelat përkatëse që

tregojnë karakteristikat e përgjithshme statistikore të mesatares dhe variancës dhe

analizën ANOVA në lidhje me variancat:


95


variancës së tyre


2007 87 -0.0054 0.000224663

2008 24 -0.00818 1.95266E-06

2009 25 -0.00998 4.4691E-06

2010 37 -0.01298 4.58987E-05

2011 130 -0.00809 3.09832E-05

2012 129 -0.00945 7.79765E-05

2013 126 -0.03508 0.010353628



Burimi i

variancës

Shuma e

katrorëve

Shkallët

e lirisë

Mesatarja


Ndërmjet

grupeve 0.215705 7 0.030815 2.831093 0.009438985 2.093913

Brenda

grupit 1.197296 110 0.010885

Totali 1.413001 117 Burimi: Analiza e të dhënave primare

Nga tabela 4.13 shohim që ka variancë të ndryshimit të të ardhurës neto gjë që tregon se

vërtetohet hipoteza alternative. Pra pasqyrat financiare nuk kanë manaxhim të fitimeve

dhe rrjedhimisht cilësia e informacionit kontabël në to është e lartë.




Nga tabela 4.14 shohim që F > Fkritike ; pra 2.83 > 2.09 dhe p < α pra 0.009 < 0.01. Kjo do

të thotë që hipoteza bazë refuzohet dhe pranohet ajo alternative, pra mesataret

ndryshojnë gjatë viteve. Në lidhje me hipotezën tonë të parë të studimit sipas kësaj

analize themi që pranohet hipoteza e parë alternative, sepse ka variancë të të ardhurës

neto gjatë viteve. Pra në pasqyrat financiare nuk ka manaxhim të fitimeve, rrjedhimisht

cilësia e informacionit kontabël gjatë aplikimit të SNK (SNRF)-ve është e lartë. Por duhet

ta kemi të qartë që përveç faktorëve të mësipërm tek cilësia e informacionit kontabël


96

ndikojnë edhe faktorë të tjerë, që janë të jashtëm si p.sh.: manaxhimi i njësive

ekonomike, legjislacioni në fuqi, strutura e kapitalit etj.

Kalojmë tani tek shqyrtimi i hipotezës së dytë. Variancën e të ardhurës neto dhe mbetjeve

të saj e marrim të gatshme nga shqyrtimi i hipotezës së parë. Tani na duhet të vlerësojmë

variancën e ndryshimit të mjeteve monetare neto nga aktiviteti i shfrytëzimit. Për të

përcaktuar variancën e ndryshimit të mjeteve monetare neto nga aktiviteti i shfrytëzimit

ndërtojmë ekuacionin e dytë të regresionit linear të shumëfishtë ku variabli i varur është

ndryshimi i raportit të mjeteve monetare neto nga aktiviteti i shfrytëzimit me totalin e

aktiveve, ndërsa variablat e pavarur janë: madhësia, rritja, leva financiare, ndryshimi i

detyrimeve totale, qarkullimi i totalit të aktiveve dhe mjetet monetare neto nga

veprimtaria e shfrytëzimit. Variablat e tjerë të pavarur të modelit Barth siç janë: emetimi,

shkëmbimi, listimi dhe mbyllja nuk janë marrë parasysh pasi në Shqipëri nuk ka një

bursë në të cilën mund të merren të dhënat që kërkohen nga ky model. Auditimi i të gjitha

njësive ekonomike të cilat zbatojnë SNK (SNRF)-të, të marra në shqyrtim, është bërë nga

njëra prej katër njësive audituese më të mëdha në botë, kështu që variabli auditimi nuk

kishte efekt në ekuacion.



shumëfishtë.


Standard

Minimumi Maksimumi

ΔMMASH 121 1.14887 0.00672368 12.6608 -0.229211 139.263

MADHESIA 121 24.4313 24.4116 1.86666 20.6846 28.8269

RRITJA 121 0.0920537 0.0730607 0.265473 -0.998945 0.985462

LEVAFINAN

CIARE

121 6.58498 6.22065 4.62210 0.0755369 19.3822

ΔDETYRIM

E TOTALE

121 0.144439 0.111501 0.253661 -0.998505 1.07988

QARKULLI

MIIAKTIVE

VE

121 0.206993 0.0785447 0.251017 0.00866263 1.21983

MMASH 121 3.41278e+0

09

6.53369e+00

8

6.60424e+

010

6.09865e+01

1

2.59758e+011


Më pas, për të testuar hipotezën ndërtojmë matricën e korrelacionit për të parë nëse



Tani vazhdojmë me regresionin e shumëfishtë, i cili do të jetë i trajtës:


97

ΔMMASH = α0 + α1MADHËSIAit + α2RRITJAit + α3LEVA FINANCIAREit +


α6MMASHit + Ԑit

Ku:

ΔMMASH është ndryshimi i raportit të mjetit monetar neto nga aktivitetet e shfrytëzimit

me totalin e aktiveve







të aktiveve



domethënës (p = 0.000); megjithatë variablat qarkullimi i aktiveve dhe mjetet monetare

neto nga aktivitetetet e shfrytëzimit nuk janë statistikisht domethënës. Pasi heqim

variablat jo domethënës e ribëjmë edhe një herë analizën e regresionit të shumëfishtë, ku

rezulton që modeli është mjaft domethënës (F(2, 118) = 15.41, p = 0.000) dhe R2 i

rregulluar është 19.4%. Variablat domethënës që mbetën në model janë rritja (p = 0.0008)

dhe ndryshimi i detyrimeve totale (p = 0.0000). Rritja dhe ndryshimi i detyrimeve totale

kanë një lidhje negative me ndryshimin e mjeteve monetare neto nga aktivitetet e

shfrytëzimit. Ekuacioni i regresionit të shumëfishtë paraqitet si më poshtë:

ΔMMASH = 4.28 – 10.8RRITJAit - 14.8ΔDETYRIME TOTA Eit + Ԑit (6)

Lidhja e mësipërme mes faktorëve që ndikojnë tek ndryshimi i mjeteve monetare neto

nga aktivitetet e shfrytëzimit do të thotë që, nëse rritja e njësisë ekonomike bëhet me një

njësi duke mbajtur faktorët e tjerë konstantë, zvogëlimi i mjeteve monetare neto nga

aktivitetet e shfrytëzimit do të jetë me 10.8 njësi. Ndërsa nëse detyrimet totale të njësisë

ekonomike rriten me një njësi duke i mbajtur faktorët e tjerë konstantë atëherë zvogëlimi

i mjeteve monetare neto nga aktiviteti i shfrytëzimit do të jetë me 14.8 njësi. Lidhja

negative ndërmjet mjeteve monetare neto nga aktivitetet e shfrytëzimit me rritjen (shitjet)

tregon që shitjet janë realizuar me arkëtime të mëvonshme dhe jo me mjete monetare në

dorë. Ndërsa përsa i përket lidhjes negative të mjeteve monetare nga aktivitetet e

shfrytëzimit me ndryshimin në detyrime tregon që njësia ekonomike ka hyrje të mjeteve

monetare të saj kur debitorët e saj shlyejnë detyrimet. Pra të dyja lidhjet janë normale.

Ndërsa koefiçenti R2

i ulët tregon që variablat e pavarur të marrë në shqyrtim shpjegojnë


98

19.4% të variablit të varur, ndërsa pjesa tjetër shpjegohet nga faktorë të tjerë si: mjedisi

ku operon njësia ekonomike, legjislacioni etj. Por ky koefiçent i ulët nuk cënon cilësinë e

studimit, pasi ne na interesojnë mbetjet e regresionit dhe jo regresioni në veçanti. Kjo

shihet edhe nga mungesa e koefiçentëve R2

në modelin Barth.


mbetjeve të tij, që tregon saktësisht edhe variancën e ndryshimit të mjeteve monetare neto

nga aktivitetet e shfrytëzimit.

logarisim raportin e mbetjeve të ΔEAN me ΔMMASH. Në këtë rast duhet të kemi

parasysh që raporti i mbetjeve është llogaritur sipas të dhënave panel, që janë të dhëna

sipas njësive ekonomike dhe viteve. Aty ku mungojnë të dhënat për njërën nga anët e

raportit, janë hequr përllogaritjet.

Për të parë variancën e raportit menduam të përdorim përsëri analizën e variancës

ANOVA. Më poshtë jepen tabelat përkatëse që tregojnë karakteristikat e përgjithshme

statistikore të mesatares dhe variancës së raportit dhe analizën ANOVA në lidhje me

variancat:


variancës së tyre


2007 9 -0.0054 0.000224663

2008 7 -0.00818 1.95266E-06

2009 10 -0.00998 4.4691E-06

2010 11 -0.01298 4.58987E-05

2011 18 -0.00809 3.09832E-05

2012 21 -0.00945 7.79765E-05

2013 21 -0.03508 0.010353628



Burimi i

variancës

Shuma e

katrorëve

Shkallët

e lirisë

Mesatarja

në katror F

Vlera e

p F-kritike

Ndërmjet

grupeve 0.011605 7 0.001658 0.851814024 0.5471 2.093913

Brenda

grupit 0.214093 110 0.001946


Nga tabela 4.16 shohim që gjatë viteve 2007 – 2014 ka një variancë të lartë të raportit të

ndryshimit të të ardhurës neto me ndryshimin e mjeteve monetare neto nga aktivitetet e


99

shfrytëzimit. Kjo gjë që tregon se pasqyrat financiare nuk kanë manaxhim të fitimeve dhe

rrjedhimisht cilësia e tyre është e lartë.




Nga tabela 4.17 shohim që F < Fkritike ; pra 0.85 < 2.09. Kjo do të thotë që hipoteza bazë

pranohet, pra mesataret nuk ndryshojnë gjatë viteve. Në lidhje me hipotezën tonë të dytë

të studimit sipas kësaj analize themi që pranohet hipoteza bazë, sepse nuk ka ndryshim në

raportin e ndryshimit të të ardhurës neto me ndryshimin e mjeteve monetare neto nga

aktivitetet e shfrytëzimit. Pra në pasqyrat financiare ka manaxhim të fitimeve,

rrjedhimisht cilësia e informacionit kontabël gjatë aplikimit të SNK (SNRF)-ve është e

ulët. Kjo gjë bie ndesh me përfundimet që nxorrëm tek hipoteza e parë. Sipas mendimit

tonë profesionistët kontabël shqiptarë përdorin aktivet dhe detyrimet afatshkurtra për

manaxhimin e fitimeve.

Dhe së fundmi shohim hipotezën e tretë. Për të përcaktuar nëse në njësinë ekonomike ka

manaxhim të ulët të aktiveve dhe detyrimeve afatshkurtra pas hyrjes së SNK (SNRF)-ve

duhet të shqyrtojmë lidhjen ndërmjet aktiveve dhe detyrimeve afatshkurtra me mjetet

monetare neto nga aktiviteti i shfrytëzimit. Për këtë ndërtojmë ekuacionet përkatëse të

regresionit linear të shumëfishtë për secilin rast, ku variabli i varur është në rastin e parë

aktivet dhe detyrimet afatshkurtra, ndërsa në rastin e dytë është mjetet monetare neto nga

aktivitetet e shfrytëzimit. Variablat e pavarur janë të njëjtë për të dy ekuacionet dhe janë

përkatësisht: madhësia, rritja, leva financiare, ndryshimi i detyrimeve totale dhe

qarkullimi i totalit të aktiveve. Variablat e tjerë të pavarur të modelit Barth siç janë:

emetimi, shkëmbimi, listimi dhe mbyllja nuk janë marrë parasysh pasi në Shqipëri nuk ka

një bursë në të cilën mund të merren të dhënat që kërkohen nga ky model. Auditimi i të

gjitha njësive ekonomike të cilat zbatojnë SNK (SNRF)-të, të marra në shqyrtim, është

bërë nga njëra prej katër njësive audituese më të mëdha në botë, kështu që variabli

auditimi nuk kishte efekt në ekuacion.



shumëfishtë.


Standard

Minimumi Maksimumi

ADRR 121 -0.0165959 -0.0177445 0.0890758 -0.331224 0.247323

MMASH 121 3.41278e+0

09

6.53369e+00

8

6.60424e+

010

6.09865e+01

1

2.59758e+011

MADHESIA 121 24.4313 24.4116 1.86666 20.6846 28.8269

RRITJA 121 0.0920537 0.0730607 0.265473 -0.998945 0.985462


100

LEVAFINAN

CIARE

121 6.58498 6.22065 4.62210 0.0755369 19.3822

ΔDETYRIM

E TOTALE

121 0.144439 0.111501 0.253661 -0.998505 1.07988

QARK I

AKTIVEVE

121 0.206993 0.0785447 0.251017 0.00866263 1.21983





Pas kësaj ndërtojmë ekuacionet e regresionit të shumëfishtë në lidhje me ADRR dhe

MMASH. Fillojmë me të parin i cili do të jetë i trajtës:

ADRR = α0 + α1MADHËSIAit + α2RRITJAit + α3LEVA FINANCIAREit +


Ku:

ADRR janë aktivet dhe detyrimet afatshkurtra që janë të barabarta me ndryshesën e të

ardhurës neto me mjetet monetare neto nga aktivitetet e shfrytëzimit







të aktiveve


domethënës (p = 0.00); megjithatë variablat madhësia dhe leva financiare nuk janë

statistikisht domethënës. Pasi heqim variablat jo domethënës e ribëjmë edhe një herë

analizën e regresionit të shumëfishtë, ku rezulton që modeli është mjaft domethënës

(F(3,117) = 7.67, p = 0.003) dhe R2 i rregulluar është 14%. Variablat domethënës dhe

marxhinalisht domethënës që mbeten në model janë ndryshimi i detyrimeve totale (p =

0.0001) dhe qarkullimi i aktiveve (p = 0.0253). Të dy këto variabla kanë lidhje ngative

me aktivet dhe detyrimet afatshkurtra. Ekuacioni i regresionit të shumëfishtë paraqitet si

më poshtë:

ADRR = 0.11 - 0.12ΔDETYRIME TOTA Eit - 0.07QARKULLIMI I AKTIVEVEit +

Ԑit (7)


101

Lidhja e mësipërme mes faktorëve që ndikojnë tek aktivet dhe detyrimet afatshkurtra do

të thotë që, nëse ndryshimi në detyrimet totale rritet me një njësi duke mbajtur faktorët e

tjerë konstantë atëherë zvogëlimi i aktiveve dhe detyrimeve afatshkurtra do të jetë me

0.12 njësi, ose me 12%. Ndërsa nëse njësia ekonomike e rrit qarkullimin e aktiveve të saj

me një njësi duke i mbajtur faktorët e tjerë konstantë atëherë zvogëlimi i aktiveve dhe

detyrimeve afatshkurtra do të jetë me 0.07 njësi ose 7%. Lidhjet ndërmjet aktiveve dhe

detyrimeve afatshkurtra me detyrimet totale dhe qarkullimin e aktiveve janë negative nga

përllogaritjet që janë bërë për vlerësimin e variablave. Ndërsa koefiçenti i ulët R2

tregon

që variablat e pavarur të marrë në studim shpjegojnë 14% të variablit të varur. Por kjo

nuk ka rëndësi për studimin tonë, sepse objekt i tij janë mbetjet e regresionit linear dhe jo

regresioni në veçanti. Kjo vihet re edhe nga mungesa e koefiçentëve R2

në modelin Barth.

Pas vlerësimit të regresionit linear të shumëfishtë për aktivet dhe detyrimet afatshkurtra

vlerësojmë regresionin për mjetet monetare neto nga aktivitetet e shfrytëzimit.

MMASH = α0 + α1MADHËSIAit + α2RRITJAit + α3LEVA FINANCIAREit +


Ku:








të aktiveve

Pas vlerësimit të regresionit linear, rezultatet treguan që modeli është marxhinalisht

domethënës (p = 0.053); megjithatë variablat madhësia, ndryshimi i detyrimeve dhe

qarkullimi i aktiveve totale nuk janë statistikisht domethënës. Pasi heqim variablat jo

domethënës e ribëjmë edhe një herë analizën e regresionit të shumëfishtë, ku rezulton që

modeli është marxhinalisht domethënës (F(2,114) = 4.13, p = 0.018) dhe R2 i rregulluar

është 5%. Variablat marxhinalisht domethënës që mbeten në model janë rritja (p =

0.0222) dhe leva financiare (p = 0.0331). Rritja ka lidhje negative me mjetin monetar

neto nga aktivitetet e shfrytëzimit, ndërsa leva financiare ka lidhje pozitive me të.

Ekuacioni i regresionit linear të thjeshtë paraqitet si më poshtë:

MMASH = -1.14 x 1010

– 5.63 x 1010

RRITJAit + 3 x 109 LEVA FINANCIAREit + Ԑit

(8)


102

Lidhja e mësipërme mes faktorëve që ndikojnë tek mjetet monetare neto nga aktivitetet e

shfrytëzimit do të thotë që, nëse rritja e njësisë ekonomike bëhet me një njësi duke

mbajtur faktorët e tjerë konstantë atëherë zvogëlimi i mjetit monetar neto nga aktivitetet e

shfrytëzimit do të jetë me 5.63 x 1010

njësi. Ndërsa nëse njësia ekonomike e rrit levën

financiare të saj me një njësi duke i mbajtur faktorët e tjerë konstantë atëherë rritja e

mjetit monetar neto nga aktivitetet e shfrytëzimit do të jetë me 3 x 109 njësi. Ky ndryshim

kaq i madh në koefiçentët para variablave të pavarur shpjegohet nga njësia matëse që

kanë secili nga variablat në studim. Ndërsa koefiçenti shumë i ulët R2

tregon që variablat

e pavarur të marrë në studim shpjegojnë 5% të variablit të varur. Por për studimin tonë

kjo nuk ka rëndësi pasi ne na interesojnë mbetjet e regresionit dhe jo regresioni në

vetvete.

Pasi kemi vlerësuar mbetjet e regresioneve të mësipërme shqyrtojmë lidhjen që ekziston

ndërmjet aktiveve dhe detyrimeve afatshkurtra me mjetet monetare nga aktivitetet e

shfrytëzimit. (Mbetjet e ekuacioneve u morën për ato raste që kishte mbetje tek të dy, të

tjerat u eleminuan). Më poshtë jepet një paraqitje grafike për të parë lidhjen ndërmjet

aktiveve dhe detyrimeve afatshkurtra me mjetet monetare neto nga aktiviteti i

shfrytëzimit.

Figura 4.7. Lidhja ndërmjet aktiveve dhe detyrimeve afatshkurtra me mjetet

monetare neto nga aktivitetet e shfrytëzimit


Për të shqyrtuar lidhjen, që ekziston ndërmjet këtyre dy treguesve, kemi llogaritur

koefiçentin Spearman ndërmjet mbetjeve të secilit prej ekuacioneve të mësipërme.


103

Nga përpunimi i të dhënave u pa që koeficienti i lidhjes ishte – 0.334. Ky koefiçent

tregon një lidhje të dobët negative ndërmjet aktiveve dhe detyrimeve afatshkurtra me

mjetet monetare neto nga aktivitetet e shfrytëzimit. Pra me pak fjalë mund të themi që

vërtetohet hipoteza bazë që thotë se aplikimi i SNK (SNRF)-ve shoqërohet me një lidhje

të dobët ndërmjet aktiveve dhe detyrimeve afatshkurtra. Kjo tregon që në pasqyrat

financiare nuk ka manaxhim të fitimeve dhe cilësia e informacionit kontabël është e lartë.

Si përfundim në tabelën 4.19 jepen në mënyrë të përmbledhur konkluzionet në lidhje me

hipotezat e studiuara për njësitë ekonomike që zbatojnë SNK (SNRF)-të:

Tabela 4.19. Përfundimet e analizës statistikore në lidhje me njësitë që zbatojnë

SNK (SNRF)-të

Hipotezat Pranohet Hipoteza Bazë/ Hipoteza

Alternative

Përfundime


Ha,1. Aplikimi i SNK(SNRF)-ve

shoqërohet me një variancë të lartë të

të ardhurës neto.



SNK (SNRF)-ve nuk ka

manaxhim të fitimeve, dmth ka

cilësi të lartë të informacionit

kontabël.

Hipoteza 2 Pranohet Hipoteza Bazë:

Ha,2. Aplikimi i SNK (SNRF)-ve nuk

do të sjellë paqëndrueshmëri të

fitimeve krahasuar me fluksin e

mjeteve monetare neto nga aktivitetet

e shfrytëzimit.



SNK (SNRF)-ve ka manaxhim

të fitimeve me anë të aktiveve

dhe detyrimeve afatshkurtra,

dmth cilësia e informacionit

kontabël është e ulët


Ha.3. Aplikimi i SNK (SNRF)-ve

shoqërohet me një manaxhim të ulët

të aktiveve dhe detyrimeve

afatshkurtra nga njësia ekonomike.



SNK (SNRF)-ve nuk ka

manaxhim të fitimeve me anë të



është e lartë.

4.3 Intervistat e zhvilluara me ekspertët e fushës dhe rezultatet e tyre

Intervistat e kryera me profesionistët kontabël u bënë në mënyrë që të shihej se si

perceptohej cilësia e informacionit kontabël në Shqipëri pas hyrjes në zbatim të SKK-ve

dhe SNK (SNRF)-ve. Fillimisht u kryen intervista me nga një përfaqësues të Këshillit

Kombëtar të Kontabilitetit dhe të shoqatave të profesionistëve kontabël dhe pastaj me 6


104

profesionistë të ndryshëm kontabël nga të cilët 3 ishin ekspertë kontabël të rregjistruar

dhe 3 të tjerët kontabël të miratuar. Intervista e zhvilluar së bashku me përgjigjet e secilit

prej profesionistëve gjendet në anekset e punimit.

Profesionistët kontabël nuk donin që të bëheshin të ditur emrat e tyre prandaj i kemi

shënuar me numra dhe do të mbeten anonim. Duhet të kemi parasysh që secili nga të

intervistuarit ka një eksperiencë të gjatë në pozicionin e tij. Secili nga profesionionistët ka

një zyrë kontabël, ku mban llogaritë për një numër të madh të njësive ekonomike. Kjo

ishte edhe karakteristika e parë që u përdor në përzgjedhjen e të intervistuarve.

Më poshtë po japim në mënyrë të përmbledhur rezultatet e këtyre intervistave:

Në lidhje me pyetjen e parë mbi mendimin e tyre për cilësinë e informacionit kontabël të

gjithë shprehen se ajo është përmirësuar me kalimin e viteve, pavarësisht nga përmasat e

këtij përmirësimi. Përfaqësuesja e KKK shkon edhe më tej duke thënë se cilësia varet nga

lloji i njësive ekonomike, të mëdhatë me cilësi të lartë ndërsa të mesmet dhe të voglat me

cilësi të ulët. Ndërsa përfaqësuesi i shoqatës IEKA thotë se ka edhe shumë për të bërë në

lidhje me cilësinë, në mënyrë që ato të mos jenë të orientuara drejt biznesit, por drejt

publikut. Përfaqësuesi i shoqatës IKM e vë theksin tek pasqyrat e orientuara drejt

tatimorëve, dhe shumë pak drejt qëllimeve kontabël. Ndërsa përfaqësuesi i SHKFSH

shprehet se cilësia është e ulët ngaqë rreth 60% e tyre ndërtohet nga tatimorët. Në

përgjithësi ekspertët kontabël të rregjistruar shprehen që cilësia e informacionit kontabël

është e dobët, ndërsa kontabilistët e miratuar shprehen se cilësia është përmirësuar vit pas

viti.

Në lidhje me pyetjen e dytë mbi karakteristikat e cilësisë së informacionit kontabël të

gjithë janë të të njëjtit mendim që janë të njëjtat karakteristika që cilësohen në SKK 1 dhe

kuadrin konceptual të SNK-ve.

Në lidhje me pyetjen e tretë mbi faktorët që e ndikojnë cilësinë e informacionit kontabël

të intervistuarit shfaqën mendime të ndryshme. Sipas përfaqësueses së KKK-së faktorët

janë: qartësia e kërkesave të raportimit, proporcionaliteti i barrës së raportimit, dijet dhe

ekspertiza e profesionistëve, integriteti moral dhe profesional i tyre, kërkesat e

rregullatorëve dhe mbikqyrësve. Sipas përfaqësuesit të shoqatës IEKA ato janë:

profesionalizmi i hartuesve dhe audituesve të pasqyrave financiare, integriteti i tyre,

nevojat e përdoruesve të informacionit kontabël, standartet cilësore etj. Sipas

përfaqësuesit të shoqatës IKM faktorët janë: interesimi i njësisë ekonomike për një

informacion sa më të plotë, zbatimi i kërkesave për hartimin e pasqyrave financiare,

zhvillimi i tregjeve financiare, legjislacioni në fuqi; zbatimi dhe përmirësimi i

vazhdueshëm i tij, etj. Ndërsa sipas përfaqësuesit të shoqatës SHKFSH janë: sjellja e

profesionistëve kontabël; etike ose jo; profesionalizmi i tyre, kontrolli i organeve

shtetërore, pagesat e ulëta të kontabilistëve, shmangiet ligjore të legjislacionit tatimor nga

ai i kontabilitetit etj. Sipas ekspertëve të intervistuar faktorët listohen si më poshtë:

evazioni i lartë fiskal, mungesa e profesionalizmit si tek ekspertët ashtu edhe tek

kontabilistët e miratuar, numri i madh i pasqyrave që hartohen dhe auditohen nga i njëjti


105

profesionist, mungesa e tregjeve financiare, mospërputhja e disa prej kërkesave të

standardeve me aktet ligjore etj. Ndërsa sipas kontabilistëve të miratuar të rregjistruar

janë: edukimi i studentëve me kërkesat e standardeve si kontigjent i të ardhmes si

kontabilistë të miratuar apo si ekspertë kontabël të rregjistruar, trajnimet e bizneseve për

rritjen e cilësisë së informacionit kontabël, rritja e kërkesave në lidhje me punonjësit

tatimor dhe të QKB-së në pranimin dhe çertifikimin e pasqyrave financiare, evazioni

fiskal, etj.

Në lidhje me pyetjen e katërt mbi ndikimin e standardeve tek cilësia e informacionit

kontabël të gjithë shprehen për një ndikim pozitiv.

Në lidhje me pyetjen e pestë mbi ekzistencën e manaxhimit të fitimeve në pasqyrat

financiare dhe ndikimin e tij në cilësinë e informacionit kontabël të intervistuarit shfaqin

pothuajse të gjithë të njëjtin mendim. Ata thonë se ekziston manaxhimi i fitimeve dhe

ndikimi i tij mbi cilësinë e informacionit kontabël është negativ. Ky manaxhim i fitimeve

në njëfarë mënyre diktohet nga vetë organet tatimore. Pra edhe njëherë përmendet

ndërtimi i pasqyrave për qëllime tatimore dhe jo për qëllime kontabël. Në lidhje me

metodat e përdorura për manaxhimin e fitimeve në Shqipëri më të përdorurat janë:

mosrregjistrimi i transaksioneve që ndodhin në njësinë ekonomike, mosklasifikimi i tyre

sipas klasës së duhur, kërkesat e manaxherëve për një fitim sa më të ulët, faturat fiktive,

huatë ndaj të tretëve, detyrimet ndaj aksionerëve etj.

Në lidhje me pyetjen e gjashtë mbi ndikimin e madhësisë tek cilësia e informacionit

kontabël, të gjithë të intervistuarit shprehen se ndikon pozitivisht. Kjo do të thotë që në

njësitë e mëdha dhe në institucionet financiare cilësia e informacionit kontabël është e

lartë, ndërsa në njësitë e vogla dhe të mesme kjo cilësi lë past ë dëshiruar.

Në lidhje me pyetjen e shtatë mbi ndikimin e formës juridike të organizimit të bizneseve

mbi cilësinë e informacionit kontabël disa shprehen që ndikon e disa jo. Përkatësisht

përfaqësuesja e KKK-së dhe dy prej kontabilistëve të miratuar shprehen që nuk ndikon,

ndërsa pjesa tjetër e të pyeturve shprehen që ndikon. Ato thonë se sa më e lartë të jetë

forma juridike e njësisë ekonomike aq më e lartë është cilësia e informacionit kontabël të

saj.

Në lidhje me pyetjen e tetë mbi ndikimin e llojit të aktivitetit të njësisë ekonomike mbi

cilësinë e informacionit kontabël disa thonë që ndikon e disa të tjerë thonë që nuk ndikon.

Ata që thonë ndikon shprehen se njësitë financiare, tregtare dhe të shërbimeve janë ato që

kanë cilësi më të lartë të informacionit kontabël, ndërsa të tjerat shfaqin një cilësi më të

ulët.

Në lidhje me pyetjen e nëntë mbi institucionet që mund ta përmirësojnë cilësinë e

informacionit kontabël në Shqipëri ata shprehen se janë: KKK-ja, shoqatat e

profesionistëve kontabël, MF-ja, akademikët, Banka e Shqipërisë, Autoriteti i Mbikqyrjes

Financiare, DPT-ja, Kontrolli i Lartë i Shtetit etj.


106

Në lidhje me pyetjen e dhjetë mbi veprimet që duhet të ndërmarrin këto institucione për

përmirësimin e cilësisë, të intervistuarit shprehen në mënyra të ndryshme. Sipas

përfaqësueses së KKK-së Shqipëria i ka standardet e mira, mbetet vetëm implementimi i

tyre. Sipas përfaqësuesit të shoqatës IEKA nevojitet një koordinim i aktiviteteve të

institucioneve të mësipërme, identifikim i rasteve të ekonomisë informale, vlerësim i

situatës të sektorëve të ndryshëm të ekonomisë, lidhje të performancës së njësive

ekonomike për qëllime të ndryshme etj. Sipas përfaqësuesit te shoqatës IKM veprimet që

duhet të ndërrmerren janë: publikimi i sa më shumë udhëzuesve nga ana e KKK-së,

organizimi i sa më shumë trajnimeve nga ana e shoqatave profesionale etj. Sipas

përfaqësuesit të SHKFSH-së janë: përmirësimi i legjislacionit tatimor nga ana e MF-së,

organizimi i sa më shumë trajnimeve nga KKK, mbrojtja e profesionit kontabël nga ana e

shoqatave etj. Ndërsa ekspertët shprehen se veprimet që duhet të ndërmerren janë:

organizimi i sa më shumë trajnimeve dhe tryezave të rrumbullakëta nga KKK-ja dhe

shoqatat profesionale, nëpërmjet mospranimit nga ana e bankave të 2 bilanceve në rastet

e kredidhënies, kontroll i zbatimit të SKK-ve dhe SNK-ve nga KKK, futja në kurrikulat

universitare aplikimi praktik i standardeve, trajnimi i punonjësve tatimorë në lidhje me

standardet kontabël, aplikimi i ligjeve të kontabilitetit dhe tatimore me përpikmëri etj.

Ndërsa sipas kontabilistëve të miratuar veprimet që duhet të ndërmerren janë: rritja e

kërkesës (llogaridhënies) ndaj profesionistëve, kualifikimi i tyre, trajnimet e

herëpashershme, zvogëlimi i evazionit fiskal, trajnimi i inspektorëve tatimorë në lidhje

me SKK-të dhe SNK-të etj.

Në lidhje me pyetjen e njëmbëdhjetë mbi vlerësimin e cilësisë së informacionit kontabël

në njësitë që zbatojnë SKK-të dhe SNK-të pothuajse të gjithë kanë të njëjtin mendim.

Cilësia e informacionit kontabël në njësitë që zbatojnë SKK-të është vlerësuar me një

notë 5-6, ndërsa në njësitë që zbatojnë SNK-të cilësia vlerësohet me një notë më të lartë

se 8.

Në lidhje me pyetjen e dymbëdhjetë mbi rekomandimet që japin profesionistët kontabël

në lidhje me përmirësimin e cilësisë së informacionit kontabël janë dhënë mendime të

ndryshme. Përfaqësuesja e KKK-së shprehet se duhet të ketë sa më shumë tekste,

trajnime, kontrolle dhe publikim i detyrueshëm të pasqyrave financiare nga secila njësi.

Përfaqësuesi i shoqatës IEKA shprehet se rekomandimet e tyre janë: ngritja e kritereve të

klasifikimit për njësitë ekonomike që zbatojnë SKK dhe raportim më i thjeshtuar për

njësitë e vogla, rritja e rolit të autoriteteve rregullatore, rritja e trajnimeve për

profesionistët kontabël nga ana e organizatave profesionale, rritja e rolit të audituesve jo

thjesht ligjor por edhe atyre të pavarur, rritja e integritetit, etikës dhe parimeve morale të

profesionistëve, etj. Përfaqësuesi i shoqatës IKM shprehet se rekomandimet e tyre janë:

përmirësimi i legjislacionit tatimor që të përshtatet me ligjin e kontabilitetit, zbatimi i

plotë i standardeve jo pasqyra vetëm për tatimorët, trajnime sa më të mëdha për

inspektorët tatimorë dhe profesionistët kontabël etj. Përfaqësuesi i shoqatës SHKFSH

shprehet se rekomandimet e tyre janë: dënimi me ligj i tatimorëve që ndërtojnë pasqyra

financiare, përputhja e ligjit tatimor me atë të kontabilitetit, futja e leksioneve praktike në

universitete mbi funksionin e kontabilistit dhe detyrat e tij, futja në funksion e tregjeve

financiare në mënyrë që të kemi mundësi vlerësimi me vlerën e tregut etj. Rekomandimet


107

e ekspertëve kontabël të rregjistruar të intervistuar janë: KKK të organizojë sa më shumë

tryeza të rrumbullakëta dhe workshope, të publikojë sa më shumë udhëzues në lidhje me

zbatimin e SKK dhe SNK (SNRF), Bordi i Mbikqyrjes Publike të vihet në funksion,

shoqatat e kontabilistëve të organizojnë sa më shumë trajnime për të gjithë brezat e

kontabilistëve, bankat të mos pranojnë më 2 lloje të pasqyrave financiare, trajnime të

inspektorëve tatimorë në lidhje me kontabilitetin, përafrim i ligjit të tatimeve me atë

kontabël, aplikim i gjobave për moszbatim të SKK-ve apo SNK-ve, etj. Ndërsa

rekomandimet e kontabilistëve të miratuar të intervistuar janë: ngritja e grupeve të punës

të përbashkëta ndërmjet KKK, MF, DPT, DPD, QKR, IEKA dhe shoqatave profesionale

në hartimet, kualifikimet dhe çertifikimet e ligjeve dhe kërkesave të cilësisë së

informacionit kontabël, qartësia e pasqyrave financiare (futja e specifikimeve të veçanta

për sektorë të ndryshëm të ekonomisë etj.


108

KAPITULLI V

PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME Në këtë kapitull do të trajtohen disa përfundime në lidhje me cilësinë e informacionit dhe

raportimit financiar, faktorët që e ndikojnë atë si dhe disa rekomandime në lidhje me

përmirësimin e saj gjatë viteve të ardhshme.

Në fillim do të trajtohen konkluzionet e përgjithshme në lidhje me temën dhe më pas do

të trajtohen konkluzionet specifike që kanë të bëjnë me analizën statistikore dhe

intervistat e strukturuara të realizuara për vlerësimin e cilësisë së informacionit dhe

raportimit financiar në Shqipëri.

Pastaj do të kemi disa rekomandime të dala gjatë studimit dhe në fund kufizimet e

punimit dhe disa sugjerime në lidhje me kërkime të mëtejshme në këtë fushë.

5.1. Konkluzione të përgjithshme

Cilësia e informacionit kontabël është shkalla në të cilën informacioni kontabël në

mënyrë të saktë reflekton performancën aktuale operative të njësisë ekonomike, përdoret

për të parashikuar të ardhmen dhe ndihmon në vlerësimin e vlerës së njësisë ekonomike.

Ndërsa raportimi financiar është tërësia e informacionit që komunikohet nga kontabiliteti

financiar, në formën e tabelave, shifrave dhe fjalëve, të paraqitura sipas disa rregullave të

caktuara. Cilësia e lartë e tij është një faktor kyç për besueshmërinë e informacionit

financiar, zhvillimin ekonomik të një vendi dhe për hyrjen e investimeve të huaja në të.

Në një vend ku nuk ka cilësi të informacionit dhe raportimit financiar dhe ku nuk ka

tregje të mirëorganizuara të kapitalit edhe vështirësia e hyrjes së investimeve të huaja

është e lartë.

Faktorët që ndikojnë në një raportim financiar cilësor janë: ambjenti ekonomik ku operon

njësia ekonomike, kuadri rregullator, struktura ekonomike dhe e biznesit dhe niveli i

përgatitjes profesionale dhe i organizimit profesional.

Gjatë këtij punimi u studiuan karakeristikat cilësore të informacionit kontabël sipas SKK-

ve, kuadrit konceptual të SNK (SNRF)-ve dhe sipas GAAP-ve. Prandaj sipas SKK 1

karakteristikat cilësore të informacionit kontabël: kuptueshmëria, rëndësia dhe

materialiteti, besueshmëria dhe qëndrueshmëria dhe krahasueshmëria. Sipas kuadrit

konceptual të SNK (SNRF)-ve karakteristikat cilësore ndahen në 2 grupe: themelore dhe

rritëse. Tek të parat bëjnë pjesë: përkatësia e informacionit dhe paraqitja me besnikëri e

tij, ndërsa tek të dytat bëjnë pjesë: krahasueshmëria, verifikueshmëria, dhënia në kohë e

informacionit dhe kuptueshmëria. Dhe sipas GAAP-ve karakteristikat cilësore janë:

dobishmëria për vendimmarrësit, rëndësia, besueshmëria, verifikueshmëria, trade offs

(përzgjedhja), kufizimet dhe konservatorizmi.

Përsa i përket cilësisë së informacionit kontabël janë kryer studime të shumta në kohë të

ndryshme. Sipas njërit prej tyre, përcaktuesit e cilësisë së informacionit kontabël dhe


109

rrjedhimisht edhe të raportimit financiar janë: standardet e kontabilitetit, sistemet ligjore

dhe politike dhe nxitja që vjen nga: zhvillimi i tregjeve të kapitalit, struktura e kapitalit,

organizimi ligjor i biznesit dhe sistemi i taksave. Në lidhje me Shqipërinë standardet e

kontabilitetit që zbatohen janë SKK-të dhe SNK (SNRF)-të sipas llojit të njësive

ekonomike dhe kushteve që përmbushin ato. Përsa i përket sistemeve ligjore dhe politike

kemi një kontabilitet të organizuar me ligje të posaçme të nxjerra nga qeveria shqiptare.

Ndërsa përsa i përket nxitjeve financiare nuk kemi tregje të organizuara të kapitalit, nuk

kemi një bursë funksionale për të bërë vlerësimet në lidhje me vlerën e tregut të

elementëve të pasqyrave financiare dhe sistemi fiskal nuk ecën në të njëjtën linjë me

sistemin kontabël. Këto ndikojnë negativisht në vlerësimin e saktë të cilësisë së


Duke vazhduar në të njëjtën linjë me atë që u tha më sipër, për të vlerësuar cilësinë e

informacionit kontabël janë përdorur mënyra të ndryshme: me anë të vlerësimit të

interesit të aksionerëve, kostos së huave që përcaktojnë bankat për klientët e tyre,

manaxhimit të fitimeve, njohjes në kohë të humbjeve, përputhjes së vlerësimeve kontabël

dhe të tregut, kostos së kapitalit, informacionit konfidencial, tarifave të audituesve,

raportimit të ndërmjetëm të njësive ekonomike etj. Në këtë studim është zgjedhur të

përdoret modeli i vlerësimit të cilësisë së informacionit kontabël nëpërmjet manaxhimit

të fitimeve, si një nga metodat më të favorshme për sistemin kontabël shqiptar përsa i

përket elementëve që merr parasysh.

Meqë ne jemi një vend i Ballkanit Perëndimor dhe një vend që aderon për t’u bërë

anëtare e Bashkimit Evropian është bërë një krahasim i raportimit financiar në Shqipëri

në krahasim me këto vende. Nga ky krahasim u pa se cilësia e informacionit kontabël dhe

e raportimit financiar ishte pothuajse në të njëjtat nivele; njësitë e vogla dhe të mesme

shfaqin cilësi të ulët të raportimit financiar, ndërsa njësitë e mëdha dhe institucionet

financiare shfaqin cilësi të lartë të raportimit financiar. Faktorët që ndikojnë cilësinë e

raportimit financiar në vendet e Ballkanit Perëndimor janë: hendeku ndërmjet

legjislacionit tatimor dhe kontabël, niveli profesional i kontabilistëve dhe audituesve,

mospranimi nga ana e bankave të pasqyrave financiare si kolateral për huadhënie,

përditësimi i SNRF, mungesa e auditimit të pasyrave financiare etj.

5.2 Konkluzione në lidhje me analizën empirike dhe intervistat e realizuara

Për të kryer këtë studim, cilësinë e informacionit kontabël dhe raportimit financiar e kemi

matur nëpërmjet manaxhimit të fitimeve, sikurse tek Modeli Barth, i shqyrtuar gjatë

kapitujve të mësipërm.

Kemi aplikuar këtë model tek 150 njësi që zbatojnë SKK dhe 22 njësi që zbatojnë SNK

(SNRF)-të. Përfundimet e analizës statistikore, në përputhje me hipotezat e studimit janë

si vijojnë:

Përsa i përket hipotezës së parë që thotë se: “Aplikimi i SKK-ve shoqërohet me një

variancë të lartë të ardhurës neto.” Nga testimet e rezultateve kemi që kjo hipotezë hidhet


110

poshtë. Pra, pranohet hipoteza bazë dhe hidhet poshtë hipoteza alternative. Mund të themi

që profesionistët kontabël përdorin të ardhurën neto për manaxhimin e fitimeve.

Rrjedhimisht cilësia e informacionit kontabël është e ulët.

Në lidhje me hipotezën e dytë që thotë se: “Aplikimi i SKK-ve do të sjellë

paqëndrueshmëri të fitimeve krahasuar me fluksin e mjeteve monetare neto nga

aktivitetet e shfrytëzimit.” Nga testimet e rezultateve kemi që pranohet hipoteza

alternative dhe hidhet poshtë hipoteza bazë. Pra, profesionistët kontabël nuk përdorin

aktivet dhe detyrimet afatshkurtra për manaxhimin e fitimeve. Rrjedhimisht cilësia e

informacionit kontabël është e lartë.

Në lidhje me hipotezën e tretë që thotë se: “Aplikimi i SKK-ve shoqërohet me një

manaxhim të ulët të aktiveve dhe detyrimeve afatshkurtra nga njësia ekonomike.” Nga

testimet e rezultateve kemi që pranohet hipoteza alternative dhe hidhet poshtë hipoteza

bazë. Për mendimin tonë edhe këtu ndihet efekti i mos manaxhimit të fitimit nëpërmjet

aktiveve dhe detyrimeve afatshkurtra. Rrjedhimisht cilësia e informacionit është e lartë.

Si përfundim, mund të themi se në njësitë ekonomike që zbatojnë SKK-të manaxhimi i

fitimeve bëhet nëpërmjet të ardhurës neto, ndërsa elementët e tjerë të pasqyrës së

pozicionit financiar dhe pasqyrës së fluksit të mjeteve monetare nuk përdoren. Kjo është

një metodë që sipas intervistave të kryera me profesionistët kontabël diktohet nga

inspektorët tatimorë. Këta të fundit kontrollin e pasqyrave financiare e bëjnë duke

kontrolluar fillimisht raportin e të ardhurës neto me totalin e të ardhurave për çdo lloj

aktiviteti.

Nga rezultatet e analizës statistikore shohim gjithashtu që 2 nga 3 hipotezat janë pranuar,

pra hyrja e standardeve kombëtare të kontabilitetit ka ndikuar tek varianca e raportit të

variancës së ndryshimit të të ardhurës neto me variancën e ndryshimin të mjeteve

monetare nga aktivitetet e shfrytëzimit dhe tek lidhja negative e dobët ndërmjet aktiveve

dhe detyrimeve afatshkurtra me mjetet monetare nga aktivitetet e shfrytëzimit. Prandaj

do të themi që nuk ka manaxhim të fitimeve, gjë që do të thotë se cilësia e informacionit

kontabël është e lartë. Duke marrë parasysh edhe intervistat e zhvilluara mund të

konkludojmë që në pasqyrat financiare të ndërtuara sipas SKK-ve ka manaxhim të

fitimeve dhe cilësia e raportimit financiar është e ulët. Kjo shihet tek nota që i kanë vënë

profesionistët kontabël cilësisë së informacionit sipas SKK-ve, pothuajse të gjithë i vënë

notën 5. Por ama pothuajse të gjithë e aprovojnë që SKK-të kanë sjellë përmirësim të

cilësisë së informacionit kontabël dhe raportimit financiar. Pra mund të themi me fjalë të

tjera që nga viti në vit cilësia e informacionit kontabël është përmirësuar krejt

minimalisht pas SKK-ve.

Ndërsa në lidhje me njësitë ekonomike që përdorin SNK (SNRF)-të kemi këto rezultate.

Përsa i përket hipotezës së parë që thotë se: “Aplikimi i SNK(SNRF)-ve shoqërohet me

një variancë të lartë të të ardhurës neto.” Nga testimet e rezultateve kemi që kjo hipotezë

pranohet. Mund të themi që profesionistët kontabël nuk përdorin të ardhurën neto për

manaxhimin e fitimeve. Rrjedhimisht cilësia e informacionit kontabël është e lartë.


111

Në lidhje me hipotezën e dytë që thotë se: “Aplikimi i SNK (SNRF)-ve nuk do të sjellë

paqëndrueshmëri të fitimeve krahasuar me fluksin e mjeteve monetare neto nga

aktivitetet e shfrytëzimit.” Nga testimet e rezultateve kemi që kjo hipotezë pranohet dhe

hidhet poshtë hipoteza alternative. Profesionistët kontabël përdorin aktivet dhe detyrimet

afatshkurtra për manaxhimin e fitimeve. Rrjedhimisht cilësia e informacionit kontabël

është e ulët.

Në lidhje me hipotezën e tretë që thotë se: “Aplikimi i SNK (SNRF)-ve shoqërohet me

një manaxhim të ulët të aktiveve dhe detyrimeve afatshkurtra”. Nga testimet e rezultateve

pranohet hipoteza alternative dhe hidhet poshtë hipoteza bazë. Për mendimin tonë këtu

ndihet efekti i mos manaxhimit të fitimit nëpërmjet aktiveve dhe detyrimeve afatshkurtra.

Rrjedhimisht cilësia e informacionit është e lartë.

Si përfundim mund të themi se njësitë ekonomike që zbatojnë SNK (SNRF)-të përdorin

aktivet dhe detyrimet afatshkurtra për manaxhimin e fitimeve, por kjo gjë hidhet poshtë

nga hipoteza e tretë, e cila tregon një lidhje të dobët negative ndërmjet aktiveve dhe

detyrimeve afatshkurtra me mjetet monetare neto nga aktiviteti i shfrytëzimit. Këtu

mendojmë që rolin kryesor e luan numri i vogël i njësive të marra në shqyrtim.

Nga rezultatet e analizës statistikore shohim gjithashtu që 2 nga 3 hipotezat janë pranuar,

pra hyrja e standardeve ndërkombëtare të kontabilitetit ka ndikuar tek varianca e

ndryshimit të të ardhurës neto me totalin e aktiveve dhe tek lidhja negative e dobët

ndërmjet aktiveve dhe detyrimeve afatshkurtra me mjetet monetare nga aktivitetet e

shfrytëzimit. Prandaj do të themi që nuk ka manaxhim të fitimeve, gjë që do të thotë se

cilësia e informacionit kontabël është e lartë. Kjo është vërtetuar edhe nga intervistat që

ne kemi patur me profesionistët kontabël, të cilët e vlerësojnë cilësinë e informacionit

kontabël dhe raportimit financiar në njësitë që aplikojnë SNK (SNRF)-të në nivele

optimale, pothuajse të gjithë i kanë vendosur një notë mbi 8. Prandaj ne mendojmë që

përsa i përket pasqyrave financiare me SNK (SNRF) nuk ka manaxhim fitimesh dhe

shprehin një cilësi të lartë të raportimit financiar.

Përsa i përket faktorëve që ndikojnë në cilësinë e informacionit kontabël sipas të

intervistuarve janë: evazioni fiskal, mospërputhja e legjislacionit tatimor me atë kontabël,

manaxhimi i fitimeve, mosnjohja dhe mosrespektimi i standardeve nga një pjesë e

kontabilistëve të miratuar dhe nga një pjesë e ekspertëve, integriteti moral dhe

profesional i kontabilistëve, moskuadrimi i pasqyrave financiare ndërmjet viteve etj.

Sipas të intervistuarve madhësia e njësisë ekonomike e ndikon cilësinë e informacionit

kontabël sepse sa më e madhe të jetë njësia ekonomike aq më e lartë cilësia e saj. Kjo për

shkak të stafit të specializuar që ata mbajnë dhe kualifikimit të vijueshëm të stafit. E

kundërta ndodh me njësitë e vogla ku stafi thjesht konsiderohet kosto dhe ato përpiqen

për minimizimin e saj.

Në lidhje me ndikimin e formës juridike të organizimit të bizneseve mbi cilësinë shumica

shprehen se ndikon duke patur parasysh që njësitë ekonomike të organizuara në formën e

shoqërive aksionere shfaqin cilësi më të lartë se ato të organizuara në formën e shoqërive


112

me përgjegjësi të kufizuar apo shoqërive kolektive. Kjo për disa arsye: së pari ndarja e

pronarëve nga manaxhimi, së dyti interesimi i aksionerëve për investimin e tyre, ndarjen

e fitimeve, së treti auditimi i tyre etj. Por kjo gjë nuk vlen për njësitë publike.

Në lidhje me ndikimin e llojit të aktivitetit tek cilësia e informacionit kontabël disa

shprehen se ndikon dhe disa të tjerë jo. Mos ndikimin e tij e tregon paraqitja e saktë e

pasqyrave financiare shprehen ata që janë kundër. Ndërsa ato që janë pro shprehen se

cilësi më të lartë shfaqin njësitë financiare dhe më pas ato tregtare, shërbimeve,

prodhuese etj.

Ndërsa në lidhje me institucionet që mund ta përmirësojnë cilësinë e informacionit

kontabël dhe mënyrat se si mund ta realizojnë një gjë të tillë profesionistët shprehen

pothuajse të gjithë sipas të njëjtit drejtim: KKK, shoqatat profesionale të kontabilitetit,

MF, DPT dhe DPD duhet të bashkëpunojnë me njëra tjetrën që të arrihen rezultate në

këtë drejtim. Një nga profesionistët përmend edhe gjobat si masë ndëshkimore për ata që

nuk i respektojnë ligjet.

Rekomandimet e profesionistëve në lidhje me përmirësimin e cilësisë së informacionit

kontabël janë: përputhja ndërmjet legjislacioneve, organizimi i trajnimeve të kontabilitetit

me inspektorët tatimorë, publikime të udhëzimeve për zbatimin e SKK-ve dhe SNK

(SNRF)-ve, mos pranimi nga ana e bankave të dy llojeve të pasqyrave financiare për

marrjen e kredive nga ana e njësive ekonomike, përmirësimi i cilësisë së auditimeve,

ngritja e kritereve të klasifikimit të njësive ekonomike që operojnë me SKK dhe lehtësimi

i procedurave të rregjistrimit për njësitë e vogla etj.

5.3 Rekomandime

Në mbështetje të përfundimeve të arritura më lart nga trajtimi teorik dhe analiza e të

dhënave empirike mendojmë se është e nevojshme të jepen disa rekomandime në lidhje

me përmirësimin e cilësisë së informacionit kontabël dhe ngritjen e saj në nivele sa më

optimale.

Ne e shohim të nevojshme reklamimin nga ana e mediave të ndryshme audio dhe vizuale

në lidhje me mundësinë e përdorimit të pasqyrave financiare të çdo njësie ekonomike

nëpërmjet faqes në web të QKB-së. Në mënyrë që faqja të jetë sa më e kompletuar të

hidhen sa më parë në të pasqyrat financiare të njësive ekonomike për vitet 2008–2010, në

mënyrë që të interesuarit të kenë mundësinë t’i shfrytëzojnë ato. Kjo mund të arrihet edhe

nëpërmjet kërkesës së QKB-së ndaj njësive ekonomike për hedhjen nga ana e tyre të

informacionit të munguar, para se të mbushen 10 vite dhe njësitë të shprehen se nuk e

disponojnë një informacion të tillë.

Përsa i përket legjislacionit në fuqi, tatimor dhe atij kontabël, të merren masa nga ana e

organeve përkatëse në lidhje me heqjen e mospërputhjeve ndërmjet këtyre ligjeve. Pra të

shkohet drejt harmonizimit të sistemit fiskal dhe kontabël, në mënyrë që diferencat

ndërmjet tyre të jenë sa më të vogla.


113

Në lidhje me modelin e vlerësimit të cilësisë së informacionit kontabël të marrë në

studim, është parë që mungojnë variablat që kanë të bëjnë me vlerësimin e elementëve të

pasqyrave financiare me vlerën e tregut. Kjo vjen si rezultat i mungesës së një burse

funksionale dhe tregjeve aktive të kapitalit. Prandaj duhet të merren masa që këto tregje

të jenë sa më shpejt në fuksion të plotë, në mënyrë që të përafrohemi me vendet e tjera të

Ballkanit Perëndimor që i kanë ato.

Nga vlerësimi i cilësisë së informacionit kontabël nëpërmjet manaxhimit të fitimeve

arritëm në përfundimin se në rastin e njësive ekonomike që zbatojnë SKK-të manaxhimi i

fitimit arrihej nëpërmjet të ardhurës neto. Për ta përmirësuar këtë mendojmë se duhet të

kemi një kontroll sa më efektiv nga ana e organeve tatimore në lidhje me përmbajtjen e

pasqyrave financiare dhe zbatimin e plotë të standarteve në to. Prandaj kërkohet një nivel

më i lartë profesional i inspektorëve tatimorë që mund të arrihet nëpërmjet trajnimit të

vazhdueshëm të tyre në lidhje me standardet.

Ndërsa nga vlerësimi i cilësisë së informacionit kontabël në njësitë ekonomike që

zbatojnë SNK (SNRF)-të u pa që manaxhimi i fitimeve realizohej nëpërmjet aktiveve dhe

detyrimeve afatshkurtra. Sipas mendimit tonë kjo gjë mund të shmanget nëpërmjet

kontrollit tek njësitë ekonomike, në mënyrë që të rregjistrohet çdo veprim që kryhet në to.

Dhe së fundmi mendojmë që një cilësi më e lartë e informacionit kontabël mund të

arrihet duke pasur një bashkëveprim nga të gjitha organet përkatëse që ndikojnë

kontabilitetin dhe zhvillimin e tij në Shqipëri. Pra bashkëveprim i Ministrisë së Financave

me Këshillin Kombëtar të Kontabilitetit, shoqatat e profesionistëve kontabël, Qendrën

Kombëtare të Biznesit, Drejtorisë së Përgjithshme Tatimore dhe Drejtorisë së

Përgjithshme Doganore, në mënyrë që të shmangen të gjitha veprimet që cënojnë cilësinë

e informacionit kontabël.

5.4 Kufizimet e studimit dhe nxitja e studimeve të mëtejshme në këtë fushë

Ky studim është i pari i këtij lloji në Shqipëri, prandaj jemi munduar që të marrim në

studim njësi ekonomike të të gjitha llojeve të aktiviteteve dhe nga të gjitha qytetet e

Shqipërisë. Këtë e kemi bërë për të përgjithësuar rezultatet e studimit. Megjithatë nuk

mund të vlerësojmë performacën e studimit tonë, pasi nuk kemi mundësi krahasimi të tij

me paraardhësit. Gjatë këtij studimi janë përdorur metodat sasiore dhe cilësore për

nxjerrjen e një rezultati sa më të afërt me realitetin shqiptar. Por gjatë punës janë hasur

shumë vështirësi që kanë të bëjnë me:

1. Proçesin e grumbullimit të të dhënave; shumë e vështirë marrja e tyre

2. Mungesa e të dhënave për disa vite 2008 – 2010

3. Ekzistenca e vrojtimeve ekstreme dhe eleminimi i tyre shkakton zvogëlim të

numrit të observimeve

4. Mungesa e një burse funksionale dhe e tregjeve aktive të kapitalit ndikon në

mosmarrjen parasysh të variablave që kanë të bëjnë me vlerësimin e tregut


114

Megjithatë mendojmë që efekti i këtyre vështirësive, nuk ka ndikuar në nxjerrjen e

rezultateve të studimit dhe këto të fundit mund të përgjithësohen për të gjithë Shqipërinë.

Gjithashtu mendojmë dhe shpresojmë që ky studim të jetë pikënisje për të gjithë të

interesuarit që do të studiojnë cilësinë e informacionit kontabël në Shqipëri dhe më gjerë.

Në të ardhmen mund të realizojmë edhe një krahasim me shifra përsa i përket cilësisë së

informacionit kontabël në Shqipëri me vendet e Ballkanit Perëndimor.


115

LITERATURA Librat:

1. Bollano, J; Hoxha, E. 2011. Bazat e kontabilitetit financiar. Botimi I. Tiranë.

Botimet Dudaj.

2. Bragg, S. 2012. GAAP 2012 Interpretation and application of generally accepted

accounting principles. Botimi I. USA. John Wiley & Sons.

3. Binaj, A. 2014. Etika në kontabilitet. Vështrim në kushtet e Shqipërisë. Botimi I.

Tiranë. ILAR.

4. Curran, J., Blackburn, R. (2001) Researching the small enterprise. Londer. Sage.

5. Dhamo, S. 2009. Kontabiliteti i avancuar. Ribotimi II. Tiranë.

6. Dhimarko, Th. 2007. Dyzimi në kontabilitetin bashkëkohor. Botimi I. Tiranë.

albPAPER

7. Field, A. 2005. Discovering statistics using SPSS – Second edition. SAGE.

8. Hakim, C. 2000. Research design: Successful designs for social and economic

research. Botimi II. Londër. Routledge.

9. Kächelein, H. 2011. Shkrimi akademik. Botimi I. Tiranë. albPAPER.

10. Osmani, M. 2013. Metodat e ekonometrisë. Botimi I. Tiranë. Maluka.

11. Pacter, P. 2015. IFRS as global standards: a pocket guide. IFRS Foundation

12. Robson, C. 2002. Real World Research. Botimi II. Oxford. Blackwell

13. Saunders, M., Lewis, P., Thornhill, A. 2007. Research methods for business

students. Botimi IV. USA. Pearson Education.

14. Shuli, I., Shkurti, R. 2015. Kontabiliteti i drejtimit. Botimi I. Tirana. Educational

Centre Albania. Fq. 101 – 110.

15. Stutely, M. 2003. Numbers guide: the essentials of business numeracy. Londër.

Bloomberg Press.

16. Tashkkori, A., Teddlie, C. (2003). Handbook of mixed methods in social and

behaviourial research. Botimi I. Londër. Sage.

17. Yin, K., 2003. Case study research: Design and method. Botimi III. Londër. Sage.


116

Artikujt:

1. Barth, M., Landsman, W., Lang, M. 2006. Internatinonal Accounting Standards

and Accounting Quality. http://citeseerx.ist.psu.edu/ (March 2006)

2. Barth, M., Landsman, W., Lang, M. 2007. Internatinonal Accounting Standards

and Accounting Quality. www.papers.ssrn.com/abstract=1029382 (September

2007)

3. Barth, M., Landsman, W., Lang, M., Williams, C. 2007. Accounting Quality:

International Accounting Standards and US GAAP.

www.foxtemple.edu/conferences (November 2007)

4. Beatty, A., Liao, S., Weber, J. 2007. The effect of private information and

monitoring on the role of accounting quality in investment decisions.

www.gsb.stanford.edu/

5. Beest, F., Braam, G., Boelens, S. 2009. Quality of financial reporting: Measuring

qualitative characteriscs. NiCE working paper 09 – 108

6. Bharath, S., Sunder, J., Sunder, S. 2004. Do sophisticated investors understand

accounting quality? Evidence from banks loan. www.bis.org

7. Bollano, J. 2010. Implementation of financial reporting standards in Albania.

Proceedings of International Scientific Conference of NAC of Albania, 5-15.

8. Christensen, H., Lee, E., Walker, M., Zeng C. 2015. Incentives or standards:

What determines accounting quality changes around IFRS adoption? European

Accounting Review (February 2015): 31 – 61

9. Crewell, J., 2003. Research design: Qualitative, quantitative and mixed methods

approach. California Sage Publications, fq. 8

10. Dechow, P., Schrand, C. 2004. Earnings quality: The Research Foundation of

CFA Institute

11. Dechow, P., Ge W. Schrand, C. 2010. Understanding earnings quality: A review

of the proxies, their determinants and their consequences. Journal of accounting

and economics 50 (November 2010): 344 – 401

12. Ergun, U., Öztürk, E. 2013. “Perceptions of small and medium enterpriseson IFRS adaption process: a case study in Federation of Bosnia and Hercegovina”.

Journal of Business Administration Research, vol 2 no. 1 (March 2013): 43 – 48

13. Gjorgieva, T. 2011. The comparison of financial reporting in Macedonia and

Slovenia. http://www.cek.ef.uni-lj.si/UPES/gjorgieva1068.pdf

http://www.papers.ssrn.com/abstract=1029382

http://www.gsb.stanford.edu/

http://www.bis.org/

http://www.cek.ef.uni-lj.si/UPES/gjorgieva1068.pdf


117

14. Green, S. 1991. How many subjects does it take to do a regression analysis?

Multivariate behavioural research. Vol 26 (3). 499 – 510.

15. Hellström, K. 2009. “Financial Accounting quality in a European transition economy. The case of Czech Republic”. Dissertation for the degree of doctor of

Philosophy, Stocholm School of Economics.

16. Hilary, G. 2009. Accounting quality and catastrophic market events.

www.kellogg.northwestern.edu/accounting/papers/hilary.pdf

17. Hoxha, A. 2015. Problemet e implementimit të SKK-ve nga NVM-të shqiptare

parë nga këndvështrimi i përdoruesve të pasqyrave financiare.

www.kolegjiglobus.com

18. Hoxha, E. 2014. Raportimi i njësive ekonomike të vogla dhe të mesme. Standarde

kombëtare apo ndërkombëtare. http://www.uamd.edu.al/new/wp-

content/uploads/2013/12/Raportimi-financiar-i-NVM-ve.pdf

19. Hribar, P., Kravet, T., Wilson R. 2011. A new measure of accounting quality.

https://tippie.uiowa.edu/accounting/phd/publications/wilson_a,

20. Hribar, P., Kravet, T., Wilson R. 2013. A new measure of accounting quality.

Review of Accounting studies No. 19. (2014): 506 – 538

21. Jackson, A. 2011. Does accounting quality enhance the timeliness of price

discovery? https://www2.aaahq.org/AM2011/abstract.cfm?submissionID=545

(June 2011)

22. Jakupi, Sh. 2013. Standardi Ndërkombëtar i Raportimit Financiar për Ndërmarrjet

e Vogla dhe të Mesme (SNRF për NVM / IFRS for SME) nuk përkrahet BE-ja.

Buletin shkencor, Institute for scientific research and development, vol. 1, nr. 5

(2013): 29 - 34

23. Jorion, P., Shi, C., Zhang, W. 2007. Tightening credit standards. The role of

accounting quality. Review of Accounting Studies (February 2009): 123 – 160

24. Kuqi, Sh., Jonuzi, J. 2011. Accounting for NVMs and the suitability of IFRS for

NVMs in Macedonia. http://lup.lub.lu.se/luur

25. Lang, M., Raedy, J., Yetman, M. 2003. How representative are firms that are

cross listed in the United States? An analysis of accounting quality. Journal of

Accounting Research, 363 - 386

26. Llukani, T., Karapici, V. 2013. Earnings management, obvious phenomenon in

Albanian market. Academicus MMXIII 8 (2013): 78 – 88

http://www.kellogg.northwestern.edu/accounting/papers/hilary.pdf

http://www.kolegjiglobus.com/

http://www.uamd.edu.al/new/wp-content/uploads/2013/12/Raportimi-financiar-i-NVM-ve.pdf

http://www.uamd.edu.al/new/wp-content/uploads/2013/12/Raportimi-financiar-i-NVM-ve.pdf

https://tippie.uiowa.edu/accounting/phd/publications/wilson_a

https://www2.aaahq.org/AM2011/abstract.cfm?submissionID=545

http://lup.lub.lu.se/luur


118

27. Ma, T., Martin, X. 2012. The real effect of customer accounting quality – trade

credit and suppliers cash holdings.

dwsm.xmu.edu.cn/UploadFiles/2014610164753356.pdf (January 2012)

28. Markovska, V. 1999. Implementation of international accounting standards in

Macedonia.

http://www.oecd.org/daf/ca/corporategovernanceprinciples/32387437.pdf

29. Morais, A., Curto, J. 2008. IASB standards and portugese evidence. Revista

Contabilidade & Financas 19 (48): 103 – 111

30. Murgasova, S., Ilahi, N., Miniane, J., Scott, A., Hollar, I., and IMF staff team.

2015. “Regional economic issues. Special Report. The Western Balkans 15 years

of economic transition.” IMF 2015.

31. Nikolaev, V. 2014. Identifying accounting quality. Chicago Booth Research Paper

14 – 28, papers.ssrn.com

32. Paiva, I., Lourenço, I. 2009. Determinants of accounting quality. Empirical

evidence from the European Union after IFRS adoption.

www.aeca1.org/pub/on_line

33. Paixao, A. 2015. IFRS adoption and accounting quality – A review. Journal of

Bussiness and Economic Policy. Vol.2, no. 2. (June 2015): 104 – 123

34. Penman, S. 2003. The quality of financial statements: Perspectives from the

Recent Stock Market Bubble. Accounting Horizon Supplement (2003): 77 – 96

35. Schiller, U., Vegt, M. 2010. Interim reporting and accounting quality.

http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1661592 (August 2010)

36. Shatrri, Y., Hashani, Sh. 2015. Rregullativa kosovare pwr kontabilitet, auditim

dhe integrim evropian. http://www.kolegjiglobus.com/wp-

content/uploads/2015/02/Conferevce-VII-33.pdf

37. Shkurti, R., Leka, B., Bahiti, R., Manoku, E. 2011. Changes in financial and

accounting environment in Albania and its impact in practitioners. Amales

Universitatis Apulensis Series Oeconomica 13 (1) (2011): 57 – 65

38. Shkurti, R., Naqellari, J. 2010. Quality of financial and accounting information in

Albania as perceived by the practicing accountants. journal.mufad.org: 110 – 123

39. Shuli, I. 2011. Earnings management and the quality of financial reporting.

Perspectives of Innovations, Ecconomics and Business, Vol. 8, issue 2 (2011): 45

– 48

40. Soderstrom, N., Sun, K. 2007. IFRS adoption and accounting quality: A review.

European Accounting Review vol 16, no. 4 (2007) 675 – 702

http://www.oecd.org/daf/ca/corporategovernanceprinciples/32387437.pdf

http://www.aeca1.org/pub/on_line

http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1661592

http://www.kolegjiglobus.com/wp-content/uploads/2015/02/Conferevce-VII-33.pdf

http://www.kolegjiglobus.com/wp-content/uploads/2015/02/Conferevce-VII-33.pdf


119

41. Spasić, D., Mihajlov, K. 2014. Transparency of financial reporting in Serbia –

Regulatory framework and reporting practices. Procedia economics and finance 9

(2014): 153 – 162

42. Stanleigh, M. 2010. Accounting for quality. www.bia.ca/articles/qm

43. Strouhal, J., Deari, F. 2010. “Comparative analysis of the reporting bases of Czech Republic, Macedonia and Albania.” Global Review of Accounting and

Finance, vol. 1, No. 1 (September 2010): 41 – 59

44. Vukelić, G., Đuričin, S., Belopavlović, G. 2011. Harmonization of Serbian accounting standards with EU standards. economic lessons from the new member

states. Facultade de economia Universidade de Coimbra. (2011): 92 – 104

45. Wilson, C., Morgan, B. 2007. Understanding power and rules of thumb for

determining sample sizes, Tutorials in Quantitative methodsfor Psychology. Vol 3

(2). 43 – 50

46. World Bank (WB). 2004. Report on the Observance of Standards and Codes on

Accounting and Auditing (A&A ROSC) Bosnia and Herzegovina


Accounting and Auditing (A&A ROSC) Serbia and Montenegro, Republic of

Serbia


Accounting and Auditing (A&A ROSC) in Albania


Accounting and Auditing (A&A ROSC) Republic of Montenegro


Accounting and Auditing (A&A ROSC) Bosnia and Herzegovina


Accounting and Auditing (A&A ROSC) Kosovo


Accounting and Auditing (A&A ROSC) Macedonia

53. Yurt, C., Ergun, U. 2015. “Accounting quality models: A comprehensive literature review”. International Journal of Economics, Commerce and

Management, vol. 3, no. 5 (May 2015): 33-66

54. Yurt, C., Ergun, U. 2015. “The IFRS adoption and Accounting quality: A comprehensive trend analysis”. International Journal of Academic Researchin

Economics and Management Sciences, vol. 4, no. 2 (2015): 11 – 19

http://www.bia.ca/articles/qm


120

Ligjet:

1. igji 7638 “Për shoqëritë tregtare” 1992, i ndryshuar

2. igji 9228 “Për kontabilitetin dhe pasqyrat financiare”, i ndryshuar me ligjin 9447

të vitit 2006

3. igji 9901 “Për tregtarët dhge shoqëritë tregtare” 2008

4. igji 9879 “Për titujt” 2008

5. igji 10042 “Për ndërrmarrjet e vogla dhe të mesme” 2008

6. igji 10091 ”Për auditimin ligjor, organizimin e profesionit të ekspertit kontabël të rregjistruar dhe të kontabilistit të miratuar” 2009

7. Ligji Nr. 04/L – 014 Për kontabilitet, raportim financiar dhe auditim në

Republikën e Kosovës

8. The law on accounting and auditing of the Republic of Serbia

9. The law on accounting and auditing of the Federation of Bosnia and Herzegovina,

Official Gazette of FBiH No 83/09

10. The law on accounting and auditing, Montenegro, Official Gazette of the

Republic of Montenegro, No. 69/05 of 18 November 2005

11. The law on accounting and auditing in the FYR Macedonia

Faqet e internetit:

1. http://www.businessdictionary.com

2. http://www.differencebetween.net/business/difference-between-ias-and-ifrs

3. http://www.kkk.gov.al

4. http://support.minitab.com/en-us/minitab-express/1/help-and-how-to/modeling-

statistics/regression/supporting-topics/basics/a-comparison-of-the-pearson-and-

spearman-correlation-methods/

5. http://www.wikipedia.org

http://www.businessdictionary.com/

http://www.differencebetween.net/business/difference-between-ias-and-ifrs/

http://www.kkk.gov.al/

http://support.minitab.com/en-us/minitab-express/1/help-and-how-to/modeling-statistics/regression/supporting-topics/basics/a-comparison-of-the-pearson-and-spearman-correlation-methods/



http://www.wikipedia.org/


121

ANEKSE Tabela A. LISTA E NJËSIVE EKONOMIKE TË MARRA NË STUDIM NË

LIDHJE ME APLIKIMIN E SKK-VE

Nr. Emërtimi i Njësisë Ekonomike

Dt e

krijimit

Forma e

organizimit Industria

1 NIPTI: J66703049C (ALBTIEFBAU) 1994 shpk Ndërtimi

2 NIPTI: K26525001L (ASA META) 2002 shpk Tregtia

3

NIPTI: K37405015T (FARMACI AFËRDITA

DIBRA) 2003 shpk

Sherbime te

ndryshme

4 NIPTI: K09111313U (SELIMAJ) 2000 shpk Bujqësia

5 NIPTI: K09111315N (DODA) 2000 shpk Bujqësia

6 NIPTI: K36418001U (BELLACONFEX) 2003 shpk prodhues të mirash

7 NIPTI: K07011008F (HASANI 1) 2000 shpk Tregtia

8 NIPTI: K16317001K (ISUFI) 2001 shpk Tregtia

9 NIPTI: K26328002F (REDI) 2002 shpk Tregtia

10 NIPTI: K09111318V (ADOAL) 2000 shpk Ndërtimi

11 NIPTI: K07910707P (HASA-M) 2000 shpk Tregtia

12 NIPTI: K18409705F (SIDI) 2001 shpk Tregtia

13 NIPTI: K16925001W (MËLGUSHI) 2001 shpk Prodhues të mirash

14 NIPTI: K19629306F (PRENGA) 2001 shpk

Akomodim dhe

ushqime

15 NIPTI: K17215001W (XHENI AD) 2001 shpk Telekomunikacioni

16 NIPTI: K17519708L (BRAHIMI) 2001 shpk Tregtia

17 NIPTI: K16330003W (EMPED) 2001 shpk Tregtia

18 NIPTI: K16506001H (RIAD) 2001 shpk Tregtia

19 NIPTI: K26528002L (MANTOVANI) 1998 shpk ndërtimi

20 NIPTI: K16509001W (IPSHTA) 2001 shpk Tregtia

21 NIPTI: K16619001G (SABINA) 2000 shpk prodhues të mirash

22 NIPTI: K 16729001N (DAFINOR) 2001 shpk Industria

23 NIPTI: K16513001T (BLINISHTA) 2001 shpk Ndërtimi

24 NIPTI: K26702002C (GJONIMPEX) 1996 shpk Tregtia

25 NIPTI: K17519702J (GERIFARMA) 2001 shpk Tregtia

26 NIPTI: K18409708G (FMSH) 2002 shpk Tregtia

27

NIPTI: K36902001B (ALDUR

KONSTRUKSION) 2003 shpk Prodhues të mirash

28 NIPTI: K36603001U (2 VËLLEZËRIT HOXHA) 2003 shpk Tregtia

29 NIPTI: K07011004T (KULLA) 2000 shpk Tregtia

30 NIPTI: J77319030R KLEGEN (SHKODER) 1998 shpk Prodhues të mirash

31 NIPTI: K07910714V (JUNÇAJ PETROL) 1995 shpk Tregtia


122

32 NIPTI: K26501001G (ROZAFA KACI) 2002 shpk Tregtia

33 NIPTI: K26529001I (JUBICA) 2002 shpk Ndërtimi

34 NIPTI: K26618001C (MUSHANI) 2002 shpk Tregtia

35 NIPTI: K19629303E (AGRO - PUKA) 2001 shpk Bujqësia

36 NIPTI: K26401002L (VENICEART) 2002 shpk Prodhues të mirash

37 NIPTI: K26329001C (EDILEST) 2002 shpk Tregtia

38 NIPTI: K19629309G (DALMACIA) 1994 shpk Prodhues të mirash

39 NIPTI: K36412001N (LLUKAJ) 2003 shpk Tregtia

40 NIPTI: K09111324M (PAVABLE) 2000 shpk

Akomodim dhe

ushqime

41 NIPTI: K16530002U (BRIELA) 2001 shpk Ndërtimi

42 NIPTI: K16902001W (ANI - SH) 2001 shpk Ndërtimi

43 NIPTI: K26425002K 2002 shpk Tregtia

44 NIPTI: K16906002E (G & S) 2001 shpk Prodhues të mirash

45 NIPTI: K67327001V (BESA KONSTRUKSION) 2006 shpk Ndërtimi

46 NIPTI: J78428712T (RELIKAJ) 1995 shpk Tregtia

47 NIPTI: J66703050G (VALKO) (SHKODER) 1994 shpk Ndërtimi

48 NIPTI:J66902008N ONI (SHKODER) 1994 shpk Ndërtimi

49 NIPTI: J66902026L DEDVUKAJ (HOT I RI) 1996 shpk Tregtia

50 NIPTI: J76504042P KALLUGJERI (SHKODER) 1994 shpk Tregtia

51 NIPTI: J61804014I FLORA CO (Tirane) 1995 shpk Prodhues të mirash

52 NIPTI: J61804021O UNICON (TIRANE) 1992 shpk Ndërtimi

53 NIPTI: J61804025A MIELL TIRANA (TIRANE) 1995 shpk Prodhues të mirash

54 NIPTI: J61804029J EDGLIS (TIRANE) 1993 shpk Tregtia

55 NIPTI: J61804031V EHË GmBH (TIRANE) 1992 shpk Prodhues të mirash

56 NIPTI: J61804038I INVESTNDERTIM TIRANA 1994 shpk Ndërtimi

57 NIPTI: J61805006Ë IMI FARMA 1994 shpk Tregtia

58 NIPTI: J61805010E SAFIR (TIRANË) 1994 shpk

Sherbime te

ndryshme

59 NIPTI: J61806006E BEHARI (TIRANE) 1994 shpk Prodhues të mirash

60

NIPTI: J61806015D GOLDEN EAGLE

(TIRANE) 1993 shpk

Akomodim dhe

ushqime

61

NIPTI:J61806018E ERICA ALBANIA

CERAMICHE 1996 shpk Tregtia

62 NIPTI: J61807012H APOLON-5 (TIRANE) 1994 shpk Tregtia

63

NIPTI: J61807020V AQUILA GROUP

(TIRANE) 1994 shpk Prodhues të mirash

64

NIPTI:J61807030F VELLEZERIT KAJTAZI

(TIRANE) 1993 shpk Ndërtimi

65 NIPTI: J61810018B EUROCOL (TIRANE) 1993 shpk Ndërtimi


123

66 NIPTI: J61810020N A.G.B (TIRANE) 1992 shpk Tregtia

67

NIPTI: J61810062L ALBAVIN TIRANA

(TIRANE) 1996 shpk Prodhues të mirash

68 NIPTI: J61811001M RO-AL (TIRANE) 1995 shpk Tregtia

69 NIPTI:J61811007O LEONE (TIRANE) 1995 shpk Tregtia

70 NIPTI: J61811009H AULIVIA (TIRANE) 1994 shpk Tregtia

71 NIPTI: J61811015F ACC TIRANA (TIRANE) 1995 shpk Tregtia

72 NIPTI: J61811017V EDIL CENTRO (TIRANE) 1996 shpk Prodhues të mirash

73

NIPTI: J61812004S MEDITERRANEA

(TIRANE) 1995 shpk

Sherbime te

ndryshme

74

NIPTI:J61812013R ALBA KONSTRUKSION

TR 1994 shpk Ndërtimi

75 NIPTI: J61813002H ALB-MS-97 1995 sha Prodhues të mirash

76 NIPTI: J61813019B ANDI (TIRANE) 1993 shpk Tregtia

77

NIPTI: J61813020F QENDRA SPORTIVE

(TIRANE) 2000 sha

Sherbime te

ndryshme

78

NIPTI: J61813025W NDËRTIM RRUGA URA

(TR) 1998 sha Ndërtimi

79

NIPTI: J61813028A NDËRTIM VILA & CO

(TR) 1994 shpk Ndërtimi

80 NIPTI: J61813035G PREVISA (TIRANE) 1992 shpk Tregtia

81

NIPTI: J61813036O QENDRA TREGTARE

DHE E ZHV KULT 1992 sha Tregtia

82 NIPTI: J61813054M SOFIMPEKS (TIRANE) 1992 shpk Tregtia

83 NIPTI: J61814004F ALCRO (TIRANE) 1993 shpk

Akomodim dhe

ushqime

84

NIPTI: J61814005N TEKNOPROJEKT

(TIRANE) 1993 shpk Ndërtimi

85 NIPTI: J61814006V REAL (TIRANE) 1993 shpk Tregtia

86 NIPTI: J61814007G AESS (TIRANE) 1995 shpk

Prodhues

sherbimesh

87

NIPTI: J61814024T EUROMARKPAT

ALBANIA TR 1994 shpk

Prodhues

sherbimesh

88 NIPTI: J61814074I ARDI (TIRANE) 1995 shpk Tregtia

89 NIPTI: J61814077J EUROGREN (TIRANE) 1995 shpk Prodhues të mirash

90

NIPTI: J61814080G BALLKAN PAZAR

(TIRANE) 1992 shpk Tregtia

91 NIPTI: J61814082W ROZIMPEKS (TIRANE) 1992 shpk

Sherbime te

ndryshme

92 NIPTI: J61814098I GJ&O (TIRANE) 1994 shpk

Sherbime te

ndryshme


124

93 NIPTI: J61817045K KADIU (TIRANE) 1995 sha Tregtia

94 NIPTI: J71406006Q KALLFA (TIRANE) 1997 shpk Tregtia

95 NIPTI: J81328003I NEON (TIRANE) 1998 sha Tregtia

96

NIPTI: K31726016O LAMITRANS CUSTOM

SERVICE TR 2003 shpk

Sherbime te

ndryshme

97 NIPTI: J61817008G ALBETON-5 (TIRANE) 1993 shpk

Sherbime te

ndryshme

98 NIPTI: J61805506G GIG (DURRES) 1995 shpk Industria

99 NIPTI: J61805508W FERRA & CO (DURRES) 1995 shpk Tregtia

100

NIPTI: J61805509H PASTRIMI DETAR

(DURRES) 1998 sha

Sherbime te

ndryshme

101 NIPTI: J61805512E ADRIA (DURRES) 1994 shpk Transporti

102 NIPTI: J61805519O DIMEX (DURRES) 1993 shpk Prodhues të mirash

103 NIPTI: J61805523T PRO DRU (DURRES) 1993 shpk Prodhues të mirash

104

NIPTI: J61807503P TEUTA KONSTRUKSION

(DURRES) 1994 shpk Ndërtimi

105 NIPTI: J61807505I ADRIATIK (DURRES) 1993 shpk Ndërtimi

106 NIPTI: J61810501O ARME-L (DURRES) 1995 shpk Ndërtimi

107 NIPTI: J61810511V ALBEL SA (DURRES) 1993 shpk Tregtia

108 NIPTI: J61810523V HELIO (DURRES) 1994 shpk

Sherbime te

ndryshme

109

NIPTI: J61811527M KANTINA E PIJEVE

"GJKS" DR 1995 sha Prodhues të mirash

110 NIPTI:J61811546S BUKA (DURRES) 1996 sha Prodhues të mirash

111 NIPTI:J61818506C STELLA (DURRES) 1995 shpk Industria

112 NIPTI: J62904389F PERLA ELBASAN 1994 shpk Tregtia

113 NIPTI: J62904406A FELEQI (FIER) 1996 shpk Tregtia

114

NIPTI: J63317625V GJIROKASTRA-2

(GJIROKASTER) 1997 shpk Tregtia

115 NIPTI: J63317650C ATLLAS (GJIROKASTER) 1997 shpk Tregtia

116 NIPTI: J63423421K SOPRANO-ABB (FIER) 2003 shpk Tregtia

117

NIPTI: J63423440Q VELLEZERIT KUKA

(FIER) 2000 shpk Prodhues të mirash

118 NIPTI: J64102224C SKENDERBEU (KRUJE) 1994 shpk Ndërtimi

119 NIPTI: J64103104K MIKA KORCA (KORCE) 1993 sha Prodhues të mirash

120

NIPTI: J64103141O UJËSJELLËS

KANALIZIME KORÇË 2000 sha Prodhues të mirash

121 NIPTI: J64103426M BLEDI (LUSHNJE) 1994 shpk Ndërtimi

122 NIPTI: J64103473A ALEN (LUSHNJE) 1994 shpk Ndërtimi

123 NIPTI: J64103508U ALIADA (TEPELENE) 1995 shpk Ndërtimi


125

124 NIPTI: J64103821T JONIAN (SARANDE) 1996 shpk Tregtia

125 NIPTI: J64104103H TANUSHA (KORCE) 1996 shpk Prodhues të mirash

126 NIPTI: J64324405J QERIMI (LUSHNJE) 1994 shpk Prodhues të mirash

127 NIPTI: J66702413V MURATI (BULQIZE) 1996 shpk Ndërtimi

128 NIPTI: J66702417H ARILDA (PESHKOPI) 1996 shpk Ndërtimi

129 NIPTI: J66702421M AR-BA-06 BULQIZE 2006 shpk Tregtia

130 NIPTI: J66702510D ILIRIA/D SARANDE 1994 shpk Ndërtimi

131 NIPTI: J66703212G HELIOS (VLORE) 1998 shpk

Sherbime te

ndryshme

132 NIPTI: J69102017R KORADO (RRESHEN) 1994 shpk Ndërtimi

133 NIPTI: J69102206O HITO-94 (PERMET) 1994 shpk Ndërtimi

134 NIPTI: J69102402R NP-ALNESA 94 SKRAPAR 1994 shpk Ndërtimi

135 NIPTI: J69102223E ROSI (PERMET) 1995 shpk Tregtia

136 NIPTI: J69405105B BALI (PEQIN) 1995 shpk Tregtia

137 NIPTI: J78311922T BLENDI (BURREL) 1998 shpk Ndërtimi

138 NIPTI: J78311933L ALBA-CO (BURREL) 1998 shpk Industria

139 NIPTI: J78317009O PINDERI (ERSEKE) 1998 shpk Prodhues të mirash

140 NIPTI: J78716204Q ERMILA (PERMET) 1997 shpk

Sherbime te

ndryshme

141 NIPTI: J78806401D HASANAGO (SKRAPAR) 1996 shpk Prodhues të mirash

142

NIPTI: J79808204E TREBESHINA/P

(PERMET) 1995 shpk Ndërtimi

143 NIPTI: J84003419F GEN-RED (LUSHNJE) 1999 shpk Ndërtimi

144 NIPTI: J86526619N XHACI (KORCE) 1999 shpk Ndërtimi

145 NIPTI: J86826208G AFERDITA (VLORE) 2006 shpk Tregtia

146 NIPTI: J86902806B XHELILI (GRAMSH) 2001 sha

Sherbime te

ndryshme

147 NIPTI: J86902809C KOMJANI (GRAMSH) 1999 shpk Tregtia

148 NIPTI: J94316062M DAJANA (KORCE) 2000 shpk prodhues të mirash

149 NIPTI: J94316073E BOROVA (KORCE) 2000 shpk Tregtia

150 NIPTI: K02004502L LUAR (DURRES) 2000 shpk Tregtia

Tabela B. LISTA E NJËSIVE EKONOMIKE TË MARRA NË STUDIM NË

LIDHJE ME APLIKIMIN E SNK (SNRF)-ve

Nr. Emërtimi i Njësisë Ekonomike

Dt e

krijimit Forma e organizimit Industria

1 ABI BANK 1999 sha Bankë

2 ALPHA BANK 1997 sha Bankë

3 BKT 1992 sha Bankë


126

4 CREDINS BANK 2003 sha Bankë

5 FIRST INVESTMENT BANK 2007 sha Bankë

6 INTESA SAN PAOLO BANK 2008 sha Bankë

7 NBG BANK 1996 sha Bankë

8 PROCREDIT BANK 1999 sha Bankë

9 RAIFFEISEN BANK 2006 sha Bankë

10 SOCIETE GENERALE BANK 2007 sha Bankë

11 TIRANA BANK 1996 sha Bankë

12 UNION BANK 2006 sha Bankë

13 VENETO BANK 2005 sha Bankë

14 FONDI BESA 1994 sha Union mikrokrediti

15 NOA 1999 sha Union mikrokrediti

16 UNIONI FINANCIAR TIRANE 2000 sha Union mikrokrediti

17 SIGAL 1999 sha Shoqëri sigurimesh

18 SICRED 2003 sha Shoqëri sigurimesh

19 EUROSIG 2000 sha Shoqëri sigurimesh

20 ANSIG 2012 sha Shoqëri sigurimesh

21 VODAFONE 2001 sha

Shoqëri

telekomunikacioni

22 K12007002U TOP CHANNEL 2001 sha

Televizion dhe

radio


127

Intervista Kjo intervistë bëhet për të siguruar informacion në lidhje me cilësinë e informacionit

kontabël në Shqipëri. Ju lutem të jini sa më të sinqertë në përgjigjet tuaja. Shumë

faleminderit për kohën tuaj.

Pyetjet:

1. Çfarë mendoni ju për cilësinë e informacionit kontabël në Shqipëri?

2. Sipas jush cilat janë karakteristikat e një cilësie të lartë të informacionit kontabël?

3. Cilët janë faktorët që e ndikojnë cilësinë e informacionit kontabël?

4. A mendoni që hyrja e standardeve kombëtare dhe ndërkombëtare të kontabilitetit

ka pasur ndikim tek cilësia e informacionit kontabël dhe çfarë ndikimi kanë pasur

ato?

5. A mendoni se pasqyrat financiare në Shqipëri kanë manaxhim fitimesh dhe çfarë

metodash përdorin ato për këtë gjë? Si ndikon ky fakt mbi cilësinë e informacionit

kontabël?

6. A mendoni se cilësia e informacionit kontabël ndikohet nga madhësia e njësisë

ekonomike?

7. A mendoni se cilësia e informacionit kontabël ndikohet nga forma juridike e

organizimit të biznesit?

8. Sipas jush sa ndikon lloji i aktivitetit të njësive ekonomike mbi cilësinë e

informacionit kontabël?

9. Sipas jush cilat janë institucionet në Shqipëri që mund të përmirësojnë cilësinë e


10. Cilat janë veprimet që duhet të ndërmarrin ato?

11. Me çfarë note e vlerësoni cilësinë e informacionit kontabël në Shqipëri? Nga 1 –

10. Në veçanti për SKK dhe për SNK (SNRF).

12. Cilat janë rekomandimet tuaja në lidhje me përmirësimin e cilësisë së



128

Përgjigjet e Intervistave Intervista 1, me përfaqësuesen e Këshillit Kombëtar të Kontabilitetit

Kur flasim për Këshillin Kombëtar të Kontabilitetit bëhet fjalë për organin më të lartë të

kontabilitetit në Shqipëri. Prandaj intervistën e parë e zhvilluam me një përfaqësuese të

këtij organi.

Në lidhje me mendimin që ajo ka për cilësinë e informacionit kontabël në Shqipëri, ajo

shprehet që cilësia varion nga lloji i njësive ekonomike. Kur flitet për njësi të mëdha,

institucione bankare apo institucione të tjera financiare sipas saj ato shfaqin cilësi të lartë

të informacionit kontabël, sepse rregullat e kontabilitetit ndiqen në mënyrë rigoroze nga

hartuesit e pasqyrave financiare të këtyre njësive. E kundërta ndodh sipas saj me njësitë e

mesme dhe të vogla që operojnë si në Tiranë ashtu edhe në qytetet e tjera të Shqipërisë.

Në lidhje me karakteristikat e cilësisë së informacionit kontabël ajo shprehet që janë ato

të listuara në SKK 1 pra: kuptueshmëria, rëndësia dhe materialiteti, besueshmëria dhe

qëndrueshmëria dhe krahasueshmëria.

Përsa i përket faktorëve që e ndikojnë cilësinë e informacionit kontabël ajo shprehet që

janë qartësia e kërkesave të raportimit, proporcionaliteti i barrës së raportimit, dijet dhe

ekspertiza e profesionistëve, integriteti moral dhe profesional i tyre, kërkesat e

rregullatorëve dhe mbikqyrësve.

Në lidhje me ndikimin e standardeve kombëtare dhe ndërkombëtare në cilësinë e

informacionit kontabël ajo shprehet se kanë pasur ndikim pozitiv. Kjo shihet në disa

pikpamje të cilat sipas saj janë: standardizimi i formatit të raportimit që lejon

kuptueshmërinë dhe krahasueshmërinë e pasqyrave financiare prej përdoruesve, nxitja e

gjykimit profesional që mundëson paraqitjen e vërtetë dhe të drejtë të informacionit,

mundësia e mobilitetit dhe shkëmbimit të eksperiencave me vende të tjera, gjë që sjell

rritjen e ekspertizës së profesionistëve tanë, shënimet shpjeguese të detyrueshme pa të

cilat pasqyrat financiare janë memece etj. Ndërsa ndikimi negativ është rritja e barrës së

raportimit, e cila ndikon në uljen e cilësisë së informacionit kontabël (fillimisht

standardet nuk kishin udhëzues dhe në shumë raste kanë krijuar problem me raportimin).

Në lidhje me manaxhimin e fitimeve në pasqyrat financiare, e intervistuara shprehet se ky

fenomen vërehet ndjeshëm në raportimin e informacionit financiar. Ky fenomen vjen si

rezultat i hartimit të pasqyrave financiare për qëllime tatimore nga ana e profesionistëve

kontabël.

Në lidhje me ndikimin që ka madhësia e njësisë ekonomike në cilësinë e informacionit

kontabël, ajo shprehet që ka ndikim të madh. Njësitë e mëdha ekonomike rekrutojnë staf

të specializuar dhe e trajnojnë stafin në vazhdimësi, ndërsa njësitë e vogla e konsiderojnë

koston e raportimit financiar si një zë të ndjeshëm prandaj nuk investojnë në këtë drejtim.

Dhe në njësitë e vogla pronari nuk i kushton rëndësi pasqyrave financiare sepse ndodhet

çdo ditë pranë biznesit.


129

Sipas të intervistuarës forma juridike e organizimit të bizneseve nuk e ndikon cilësinë e

informacionit kontabël. Ndërsa lloji i aktivitetit të bizneseve dhe kërkesat e raportimit

financiar për të e ndikojnë cilësinë.

Në lidhje me institucionet që mund të përmirësojnë cilësinë e informacionit kontabël në

Shqipëri, e intervistuara shprehet se janë shoqatat dhe profesionistët dhe akademikët. Ajo

shprehet se Shqipëria i ka standardet të mira, por vuan për implementimin dhe kontrollin

e zbatimit të tyre.

Ajo gjithashtu shprehet se KKK punon në vazhdimësi për përsosjen e standardeve dhe

udhëzimeve për zbatimin e tyre.

Në lidhje me notën e vlerësimit në lidhje me cilësinë e informacionit kontabël të

raportuar me SKK ajo shprehet se është 6, ndërsa për cilësinë me SNK (SNRF) shprehet

me notën 9.

Në lidhje me rekomandimet që ka këshilli për përmirësimin e cilësisë së informacionit

kontabël, ajo shprehet që duhet të ketë sa më shumë tekste, trajnime, kontrolle dhe

publikim i detyrueshëm i pasqyrave financiare nga secila njësi ekonomike.

Intervista 2, me përfaqësuesin e shoqatës “Instituti i Ekspertëve Kontabël të Autorizuar”

Intervista u realizua me një përfaqësues të kësaj shoqate, i cili u shpreh i gatshëm që të

jepte opinionin e tij në lidhje me cilësinë e informacionit kontabël.

Në lidhje me pyetjen se çfarë mendonte ai për cilësinë e informacionit kontabël, ai u

përgjigj se ka pasur përmirësime, megjithatë ka edhe shumë për të bërë. Kjo vjen si

rezultat i mosrespektimit të etikës profesionale dhe hartimit të pasqyrave financiare për

plotësimin e nevojave të biznesit dhe jo të publikut. Prandaj pasqyrat financiare kanë

cilësi të dobët dhe paraqesin informacion të njëanshëm, i cili ndikon në uljen e vlerës së

informacionit të rëndësishëm.

Në lidhje me karakteristikat cilësore të informacionit kontabël, ai shprehet se janë ato të

përcaktuara nga SKK 1 dhe kuadri konceptual i SNK (SNRF)-ve.

Në lidhje me faktorët që ndikojnë mbi cilësinë e informacionit kontabël ai shprehet se

janë: profesionalizmi i hartuesve dhe audituesve të pasqyrave financiare, integriteti i tyre,

nevojat e përdoruesve të informacionit kontabël, standartet cilësore etj.

Në lidhje me ndikimin që kanë pasur standartet kombëtare dhe ndërkombëtare të

kontabilitetit mbi cilësinë e informacionit kontabël, ai shprehet se kanë pasur një ndikim

pozitiv minimal. Ai thotë se, periudha e zbatimit të standarteve është e shkurtër, 5-6 vite,

pavarësisht datës së hyrjes në zbatim të tyre. Kjo sepse ka njësi ekonomike që ende nuk i

përdorin ato ose profesionistë kontabël të cilët nuk i zbatojnë totalisht ato.

Në lidhje me manaxhimin e fitimeve në pasqyrat financiare, ai shprehet se është një

fenomen që haset shumë shpesh në to. Kjo për vetë faktin se shumica e njësive


130

ekonomike ende ndërtojnë pasqyra financiare vetëm për tatimorët dhe jo për të pasqyruar

gjendjen reale të tyre. Ai përmend këtu edhe disa mënyra të manaxhimit të fitimeve

sikurse janë mosrregjistrimi i transaksioneve, mosklasifikimi i tyre sipas klasës së duhur

etj. Kjo ndikon negativisht mbi cilësinë e informacionit dhe raportimit financiar.

Në lidhje me ndikimin që ka madhësia e njësisë ekonomike mbi cilësinë e informacionit

kontabël ai shprehet se ka një lidhje të drejtë ndërmjet tyre. Kjo, sepse njësitë e mëdha i

japin rëndësinë e duhur raportimit financiar dhe për këtë punësojnë pranë tyre specialistë

të fushës. Në lidhje me ndikimin e formës juridike tek cilësia e informacionit kontabël ai

shprehet se sa më e lartë forma juridike e njësisë ekonomike, aq më e lartë cilësia e

informacionit kontabël. Pra shoqëritë aksionere kanë cilësi më të lartë se shoqëritë me

përgjegjësi të kufizuar. Por kjo gjë, nuk reflektohet në të njëjtën mënyrë tek njësitë

publike, shprehet ai. Në lidhje me ndikimin e llojit të aktivitetit ai thotë se ndikon mbi

cilësinë e informacionit kontabël. Ai shprehet se njësitë me cilësi më të lartë janë ato

financiare, njësitë e import eksportit etj.

Në lidhje me institucionet që mund të përmirësojnë cilësinë e informacionit kontabël ai

shprehet se janë: KKK, IEKA, organizatat profesionale, QKB, agjensitë rregullatore si

Banka e Shqipërisë, Autoriteti i Mbikqyrjes Financiare, DPT etj. Në lidhje me veprimet

që duhet të ndërmarrin ai shprehet se duhet të ketë koordinim të aktiviteteve të tyre me

njëra tjetrën, identifikim i rasteve të ekonomisë informale, vlerësim i situatës së sektorëve

të ndryshëm të ekonomisë, lidhje të performancës së njësive ekonomike për qëllime të

ndryshme etj.

Në lidhje me vlerësimin e cilësisë së informacionit kontabël në njësitë ekonomike që

përdorin SKK-të dhe SNK-të, të parat i vlerëson me notën 5, ndërsa të dytat me notën 6.

Përveç bankave institucionet e tjera me SNK vazhdojnë të kenë cilësi të ulët të raportimit

financiar shprehet ai.

Në lidhje me rekomandimet për përmirësimin e cilësisë së informacionit kontabël ai

shprehet se janë: ngritja e kritereve të klasifikimit për njësitë ekonomike që zbatojnë

SKK dhe raportim më i thjeshtuar për njësitë e vogla, rritja e rolit të autoriteteve

rrgullatore, rritja e trajnimeve për profesionistët kontabël nga ana e organizatave

profesionale, rritja e rolit të audituesve jo thjesht ligjor por edhe atyre të pavarur, rritja e

integritetit, etikës dhe parimeve morale të profesionistëve etj.

Intervista 3, me përfaqësuesin e shoqatës “Instituti i Kontabilistëve të Miratuar”

Intervista u zhvillua me një përfaqësues të kësaj shoqate, i cili u shpreh i gatshëm të jepte

opinionin e tij në lidhje me cilësinë e informacionit kontabël.

Në lidhje me pyetjen se çfarë mendonte ai në lidhje me cilësinë e informacionit kontabël,

ai u shpreh se duke u nisur nga eksperienca e tij cilësia është përmirësuar vazhdimisht,

sidomos pas hyrjes së SKK. Problemi, që i shqetëson të gjithë thotë ai është se

informacioni kontabël është i orientuar nga tatimorët dhe shumë pak i vihet rëndësi

paraqitjes për qëllime kontabël. Shënimet shpjeguese janë të paplota.


131

Në lidhje me karakteristikat cilësore të informacionit kontabël, ai thotë se janë ato që

paraqiten tek SKK 1.

Në lidhje me faktorët që ndikojnë mbi cilësinë e informacionit kontabël ai shprehet se

janë: interesimi i njësisë ekonomike për një informacion sa më të plotë, zbatimi i

kërkesave për hartimin e pasqyrave financiare, zhvillimi i tregjeve financiare,

legjislacioni në fuqi; zbatimi dhe përmirësimi i vazhdueshëm i tij etj.

Në lidhje me ndikimin e SKK dhe SNK (SNRF) në cilësinë e informacionit kontabël ai

thotë se këta kanë ndikuar në rritjen e cilësisë së informacionit kontabël. Bizneset e

mëdha dhe të zhvilluara kërkojnë informacion të plotë, prandaj e trajnojnë stafin e tyre,

ndërsa bizneset e vogla dhe të mesme e konsiderojnë kosto trajnimin (ata kërkojnë tarifa

sa më të ulëta).

Në lidhje me manaxhimin e fitimeve në pasqyrat financiare i intervistuari shprehet se ka

manaxhim të fitimeve. Kjo vjen fillimisht si rezultat i kërkesave të tatimorëve, të

drejtuesve të bizneseve etj.

Në lidhje me ndikimin që ka madhësia e biznesit tek cilësia e informacionit kontabël, ai

shprehet se njësitë e mëdha kanë cilësi më të lartë, kjo vjen sipas tij edhe nga niveli

intelektual i drejtuesve të këtyre bizneseve. Ndërsa bizneset e vogla dhe të mesme kanë

cilësi më të ulët të informacionit kontabël, për shkak të kostos që ai paraqet.

Në lidhje me ndikimin që ka forma juridike e organizimit të bizneseve tek cilësia ai

shprehet se shoqëritë aksionere kanë cilësi më të lartë se shoqëritë me përgjegjësi të

kufizuar. Kjo, sepse shoqëritë aksionere kanë shumë aksionerë dhe këta kërkojnë më

shumë informacion mbi njësinë ekonomike në lidhje me përdorimin e parave të

investuara, fitimeve të realizuara, dividentit, gjithashtu i nënshtrohen auditimit etj. E

kundërta ndodh me shoqëritë me përgjegjësi të kufizuar; kërkesa e llogarisë është më e

ulët, shumica prej tyre janë me një pronar që është njëkohësisht edhe manaxher i njësisë

etj.

Në lidhje me ndikimin që ka lloji i aktivitetit të njësisë mbi cilësinë e informacionit

kontabël ai shprehet se njësitë tregtare kanë cilësi më të lartë, ngaqë malli kalon në disa

duar dhe çdo herë duhet të pajiset me faturë. Njësitë prodhuese dhe të shërbimeve

gjithashtu mbartin cilësi. Por në çdo rast bëhet fjalë për njësi të mëdha ekonomike.

Në lidhje me institucionet që mund ta përmirësojnë cilësinë e informacionit kontabël në

Shqipëri ai shprehet se janë: KKK, MF, shoqatat e ndryshme. KKK duhet të publikojë sa

më shumë udhëzues në lidhje me implementimin e standardeve, MF duhet të bëjë sa më

shumë ndryshime në legjislacionin tatimor dhe të kontabilitetit, në mënyrë që t’i përafrojë

ato ndërsa shoqatat të organizojnë sa më shumë trajnime në mënyrë që cilësia e

informacionit kontabël të përmirësohet.


132

Në lidhje me veprimet e ndërmarra nga Instituti i Kontablit të Miratuar, ai shprehet se

janë organizuar kualifikime të anëtarëve të saj çdo vit (kjo përfshihet edhe në statutin e

saj si shoqatë), trajnime për të interesuarit, tryeza të rrumbullakta etj.

Cilësinë e informacionit kontabël në njësitë ekonomike që zbatojnë SKK ai e vlerëson me

notën 5, ndërsa për ato që zbatojnë SNK (SNRF) e vlerëson me notën 8.

Në lidhje me rekomandimet e tij në lidhje me përmirësimin e cilësisë së informacionit

kontabël ai shprehet që fillimisht duhet përmirësuar legjislacioni tatimor që të përshtatet

me ligjin e kontabilitetit, zbatimi i plotë i standardeve jo pasqyra vetëm për tatimorët,

trajnime sa më të mëdha për inspektorët tatimorë dhe profesionistët kontabël etj.

Intervista 4, me përfaqësuesin e “Shoqatës së Kontabilistëve dhe Financierëve të

Shqipërisë”

Intervista u zhvillua me një përfaqësues të kësaj shoqate, i cili u shpreh i gatshëm të jepte

opinionin e tij në lidhje me cilësinë e informacionit kontabël.

Në lidhje me cilësinë e informacionit kontabël në Shqipëri, i intervistuari shprehet se

cilësia lë për të dëshiruar. Rreth 60% të pasqyrave financiare ndërtohen ende nga

tatimorët. Megjithatë ka pasur rritje apo përmirësim të cilësisë nga viti në vit.

Karakteristikat e cilësisë së informacionit kontabël janë ato që paraqiten në SKK 1.

Sipas përfaqësuesit të shoqatës, faktorët që ndikojnë tek cilësia e informacionit kontabël

janë: sjellja e profesionistëve kontabël; etike ose jo; profesionalizmi i tyre, kontrolli i

organeve shtetërore, pagesat e ulëta të kontabilistëve, shmangiet ligjore të legjislacionit

tatimor nga ai i kontabilitetit etj.

Në lidhje me ndikimin e SKK dhe SNK (SNRF) në cilësinë e informacionit kontabël, ai

shprehet se standardet e kanë rritur cilësinë e informacionit. Kjo mund të shihet në disa

drejtime shprehet ai: ka një format të caktuar për ndërtimin e pasqyrave financiare, ka

rritje të kërkesës së njësive ekonomike për një informacion më të plotë, profesioni i

kontabilistit ka pësuar një vlerësim sidomos pas daljes së ligjit për profesionet e lira,

trajnimet në fushën e kontabilitetit janë shtuar etj.

Në lidhje me ekzistencën e manaxhimit të fitimeve në pasqyrat financiare ai shprehet se

ai vazhdon të jetë i pranishëm edhe pas standardeve. Kjo vjen si rezultat i rregullave që

vendosin inspektorët tatimorë kur kontrollojnë njësi të ndryshme ekonomike. Gjithashtu

ai shprehet se manaxhimi i fitimit e ul cilësinë e informacionit kontabël, duke çuar në një

evidentim jo të saktë të gjendjes financiare të njësisë ekonomike.

Në lidhje me ndikimin që ka madhësia e njësisë ekonomike tek cilësia e informacionit

kontabël ai shprehet se kjo është evidente. Cilësia që mbartin pasqyrat financiare të

njësive të mëdha është shumë herë më e lartë, se cilësia e pasqyrave financiare të njësive

të vogla dhe të mesme. Në njësitë e mëdha shprehet ai profesionisti kontabël është më i

specializuar dhe njësitë ekonomike paguajnë për trajnimin e tij. Kjo bën që informacioni


133

që ai paraqet në pasqyrat financiare është i saktë dhe i plotë. Ndërsa njësitë e vogla dhe të

mesme e konsiderojnë profesionistin kontabël thjesht si kosto, dhe mundohen ta paguajnë

sa më pak atë.

Në lidhje me ndikimin, që ka forma juridike e organizimit të biznesit mbi cilësinë e

informacionit kontabël, ai shprehet se shoqëritë aksionere në përgjithësi kanë cilësi më të

lartë se shoqëritë me përgjegjësi të kufizuar apo shoqëritë kolektive. Ndarja e

përgjegjësive nxit profesionistin kontabël të paraqesë një situatë sa më të plotë dhe sa më

të besueshme për njësinë ekonomike. Ndërsa në shoqëritë me përgjegjësi të kufizuar

shumica e pronarëve janë njëkohësisht edhe manaxherë të njësisë, kështu që e

konsiderojnë informacionin e pasqyrave financiare të panevojshëm.

Në lidhje me ndikimin që ka lloji i aktivitetit tek cilësia e informacionit kontabël ai

shprehet se njësitë që raportojnë me SNK (SNRF) sidomos ato financiare kanë cilësi më

të lartë të informacionit kontabël. Ndërsa tek njësitë që raportojnë me SKK ai rendit

njësitë e shërbimeve si më cilësore dhe më pas ato tregtare, prodhuese etj.


shprehet se e para është MF që duhet të përmirësojë legjislacionin tatimor dhe t’i japë

rëndësinë që i takon informacionit kontabël, KKK të organizojë trajnime dhe të bëjë

publikime të ndryshme në lidhje me udhëzimet e zbatimit të SKK dhe SNK (SNRF),

shoqatat të jenë më aktive për të mbrojtur profesionin kontabël etj.

Në lidhje me veprimet që ka ndërmarrë shoqata ai shprehet se shoqata ka organizuar

trajnime të herë pas hershme për kontabilistët, i përditëson anëtarët e saj me ndryshimet e

ligjeve, organizon tryeza të rrumbullakta në lidhje me problemet që i shqetësojnë

kontabilistët, i përgjigjet çdo pyetjeje të anëtarëve të saj në lidhje me praktikat kontabël

në kohë rekord etj.

Në lidhje me vlerësimin e cilësisë së informacionit kontabël tek njësitë që zbatojnë SKK

ai i vendos notën 5 ndërsa cilësisë së pasqyrave me SNK (SNRF) i vendos notën 8.

Rekomandimet e të intervistuarit në lidhje me rritjen e cilësisë së informacionit kontabël

janë: së pari dënimi me ligj i tatimorëve që ndërtojnë pasqyra financiare, përputhja e ligjit

tatimor me atë të kontabilitetit, futja e leksioneve praktike në universitete mbi funksionin

e kontabilistit dhe detyrat e tij, futja në funksion e tregjeve financiare në mënyrë që të

kemi mundësi vlerësimi me vlerën e tregut etj.

Intervista 5, me një eksperte kontabël të autorizuar

L. Q. është një eksperte kontabël që ka një eksperiencë të gjatë në këtë profesion. Ajo

auditon pasqyrat financiare të ndërtuara me SKK dhe SNK (SNRF), prandaj menduam që

mund të merrnim një informacion më të plotë nga ajo.

Në lidhje me cilësinë e informacionit kontabël në Shqipëri ajo shprehet se është shumë e

dobët, pasqyrat financiare të viteve pasardhëse nuk rakordojnë shpeshherë me njëra

tjetrën, informacioni i paraqitur është i paplotë, shënimet shpjeguese shumë të varfra etj.


134

Në lidhje me karakteristikat e një cilësie të lartë të informacionit kontabël ajo shprehet se

janë ato të paraqitura tek SKK1 dhe tek kuadri konceptual i SNK (SNRF).

Faktorët që e ndikojnë cilësinë e informacionit kontabël sipas saj janë: evazioni i lartë

fiskal, mungesa e profesionalizmit si tek kontabilistët e miratuar ashtu edhe tek ekspertët,

numri i madh i pasqyrave financiare që hartohet dhe auditohet nga i njëjti profesionist,

mungesa e tregjeve financiare etj.

Në lidhje me manaxhimin e fitimeve në pasqyrat financiare ajo shprehet se ekziston dhe

metodat më të shpeshta që përdoren janë: faturat fiktive, shitjet me arkë të padeklaruara,

pagat e deklaruara në minimum, huatë ndaj të tretëve, detyrimet ndaj aksionerëve etj.

Manaxhimi i fitimeve ndikon negativisht tek cilësia e informacionit kontabël shprehet

ajo.

Në lidhje me ndikimin e madhësisë së njësisë ekonomike tek cilësia e informacionit

kontabël ajo shprehet se ka shumë ndikim. Njësitë e mëdha kanë cilësi më të lartë, se

njësitë e vogla. Shumica e të parave i nënshtrohen auditimit, kjo e rrit cilësinë e

informacionit kontabël sipas saj.

Në lidhje me ndikimin e formës juridike të organizimit të biznesit tek cilësia e

informacionit kontabël ajo shprehet se ka ndikim. Tek njësitë me 2 nivele drejtimi pra

manaxherë-pronarë cilësia është më e lartë se tek ata ku pronari është edhe manaxher.

Në lidhje me ndikimin e llojit të aktivitetit të njësive ekonomike tek cilësia e

informacionit kontabël ajo shprehet se ka ndikim. Njësitë ekonomike financiare dhe me

interes publik shprehet ajo kanë cilësi më të lartë të informacionit kontabël. Edhe njësitë

tregtare shprehet ajo kanë cilësi të lartë, sidomos ato që kryejnë importe. Njësitë e

shërbimeve shfaqin cilësi, sepse zakonisht punojnë me kontrata fikse dhe kanë klientë të

njëjtë. Ndërsa njësitë prodhuese kanë më pak cilësi, sepse mundësia e evazionit fiskal në

këto njësi është më e lartë, për shkak të kalimit të inventarëve nga njëri stad prodhimi tek

tjetri.

Në lidhje me institucionet që mund ta përmirësojnë cilësinë e informacionit kontabël ajo

shprehet se janë KKK duke realizuar trajnime, tryeza të rrumbullakëta etj, IEKA duke

rritur profesionalizmin e anëtarëve të saj, nëpërmjet trajnimeve dhe kërkesës së llogarisë,

shoqatat e kontabilistëve të miratuar, bankat duke mos pranuar 2 lloje të pasqyrave

financiare etj.

Në lidhje me vlerësimin e cilësisë së informacionit kontabël të njësive që zbatojnë SKK

ajo i vë notën 5 ndërsa njësive që zbatojnë SNK (SNRF) i vë notën 9.

Rekomandimet e saj në lidhje me rritjen e cilësisë së informacionit kontabël janë: KKK të

organizojë sa më shumë tryeza të rrumbullakëta dhe workshope, të publikojë sa më

shumë udhëzues në lidhje me zbatimin e SKK dhe SNK (SNRF), Bordi i Mbikqyrjes

Publike të vihet në funksion, shoqatat e kontabilistëve të organizojnë sa më shumë

trajnime për të gjithë brezat e kontabilistëve, bankat të mos pranojnë më 2 lloje të


135

pasqyrave financiare, trajnime të inspektorëve tatimorë në lidhje me kontabilitetin,

përafrim i ligjit të tatimeve me atë kontabël etj.

Intervista 6, me një eksperte kontabël të autorizuar

N. K është një eksperte kontabël që ka eksperiencë të gjatë në auditimin e pasqyrave

financiare të njësive ekonomike. Ajo auditon pasqyrat financiare të njësive ekonomike që

zbatojnë SKK.

Në lidhje me cilësinë e informacionit kontabël ajo shprehet se është e përqendruar tek

personat që janë specialist dhe nuk përdoret nga drejtimi.

Në lidhje me ndikimin që kanë pasur SKK dhe SNK (SNRF) në cilësinë e informacionit

kontabël ajo shprehet me keqardhje që ndikimi ka qenë krejt minimal. Një pjesë e

ekspertëve dhe kontabilistëve të miratuar nuk i njohin fare, lere pastaj që t’i zbatojnë.

Karakteristikat cilësorë të informacionit kontabël janë ato të shkruara në SKK1.

Faktorët që e ndikojnë cilësinë e informacionit kontabël sipas saj janë: cilësia

profesionale e personave të interesuar për këtë informacion, përfitimi nga përdorimi i tij

nga njerëzit me peshë të një vendi dhe roli i kontrollit, që ky informacion të jetë në kohën

e duhur dhe sa më i saktë.

Në pasqyrat financiare të njësive ekonomike ajo shprehet se ka manaxhim të fitimit,

sepse në shumicën e rasteve shoqëritë drejtohen jo nga informacioni kontabël, por me

intuitë ekonomike dhe intuitë tregu. Manaxhimi sipas saj ndikon negativisht tek cilësia e


Në lidhje me ndikimin e madhësisë së njësisë ekonomike tek cilësia e informacionit

kontabël, ajo shprehet se ndikon shumë. Njësitë e mëdha ekonomike shfaqin cilësi më të

lartë se njësitë e vogla dhe të mesme.

Në lidhje me ndikimin e formës juridike të organizimit të biznesit tek cilësia e

informacionit kontabël ajo shprehet se ka ndikim të madh. Njësitë ekonomike të

organizuara si shoqëri aksionere shfaqin cilësi më të lartë të informacionit kontabël, sepse

aksionerët në çdo rast janë të interesuar për mbarëvajtjen e veprimtarisë së njësisë ku ata

kanë investuar. Gjithashtu i nevojitet informacion sa më i saktë dhe sa më i plotë. Ndërsa

e kundërta ndodh në njësitë e organizuara si shoqëri me përgjegjësi të kufizuar apo

shoqëritë kolektive. Ata kanë nevojë për informacionin kontabël thjesht për të

përmbushur një detyrim ndaj shtetit.

Në lidhje me ndikimin e llojit të aktivitetit tek cilësia e informacionit kontabël, ajo

shprehet se ka një ndikim të madh. Njësitë financiare janë të prirura të kenë cilësi më të

lartë. Pastaj vijnë njësitë e shërbimit, tregtare, prodhuese në një masë më të vogël etj.

Në lidhje me institucionet që mund të përmirësojnë cilësinë e informacionit kontabël ajo

shprehet se janë: KKK me anë të kontrollit të zbatimit të SKK dhe SNK (SNRF), IEKA


136

për standardet e auditimit dhe zbatimin e SKK dhe SNK (SNRF) dhe kontrollin e tyre

nëpërmjet kontrollit të brendshëm, shoqatat e kontabilistëve të miratuar për zbatimin

praktik të SKK dhe SNK (SNRF), universitetet për të futur në kurrikulat e tyre aplikim

praktik të standardeve, drejtoria e përgjithshme e tatimeve jo vetëm për mbledhjen e

taksave por edhe për zbatimin e kontabilitetit, sepse do ta rriste shumën e taksave të

grumbulluara nëqoftëse zbatohen saktë.

Në lidhje me vlerësimin e cilësisë së njësive ekonomike që zbatojnë SKK ajo i vendos

notën 5 ndërsa për njësitë ekonomike me SNK (SNRF) i vendos notën 9.

Rekomandimet e saj në lidhje me përmirësimin e cilësisë së informacionit kontabël janë

si vijon: KKK të ushtrojë kontroll mbi pasqyrat financiare të dorëzuara në QKR, në lidhje

me zbatimin e SKK dhe SNK (SNRF), aplikim i gjobave për moszbatim; IEKA

nëpërmjet kontrollit të brendshëm zbatimin e gjobave për çertifikim të pasqyrave

financiare pa SKK apo SNK (SNRF), organizatat e kontabilistëve të miratuar të ushtrojnë

kontrollet e brendshme për anëtarët e saj si IEKA, drejtoritë e tatimeve të vendosin

sanksione për pasqyrat financiare që kanë probleme të zbatimit të SKK apo SNK

(SNRF).

Intervista 7, me një ekspert kontabël të autorizuar dhe ekspert vlerësues i pasurive të

paluajtshme

Z. R. M. është ekspert kontabël i autorizuar i cili ka një zyrë kontabël, në të cilën

kontrollon një numër të madh njësish ekonomike. Ai ka një eksperiencë të gjatë në këtë

fushë.

Në lidhje me cilësinë e informacionit kontabël në Shqipëri ai përgjigjet se është në nivele

të ulta. Ai thotë se nuk mund të krahasohet me stadin e zhvillimit të vendit dhe aq më pak

me atë global.

Në lidhje me karakteristikat e një cilësie të lartë të informacionit kontabël janë ato që

parashikohen në SKK1. Ndërsa në lidhje me faktorët që e ndikojnë cilësinë e

informacionit kontabël ai shprehet se janë: formalizimi i të gjitha ngjarjeve ekonomike,

dokumentacioni për çdo hallkë, në të cilat lëvizin vlerat materiale dhe monetare dhe

pasqyra financiare të sakta dhe të kontrolluara. Ai veçon këtu shprehjen e Prof. Thanas

Dhimarko: “Makro = Shuma e mikro”

Në lidhje me ndikimin që ka pasur zbatimi i SKK dhe SNK (SNRF) tek cilësia e

informacionit kontabël, ai shprehet se ka ndikuar fare pak në cilësinë e pasqyrave

financiare. Ai shprehet gjithashtu se shumica e kontabilistëve dhe financierëve nuk i

njohin SNK (SNRF)-të. Këtë gjë ai e ka vënë re në një seminar të zhvilluar në Tiranë në

lidhje me zbatimin e SNK (SNRF)-ve në dhjetor të vitit 2015. (shumica e pjesëmarrësve

nuk e njihnin datën e hyrjes në fuqi të tyre). Faktorë të tjerë të mosndikimit të SKK dhe

SNK (SNRF)-ve në cilësinë e pasqyrave financiare sipas tij janë edhe mospërputhja e

disa prej kërkesave të standardeve me aktet ligjore dhe paaftësia e organeve mbikqyrëse.


137

Në lidhje me manaxhimin e fitimeve në pasqyrat financiare, ai shprehet se ai është

prezent në shumicën e pasqyrave financiare. Sipas tij kjo është një nga arsyet kryesore të

shtrembërimit të informacionit kontabël.

Në lidhje me ndikimin e madhësisë së njësisë ekonomike në cilësinë e informacionit

kontabël ai shprehet se sipas tij nuk ndikon. Ndërsa në lidhje me formën juridike të

organizimit të bizneseve ai shprehet, se ndikon pasi shpeshherë aktet ligjore nuk

rakordojnë me biznesin, meqënëse ato ndryshojnë shumë shpesh.

Në lidhje me ndikimin që ka lloji i aktivitetit të njësive ekonomike mbi cilësinë e

informacionit kontabël ai shprehet se nuk ndikon. Në çdo lloj njësie ekonomike shprehet

ai duhen zbatuar me përpikmëri rregullat dhe parimet e kontabilitetit.


shprehet se janë: MF, Kontrolli i Lartë i Shtetit, KKK dhe shoqatat e profesionistëve

kontabël. Gjithsecila thotë ai në një mënyrë apo në një tjetër mund të ndikojë në

përmirësimin e cilësisë. Në lidhje me veprimet që duhet të ndërmarrin këto institucione,

ai shprehet se ato thjesht duhet të kërkojnë zbatim të rregullave dhe normave ligjore.

Në lidhje me vlerësimin që i bën ai cilësisë së informacionit kontabël të njësive

ekonomike që zbatojnë SKK-të ai thotë se është nota 5, ndërsa për njësitë ekonomike që

zbatojnë SNK (SNRF)-të ai i vlerëson me notën 9.

Rekomandimet e tij në lidhje me përmirësimin e cilësisë së informacionit kontabël janë:

zbatimi i rregullave dhe normave ligjore nga secila hallkë e sistemit, kualifikim i

vazhdueshëm i hartuesve të pasqyrave financiare dhe i manaxherëve të njësive

ekonomike, trajnim i inspektorëve tatimorë në lidhje me zbatimin e SKK dhe SNK

(SNRF), pakësimi i mospërputhjeve ndërmjet legjislacionit tatimor dhe atij kontabël etj.

Intervista 8, me një kontabiliste të miratuar

M. U. është kontabiliste e miratuar, e cila merret me hartimin e pasqyrave financiare të

njësive ekonomike. Ajo ka një zyrë kontabël në të cilën harton pasqyrat financiare të mbi

100 njësive ekonomike dhe kryen edhe shërbime të tjera të ndryshme fiskale dhe

manaxheriale.

Në lidhje me cilësinë e informacionit kontabël, ajo shprehet se është në përmirësim të

vazhdueshëm.

Sipas saj ndikimi i zbatimit të SKK dhe SNK (SNRF) në cilësinë e informacionit ka qenë

pozitiv. Kjo shihet në futjen e formatit të ndërtimit për pasqyrat financiare, informacionit

të plotë dhe të besueshëm që ato paraqesin etj.

Ndërsa në lidhje me karakteristikat e cilësisë së informacionit kontabël ajo shprehet se

janë ato të shprehura në SKK1.


138

Faktorët që ndikojnë në cilësinë e informacionit kontabël sipas saj janë: edukimi i

studentëve me kërkesat e standardeve si kontigjent i të ardhmes si kontabilistë të miratuar

dhe ekspertë kontabël të rregjistruar, trajnimet e bizneseve për rritjen e cilësisë së

informacionit kontabël, kërkesa në rritje për punonjësit tatimor dhe QKR në pranimin dhe

çertifikimin e pasqyrave financiare.

Përsa i përket manaxhimit të fitimeve në pasqyrat financiare ajo shprehet se fatkeqësisht

është i pranishëm dhe ndikon negativisht tek cilësia e informacionit kontabël. Në lidhje

me metodat e manaxhimit ajo përmend bashkëveprimin ndërmjet manaxherit/pronarit të

njësisë ekonomike me kontabilistin për të nxjerrë rezultatin e dëshiruar, faturat fiktive,

fshehja e detyrimeve etj.

Përsa i përket ndikimit të madhësisë së njësisë ekonomike tek cilësia e informacionit

kontabël, ajo shprehet se njësitë e mëdha paraqesin informacion më cilësor sepse kanë

staf më të kualifikuar dhe investojnë vazhdimisht në rritjen e profesionalizmit të tyre.

Përsa i përket ndikimit të formës juridike të organizimit të biznesit tek cilësia e

informacionit kontabël ajo thotë se ka ndikim. Ajo shprehet se pasqyrat financiare të

shoqërive aksionere paraqesin cilësi më të lartë se ato të shoqërive me përgjegjësi të

kufizuar apo shoqëritë kolektive. Arsyet janë sipas saj: drejtimi i shoqërive aksionere

është më i specializuar, ndarje e përgjegjësive ndërmjet aksionerëve dhe manaxherëve,

kërkesa e llogarisë së aksionerëve në lidhje me vlerën e investimit, destinacionit

përfundimtar të parave të investuara, sigurimin e fitimeve apo humbjeve, ndarjen e

dividentëve etj.

Në lidhje me ndikimin e llojit të aktivitetit tek cilësia e informacionit kontabël ajo

shprehet se nuk ndikon.

Sipas saj institucionet që mund të përmirësojnë cilësinë e informacionit kontabël janë:

MF, KKK, Drejtoria e Përgjithshme e Tatimeve, Drejtoria e Përgjithshme e Doganave,

QKR, IEKA, IKM e shoqatat e tjera. Veprimet që duhet të ndërrmarrin këto institucione

sipas saj janë: rritja e kërkesës (llogaridhënies), sensibilizimi dhe kualifikimi.

Përsa i përket vlerësimit të cilësisë së informacionit kontabël me SKK ajo i vë notën 7,

ndërsa për cilësinë e informacionit kontabël tek njësitë me SNK (SNRF) ajo i vë notën 9.

Rekomandimet e saj në lidhje me përmirësimin e cilësisë së informacionit kontabël janë:

ngritja e grupeve të punës të përbashkëta ndërmjet KKK, MF, DPT, DPD, QKR, IEKA

dhe shoqatave profesionale në hartimet, kualifikimet dhe çertifikimet e ligjeve dhe

kërkesave të cilësisë së informacionit kontabël.


E. Ç është kontabiliste e miratuar, e cila merret me hartimin e pasqyrave financiare të

njësive ekonomike. Ajo ka një zyrë kontabël në të cilën harton pasqyrat financiare të

shumë njësive ekonomike dhe kryen edhe shërbime të tjera të ndryshme fiskale dhe

manaxheriale.


139

Në lidhje me cilësinë e informacionit kontabël, ajo shprehet se ka përmirësime të

dukshme gjatë viteve.

Në lidhje me ndikimin e SKK dhe SNK (SNRF) tek cilësia e informacionit kontabël, ajo

shprehet se këto kanë ndikuar pozitivisht.

Në lidhje me faktorët që ndikojnë mbi cilësinë e informacionit kontabël ajo shprehet se

është evazioni fiskal. Ai ndikon negativisht tek cilësia dhe sjell minimizim të të

ardhurave të buxhetit të shtetit.

Në lidhje me manaxhimin e fitimeve në pasyrat financiare, ajo nuk shprehet nëse ka apo

jo, por thjesht thotë se ndikon negativisht mbi cilësinë e informacionit kontabël, duke

shtrembëruar informacionin e pasqyrave financiare.

Në lidhje me ndikimin e madhësisë së biznesit, formës juridike të biznesit dhe llojit të

aktivitetit tek cilësia e informacionit kontabël, ajo shprehet se nuk ndikojnë, rëndësi ka

saktësia e informacionit.

Në lidhje me institucionet që mund të përmirësojnë cilësinë e informacionit kontabël ajo

shprehet se janë MF, KKK dhe shoqatat e kontabilistëve. Ndërsa në lidhje me veprimet

që duhet të ndërrmarrin ajo shprehet se janë: zbatimi i legjislacionit në fuqi, zvogëlimi i

evazionit fiskal, trajnimi i inspektorëve tatimorë në lidhje me SKK dhe SNK (SNRF) etj.

Në lidhje me vlerësimin me notë të cilësisë së informacionit kontabël në njësitë me SKK

dhe SNK (SNRF) ajo thotë se ka përmirësime po nuk i vendos notë këtyre.

Rekomandimet e saj në lidhje me përmirësimin e cilësisë së informacionit kontabël ajo e

vë theksin tek saktësia e informacionit kontabël, paraqitja reale e gjendjes së njësisë

ekonomike, objektiviteti dhe plotësia e tij.


R. M. është kontabiliste e miratuar, e cila merret me hartimin e pasqyrave financiare të

njësive ekonomike. Ajo ka një zyrë kontabël në të cilën harton pasqyrat financiare të

shumë njësive ekonomike dhe kryen edhe shërbime të tjera të ndryshme fiskale dhe

manaxheriale.

Në lidhje me cilësinë e informacionit kontabël ajo shprehet se deri diku është mirë, por ka

nevojë për përmirësime. Gjithashtu shprehet se implementimi i SKK dhe SNK (SNRF) e

ka përmirësuar më shumë atë.

Në lidhje me karakteristikat cilësore të informacionit kontabël ajo shprehet se janë ato të

pasqyruara tek SKK 1.

Në lidhje me faktorët që e ndikojnë cilësinë e informacionit kontabël, ajo shprehet se

është evazioni i lartë fiskal që e ndikon negativisht atë.


140

Në lidhje me prezencën e manaxhimit të fitimeve në pasqyrat financiare ajo shprehet se

mund të ketë dhe nuk liston metoda të tij, por thjesht shprehet se ndikon në një pasqyrim

joreal të situatës financiare të njësisë ekonomike.

Në lidhje me ndikimin e madhësisë dhe formës juridike të biznesit tek cilësia e

informacionit kontabël, ajo shprehet se nuk ndikojnë. Ndërsa lloji i aktivitetit të njësisë

ekonomike ndikon 20-30% mbi cilësinë e informacionit kontabël.

Në lidhje me institucionet që mund të përmirësojnë cilësinë e informacionit kontabël në

Shqipëri ajo shprehet, se janë institucionet shtetërore dhe shoqatat e profesionistëve

kontabël. ndërsa në lidhje me veprimet që duhet të ndërmarrin ajo shprehet, se mund të

realizojnë seminare, trajnime etj.

Në lidhje me vlerësimin e cilësisë së informacionit të njësive që zbatojnë SKK ajo u vë

notën 7, ndërsa atyre që zbatojnë SNK (SNRF) u vë 9.

Ndërsa në lidhje me rekomandimet e saj në lidhje me përmirësimin e cilësisë së

informacionit kontabël ajo e vë theksin tek qartësia në të kuptuar, të ketë specifikime të

veçanta për sektorë të ndryshëm të ekonomisë etj.

Documents

Cilwsia e informacionit kontabwl dhe raportimit financiar ... · Cilësia e informacionit dhe raportimit financiar pas hyrjes së SKK dhe SNRF në Shqipëri A.Kastrati iv Abstrakt