civilcode-kosovo.orgcivilcode-kosovo.org/.../uploads/2019/07/Memorandum.docx · Web viewQëllimi i këtij dokumenti shpjegues është informimi i komunitetit të juristëve, institucioneve

Përkrahje për Kodin Civil – Faza II Kontratë mbi Shërbime N° 2016/383-059

DRAFT - KODI CIVIL I REPUBLIKËS SË KOSOVËS

DOKUMENT SHPJEGUES

PRILL 2019

1


HYRJA DHE METODOLOGJIA......................................................................................................................10

1. Hyrje e librit të parë..........................................................................................................................12

2. Zbatimi i aktiviteteve.........................................................................................................................13

3. Konteksti...........................................................................................................................................13

4. Libri 1 – Pjesa e përgjithshme............................................................................................................14

4.1. Kapitulli 1 - Dispozitat e përgjithshme...........................................................................................15

4.2. Kapitulli 2 – Subjektet e së drejtës................................................................................................16

4.2.1 Nën –kapitulli 1 -Personat fizik..................................................................................................16

4.2.1.1 Vështrim i përgjithshëm............................................................................................................16

4.2.1.2 Përmbajtja dhe shpjegim i neneve............................................................................................16

4.2.2 Nën-kapitulli 2 - Personat juridik...............................................................................................18

4.2.2.1 Vështrim i përgjithshëm............................................................................................................18

4.2.2.2 Përmbajtja dhe shpjegimi i neneve...........................................................................................19

4.3. Kapitulli 3 – Sendet dhe kafshët...................................................................................................20

4.3.1 Vështrim i përgjithshëm............................................................................................................20

4.3.2 Përmbajtja dhe shpjegimi i neneve..................................................................................................20

4.4. Kapitulli 4 – Punët juridike............................................................................................................21


4.4.2 Përmbajtja dhe shpjegim i neneve............................................................................................22

5. Kapitulli 5 – Përfaqësimi........................................................................................................................23


5.5.2 Përmbajtja dhe shpjegim i neneve............................................................................................23

6 Kapitulli 6 – Parashkrimi....................................................................................................................24

6.6.1 Vështrim i përgjithshëm...................................................................................................................24

6.6.2. Përmbajtja dhe shpjegim i neneve............................................................................................25

1. SHPJEGIM I PËRGJITHSHËM PËR LIBRIN E DYTË..............................................................................................27

1.1. NJË TRAJTIM I SHKURTËR HISTORIK........................................................................................................27

1.2. STRUKTURA E LIBRIT PËR DETYRIMET......................................................................................................28

2. KAPITULLI 1 - DISPOZITAT E PËRGJITHSHME.................................................................................................29

2.1. VËSHTRIM I PËRGJITHSHËM..................................................................................................................29

2.2. PËRMBAJTJA DHE SHPJEGIM I NENEVE....................................................................................................30

2


3. KAPITULLI 2 – BURIMET E DETYRIMEVE.......................................................................................................31



4. KAPITULLI 3 – PARAKONTRATA.................................................................................................................31



5. KAPITULLI 4 – OBJEKTI............................................................................................................................32



6. KAPITULLI 5 – BAZA................................................................................................................................32



7. KAPITULLI 6 – FORMA E KONTARTËS..........................................................................................................33



8. KAPITULLI 7 – ELEMENTET AKSIDENTALE.....................................................................................................34



9. KAPITULLI 8 – PËRFAQËSIMI.....................................................................................................................34



10. KAPITULLI 9 – INTERPRETIMI................................................................................................................35

10.1. VËSHTRIM I PËRGJITHSHËM..............................................................................................................35

10.2. PËRMBAJTJA DHE SHPJEGIM I NENEVE................................................................................................36

11. KAPITULLI 10 – PAVLEFSHMËRIA E KONTRATËS........................................................................................36



12. KAPITULLI 11 – KONTRATAT E DYANSHME...............................................................................................37



13. KAPITULLI 12 – KONTRATAT NË DOBI TË NJË PERSONI TJETËR......................................................................39


3



14. KAPITULLI 13 – SHKAKTIMI I DËMIT.......................................................................................................40



15. KAPITULLI 14 – SHPËRBLIMI I DËMIT......................................................................................................42



16. KAPITULLI 15 – PASURIMI PA BAZË........................................................................................................43



17. KAPITULLI 16 – GJERIMI I PUNËVE TË HUAJA...........................................................................................44



18. KAPITULLI 17 – SHPREHJA E NJËANSHME E VULLNETIT...............................................................................45



19. KAPITULLI 18 – PREMTIMI PUBLIK.........................................................................................................45



20. KAPITULLI 19 – PRANIMI I BORXHIT.......................................................................................................46



21. KAPITULLI 20 – LETRAT ME VLERË.........................................................................................................46



22. KAPITULLI 21 – EFEKTET E DETYRIMEVE..................................................................................................47



23. KAPITULLI 22 – SHUARJA E DETYRIMEVE.................................................................................................48



24. KAPITULLI 23 – MËNYRAT TJERA TË SHUARJES SË DETYRIMIT.......................................................................50

4




25. KAPITULLI 24 – PARASHKRIMI...............................................................................................................51



26. KAPITULLI 25 – LLOJET E NDRYSHME TË DETYRIMEVE................................................................................52



27. KAPITULLI 26 – NDRYSHIMI I KREDITORIT APO DEBITORIT...........................................................................53



28. KAPITULLI 1 – KONTRATA PËR SHITJEN...................................................................................................54



29. KAPITULLI 2 – KONTRATA PËR KËMBIMIN................................................................................................55



30. KAPITULLI 3 – KONTRATA PËR DHURATËN...............................................................................................55



31. KAPITULLI 4 – KONTRATA PËR MBAJTJEN E PËRJETSHME............................................................................56



32. KAPITULLI 5 – KONTRATA PËR NDARJEN DHE DORËZIMIN E PASURISË............................................................57



33. KAPITULLI 6 – KONTRATA PËR HUANË....................................................................................................57



34. KAPITULLI 7 – KONTRATA PËR HUAPËRDORJEN.........................................................................................58



5


35. KAPITULLI 8 – KONTRATA PËR QIRANË....................................................................................................58



36. KAPITULLI 9 – KONTRATA PËR VEPREN...................................................................................................59



37. KAPITULLI 10 – KONTRATA PËR NDËRTIMIN.............................................................................................60



38. KAPITULLI 11 – KONTRATA PËR TRANSPORTIN.........................................................................................61



39. KAPITULLI 12 – KONTRATA PËR DEPOZITËN.............................................................................................62



40. KAPITULLI 13 – KONTRATA PËR MAGAZINIMIN.........................................................................................63



41. KAPITULLI 14 – KONTRATA PËR DEKRETIN...............................................................................................63



42. KAPITULLI 15 – KONTRATA PËR ORTAKRINË.............................................................................................64



43. KAPITULLI 16 – KONTRATA E BASHKËSISË................................................................................................64



44. KAPITULLI 17 – KONTRATA PËR DORËZANINË...........................................................................................65



45. KAPITULLI 18 – UJDIA.........................................................................................................................66


6



46. KAPITULLI 19 – DISPOZITAT KALIMTARE DHE PËRFUNDIMTARE....................................................................66

1. HYRJE...................................................................................................................................................... 69

2. KONTEKSTI.............................................................................................................................................. 69

3. LIBRI TRE - PRONËSINA DHE TË DREJTAT TJERA SENDORE...........................................................70

3.1 PJESA I – DISPOZITAT E PËRGJITHSHME (Nenet 831 - 839).................................................................71

3.1.1 Vështrim i përgjithshëm...............................................................................................................71

3.1.2 Përmbajtja dhe shpjegimi i neneve..............................................................................................72

3.2 PJESA II – PRONËSIA (Nenet 840 - 928)...............................................................................................72



3.2.2.1 Dispozitat e përgjithshme..........................................................................................................73

3.2.2.2 Të drejtat fqinjësore..................................................................................................................73

3.2.2.3 Fitimi dhe humbja e pronësisë..................................................................................................74

3.2.2.3.1 Fitimi me punë juridike...........................................................................................................74

3.2.2.3.2 Fitimi i Pronësisë me Parashkrim Fitues.................................................................................75

3.2.2.3.3 Fitimi me Vendim të Gjykatës ose të një Autoriteti Tjetër si dhe fitimi përmes trashëgimisë 76

3.2.2.3.4 Fitimi i pronësisë me tituj tjerë sipas ligjit..............................................................................76

3.2.2.4 Dispozitat tjera në pjesën e pronësisë.......................................................................................77

3.3 PJESA III – POSEDIMI (Nenet 929 – 941)..............................................................................................78



3.4 PJESA IV - DISPOZITAT MATERIALE PËR REGJISTRIMIN E TË DREJTAVE NË PALUAJTSHMËRI (Nenet 942 – 952)........................................................................................................................................................78



3.5 PJESA V - TË DREJTAT E SIGURIMIT SENDOR -PENGU DHE HIPOTEKA (Nenet 953 – 1054).................79



3.6 PJESA VI – SERVITUTET (Nenet 1055 – 1105).........................................................................................81



7


3.7 PJESA VII – BARRA SENDORE (Nenet 1106 – 1113...............................................................................81



3.8 PJESA VIII – E DREJTA E NDËRTIMIT (Nenet 114 – 1124).....................................................................82



1. HYRJE......................................................................................................................................................84

2. METODOLOGJIA.........................................................................................................................................84

3. ZBATIMI I AKTIVITETEVE...............................................................................................................................85

4. KONTEKSTI............................................................................................................................................85

5 SHPJEGIM I LIBRIT IV – FAMILJA, I KODIT CIVIL TË KOSOVËS..........................................................................90

5.1 PJESA E PARË.......................................................................................................................................93


5.1.2. Përmbajtja dhe shpjegimi i neneve.............................................................................................93

5.1.2.1. Kapitulli I – Dispozitat e përgjithshme......................................................................................94

5.2. PJESA E DYTË......................................................................................................................................95

5.2.1. Vështrim i përgjithshëm..............................................................................................................95

5.2.2. Përmbajtja dhe shpjegimi i neneve.............................................................................................95

5.2.2.1. Kapitulli I - Fejesa......................................................................................................................95

5.3.1. Vështrim i përgjithshëm............................................................................................................102

5.3.2. Përmbajtja dhe shpjegimi i neneve...........................................................................................102

5.4.1 Vështrim i përgjithshëm.............................................................................................................106

5.4.2. Përmbajtja dhe shpjegimi i neneve...........................................................................................106

5.5.1. Vështrim i përgjithshëm............................................................................................................111




1. LIBRI I PESTË - HYRJE.............................................................................................................................116

2. METODOLOGJIA.......................................................................................................................................117

3. ZBATIMI I AKTIVITETEVE.............................................................................................................................117

4. KONTEKSTI..............................................................................................................................................117

5. PROCESI I DRAFTIMIT DHE PËRMBAJTJA.............................................................................................117

8


6. KAPITULLI 1 - DISPOZITAT E PËRGJITHSHME...................................................................................................119

6.1 VËSHTRIM I PËRGJITHSHËM......................................................................................................................119

6.2 PËRMBAJTJA DHE SHPJEGIM I NENEVE........................................................................................................119

7. KAPITULLI 2 DHE 3 – TRASHËGIMIA LIGJORE.................................................................................................120


7.2 PËRMBAJTJA DHE SHPJEGIMI I NENEVE.......................................................................................................120

8. KAPITULLI 4 – DISPOZITA TË VEÇANTA PËR DISA TRASHËGIMPTARË....................................................................122



9. KAPITULLI 5 – TRASHËGIMTARËT E DOMOSDOSHËM.......................................................................................123



10. KAPITULLI 6 – LLOGARITJA E DHURIMEVE DHE E LEGËVE NË PJESËN TRASHËGIMORE............................................124

10.1 VËSHTRIM I PËRGJITHSHËM....................................................................................................................124

10.2 PËRMBAJTJA DHE SHPJEGIMI I NENEVE.....................................................................................................125

11. KAPITULLI 7 – TRASHËGIMIA SIPAS TESTAMENTIT.........................................................................................125



12. KAPITULLI 8 DHE 9– LEGU DHE EKZEKUTIMI I LEGUT....................................................................................126



13. KAPITULLI 10 – REVOKIMI I TESTAMENTIT..................................................................................................127



14 KAPITULLI 11 – PADENJËSIA DHE PËRJASHTIMI I TRASHËGIMTARËVE TË DOMOSDOSHËM NGA TRASHËGIMI..............127



15. KAPITULLI 12 – KREDITORËT E PASURISË....................................................................................................128



16. KAPITULLI 13 – KALIMI I PASURISË TRASHËGIMORE TE TRASHËGIMTARËT..........................................................129


9



17. KAPITULLI 14 – DISPOZITAT KALIMTARE DHE PËRFUNDIMTARE........................................................................130



HYRJA DHE METODOLOGJIA

10


Qëllimi i këtij dokumenti shpjegues është informimi i komunitetit të juristëve, institucioneve shtetërore dhe private, organizatave ndërkombëtare dhe mbarë qytetarëve të Republikës së Kosovës për procesin e draftimit dhe përmbajtjen e Draft-Kodit Civil (këtu e tutje: kodi civil). Ky dokument shpjegues paraqet përmbajtjen e detajuar të 5 (pesë) librave të draft Kodit Civil, të cilat janë të përmbledhura nga ekspertët që kanë marrur pjesë në përpilimin të kodit civil. Në kuadër të këtij dokumenti shpjegues, theksohen ndryshimet kryesore që do t’i përfshijë kodi civil. Në veçanti këtu paraqiten risitë e sjellura në këtë kod në kuadër të modernizimit të mëtejmë të së drejtës civile.

Dokumenti shpjegues është punuar sipas radhitjes kronologjike të librave që janë pjesë përbërëse e kodit civil. Ky dokument shpjegues është pregaditur nga projekti i BE “Mbështetje Kodit Civil në Kosovë – Faza 2” dhe është produkt i ekspertëve që kanë pasur rolin kyq për draftimin e librave të kodit dhe propozimin e përmbajtjes (neneve) së kodit për grupin punues të caktuar për hartimin e këtij kodi.1 Në veçanti, ky dokument shpjegues u përpilua nga ekspertët siç vijon më poshtë:

Libri I – Pjesa e Përgjithshme nga Prof. Dr. iur.Haxhi Gashi – Eksperti Kryesor 2 në

bashkëpunim me ekspertë tjerë të projektit;

Libri II – Detyrimet nga Prof. Dr. Nerxhivane Dauti dhe Ass. Bashkim Preteni, PhD (c) në

bashkëpunim me Anthimos Apostolos dhe Ahmet Kosumi;

Libri III – Pronësia dhe të Drejtat Sendore nga Prof. Dr. iur.Haxhi Gashi – Eksperti Kryesor 2 dhe

Ass. Qerkin Berisha, PhD (c);

Libri IV – Familja nga Prof. Dr. Abdulla Aliu në bashkëpunim me eksperten ndërkombëtare znj.

Kerstin Niethammer Jürgens;

Libri V – Trashëgimia nga Prof. Dr. iur.Haxhi Gashi – Eksperti Kryesor 2 dhe në bashkëpunim

me me eksperten ndërkombëtare znj. Kerstin Niethammer Jürgens;

Harmonizimi i Kodit Civil me të Drejtën e Bashkimit Evropian është bërë nga Prof. Dr. Hajredin

Kuçi në bashkëpunim me ekspertët tjerë të projektit.

1 Sipas vendimit të Ministrisë së Drejtësisë për Emërimin e Komisionit për Hartimin e Draftit të Kodit Civil (Nr. 01-248, datë 30.1.2018) dhe ndarjes së punëve nga Kryesuesi i Komisionit, draftet fillestare të librave të këtij kodi (nga faza 2 e projektit) i kanë përgaditur ekspertët e projektit të Be-së si në vijim: (i) Librin e Parë (Pjesën e Përgjithshme) e ka draftuar Prof. Dr. Iur .Haxhi Gashi – Eksperti Kryesor 2; (ii) Librin e Dytë (Detyrimet) e ka draftuar Prof. Dr. Nerxhivane Dauti në bashkëpunim me ekspertin ndërkombëtar z. Anthimos Apostolos dhe ekspertin lokal të projektit z. Ahmet Kosumi dhe Ass. Bashkim Preteni; (iii) Librin e Tretë (Pronësinë dhe të Drejtat Tjera Sendore) e ka draftuar Prof. Dr. iur. Haxhi Gashi – Eksperti Kryesor 2 dhe Ass. Qerkin Berisha, PhD (c); ( iv) Librin e Katërtë (Familjen) e ka draftuar Prof. Dr. Abdulla Aliu; (v) Librin e Pestë (Trashëgiminë) e ka draftuar Prof. Dr. iur. Haxhi Gashi – Eksperti Kryesor 2.I gjithë procesi i punës së ekspertëve është mbikqyrur nga z. Alfons Lentze, Udhëheqës i Projektit.

11


LIBRI 1 – PJESA E PËRGJITHSHME

1. HYRJE E LIBRIT TË PARË

12


Puna në hartimin e Kodit Civil të Republikës së Kosovës ka filluar me Vendimin e Qeverisë së Republikës së Kosovës në vitin 2014 me të cilin është themeluar Komisionin Shtetëror për Kodin Civil. Procesi i hartimit është mbështetur edhe nga Projekti i Bashkimit Evropian “Mbështetja e Kodit Civil - Faza e Parë” dhe më pas nga projekti pasues “Mbështetja e Kodit Civil – Faza 2”. Ministria e Drejtësisë patë vazhduar punën e hartimit të Kodit Civil të Republikës së Kosovës dhe për këtë qëllim kishte formuar Grupet punues; Grupin Punues Koordinues dhe 3 nën-grupe tematike, 1) nën-grupin punues për pjesën e përgjithshme dhe ligjin për marrëdhëniet e detyrimeve, 2) nën-grupin punues për Ligjin për pronësinë dhe të drejtat tjera sendore, 3) nën-grupin punues për Ligjin familjes dhe trashëgimisë. Për një organizim më të mirë të punës, dhe për koordinim të aktiviteteve për të gjitha Librat e Kodit Civil, Ministria e Drejtësisë i ka ri-organizuar grupet punuese dhe e ka formuar vetëm një grup punues, me Vendimin prot.nr. 01/248 të datës 30/01/2018.

Ministria e Drejtësisë vazhdon të mbështetet nga Projekti i BE-së për Kodin Civil-faza 2, që ka për qëllim ndihmën dhe mbështetjen e MD-së gjatë fazë së hartimit dhe miratimit të Kodit Civil.

Nga të gjitha diskutimet në grupet punues në fazën e parë të Projektit në vitet 2014-2016 dhe në grupet punuese të Fazës së Dytë, gjatë vitit 2017, është ardhur në përfundim se Kodi Civil i Kosovës duhet të ketë Pjesën e Përgjithshme. Struktura e Kodit Civil do të jetë si vijon:

Libri 1 – Pjesa e Përgjithshme; Libri 2 – Detyrimet; Libri 3 – Pronësia dhe të drejtat tjera sendore; Libri 4 – Familja; Libri 5 – Trashëgimia.

Duhet shtuar se Faza e Parë e Projektit ka përpunuar draftet fillestare për 4 librat duke u bazuar në ligjet ekzistuese: Ligjin e Detyrimeve, Ligjin për Pronësinë dhe të Drejtat Tjera Sendore, Ligjin e Familjes, Ligjin e Trashëgimisë. Këto drafte janë të publikuar në uëeb-faqe e MD-së për konsultime publike. Ndërsa për Pjesën e Përgjithshme të Kodit Civil, nuk ka pasur ligje dhe as drafte fillestare. Kështu që, për herë të parë është përgatitur një draft për Pjesën e Përgjithshme të Kodit Civil i shqyrtuar dhe miratuar në grupet punuese me përmbajtjen që e ka tani.

2. ZBATIMI I AKTIVITETEVE

Drafti Fillestar i Pjesës së Përgjithshme është përgatitur duke pasur parasysh gjendjen ekzistuese të legjislacionit të Kosovë, punën dhe raportet vlerësuese dhe diskutimet e Komisionit të Kodit Civil nga Faza e Parë e Projektit për Kodin Civil 2014-2015, diskutimet në grupet punuese në fazën e dytë gjatë vitit 2017 si dhe aspektet krahasuese me Kodit Civil Gjerman dhe disa Kode dhe

13


legjislacione të vendeve tjera Evropiane. Në veçanti, janë marrë parasysh rrethanat e Kosovës, ashtu që Pjesa e Përgjithsme ka pasur për qëllim të krijoj parimet e përgjithshme të cilat nuk kanë qenë mirë të rregulluara me ligjet në fuqi ose kanë qenë të shpërndara dhe të pa harmonizuara, respektivisht kontradiktore njëra me tjetren. Prandaj, pjesa e përgjithshme shërben për krijimin dhe harmonizimin rregullave të përgjithshme për Kodin Civil, pra edhe për Librat tjerë të Kodit. Kurse parimet dhe rregullat e veçanta rregullohen me Librat tjerë të Kodit.

3. KONTEKSTI

Në disa takime të grupeve punuese tematike,2 është diskutuar lidhur me Përmbajtjen e Pjesës së Përgjithshme – Libri 1, si dhe disa çështje konceptuale për Librat tjerë, Libri 2 – E drejta e detyrimeve, Libri 3 – E drejta e pronësisë, Libri 4 –E drejta familjare dhe Libri 5 – E drejta trashëgimore. Nga këto diskutime janë nxjerrë edhe disa përfundime se si do të jetë përmbajtja e Pjesës së Përgjithshme e Kodit Civil. Po ashtu, ekspertët kanë përgatitur një Dokument me çështje konceptuale, në të cilin janë analizuar dhe paraparë çështjet që do të rregullohen me Pjesën e përgjithshme të Kodit Civil.

Projekti BE-së për mbështetje për Kodin Civil –Faza 2, me qëllim të mbështetjes për gupet punuese të MD-së, ka hartuar Draftin Fillestar të Pjesës së Përgjithshme. Pastaj, drafti është përpunuar në Grupin Punuese të MD-së si dhe rekomandimet/komentet që janë merrë gjatë diskutimeve publike me institucione, organizata, gjyqtarë, avokatë, prokurorë, Shoqëri Civile, dhe grupet tjera profesionale janë inkorporuar në draftin Final.

4. LIBRI 1 – PJESA E PËRGJITHSHME

Nga të gjitha diskutimet që nga fillimi i hartimit të Kodit Civil në vitin 2014,3 si dhe raportet vlerësuese të fazës së parë të projektit për Kodin Civil,4 diskutimet në Fazën e dytë të projektit, rezulton se Kodi Civil do të ketë edhe Pjesën e përgjithshme ngjashëm me konceptin e Kodit Civil Gjerman.5 Pjesën e përgjithshme e përmbajnë edhe Kodet Civile moderne të miratuara më së voni si p.sh ai i Estonisë,6 Shqipërisë.7 Pasi që MD-ja ka përcaktuar se bazë për hartimin e Kodit civil të

2 Takimet gjatë muajt Prill - Maj dhe së fundi me date 16, 19 dhe 20 Qershor 20173 Shih, Vendimi i Qeverisë për Themelimin e Komisionit Shtetëror të Kodit Civile në vitin 2014, diskutimet në puntorinë e dates 04.07.2015; 31.07.2015 dhe 21.11.2015 dhe diskutimet në punën e grupeve punuese gjatë vitit 2017, punëtorinë 16, 19 dhe 21.07. 2017.4 Shih, materialet, raportet e publikuara në web-faqen e MD të qasshme në: http://md.rks-gov.net/page.aspx?id=1,96. Gjithashtu, shih draftet e para të Projekt Kodit Civil të përgatitura nga Faza e Parë e Projektit për Kodin Civil, të qasshme në: http://md.rks-gov.net/page.aspx?id=1,95 5 Shih Kodi Civil Gjerman (BGB), version anglisht i qasshëm në: https://www.gesetze-im-internet.de/englisch_bgb/ 6 Shih Kodi Civil i Estonisë, versioni i gjuhes angleze i qasshëm në: https://www.riigiteataja.ee/en/eli/530102013019/consolide 7 Shih Kodi Civil i Shqipërisë, versioni i gjuhes shqipe i qasshëm në: http://www.qbz.gov.al/Kode-pdf/Kodi%20Civil.pdf

14

http://www.qbz.gov.al/Kode-pdf/Kodi%20Civil.pdf

https://www.riigiteataja.ee/en/eli/530102013019/consolide

https://www.gesetze-im-internet.de/englisch_bgb/

http://md.rks-gov.net/page.aspx?id=1,95




Kosovës do të merret koncepti i Kodit Civil Gjerman me modifikime të nevojshme, struktura e ndarjes së Kodit Civil të Republikës së Kosovës do të jetë e ngjashme e strukturuar në Librin 1 – Pjesa e Përgjithshme, Libri 2 – Detyrimet, Libri 3 – Pronësia dhe të drejtat tjera sendore, Libri 4 – Familja, Libri 5 – Trashëgimia.

Megjithatë, gjatë diskutimeve në grupet punuese janë ngritur shumë çështje se çka duhet të përmbajë Pjesa e Përgjithshme, për faktin se a do të jetë e njëjtë me Kodin Civil Gjerman, apo mund të modifikohet dhe t’i përshtatet nevojave të Kosovës. Pra, mund të përfshijë disa institute juridike që do të ishin të domosdoshme në pjesën e përgjithshme për të lehtësuar dhe krijuar harmonizim të librave të tjerë të Kodit, por edhe për të lehtësuar zbatimin e ligjeve të veçanta që lidhen me fushën juridike civile. Në përfundimet e grupeve punuese si dhe nga analizat dhe vlerësimet e ekspertëve të Projektit, është konkluduar se Pjesa e Përgjithshme mund të përmbajë çështje të ngjashme me atë Kodit Civil Gjerman, por edhe të modifikohet me nene nga Kodet moderne të vendeve tjera Evropiane që do t’i përshtaten nevojave të Kosovës. Kjo qasje do të ruaj bazën e ligjeve ekzistuese në fuqi, dhe harmonizuar dhe modifikuar me zgjidhje të raja që do të ndihmohet edhe zbatimi i ligjit dhe harmonizimi me standarde ndërkombëtare.

Drafti Fillestar i Pjesës së Përgjithshme përmban të strukturuar, Pjesët dhe Kapitujt si në vijim:

Kapitulli 1 – Dispozitat e përgjithshme; Kapitulli 2 – Subjektet e së drejtës civile; Nën-kapitulli 1 – Personat Fizik; Nën- kapitulli 2 – Personat Juridik; Kapitulli 3 – Sendet dhe Kafshët; Kapitulli 4 – Punët Juridike; Kapitulli 5 – Përfaqësimi; Kapitulli 6 – Parashkrimi.

4.1. KAPITULLI 1 - DISPOZITAT E PËRGJITHSHME

Pjesa e përgjithshme përmban rregulla të përgjithshme dhe parimore të cilat i referohen pjesës së përgjithshme, pjesëve tjera të Kodit Civil, por edhe për tërë legjislacionit e të drejtës civile. Në këtë kapitull, përfshihen dispozitat e përgjithshme si: neni 1, qëllimi i Kodit, neni 2 – fushë veprimtaria, neni 3 – përkufizime, neni 4 – burimet e të drejtës civile, neni 5 – interpretimi i ligjit, neni 6 – analogjia, neni 7 – krijimi i të drejtave dhe detyrimeve civile, neni 8 – ushtrimi i të drejtave dhe përmbushja e detyrimeve me kujdes, neni 9 – prezumimi i mirëbesimit, neni 10 – ndalimi i shkaktimit të dëmit, neni 11 – bartja e të drejtave dhe detyrimeve. Një përmbajtje të përafërt e ka edhe Kodi Civil i Estonisë.8

8 Shih, Kodi Civil i Estonisë, Pjesa e Përgjithshme, i qasshëm, në: https://www.riigiteataja.ee/en/eli/530102013019/consolide

15



Këto parime nuk kanë qenë asnjëherë të rregulluar me legjislacionin e fushës civile në Kosovë. Disa prej tyre kanë qenë të njohura nga teoria e së drejtës, por për zbatuesin e ligjit ka qenë e vështirë të gjendet ndonjë dispozitë me përmbajtje të cilen e kanë këto parime. Këto parime e lehtësojnë zbatuesin e ligjit për mënyren se si të kuptohen disa shprehje, çka konsiderohet burim i së drejtës civile në Kosovë, si të interpretohet ligji dhe çka nënkuptohet me analogji dhe si duhet të zbatohet. Po ashtu, me këto nene është rregulluar edhe mënyra se si krijohen të drejtat dhe detyrimet civile, prezumimi i sjelljes me mirëbesim të palëve në rapotet juridike-civile, ndalimi që t’i shkaktohet dëm tjetrit, si dhe rregulli se të drejtat civile pasurore, jo-personale mund të barten nga një subjekt në tjetrin.

4.2. KAPITULLI 2 – SUBJEKTET E SË DREJTËS

4.2.1 NËN –KAPITULLI 1 -PERSONAT FIZIK

4.2.1.1 VËSHTRIM I PËRGJITHSHËM

1. Në kapitullin e dytë përfshihen subjektet e së drejtës civile. Ky kapitull është ndarë në dy nën-kapituj –personat fizik dhe personat juridik. Një strukturë të tillë të ngjashme e ka Kodi Civil Gjerman,9 Kodi Civil i Estonisë,10 Kodi Civil i Shqipërisë.11 Ngjashmëri mund të gjenden edhe në Kodin Civil të Zvicrës12.

2. Të drejtat që lidhen me personat dhe mbrojtjen e të drejtave personale në legjislacionin e Kosovës janë rregulluar me një numër të dispozitave ligjore të shpërndara në disa ligje.13

Për të krijuar një strukturë ligjore unike të rregullimit dhe zbatimit të parimeve bazë, ka qenë e nevojshme që pjesa e personave fizikë të jetë më e zgjeruar me disa dispozita themelore që do të shërbenin, jo vetëm për librat tjerë të Kodit por edhe për ligjet e veçanta. Normalisht se këtu nuk do mund të mbulohen të gjitha çështjet që lidhen me personat fizik. Një pjesë do mbetet për tu rregulluar me ligje të veçanta.

4.2.1.2 PËRMBAJTJA DHE SHPJEGIM I NENEVE

3. Në nën-kapitullin 1, për personat fizik janë përfshirë dispozita si në vijim:

9 Kodi Civil Gjerman (BGB), version anglisht i qasshëm në: https://www.gesetze-im-internet.de/englisch_bgb/,10 Kodi Civil ipër Estonisë, i qasshëm në: https://www.riigiteataja.ee/en/eli/530102013019/consolide 11 Shih Kodo Civil i Shqipërisë, nenet – 1-63.12 Shih Kodi Civil i Zvicrës, nenet 11-20, i qasshëm në: https://www.admin.ch/opc/en/classified-compilation/19070042/201701010000/210.pdf 13 Shih, Kushtetuta e Republikës së Kosovës: Ligji nr. 03/L-006 për procedurën kontestimore; Ligji nr. 03/L-007 për procedurën jokontestimore; Ligji nr. 04/L-003 për gjendjen civile; Ligji nr. 04/L-077 mbi marrëdhëniet e detyrimeve; Ligji nr.2004/32 për familjen; Ligji nr.2004/26 për trashëgiminë; Ligji nr. 02/L-118 për emrin personal; Ligji nr. 02 /L-121 për vendbanimin dhe vendqëndrimin; Ligji nr. 03/L-099 për letërnjoftimin i ndryshuar me Ligjin nr. LIGJI NR. 04/L-126, të viti 2012; Ligji nr. 03/L-172 për mbrojtjen e të dhënave personale.

16

https://www.admin.ch/opc/en/classified-compilation/19070042/201701010000/210.pdf




Neni 12 – Aftësia për të qenë titullar i të drejtave dhe detyrimeve – Me këtë nen është rregulluar çështja e personave si titullar të të drejtave dhe detyrave dhe është përcaktuar se kush mund të jetë bartës i të drejtave dhe detyrave civile. Në këtë nen, tregohet se të gjithë personat fizik i gëzojnë këto të drejta. Po ashtu, është rregulluar me një dispozitë referuese edhe çështja e shtetasve të huaj për të qenë titullar të drejtave dhe detyrimeve civile në mënyrë të barabartë përveç nëse parashihet ndryshe me ligj të veçantë.

Neni 13 – aftësia juridike – me këtë nen rregullohet çështja se kur fitohet aftësia juridike e një personi fizik dhe kur përfundon. Me këtë nen pranohet koncepti se aftësia juridike (cilësia e subjektit të së drejtës) fitohet në momentin e lindjes, përjashtimisht edhe fëmija ende i palindur me kusht që të lindë i gjallë në raste kur bëhet fjalë për interesat e tij. Ndërsa, aftësia juridike (subjektit), përfundon me vdekje.

Neni 14 – e drejta në emër – përcakton se çdo person ka të drejtën në emër, ndërsa çështjet tjera mbeten të rregullohen me ligje të veçanta, për arsyeje se ka ligje të veçanta që e rregullojnë në mënyrë më të plotë këtë çështje dhe nuk është e nevojshme të ketë rregullim tjetër në Kod. E drejta në emër nuk ka qenë e rregulluar me ligjet që janë pjesë e Kodit, andaj edhe një dispozitë që tregon se personi fizik duhet të ketë emrin (emri përfshinë emrin edhe mbiemrin), duhet të jetë në dispozitat e Pjesës së Përgjithshme.

Neni 15 – mosha madhore – me të cilin përcaktohet koha se kur një person fizik arrin moshën madhore 18 vjet, që shërben edhe si aftësi e plotë për të vepruar.

Neni 16 – aftësia për të vepruar – me këtë nen përcaktohet se çka është aftësia për të vepruar dhe kur fitohet. Pra me këtë nen tregohet se aftësia për të vepruar është aftësia e personit që vet mund t’i kryej veprimet juridike, kur arrin moshën madhore.

Neni 17 – rregullon aftësinë për të vepruar të personave fizikë mbi moshën 14 vjet . Ky rregullim ka qenë i nevojshëm për të specifikuar se cilat veprime mund t’i kryen këta persona dhe po ashtu kur kërkohet pëlqimi ose leja e përfaqësuesit. Edhe personat e moshës 14 vjeçare kanë aftësi të kufizuar veprimi, andaj me këtë dispozitë përcaktohet se cilat veprime mund t’i kryejnë dhe për cilat kërkohet pëlqimi i përfaqësuesit ligjor (prindit ose kujdestarit).

Neni 18 –rregullon aftësinë e veprimit të personave fizik nën moshën 14 vjet. Gjithashtu, edhe me këtë nen është rregulluar çështja se cilat veprime mund t’i kryejnë këta persona

17


të përshtatshme për moshën e tyre, çfarë efektesh juridike do të kenë këto veprime, si dhe kur kërkohet pëlqimi i përfaqësuesit ligjor.

Neni 19 – rregullon heqjen e aftësisë së veprimit për personat e mitur. Personat e mitur nga 14 vjet deri në 18 vjet, kanë aftësi të kufizuar veprimi, por për plotëfuqishmërinë e këtyre veprimeve kërkohet pelqimit i përfaqësuesit ligjor (prindit ose kujdestarit). Megjithatë, me këtë nen është rregulluar edhe situata kur këta persona mund të zhveshen, pra të ju heqet edhe kjo aftësi e kufizuar e veprimit për shkak të sëmundjeve dhe paaftësisë së plotë për të vepruar. Me ketë nen sqarohet se heqja aftësisë së veprimit bëhet me vendim të gjykatës dhe sipas procedurës së përcaktuar me ligj të veçantë

Neni 20 – rregullon heqjen e aftësisë së veprimit për personat madhor që kanë mbushur moshën 18 vjet. Personat madhor edhe pse kanë aftësi të plotë të veprimit, për shkak të sëmundjeve të ndryshme të cilat ndikojnë në mungesën e aftësisë së personit fizik për të kuptuar veprimet e veta, mund të shfaqet nevoja heqjes së aftësisë së veprimit. Kjo parashihet të bëhet me vendim të gjykatës sipas kushteve dhe procedurës së paraparë me ligj të veçantë.

Neni 21 – shtetësia, vendbanimi dhe vendqëndrimi – ky nen rregullon atributet e personit fizik, dhe tregon se personi fizik e ka shtetësinë, vendbanimin dhe vendqëndrimin. Mirëpo, çështjet tjera siç janë humbja dhe fitimi i shtetësisë, si dhe çështjet e përcaktimit, regjistrimit të vendbanimit dhe vendqëndrimit, është referuar se rregullohen me ligj të veçantë. Është qëndrim i ekspertëve se nuk është e nevojshme të ketë rregullim tjetër në këtë Kod sepse me ligje të veçanta, mund të përcaktohen kushtet tjera, si dhe rregullat më specifike. Po ashtu, ligjet e veçanta mund të ndryshohen më lehtë në rast kur shfaqen nevoja të caktuara.

Neni 22 – rregullon shpalljen e personit të zhdukur. Pra, personat të cilët për shkak të rrethanave të ndryshme nuk gjenden për një kohë të gjatë, parashihet që me vendim të gjykatës mund të shpallen si të zhdukur, nën kushtet e përcaktuar me ligj. Çështjet tjera do të rregullohen me ligj të veçantë. Kjo dispozitë është aktualisht në ligje të veçanta, ligjin për procedurën jo-kontestimore, mirëpo disa dispozita themelore si kjo në nenin 22 janë të nevojshme të jenë në Kod Civil, pjesa e përgjithshme, sepse lidhet me ushtrimin e të drejtave dhe detyrave të personave fizikë. Në rast të zhdukjes të personit fizik, duhet të ketë kujdestar që kujdesen për të drejtat dhe detyrat e personave të zhdukur.

Neni 23 – rregullon shpalljen e personit të zhdukur për të vdekur . Me këtë dispozitë rregullohet dhe specifikohet se personi i zhdukur mund të shpallet për të vdekur nën

18


kushtet e caktuara me ligj, pra kur për këtë paraqiten rrethana të caktuara. Çështje tjera mbeten të rregullohen me ligje të veçanta. Një dispozitë e tillë është aktualisht në ligjin për procedurën jo kontestimore. Mirëpo, në këtë nen janë bartur vetëm dispozitat lidhur me kushtet materiale, ndërsa pjesa tjetër e natyrës procedurale rregullohet me ligje të veçantë.

4.2.2 NËN-KAPITULLI 2 - PERSONAT JURIDIK

4.2.2.1 VËSHTRIM I PËRGJITHSHËM

1. Në nën-kapitullin 2, janë hartuar disa dispozita sa i përket personave juridik. Dispozitat – nenet janë hartuar duke u bazuar në modelin e ndjekur nga Ministria e Drejtësisë, i cili kryesisht bazohet në modelin e Kodit Civil Gjerman, por, duke marrë për bazë edhe situatën ekzistuese në Republikën e Kosovës sa i përket rregullimit të personave juridik.

2. Në sistemin juridik të Republikës së Kosovës kemi një numër të konsiderueshëm të ligjeve të veçanta të cilat rregullojnë ose përkufizojnë personin juridik ose format e veçanta të personit juridik.14 Po ashtu, Kosova që nga paslufta i ka të rregulluara themelimin, funksionimin dhe shuarjen e organizatave jo-qeveritare me ligj të veçantë si formë e veçantë e personave juridik. Aktualisht është në fuqi Ligji Nr. 04/L-57 për Lirinë e Asociimit në Organizata Joqeveritare i vitit 2011.15 Prandaj, në Pjesën e përgjithshme janë përfshirë dispozita të cilat i përkufizojnë personat juridik, duke i listuar edhe format e personit juridik për aq sa është e ne nevojshme kuptimi i subjektivitetit të personave juridik, aftësia juridike dhe e ajo veprimit. Pjesa tjetër mbetet të rregullohet me ligje të veçanta.

3. Një ndarje në persona juridik publik dhe privat dhe listimi i secilës prej formave publike dhe private do të ishte logjike që të përfshihet në kuadër të Kodit Civil, duke përfshirë edhe kuptimin “përkufizimin’’ e secilës prej tyre. Ky propozim është në linjë me propozimin që, në kuadër të Kodit Civil të përfshihen vetëm format e organizimit të personave juridik, të drejtat dhe detyrimet e tyre, por çështjet specifike rreth mënyrave të formimit, shuarjes dhe falimentimit të tyre të vazhdojnë të rregullohen me ligje të veçanta siç është e rregulluar deri më tani.

4.2.2.2 PËRMBAJTJA DHE SHPJEGIMI I NENEVE

14 Shih Ligji për shoqëritë tregtare nr.02/L-123, Gazeta Zyrtare e Republikës së Kosovës, nr. 30/01 Tetor 2008, i qasshëm në: https://gzk.rks-gov.net/ActDetail.aspx?ActID=2585 , me ndryshime me LIGJI Nr. 04/L-006, i qasshëm në : https://gzk.rks-gov.net/ActDetail.aspx?ActID=2585 15 https://gzk.rks-gov.net/ActDetail.aspx?ActID=2764v

19

https://gzk.rks-gov.net/ActDetail.aspx?ActID=2764v

https://gzk.rks-gov.net/ActDetail.aspx?ActID=2585



Në nën-kapitullin 2, personat juridik janë përfshirë dispozitat ligjore (nenet) si në vijim:

Neni 26 – Kuptimi i personit juridik. Në këtë nen janë dhënë përkufizime për personat juridik. Me këtë nen është bërë sqarimi dhe identifikimi i personave juridik sipas legjislacionit në fuqi. Ky nen ka qenë i nevojshëm për arsyeje se shpesh nuk arrihet të bëhet dallimi në mes personave juridik dhe entiteteve tjera që nuk janë persona juridik por marrin pjesë në marrëdhëniet juridike-civile siç janë p.sh ortakëritë, bizneset individuale, etj.

Neni 27 – Llojet e personave juridik. Me këtë nen rregullohet dhe sqarohet se personat juridik mund të jenë privat dhe publik.

Nenet 28, 29, 30 dhe 31, rregullojnë statusin e personit juridik publik, personave juridik privat, shoqatave dhe fondacioneve. Me këto nene tregohet natyra juridike e personit juridik publik dhe llojet e tyre, natyra juridike dhe llojet e personave juridik privat, shoqatës dhe kriteret e klasifikimit si shoqatë, si dhe natyra juridike dhe kriteret për personin juridik si fondacion. Me këto nene konsiderohet si e mjaftueshme dallimi dhe identifikimi i personave juridik.

Neni 32 – Fitimi i personalitetit juridik. Me nenin 32, rregullohet mënyra e fitimit të personalitetit juridik, pra mënyra e fitimit të statusit juridik. Me këto dispozita është specifikuar si fitohet statusi, momenti i fitimit të këtij statusi për personat juridik privat dhe publik.

Neni 33 – 34, rregullojnë emrin dhe selinë e personit juridik.

Neni 35 – rregullon aftësinë juridike dhe të veprimit të personit juridik, duke specifikuar se si fitohet aftësia juridike dhe e veprimit, si përcaktohet dhe personat që mund të kryejnë veprime juridike në emër dhe për llogari të personit juridik. Aspektet tjera mbetet të rregullohen me ligje të veçanta dhe me akte të brendshme të personit juridik, gjithmonë në pajtim me ligjin.

Neni 36 – rregullon shuarjen e personave juridik. Me këtë nen është specifikuar se si përfundon, respektivisht shuhet personaliteti juridik i personave juridik.

Neni 37 – Shoqëritë pa personalitet juridik. Ky nen rregullon shoqëritë ose organizimet tjera që nuk kanë statusin e personit juridik por që përgjigjen vetë personalisht me pasurinë e tyre.

4.3. KAPITULLI 3 – SENDET DHE KAFSHËT

4.3.1 VËSHTRIM I PËRGJITHSHËM

Në kapitullin 3, janë përfshirë disa dispozita që lidhen me objektin e të drejtës civile, respektivisht se çka mund të konsiderohet objekt. Ka disa koncepte lidhur me këtë çështje. Koncepti Gjerman i konsideron vetëm sendet trupore si objekt i të drejtës civile. Ndërsa koncepti kodit Francez,

20


Austriak, i konsiderojnë edhe sendet e paprekshme si objekt i të drejtës. Edhe në konceptin aktual në Kosovë, të drejtat konsiderohen si sende. Gjithashtu Kodi Civil i Estonisë i konsideron si objekte sendet dhe të drejtat si dhe çdo e mirë tjetër që mund të jetë objekt i të drejtës. 16 Kështu që, grupi punues duhet të diskutoj për ketë se cilin koncept do e merr si bazë. Do ishte mirë që të ruhet tradita juridike deri me tani në Kosovë. Andaj edhe duke e ruajtur atë që është aktualisht në zbatim, janë hartuar disa nene lidhur me objektin e të drejtës civile.

4.3.2 PËRMBAJTJA DHE SHPJEGIMI I NENEVE

Neni 38 – objekti i së drejtës. Në këtë nen janë rregulluar aspekte ligjore lidhur me atë se çka mund të jetë objekt i një marrëdhënie juridike-civile. Kështu si objekte janë specifikuar, sendet, të drejtat me karakter pasuror, veprimet e njerëzve me karakter pasuror, dhe kërkesat tjera pasurore.

Neni 39 – sendet. Me këtë nen është përcaktuar se çka konsiderohet send në kuptimin e marrëdhënieve juridiko-civile. Këtu, si sende konsiderohen sendet e trupore dhe jo-trupore duke përfshirë edhe të drejtat.

Neni 40 – Kafshët. Me këtë nen janë specifikuar rregulla të veçanta për kafshët. Edhe kafshët mund të jenë objekt i marrëdhënieve juridike civile, megjithatë ka dispozita të veçanta lidhur me mbrojtjen e kafshëve andaj edhe është referuar në rregulla të veçanta të rregulluar me ligje të veçanta.

Nenet 41-49, janë nenet të cilat rregullojnë llojet e sendeve: sendet e luajtshme, sendet e paluajtshme (paluajtshmëritë), sendet e zëvendësueshme dhe të pazëvendësueshme, sendet e konsumueshme, pjesët esenciale të sendit, sendet pjesë esenciale e tokës ose ndërtesës, Pjesët e sendit për përdorim të përkohshëm, sendet akcesore, sendet në qarkullim juridik. Llojet e sendeve që janë të rregulluar me ligjin për pronësinë dhe të drejtat e sendeve janë bartur në pjesën e përgjithshme dhe janë modifikuar për të mundësuar edhe kuptimin e sendeve si objekt i marrëdhënieve juridike civile. Një përmbajtje të tillë e ka Kodi Civil i Estonisë. 17 Gjithashtu, në Kodin Civil Gjerman, përkufizimet dhe llojet e sendeve janë në pjesën e përgjithshme.18 Gjithësesi, pjesa e përgjithshme duhet të ketë disa nene parimore për sendet.

Neni 50 – Sendet në pronësi publike. Me nenin 50, është specifikuar se sendet mund të jenë edhe në pronësi publike, ndërsa kjo çështje ka mbetur të rregullohet me ligjin e veçantë. Në MD ekziston iniciative ligjore për ligjin për pronësinë publike/shtetërore dhe për këtë qëllim edhe ka

16 Shih Kodi Civil i Estonisë, neni 48.17 Shih Kodi Civil i Estonisë, nenet- 48-66.18 Shih Kodi Civil Gjerman (BGB), nenet 90-101

21


një draft të këtij ligji. Ligji për pronën publike/shtetërore duhet të jetë Ligj bazik. Kodi Civil vetëm duhet ti referohet ligjit të veçantë.

Neni 51 – 52 Fruta dhe të ardhurat/përfitimet. Me këtë nen janë hartuar dispozita ligjore që tregojnë se çka konsiderohet fruta, statusi i tyre ligjor derisa janë pjesë përbërëse e sendit kryesor dhe pas ndarjes nga sendi kryesor. Të ardhurat nga sendi dhe e drejta konsiderohen fruta dhe për këtë janë rregulluar me nenin 51.

Neni 53 – Rimbursimi i shpenzimeve për fruta. Me nenin 53, specifikohet se kush i bartë shpenzimet për prodhimin e futave dhe lartësinë e tyre.

4.4. KAPITULLI 4 – PUNËT JURIDIKE


Në pjesën e përgjithshëm përfshihet si kapitull i veçantë edhe punët juridike. Ky kapitull mund të ketë nenet për përkufizimin dhe llojet e punëve juridike dhe nenet për pavlefshmërinë e punëve juridike. Një përmbajtje të ngjashme e ka Kodi Civil Gjerman (BGB),19 Kodi Civil i Estonisë20 dhe Kodi Civil i Shqipërisë.21 Duke e ruajtur substancën e kësaj pjese mbështetur në Kodin Civil Gjerman, kjo pjesë mund të modifikohet edhe me dispozita nga Kodi Civil i Estonisë dhe Shqipërisë dhe përmbajta e mundshme do të ishte: 1) Koncepti-përkufizimi i punëve juridik, 2) forma e punëve juridike, 2) punët juridike me kusht, 3) punët juridike me afat, 4) pavlefshmëria absolute e punëve juridike, dhe 5) pavlefshmëria relative e punëve juridike. Aspektet tjera të punëve juridike do të rregullohen me Librat e veçantë të këtij Kodi.

4.4.2 PËRMBAJTJA DHE SHPJEGIM I NENEVE

Si në vijim janë nenet për punët juridike:

Neni 54 – Kuptimi i punëve juridike. Me nenin 54 janë specifikuar punët juridike në formë të dispozitave përkufizuese për të bërë të qartë se çka janë punët juridike. Po ashtu, është treguar se ato mund të jenë të dyanshme, p.sh. kontrata ose të njëanshme si p.sh. testamenti.

Neni 55 – Forma e punëve juridike. Me nenin 55 janë rregulluar dhe specifikuar format në të cilat mund të paraqiten punët juridike duke treguar se për punët formale kërkohet edhe forma e veçantë e paraparë me ligje të veçanta (p.sh, Ligjin për Marrëdhëniet e Detyrimeve, Libri 2, Ligjin e Noterisë, etj.).

19 Kodi Civil i Gjermanisë (BGB), nenet 104 deri 144. Pjesa e kontratave fillon pas këtyre neneve.20 Kodi Civil i Estonisë, nenet 67 deri 114.21 Kodi Civil i Shqipërisë, nenet 79 deri 111.

22


Neni 56 – Punët juridike me kusht. Në këtë nen janë specifikuar situatat kur punët juridike janë të kushtëzuara me ndonjë kusht për të prodhuar efekte juridike. Gjithashtu, janë rregulluar edhe llojet e kushtit.

Neni 57 – Punët juridike me afat. Me këtë nen përcaktohet se çka është afati, si rrjedhë –ecë afati, dhe si llogaritet afati. Po ashtu, rregullohen edhe efektet juridike të punëve juridike të lidhura me afatet e caktuara. Pjesa tjetër e afateve për llojet e veçanta të punëve juridike mbetet të rregullohet me Librat e veçantë të Kodit.

Neni 58 – Pavlefshmëria absolute e punëve juridike. Me nenin 58 janë përfshirë rregulla të cilat përcaktojnë se kur një punë juridike është absolutisht e pavlefshme, respektivisht nule. Pra, këto punë asnjëherë nuk bëhen të vlefshme dhe në çdo kohë mund të kërkohet anulimi i tyre sepse shkelet interesi i përgjithshëm shoqëror dhe mund të kërkohet anulimi i tyre nga çdo person që ka interes si dhe nga prokurori publik. Është shumë e nevojshme që për këtë pjesë, neni që tregon rregullat kryesore se kur puna juridike është absolutisht e pavlefshme. Ndërsa aspektet tjera rregullohen me Librat e veçantë të Kodit.

Neni 59 – Pavlefshmëria relative e punëve juridike. Me nenin 59 është rregulluar situata kur punët juridike janë të rrëzueshme, pra janë relativisht të pavlefshme. Këto punë mund të mbesin në fuqi përderisa nuk kërkohet anulimi i tyre me iniciativën e palës së interesuar dhe legjitimuar sipas ligjit për të kërkuar rrëzimin e tyre.

Nenet 60-62, rregullojnë pavlefshmërinë relative të punëve juridike si rezultat i mungesave të vullnetit të palëve të shkaktuar si rezultat i kanosjes, mashtrimit dhe lajthimit.

Neni 63 – Kontratat. Në këtë nen janë përkufizuar kontratat si punë juridike. Çështjet tjera kanë mbetur të rregullohen me Librin 2, e drejta e detyrimeve. Është vlerësuar nga ekspertët e projektit se nuk ka nevojë që të ketë më shumë dispozita për kontratat pasi që ato janë të rregulluara me Librin 2, për arsyeje që të ruhet përmbajtja e ligjit në fuqi dhe të mos krijohen dispozita të dyfishta të panevojshme.

Neni 64 – Testamenti. Ky nen përfshinë dispozita ligjore vetëm për të specifikuar Testamentin si punë juridike e njëanshme dhe numëruar si punë juridike. Çështjet tjera mbetet të rregullohen me Librin 5, e drejta e trashëgimisë.

Neni 65 – Premtimi Publik i Shpërblimit. Me këtë nen është parë si e arsyeshme të vendoset një dispozitë kryesore që përcakton premtimin publik të shpërblimit si punë juridike e njëanshme, ndërsa aspektet tjera mbetet të rregullohen me Librin 2, e drejta e detyrimeve.

5. KAPITULLI 5 – PËRFAQËSIMI


23


Në kapitullin 5, janë përfshirë disa rregulla ligjore lidhur me kuptimin e përfaqësimit, rastet e përfaqësimit dhe mënyrën e dhënies së autorizimit dhe pavlefshmërinë e autorizimit. Një kapitull të veçantë në pjesën e përgjithshme për përfaqësimin e ka Kodi Civil i Estonisë. 22 Po ashtu, edhe Kodi Civil i Shqipërisë përmban një Kapitull për përfaqësimin.

Me këtë kapitull vetëm janë përcaktuar rregullat e përgjithshme të përfaqësimit. Rregullat e veçanta rregullohen Librat e veçantë.

5.5.2 PËRMBAJTJA DHE SHPJEGIM I NENEVE

Neni 66 – Përfaqësimi. Me këtë nen është rregulluar dhe specifikuar përfaqësimi si raport juridik kur një person (përfaqësuesi) kryen veprime juridike në emër dhe për llogari të personit tjerë (të përfaqësuarit). Ky nen, përmban rregulla të përgjithshme të përfaqësimit, mënyrën se si krijohet përfaqësimi dhe si kryhet veprimi nga përfaqësuesi. Libri 2, përmban rregulla të veçanta për përfaqësimin, andaj, ky nen dhe nenet tjera për përfaqësimin kufizohen vetëm në rregulla të përgjithshme. Çështjet tjera mbetet të rregullohen me Libra të veçantë të këtij Kodi.

Neni 67 – Kufijtë e përfaqësimit. Me nenin 67 rregullohet mënyra e përcaktimit të autorizimeve duke specifikuar përcaktimin e autorizimeve sipas ligjit dhe sipas vetë të përfaqësuarit.

Neni 68- 69 – Me këto nene është rregulluar efekti i përfaqësimit, respektivisht efektet juridike që rrjedhin përmes veprimeve të përfaqësuesit si dhe kufizimet e përfaqësimit.

Neni 70 – Përfaqësimi nga shumë persona. Me këtë nen tregohet kur ka përfaqësim nga shumë persona dhe mënyra se si kryhen veprimet e përfaqësimit.

Neni 71 –Përgjegjësit e përfaqësuesit. Neni 71 përmban dispozita që tregojnë cilat janë përgjegjësitë e përfaqësuesit dhe si do të përgjigjet ai për veprimet e tij. Përfaqësimi kryhet personalisht nga përfaqësuesi, mirëpo, në rrethana të caktuara mund të kryhen veprime edhe nga persona tjerë, andaj me këtë nen edhe specifikohet se kur mund të ketë përfaqësim nga personat dhe si do të ndahet përgjegjësia e veprimeve të përfaqësimit.

Neni 72 – Shuarja e përfaqësimit. Me nenin 72 tregohen mënyrat e shuarjes-përfundimit të marrëdhënies së përfaqësimit.

6 KAPITULLI 6 – PARASHKRIMI


22 Shih, Kodi Civil i Estonisë, Kapitulli 8, nenet 115 – 131.

24


Një kapitull i veçantë i është kushtuar parashkrimit (humbjes) të drejtave civile, respektivisht parashkrimin e padive si rezultat i kalimit të kohës së caktuar me ligj. Modelin e tillë e ka Kodi Civil i Estonisë23 dhe Kodi Civil i Shqipërisë.24 Në ligjet aktuale në Kosovë, nuk sqarohen sa duhet afatet e parashkrimit, andaj në këtë kapitull përcaktohen afatet e përgjithshme të parashkrimit, ndalja ose ndërprerja e parashkrimit si dhe humbja e të drejtave civile si rezultat i parashkrimit (kalimit të kohës së caktuar me ligj). Ndërsa, më gjerësisht për afatet dhe afatet e veçanta të parashkrimit do të rregullohen me Libra të veçantë të këtij Kodi.

Qëllimi i këtij kapitull është të përcaktoj se çka është afati i parashkrimit, si llogaritet, kur ndërpritet dhe kur shuhet-përfundon. Po ashtu, edhe kur mund të paraqitet padia brenda afatit para se të paraqitet parashkrimi, si dhe kur humbë mundësia e paraqitjes së padisë. Me këtë kapitull është e vështirë që të rregullohen të gjitha afatet e parashkrimit, sepse ka afate të ndryshme për të drejta të caktuara, andaj këto çështje mbetet të rregullohet me Libra të veçantë të këtij Kodi.

6.6.2. PËRMBAJTJA DHE SHPJEGIM I NENEVE

Neni 73 – Rregullat e përgjithshme të parashkrimit. Me këtë nen përcaktohet se çka është parashkrimi, si paraqitet parashkrimi të drejtat e detyrimeve dhe të drejtat sendore, parashkrimi i kërkesave kryesore dhe atyre akcesore.

Neni 74, 75, 76 – me këto nene rregullohet arritja e parashkrimit, pra dita kur kalon afati i caktuar me ligj; fillimi i parashkrimit – ecja e afatit si dhe rregullat të cilat përcaktojnë se ndalohet ndryshimi i afatit të parashkrimit me marrëveshje të palëve sepse ky afat caktohet me ligj.

Neni 77-78 – Me këto nene përcaktohet afati i përgjithshëm i parashkrimit si dhe referenca se rregullat e veçanta të parashkrimit rregullohen me Librat e veçantë të Kodit. Po ashtu, me nenin 78 është rregulluar mënyra e llogaritjes së afateve të parashkrimit.

Neni 79 – Ndërprerja e parashkrimit. Me nenin 79 janë vendosur rregulla me të cilat përcaktohet se si mund të ndërpritet parashkrimi dhe efektet e ndërprerjes.

Neni 80 – Pezullimi i parashkrimit. Në këtë nen theksohen rrethanat që e pezullojnë parashkrimin edhe efektet juridik të pezullimit.

Neni 81 – Heqja dorë nga parashkrimi. Me nenin 81 përcaktohet se palët nuk mund të heqin dorë nga parashkrimi. Ato mund të heqin dorë vetëm pasi të jetë plotësuar afati i parashkrimit.

23 Shih, Kodi Civil i Estonisë, nenet 134-137.24 Shih, Kodi Civil i Shqipërisë, nenet 112 – 140.

25


Neni 82 – Kur nuk zbatohen rregullat për parashkrim. Me këtë nen përcaktohet se në raste të caktuara ligji mund të parasheh se e drejta ose padia duhet të ushtrohet, respektivisht paraqiten brenda afatit të caktuar, në të kundërtën do të humben. Këtu bëhet fjalë për afatin prekluziv.

26


LIBRI 2 – DETYRIMET

27


1. SHPJEGIM I PËRGJITHSHËM PËR LIBRIN E DYTË

1.1. NJË TRAJTIM I SHKURTËR HISTORIK

Më lartë u shpjegua struktura e Kodit Civil duke vënë në pah se Kosova ka vendosur për një

sistem pandektian të sistematizimit të së drejtës civile.25 Tradicionalisht ky model i ka

vendosur rregullat mbi marrëdhëniet e detyrimeve në librin e dytë.26

Për dallim nga Libri i Parë i këtij Kodi, marrëdhëniet e detyrimeve kanë një traditë

legjislative të gjatë në Kosovë. Akti i parë modern për rregullimin e këtyre marrëdhënive

juridike është Ligji mbi Marrëdhëniet e Detyrimeve i vitit 197827 i cili ka qenë në fuqi deri në

vitin 2012 kur është miratuar Ligji për Marrëdhëniet e Detyrimeve (këtu e tutje: LMD). 28

Realisht, këto dy akte janë pothuajse identike në përmbajtje dhe nuk kanë ndonjë dallim

konceptual mbi institutet e marrëdhënieve të detyrimeve. Për më shumë, të njëjten rrugë e

kanë ndjekur edhe vendet tjera të rajonit duke ndryshuar vetëm bazën ligjore si pasojë e

shkatërrimit të ish-Jugosllavisë, por duke mos ndryshuar traditen juridike të këtyre

marrëdhënieve juridike.29

Sa i përket zbatimit në praktikë të këtij ligji, duhet potencuar se gjatë takimeve të grupeve

punuese dhe takimeve tjera informuese me akterë tjerë, ka qenë konstatim i përgjithshëm

se nuk ka pasur probleme të theksuara në zbatim. Për më shumë, lidhur me këtë ligj është

hartuar edhe një komentar i cili ka shpejguar kuptimet e këtij ligji dhe rrjedhimisht lehtësuar

zbatimin e këtij ligji.30

25 Sih më lartë shpjegimin lidhur me Librin e Parë - Pjesa e Përgjithshme, pikën 4 dhe 5.26 Libri i Dytë - Detyrimet fillon në nenin 84 dhe përfundon në nenin 830.27 Ligji për Detyrimet i publikuar në Gazetën Zyrtare Nr. 29/78 dhe amandamentet e vitit 1985 and 1989 të publikuara në Gazeten Zyrtare Nr. 39/85 and 5/89.28 Ligji Nr. 04/L-077 për Marrëdhëniet e Detyrimeve i publikuar në Gazetën Zyrtare Nr. 16 të datës 19 Qershor 2012. 29 Në këtë drejtim, shih si shembull Kodin Slloven për Detyrimet Nr. 001-22-117/01 të vitit 2001.30 Nerxhivane Dauti, Abdulla Aliu, Adem Vokshi Ruzhdi Berisha, Adem Vokshi and Abdulla Aliu, Komentar i Ligjit për Marrëdhëniet e Detyrimeve, Libri I dhe II (Ministria e Drejtësisë, Prishtinë 2013).

28


1.2. STRUKTURA E LIBRIT PËR DETYRIMET

Ky libër është i ndarë në dy pjesë. Pjesa e parë (nenet: 83 – 463), njihet si pjesa e përgjithshme e

detyrimeve dhe përmban rregulla të përgjithshme për të gjitha marrëdhëniet e detyrimeve,

kurse, pjesa e dytë (nenet: 463 – 830) përmban rregulla për kontratat veç e veç. Një ndarje e tillë

është tradicionale për vendet kontinentale të së drejtës civile31 dhe nuk duhet të ngatërrohet me

pjesët qendore të tërësisë së Kodit Civil.

Në krahasim me ligjin akatual i cili ka 1059 nene, ky libër përfshinë vetëm 715 nene. Prandaj,

duhet shpeguar se si erdhi deri te ky shkurtim i dispozitave juridike. Së pari, duhet përmendur që

ligji aktual ishte hartuar dhe miratuar në rrethana tjera dhe kur legjislacioni civil ishte i drejtuar në

rrugë tjetër. Prandaj, tashmë ka ardhur koha që Kosova të ketë edhe një kod komercial – prandaj,

pjesa dërmuese e kontratave komerciale janë lënë jashtë kodit civil. Megjithatë, duhet potencuar

se normat juridike të ligjit në fuqi (LMD-së) lidhur me këto kontrata do të vazhdojnë të zbatohen

deri sa të miratohet një kod komercial në kosovë.32 Pra, në këtë mënyrë ruhet edhe siguria dhe

vazhdimësia juridike. Së dyti, disa norma juridike janë ngushtuar sepse është konsideruar se janë

të tepërta dhe vetëm kufizojnë autonominë e palëve kontraktuale për të rregulluar në mënyrë të

lirë marrëdhëniet e tyre detyrimore. Në këtë drejtim, edhe kodet tjera civile kanë ndjekur këtë

metodologji.33

31 Si shembull mund të merret Kodi Civil Gjerman përmbanë rregulla të përgjithshme për marrëdhëniet e detyrimeve në nenet 241 - 432. Kurse, nga neni 433 – 811 ka rregulla për kontratat veç e veç (shitja, këmbimi, dhurata, kredia, etj). Po ashtu, rast identik paraqet Kodi Slloven i Detyrimeve që është i ndarë në dy pjesë sikurse ligji jonë aktual dhe ky kod civil.32 Shih nenin 1609 – 1612 të këtij kodi lidhur me dispozitat kalimtare. 33 Shembull, Kodi Civil Gjerman ka gjithsej 613 nene për marrëdhëniet e detyrimeve.

29


PJESA E PARË E LIBRIT TË DYTË

DISPOZITA TË PËRGJITHSHME

2. KAPITULLI 1 - DISPOZITAT E PËRGJITHSHME

2.1. VËSHTRIM I PËRGJITHSHËM

Kapitulli i parë i këtij libri përmban parimet kryesore që aplikohen për tërë marëdhëniet e

detyrimeve. Ky kapitull ka gjithsej 8 nene (nenet: 83 – 90).

2.2. PËRMBAJTJA DHE SHPJEGIM I NENEVE

Pjesa dërmuese e këtyre neneve janë vazhdimësi e ligjit ekzistues.34 Për më shumë, këtë qasje e

kanë ndjekur edhe vendet tjera të regjionit siç është Sllovenia.35 Duhet sqaruar se në këtë drejtim

vendet tjera evropiane (shembull: Gjermania, Austria, Italia, Zvicra) kanë traditë tjetër juridike

dhe këto parime nuk i kanë në librin e detyrimeve. Përkundrazi, këto parime janë standare të

përgjithshme të së drejtës private (civile) dhe gjykatat me vendimet e tyre përcaktojnë standarde

se kur palët kontraktuale kanë vepruar në pajtueshmëri më këto parime. Parimet që janë

inkorporuar në këtë libër janë siç vijon: Neni 83 – përcakton se cka konsiderohet detyrimi në

kontekst të marrëdhënieve të detyrimeve, kurse nenet tjera përcaktojnë këto parime: Neni 84 -

liria e kontraktimit; Neni 85 – parimi i mirëbesimit; Neni 86 – detyra e bashëkpunimit; Neni 87 –

ndalimi i keqpërdorimit të të drejtave; Neni 88 – kujdesi në marrëdhëniet e detyrimeve; Neni 89 –

zbatimi te punët tjera juridike; Neni 90 – fusha e zbatimit.

Duhet potencuar se neni 83, paraqet risi dhe është kyq nga i cili varet edhe koncepti i tërë këtij

libri. Në pargrafin 1 të këtij libri përcaktohet se çka konsiderohet detyrimi duke treguar se cilat

janë obligimet e palëve kontraktuale në një marrëdhënie të detyrimeve. Kjo rregullativë në

paragrafin 1 është e ngjajshme më Kodin Civil Italian, kurse, paragrafi i dytë i këtij neni

34 Shih LMD, nenet 2 – 14.35 Shih Kodin Slloven të Detyrimeve, nenet 2 – 14.

30


përcakton se cilat janë faktet me anë të së cilave krijohet marrëdhënia e detyrimeve. Prandaj,

si burim i detyrimeve janë përcaktuar: (i) kontrata, (ii) dëmi i shkaktuar një personi tjetër, (iii)

pasurimi i pabazë, (iv) gjerimi i punëve të huaja pa porosi, (v) shprehja e njëanshme e vullnetit

dhe (vi) çdo fakt tjetër që mund të krijoj detyrime sipas ligjit.36 Krejt në fund, paragrafi 3,

përcakton se kush mund të jetë palë në marrëdhëniet e detyrimeve duke precizuar se mund të

jenë personat fizik dhe juridik.37

3. KAPITULLI 2 – BURIMET E DETYRIMEVE


Kapitulli i dytë fillon me burimin e parë dhe më të rëndësishëm të detyrimeve e që është është

kontrata. Ky kapitull, ka katër nënkapituj: (i) Nënkapitulli I - Dispozitat e Përgjithshme për

Kontratat; (ii) Nënkapitulli II – Elementet Esenciale; (iii) Nënkapitulli III – Oferta; dhe (iv)

Nënkapitulli IV – Pranimi i Ofertës. Gjithësej, ky kapitull ka 17 nene (neni 91 deri 108).


Karakterestikë e këtij kapitulli, janë dy nene që janë risi për marrëdhëniet e detyrimeve në

Kosovë. Neni 91, e përkufizon kontratën si: marrëveshje ndërmjet dy ose më shumë palëve e

cila ka për qëllim të krijojë, ndryshojë ose shuaj një marrëdhënie juridike detyruese midis tyre,

apo të ketë ndonjë efekt tjetër juridik. Ky përkufizim i kontratës bëhet për herë të parë në

legjislacionin e Kosovës pasi që ligji aktual nuk e ka dhënë kuptimin e kontartës. Për më shumë,

edhe në të drejtën komperative ekzistojnë dy grupe të shteteve sa i përket nevojës të definimit

të kontratës.38 Ky përkufizim i dhënë në nenin 91 është identik me ligjin italian39 si dhe i

ngajshhëm me ligjin francez.40 Edhe neni 96 është risi në traditën tonë juridike duke numëruar

36 Edhe në të drejtën komperative këto fakte konsiderohen si burime të detyrimeve. Shih Kodin Civil Italian, Neni 1173; Kodin Civil të Estonisë – Akti i Detyrimeve, Neni 3.37 Për më shumë lidhur për personat fizik dhe juridik shih Librin e Parë, nenet 12 – 37. 38 Shembull: Kodi Civil Gjerman dhe Kodi Civil Shqiptar nuk e përkufizojnë kontratën. Kurse, Kodi Civil Italian dhe ai Francez japin përkufizime për kontratën. 39 Shih Kodin Civil Italian, Nenin 1321.40 Shih Kodin Civil Francez, Neni 1101.

31


në mënyrë taksative elementet esenciale të kontratës dhe ato janë: (i) pajtimi i vullnetit të

palëve; (ii) lënda e kontratës; (iii) baza e kontratës dhe (iv) forma, kur kërkohet me këtë kod

apo me ligj të veçantë. Edhe ky nen është i ngjashëm me të drejtën italiane dhe franceze.41

4. KAPITULLI 3 – PARAKONTRATA


Kapitulli i tretë, rregullon parakontratën dhe nuk është i ndarë në nënkapituj. Tutje,

parakontrata rregullohet me tri nene (nenet: 109 deri 111).


Ky kapitull, trajton pothuajse në mënyrë të njëjtë rregullat për parakontraten sikurse ligji

aktual. Përjashtimisht, ligji aktual ka vetëm një dispozitë për parakontratën, ndërsa kodi civil

rregullat e njëjta i ka shpërndarë në tri nene.42

5. KAPITULLI 4 – OBJEKTI


Kapitulli i katërt, përcakton objektin e detyrimit. Ky kapitull, ka 5 nene (nenet: 112 – 116)

përkatëse që janë kruciale për të definuar objektin e marrëdhënieve detyrimore.


Këto katër nene janë identike me nenet e ligjit aktual.43 Në përgjithësi, këto nene definojnë se

nga çka përbëhet objekti i detyrimit dhe cilat janë konsekuencat ligjore nëse objekti i detyrimit

është në kundërshtim me normat imperative të sistemit juridik. Kështu që, objekt i detyrimit

41 Shih Kodin Civil Italian, Neni 1325 dhe Kodin Civil Francez, Nenin 1108.42 Krahaso LMD-në, nenin 33 me Kodin Civil, nenet 109 -111. 43 Shih LMD, nenet 34 – 38.

32


është: dhënia, veprimi, mosvperimi ose durimi. Tutje, ky objekt duhet të jetë i caktuar ose i

caktueshëm. E njëjta rregullativë është edhe në vendet tjera.44

6. KAPITULLI 5 – BAZA


Kapitulli i pestë rregullon bazën e detyrimit kontraktues. Ky kapitull ka vetëm dy nene (nenet:

117-118).


Neni 117, rregullon bazën juridike të detyrimeve duke rregulluar shprehimisht se çdo detyrim

duhet të ketë bazën e lejueshme. Në të kundërtën, nëse baza nuk është e lejueshme atëherë

kontrata do të konsiderohet nule dhe nuk do prodhojë efekte juridike.45 Për më shumë, ky nen

është identik me ligjin aktual46 dhe ligjin slloven.47 Neni 118 përcakton motivin e kontratës

duke përcaktuar kur ndikon dhe kur jo në plotëfuqishmërinë e kontratës. Edhe ky nen është

identik me ligjin aktual.48

7. KAPITULLI 6 – FORMA E KONTARTËS


Ky kapitull rregullon mjaftë mirë formën e kontratës. Në këtë kapitull ekzistojnë 9 nene (nenet:

119 – 125) dhe rregullojnë joformalitetin e kontratës, formën e kërkuar me ligj, formen e

kontraktuar si dhe sanksionin në rastet kur mungon forma e paraparë sipas këtij kodi.


44 Shih Kodin Slloven të Detyrimeve, nenet 34 – 38. 45 Lidhur me nulitetin e kontratave shih shpjegimin e mëposhtëm në kapitullin 10.46 Shih LMD, nenin 3947 Shih Kodin Slloven të Detyrimeve, nenin 39 – 40. 48 Shih LMD, nenin 40.

33


Neni 119 qartë përcakton se parimisht kontrata nuk i nënshtrohet ndonjë forme të veçantë.

Megjithatë, neni 120 dhe 121 tregojnë rastet se kontrata në raste specifike mund të jetë e

varur nga ndonjë formë e veçantë e përcaktuar nga ligji (forma ligjore) ose vullnetin e palëve

(forma kontraktuale). Për më shumë, neni 120 precizon se kontrata në disa raste duhet të jetë

në formën e aktit noterial kur parashihet me ligj të veçantë. Konkretisht, kjo normë e hartuar

në këtë formë është edhe në pajtueshmëri të plotë me Ligjin për Noteri, ku sipas këtij ligji në

disa raste duhet të lidhet kontrata në formën e dokumentit noterial.49 Krejt në fund, sipas nenit

122 në rastet kur mungon forma e kontratës, kjo punë juridike do të jetë nule.50

8. KAPITULLI 7 – ELEMENTET AKSIDENTALE


Kapitulli i shtatë rregullon elementet aksidentale të kontratës. Ky kapitull përbëhet nga tre

nënkapituj: (i) Nënkapitulli I – Kushtet; (ii) Nënkapitulli II – Afatet Kohore; dhe (iii) Kapari dhe

Pendesa. Ky kapitull, ka gjithësej 11 nene (nenet: 126 – 136).


Këto nene rregullojnë në veçanti afatet dhe kushtet si elemente aksidentale të marrëdhënieve

të detyrimeve. Duhet të përmendet fakti se këto nene janë vazhdimësi e dispozitave aktuale të

ligjit në fuqi. Në kod është bërë vetëm një sistematizim i tyre në një kapitull dhe janë emërtuar

si elemntet aksidentale e që ka munguar në ligjin aktual.51

9. KAPITULLI 8 – PËRFAQËSIMI


49 Shih Ligjin për Noteri në Kosovë, nenin 40. 50 Për më shumë, shih Librin e Parë lidhur me punët juridike absolutisht të pavlefshme.51 Shihi LMD, nenet 59 – 71.

34


Kapitulli i tetë, rregullon institutin e përfaqësimit në marrëdhëniet e detyrimeve. Ky kapitull, ka

tre nënkapituj: (i) Nënkapitulli I – Përfaqësimi në Përgjithësi; (ii) Nënkapitulli II – Dispozitat e

Veçanta lidhur me Prokurën; dhe (iii) Nënkapitulli III – Llojet e Veçanta të Prokures. Ky kapitull,

ka gjithësej 14 nene (neni 137 – 150).


Nënkapitulli i parë (nenet 137 – 142) i këtij kapitulli rregullon çështje të përgjithshme për

përfaqësimin. Ndërmjet tjerash, ky nënkapitull përcakton se kontrata mund të lidhet edhe në

bazë të përfaqësimit dhe që një përfaqësim i tillë mund të bazohet në ligj ose nga vullneti i

përfaqësuesit, si dhe se në cilësinë e përfaqësuesit mund të jenë personat fizik dhe juridik (neni

137). Është e rëndësishme të ceket se ky nënkapitull rregullon edhe efektet juridike (të drejtat

dhe detyrimet) që rrjedhin nga instituti i përfaqësimit (neni 138) si dhe bartjen dhe shkeljen e

autorizimeve (neni 139 dhe 140), ndërsa, lidhjes së kontratës nga personi i pautorizuar i jep

karakterstikat juridike që është kontratë nule përveç rasteve kur ratifikohet kontrata nga personi i

tretë (neni 141). Nënkapitulli i dytë (nenet 143 – 148) përmban dispozita të veçanta për prokuren.

Neni 143 e definon prokurën si punë juridike që përmban autorizimin për përfaqësim që i jepet

me punë juridike të autorizuarit nga ana e autorizuesit.52 Kurse nenet tjera të këtij nënkapitulli

rregullojnë formën e veçantë të prokurës, vëllimin, revokimin dhe shuarjen e prokurës. Krejt në

fund, nënkapitulli i tretë (nenet 149 dhe 150) përmban rregulla për rastet e veçanta të prokurës.

Këto dy nene janë shkruar në frymen e lehtësimit të zhvillimit ekonomik, por edhe duke ruajtur

sigurinë juridike të bizneseve dhe qytetarëve.

Në përgjithësi, ky kapitull është vazhdimësi e ligjit të aplikueshëm dhe është harmonizuar në

tërësi me Librin e Parë – Pjesën e Përgjithshme.53

10. KAPITULLI 9 – INTERPRETIMI


52 Lidhur me përkufizimin e prokurës shih Librin e Parë - Pjesën e Përgjithshme, nenin 3, pikën 1.13.53 Shih LMD, nenet 72 -84; Librin e Parë – Pjesa e Përgjithshme, nenet 66 – 72.

35


Kapitulli i nëntë, përmban rregulla për interpretimin e kontratave. Ky kapitull, nuk është i

ndarë në nënkapituj dhe ka gjithësej 6 nene (nenet 151 – 156).


Në këtë kapitull përcaktohet forma e interpretimit të kontratës. Rregull parimore është caktuar

se në interpretimin e kontratës është e nevojshme për të përcaktuar qëllimin e përbashkët të

palëve në vend të respektimit të kuptimit të fjalëpërfjalshëm të shprehjeve (neni 151) dhe që

kontrata duhet të interpretohet në mirëbesim (neni 156).54 Ky kapitull është vazhdimësi e

rregullave që janë duke u bazuar tashmë e shumë dekada në sistemin juridik të Kosovës. 55 Për

më shumë, të njëjten rregullativë e ka edhe shteti Slloven.56

11. KAPITULLI 10 – PAVLEFSHMËRIA E KONTRATËS


Kapitulli i dhjetë, rregullon pavlefshmërinë e kontratës dhe është i ndarë në katër nënkapituj:

(i) Nënkapitulli I – Kontratat Nule; (ii) Rrëzueshmëria; (iii) Pazotësia; (iv) Të Metat e Vullnetit në

Marrëdhëniet Kontraktuale. Ky kapitull ka gjithësej 23 nene (nenet 157 – 179).


Nënkapitulli i parë (nenet 157-164) i këtij kapitulli trajton nulitetin e kontratës. Para së

gjithash, ky nënkapitull precizon se përkundër faktit se palët janë të lira vet t’i rregullojnë

marrëdhëniet e tyre kontraktuese, kjo liri nuk është absolute dhe çdoherë kur kontrata është

në kundërshtim me dispozitat urdhëruese, rendin publik ose doket e mira është nule (neni

157). Për më shumë, ky nënkapitull rregullon edhe pasojat juridike të nulitetit, nulitetin e

pjesshëm, konverzionin e nulitetit, përgjegjësinë për nulitetin, palët e legjitimuara për të

54 Shih parimin e mirëbesimit në Librin e Parë, nenin 9 dhe Librin e Dytë, nenin 85.55 Shih LMD, nenet 85 – 88.56 Shih Kodin Slloven të Detyrimeve, nenet 82 - 85

36


kërkuar nulitetin dhe afatin për kërkimin e tij. Në përgjithësi, ky nënkapitull është i hartuar në

pajtueshmëri me librin e parë – pjesën e përgjithshme të këtij kodi.57

Nënkapitulli dytë i këtij kapitulli (nenet 165 – 170) rregullon rrëzueshmërinë e kontratës. Para

së gjithash, ky nënkapitull bën dallimin e nevojshëm të rrëzueshmërisë të kontratës me

nulitetin. Sipas nenit 165, një kontratë është e rrëzueshme në tri raste: (i) kontrata e lidhur nga

një palë me aftësi të kufizuar për të vepruar; (ii) vullneti i palës kontraktaule është me të meta;

dhe (iii) rastet tjera të parapara me kod. Ky nënkapitull, rregullon edhe anulimin e kontratës,

pasojat e anulimit, përgjegjësinë e anulimit si dhe parashkrimin e të drejtës për të kërkuar

anulimin e kontratës.

Nënkapitulli i tretë (nenet 171 – 173) rregullon pazotësinë për të vepruar (lidhur kontratë)

duke kërkuar se për të lidhur një kontratë të vlefshme, pala kontraktuese duhet ta ketë

zotësinë për të vepruar të kërkuar nga ligji dhe që personi i paaftë mund të lidh vetëm ato

kontrata, ku ligji parasheh se mund t’i lidh pa pëlqimin e përfaqësuesit të tij ligjor (neni 171).

Ky nënkapitull rregullon edhe të drejtën e tërheqjes së palës kontraktuese me një person pa

zotësi të kontraktimit dhe fitimin e zotësisë kontratuese pas lidhjes së kontratës, kurse,

nënkapitulli i katërt (nenet 174 – 179) rregullon të metat e vullnetit në marrëdhëniet

kontraktuese. Ky nënkapitull, jep përkufizimin e kanosjes, lajthimit, deklaratën e tërthortë,

mashtrimin, kontratat fiktive dhe është harmonizuar (kanosja, lajthimi dhe mashtrimi)

plotësisht me librin e parë të këtij kodi.58 Për fund, duhet thënë se ky kapitull në tërësi është

vazhdimësi e ligjit të aplikueshëm.

12. KAPITULLI 11 – KONTRATAT E DYANSHME


Kapitulli i njëmbëdhjetë, rregullon kontratat e dyanshme detyruese dhe efektet juridike të

tyre. Ky kapitull ka tetë nënkapituj: (i) Përgjegjësia për të metat materiale dhe juridike; (ii)

Nënkapitulli II – Kundërshtimi i Mospërmbushjes së Kontratës; (iii) Nënkapitulli III – Zgjidhja e

Kontratës për Shkak të Mospërmbushjes; (iv) Nënkapitulli IV – Zgjidhja ose Revidimi i Kontratës 57 Shih Librin e Parë – Pjesa e Përgjithshme, nenin 58. 58 Shih Librin e Parë – Pjesa e Përgjithshme, nenin 59.

37


për Shkak të Rrethanave të Ndryshuara; (v) Nënkapitulli V – Pamundësia e Përmbushjes; (vi)

Nënkapitulli VI – Zgjidhja e Kontratës për Shfrytëzim të Padrejtë; (vii) Nënkapitulli VII – Kushtet

e Përgjithshme të Kontratës; (viii) Nënkapitulli VIII – Cedimi i Kontratës. Ky kapitull ka gjithësej

20 nene (180-199).


Nënkapitulli i parë (neni 180), rregullon përgjegjësinë për të metat materiale dhe juridike te

kontratat e dyanshme duke obliguar secilen palë të përgjigjet për këto të meta. Këto rregulla

janë parimore dhe përcaktojnë se rregullat tjera janë të rregulluara te kontrata për shitjen dhe

vlejnë përshtatshmërisht edhe për kontratat tjera aq sa lejonë rrethanat ndërmjet palëve

kontraktuale.

Nënkapitulli i dytë (nenet 181-182), përmban rregulla për kundërshtimin e mospërmbushjes së

kontratës duke përcaktuar se te kontratat e dyanshme, asnjëra palë nuk e ka për detyrë ta

përmbushë detyrimin e vet në qoftë se pala tjetër nuk e përmbushë, ose nuk është e gatshme

që njëkohësisht ta përmbushë detyrimin e saj. Po ashtu, në këtë nënkapitull rregullohet situata

kur përmbushja e detyrimit të njërës palë bëhet e pasigurt.

Nënkapitulli i tretë (nenet 183-186), përmban rregulla për zgjidhjen e kontratës për

mospërmbushjen e kontratës. Nëse një palë në një kontratë dypalëshe nuk e përmbushë

detyrimin, pala tjetër mund të kërkojë përmbushjen e detyrimit ose të zgjidhë kontratën, pa

cenuar të drejtën për të kërkuar shpërblimin e dëmeve. Ky nënkapitull përmban rregulla edhe

për afatin kohor lidhur me zgjidhjen e kontratës dhe pasojat juridike të zgjidhjes.

Nënkapitulli i katërt (nenet 187 - 190), ekskluzivisht parasheh rregulla vetëm për zgjidhjen ose

revidimin e kontratës për shkak të rrethanave të ndryshuara (e njohur si: klauzola rebus sic

stantibus). Kjo klauzolë, sipas nenit 187 nënkupton se në qoftë se pas lidhjes së kontratës krijohen

rrethanat që e vështirësojnë përmbushjen e detyrimit të njërës palë, apo në qoftë se për shkak të

tyre nuk mund të realizohet qëllimi i kontratës, atëherë një kontratë e tillë mund të zgjidhet ose

ndryshohet. Për më shumë, ky nënkapitull rregullon edhe detyrimin e njoftimit për rrethanat e

tilla dhe heqjen dorë nga e drejta për tu thirrur në rrethana të ndrYshuara.

38


Nënkapitulli i pestë (nenet 191 – 192), rregullon pamundësinë e përmbushjes duke paraparë dy

rregulla kryesore se kur për shkak të pamundësisë së përmbushjes nuk përgjigjet asnjëra palë

kontraktuale (neni 191) dhe rastet kur përgjigjet njëra palë (neni 192).

Nënkapitulli i gjashtë (neni 193), rregullon zgjidhjen e kontratës për shkak të dëmtimit përtej

mase. Sipas këtij neni, konsiderohet se ekziston dëmtimi përtej masës nëse ka një disproporcion

të tepërt midis detyrimeve të palëve kontraktuese në kohën e lidhjes së kontratës dhe në këtë

rast pala e dëmtuar mund të kërkojë që gjykata ta zgjidhë kontratën. Për më shumë, në këtë nen

rregullohen edhe aspekte tjera siç janë heqja dorë dhe efekti ndaj palëve të treta.

Nënkapitulli i shtatë (nëni 194-196), parasheh kushtet e përgjithshme të kontratës duke paraparë

se kushtet e përgjithshme janë kushtet e kontratës të cilat janë të siguruara nga njëra palë dhe të

cilat nuk janë të negociuara individualisht me palën tjetër. Ky nënkapitull, rregullon edhe nulitetin

dhe kolizionin e këtyre kushteve. Nënkapitulli i tetë (nenet 197 -199), përmban rregulla për

cedimin e kontratës duke precizuar se secila palë në kontratën dypalëshe mundet po qe se për

këtë jep pëlqimin pala tjetër t’ia cedojë kontratën personit të tretë i cili me ketë gjë bëhet titullar i

të gjitha të drejtave dhe detyrimeve të tij që dalin nga kjo kontratë. Në këtë nënkapitull,

ekzistojnë rregulla edhe për përgjegjësinë e palëve dhe kundërshtimet juridike të tyre. Në

përgjithësi, ky rregullim është vazhdimësi i ligjit ekzistues dhe nuk ka ndonjë risi të madhe

ligjore.59

13. KAPITULLI 12 – KONTRATAT NË DOBI TË NJË PERSONI TJETËR


Ky kapitull, rregullon kontratat në dobi të një personi tjetër dhe nuk është i ndarë në

nënkapituj. Ky kapitull, ka gjithësej 5 nene (nenet 200 -204).


Kontratat parimisht prodhojnë efekte juridike vetëm ndaj palëve kontraktuese (inter vivos).

Megjithatë, kur dikush kontrakton në emër të tij ndonjë kërkesë në dobi të personit të tretë,

59 Krahaso me LMD-në, nenet 103 – 129.

39


atëherë personi i tretë fiton të drejtën vetjake dhe të drejtpërdrejtë ndaj debitorit, në qoftë se

nuk është kontraktuar diç tjetër ose nuk del nga rrethanat (neni 200). Nenet pasuese

rregullojnë revokimin e dobive për personin e tretë, refuzimin e të tretit dhe refuzimin e të

tretit. Edhe ky kapitull është vazhdimësi e ligjit aktual.60

14. KAPITULLI 13 – SHKAKTIMI I DËMIT


Ky kapitull rregullon shkaktimin e dëmit si burim të dytë të marrëdhënive të detyrimeve. Ky

kapitull është i ndarë në tetë nënkapituj: (i) Nënkapitulli I – Parimet e Përgjithshme; (ii)

Nënkapitulli II – Përgjegjësia në Bazë të Fajësisë; (iii) Nënkapitulli III – Përgjegjësia për të Tjerët;

(iv) Nënkapitulli IV – Përgjegjësia e Punëdhënësit për Punëmarrësin; (v) Nënkapitulli V –

Përgjegjësia për Dëmet e Shkaktuara nga Sendet dhe Veprimtaritë e Rrezikshme; (vi)

Nënkapitulli VI – Përgjegjësia për Dëmet e Shkaktuara nga Mjetet Motorike; (vii) Nënkapitulli

VII - Përgjegjësia për të Metat e Produkteve; dhe (viii) Nënkapitulli VIII – Rastet e Veçanta të

Përgjegjësisë. Ky kapitull, ka gjithësej 42 nene (nenet 205 - 246).


Nënkapitulli i parë (nenet 205-210), përmban rregulla të përgjithshme për dëmin si burim i

detyrimeve. Sipas këtij nënkapitulli, dëmi konsiderohet se ekziston kur është zvogëlimi i

pasurisë së një personi si dëm i zakonshëm dhe pengimi i rritjes së saj si fitim i humbur, si dhe

shkaktimi i dhimbjes fizike, vuajtjes psiqike ose frikes ndaj tjetrit si dëm jomaterial. Për më

shumë, ky nënkapitull rregullon edhe bazat e përgjegjësisë, dëmin e ardhshëm, dëmin e

padrejtë, kërkesën për mënjanimin e rrezikut të dëmit, kërkesen që të pushohet me shkeljen e

të drejtave të personalitetit.

60 Shih dhe krahaso me LMD-në, nenet 200 – 204.

40


Nënkapitulli i dytë (nenet 211-218), rregullon përgjegjësinë në bazë të fajësisë dhe

përjashtimet nga faji. Kështu, parimisht përcaktohet se fajësia ekziston kur dëmtuesi e ka

shkaktuar dëmin me dashje ose nga pakujdesia (neni 211), kurse, personi i cili për shkak të

çrregullimeve në zhvillimin mendor ose çrregullime tjera mendore nuk është i aftë për gjykim

nuk do të mbahet përgjegjës për dëmin e shkaktuar një personi tjetër (neni 212). Për më

shumë, në nenet vijuese rregullohet edhe përgjegjësia e personave me aftësi të përkohëshme

për gjykim, përgjegjësia e të miturit, mbrojtja e nevojshme, gjendja e nevojës, mënjanimi i

dëmit nga tjetri, pëlqimi i të dëmtuarit, kontributi në faj nga ana e të dëmtuarit.

Nënkapitulli i tretë (nenet 219 – 221), rregullon përgjegjësinë për të tjerët duke filluar me

përgjegjësinë për dëmet e shkaktuara nga personat me të meta në zhvillimin mendor apo

çrregullime të tjera mendore (neni 219), përgjegjësinë e prindërve (neni 220) dhe përgjegjësia

e shkollave, organeve dhe institucioneve të tjera (neni 221).

Nënkapitulli i katërt (neni 222 – 223), rregullon përgjegjësinë e punëdhënësit për

punëmarrësin. Këtu, saktë parashihet se përgjegjësia e punëdhënësit dhe përgjegjësia për

dëmin e shkaktuar nga organi i një personi juridik.

Nënkapitulli i pestë (224 – 227), rregullon përgjegjësinë për dëmet e shkaktuara nga sendet

dhe veprimtaritë e rrezikshme. Ky nënkapitull, qartëson se kur është përgjegjës pronari ose

poseduesi i sendit apo veprimtarisë të rrezikshme dhe cilat janë rastet e përjashtimit të kësaj

përgjegjësisë.

Nënkapitulli i gjashtë (neni 228), parasheh përgjegjësinë për dëmet e shkaktuara nga mjetet

motorike. Ky nen qartëson rastet se kush është përgjegjës kur dëmi është shkaktuar si pasojë e

fajësisë dhe në rastet kur nuk është prezent elementi i fajësisë. Nankapitulli i shtatë (nenet 229

– 240), përmban rregulla për përgjegjësinë për të metat e produkteve. Në veçanti, këtu gjinden

rregullat për fushën e zbatimit të kësaj përgjegjësie, kuptimin e produktit, të metat e

produkteve, kuptimin e prodhuesit, dëmi nga produktet me të meta, përgjegjësia e dy apo më

shumë palëve për shpërblim monetar, parashkrimi dhe rregulla tjera relevante për këtë lloj të

përgjegjësisë.

Nënkapitulli i tetë (241 -246), rregullon rastet e veçanta të përgjegjësisë, kështu që, këtu

rregullohet përgjegjësia e organizatorëve të manifestimeve, përgjegjësia për zotëruesin e

41


kafshës, përgjegjësia e zotëruesit të ndërtesës, përgjegjësia për shkak të refuzimit të dhënies

së ndihmës së domosdoshme, përgjegjësia që rrjedh lidhur me detyrimin e lidhjes së

kontratës, përgjegjësia lidhur me ushtrimin e punëve me interes të përgjithshëm. Në

përgjithësi, ky kapitull është vazhdimësi e ligjit të aplikueshëm. Megjithatë, risi në këtë kapitull

janë se tashmë janë rregulluar dëmi i ardhshëm, dëmi i padrejtë, përgjegjësia e personave me

aftësi të përkohshme për gjykim, përgjegjësia e shkollave dhe organeve/institucioneve tjera.

15. KAPITULLI 14 – SHPËRBLIMI I DËMIT


Kapitulli i katërmbëdhjetë, rregullon shpërblimin e dëmit që u elaborua në kapitullin e

trembëdhjetë. Ky kapitull është i ndarë në pesë nënkapituj: (i) Nënkapitulli I – Dispozitat e

Përgjithshme për Dëmin Material; (ii) Rregullat për Përcaktimin e Shumës së Shpërblimit; (iii)

Nënkapitulli III – Rregullat e Veçanta për Shpërblim në Rast të Vdekjes, Lëndimit Trupor dhe

Dëmtimit të Shëndetit; (iv) Nënkapitulli IV – Dëmi Moral; (v) Nënkapitulli V – Përgjegjësia e

Disa Personave për të Njëjtin Dëm. Ky kapitull ka gjithsej 21 nene (nenet 247 -267).


Nënkapitulli i parë (nenet 247 – 248), rregullon dy aspekte kruciale e që janë rivendosja e

gjendjes së mëparshme dhe shpërblimi në të holla dhe faktin se kur arrin për pagesë detyrimi i

shpërblimit.

Nënkapitulli i dytë (nenet 249 – 252), përmban dispozita për rregullat për përcaktimin e

shumës së shpërblimit. Më në detaje, ky nënkapitull përfshinë rregulla për shpërblimin e dëmit

real dhe fitimit të humbur, dëmin që rrjedh nga moskryerja ose vonesa në kryerjen e një

detyrimi, zvogëlimin e shpërblimit, dhe përgjegjësinë e ndarë.

Nënkapitulli i tretë (nenet 253 – 258), përfshinë dispozita të veçanta për shpërblimin në rast të

vdekjes, lëndimit trupor dhe dëmtimit të shëndetit. Lidhur me të gjitha këto lloje të dëmeve

42


parashihet shkalla e përgjegjësisë, shpërblimi në formë të rentes dhe mosbartja e të drejtave

nga kjo fushë.

Nënkapitulli i katërt (nenet 259 – 264), përmban rregulla për shpërblimin moral. Ky nënkapitull

rregullon aspekte të veçanta të llojeve të shpërblimit të dëmit moral, shpërblimin në të holla,

shpërblimin për dëmin moral të pësuar nga personat e tretë si pasojë e vdekjes, lëndimit

trupor apo dëmtimit të shëndetit të një personi, shpërblimin për viktimën e veprës penale,

trashëgimin dhe cedimin e kërkesës së shpërblimit të dëmit moral.

Nënkapitulli i pestë (nenet 265 – 267), rregullon përgjegjësinë e disa personave për të njëjtin

dëm (përgjegjësinë solidare). Sipas këtyre neneve, për dëmin, të cilin disa persona e kanë

shkaktuar bashkërisht, përgjigjen të gjithë pjesëmarrësit solidarisht, kurse, debitori solidar i cili

paguan më tepër se sa është shuma e pjesës së tij në dëmin e shkaktuar, mund të kërkojë prej

secilit nga debitorët e tjerë që tìa shpërblejnë atë që ka paguar për të. Edhe ky kapitull është

vazhdimësi e ligjit të aplikueshëm.

16. KAPITULLI 15 – PASURIMI PA BAZË


Kapitulli i pesëmbëdhjetë rregullon burimin e dytë të marrëdhënive të detyrimeve. Ky kapitull

është i ndarë në dy nënkapituj: (i) Nënkapitulli I – Dispozitat e Përgjithshme; dhe (ii)

Nënkapitulli II – Rregullat e Restitucionit. Ky kapitull ka gjithsej 10 nene (nenet 268 – 277).


Nënkapitulli i parë (nenet 268 – 269), përmban dispozita të përgjithshme për kuptimin dhe

rastet e pasurimit pa bazë. Kështu, sipas këtij instituti juridik, secili person që pasurohet

pabazë në dëm të tjetrit është i detyruar t’i kthejë ato që i ka marrë ose ta zhdëmtojë ndryshe

tjetrin për humbjen e tij. Për më shumë, në bazë të këtyre rregullave pasurimi është i pabazë

kur personi i pasuruar nuk ka të drejtë në pasurim ndaj personit në disavantazh në bazë të një

kontrate apo akti tjetër ligjor, vendimi të gjykatës, ose në bazë të ligjit.

43


Nënkapitulli i dytë (nenet 270 – 277), përfshinë rregulla lidhur me rregullat e restitucionit

(kthimit). Saktësisht, këtu gjinden norma lidhur me rastet se kur rikthimi nuk mund të

kërkohet, kthimin e parave, kthimin e gjërave, kthimin e shpërblimit të paguar pa bazë,

shpenzimet për tjetrin dhe përdorimi i sendit të huaj në dobi të vet.

17. KAPITULLI 16 – GJERIMI I PUNËVE TË HUAJA


Ky kapitull, rregullon burimin e katërt të marrëdhënive të detyrimeve dhe është i ndarë në

pesë nënkapituj (i) Nënkapitulli I – Rregullat e Përgjithshme; (ii) Nënkapitulli II – Të Drejtat dhe

Detyrimet e Gjeruesit; (iii) Nënkapitulli III - Gjerimi i Punëve të Huaja Pa Porosi Përkundër

Ndalesës; (iv) Gjerimi i Punëve të Huaja për Llogari Personale; (v) Nënkapitulli V – Aprovimi. Ky

kapitull ka gjithsej 9 nene (nenet 278 – 286).


Nënkapitulli i parë (neni 278), përkufizon konceptin e këtij burrimi të detyrimeve duke

precizuar se një punë e huaj pa porosi mund të kryhet pa porosi vetëm në qoftë se puna nuk

duron shtyrje dhe mund të shkaktohet dëmi ose humbet qartazi një dobi.

Nënkapitulli i dytë (nenet 279 – 283), rregullon të drejtat dhe detyrimet e gjeruesit. Sipas këtij

nenkapitulli, gjeruesi është i obliguar që ta njoftojë të zotin e punës për veprimin e tij, të japë

llogari dhe tìa bartë atij gjithë atë, të udhëhiqet nga qëllimet faktike ose të supozuara të të

zotit të punës, të veprojë me kujdesin e duhur, kurse, të drejtat e gjeruesit janë të drejtë të

kërkojë nga i zoti i punës të lirohet nga të gjitha detyrimet që i ka marrë përsipër për shkak të

kësaj pune, të marrë mbi vete të gjitha detyrimet që i ka lidhur në emër të tij, të shpërblehet

për të gjitha shpenzimet e domosdoshme dhe të dobishme edhe në qoftë se rezultati i pritur

nuk është arritur.

44


Nënkapitulli i tretë (neni 284), rregullon rastet e gjerimit të punëve të huaja pa porosi

përkundër ndalesës. Sipas këtij neni, kushdo që e kryen punën e huaj përkundër ndalesës së

zotit të punës, e për ndalesën ishte në dijeni ose duhej të ishte në dijeni, nuk i ka të drejtat që i

takojnë gjeruesit. Zaten, ai përgjigjet për dëmin që e ka shkaktuar duke ndërhyrë në punët e

huaja, edhe atëherë kur deri te kjo ka ardhur pa fajin e tij.

Nënkapitulli i katërt (neni 285), përfshinë rregulla për gjerimin e punëve të huaja për llogari

personale (gjerimin e rremë). Sipas këtij neni, kushdo që e kryen punën e huaj me qëllim që

për vete tì mbajë përfitimet e arritura, edhe pse e di se puna është e huaj, ka për detyrë që

me kërkesë të zotit të punës të japë llogari si gjerues dhe tìa dorëzojë të gjitha përfitimet e

arritura. I zoti i punës, mund të kërkojë kthimin në gjendje të mëparshme si dhe shpërblimin e

dëmit. Nënkapitulli i pestë, ka po ashtu vetëm një nen (neni 286 - aprovimi) dhe precizon se në

qoftë së i zoti i punës, e aprovon më vonë punën që është kryer, gjeruesi konsiderohet si

urdhër marrësi i cili ka punuar që nga fillimi me porosi të të zotit të punës.

18. KAPITULLI 17 – SHPREHJA E NJËANSHME E VULLNETIT


Ky kapitull, rregullon burimin e pestë të marrëdhënive të detyrimeve. Ky kapitull, nuk është i

ndarë në nënkapituj dhe ka vetëm një nen (nenin 287).


Neni 287, përcakton se premtimi i njëanshëm për të kryer një obligim është detyrues për

personin që e bën premtimin në rastet e parashikuara me ligj.

19. KAPITULLI 18 – PREMTIMI PUBLIK


45


Ky kapitull, përmban rregulla për premtimin publik dhe nuk është i ndarë në kapituj. Për më

shumë, përfshinë vetëm dy nene (288 – 289).


Neni 288, rregullon kuptimin dhe efektin juridik të premtimit publik. Kështu, sipas këtij neni,

premtimi i bërë publikisht për ta shpërblyer ose për ta kryer një detyrim në dobi të një personi,

nëse ai e kryen një veprim të caktuar ose arrin një cak të caktuar, është detyrues për premtuesin.

Neni 289, rregullon revokimin e premtimit duke përcaktuar se premtimi publik mund të

revokohet para skadimit të afatit të përmendur në nenin 288 vetëm nëse ka bazë të arsyeshme,

me kusht që revokimi është bërë në të njëjtën formë si edhe premtimi. Lidhur me këtë

parashihen edhe rregulla plotësuese në paragrafët tjerë të këtij neni.

20. KAPITULLI 19 – PRANIMI I BORXHIT


Ky kapitull, parasheh për pranimin e borxhit dhe nuk është i ndarë në kapituj. Përkundrazi, ka

vetëm një nen (neni 290).


Neni 290, precizon se pranimi i borxhit, e përjashton personin në dobi të së cilit është bërë,

nga barra për ta provuar ekzistencën e borxhit. Për më shumë, sipas këtij neni borxhi

prezumohet se ekziston përveç nëse ka dëshmi që dëshmon të kundërtën.

21. KAPITULLI 20 – LETRAT ME VLERË


Kapitulli i njëzetë rregullon letrat me vlerë dhe përmban vetëm një nen (neni 291).

46



Neni 291, precizon se letra me vlerë është dokument i transferueshëm me të cilin emetuesi

(lëshuesi) i saj detyrohet ta përmbushë detyrimin e shkruar në këtë dokument poseduesit të

saj të ligjshëm, kurse, cështjet tjera rregullohen me ligj të veçantë. Pra, parashihet që në një

fazë të mëvonshme për letrat me vlerë të nxirret një ligj i veçantë.

22. KAPITULLI 21 – EFEKTET E DETYRIMEVE


Ky kapitull rregullon letrat, efektet e detyrimeve dhe është i ndarë në katër nënkapituj: (i)

Nënkapitulli I – E drejta në Shpërblimin e Dëmit; (ii) Nënkapitulli II – Kundërshtimi i Veprimeve

Juridike të Debitorit; (iii) Nënkapitulli III – E drejta e Mbajtjes; (iv) Nënkapitulli IV – Të drejtat e

Kreditorit në Raste të Veçanta. Ky kapitull ka gjithsej 23 nene (neni 292 – 314).


Nënkapitulli i parë (nenet 292 – 299), rregullon të detyren e përmbushjes së detyrimeve dhe të

drejtën në shpërblimin e dëmit si pasojë të mospërmbushjes të detyrimeve. Po ashtu, ky

nënkapitull përmban rregulla për lirimin nga përgjegjësia në rastet e mospërmbushjes të

detyrimeve dhe rregulla tjera për shpërblimin e dëmit në rastet e mospërmbushjes së

detyrimeve.

Nënkapitulli i dytë (nenet 300 – 305), rregullon kundërshtimin e veprimeve juridike të debitorit

(e njohur në doktrinen juridike si: padia pauliana). Kuptimi i kësaj padie është dhënë në nenin

300 ku është paraparë se secili kreditor kërkesa e të cilit ka arritur për pagesë dhe pa marrë

parasysh se kur është krijuar, mund ta kundërshtojë veprimin juridik të debitorit të vet i cili

është ndërmarrë në dëm të kreditori. Nenet pasuese rregullojnë kushtet e kundërshtimit,

afatin për kundërshtimin, përjashtimin nga kundërshtimi dhe efektet e kundërshtimit.

47


Nënkapitulli i tretë (nenet 306 – 309), përmban dispozita për të drejtën e mbajtjes – e drejta e

retencionit. Ky nënkpaitull rregullon situatat se kur mund të ushtrohet e drejta e retencionit,

cilat janë përjashtimet dhe cilat janë efektet juridike.

Nënkapitulli i katërt (nenet 310 – 314), rregullon të drejtat e kreditorit në raste të veçanta. Në

fakt, trajton të drejtat e kreditorit lidhur me detyrimin që përbëhet nga dhënia e sendeve të

caktuara sipas llojit, detyrimin e dhënies së shërbimit, detyrimin që përbëhet nga mosveprimi,

të drejtën e kërkimit të shpërblimit në vend të vendimit të gjykatës dhe penalet gjyqësore.

23. KAPITULLI 22 – SHUARJA E DETYRIMEVE


Ky kapitull, rregullon disa forma të shuarjes së detyrimeve dhe është i ndarë në 12 nënkapituj:

(i) Nënkapitulli I – Dispozitat e Përgjithshme; (ii) Nënkapitulli II – Përmbushja; (iii) Nënkapitulli

III – Kujt i Bëhet Përmbushja; (iv) Nënkapitulli IV – Lënda e Përmbushjes; (v) Nënkapitulli V –

Llogaritja e Përmbushjes; (vi) Nënkapitulli VI – Koha e Përmbushjes; (vii) Nënkapitulli VII –

Vendi i Përmbushjes; (viii) Nënkapitulli VIII – Dëftesa; (ix) Nënkapitulli IX – Fletëobligacioni; (x)

Nënkapitulli X – Vonesa e Debitorit; (xi) Nënkapitulli XI – Vonesa e Kreditorit; (xii) Nënkapitulli

XII – Oferta Formale; (xiii) Nënkapitulli XIII – Depozitimi dhe Shitja e Sendit që është Borxh. Ky

kapitull është tejet vuliminoz dhe rregullohet në 44 nene (nenet 315 – 358).


Nënkapitulli i parë (neni 315), përmban dispozita të përgjithshme për shuarjen e detyrimeve.

Në fakt, sipas këtyre rregullave detyrimi shuhet kur ai përmbushet si dhe në rastet tjera të

përcaktuara me ligj. Për më tepër, sipas kësaj rregullative me shuarjen e detyrimit kryesor

shuhen dorëzania, pengu dhe të drejtat tjera akcesore.

Nënkapitulli i dytë (neni 316 – 324), parasheh rregulla për shuarjen e detyrimeve me

përmbushje të detyrimeve. Sipas këtyre rregullave, detyrimi mund të përmbushet nga debitori

por edhe personi i tretë dhe një gjë e tillë duhet të pranohet nga kreditori. Ky nënkapitull,

48


përmaban rregulla edhe për përmbushjen e personit të paaftë për të vepruar, shpenzimet e

përmbushjes, subrogimin, provat dhe mjetin e sigurimit, etj.

Nënkapitulli i tretë (nenet 325 – 326), rregullon modalitetet se kujt duhet t’i bëhet

përmbushja. Sipas këtyre dy neneve, përmbushja duhet t’i bëhet kreditorit ose personit të

caktuar me ligj, me vendim gjyqësor, me kontratë midis kreditorit e debitorit, ose nga vetë

kreditori. Natyrisht, që për një përmbushje të tillë vlejnë kushte të caktuara të parapara me

këto dy nene.

Nënkapitulli i katërt (neni 327 – 331), rregullon lëndën e përmbushjes duke përcaktuar

përmbushjen e saktë, zëvendësimin e përmbushjes, dorëzimin me qëllim shitjeje, përmbushjen

e pjesshme dhe detyrimin e dhënies së sendeve të caktuara sipas llojit.

Nënkapitulli i pestë (nenet 332 – 333), rregullon llogaritjen e përmbushjes duke caktuar

rradhën e llogaritjeve dhe llogaritjen e kamatës dhe të shpenzimeve.

Nënkapitulli i gjashtë (334 – 337), parasheh kohën e përmbushjes duke caktuar modalitetet

për afatet e përmbushjes.

Nënkapitulli i shtatë (nenet 338 – 389), rregullon vendin e përmbushjes duke përcaktuar

modalitete të ndryshme lidhur me vendin e përmbushjes.

Nënkapitulli i tetë (nenet 340 - 341), rregullon dëftesen si dëshmi për përmbushjen e kryer.

Nënkapitulli i nëntë (neni 342), rregullon fletëobligacionin duke lejuar që kur e përmbush

detyrimin e vet në tërësi, debitori mundet përpos dëftesës të kërkojë nga kreditori që t’ia

kthejë fletëobligacionin ose ndonjë dokument tjetër publik të vërtetuar se detyrimi ka pushuar

së ekzistuari.

Nënkapitulli i dhjetë (neni 343), rregullon vonesen e debitorit. Debitori është në vonesë kur

nuk e përmbush detyrimin brenda afatit të caktuar për përmbushje, kurse, në qoftë se afati për

përmbushje nuk është caktuar, debitori është në vonesë kur kreditori ta ftojë që ta plotësojë

detyrimin e vet, verbalisht ose me shkrim, ose duke filluar ndonjë procedurë, qëllimi i së cilës

është realizimi i përmbushjes të detyrimit.

Nënkapitulli i njëmbëdhjetë (nenet 344 - 345), rregullon vonesen e kreditorit. Sipas këtij neni,

kreditori është në vonesë në qoftë se pa ndonjë shkak të arsyeshëm refuzon të pranojë

përmbushjen, e pengon me veprimet e veta, apo nuk vepron siç kërkohet ashtu që debitori të

49


përmbushë detyrimin e tij. Po ashtu, në këtë nënkapitull rregullohet edhe efekti juridik i

vonesës së kreditorit.

Nënkapitulli i dymbëdhjetë (nenet 346 -350), rregullon oferten formale lidhur me vonesen e

kreditorit dhe debitorit. Për më shumë, këtu caktohen edhe kushtet e nevojshme për

vlefshmërinë e kësja oferte. Zaten, këtu qartësohet dhe dallohet oferta për sendet e luajtshme

dhe të paluajtshme.

Nënkapitulli i trembëdhjetë (nenet 351 – 358), rregullon depozitimin dhe shitjen e sendit që

është borxh. Sipas këtij nënkapitulli, sendi mund të depozitohet në gjykatë apo te personi

tjetër. Ky nënkapitull precizon edhe efektet tjera juridike të depozitimit dhe shitjen në vend të

depozitimit të sendit.

24. KAPITULLI 23 – MËNYRAT TJERA TË SHUARJES SË DETYRIMIT


Ky kapitull, rregullon forma tjera të shuarjes së detyrimit dhe është i ndarë në 7 nënkapituj: (i)

Nënkapitulli I – Kompensimi; (ii) Nënkapitulli II – Falja e Borxhit; (iii) Nënkapitulli III – Përtrirja;

(iv) Nënkapitulli IV – Konfondimi; (v) Nënkapitulli V - Pamundësia e Përmbushjes; (vi)

Nënkapitulli VI - Mohimi i Ndërsjellë, Skadimi dhe Njoftimi i Shuarje; dhe (vii) Nënkapitulli VII –

Vdekja. Ky kapitull ka gjithsej 25 nene (nenet 359 - 383).


Nënkapitulli i parë (nenet 359 – 366), përmban rregulla për shuarjen e detyrimit me anë të

kompensimit (rrafshimit të kërkesave). Në fakt, ky nënkapitull në detaje rregullon kuptimin e

kompensimit, efektet e kompensimit, rastet e përjashtmit të kompensimit.

Nënkapitulli i dytë (nenet 367 – 369), përfshinë rregulla për shuarjen e detyrimit me anë të faljes

së borxhit.

Nënkapitulli i tretë (nenet 370 - 374), rregullon shuarjen e detyrimit me anë të përtërirjes. Sipas

këtij nënkapitulli (neni 370), përkufizohet në atë mënyrë që detyrimi shuhet në qoftë se kreditori

50


dhe debitori janë pajtuar që detyrimin ekzistues ta zëvendësojnë me një tjetër dhe në qoftë se

detyrimi tjetër ka objekt të ndryshëm ose bazë juridike të ndryshme. Në këtë nënkapitull,

rregullohen edhe aspekte tjera të përtërirjes siç janë kushtet e përtërirjes, vullneti për të bërë

novacion, efekti i anulimit, etj.

Nënkapitulli i katërt (neni 375), përmban një nen që rregullon konfondimin si fakt në bazë të të cilit

shuhet detyrimi. Ky nen, definon konfndimin si rast kur i njëjti person bëhet si debitor ashtu edhe

kreditor.

Nënkapitulli i pestë (neni 376 – 378), rregullon pamundësinë e përmbushjes si fakt që mundëson

shuarjen e detyrimit. Më tej, ky nënkapitull precizon se detyrimi shuhet kur përmbushja e tij bëhet

e pamundur për shkak të rrethanave për të cilat debitori nuk mban përgjegjësi. Më tej, ky

nënkapitull rregullon edhe çështje tjera të rëndësishme që lidhen me pamundësinë e

përmbushjes.

Nënkapitulli i gjashtë (nenet 379 – 382), rregullon mohimin e ndërsjellë, skadimin dhe njoftimin e

shuarjes si fakte relevantë për shuarjen e detyrimit. Nënkapitulli i shtatë (neni 383), rregullon

shuarjen e detyrimit si pasojë e vdekjes. Rrjedhimisht, ky nen precizon se me vdekjen e debitorit

ose të kreditorit shuhet detyrimi vetëm në qoftë se është krijuar duke marrë parasysh veçoritë

personale të njërës nga palët kontraktuese ose aftësitë personale të debitorit.

25. KAPITULLI 24 – PARASHKRIMI


Ky kapitull rregullon parashkrimin dhe është i ndarë në tre nënkapituj: (i) Nënkapitulli I – Afati i

Parashkrimit; (ii) Nënkapitulli II – Ndalja e Parashkrimit; dhe (iii) Nënkapitulli III – Ndërprerja e

Parashkrimit. Ky kapitull ka gjithsej 21 nene (384 – 404).


51


Nënkapitulli i parë (nenet 384 – 392), rregullon afatet e ndryshme të veçanta të parashkrimit.

Saktësisht, rregullohen afatet për kërkesat periodike, kontratat komerciale, kërkesat e qirasë,

shpërblimit të dëmit, kërkesat e vërtetuara, dhe afatet 1 vjeçare të parashkrimit.

Nënkapitulli i dytë (nenet 393 – 397), rregullojnë ndaljen e parashkrimit duke caktuar rastet se

kur nuk rrjedhin afatet e parashkrimit si dhe shkaqet e ndaljes së tij.

Nënkapitulli i tretë (398 – 404), rregullon ndërprerjen e parashkrimit. Në veçanti, ky nënkapitull

rregullon ndikimin e disa fakteve (pranimi i borxhit, paraqitja e padisë, përtërirja e detyrimit,

etj) në ndërprerjen e parashkrimit.

Në përgjithësi, ky kapitull është i harmonizuar me institutin e parashkrimit të rregulluar në librin

e parë të të këtij kodi.61

26. KAPITULLI 25 – LLOJET E NDRYSHME TË DETYRIMEVE


Ky kapitull, rregullon lloje të ndryshme të detyrimeve. Më tej, duhet potencuar se ky kapitull

është i ndarë në 8 nënkapituj: (i) Nënkapitulli I – Detyrimet Monetare; (ii) Nënkapitulli II –

Kamata; (iii) Nënkapitulli II – Detyrimet Alternative; (iv) Nënkapitulli III – Detyrimet Fakultative;

(iv) Nënkapitulli IV – Kërkesat Fakultative; (v) Nënkapitulli V – Detyrimet e Pjesëtueshme; (vi)

Nënkapitulli VI – Përgjegjësia Solidare; (vii) Nënkapitulli VII - Solidariteti i Kreditorëve; (viii)

Nënkapitulli VIII - Detyrimet e Papjesëtueshme. Ky kapitull ka gjithsej 41 nene (nenet 405 –

446).


Nënkapitulli i parë (neni 405 – 407), rregullon detyrimet monetare duke përcaktuar parimet e

nomalimizimit monetar dhe rregulla tjera plotësuese për këtë lloj të detyrimeve.

Nënkapitulli i dytë (neni 408 – 413), rregullon kamatën dhe rregullat lidhur me të siç janë

kamata mbi kamatë, ndalimi i kamatës mbi kamatë, kamatëvonesa, kamata kontraktuale.

61 Shih Librin e Parë – Pjesa e Përgjithshme, nenet 73 – 82.

52


Nënkapitulli i tretë (neni 414 – 419), rregullon detyrimet alternative duke dhënë kuptimin e

këtyre detyrimeve, efektet juridike dhe kufizimet juridike lidhur me përmbushjen e këtyre

detyrimeve.

Nënkapitulli i katërt (neni 420 – 421), rregullon detyrimet fakultative duke përcaktuar

autorizimin e detyrimit të debitorit dhe kreditorit në lidhje me përmbushjen e detyrimeve

fakultative.

Nënkapitulli i pestë (neni 422), rregullon kërkesat fakultative duke përcaktuar se kur me

kontratë ose ligj është parashikuar që kreditori mundet në vend të objektit që është borxh të

kërkojë nga debitori ndonjë objekt tjetër të caktuar, debitori ka për detyrë t’ia dorëzojë atë

objekt, po qe se atë e kërkon kreditori.

Nënkapitulli i gjashtë (neni 423 – 424), përmban norma juridike për detyrimet e pjesëtueshme;

Nënkapitulli i shtatë (nenet 425 – 435), rregullon përgjegjësinë solidare;

Nënkapitulli i tetë (neni 436 – 445), rregullon solidaritetin e kreditorëve dhe Nënkapitulli i

nëntë (neni 446), rregullon detyrimet e papjestueshme duke përcaktuar se për detyrimet e

papjesëtueshme ku ka disa debitorë përshtatshmërisht zbatohen dispozitat mbi detyrimet

solidare.

27. KAPITULLI 26 – NDRYSHIMI I KREDITORIT APO DEBITORIT


Ky kapitull, rregullon ndryshimin e kreditorit apo debitorit dhe është i ndarë në tetë nënkapituj:

(i) Nënkapitulli I – Cedimi i Kërkesës më Kontratë; (ii) Nënkapitulli II – Raporti Ndërmjet

Pranuesit dhe Debitorit; (iii) Nënkapitulli III – Raporti i Ceduesit dhe i Pranuesit; (iv)

Nënkapitulli IV – Rastet e Veçanta të Cedimit të Kërkesave; (v) Nënkapitulli V – Ndërrimi i

Debitorit; Nënkapitulli VI – Efektet e Kontratës për Marrjen Përsipër të Borxhit; Nënkapitulli VII

– Marrja e Borxhit; Nënkapitulli VIII – Marrja përsipër e borxhit. Gjithësej, ky kapitull përmban

17 nene (nenet: 447 – 663).

53



Nënkapitulli i parë, rregullon cedimin e kontratës duke përcaktuar se cilat kërkesa mund të

kalohen me kontratë, efektet juridike dhe cedimin e shumëfishtë. Nënkapitulli i dytë, përfshinë

norma për raportin ndërmjet pranuesit dhe debitorit duke përcaktuar se pranuesi ka ndaj

debitorit të njëjtat të drejta të cilat ceduesi i ka pasur ndaj debitorit përpara cedimit.

Nënkapitulli i tretë, përmban rregulla për raportin e ceduesit dhe pranuesit dhe raportet

juridike të tyre. Nënkapitulli i katërt, ka rregulla për rastet e veçanta të cedimit të kërkesave e

që janë cedimi në vend të përmbushjes ose me qëllim arkëtimi dhe cedimi me qëllim sigurimi.

Nënkapitulli i pestë, përfshinë norma për ndërrimin e debitorit dhe efektet juridike të një

veprimi të tillë. Nënkapitulli i gjashtë, ofron rregullativen e nevojshme për efektet e kontratës

për marrjen përsipër të borxhit. Nënkapitulli i shtatë, precizon se kontrata për marrjen

përsipër të borxhit është kontratë në mes të kreditorit dhe një personi të tretë, ku personi i

tretë merr përsipër ta përmbushë detyrimin e debitorit ndaj kreditorit dhe krejt në fund,

Nënkapitulli i tetë, përcakton se marrja përsipër e përmbushjes mund të bëhet me kontratë

ndërmjet debitorit dhe ndonjë personi të tretë, me të cilën personi i tretë detyrohet ndaj

debitorit se do ta përmbushë detyrimin e tij ndaj kreditorit të tij.

PJESA E DYTË E LIBRIT TË DYTË

KONTRATAT E VE Ç ANTA

28. KAPITULLI 1 – KONTRATA PËR SHITJEN


Kapitulli i parë i pjesës së dytë të librit të dytë, rregullon kontratën për shitjen. Ky është njëri

prej kapitujve më vuliminoz të tërë kodit civil dhe përfshinë këta nënkapituj: (i) Nënkapitulli I

– Dispozitat e Përgjithshme Lidhur me Kontratën për Shitjen; (ii) Nënkapitulli II – Sendi; (iii)

Nënkapitulli III – Çmimi; (iv) Nënkapitulli IV – Detyrimi i Shitësit për Dorëzimin e Sendit; (v)

Nënkapitulli V – Përgjegjësia për të Metat Materiale; (vi) Nënkapitulli VI – Të Drejtat e

54


Blerësit; (vii) Nënkapitulli VII – Garancioni për Funksionimin e Rregullt të Sendit të Shitur; (viii)

Nënkapitulli VIII – Përgjegjësia për të Metat Juridike; (ix) Nënkapitulli IX – Të Drejtat e Blerësit;

(x) Nënkapitulli X – Detyrimi i Ruajtjes së Sendit për Llogari të Palës Kontraktuese; (xi)

Nënkapitulli XI – Shpërblimi i Dëmit në Rast të Zgjidhjes së Kontratës; (xii) Nënkapitulli XII –

Shitja me të Drejtën e Parablerjes; (xiii) Nënkapitulli XIII – Blerja me Provë; (xiv) Nënkapitulli

XIV – Shitja sipas Mostres ose Modelit; (xv) Nënkapitulli XV – Shitja me Specifikim; (xvi)

Nënkapitulli XVI – Shitja me Kushte; (xvii) Nënkapitulli XVII – Shitja me Këste; (xviii)

Nënkapitulli XVIII – Shitja me Dekret. Ky kapitull ka gjithësej 111 nene (nenet 446 – 556).


Kontrata për shitjen është kontrata kryesore me anë të së cilës barten të sendet. Kjo kontratë

edhe në ligjin në fuqi ka qenë e rregulluar tejet mirë dhe në praktikë nuk është hasur ndonjë

problematikë. Prandaj, në përgjithësi janë ndjekur normat juridike të aplikueshme.

29. KAPITULLI 2 – KONTRATA PËR KËMBIMIN


Ky kapitull, rregullon kontratën për këmbimin. Ky është njëri ndër kapitujt më të shkurtër të

pjesës së dytë të këtij libri dhe ka vetëm dy nene (nenet 557 – 558).


Sipas nenit 557, me kontratën për këmbimin secila palë kontraktuese detyrohet ndaj palës

tjetër kontraktuese ta dorëzojë sendin që këmbehet, kështu që ai të fitojë të drejtën e

pronësisë, kurse efetet juridike aplikohen përshtatshmërisht sikurse te kontrata për shitjen

(neni 558). Kjo rregullativë është ë njëjtë edhe në ligjin e aplikueshëm62 dhe në të drejtën

komperative63.

62 Shih LMD, nenet 534 dhe 535. 63 Shih Kodin Civil Gjerman, neni 480.

55


30. KAPITULLI 3 – KONTRATA PËR DHURATËN


Kapitulli i tretë, rregullon dhuratën dhe ndahet në 4 nënkapituj: (i) Nënkapitulli I – Rregullat e

Përgjithshme; (ii) Nënkapitulli II – Forma; (iii) Nënkapitulli III – Revokimi; (iv) Nënkapitulli IV –

Dhurata në Rast të Vdekjes. Ky kapitull ka gjithësej 13 nene (nenet 559 -571).


Kontrata për dhuratën është njëra ndër kontratat kryesore me të cilat bartet pronësia.

Dispozitat e kësaj kontrate kanë mbetur pothuajse të njëjta nga ligji i aplikueshëm. Për më

shumë, rregullat e kësaj kontrate janë të ngjajshme në shumicën e vendeve kontinentale.

Nënkapitulli i parë (nenet 559 - 563), përmban rregulla të përgjithshme duke dhënë

përkufizimin dhe atributet kryesore të kësaj kontrate siç janë efekti i shpërblimit, dhurata e

përzier, përgjegjësia për dëmet, etj. Nënkapitulli i dytë (neni 564), rregullon formën e

kontratës duke precizuar se kjo kontratë parimisht duhet të jetë në formë të shkruar.

Nënkapitulli i tretë (neni 565 -570), rregullon revokimin e kësaj kontrate duke precizuar rastet

se kur dhuratëdhënësi mundet ta revokoj kontraten dhe cilat janë efekte dhe afatet për një

veprim të tillë. Nënkapitulli i katërt, (neni 571), rregullon dhuratën në rast vdekje duke

precizuar se kontrata e dhuratës e cila është për tu përmbushur pas vdekjes së

dhuratëdhënësit është e vlefshme vetëm nëse është bërë në formë të aktit noterial dhe nëse

dokumenti për kontratën e lidhur të dhuratës është dorëzuar tek dhuratëmarrësi.

31. KAPITULLI 4 – KONTRATA PËR MBAJTJEN E PËRJETSHME


Ky kapitull, rregullon kontratën për mbajtjen e përjetshme dhe nuk është e ndarë në

nënkapituj, por gjithësej i ka 7 nene (neni 572 – 578).

56



Ky kapitull rregullon kuptimin e kësaj kontrate, formen dhe mënyrën e anulimit të saj. Kjo

kontratë është e ngjajshme me rregullativen aktuale ligjore dhe të drejtën sllovene.64

32. KAPITULLI 5 – KONTRATA PËR NDARJEN DHE DORËZIMIN E PASURISË


Ky kapitull rregullon kontratën për ndarjen dhe dorëzimin e pasurisë dhe përmban 11 nene (579

– 589).


Në këtë kapitull, rregullohen aspekte të ndryshme të kësja kontrate duke filluar nga kuptimi,

kushtet për vlefshmërinë, objektin e dorëzimit, poziten e pasurisë së dorëzuar, revokimin dhe

të drejtat pas revokimit të kësaj kontrate. Edhe kjo kontratë ka origjinen e vet në të drejtën

sllovene.65

33. KAPITULLI 6 – KONTRATA PËR HUANË


Kapitulli për kontratën e huasë është i ndarë në katër nënkapituj: (i) Nënkapitulli I – Dispozita

të Përgjithshme; (ii) Nënkapitulli II – Detyrimet e Huadhënësit; (iii) Nënkapitulli III – Detyrimet

e Huamarrësit; (iv) Nënkapitulli IV – Huaja me Destinim të Caktuar. Kjo kontratë rregullohet

në 10 nene (nenet 590 – 599).

64 Edhe LMD ka marrur këtë kontratë nga e drejta sllovene. Lidhr me këtë shih Kodin Slloven të Detyrimeve, nenet 557 – 563.65 Shih Kodin Slloven të Detyrimeve, nenet 564 – 568.

57



Nënkapitulli i parë (nenet 590 – 591), rregullon kuptimin dhe kamaten te kontrata për huanë;

Nënkapitulli i dytë (nenet 592 – 594), rregullon vetëm detyrimet e huadhënësit; Nënkapitulli i

tretë (nenet 595 – 598), rregullon detyrimet e huamarrësit dhe Nënkapitulli i katërtë rregullon

huanë me destinim të caktuar.

34. KAPITULLI 7 – KONTRATA PËR HUAPËRDORJEN


Ky kapitull, rregullon kontratën për huapërdorjen dhe është i ndarë në tre nënkapituj: (i)

Nënkapitulli I – Dispozitat e Përgjithshme; (ii) Nënkapitulli II – Detyrimet e

Huapërdorëmarrësit; dhe (iii). Nënkapitulli III – Detyrimet e Huapërdorëdhënësit. Kjo

kontratë rregullohet në 8 nene (nenet 600 – 607).


Nënkapitulli i parë (neni 600), përkufizon kontratën për huapërdorjen me anë të së cilës

huadhënësi detyrohet të dorëzojë një send huamarrësit në përdorim pa shpërblim dhe

huamarrësi detyrohet të kthej sendi. Nënkapitulli i dytë (neni 601 – 606), rregullon detyrimet

e huapërdorëmarrësit duke përcaktuar se ka për detyrë të përdorë sendin vetëm për

qëllimin e përcaktuar me kontratë dhe se ngarkohet me shpenzimet e rregullta të mbajtjes

së sendit. Për më shumë, huapërdorëmarrësi nuk mund të transferojë përdorimin e sendit

tek personi i tretë pa pëlqimin e huadhënësit. Nënkapitulli i tretë (nene 607), rregullon

rrethanat kur sendi ka të meta. Kështu që, sipas këtij neni, nëse sendi i cili është objekt i

huapërdorjes ka një të metë apo një veçori të rrezikshme si pasojë e së cilës dëmi është

shkaktuar tek huapërdorëmarrësi ose te i treti si i dëmtuar, ndërsa huapërdorëdhënësi, ka

qenë në dijeni apo është dashur të ishte në dijeni për metat apo veçorinë e rrezikshme por

58


nuk e ka njoftuar huapërdormarrësin, atëherë huapërdorëdhënësi është përgjegjës për

dëmin.

35. KAPITULLI 8 – KONTRATA PËR QIRANË


Kapitulli i tetë rregullon kontratën për qiranë dhe është i ndarë në 5 pesë nënkapituj: (i)

Nënkapitulli I – Dispozitat e Përgjithshme; (ii) Nënkapitulli II – Detyrimet e Qiradhënësit; (iii)

Nënkapitulli III – Detyrimet e Qiramarrësit; (iv) Nënkapitulli IV – Tjetërësimi i Sendit të Marrë

me Qira dhe (v) Nënkapitulli V – Shuarja e Qirasë. Ky kapitull përmbanë gjithësej 30 nene

(nenet 608 – 637).


Nënkapitulli i parë (neni 608), rregullon vetëm kuptimin e kësaj kontrate duke precizuar se me

kontratën për qiranë, qiradhënësi detyrohet që t’ia dorëzojë sendin e caktuar qiramarrësit në

përdorim, ndërsa qiramarrësi detyrohet t’i paguajë qiranë e kontraktuar. Nënkapitulli i dytë

(nenet 609 – 620), përcakton detyrimet e qiradhënësit duke i atribuar këto detyra siç janë:

dorëzimi i sendeve, mirëmbajtja e sendeve, riparimin e sendeve, përgjegjësia për të metat

materiale dhe juridike të sendit që është dhënë me qira dhe modalitetet tjera të kësaj

përgjegjësie. Nënkapitulli i tretë (nenet 621 - 628), rregullon detyrimet e qiramarrësit duke

përcaktuar se detyrimet e qiramarrësit janë: përdorimi i rregullt i sendit të marrë më qira,

efektet juridike të përdorimit të sendit në mënyren jo të duhur, pagesen e qirasë dhe

konsekuencat ligjore për moskryerjen e një obligimi të tillë, kthimi i sendit të marrë me qira.

Nënkapitulli i katërt (nenet 629 – 632), rregullon tjetërsimin e sendit të marrë me qira duke

përcaktuar se cilat janë konsekuencat ligjore ndërmjet qiradhënësit, qiramarrësit dhe

personave të tretë (pronarit aktual të sendit që është nën kontratën për qiranë). Nënkapitulli i

pestë (nenet 633 – 637), rregullon shuarjen e kontratës për qiranë duke paraparë se ajo shuhet

me skadimin e afatit të caktuar kohor, me denoncim, shkatërrimin e sendeve për shkak të

forcës madhore dhe vdekjen (nëse nuk është përcaktuar ndryshe me kontratë).

59


36. KAPITULLI 9 – KONTRATA PËR VEPREN


Kapitulli i nëntë, rregullon kontratën për vepren dhe ndahet në nëntë nënkapituj: (i)

Nënkapitulli I – Dispozitat e Përgjithshme; (ii) Nënkapitulli II – Mbikqyrja; (iii) Nënkapitulli III –

Lidhja e Kontratës me anë të Ankandit; (iv) Nënkapitulli IV – Detyrimet e Kryerësit; (v)

Nënkapitulli V – Përgjegjësia për të Metat; (vi) Nënkapitulli VI – Detyrimet e Porositësit; (vii)

Nënkapitulli VII – Rreziku; (viii) Nënkapitulli VIII – Pengu; dhe (ix) Nënkapitulli IX – Shuarja e

Kontratës. Gjithësej, ky kapitull ka 30 nene (nenet 638 – 667).


Nënkapitulli i parë (neni 638 – 640), rregullon kuptimin dhe raportin me kontratën për shitjen.

Në fakt, kjo kontratë definohet se kryerësi i punëve detyrohet të kryejë një punë të caktuar,

sikurse është prodhimi ose riparimi i ndonjë sendi ose kryerja e ndonjë pune fizike ose

intelektuale e të ngjashme kurse porositësi është i detyruar për atë të paguajë shpërblimin.

Nënkapitulli i dytë (neni 641), rregullon vetëm mbikqyrjen e punës te kjo kontratë. Nënkapitulli

i tretë (neni 642 – 643), rregullon lidhjen e kontratës me anë të ankandit duke përcaktuar të

gjitha modalitetet për lidhjen e kësaj kontrate; Nënkapitulli katërt (neni 644 – 651), rregullon

detyrimet e kryesit; Nënkapitulli i pestë (neni 652 – 659), rregullon përgjegjësinë për të metat;

Nënkapitulli i gjashtë (nenet 660 – 662), rregullon detyrimet e porositësit; Nënkapitulli i shtatë

(nenet 663 – 665), rregullon rrezikun; Nënkapitulli i tetë (neni 666), përmban rregullin për të

drejten e pengut dhe Nënkapitulli nëntë (neni 667) rregullon shuarjen e kësaj kontrate.

37. KAPITULLI 10 – KONTRATA PËR NDËRTIMIN


60


Kapitulli i dhjetë, rregullon kontratën për ndërtimin dhe është i ndarë në katër nënkapituj: (i)

Nënkapitulli I – Dispozita e Përgjithshme; (ii) Nënkapitulli II – Kontrata për Dorëzimin me

Dispozitë të Veçantë; (iii) Nënkapitulli III – Përgjegjësia për të Metat; dhe (iv) Nënkapitulli IV –

Përgjegjësia e Kryerësit dhe të Projektuesit për Soliditetin e Godines. Gjithësej, ky kapitull, i ka

17 nene (nenet 668 - 684).


Nënkapitulli i parë (nenet 668 – 677), rregullon aspekte të përgjithshme të kësaj kontrate duke

dhënë përkufizimin e kësaj kontrate dhe koncepteve teknike kryesore që lidhen me to;

Nënkapitulli i dytë (neni 678), rregullon kontratën e ndërtimit me dispozitë të veçantë;

Nënkapitulli i tretë (nenet 679 – 680), rregullon përgjegjësinë për të metat duke përcaktuar se

zbatohen dispozitat përkatëse të kontratës për veprën, Nënkapitulli i katërt (nenet 681 – 684),

rregullon përgjegjësinë e kryerësit dhe të projektuesit për soliditetin e godines duke

përcaktuar modalitet të ndryshme për këtë përgjegjësi.

38. KAPITULLI 11 – KONTRATA PËR TRANSPORTIN


Ky kapitull rregullon kontratën për transportin dhe llojet e tyre të ndara në tetë nënkapituj: (i)

Nënkapitulli I – Dispozitat e Përgjithshme; (ii) Nënkapitulli II – Kontrata për Transportin e

Sendeve; (iii) Nënkapitulli III – Marrëdhënia e Dërguesit dhe Transportuesit; (iv) Nënkapitulli IV

– Marrëdhënia e Transportuesit dhe Marrësit; (v) Nënkapitulli V – Përgjegjësia e Transportuest

për Humbje, Dëmtim dhe Vonesën e Dërgesës; (vi) Nënkapitulli VI – Pjesëmarrja e Disa

Transportuesve në Transportin e Dërgesës; (vii) Nënkapitulli VII – Pengu; (viii); Nënkapitulli VIII

– Kontrata për Transportin e Personave. Gjithësej, ky kapitull, i ka 38 neNe (nenet 685 – 722).


61


Nënkapitulli i parë (nenet 685 – 689), përmban dispozita të përgjithshme lidhur me kontratën për

transportin duke e definuar si me këtë kontratë detyrohet transportuesi që të transportojë në

vendin e caktuar ndonjë person ose send, ndërsa udhëtari, respektivisht dërguesi detyrohet që

për këtë t’i paguajë shpërblimin e caktuar. Më tej, në këtë nënkapitull trajtohen aspekte tjera të

përgjithshme lidhur me këtë kontratë siç janë detyrimet e palëve, kufizimet e ndryshme dhe

aplikimin e rregullave edhe për nënllojet e kësaj kontrate. Nënkapitulli i dytë (neni 690 – 694),

rregullon konraten për transportin e sendeve; Nënkapitulli i tretë (neni 695 – 702) rregullon

marrëdhënien e dërguesit dhe transportuesit duke caktuar efektet juridike ndërmjet tyre;

Nënkapitulli i katërt (neni 703 - 707), rregullon marrëdhënien e transportuesit dhe marrësit duke

përcaktuar të drejtat dhe detyrimet ndërmjet tyre;

Nënkapitulli i pestë (nenet 708 – 713), rregullon përgjegjësinë e transportuest për humbje,

dëmtim dhe vonesën e dërgesës. Në fakt, në mënyrë shumë koncize rregullohen situatat e tilla që

ndodhin gjatë transportit; Nënkapitulli i gjashtë (nenet 714 – 715) rregullon pjesëmarrjen e disa

transportuesve në transportin e dërgesës; Nënkapitulli shtatë (nenet 716 – 717), përfshinë norma

për rregullimin e rasteve kur transportuesi ka të drejtë pengu dhe Nënkapitulli i tetë (nenet 718 –

722) rregullon kontraten për transportin e personave dhe modalitetet e saj.

39. KAPITULLI 12 – KONTRATA PËR DEPOZITËN


Kapitulli i dymbëdhjetë, përfshinë dispozita për kontratën për depoziten dhe është i ndarë në

katër kapituj: (i) Nënkapitulli I – Dispozitat e Përgjithshme; (ii) Nënkapitulli II – Detyrimet e

Depozitmarrësit; (iii) Nënkapitulli III – Të Drejtat e Depozitmarrësit; dhe (iv) Nënkapitulli IV -

Rastet e Veçanta të Depozitës. Nenet që rregullojnë këtë, janë gjithësej 12 (nenet 723 – 734).


Nënkapitulli i parë (nenet 723 – 724), përkufizon kontraten për depozitën duke përcaktuar se

me kontratën për depozitën detyrohet depozitmarrësi që të pranojë sendin nga depozituesi

62


për ta ruajtur dhe për ta kthyer, kur ky ta kërkojë. Më tej, precizohet se objekt i depozitës

mund të jenë vetëm sendet e luajtshme. Nënkapitulli i dytë (nenet 725 – 729), rregullon

detyrimet e depozitmarrësit. Nënkapitulli i tretë (nenet 730 – 732), rregullon të drejtat e

depozitmarrësit dhe Nënkapitulli i katërt (nenet 733 – 734), rregullon rastet e veçanta të

depozitës.

40. KAPITULLI 13 – KONTRATA PËR MAGAZINIMIN


Ky kapitull, rregullon kontratën për magazinimin dhe ndahet në dy nënkapituj: (i) Nënkapitulli I

– Dispozita e Përgjithshme; dhe (ii) Nënkapitulli II – Fletëmagazinimi. Gjithësej, janë 19 nene që

rregullojnë këtë kontratë (nenet 735 – 753).


Nënkapitulli i parë (nenet 735 – 744), përmban dispozita të përgjithshme për kontratën e

magazinimit duke filluar nga kuptimi, efektet juridike ndërmjet palëve kontraktuese,

shpërblimin e dëmit te kjo kontratë, cilësitë e mallit dhe përgjegjësia për të metat individuale

dhe çështje tjera të rëndësishme për zbatimin e kësaj kontrate, kurse, nënkapitulli i dytë

(nenet 745 – 753), përmban rregulla për fletëmagazinimin duke caktuar cilat janë pjesët e saj,

të drejtat e poseduesit të saj dhe të drejta e detyrime tjera relevante lidhur me

fletëmagazinimin.

41. KAPITULLI 14 – KONTRATA PËR DEKRETIN


Kapitulli i katërmbëdhjetë rregullon kontratën për dekretin dhe është i ndarë në katër

nënkapituj: (i) Nënkapitulli I – Dispozita e Përgjithshme; (ii) Nënkapitulli II – Detyrimet e

63


Dekretmarrësit; (iii) Nënkapitulli III – Detyrimet e Dekretdhënësit; (iv) Nënkapitulli IV – Shuarja

e Dekretit. Në total, ky kapitull, i ka 22 nene (nenet 754 – 775).


Nënkapitulli i parë (nenet 754 – 755), rregullon kuptimin e kësaj kontrate duke caktuar se me

këtë detyrohet dekretmarrësi ndaj dekretdhënësit që për llogari të tij të ndërmerr punë

juridike të caktuara dhe efekte tjera të përgjithshme në këtë marrëdhënie juridike detyrimore.

Pastaj, nënkapitulli i dytë (nenet 756 – 762), rregullon detyrimet e dekretmarrësit dhe

modalitetet juridike të këtyre detyrimeve.

Nënkapitulli i tretë (nenet 763 – 769), rregullon detyrimet e dekretdhënësit duke përcaktuar

shpërblimin e shpërblimeve dhe dëmeve që dalin nga kjo kontratë. Nënkapitulli katërt (770 -

775), rregullon shuarjen e kësaj kontrate duke përcaktuar mënyrat për një gjë të tillë, duke

filluar nga heqja dorë nga kontrata, denonicimin nga kontrata, vdekjen apo shuarjen e personit

juridik, falimentimi, heqja e aftësisë për të vepruar.

42. KAPITULLI 15 – KONTRATA PËR ORTAKRINË


Ky kapitull rregullon kontratën për ortakërinë dhe nuk është i ndarë në nënkapituj. Gjithësej, i

ka 13 nene (nenet 776 – 788).


Sipas këtij kapitulli, ortakëria është bashkim me kontratë i dy ose më shumë personave

(ortakëve) për arritjen e ndonjë qëllimi të përbashkët të lejuar nga e drejta, me punë ose mjete

të përbashkëta të caktuara me kontratë (neni 776). Më tej, këtu rregullohen aspekte tjera të

rëndësishme të kësaj kontrate siç janë kontributet e ortakëve, udhëheqja dhe vendimet e

ortakëve, fitimet dhe humbjet, marrëdhëniet e ortakëve, ndërrimi i ortakëve, përjashtimi i

ortakëve dhe shuarja e kësaj kontrate.

64


43. KAPITULLI 16 – KONTRATA E BASHKËSISË


Kapitulli i pesëmbëdhjetë, rregullon kontratën për bashkësinë në gjithësej nëntë nene (nenet

789 – 797).


Lidhur me kuptimin e kësaj kontrate, sipas nenit 789 nëse një e drejtë u takon disa personave

së bashku, dispozitat e këtij kreu zbatohen, përveç nëse parashihet ndryshe me ligj. Tutje, në

këtë kapitull rregullohen edhe aspekte tjera siç janë pjesët e bashkësisë, detyrimet e anëtarëve

të bashkësisë, përdorimi dhe shfrytëzimi, marrja e vendimeve, kërkesa për mbarim dhe pasojat

juridike të saj.

44. KAPITULLI 17 – KONTRATA PËR DORËZANINË


Kapitulli i shtatëmbëdhjetë, rregullon kontratën për dorëzaninë dhe është i ndarë në pesë

nënkapituj: (i) Nënkapitulli I – Dispozita të Përgjithshme; (ii) Nënkapitulli II – Raportet e

Kreditorit dhe të Dorëzanësit; (iii) Nënkapitulli III – Raportet e Dorëzanësit dhe të Debitorit; (iv)

Nënkapitulli IV – Regresi i Paguesit ndaj Dorëzanve Tjerë; dhe (v) Nënkapitulli V – Parashkrimi.

Në total, ekzistojnë 23 nene që i janë kushtuar kësaj kontrate (nenet 798 – 820).


Nënkapitulli i parë (nenet 798 – 804), përmban dispozita të përgjithshme lidhur me kontratën

për dorëzaninë duke përcaktuar se me kontratën mbi dorëzaninë obligohet dorëzani ndaj

kreditorit se do ta përmbushë detyrimin e plotfuqishëm të debitorit të rrjedhur për pagesë, në

65


qoftë se ky nuk e bën këtë. Më tutje, në këtë nënkapitull, rregullohet forma e kësja kontrate,

atributet e palëve kontraktuale, objekti i dorëzanisë, kalimi i të drejtave të kreditorit në

dorëzanin. Nënkapitulli i dytë (nenet 805 – 813), rregullon raportet e kreditorit dhe të

dorëzanësit, kurse nënkapitulli i tretë (nenet 814 – 818), përfshinë norma për raportet e

dorëzanësit dhe të debitorit.

Nënkapitulli i katërt, ka vetëm një nen (neni 819) dhe rregullon regresin e paguesit ndaj

dorëzanve tjerë duke përcaktuar se kur ekzistojnë disa dorëzanë, ndërsa njëri prej tyre paguan

kërkesën e rrjedhur për pagesë, ai ka të drejtë të kërkojë prej dorëzanëve të tjerë që secili prej

tyre t'ia kompensojë pjesën që i takon atij dhe Nënkapitulli i pestë (neni 820), rregullon

parashkrimin si fakt për shuarjen e kësja kontrate.

45. KAPITULLI 18 – UJDIA


Ky kapitull në 10 nene (neni 821 – 830) rregullon ujdinë dhe modalitetet e saj. Ky kapitull nuk

është i ndarë në nënkapituj.


Sipas këtij kapitulli, me ujdinë nënkuptojmë marrëveshjen në mes të personave në kontest apo

të cilët kanë paqartësi lidhur me ndonjë marrëdhënie juridike, kontestet ndërpriten me

ndihmën e lëshimeve reciproke, respektivisht eliminohen pasiguritë dhe përcaktohen të

drejtat dhe detyrimet e tyre reciproke. Tutje, në këtë kapitull rregullohen edhe objekti i ujdisë,

efektet juridike të saj dhe pavlefshmëria e saj.

46. KAPITULLI 19 – DISPOZITAT KALIMTARE DHE PËRFUNDIMTARE

Dispozitat kalimtare dhe përfundimtare të kodit civil janë vendosur në fund të librit të pestë

(kapitullin e gjashtëmbëdhjetë, nenet 1609 – 1632). Në fakt, lidhur me Librin 2, ekziston një

66


nënkapitull i veçantë për dispozitat kalimtare (nënkapitulli i parë, nenet 1609 – 1612).

Konkretisht, është më rëndësi të qartësohet se përmes këtyre dispozitave një kategori e

kontratave (kryesisht komerciale) do të mbesin në fuqi përmes dispozitave kalimtare (neni

1612), përkundër faktit se nuk janë të përfshira në kodin civil. Arsyeja e kësaj alternative ka

bazën e fuqishme se shumë shpejt pritet të filloj Draftimi i Kodit Komercial dhe në këto akt do

të sistemohen këto kontrata.

67


LIBRI 3 – PRPNËSIA DHE TË DREJTAT TJERA SENDORE

68


1. HYRJE

Gjatë përgatitjes së draftit të Kodit Civil, dhe konkretisht Librit për Pronësinë dhe të Drejtat Tjera Sendore janë analizuar dhe konsultuar edhe vlerësimet që janë përgatitur nga Faza e Parë e Projektit të Kodit Civil, në veçanti dokumentet në vijim që janë të ndërlidhura me Pronësinë dhe të Drejtat Tjera Sendore: Vlerësimin e Ndikimit të Legjislacionit Ekzistues në Lidhje me Kodin Civil: Ligji për Pronën; Vlerësimin Ligjor të Legjislacionit Ekzistues për Drejtat Pronësore në përputhje me Standardet Ligjore Evropiane dhe Praktikat më të Mira; Rekomandimet lidhur me harmonizimin, thjeshtësimin, modernizimin dhe përafrimin me standardet e BE të drejtave pronësore në Kosovë Raporti dhe draft Ligji për Qasjen e të Huajve tek Prona e Paluajtshme. Përveç kësaj, janë marrë në konsideratë edhe rekomandimet e profesionistëve, në veçanti të gjyqtarëve, noterëve, avokatëve dhe ekspertëve tjerë të cilët kanë dhënë kontributin e tyre si pjesë e takimeve të vazhdueshme të grupit punues, të zhvilluara gjatë gjithë vitit 2017 dhe 2018.

Ky dokument shpjegues, është një përmbledhje e Librit për Pronësinë dhe të Drejtat Tjera Sendore si pjesë e Draftit të Kodit Civil, dhe reflekton përmbajtjen, risitë dhe çështjet e rregulluara nga Libri për Pronësinë dhe të Drejtat Tjera Sendore.

2. KONTEKSTI

Libri i Tretë – Pronësia dhe të Drejtat Tjera Sendore, i draftit të Kodit Civil të Republikës së Kosovës është përgatitur me mbështetjen e fazës së parë të projektit të financuar nga Zyra e Bashkimit Evropian në Kosovë në periudhën 2014-2016. Gjatë fazës së dytë të projektit, ky libër është përpunuar dhe harmonizuar edhe me pjesët tjera të Kodit Civil. Gjatë periudhës 2017-2018, janë zhvilluar një numër i madh i takimeve të Grupit Punues të udhëhequr nga Ministria e Drejtësisë, ku përveç ekspertëve të projektit kanë marrë pjesë edhe gjyqtarë, avokatë, noterë, përfaqësues të

69


shoqërisë civile dhe grupeve tjera të interesit. Komentet dhe sygjerimet e anëtarëve të grupit punues, ekspertëve dhe institucioneve tjera janë përfshirë në draftin final të Kodit.

Projekti Zyrës së Bashkimit Evropian në Kosovë, Mbështetje për Kodin Civil –Faza 2, me qëllim të mbështetjes për gupin punues të MD-së, si dhe me qëllim të lehtësimit të procesit të miratimit të Kodit Civil të Kosovës ka hartuar këtë dokument shpjegues, i cili jep shpjegime të nevojshme për përmbajtjen e dispzitave të Librit për Pronësinë dhe të Drejtat Tjera sendore, sipas pjesëve, kapitujve dhe nënkapitujve të tij.

3. LIBRI TRE - PRONËSINA DHE TË DREJTAT TJERA SENDORE

Pronësia dhe të Drejtat Tjera Sendore në Kosovë janë të rregulluara me Ligjin për Pronësinë dhe të Drejtat Tjera Sendore të vitit 2009. Ndonëse, edhe ligje tjera, siç është Ligji për Marrëdhëniet e Detyrimeve, Ligji për Kadastër, Ligji për Themelimin e Regjistrit të të Drejtave në Pronën e Paluajtshme, Ligji për Trashëgimi, Ligji për Shpronësimin, dhe ligje tjera rregullojnë aspekte specifike të pronësisë. Duke pas parasysh se shumica prej këtyre normave të ligjeve të përmendura më sipër do të jenë çështje të rregulluara me Kodin Civil, edhe një harmonizim dhe ndërlidhje në mes tyre është e nevojshme. Libri për Pronësinë dhe të Drejtat Tjera Sendore, i draftit të Kodit Civil të Republikës së Kosovës ka ruajtur në esencë përmbajtjen e Ligjit për Pronësinë dhe të Drejtat Sendore të vitit 2009.66 Ka ekzistuar një konsensus i grupit Punues të Kryesuar nga Ministria e Drejtësisë, dhe i mbështetur nga projekti i Kodit Civil, i financuar nga Zyra e Bashkimit Evropian që dispozitat ekzistuese të Ligjit për Pronësinë dhe të Drejtat Tjera Sendore të vazhdojnë të jenë pjesë e Kodit Civil nëse nuk janë janë sfiduese në zbatim. Kjo edhe për faktin se Ligji për Pronësinë dhe të Drejtat Sendore ishte një ligj i ri, duke pas parasysh që ka hyrë në fuqi në vitin 2010. Prandaj, janë ndryshuar dhe inkorporuar dispozita të reja vetëm aty ku kishte paqartësi dhe ishte e domosdoshme për një aplikim të drejtë.

Drafti i Parë i Kodit Civil, duke përfshirë edhe Librin për Pronësinë është përgatitur nga Faza e Parë e Projektit të Kodit Civil, i mbështetur nga Projekti i BE-së "Mbështetje për Kodin Civil dhe të Drejtat Pronësore" në vitin 2014. Në këtë proces, ishin kryer një serë analizash, të cilat kishn për qëllim vlerësimin e kornizës ligjore ekzistuese që mbulon pronësinë dhe të drejtat tjera sendore. Kjo përfshinte edhe krahasimin me legjislacionin e BE-së dhe instrumentet ndërkombëtare të aplikueshme.

Ky draft - Drafti i Final i Librit për Pronësinë dhe të Drejtat Tjera Sendore, ndonëse si pikënisje kishte Librin për Pronësinë dhe të Drejtat Tjera Sendore, të përgatitur gjatë fazës së parë të projektit, megjithatë, përfshinë disa ndryshime strukturore dhe përmbajtësore, në krahasim me draftin e parë. Disa nga këto ndryshime, rrjedhin edhe si rezultat i përgatitjes së Librit I – Pjesa e Përgjithshme e Kodit Civil, e që ka reflektuar në lëvizjen e disa dispozitave nga Libri për Pronësinë dhe të Drejtat Tjera Sendore në Pjesën e Përgjithshme. Përveç kësaj, gjatë fazës së parë të

66 Ligji Nr. 03/L-154 për Pronësinë dhe të Drejtat Tjera Sendore, Gazeta Zyrtare e Republikës së Kosovës / Prishtinë: Viti IV / Nr. 57 / 04 Gusht 2009. Online në: https://gzk.rks-gov.net/ActDetail.aspx?ActID=2643.

70



Projektit të Kodit Civil ishte punuar si version kryesor verisoni në gjuhën angleze, prandaj, versioni i gjuhës shqipe kishte një numër të konsiderueshëm të gabimeve në përkthim dhe në terminologji juridike. Në këtë fazë, version bazë është përdorur gjuha shqipe, prandaj, edhe është tentuar që në maksimum të evitohen gabimet dhe dallimet.

Përveç në Librin për Pronësinë dhe të Drejtat Tjera Sendore, në kuadër të draftit të Kodit Civil, në Librin I – Pjesa e Përgjithshme, janë përfshirë disa çështje konceptuale dhe parimore, të cilat definojnë në përgjithësi, pronënsinë, sendet dhe llojet e tyre etj., dhe që janë të aplikueshme edhe për Librin për Pronësinë por edhe për librat tjerë të Kodit Civil.

Libri për Pronësinë dhe të Drejtat Tjera Sendore në Draftin e Kodin Civil përmban gjithësej 294 Nene të organizuara në kuadër të VIII pjesëve të librit. Nenet e librit për Pronësinë dhe të Drejtat Tjera Sendore fillojnë nga neni 831 dhe përfundojnë në nenin 1124. Libri për Pronësinë dhe të Drejtat Tjera Sendore, është i organizuar në tetë (8) pjesë si në vijim:

1. PJESA I – DISPOZITAT E PËRGJITHSHME (Nenet 831 - 839); 2. PJESA II – PRONËSIA (Nenet 840 - 928);3. PJESA III – POSEDIMI (Nenet 929 – 941); 4. PJESA IV - DISPOZITAT MATERIALE PËR REGJISTRIMIN E TË DREJTAVE NË PALUAJTSHMËRI

(Nenet 942 – 952);5. PJESA V - TË DREJTAT E SIGURIMIT SENDOR – PENGU dhe HIPOTEKA (Nenet 953 – 1054);6. PJESA VI – SERVITUTET (Nenet 1055 – 1105);7. PJESA VII – BARRA SENDORE (Nenet 1106 – 1113); dhe8. PJESA VIII – E DREJTA E NDËRTIMIT (Nenet 114 – 1124).

Në pjesët në vijim të këtij dokumenti shpjegues, përveç që do të paraqitet një shpjegim i shkurtër për pëmbajtjen e secilës nga pjesët e librit për Pronësinë dhe të Drejtat Tjera Sendore, do të paraqesim edhe ndryshimet/risitë nëse janë të aplikueshme në krahasim me Ligjin për Pronësinë dhe të Drejtat Tjera Sendore, i cili është në fuqi.

3.1 PJESA I – DISPOZITAT E PËRGJITHSHME (NENET 831 - 839)

3.1.1 Vështrim i përgjithshëm

Pjesa e Parë - Dispozitat e përgjithshme të Librit për Pronësinë dhe të drejtat Tjera Sendore, përmban gjithësej nëntë nene. Numri i dispozitave të kësaj pjese është më i vogël në krahasim me dispozitat e pjesës së përgjitshme të Ligjit për Pronësinë dhe të Drejtat Tjera Sendore në fuqi, për shkak se një pjesë e dispozitave të përgjithshme janë bartur në Librin I – Pjesa e Përgjithshme e Kodit civil, konkretisht Nenet 38 deri në 53 të Pjesës së Përgjithshme të Kodit Civil. Këto dispozita në esencë janë parime bazë sa i përket librit për pronësinë dhe të drejtave tjera sendore, duke përfshirë edhe numërimin taksativ të të drejtave sendore që rregullohen me dispozitat e librit për pronësinë dhe të drejtat tjera sendore, pastaj, aplikueshmërinë e dispozitave të këtij libri, etj.

71


Këto dispozita parashohin për herë të parë se edhe shtetasit e huaj mund të fitojnë të drejtën e pronësisë në paluajtshmëri.

3.1.2 Përmbajtja dhe shpjegimi i neneve

Dispozitat e përgjithshme, të cilat i përmban pjesa e parë e Librit për Pronësinë dhe të Drejtat jera Sendore në nenet 831 deri 839, përcaktojnë parimet bazë sa i përket rregullimit të të drejtave sendore (parimi i numrimit taksativ) ku parashihet se të drejtat sendore mund të krijohen vetëm përmes ligjit, dhe më tej numrohen të drejtat sendore të cilat në kuptimin e Kodit Civil janë të aplikueshme në Republikën e Kosovës.67 Këto parime, janë të aplikueshme edhe për të drejtat tjera sendore që nuk janë të parapara me Kodin Civil, me kusht që ligjet specifike të mos të parashohin diçka tjetër, p.sh., Kodi Civil nuk rregullon të drejtat sendore publike, duke pas parasysh që Ministria e Drejtësisë e Republikës së Kosovës ka vendosur që Prona Publike në tërësinë e saj të rregullohet me ligj të veçantë. Megjithatë, edhe në ato raste, parimet e përgjithshme sa i përket pronësisë, përmbajtjes dhe kufizimit të saj mund të aplikohen edhe në ato raste, nëse nuk parashihet diçka tjetër me ligjin e veçantë.

Sa i përket Dispozitave të Përgjithshme, është me rëndësi të ceket, që Neni 833, lejon në mënyrë shprehimore fitimin e të drejtës së pronësisë edhe nga shtetasit e huaj. Aty theksohet “Personat e huaj mund të fitojnë të drejta sendore, përveç kur parashikohet ndryshe me ligj të veçantë.” 68 Nevoja për rregullimin e fitimit të të drejtës së pronësisë nga shtetasit e huaj ishte shtruar në vazhdimësi si një çështje për rregullim dhe ishte theksuar edhe në vlerësimet e kryera gjatë fazës së parë të projektit të Kodit Civil. Duhet cekur që baza e fitimit të drejtës së pronësisë në paluajtshmëri nga shtetasit e huaj është e përcaktuar në mënyrë të shprehur në Kushtetutën e Republikës së Kosovës.69

Dispozitat tjera, në kuadër të neneve të kësaj pjese janë pothuajse identike me ato të Ligjit për Pronësinë dhe të Drejtat Tjera Sendore që është aktualisht në fuqi. Aty, përcaktohet kuptimi i mirëbesimit, ndalimi i keqpërdorimit të të drejtave sendore, prezumimi i mirëbesimit, se të drejtat sendore nuk parashkruhen, vetëm kur me ligj specifik parashihet ndryshe dhe parime të ngjashme.

3.2 PJESA II – PRONËSIA (NENET 840 - 928)


Dispozitat për pronësinë, në Pjesën e dytë të Librit për Pronësinë dhe të Drejtat Tjera Sendore të Kodit Civil përmbajn 89 nene. Në kuadër të këtyre neneve është rregulluar fitimi i pronësisë në sende të luajtshme dhe të paluajtshme, duke përfshirë edhe mënyrat e fitimit të saj. Përveç kësaj,

67 Drafti i Kodit Civil, Neni 831, paragrafi 1 dhe paragrafi 2. 68 Drafti i Kodit Civil, Neni 833, paragrafi 3. 69 Kushtetuta e Republikës së Kosovës, Neni 121, paragrafi 2.

72


edhe mbrojtja e pronësisë dhe kufizimet e të drejtës së pronësisë me të drejatt fqinjësore janë rregulluar në detaje. Kjo pjesë ka pësuar disa ndryshime krahasuar me Ligjin për Pronësinë dhe të Drejtat Tjera Sendore në fuqi. Është bërë një ndarje më e qartë në mes të mënyrave të fitimit të pronësisë, shumë dispozita të kësaj pjese janë qartësuar, dhe janë bërë edhe disa ndryshime strukturore në nenet e kësaj pjese krahasuar me dispozitat e LPDTS-së.


3.2.2.1 Dispozitat e përgjithshme

Pjesa e dytë e Librit për Pronësinë dhe të Drejtat Tjera Sendore fillon me disa dispozita të përgjithshme për pronësinë dhe definimin e pronësisë. Dispozitat e nenit 840 e definojnë përmbajtjen e pronësisë, gjegjësisht të autorizimeve që ka pronari mbi sendin. Kjo përmbajtje ka mbetur identike me atë të LPDTS-së. Megjithatë, në nenin 840 është shtuar një paragraf i dytë, i cili në veçanti ka për qëllim të garantoj mbrojtjen e kafshëve dhe i cili thekson: “Pronari i një kafshe, gjatë ushtrimit të të drejtave të tij, duhet t’i marrë në konsideratë dispozitat e këtij Kodi dhe ligjeve të veçanta për mbrojtjen e kafshëve.”70 Prandaj, ndonëse, kafshët në kuptimin e Kodit Civil, mund të jenë objekt i marrëdhënieve juridike civile dhe në këtë kontekst të definohen në kuptimin e sendeve, ato duhet të mbrohen dhe trajtohen në mënyën e paraparë me ligjet në fuqi. Kosova ka të rregulluar këtë fushë me ligje specifike, në veçanti, me Ligjin për Përkujdesje ndaj Kafshëve.71

Në nenin 841, është përfshirë një dispozitë, e cila definon llojet e pronësisë në Republikën e Kosovës, në pronësi private dhe pronësi Publike. Sa i përketë pronësisë publike, aty është thënë shprehimisht se e njëjta do të rregullohet me ligj të veçantë, gjë që tanimë veç është në proces të hartimit nga ana e Ministrisë së Drejtësisë. Në nenin 842 janë përfshirë dispozita të cilat përcaktojnë autorizimet e titullarit të një paluajtshmërie, duke specifikuar që të njëjtat autorizime nuk vlejnë për resurset natyrore, objektet kulturore, ujërat, instalimet e shërbimeve komunale ose resurset ose objekte tjera të përcaktuara me legjislacion të veçantë.72

Në nenin 843 është thënë se “Dispozitat e këtij kapitulli zbatohen edhe për të drejtat jotrupore në atë masë sa janë të zbatueshme për atë kategori të të drejtave.” Këto dispozita, kanë për qëllim të mbulojnë të drejtat nga fusha e pronësisë intelektuale dhe po ashtu të drejtat e kërkesës. Kjo dispozitë, ka ngjashmëri me dispozitat e nenit 19 të Ligjit për Pronësinë dhe të Drejtat Tjera Sendore, megjithatë, formulimi i tanishëm është më i shkurtër, por më gjithpërfshirës.

70 Drafti i Kodit Civil, Neni 840, pargrafi 2. 71 Ligji Nr. 02/L-10 për Përkujdesjen ndaj Kafshëve, Gazeta Zyrtare e Republikës së Kosovës: https://gzk.rks-gov.net/ActDetail.aspx?ActID=2411. 72 Drafti i Kodit Civil, Neni 842, pragrafi 2.

73



3.2.2.2 Të drejtat fqinjësore

Në kuadër të neneve 844 gjer 862, janë përfshirë dispozitat mbi të drejtat fqinjësore. Dispozitat e ngjashme kanë ekzistuar edhe në Ligjin për Pronësinë dhe të Drejtat Tjera Sendore në Nenet 78 gjer në 92. Faza e Parë e Projektit të Kodit Civil ka propozuar që dispozitat mbi të drejtat fqinjësore të futen menjëherë pas definimit të pronësisë, gjegjësishtë pas pjesës së dispozitave të përgjithshme mbi pronësinë.

Grupi punues ka diskutuar lidhur me këtë qasje në takimet e zhvilluara gjatë vitit 2018, dhe është dakorduar që të mbetet një strukturim i tilllë. Të drejtat fqinjësore janë si kufizime të pronësisë, prandaj, edhe rregullimi i tyre menjëherë pas definimit të përmbajtjes së pronësiës ka një logjikë ligjore. Përveç kësaj, Libri për Pronësinë dhe të Drejtat Tjera Sendore në masë të madhe ndjek modelin e Kodit Civil Gjerman, i cili në të njëjtën mënyrë ka rregulluar të drejtat fqinjësore. Përveç ndryshimit strukturor që u përmend më sipër, dispozitat mbi të drejtat fqinjësore në masë të madhe kanë mbetur të ngjashme me ato që kanë ekzistuar në Ligjin për Pronësinë dhe të Drejtat Tjera Sendore. Ndryshimet kryesore në pjesën e dispozitave mbi të drejtat fqinjësore përfshijnë: Në nenin 852, tek kalimi i domosdoshëm, është thënë shprehimisht që kalimi i domosdoshëm është “i përkohshëm”. Kjo për faktin se dispozitat mbi kalimin e domosdoshëm siç kanë qenë, kanë lënë shumë hapësirë për interpretim dhe në përmbajtje nuk kanë pasur shumë dallime me servitutin sendor, përveç faktit që kalimi i domosdoshëm nuk regjistrohet. Prandaj, me përfshirjen e fjalës “i përkohshëm” do të nënkuptohet se kalimi i domosdoshëm do të aplikohet vetëm kur përkohësisht subjektet nuk kanë qasje në rrugë si rezultat i bllokimit apo të ngjashme. Një qasje e ngjashme ndiqet edhe në sistemet tjera juridike, duke përfshirë edhe Kodin Civil Gjerman.73 Në nenin 856 janë përfshirë dispozita që parashohin situatat kur gabimisht është ndërtuar përtej vijës së kufirit. Dispozita të ngjashme kanë ekzistuar edhe në nenin 90 të Ligjit për Pronësinë dhe të Drejtat Tjera Sendore. Megjithatë, dispozitat e nenit 85674 të draftit të Kodit Civl janë qartësuar, kjo pasi, në Nenin 90 të LPDTS-së nuk është thënë se një ndërtim i tillë nuk duhet të jetë i qëllimshëm. Përveç kësaj, tani kemi dy nene që rregullojnë këtë çështje: neni 856 që parasheh ndërtimin përtej vijës së kufirit dhe neni 857 që rregullon çështjet e pagesës së rentes dhe kohëzgjatjes së saj deri në zgjidhjen e mosmarrëveshjeve fqinjësore.

Në nenin 862, janë rregulluar në mënyrë të shprehur se cilat nga të drejtat fqinjësore nuk i nënshtrohen parashkrimit. Kjo për faktin se disa nga të drejtat që përmban nënkapitulli për të drejtat fqinjësore janë të drejta që parashkruhen, në veçanti ato me karakter detyrimor.

3.2.2.3 Fitimi dhe humbja e pronësisë

73 Kodi Civil Gjerman, Neni 917. 74 Drafti i Kodit Civil, Neni 856, paragrafi 1.

74


3.2.2.3.1 Fitimi me punë juridike

Në nenin 863 të draftit të Kodit Civil, janë numëruar mënyrat e fitimit të pronësisë. Aty theksohet se “e dreja e pronësisë mund të fitohet në bazë të punës juridike, trashëgimisë, vendimit gjyqësor, vendimit të organit administrative dhe në bazë të ligjit”. Ky përkufizim i dispozitave të këtij neni ka dal pas një diskutimi të gjerë në grupet punuese. Dispozitat në vijim të Librit për Pronësinë dhe të Drejtat Tjera Sendore ndjekin këtë çasje duke rregulluar së pari fitimin e pronësisë përmes punës juridike dhe më tutje mbi bazat tjera. Neni 864, është një nen me përmbajtje të përgjithshme, i cili përcakton parimet bazë të fitimit të pronësisë përmes punës juridike. I njëjti nen referon edhe në dispozitat e Librit për Marrëdhëniet e Detyrimeve, ku janë përcaktuar kushtet e domosdoshme për lidhjen e punëve juridike (kontratave) dhe në Librin për Trashëgiminë, ku është rregulluar testamenti.75 Neni 864, përcakton po ashtu që krahas një pune juridike për fitimin e pronësisë duhet të plotësohen edhe kushtet tjera të parapara me ligj, e që në rastin konkret nënkuptojnë edhe regjistrimin për sendet e paluajtshme, kurse tek sendet e luajtshme dorëzmin e sendit. Këto kushte janë rregulluar në detaje në dispozitat e librit për pronësinë dhe të drejtat tjera sendore në Draftin e Kodit Civil.

Dispozitat e neneve 865 – 872 që rregullojnë fitimin e pronësisë në sende të luajtshme, duke përfshirë fitimin me mirëbesim të rregulluar në nenin 866 nuk kanë pësuar ndonjë ndryshim esencial në krahasim me dispozitat e neneve 21 gjer në 27 të LPDTS-së. Nenet 873 – 875, rregullojnë fitimin e pronësisë përmes punës juridike në paluajtshmëri. Dispozitat e Neneve 873 – 875 nuk ndryshojnë në esencë nga dispozitat e neneve 36 – 39 të LPDTS, me përjashtim të përpunimit, grupimit apo qartësimit të tyre. Në nenin 873, pargrafi 2 theksohet: “Puna juridike për bartjen e pronësisë në paluajtshmeri duhet të lidhet me shkrim në prezencë të dy palëve, respektivisht përfaqësuesve të tyre, pranë organit kompetente.” Siç shihet nga këto dispozita, Kodi civil në mënyrë të shpreur ka lejuar nënshkrimin e punës juridike edhe nga përfaqësuesit e autorizuar gjë që nuk ka qenë e përcaktuar shprehimisht në dispozitat e LPDTS-së.76

3.2.2.3.2 Fitimi i Pronësisë me Parashkrim Fitues

Dispozitat e neneve 876 – 887, rregullojnë fitimin e pronësisë me parashkrim fitues në pronën e luajtshme dhe në paluajtshmëri. Dispozitat e Librit për Pronësinë dhe të Drejtat Tjera Sendore të Kodit Civil që mbulojnë pjesën e fitimit të pronësisë me parashkrim fitues janë më të qarta, më të organizuara dhe janë zgjeruar. Kështu, neni 876 përcakton se në mënyrë që të lejohet parashkrimi, një person duhet ta ketë sendin në posedim të vazhdueshëm dhe të pandërprerë, të qetë, publikisht dhe të qartë.

Neni 877, i cili rregullon fitimin e pronësisë me parashkrim fitues në paluajtshmëri është

75 Drafti i Kodit Civil, Neni 864, paragrafi 3. 76 LPDTS, Neni 36, paragrafi 2.

75


modifikuar në atë mënyrë që është përfshirë edhe afati prej 10 vitesh i fitimit të pronësisë me parashkrim fitues kur personi krahas posedimit të pandërprerë dhe me mirëbesim ka edhe një titull të vlefshëm juridik mbi të cilin e bazon posedimin pronësor. Një dispozitë pak a shumë e ngjashme ka ekzistuar edhe në Ligjin për Marrëdhëniet themelore Pronësore të ish Jugosllavisë, i cili ka qenë në fuqi në Kosovë deri në vitin 2010. Prandaj, grupi punues ka konsideruar se përfshirja e një dispozite të tillë është e nevojshme. Përveç kësaj, në nenin 977, paragrafi. 3 është theksuar në mënyrë të shprehur se njohja e pronësisë të fituar me parashkrim fitues sipas këtij neni bëhet me vendim të gjykatës dhe më pastaj të bëhet regjistrimi në regjistrin e të drejtave në pronën e paluajtshme. Prandaj, konsiderojmë se këto dispozita janë sqaruar dhe përpunuar në masë të konsiderueshme krahasuar me ato të LPDTS-së. Edhe Neni 878, i cili rregullon fitimin e pronësisë me parashkrm fitues përmes regjistrimit në regjistrin e të drejtave në paluajtshmëri është ndryshuar. Tani afati i parashkrimit është zgjatur në 30 vite krahasuar me 20 vite sa ishte më herët. Po ashtu, në versionin në gjuhën shqipe, dispozitat e nenit 41 të LPDTS-së kishin disa gabime thlbësore, të cilat janë evituar. Sa u përket këtyre dispozitave kishte shumë diskutime në grupet punuese dhe megjithatë u konkludua se ekzistenca e parashkrimit fitues të të gjitha formave siç kanë qenë edhe në LPDTS është ende e nevojshme në sistemin juridik të Republikës së Kosovës, duke pas parasysh problemet praktike. Neni 880 prezumon posedimin pronësor. Ndonëse, posedimi pronësor ishte i definuar në dispozitat e LPDTS-së, nuk ishte i qartë sa duhet. Në këtë kontekst, dispozitat e nenit 880 janë hartuar duke marrë për bazë edhe kodet tjera civile.77

Dispozitat e nenit 881 të Librit për Pronësinë, sa i përket fitimit me parashkrim fitues në sende të luajtshme, nuk kanë pësuar ndonjë ndryshim në krahasim me dispozitat e nenit 28 të LPDTS-së. Nenet 882 – 887 që rregullojnë pezullimin dhe ndërprerjen e parashkrimit janë risi të futura në kuadër të draftit të Kodit Civil. Në mungesë të dispozitave të tilla në të kaluarën, Gjykatat kanë zbatuar me analogji dispozitat e Ligjit për Marrëdhëneit e Detyrimeve përkitazi me pezullimin dhe ndërprerjen e afatit të parashkrimit të kërkesave nga marrëdhëniet e detyrimeve.

3.2.2.3.3 Fitimi me Vendim të Gjykatës ose të një Autoriteti Tjetër si dhe fitimi përmes trashëgimisë

Nenet 888 – 889 janë risi në Kodin Civil dhe parashohin situatat kur dikush ka fituar të drejtën e pronësisë sipas një vendimi të organit shtetëror. Kur janë në pyetje paluajtshmëritë, dispozitat e nenit 889, parashohin qartë që edhe në rastin e vendimit gjyqësor, apo vendimit të organit tjetër shtetëror, regjistrimi në regjistrin e paluajtshmërive është i detyrueshëm.

Edhe neni 890, i Kodit Civil i cili parsheh fitimin e pronësisë përmes trashëgimisë përmban dispozita të reja dhe të qarta sa i përket fitimit të pronësisë përmes trashëgimisë. Të njëjtat dispozita referojnë në librin për trashëgiminë të Kodit Civil, gjithëashtu.

77 Kodi Civil Gjerman, Neni 938.

76


3.2.2.3.4 Fitimi i pronësisë me tituj tjerë sipas ligjit

Nenet 891 – 898, të Librit për Pronësinë si tërësi janë të ngjashme dispozitat përkatëse të Ligjit për Pronësinë dhe të Drejtat Tjera Sendore. Dallimi i vetëm në këtë pjesë, është Neni 895, i cili rregullon fitimin e pronësisë në kafshët e egra. Ndonëse kishte shume diskutime, sa i përket përmbajtjes së këtij neni, duke u bazuar edhe në praktikat e vendeve tjera në Evropë ky nen definon që “kafshët e egra janë pasuri publike the mbrohen me ligj të veçantë.” Aty po ashtu përcaktohet se “Me ligje të veçanta përcaktohet mënyra e menaxhimit dhe e pronësisë mbi kafshët e egra, duke përfshirë edhe rastet kur ato mund të jenë ose kalojnë në pronësi private”. Në Kosovë kjo fushë është e rregulluar me ligje specifike duke përfshirë ligjin për Gjuetinë, Ligjin për Kujdesje ndaj Kafshëve dhe ligje të tjera, të cilat edhe përkufizojnë se çka konsiderohet kafshë e egër. Në të njëjtën kohë, në Ligjin për Pronën Publike, të cilin Ministria e Drejtësisë është duke e përgatitur, kafshët e egra janë trajtuar si pasuri publike e mbrojtur me ligj. Edhe Neni 986, i cili rregullon humbjen e pronësisë në kosheret e bletëve ka pësuar disa ndryshime dhe është detajuar në krahasim me dispozitat në fuqi të LPDTS-së. Titujt tjerë, duke përfshirë bashkimin apo përzierjen e sendeve të luajtshme (891 dhe 892), Përpunimi (893), fitimi i pronësiës në sendet e luajtshme pa pronar (894), Gjetja e sendit (897), gjetja e thesarit (898), nuk kanë përsuar ndonjë ndryshim në krahasim me dispozitat e LPDTS-së në fuqi.

3.2.2.4 Dispozitat tjera në pjesën e pronësisë

Dispozitat e neneve 899 – 906 të librit për pronësinë dhe të rejtat tjera sendore të cilat rregullojnë të drejtën e parablerjes nuk kanë pësuar ndonjë ndryshim esencial në krahasim me dispozitat e LPDTS-së. Me qëllim të evitimit të problemeve dhe mundësimit të qarkullimit më të lehtë ekonomik, në kuadër të dispozitave të Librit për Pronësinë është thënë se “E drejta e parablerjes nuk zbatohet në rast të shitjes së njësive të veçanta të ndërtesës, përveç, nëse bashkëpronësia ekziston në atë njësi të veçantë të ndërtesës.” Kjo nënkupton se, e drejta e parablerjes nuk ekziston për faktin se një banesë është pjesë e një objekti. Megjithatë, nëse bashkëpronësia ekziston në vetë banesën, edhe e drejta e parablerjes ekziston. Dispozitat tjera lidhur me bashkëpronësinë nuk përmbajnë ndonjë ndryshim esencial nga ato LPDTS-së. Çështja e bashkëpronësisë është rregulluar në dispozitat e kapitullit V, duke përfshirë nenet 907 – 916. Në këto dispozita është përfshirë edhe çështja e administrimit të bashkëpronësisë. Dispozitat e Librit për Pronësinë dhe të Drejtat Tjera Sendore të Kodit Civil, rregullojnë pronësinë në njësi të ndërtesës në kuadër të Nenit 874, megjithatë nuk është rregulluar në mënyrë të detajizuar siç ishte trajtuar në LPDTS.78 Kjo për faktin se Ligji për Ndërtesat e Banimit në Bashkëptonësi, ka definuar në detaje çështjet e administrimit, të drejtat dhe detyrimet e pronarëve, etj. Në draftin e përgatitur nga Faza e parë e Projektit të Kodit Civil, çështja e fitimit të drejtës së pronësisë në njësi të veçanta të ndërtesës nuk ishte përfshirë fare në Librin për Pronësinë dhe të Drejtat Tjera Sendore. Prandaj, ekspertët nga Faza e Dytë e Projektit kanë përpiluar dispozitat e Nenit 874 me qëllim që krijimi dhe fitimi i të drejtës së pronësisë në njësi të veçanta të ndërtesës, të rregullohet

78 Shih Ligjin për Pronësinë dhe të Drejtat Tjera Sendore, Nenet 57-76.

77


dhe të mos mbesin zbrazësira juridike.

Mbrojtja e pronësisë, është rregulluar me kapitullin VI të Librit, gjegjësisht me Nenet 917 deri në 928. Këto dispozita nuk ndryshojnë në esencë nga Dispozitat e neneve 93-102 të Ligjit për Pronësinë dhe të Drejtat Tjera Sendore, të cilat rregullojnë mbrojtjen e pronësisë.

3.3 PJESA III – POSEDIMI (NENET 929 – 941)


Pjesa e III, gjegjësisht posedimi, përfshinë Nenet 929 – 941 të Librit për Pronësinë dhe të Drejtat Tjera Sendore. Të gjitha normat e kësaj pjese janë të organizuara në kuadër të një kapitulli. Dispozitat e kësaj pjese rregullojnë posedimin në tërësi, duke përfshirë, kuptimin, mënyrat e fitimit, mbrojtjen dhe shuarjen e posedimit. Po ashtu, në kuadër të këtij kapitulli, përcaktohen kërkesat në rastin e cenimit apo privimit nga posedimi.


Dispozitat e neneve 929 gjer në 941 të Librit për Pronësinë dhe të Drejtat Tjera Sendore, për nga përmbajtja e tyre nuk ndryshojnë në masë të madhe nga dispozitat e Ligjit për Pronësinë dhe të Drejtat Tjera Sendore. Megjithatë, kur jemi tek terminologjia, në disa raste kemi korrigjim të dispozitave. Po ashtu, në Nenet 939 dhe 940 janë precizur afatet ligjore (objektive) dhe subjektive për rastet e privimit të posedimit dhe për rastet e pengim posedimit, për dallim prej dispozitave të LPDTS-së, ku afati objektiv nuk ishte i përcaktuar në kuadër të të njëjtave dispozita.79

3.4 PJESA IV - DISPOZITAT MATERIALE PËR REGJISTRIMIN E TË DREJTAVE NË PALUAJTSHMËRI (NENET 942 – 952)


Dispozitat e Pjesës së Katërt të Librit për Pronësinë dhe të Drejtat Tjera Sendore të Kodit Civil përmbajnë norma me të cilat rregullohet regjistrimi në Regjistrin e Paluajtshmërive. Ndonëse Kodi Civil nuk e rregullon regjistrimin në mënyrë të detajuar, për shkak se kjo pjesë është e rregulluar me ligj të veçantë (Ligji për Kadastër dhe Ligji për Themelimin e Regjistrit për të Drejtat në Pronën e Paluajtshme), me dispozitat e Kodit Civil është krijuar baza ligjore, dhe detyrimi ligjor për regjistrimin e të drejtave në paluajtshmëri në Regjistrin përkatës të të drejtave në paluajtshmëri. Dispozitat e kësaj pjese nuk përbëjnë ndonjë risi substanciale në Kodin Civil, për shkak se një përmbajtje e përafërt e tyre ka ekzistuar edhe në LPDTS80.

79 LPDTS, Nenet 113-114. 80 LPDTS, Nenet 115-124.

78



Nenet 942 gjer në nenin 952, përmbajnë norma të detajizuara me të cilat kërkohet regjistrim i detyrueshëm për të drejtat sendore në paluajtshmëri, të cilat i rregullon Libri për Pronësinë dhe të Drejtat Tjera Sendore i Kodit Civil. Neni 942 ka përcaktuar që: “1. Për fitimin, ndryshimin e përmbajtjes, bartjen, shuarjen e pronësisë, të drejtës së parablerjes, dhe të drejtave sendore të kufizuara në një pronë të paluajtshme është e nevojshme një punë juridike e vlefshme si bazë juridike ndërmjet titullarit dhe të një pale tjetër si dhe regjistrimi i ndryshimit juridik në Regjistrin e të drejtave të pronës së paluajtshme. 2. Masat e përkohshme dhe masat e sigurisë me vendim të gjykatës që kanë për objekt të drejtën sendore mbi pronën e paluajtshme gjithashtu i nënshtrohen regjistrimit. 3. Regjistrimi i shënimeve dhe vërejtjeve në regjistrin e të drejtave mbi pronën e paluajtshme i nënshtrohet kritereve në ligjet e zbatueshme për regjistrimin e të drejtave mbi pronën e paluajtshme.81

Nëse analizohet përmbajtja e këtyre dispozitave, shohim se ato janë zgjeruar, krahasuar me përmbajtjen e dispozitave të LPDTS-së82. Paragrafi 2 dhe 3 i Nenit 942, parashohin edhe regjistrimin e masave të përkohshme dhe masave të sigurisë si dhe shënimeve dhe vërejtjeve përkatëse sipas kërkesave të ligjeve specifike. Në këtë drejtim, Ligji për Themelimin e Regjistrit për të Drejtat në Paluajtshmëri, parasheh edhe kushtet e regjistrimit të vërejtjeve dhe kundërshitmeve në regjistrin e të drejtave në paluajtshmëri. Ky kapitull, rregullon edhe përparësinë e të drejtave të regjistruara dhe ndryshimin e radhës së përparësisë dhe rezervimin e radhës së përparësisë të të drejtave. Në kuadër të këtij kapitulli, është përfshirë edhe mundësia e korrigjimit të Regjistrit të të Drejtave në Paluajtshmëri, gjë që nuk ka ekzistuar në dispozitat e Ligjit për Pronësinë dhe të Drejtat Tjera Sendore. Megjithatë, disa dispozita që rregullojnë korrigjimin e regjistrit kanë ekzistuar edhe në Ligjin për Themelimin e Regjistrit të të Drejtave në Paluajtshmëri, por jo me një përmbajtje të tillë siç është përfshirë në LPDTS.83 Këto dispozita janë të ngjashme me përmbajtjen e dispozitave të Kodit Civil Gjerman, gjegjësisht nenit 894.84 Dispozitat e tilla, mundësojnë korrigjimin e Regjistrit të Paluajtshmërive me pëlqimin e personit, e drejta e të cilit preket nga korrigjimi i tillë. Fjala është për rastet kur regjistrimi është bërë gabimisht. Prandaj, përfshirja e një dispozite të tillë besojmë se është në frymën e rregullimit më të mirë të marrëdhënieve pronësore në Kosovë.

3.5 PJESA V - TË DREJTAT E SIGURIMIT SENDOR -PENGU DHE HIPOTEKA (NENET 953 – 1054)


Në kuadër të pjesës së V-të të Librit për Pronësinë dhe të Drejtat Tjera Sendore, janë rregulluar të drejtat e sigurimit sendor, duke përfshirë pengun, llojet e tij dhe hipotekën. Dispozitat e kësaj

81 Drafti i Kodit Civil, Neni 942. 82 LPDTS, Neni 115. 83 Neni 5, Ligji NR. 2002/ 5 për Tthemelimin e Regjistrit te të Drejtave të Pronës së Paluajtshme. 84 Kodi Civil Gjerman, Neni 894.

79


pjese janë përpunuar dhe avancuar krahasuar me dispozitat e LPDTS-së në fuqi. Përveç ndryshimit në strukturën dhe organizimin e tyre, këto dispozita janë plotësur me risi me qëllim të zbatimit më të lehtë dhe më të mirë në praktikë.


Dispozitat e përgjitshme të pjesës së pestë të Librit për pronësiënë dhe të drejtat tjera sendore, përcaktojnë parimet e përgjithshme dhe aplikueshmërinë e të drejtave të sigurimit sendor. Dispozitat e përgjithshme, janë rregulluar në kuadër të neneve 953 deri 960 të Kodit Civil dhe nuk ndryshojnë nga dispozitat e Neneve 125 deri 132 të LPDTS-së.

Në kuadër të kapitullit të dytë, janë përfshirë dispozitat lidhur me pengun, duke përfshirë llojet e tij. Dispozitat e këtij kapitulli kanë rregulluar në detaje pengun posedimor dhe pengun pa posedim. Po ashtu, është rregulluar edhe pengu mbi të drejtat.85 Krahasuar me dispozitat e LPDTS-së, në kuadër të nenit 962, është përcaktuar dhe specifikuar “dhënia e bashkëposedimit mjafton në vend të dorëzimit të sendit të lënë peng nëse sendi është nën kontrollin e përbashkët të pengmarrësit, ose, nëse është në posedim të një pale të tretë, mund të dorëzohet vetëm bashkërisht tek pengdhënësi dhe pengmarrësi.”86 Edhe neni 965, i cili rregullon çështjet kontraktuese në mes të pengdhënësit dhe pengmarrësit, është specifikuar dhe qartësuar krahasuar me dispozitat e LPDTS-së.87 Dispozitat e Nenit 966 në draftin e Kodit Civil, të cilat përcaktojnë sendet të cilat mund të lihen peng, janë plotësuar dhe qartësuar krahasuar me dispozitat e LPDTS-së.88 Në këtë drejtim, paragrafi 2 dhe 3 i nenit 966, përcaktojnë që: “2. Pengu shtrihet edhe në produktet që janë ndarë nga sendi i lënë peng. 3. Nëse pengu përfshin më shumë se një send, secili send mbulon të gjithë kërkesën.”89

Edhe dispozitat tjera lidhur me pengun, kërkesat, të drejta dhe detyrimet e subjekteve janë analizuar dhe rregulluar në detaje duke evituar gabimet. Po ashtu, disa nga dispozitat edhe pse nuk kanë ndryshuar esencialisht në përmbajtjen e tyre, janë ristrukturuar në mënyrë që të jenë më të kuptueshme dhe më lehtë të aplikueshme. Dispozitat e neneve 1007 dhe 1008, që kanë të bëjnë me kërkesat përmbarimin gjyqësor të kërkesave pa posedim dhe disponimin e pronës së lënë peng janë zgjeruar dhe plotësuar në masë të konsiderueshme, krahasuar me dispozitat ligjore që kanë qenë në fuqi si pjesë e LPDTS-së. Dispozitat e neneve 1012 deri 1054, rregullojnë në mënyrë të detajuar krijimin e hipotekës si dhe të drejtat dhe detyrimet e subjekteve të autorizuara. Nëse i analizojmë dhe krahasojmë të njëjtat dispozita me ato të Ligjit për Pronësinë dhe të Drejtat Tjera Sendore, mund të vërejmë se të njëjtat janë më të organizuara, dhe po ashtu janë reflektuar edhe ndryshimet e viteve të fundit në sistemin e përmbarimit në në Kosovë.

85 Drafti i Kodit Civil, Neni 962, paragrafi 5. 86 Po aty, paragrafi 3. 87 LPDTS, Neni 137. 88 LPDTS, Neni 138. 89 Drafti i Kodit Civil, Neni 966, Par. 2-3.

80


3.6 PJESA VI – SERVITUTET (NENET 1055 – 1105)


Dispozitat mbi servitutet janë rregulluar në kuadër të neneve 1055 deri më 1105. Në kuadër të kësaj pjese, janë rregulluar edhe servitutet personale edhe ato sendore. Dispozitat e kësaj pjese të Librit për Pronësinë dhe të Drejtat Tjera Sendore nuk kanë pësuar ndonjë ndryshim qenësor nga përmbajtja e tyre krahasuar me ato të LPDTS-së në fuqi. Megjithatë, edhe në këtë pjesë është bërë një riorganizim i dispozitave, kryesisht për t’i organizuar ato më mirë si servitute personale dhe servitute sendore.


Dispozitat e neneve 1055 – 1096, kanë rregulluar servitutet pesonale, duke përfshirë frutgëzimin në sende të luajtshme dhe të paluajtshme, frutgëzimin në të drejta, të drejtën e përdorimit, të drejtën e banimit. Në kuadër të këtyre dispozitave, është paraparë edhe mënyra e krijimit dhe të drejtat që burojnë nga servituetet personale. Nenet 1097 – 1105, rregullojnë krijimin dhe ushtrimin e të drejtës së servitutit sendor, i cili është i aplikueshëm në paluajtshmëri. Edhe këto dispozita e kanë burimin në ligjin e aplikueshëm për Pronësinë dhe të Drejtat Tjera Sendore. Për dallim nga LPDTS-ja, dispozitat ligjore për servitutet, janë harmonizuar dhe ristrukturuar, duke i vendosur servitutet personale së bashku sepse kanë qenë të shpërndara në nën-kapituj të ndryshëm si servituti si e drejtë e perdorimit dhe e drejta e banimit, nga frutgëzimi. Gjithashtu, është bërë një qartësim i servitutit, e drejta e përdorimit (usus) nga servituti i frutgëzimit që përfshinë përdorimin dhe mbledhjen e frutave (uzufructus), sepse sipas LPDTS-së dhe draftit të Fazës së Parë, nuk kanë qenë mirë të dallueshme në mes vete në përmbajtje si institute juridike.

3.7 PJESA VII – BARRA SENDORE (NENET 1106 – 1113


Në kuadër të Pjesës së VII të Librit për Pronësinë dhe të Drejtat Tjera Sendore, është rregulluar edhe Barra Sendore në Paluajtshmëri. Dispozitat e nenit 1106 parashhin se “1. Një pronë e paluajtshme mund të ngarkohet në atë mënyrë, që një përfituesi nga ngarkimi t’i paguhen në mënyrë të përsëritshme detyrime të caktuara nga prona e paluajtshme. 2. Barra sendore mbi një paluatshmëri mund të caktohet si në favor të një personi të caktuar ose edhe në favor të pronarit përkatës të një prone tjetër të paluajtshme.” Këto dispozita, të kësaj pjese, kanë ekzistuar edhe në Ligjin për Pronësinë dhe të Drejtat Tjera Sendore dhe janë pothuajse identike edhe me ato që i hasim në Kodin Civil Gjerman.90 Jo vetëm dispozitat e nenit 1106, por në tërësi pjesa që ka të bëjë me barrët sendore në paluajtshmëri është pothuajse identike me ato të Kodit Civil Gjerman.

90 Kodi Civil Gjerman, Neni 1191.

81



Nenet 1106-1113 kanë përcaktuar mënyrën e krijimit të barrës sendore në paluajtshmëri, detyrimet personale të pronarit si dhe çështjet tjera lidhur me pandashmërinë e barrës sendore. Në takimet e Grupeve punuese ka pasur mjaft diskutime nëse mund të specifikohen rastet e barrave sendore në paluajtshmëri, megjithatë, në fund u konstatua se përmbajtja ekzistuese me elementet përmbajtësore të barrave sendore është e mjaftueshme. Ndërsa, nga jeta praktike do të varet llojllojshmëria e barrëve sendore në pajtim me përmbajtjen e këtyre neneve. Këtë model e ndjekin edhe Kodet Civile të vendeve tjera, p.sh., Kodi Civil Gjerman, neni 1191.

3.8 PJESA VIII – E DREJTA E NDËRTIMIT (NENET 114 – 1124)


Nenet 1114 deri në 1124, përbëjnë pjesën e fundit të dispozitave të Librit për Pronësinë dhe të Drejtat Tjera Sendore në të cilën rregullohet e drejta e ndërtimit. E drejta e ndërtimit si një institut i ri ishte futur për herë të parë në LPDTS të vitit 2009. Prandaj edhe përmbajtja e të drejtës së ndërtimit, e përfshirë në kuadër të dispozitave të Kodit Civil nuk ka ndryshuar në masë të madhe nga ajo e LPDTS-së, me përjashtim te shuarja e të drejtës së ndërtimit ku ka disa ndryshime.


Dispozitat e cekura më lartë, përcaktojnë kuptimin, përmbajtjen, mënyrën e krijimit dhe shuarjes së të drejtës së ndërtimit. Po ashtu, dispozitat e draftit të Kodit Civil, në nenin 1117 përmbajnë një përmbajtje fakultative të të drejtës së ndërtimit. Kjo nënkupton se palët përmes kontratës mund të zgjerojnë përmbajtjen e së drejëts së ndërtimit, në kuadër të autorizimeve që i ka dhënë Kodi Civl. Dspozitat janë sqaruar dhe përmirësuar në gjuhen terminologjike ligjore dhe janë bërë më të kuptueshme. Një ndryshim esencial, është në nenin 1123 që rregullon shuarjen e të drejtës së ndërtimit. Nese me kalimin e kohes së caktuar, pronari i tokës nuk i paguan pronarit të ndërtesës vleren prej ¼ e vlerës së tregut, duhet të i paguaj tokën pronari i ndërtesës. Krejt kjo që të gjindet zgjidhje për përfundimin/shuarjen e të drejtës së ndërtimit. Nese nuk është e mundur që asnjëra palë të paguaj, krijohet bashkëpronësia në tokë dhe ndërtesë sipas rregullave për përzirjen e sendeve.

82


LIBRI 4 – FAMILJA

83


1. HYRJE

Për hartimin e Librit IV të Kodit Civil të Kosovës janë marrë për bazë kryesore:

Ligji i aplikueshëm (ekzistues) për të drejtën familjare në Republikën e Kosovës, dhe Drafti Fillestar i Librit IV të Kodit Civil të Kosovës, i publikuar në Fazën e 1-rë të Projektit të

Bashkimit Evropian për mbështetje Kodit Civil të Kosovës. Ligjet dhe projektligjet e reja të vendeve të rajonit që parashohin rregullimin e të drejtës

familjare Kodi Civil i Gjermanisë, Shqipërisë, Zvicrës, Francës, Austrisë dhe disa vendeve tjera.

Mirëpo, në procesin e hartimit të neneve të propozuara për Librin IV të Kodit Civil, janë konsultuar edhe burime të tjera, sikurse është legjislacioni i BE-së në çështje familjare, si dhe dokumente të organizatave ndërkombëtare dhe rajonale.

Teksti i propozuar i Librit IV të Kodit Civil, për Familjen, është draft i cili përfshin të gjitha nenet që duhet të përmbajë ky libër, me të cilin rregullohen marrëdhëniet nga e drejta familjare, duke përfshirë familjen, të drejtën prindërore, marrëdhëniet pasurore të bashkëshortëve, adoptimin, kujdestarinë, dhe dispozitat e domosdoshme për çështjet procedurale që kanë të bëjnë me çështjet familjare, të drejtat e fëmijëve dhe çështjet tjera.

2. METODOLOGJIA

Grupi Punues ka diskutuar dhe hartuar nenet e propozuara për Draftin e Librit IV, për të Drejtën e Familjes, të Kodit Civil të Kosovës, duke shqyrtuar njëkohësisht nen për nen ligjin e aplikueshëm në Kosovë për të drejtën familjare dhe Draftin Fillestar të Librit IV për të Drejtën Familjare të publikuar në Fazën 1 të Projektit, si dhe duke analizuar standardet dhe dokumentet ndërkombëtare dhe evropiane që kanë të bëjnë me të drejtën familjare, kryesisht duke pasur parasysh Konventën evropiane për realizimin e të drejtave të fëmijëve dhe vendimet e Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut.

Për hartimin e dispozitave është marrë parasysh edhe zhvillimi historik i legjislacionit për të drejtën e familjes në Kosovë, si dhe rekomandimet për qasjen në hartimin e Kodit Civil të Kosovës dhe strukturën e Kodit Civil të Kosovës, pjesa për të drejtën familjare, të dala nga analizat e mëhershme.91

91 Prof.Dr.Abdulla Aliu, ka përgatitur dhe dorëzuar në Prill 2017, për nevojat e Projektit të Bashkimit Evropian për mbështetje për Kodin Civil të Kosovës, një analizë me titullin: Zhvillimin historik i legjislacionit civil në Kosovë, Legjislacionit të aplikueshëm civil në Kosovë dhe Rekomandime për Kodin Civil të Kosovës.

84


Puna në analizimin e ligjit dhe dokumenteve ekzistuese dhe në hartimin e draftit të propozuar është bazuar edhe në diskutime publike dhe takime me zyrtarë të sistemit gjyqësor në Kosovë dhe rajon (gjyqtarë, prokurorë, avokatë, noterë dhe specialistë tjerë të fushës) për të kuptuar sfidat e përditshme, praktike, në zbatimin e drejtës familjare, e me ligjerues universitarë të së drejtës familjare në vendet në rajon për të mësuar nga pikëpamjet e tyre për legjislacionin në vendet e tyre, si dhe është takuar me palë të tjera të interesit sa i përket së drejtës familjare.


Gjatë punës së dakorduar për përgatitjen e Librit IV për Familjen të Kodit Civil të Kosovës, janë realizuar shumë aktivitete, përfshirë këtu:

Hulumtim dhe analiza me qëllim të zhvillimit të ideve për strukturën dhe përmbatjen e neneve të Librit IV, për Familjen, të Kodit Civil;

Analizë e vazhdueshme të neneve të Ligjit të aplikueshëm për familjen në Kosovë dhe neneve të draftit fillestar të publikuar në kuadër të Fazës 1 të Projektit, po ashtu duke i krahasuar zgjidhjet e ofruara në njërin dhe dokumentin tjetër, në përpjekje për të identifikuar elementet e qëlluara dhe ato që kanë nevojë për përmirësime apo ndryshime;

Hulumtim dhe analiza të legjislacionit për të drejtën familjare në Bashkimin Evropian, vendet e rajonit, si dhe dokumenteve të ndryshme të organizatave ndërkombëtare si OKB dhe rajonale si Këshilli i Evropës, me impakt në të drejtën familjare;

Hulumtim dhe analiza të mëtutjeshme për çështjet konceptuale dhe komentet specifike për Kodin e ardhshëm civil të Kosovës, me fokus në të drejtën familjare, të paraqitura nga Grupi punues i ekspertëve;

Hartimi i Librit IV për Familjen i Kodit Civil të Kosovës, i cili përmban 354 nene.

4. KONTEKSTI

4.1 Konteksti i Projektit

Grupi i ekspertëve në kuadër të Projektit të Bashkimit Evropian për mbështetje për Kodin Civil të Kosovës –Faza 2, me qëllim të mbështetjes për gupet punuese të Ministrisë së Drejtësisë, ka hartuar Librin IV për Familjen të Kodit Civil të Kosovës. Pas propozimeve të bëra të dispozitave, vazhdimisht janë organizuar diskutime brenda grupit të ekspertëve, ku ka pasur debate të hapura për çështje të caktuara që janë objekt i Librit 4 për Familjen. Në bazë të argumenteve, është arritur te qartësimet e neneve të propozuara dhe në shumicën e rasteve është kërkuar edhe krahasim më i gjërë për institutet e diskutueshme dhe shqyrtimi i praktikës gjyqësore të Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut në Strasburg.

85


Disa nga çështjet për të cilat është diskutuar më shumë janë:

Objekti dhe Struktura e Librit 4 për Familjen; Përkufizimi i martesës dhe bashkëjetesës dhe diskutimi për forma tjera të unionit civil; Përfundimi i martesës me shkurorëzim; Avancimi i të drejtave të fëmijëve dhe mbrojtjes së tyre, në pajtim me konventat

ndërkombëtare për mbrojtjen e të drejtave të fëmijëve; Çështja e regjimit pasuror të bashkëshortëve martesorë dhe në bashkëjetesë; Kontrata paramartesore dhe martesore si risi për rregullimin e marrëdhënieve pasurore të

bashkëshortëve; Barazimi i kontributit të bashkëshortëve për fitimin e pasurisë së tyre të përbashkët; Përpjekjet për barazi të plotë ndërmjet martesës dhe bashkëjetesës; Adoptimi; Kujdestaria; Marrëdhëniet pasurore të anëtarëve të Bashkësisë familjare.

Në Grupin Punues, janë identifikuar një varg çështjesh nga e drejta familjare që kanë merituar një kujdes të shtuar. Një përkushtim i është kushtuar nocionit të instituteve juridike, respektivisht përkufizimit të tyre, si për shembull Martesa, Familja, Pengesat Martesore, Shkurorëzimi, dallimi midis Anulimit dhe Shkurorëzimit, Mbajtja financiare e personave në familje. Veçanërisht është diskutuar cështja e çështjeve procedurale që përmban Libri 4 – E drejta familjare, me një tendencë të zvogëlimit të normave juridike aty ku është e mundur për cështje procedurale. Mirëpo, Grupi Punues ka ardhur në përfundim se disa çështje procedurale domosdo duhet t’i përmbajë Libri 4 për shkak se natyra juridike e çështjeve familjare dallon nga çështjet tjera juridiko civile, pra sigurohet mbrojtje më e fuqishme e të drejtave të fëmijëve dhe në përgjithësi rregullim më i mirë i kontesteve familjare. Po ashtu, Grupi Punues, tërë kohën ka pasur parasysh shmangjen e dyfishimit të normave juridike dhe ruajtjen e kontinuitetit të terminologjisë juridike nga Pjesa e Përgjithshme e deri te Libri 5 për Trashëgiminë i Kodit Civil.

Një kontribut të veçantë lidhur me rezultatet e arritura në lidhje me Librin IV të propozuar kanë dhënë edhe takimet e përbashkëta me Ministrinë e Drejtësisë, të udhëhequra nga Sekretari i Përgjithshëm i Ministrisë. Aty kanë marrë pjesë zyrtarë të tjerë të Ministrisë së Drejtësisë, gjyqtarë, avokatë, prokurorë, noterë dhe palë tjera të interesit për sektorin e drejtësisë që kanë dhënë propozime të dobishme, të cilat kanë pasuruar përmbajtjen e Kodit Civil në përgjithësi dhe Librit IV në veçanti. Kontribut të veçantë në përmbajtjen e Librit IV për Familjen ka dhënë edhe grupi ad hoc, i formuar në Ministrinë e Punës dhe Mirëqenies Sociale. Përvoja e tyre në punët e mbrojtjes së fëmijëve, adoptimit, çështjet e kujdestarisë ka qenë shumë e mirëseardhur për shmangjen e të metave të ligjit ekzistues që kanë shkaktuar vështirësi në zbatim, por edhe me propozime të reja kanë kontribuar në cilësinë e Librit IV për Familjen. Kontribut për Librin IV për Familjen kanë dhënë edhe pjesëtarë të shoqërisë civile, dhe praktikues tjerë të së drejtës civile.

Me përkrahjen dhe sugjerimet e tyre, kontribut të veçantë për Librin 4 kanë dhënë edhe Udhëheqësit e Ekipit të Ekspertëve, Alfons Lentze dhe Haxhi Gashi.

86


4.2 Konteksti historik i legjislacionit për familjen në Kosovë

Administrata e OKB-së në Kosovë, bazuar në Rezolutën e Këshillit të Sigurimit të OKB-së 1244/99, shpejt pas instalimit të saj në vend, në vitin 1999, e nxorri Rregulloren 1999/24 për Ligjin e aplikueshëm në Kosovë, të plotësuar pak më vonë me Rregulloren 2000/01, për të shmangur mungesën e legjislacionit pozitiv, i cili nuk mund të krijohet brenda një kohe shumë të shkurtër. Me këtë rregullore ligjet që janë zbatuar në Kosovë deri më 23.03.1989 dhe nuk janë në kundërshtim me rendin e ri kushtetues, u konsideruan si ligje të zbatueshme në Kosovë deri në nxjerrjen e ligjeve përkatëse.

Kështu pas vitit 1999, marrëdhëniet familjare dhe martesore në Kosovë, deri në nxjerrjen e Ligjit të ri për familjen në vitin 2006, janë rregulluar me Ligjin mbi Martesën dhe Marrëdhëniet Familjare të viti 1984.92

Kosova gjatë ish Jugosllavisë si Krahinë Autonome kishte nxjerrë ligje të shumta, përfshirë këtu: Ligjin mbi trashëgiminë, Ligjin mbi martesën dhe marrëdhëniet familjare, dhe Ligjin mbi tokën bujqësore. Ligji për trashëgiminë i Kosovës kishte dallime nga ligjet trashëgimore të njësive tjera. (Për shembull, Ligji për trashëgiminë i Kosovës i ka njohur të drejtën e trashëgimisë edhe bashkësisë jashtëmartesore (bashkëjetesën), por me kusht që bashkëjetesa të ketë zgjatur së paku 15 vite, dhe çifti të ketë pasur fëmijë që 5 vite.)

Ndërkaq, pas miratimit të Rregullores 1999/24 për Ligjin e aplikueshëm në Kosovë, janë miratuar edhe një numër i madh i ligjeve, përfshirë këtu ligjet në fushën e të drejtës civile si për shembull Ligji për pronësinë dhe të drejtat tjera sendore93, Ligji për shpronësimin e pronës së paluajtshme94, Ligji mbi marrëdhëniet e detyrimeve95, Ligji për familjen96 dhe Ligji për trashëgiminë97, Ligji për Barazi Gjinore98, Ligji për Procedurën Jokontestimore99, Ligji për Punë100, Ligji për Pronësinë dhe të

92 Shih Ligjin mbi Marrëdhëniet Martesore dhe Marrëdhëniet Familjare, Gazeta Zyrtare e KSAK, nr.10/84, e datës 28 Mars 1984.93 Ligji 03/L-25494 Ligji 03/L-139 95 Ligji 04/L-07796 Ligji 2004/3297 Ligji 2004/2698 Ligji për Barazi Gjinore i Republikës së Kosovës, Gazeta Zyrtare Nr.14, datë 01.07.2007, dhe i cili ka hyrë në fuqi më datë 16.07.2007.99 Ligji për Procedurën Jokontestimore i Republikës së Kosovës, Ligji Nr.03/L-007, Gazeta Zyrtare Nr.45, datë 12.01.2009, dhe i cili ka hyrë në fuqi më datë 27.01.2009.100 Ligji për Punë i Republikës së Kosovës, Ligji Nr.03/L-212, Gazeta Zyrtare Nr.90, datë 01.12.2010, dhe i cili ka hyrë në fuqi më datë 16.12.2010.

87


drejtat tjera sendore101, Ligji për Gjendjen Civile102, Ligji për Shoqëritë Tregtare103, Ligji mbi themelimin e regjistrit për të drejtat e pronës së paluajtshme të Kosovës104, Ligji për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit nr.2002/5 për Themelimin e Regjistrit të të drejtave të Pronës së Paluajtshme i Kosovës,105 Ligji për Tokën Bujqësore i Kosovës,106 Ligji për Ndërtim i Kosovës107, Ligji për Rregullimin e Tokës i Kosovës,108 Ligji për Regjistrimin e Pengut në Regjistër për Sendet e Luajtshme i Kosovës,109

Ligji për Kadastër i Kosovës,110 etj.

Në këto ligje në Kosovë, në rend të parë ka pasur ndikim të drejtpërdrejtë legjislacioni i shteteve të krijuara nga shpërbërja e Jugosllavisë, në veçanti legjislacioni i Republikës së Sllovenisë dhe Republikës së Kroacisë si legjislacione më të avancuara në hapësirën e ish-Jugosllavisë, sepse këto dy shtete u bënë edhe pjesë e Bashkimit Evropian.

Si ligj i rëndësishëm për fushën e së drejtës familjare i miratuar në Kosovë, është edhe ligji për Detyrimet i Kosovës, i cili gjithashtu është punuar nga ekspertë vendorë dhe ndërkombëtarë dhe është një ligj që është mbështetur në Ligjin ekzistues për marrëdhëniet e detyrimeve që është miratuar në RSFJ në vitin 1978. Edhe shtetet tjera të krijuara nga shpërbërja e Jugosllavisë e kanë marrë këtë ligj si bazë për ligjet e reja mbi marrëdhëniet e detyrimeve. Kjo ka ndodhur për shkak se ligji është konsideruar mjaft i suksesshëm, i detajizuar dhe i kuptueshëm nga qytetarët. Natyrisht edhe ky ligj e ka bazën në të drejtën gjermane. Mirëpo kjo nuk do të thotë se ky ligj është krejtësisht i përsosur por duhet shpresuar se ky ligj do të jetë një bazë e mirë për rregullimin e marrëdhënieve të detyrimeve që do të përfshihen në Kodin e ri civil të Kosovës.

Ligji për Trashëgiminë, gjithashtu, është një ligj që rregullon marrëdhëniet nga fusha e së drejtës civile dhe është ligj që është i mbështetur në barazinë e trashëgimtarëve, është ligj që është mbështetur në ligjin e mëhershëm të Kosovës. Në Kosovë ekziston një traditë e çështjeve trashëgimore mirëpo ky ligj me institutin e heqjes dorë nga trashëgimia ka krijuar një bindje në opinion se krijon pabarazi midis gjinive edhe pse ligji e proklamon barazinë gjinore.

Ligji për Regjistrimin e të Drejtave në Paluajtshmëri, i vitit 2002, ka krijuar një bazë juridike për regjistrimin e të drejtave në paluajtshmëri sepse në mungesë të ligjit dhe në mungesë të nxjerrjes

101 Ligji për Pronësinë dhe të drejtat tjera sendore i Republikës së Kosovës, Ligji Nr.03/L-154, Gazeta Zyrtare Nr.57, datë 04.08.2009, dhe i cili ka hyrë në fuqi më 19.08.2009102 Ligji për Gjendjen Civile i Republikës së Kosovës, Ligji Nr.04/L-003, Gazeta Zyrtare Nr.6, datë 22.07.2011, dhe i cili ka hyrë në fuqi më datë 06.08.2011.103 Ligji për Shoqëritë Tregtare i Republikës së Kosovës, Ligji Nr.02/L-123, Gazeta Zyrtare Nr.6, datë 22.07.2011, dhe i cili ka hyrë në fuqi 07.08.2011.104 Ligji mbi themelimin e regjistrit për të drejtat e pronës së paluajtshme të Kosovës, Ligji nr.2002/5, Gazeta Zyrtare e RK, nr.34/2008. 105 Gazeta Zyrtare e RK, nr. 7/2011106 Gazeta Zyrtare e RK, nr.13/2007107 Gazeta Zyrtare e RK, nr. 18/2012108 Gazeta Zyrtare e RK, nr. 3/2012109 Gazeta Zytrare e RK, nr. 33/2012110 Gazeta Zyrtare e RK, nr. 13/2011

88


së tapive, shumë paluajtshmëri kanë ngelur pa titullarë ligjor. Në fakt blerjet e kryera nuk janë regjistruar në regjistra për t’u evidentuar pronarët ligjorë. Çështja e trashëgimisë në shumicën e rasteve është e pakryer dhe kështu emri i pronarit është shpeshherë një person që më nuk jeton. Kërkohet një mekanizëm që t’i detyrojë poseduesit e paluajtshmërive që të regjistrohen si pronarë për t’u krijuar një rregull e bazs së të drejtës së pronësisënë paluajtshmëri në Kosovë. Aktualisht, është e mundur që për një paluajtshmëri të ketë më shumë kontrata të shitblerjes dhe kjo krijon pasiguri lidhur me pronarët e paluajtshmërive. Kjo është edhe pengesë për zhvillimin ekonomik, me që shumëherë këto paluajtshmëri nuk mund të lihen si objekt hipoteke për shkak se nuk është bërë bartja në regjistrin publik, në emër të poseduesit aktual.

Natyrisht në kuadër të legjislacionit ekzistues, ndikimin më të madh në të drejtën familjare e ka Ligji për Familjen i Kosovës, i publikuar në Gazetën Zyrtare më 1 shtator 2006. Ky ligj ishte një ligj i ri i përgatitur nga ekspertë vendorë dhe ndërkombëtarë, ku kanë pasur ndikim konventat ndërkombëtare. Ligji ka përfshirë të gjitha të ariturat për barazinë e subjekteve të marrëdhënies juridiko familjare dhe garanton mbrojtje të veçantë për fëmijët dhe të gjithë fëmijët janë të barabartë. Kështu ky ligj, ka paraqitur paraqet një bazë të mirë për të gjetur normat juridiko-civile të cilat janë pjesë e draft Kodit të ri civil të Kosovës sepse edhe në këtë ligj ka norma juridike shumë të avancuara dhe të pranuara nga qytetarët. Risitë që ka sjellur ky ligj që sot është i aplikueshëm në Kosovë janë rregullimi i fejesës, rregullimi i bashkësisë jashtëmartesore (bashkëjetesën faktike), lidhjen e martesës me prezencën e të dy bashkëshortëve, pra nuk lejon lidhjen e martesës me përfaqësues që e njihte ligji i vjetër jugosllav. Njeh kushte të veçanta për shkurorëzimin perveç kushtit të përgjithshëm, e njeh martesën religjioze por vetëm pasi të lidhet martesa ligjore midis bashkëshortëve. Një kujdes i veçantë, i është kushtuar njohjes së atësisë dhe amësisë, ku përvec tjerash parashihet se e drejta e paraqitjes së padisë për njohje të atësisë dhe amësisë të mos ketë afat moshe. Ligji i aplikueshëm e njeh vetëm adoptimin e plotë dhe bën ndërprerjen e plotë të marrëdhënies ndërmjet familjes biologjike dhe fëmijut të adoptuar. Ligji kishte sjellur edhe risi të tjera që vazhdojnë të zbatohen në Kosovë.

Në Kosovë, me Kushtetutë, konventat më të rëndësishme ndërkombëtare pra edhe ajo për të drejtat themelore të njeriut janë burime juridike të brendshme dhe kanë fuqi më të lartë se ligji.111

111 Neni 22 i Kushtetutës së Kosovës thotë: Të drejtat dhe liritë e njeriut të garantuara me marrëveshjet dhe instrumentet ndërkombëtare në vijim, garantohen me këtë Kushtetutë, zbatohen drejtpërdrejtë në Republikën e Kosovës dhe kanë prioritet, në rast konflikti, ndaj dispozitave e ligjeve dhe akteve të tjera të institucioneve publike: (1) Deklarata Universale për të Drejtat e Njeriut; (2) Konventa Evropiane për Mbrojtjen e të Drejtave dhe Lirive Themelore të Njeriut dhe Protokollet e saj; (3) Konventa Ndërkombëtar e për të Drejtat Civile e Politike dhe Protokollet e saj; (4) Konventa Kornizë e Këshillit të Evropës për Mbrojtjen e Pakicave Kombëtare; (5) Konventa për Eliminimin e të gj itha Formave të Diskriminimit Racor; (6) Konventa për Eliminimin e të gjitha Formave të Diskriminimit ndaj Gruas; (7) Konventa për të Drejtat e Fëmijës; (8) Konventa kundër Torturës dhe Trajtimeve e Ndëshkimeve të tjera Mizore, Jonjerëzore dhe Poshtëruese.

89


Kushtetuta e Republikës së Kosovës112, neni 7.2, thotë: Republika e Kosovës siguron barazinë gjinore si vlerë themelore për zhvillimin demokratik të shoqërisë, mundësi të barabarta për pjesëmarrje të femrave dhe meshkujve në jetën politike, ekonomike, sociale, kulturore dhe në fusha të tjera të jetës shoqërore, ndërsa neni 24.2. parasheh që “Askush nuk mund të diskriminohet në bazë të racës, ngjyrës, gjinisë, gjuhës, fesë, mendimeve politike ose të tjera, prejardhjes kombëtare a shoqërore, lidhjes me ndonjë komunitet, pronës, gjendjes ekonomike, sociale, orientimit seksual, lindjes, aftësisë së kufizuar ose ndonjë statusi tjetër personal”. Nga kjo del se fundamenti i ndërtimi të sistemit juridik në Kosovë në përgjithësi, dhe i së drejtës civile në vecanti, mbështetet në parimin e barazisë gjinore. Çdo akt me të cilin shkelet barazia gjinore konsiderohet i pavlefshëm dhe i papranueshëm për rendin kushtetues të Kosovës. Për fuqizimin dhe garantimin e barazisë gjinore, janë miratuar edhe ligjet tjera si për shembull Ligji për Barazinë Gjinore113, Ligji për Mbrojtje nga Dhuna në Familje114 dhe Ligji për Familjen i cili garanton barazinë e burrit dhe gruas.115

5 SHPJEGIM I LIBRIT IV – FAMILJA, I KODIT CIVIL TË KOSOVËS

Libri 4 për Familjen i Kodit Civil të Kosovës, i përgatitur nga Grupi i ekspertëve të projektit për hartimin e Kodit Civil të Kosovës, është i mbështetur në legjislacionin e aplikueshëm – Ligjin Nr.32/2004 për Familjen i Kosovës, që ka hyrë në fuqi në vitin 2006, si dhe në ligjet tjera që kanë ndikim të drejtpërdrejtë edhe për çështjet e marrëdhënieve familjare si për shembull Ligji për Pronësinë dhe të Drejtat Tjera Sendore, Ligji për Barazinë Gjinore, Ligji për Marrëdhëniet e Detyrimeve, Ligji për Mbrojtje nga Dhuna në Familje, e të tjera të përmendura në raportin për ndikimin e legjislacionit ekzistues në të drejtën familjare, por edhe në Draftin Fillestar të Propozuar të Fazës së Parë të Projektit, dhe në konventat ndërkombëtare dhe direktivat evropiane për çështjet familjare, në të drejtën familjare të vendeve të Bashkimit Evropian dhe të rajonit, dhe në vendimet e gjykatave. Andaj, Libri 4 për Familjen i Kodit Civil të Kosovës do të përmbajë dispozita më të avancuara dhe më bashkëkohore në raport me legjislacionin ekzistues për familjen.

Ligji për Familjen i Kosovës, i vitit 2006, ishte hartuar si një ligj plotësisht i ri. Ishte përgatitur nga ekspertë vendorë dhe ndërkombëtarë. Ka përfshirë të gjitha të ariturat për barazinë e subjekteve të marrëdhënies juridiko familjare dhe garanton mbrojtje të veçantë dhe barazi për fëmijët. Ligji paraqet një bazë e mirë për normat juridiko-familjare të cilat do të jenë pjesë e Kodit të ri civil të

112 Kushtetuta e Republikës së Kosovës: http://www.kryeministri-ks.net/repository/docs/Kushtetuta.e.Republikes.se.Kosoves.pdf113 Gazeta Zyrtare e Kosovës 2004/2114 Nr.03/L-182, i miratuar më 1 korrik 2010. 115 Neni 3.1. i Ligjit thotë: “Rregullimi i marrëdhënieve familjare bazohet në parimet: Barazinë ndërmjet burrit dhe gruas, respektit dhe ndihmës së ndërsjellë ndërmjet tyre dhe anëtarëve të familjes”. Ligji i familjes ka respektuar në tërësi Konventën për eliminimin e të gjitha formave të diskriminimit ndaj grave, të miratuar nga OKB në vitin 1981 .

90


Kosovës sepse edhe në këtë ligj ka norma juridike shumë të avancuara dhe të pranuara nga qytetarët.

Libri 4 – Familja, i Kodit Civil të Kosovës, merr parasysh edhe Kushtetutën e Republikës së Kosovës, që është burim i së drejtës civile, dhe e cila konventat më të rëndësishme ndërkombëtare i ka integruar si burime juridike të brendshme që kanë fuqi më të lartë se Kodi Civil i Kosovës. Po ashtu, bazuar në Kushtetutën e Republikës së Kosovës fundamenti i ndërtimit të sistemit juridik në Kosovë në përgjithësi, dhe i së drejtës familjare në veçanti, mbështetet në parimin e barazisë gjinore. Çdo akt me të cilin shkelet barazia gjinore konsiderohet i pavlefshëm dhe i papranueshëm për rendin kushtetues të Kosovës.

Me rastin e përgatitjes së Draftit të Kodit Civil në Fazën 2 të projektit është marrë parasysh edhe Drafti fillestar i Kodit Civil i Fazës 1 të projektit, i përgatitur nga një grup i ekspertëve ndërkombëtare dhe vendorë, i cili ka kontribuar në rend të parë për sqarimin e institucioneve juridiko familjare dhe për kompatibilitetin e instituteve juridike që përmban Kodi Civil e në veçanti të instituteve juridike nga E drejta familjare.

Drafti fillestar i Fazës 1, me përkushtim të veçantë ka jetësuar konventat evropiane dhe ndërkombëtare si dhe direktivat e Bashkimit Evropian të cilat nuk kanë qenë pjesë e Ligjit të aplikueshëm të familjes të miratuar në vitin 2006. Ky kontribut i ekspertëve nga Faza 1 e projektit e ka lehtësuar shumë punën e grupit punues të ekspertëve të Fazës 2 të projektit sepse është vazhduar hulumtimi i konventave dhe direktivave evropiane vetëm për kohën që nuk është përfshirë në Fazën 1. Disa nga ekspertët e Fazës 1 të projektit, kanë vazhduar kontributin edhe në Fazën 2 të projektit.

Krahas Draftit të propozuar në Fazën 1, janë marrë parasysh edhe raportet të cilat kanë bërë analiza lidhur me nevojën e ekzistimit të Kodit Civil, lidhur me nivelin e rregullimit të marrëdhënieve familjare në Kosovë dhe arsyen e risive në Kodin e ri civil.

Sidoqoftë, Libri 4 – Familja, i fazës 2, është krejtësisht i ri, edhe pse është mbështetur në Ligjin e aplikueshëm dhë në draftin e fazës 1, për shkak se përmban shumë zgjidhje të reja që nuk kanë qenë pjesë as të Ligjit të aplikueshëm e as të draftit fillestar të fazës 1. Libri 4 - Familja do të jetë më i avancuar në raport me tekstet ligjore të mëhershme.

Me rastin e përgatitjes së Librit 4 për Familjen të Kodit Civil të Kosovës, janë marrë parasysh edhe rastet e Gjykatës Evropiane të Drejtësisë, të analizuara nga ekspertët tjerë të projektit si për shembull rastet: C-565/16 (Alessandro Saponaro, Kalliopi-Chloi Xylina); Rasti C-335/17 Neli Valçeva v Georgios Babanarakis; C-376/14 C v M; C 256/09 Purrucker; dhe disa raste tjera të ngjashme, si dhe disa raste të Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut të diskutuara në Grupin Punues.

Libri 4, për Familjen, i Kodit Civil të Kosovës, ka zvogëluar zgjidhjet e shumta procedurale që kanë të bëjnë me marrëdhëniet familjare. Në këtë Libër, vend qendror kanë martesa dhe bashkëjetesa si

91


forma të krijimit të familjes, të drejtave të fëmijëve si detyrime permanente të prindërve dhe trajton çështje tjera standarde në kuadër të së drejtës familjare.

Ky libër synon edhe krijimin e një mekanizmi normativ që do të shmangte rastet e shkeljes së barazisë gjinore në jetën e përditshme.

Ky Libër, sjell risi edhe në strukturë në krahasim me ligjin e aplikueshëm, Ligjin për Familjen të Kosovës të vitit 2006. Libri 4 – Familja, i Kodit Civil të Kosovës, përmban gjithsej 354 nene që janë të ndara në 8 pjesë, të ndara në kapituj dhe nënkapituj, si në vijim:

PJESA E PARË

Kapitulli I – Dispozitat e përgjithshmePJESA E DYTËKapitulli I – FejesaKapitulli II – Martesa

Nënkapitulli I – Kuptimi i Martesës Nënkapitulli II – Kushtet për lidhjen e MartesësNënkapitulli III – Ndalesat dhe Pengesat MartesoreNënkapitulli IV – Kërkesa për Lidhjen e Martesës dhe ProceduraNënkapitulli V – Bashkëjetesa

Kapitulli III – Të Drejtat dhe Detyrimet e BashkëshortëveKapitulli IV – Marrëdhëniet Pasurore të BashkëshortëvePJESA E TRETË Kapitulli I – Përfundimi i Martesës

Nënkapitulli I – Rregullat e PërgjithshmeNënkapitulli II – Anulimi i MartesësNënkapitulli III – ShkurorëzimiNënkapitulli IV – Mbrojtja e Fëmijëve dhe BashkëshortëveNënkapitulli V – Procedura në Kontestet Martesore

PJESA E KATËRTKapitulli I – Marrëdhëniet Ndërmjet Prindërve dhe Fëmijëve

Nënkapitulli I – AtësiaNënkapitulli II – AmësiaNënkapitulli III – Kundërshtimi i Atësisë dhe Amësisë

Kapitulli II – Mbrojtja e Fëmijëve dhe Përgjegjësia PrindëroreNënkapitulli I – Mbrojtja e FëmijëveNënkapitulli II – Përgjegjësia Prindërore

Kapitulli III – Mbikqyrja ndaj Kujdesit PrindërorKapitulli IV – Privimi nga e Drejta PrindëroreKapitulli V – Zgjatja Kohore e Kujdesit Prindëror

92


PJESA E PESTËKapitulli I – Fëmijët pa Kujdes PrindërorKapitulli II – AdoptimiKapitulli III – Vendosja në Strehim FamiljarPJESA E GJASHTËKapitulli I – Kujdestaria

Nënkapitulli I – Vendosja dhe Qëllimi i KujdestarisëNënkapitulli II – Kujdestaria ndaj të MiturveNënkapitulli III – Kujdestaria ndaj Personave të Cilëve u është Hequr Aftësia për të Vepruar ose të cilët Nuk e Kanë Aftësinë e Plotë për të VepruarNënkapitulli IV – Kujdestarët për Raste të VeçantaNënkapitulli V – Kompetenca Ligjore në Punët e KujdestarisëNënkapitulli VI – Kujdestari dhe KujdestariaNënkapitulli VII – Pushtetet dhe Procedura

PJESA E SHTATË Kapitulli I – Marrëdhëniet Pasurore të Anëtarëve të Bashkësisë FamiljarePJESA E TETËKapitulli I – Mbajtja FinanciareKapitulli II – Mbajtja Financiare dhe Ushqimi

Nënkapitulli I – Mbajtja Financiare e FëmijëveNënkapitulli II – Mbajtja MartesoreNënkapitulli III – Dispozitat e Veçanta për Mbrojtjen e Fëmijëve të Prindërve të Pamartuar

Kapitulli III – ProceduratKapitulli IV – Dispozitat e Procedurës CivileKapitulli V – Procedura e Përmbarimit

Në vijim, janë të paraqitura shpjegime të detajshme për nenet e librit, veçanërisht për dispozitat që sjellin risi apo që përmbajnë ndryshime në raport me ligjin ekzistues për familjen.

5.1 PJESA E PARË


Pjesa e Parë, Dispozitat e përgjithshme, të Librit 4 për Familjen i Kodit Civil të Kosovës përmban gjithsej tetë nene, 1125 – 1132, me të cilat rregullohen dispozitat e përgjithshme për familjen. Kryesisht, këtu rregullohet fushëveprimi i Librit 4 për Familjen, si Familja, Rregullat parimore për marrëdhëniet familjare, barazia e personave, mbrojtja shoqërore, mbrojtja institucionale e të drejtave, mirëqenia sociale dhe e veçantë dhe mbështetja profesionale për kontestet familjare.

93


5.1.2. Përmbajtja dhe shpjegimi i neneve

5.1.2.1. Kapitulli I – Dispozitat e përgjithshme

Me Nenin 1125, caktohet se cilat marrëdhënie juridiko - familjare rregullohen me këtë libër dhe ai në mënyrë shprehimore numëron fejesën, martesën, bashkjetesen, marrëdhëniet ndërmjet prindërve dhe fëmijëve, përgjegjësinë prindërore, të drejtat e kontaktit në mes të fëmijëve, prindërve dhe kujdestarëve tjerë, adoptimin, kujdestarinë, mbrojtjen e fëmijëve pa përkujdesje ose përgjegjësi prindërore, regjimin pasuror bashkëshortor, mbajtjen dhe mbrojtjen e të rriturve, mbajtja dhe mbështetja e bashkëshortëve dhe çështje tjera të lidhura me marrëdhëniet familjare. Duke pasur parasysh faktin se krejt ajo që është objekti i rregullimit nuk mund të përmendet në një nen, zgjidhja e kësaj mungese qëndron në faktin se fjalët e fundit të nenit mundësojnë që zbatuesi i ligjit të ketë parasysh tërësinë e Librit të Katërt.

Neni 1126, në paragrafin 1, përkufizon familjen: “Familja është bashkësi jetësore e prindërve, fëmijëve dhe të afërmve të tjerë të cilët në kuptim të këtij libri, kanë të drejta dhe detyrime të ndërsjella”.

Lidhur me këtë përkufizim të familjes, është zhvilluar një debat shumë i gjërë në grupin punues të ekspertëve, nga shoqëria civile, nga gjyqtarët, është konsultuar një literaturë e gjerë, dhe shumica e kodeve civile bashkëkohore i shmangen përkufizimit të familjes për shkak se asnjë përkufizim nuk është i plotë. Grupi punues e ka pasur parasysh edhe përkufizimin më të ri për familjen që e ofron Direktiva Evropiane 2004/38/EC, e cila numëron anëtarët e familjes. Mirëpo është konstatuar se ky nocion është shumë i gjërë dhe nuk është i përshtatshëm për të drejtën familjare.

Neni 1127, i parasheh rregullat parimore për marrëdhëniet familjare që burim i kanë Konventat e ndryshme Evropiane që garantojnë barazinë gjinore, respektivisht barazinë e bashkëshortëve në respektin e ndërsjellë dhe në të drejta dhe detyrime për ushtrimin e të drejtës prindërore dhe e njëjta vlen edhe për bashkëjetesën. Pastaj, rregullon të drejtat e fëmijëve të tyre, përgjegjësinë e prindërve për rritjen e fëmijëve deri në moshën 18 vjet dhe mbrojtjen e interesit më të mirë të fëmijut si nga prindërit ashtu edhe nga ana e organeve shtetërore. Mbrojtja e të drejtave dhe interesave më të mira të fëmijëve është edhe obligim i organeve zyrtare që të kujdesen edhe sipas detyrës zyrtare, bazuar edhe në Konventën e Këshillit të Evropës për të Drejtat e Fëmijës.

Jeta familjare mbështetet në parimin e solidaritetit dhe gjithashtu përcaktohet se dhuna në familje ësht e ndaluar por mbrojtja nga dhuna në familje rregullohet me ligj të vecantë. Kosova ka miratuar në vitin 2010 Ligjin 03/L-182 për Mbrojtje nga Dhuna në Familje.

Neni 1128, përcakton trajtimin e barabartë të personave dhe në tërësi e merr parimin e barazisë së qytetarëve të paraparë në Kushtetutën e Kosovës dhe në Konventën Evropiane për të Drejtat

94


Themelore të Njeriut. Aty thuhet: “Nuk do të ketë diskriminim të drejtpërdrejtë apo të tërthortë ndaj asnjë personi apo personave në bazë të gjinisë, moshës, gjendjes martesore, gjuhës, paaftësisë mendore apo fizike, orientimit seksual, përkatësisë apo bindjeve politike, prejardhjes etnike, kombësisë, religjionit apo besimit, racës, prejardhjes shoqërore, pronës, lindjes apo gjendjes tjetër”.

Neni 1129, garanton mbrojtjen sociale për fëmijët pa përkujdesje prindërore dhe për ata me aftësi të kufizuara por të diagnostifikuara, duke mos përjashtuar edhe mbrojtjen e prindërve të tyre, në rast se ata nuk janë të aftë të krijojnë mjete financiare. Një mbrojtje e tillë esenciale, ofrohet nga shteti edhe për personat e moshuar dhe të rritur, të cilët nuk mund të kujdesen për punët e tyre për shkak të aftësive të kufizuara fizike ose psikike, në rast se nuk kanë persona që sipas ligjit janë të detyruar t’u ofrojnë kujdes dhe mjete financiare.

Neni 1130, përcakton mbrojtjen institucionale, respektivisht përcakton detyrat dhe rolin e Organit të kujdestarisë. Neni 1131, u garanton prindërve dhe fëmijëve mbrojtje të veçantë. Në Nenin 1132, përcaktohet mbështetja profesionale për kontestet familjare, respektivisht kërkohet ofrimi i ndihmës profesionale dhe bashkëpunimi reciprok i personave fizik dhe juridik që merren me çështje nga kontestet familjare.

Lidhur me përkufizimin e Organit të kujdestarisë, rolin e Organit të kujdestarisë, mbrojtjen sociale, dhe shumë çështje tjera që janë në kompetencë të Organit të kujdestarisë, kontribut të çmuar ka dhënë Grupi punues i Ministrisë së Mirëqënies Sociale – Grupi i Qendrës për Punë Sociale, duke shmangur të gjitha vështirësitë e zbatimit të Ligjit për Familjen, i cili është i aplikueshëm në Kosovë. 5.2. PJESA E DYTË

5.2.1. Vështrim i përgjithshëm

Pjesa e Dytë e Librit të Katërt, trajton pjesën më të diskutuar në kuadër të Librit të Katërt, duke filluar nga fejesa, martesa, kushtet për lidhjen e martesës, ndalesat dhe pengesat martesore, bashkëjetesen e një burri dhe një gruaje, të drejtat dhe detyrimet e bashkëshortëve, marrëdhëniet pasurore të bashkëshortëve, pasurinë e përbashkët të bashkëshortëve dhe shumë çështje tjera për të cilat janë shqyrtuar hollësisht gjatë punës së grupit punues dhe në diskutimet publike.


5.2.2.1. Kapitulli I - Fejesa

Neni 1133, rregullon fejesën, një institut juridik në kuadër të së drejtës familjare që për shumicën e kodeve civile është i tejkaluar. Mirëpo, grupi punues i këtij Kodi Civil ka konstatuar se fejesa

95


akoma është e përhapur dhe për këtë arsye është përcaktuar qartë se fejesa që është “premtim i përbashkët i dy personave me gjini të kundërt për t’u martuar në të ardhmen” nuk obligon dhe askush nuk ka të drejtë të kërkojë lidhje të martesës për shkak se ka ekzistuar fejesa. Qëllimi i nenit vijues 1134 është që pamundësia e padisë për lidhje të martesës për shkak të ekzistimit të fejesës është ajo që na ka detyruar ta parashohim edhe fejesën, sepse këtu shprehimisht parashihet se “Askush nuk mund të paraqes padi për lidhjen e martesës nga fakti që ai ka qenë i fejuar” dhe se “Është i pavlefshëm premtimi i gjobës nëse lidhja e martesës nuk do të realizohet”.

Neni 1135, rregullon rastet e përgjegjësisë për kompensimin e dëmit në rast të heqjes dorë nga fejesa, sepse parashihet që nëse personi i fejuar heq dorë nga fejesa ai është i detyruar të kompensojë çdo shpenzim ose obligim të investuar në pritje të martesës nga i fejuari tjetër. Këtu është menduar për rastet kur bëhet përgatitja për martesë, për shembull organizohet darsma dhe nuk vjen deri te lidhja e martesës, atëherë shpenzimet i mbulon personi që është përgjegjës për heqjen dorë nga lidhja e martesës. Me këtë nen, parashihet se padia për kërkesat pasurore që rrjedhin nga fejesa parashkruhet me kalimin e afatit dyvjecar nga momenti kur është shkëputur fejesa. Lidhur me fejesën kanë të bëjnë edhe nenet 1136 dhe 1137, i cili rregullon kthimin e dhuratave të bëra për shkak të fejesës, duke u mbështetur në dispozitat që rregullojnë pasurimin pa bazë juridike ( sikurse që rregullohet në kuadër të Librit të Dytë për Detyrimet të këtij Kodi). Këtu parashihet se dhuratat mund t’i kërkojë vetëm i fejuari dhe në rast se njëri nga të fejuarit vdes e drejta për të kërkuar kthimin e dhuratave nuk mund të realizohet nga persona tjerë.

5.2.2.2. Kapitulli II – Martesa

Kapitulli i Dytë i Pjesës së Dytë që rregullon martesën është pjesa shumë e diskutuar, dhe jo vetëm përkufizimi i martesës, por edhe rregullimi i formave tjera të martesave duke përfshirë edhe rregullimin e martesave njëgjinore. Mirëpo ka mbizotëruar mendimi se me këtë kod duhet të rregullohen vetëm martesa ligjore dhe bashkëjetesa, që do të thotë martesa midis gjinive të kundërta, ndërsa format tjera të unioneve civile të rregullohen me ligj të vecantë. Pra, një ligj i ardhshëm i veçantë mund të rregullojë edhe bashkësitë tjera jetësore. Ka pasur propozime gjatë diskutimeve që ky kod si një kod modern duhet të rregullojë edhe martesën midis personave të gjinisë së njëjtë. Është diskutuar nëse dispozitat që kanë të bëjnë me martesën duhet të jenë të gjinisë asnjëjëse, ashtu që në të ardhmen nëse do të ketë një ligj të veçantë për martesat midis gjinisë së njëjtë, dispozitat e Librit të Katërt të zbatohen edhe për ato raste. Mirëpo, për shkak të natyrës që kanë këto nene, që u kushtohen personave me gjini të kundërt, një ndërhyrje e tillë ka qenë e pamundur.

5.2.2.2.1. Nënkapitulli I – Kuptimi i Martesës

96


Neni 1138, e përkufizon martesën si bashkësi të regjistruar ligjërisht ndërmjet dy bashkëshortëve me sekse të ndryshme. Kjo në fakt konsiderohet martesë ligjore për dallim nga bashkëjetesa që po ashtu është bashkësi e një burri dhe një gruaje, por e paregjistruar në organin kompetent.

Definimi i martesës këtu është: “Martesa është bashkësi e regjistruar ligjërisht ndërmjet dy bashkëshortëve të sekseve të ndryshme, me anë të së cilës ata lirshëm vendosin që të jetojnë së bashku si burrë e grua. Martesa është bashkësi jetësore e vazhdueshme e burrit dhe gruas, ligjerisht e rregulluar. Martesa lidhet me dhënien e pëlqimit të burrit dhe gruas dhe nënshkrimin e tyre para zyrtarit (ofiqarit) të gjendjes civile.”

Paragrafi 2, i nenit 1138, parasheh se format tjera të unioneve civile do të rregullohen me ligj të veçantë. Është qëndrim i grupit punues se ky paragraf parasheh mundësinë e rregullimit me ligj të veçantë të formave tjera të unioneve civile. Arsyeja e rregullimit të kësaj çështjeje në këtë pjesë të Kodit është se me ligj të veçantë, mund të përcaktohet se cilat nga këto dispozita të Librit të Katërt do të jenë funksionale, të zbatueshme, edhe për unionet e tjera civile.

Neni 1139, përcakton moshën për lidhje të martesës dhe parasheh se martesë mund të lidhin vetëm personat me zotësi të plotë për të vepruar, ata që kanë moshën 18-vjeçare, ndërsa si përjashtim martesë mund të lidhin edhe personat e moshës 16-vjeçare por vetëm me leje të gjykatës.

5.2.2.2.2. Nënkapitulli II – Kushtet për lidhjen e Martesës

Neni 1140, përcakton më hollësisht kushtet sipas të cilave personave që nuk kanë mbushur moshën 18-vjecare do t’u lejohet lidhja e martesës.

Neni 1141, parasheh mundësinë e lidhjes së martesave edhe nga shtetasit e huaj por kërkohet çertifikata e statusit martesor për shtetasit e huaj që nënkupton njohuri për pengesat dhe ndalesat për martesë. Lidhja e martesës me shtetas të huaj është rregulluar në mënyrë më të hollësishme me Ligjin për Gjendjen Civile të Kosovës, ku parashihen kushtet dhe plotësimi i dokumentacionit.

5.2.2.2.3. Nënkapitulli III – Ndalesat dhe Pengesat Martesore

Ndalesat dhe pengesat martesore në kapitull përmenden si të ndara, mirëpo, në brendi të tekstit ato nuk mund të ndahen veç e veç për shkak se pengesat martesore gjithmonë shkaktojnë nullitetin e martesës ndërsa ndalesat e bëjnë martesën e pavlefshme por në rrethana të caktuara një martesë e tillë mund të bëhet e plotfuqishme. Ka raste kur një martesë edhe pse është nule, ajo mund të bëhet e plotfuqishme në disa rrethana. Kështu që, na del se edhe pengesat martesore mund të marrin karakterin e ndalesës martesore, për shembull martesa e lidhur krahas martesës ekzistuese konsiderohet nule por nëse ndërkohë zgjidhet martesa e parë me shkurorëzim ose me vdekje ose me shpallje të personit të martuar si të vdekur atëherë martesa e

97


dytë që konsiderohej nule bëhet e plotfuqishme. Ndalesat dhe pengesat martesore rregullohen qartë me nene të veçanta.

Neni 1142, parasheh vullnetin e lirë si kusht thelbësor për lidhjen e martesës që është e mbështetur në Deklaratën e përgjithshme për të drejtat e njeriut, neni 16.2, që parasheh se martesa lidhet vetëm me vullnetin dhe pajtimin e plotë të atyre që kanë për qëllim të hyjnë në martesë. Ky nen, parasheh se martesa është e plotfuqishme vetëm nëse lidhet me pëlqim të bashkëshortëve të ardhshëm. Kjo nënkupton se një martesë nuk do të jetë e plotfuqishme nëse me rastin e lidhjes së saj përdoret dhuna, kërcënimi, mashtrimi ose lajthimi. Përkufizimet lidhur me dhunën, kërcënimin, mashtrimin ose lajthimin gjenden në pjesë të tjera të Kodit Civil.

Neni 1143, parasheh martesën ekzistuese si pengesë martesore, ndërsa neni 1144, parasheh mungesën e aftësisë për të vepruar si pengesë martesore dhe kërkon që personi të konsiderohet si plotësisht i pa aftë për të vepruar nëse për këtë ekziston vendimi nga gjykata. Përderisa nuk ka një vendim nga gjykata për heqjen e zotësisë së plotë për të vepruar ai konsiderohet i aftë për të lidhur martesë sepse ofiqari i gjendjes civile nuk mund t’i ndalojë lidhjen e martesës personit të cilit nuk i është hequr zotësia për të vepruar me vendim të gjykatës. Ky nen e lejon mundësinë që personi të cilit i njihet zotësia e kufizuar për të vepruar të lidh martesë në kushte të caktuara.

Neni 1145 parasheh gjininë e gjakut si pengesë martesore, pastaj neni 1146 parasheh adoptimin si pengesë martesore, dhe neni 1147 parasheh krushqinë si pengesë martesore në çdo rast. Neni 1147, dallon nga ligji ekzistues për shkak se krushqia ngel vetëm pengesë martesore dhe nuk shndërrohet në ndalesë martesore siç është rasti me ligjin e aplikueshëm.

Neni 1148, parasheh se kujdestaria është ndalesë për lidhjen e martesës derisa ekziston kujdestaria, mirëpo për shkaqe të arsyeshme gjykata mund të lejojë lidhjen e martesës midis kujdestarit dhe personit nën kujdestari.

5.2.2.2.4. Nënkapitulli IV – Kërkesa për Lidhjen e Martesës dhe Procedura

Nenet me të cilat rregullohet kërkesa për lidhjen e martesës dhe procedura janë kryesisht ato që kanë ekzistuar edhe më herët përveç risisë që sjell neni 1150, që ka të bëjë me informimin nga ana e ofiqarit për bashkëshortët e ardhshëm për regjimin pasuror bashkëshortor. Neni 1150, parasheh se ofiqari duhet të njoftojë çiftin se me martesë ata hyjnë në regjimin pasuror juridik martesor si pjesmarrës të barabartë në fitimin e pronës përveç nëse kanë lidhur kontratë për regjim të posaçëm pasuror, dhe se bashkëshortët e ardhshëm janë të obliguar të lidhin kontratë noteriale nëse dëshirojnë të ndryshojnë regjimin pasuror juridik të paraparë me këtë libër. Kjo nënkupton se pasuria e tyre e fituar gjatë martesës, në mungesë të një kontrate me shkrim dhe të vërtetuar te noteri, e cila mund të lidhet para martesës dhe gjatë martesës, është e barabartë dhe se kontributi i tyre konsiderohet i njëjtë. Pasuria e përbashkët e bashkëshortëve trajtohet në pjesën për regjimin pasuror të bashkëshortëve dhe aty diskutohet më gjërë ky institut juridik.

98


Ndërsa nenet tjera të këtij nënkapitulli, rregullojnë Kërkesën për lidhjen e martesës nga ana e bashkëshortëve të ardhshëm (Neni 1149), Informimin e ndërsjellë për çështjet shëndetësore dhe të tjera (Neni 1151), Vendi për lidhjen e martesës (Neni 1152), Procedura që duhet të zhvillohet para nëpunësit të gjendjes civile (Neni 1153), Bashkëpunimi i ofiqarit me paraqitësit e kërkesës për lidhjen e martesës (Neni 1154), Fillimi i lidhjes së martesës (Neni 1155), Refuzimi i martesës (Neni 1156), Lidhja e martesës (Neni 1157), Procedura administrative (Neni 1158), Mospjesmarrja në datën e lidhjes së martesës nga paraqitësit e kërkesës dhe pasojat (Neni 1159), Regjistrimi i lidhjes së martesës (Neni 1160), Domosdoshmëria e lidhjes së martesës ligjore për të njohur martesën religjioze të lidhur më vonë (Neni 1161), Dokumentet e nevojshme për evidentimin e martesës religjioze (Neni 1162 dhe 1163).

5.2.2.2.5. Nënkapitulli V – Bashkëjetesa

Me nenet 1164-1166, rregullohet Bashkëjetesa e një burri dhe një gruaje, Barra e provës për ekzistimin e bashkëjetesës, dhe Përfitimet nga bashkëjetesa. Neni 1164, e bën përkufizimin e bashkëjetesës që në të kaluarën ka krijuar huti për shkak se është emërtuar si bashkësia jashtëmartesore dhe është keqkuptuar se krahas martesës ekzistuese të martuarit kanë pasur të drejtë edhe në bashkësi jashtëmartesore. Me shprehjen bashkëjetesë, nuk do të ketë më keqkuptime sepse edhe bashkëjetesa i kërkon të njëjtat kushte që kërkohen për lidhje të martesës vetëm se ajo nuk është e regjistruar. Bashkëjetesa barazohet në të drejta dhe detyrime me martesën ligjore, mbetet vetëm dallimi në aspektin e trashëgimisë, ku kërkohet që bashkëjetuesit për të pasur të drejtën e trashëgimisë së njër-tjetrit duhet të kenë jetuar së bashku më së paku 5 vjet, respektivisht 3 vjet nëse kanë fëmijë nga bashkëjetesa. Kjo parashihet në nenin 1489, paragrafi 3.

Përkufizimi i bashkëjetesës është gjithashtu çështje e diskutueshme sepse kodet e ndryshme e përkufizojnë ndryshe. Me nenin 1164, bashkëjetesa përkufizohet kështu: “Bashkëjetesa e një burri dhe një gruaje është marrëdhënie faktike ndërmjet një burri madhor të pamartuar dhe një gruaje madhore të pamartuar, të cilët haptazi jetojnë bashkë, e karakterizuar me jetën dhe punën e përbashkët që paraqet një karakter stabiliteti dhe vazhdimësie”.

Neni 1165, rregullon Barrën e provës, respektivisht se kush është i obliguar të provojë ekzistimin dhe kohëzgjatjen e bashkëjetesës. Ky detyrim është i personit i cili dëshiron të realizojë të drejta nga bashkëjetesa. Momenti i fillimit të bashkëjetesës është diskutuar shumë në grupin punues, për shkak se fillimi i bashkëjetesës ka ndikim në kohëzgjatjen e bashkëjetesës sidomos në rastet kur kërkohet trashëgimia dhe njëri nga personat bashkëjetues nuk ekziston. Bashkëjetesa nuk regjistrohet, ajo fillon në mënyrë spontane. Të provuarit e ekzistimit të bashkëjetesës nuk është çështje e lehtë në disa raste sepse fillimi i bashkëjetesës ka ndikim edhe në fitimin e të drejtave. Lidhur me të provuarit e ekzistimit të bashkëjetesës dhe kohëzgjatjes së saj në literaturën juridike ka dallime.

99


Neni 1166, rregullon të drejtat e ndërsjellta midis bashkëjetuesve, të njëjtat që parashihen edhe për martesën ligjore.

5.2.2.3. Kapitulli III – Të Drejtat dhe Detyrimet e Bashkëshortëve

Me nenet 1167-1169, rregullohen Parimet për jetën bashkëshortore, Mbiemri martesor, Vendbanimi, Ekonomia familjare dhe profesioni.

Neni 1167, rregullon barazinë e bashkëshortëve në marrëdhëniet personale dhe pronësore, pastaj qëllimin e përhershëm të martesës, respektimin e ndërsjellë dhe mbështetjen financiare midis bashkëshortëve, solidaritetin ndërmjet bashkëshortëve. Neni 1168, përcakton mbiemrin martesor dhe parasheh mundësitë e ndryshme për mbiemrin martesor të bashkëshortëve të ardhshëm. Neni 1169, përcakton Vendbanimin, Ekonominë famljare dhe Profesionin, që do të thotë se bashkëshortët me marrëveshje vendosin për vendbanimin e tyre, për ekonominë e përbashkët familjare, për mënyrën e kontributit për mirëmbajtjen e familjes, dhe pavarësinë e bashkëshortëve për zgjedhjen e punës dhe profesionit.

5.2.2.4. Kapitulli IV – Marrëdhëniet Pasurore të Bashkëshortëve

Me nenet 1170-1185, rregullohen Regjimi pasuror në martesë dhe bashkëjetesë dhe çështje tjera të ndërlidhura. Me nenin 1170, përcaktohet se bashkëshortët mund të kenë pasurinë e tyre të veçantë të fituar para lidhjes së martesës ose më vonë përmes trashëgimisë dhe pasurinë e përbashkët që krijohet me punën e tyre të përbashkët gjatë jetës bashkëshortore. Ky nen parasheh edhe mundësinë që bashkëshortët martesorë të lidhin në çdo kohë kontratë për rregullimin e çështjeve pasurore.

Neni 1171, në mënyrë shprehimore përcakton se në cilat raste ekziston pronësia e veçantë e bashkëshortëve dhe si administrohet dhe disponohet ajo nga titullari i pasurisë së veçantë.

Neni 1172, përkufizon pasurinë e përbashkët të bashkëshortëve ashtu që “pasuri e përbashkët e bashkëshortëve është pasuria e fituar me punë të përbashkët ose të ndarë gjatë kohëzgjatjes së martesës, si edhe të hyrat që rrjedhin nga çfarëdo mënyre tjetër nga pasuria e përbashkët”.

Kur bëhet fjalë për pasurinë e përbashkët, duhet theksuar se kjo rregullohet krejtësisht në mënyrë të re nga ligji i aplikueshëm. Me këtë Kod Civil, kalohet nga regjimi ligjor i pasurisë së përbashkët të bashkëshortëve në regjim të kombinuar, kontraktual dhe ligjor të pasurisë së përbashkët të bashkëshortëve. Me këtë rast, ofiqari do t’i njoftojë bashkëshortët e ardhshëm se mund të lidhin një kontratë noteriale me rastin e lidhjes së martesës për regjimin pasuror të pasurisë që do të fitojnë bashkarisht gjatë martesës dhe se në mungesë të një kontrate të tillë pasuria e fituar gjatë martesës ex-lege do të konsiderohet e barabartë, pra ½ njërit dhe ½ tjetrit bashkëshort.

100


Kjo çështje sqarohet në nenet që kanë të bëjnë me marrëdhënien pasurore midis bashkëshortëve.

Pronësia e përbashkët e bashkëshortëve, sidomos çështja se sa i takon njërit dhe tjetrit bashkëshort është diskutuar shumë, janë analizuar legjislacionet ekzistuese të Bashkimit Evropian dhe shteteve të rajonit, janë konsultuar ekspertë, gjyqtarë, organizatat joqeveritare dhe përfundimisht është përkrahur mendimi se bashkëshortët me rastin e lidhjes së martesës ose gjatë martesës mund të lidhin kontratë të vërtetuar te noteri për regjimin pasuror të fituar gjatë martesës. Pra, tash me këtë ndryshim bashkëshortët kanë dy zgjidhje, atë kontraktuale dhe atë ligjore, që do të thotë se, nëse nuk kanë kontratë që parasheh ndryshe, pronësia e tyre e përbashkët është gjithmonë e barabartë dhe nuk mund të kërkohet vlerësimi i kontributit ndaras për shkak se është konstatuar se ka qenë shumë vështirë të vërtetohet kontributi i krejt punës që bëhet gjatë martesës në jetën bashkëshortore. Në rastet e vërtetimit të kontributit është dëmtuar më së shumti gjinia femërore, e cila ka qenë zakonisht e papunësuar, dhe kontributi i grave për punët e shtëpisë nuk është vlerësuar drejt. Regjimi i pasurisë së përbashkët të bashkëshortëve, nëse mungon kontrata, mbështetet në parimin e solidaritetit, që do të thotë se pa marrë parasysh kontributin e tyre, në të ardhmen, pasuria e përbashkët do të ndahet gjithmonë në dy pjesë të barabarta. Një zgjidhje e ngjashme, është miratuar edhe në Kuvendin e Republikës së Kosovës, me miratimin, në Dhjetor 2018, e Ligjit për Ndryshimin dhe Plotësimin e Ligjit për Familjen të Kosovës.

Paragrafi i katërt i nenit 1172, parasheh shprehimisht: “Bashkëshortët janë pronarë të përbashkët në pjesë të barabarta të pasurisë së përbashkët nëse nuk kanë marrëveshje paramartesore apo martesore”. Ky paragraf paraqet ndryshim substancial lidhur me regjimin pasuror të pasurisë së përbashkët të bashkëshortëve.

Neni 1173, parasheh administrimin e pasurisë së përbashkët dhe neni 1174 parasheh regjistrimin e të drejtave në paluajtshmërinë e përbashkët. Në nenin 1174, shprehimisht kërkohet që të drejtat në paluajtshmërinë e përbashkët të bashkëshortëve të regjistrohen në Regjistrin për regjistrimin e të drejtave në paluajtshmëri në emër të dy bashkëshortëve si pronë e përbashkët në pjesë të përcaktuara (1/2 njërit dhe 1/2 tjetrit). Regjistrimi në emër të të dy bashkëshortëve është harmonizuar me Ligjin për Barazinë Gjinore. Mirëpo, gjithashtu parashihet se nëse regjistrimi është bërë në emër të njërit nga bashkëshortët, ex-lege do të konsiderohet se është bërë në emër të të dyve dhe se kjo pasuri nuk mund të shitet pa pëlqimin e të dy bashkëshortëve. Njëkohësisht parashihet mundësia që bashkëshorti i cili nuk është i regjistruar si bartës i së drejtës së pronësisë në paluajtshmërinë që është pasuri e përbashkët, në çdo kohë mund të aplikojë që krahas emrit të bashkëshortit tjetër të shënohet edhe emri i tij si titullar i pronësisë në paluajtshmërinë që është pasuri e përbashkët.

101


Neni 1175, rregullon mundësinë e zbatimit të ligjeve në fuqi që rregullojnë detyrimet në paluajtshmëri përshtatshmërisht do të zbatohen edhe për pauajtshmërinë që është pasuri e përbashkët.

Neni 1176, në mënyrë të hollësishme rregullon detyrimet personale dhe të përbashkëta nga marrëdhëniet detyrimore që ekzistojnë midis bashkëshortëve dhe mënyrën e përmbushjes së tyre.

Neni 1177, parasheh marrëveshje kontraktuese për posedim dhe administrim të pasurisë së përbashkët dhe kjo bën të mundur që bashkëshortët të merren vesh për mënyrën e mbajtjes apo administrimit të sendeve që janë pasuri e përbashkët. Neni 1178, parasheh pjestimin e pasurisë së përbashkët me marrëveshje dhe në mungesë të marrëveshjes, pjestimi i pasurisë së përbashkët mund të bëhet edhe në procedurë gjyqësore dhe pas ndarjes së pronësisë së përbashkët, ato regjistrohen si pronësi e veçantë e secilit prej bashkëshortëve. Neni 1179, bën përcaktimin e pjesëve dhe ndarjen e tyre, respektivisht përcakton rastin kur në sendin e fituar që është në pronësi e përbashkët, ekziston edhe investimi nga pronësia e vecantë.

Neni 1180, përcakton kohën se kur mund të kërkohet ndarja e pasurisë së përbashkët nga ana e bashkëshortëve dhe subjektet që mund të kërkojnë ndarjen e pronësisë së përbashkët e ata janë gjithmonë bashkëshortët, trashëgimtarët e bashkëshortit të vdekur, por edhe kreditori i njërit prej bashkëshortëve, nëse kërkesa e kreditorit nuk mund të realizohet nga prona e veçantë e atij bashkëshorti. Neni 1181, përcakton se kur shuhet regjimi juridik i pasurisë së përbashkët: në ditën e vdekjes së njërit bashkëshort, me anulimin e martesës, me shkurorëzim, me ndërprerjen e jetës së përbashkët bashkëshortore, me marrëveshje për ndarjen e pasurisë së përbashkët bashkëshortore.

Neni 1182, shprehimisht përcakton se edhe pasuria e fituar në bashkëjetesë me punën e përbashkët konsiderohet pasuri e përbashkët e bashkëjetuesve dhe në këtë rast dispozitat për pasurinë e përbashkët të bashkëshortëve, përshtatshmërisht zbatohen edhe për pasurinë e përbashkët të bashkëjetuesve.

Neni 1183, përcakton marrëveshjen paramartesore ose martesore lidhur me pasurinë e fituar gjatë martesës dhe se kjo marrëveshje për regjimin pasuror mund të bëhet para lidhjes së martesës, ose gjatë martesës në çdo kohë, për pasurinë e fituar gjatë martesës. Me këtë nen, po ashtu, përcaktohet se personi i cili është i paaftë për të vepruar nuk mund të hyjë në marrëveshje martesore. Neni 1184, përcakton se edhe personat që janë në bashkëjetesë për të pasur të drejtën e rregullimit ndryshe të rregullimit pasuror duhet të kenë gjithashtu një kontratë të vërtetuar te noteri. Neni 1185, përcakton formën dhe vërtetimin noterial të marrëveshjes dhe detyrat e noterit me rastin e përpilimit të kontratës paramartesore dhe martesore.

5.3. PJESA E TRETË

102


5.3.1. Vështrim i përgjithshëmPjesa e Tretë përmban një kapitull me pesë nënkapituj dhe rregullon përfundimin e martesës duke përcaktuar se në cilat raste martesa konsiderohet e përfunduar. Në këtë pjesë, përdoret shprehja përfundimi i martesës edhe pse shpeshherë në ligje përdoret shuarja e martesës, zgjidhja e martesës, ndërprerja e martesës. Pas diskutimeve në kuadër të grupit punues, është vendosur që të përdoret shprehja Përfundimi i martesës. Mirëpo, për rastet kur martesa përfundon me shkurorëzim përdoret shprehja Zgjidhja e martesës.


5.3.2.1. Kapitulli I – Përfundimi i Martesës

5.3.2.1.1. Nënkapitulli I – Rregullat e Përgjithshme

Neni 1186, përcakton parimet që duhet të respektohen në rastet kur ekziston kërkesa për zgjidhje të martesës. Dispozita kërkon nga gjykata dhe çdo person i interesuar që të bëjë përpjekje që martesa të shpëtohet nëse është e mundshme. Kjo dispozitë ligjore përcakton se institucioni i martesës duhet të ruhet, bashkëshortët që kërkojnë zgjidhjen e martesës – shkurorëzimin – duhet të inkurajohen në procedurë të pajtimit dhe me mënyra tjera ashtu që të ruhet martesa. Në rastet kur martesa duhet zgjidhur atëherë duhet të ketë kujdes që një zgjidhje e tillë martesore të krijojë sa më pak shqetësime për palën dhe fëmijët e prekur nga zgjidhja e asaj martese duke tentuar ruajtjen e marrëdhënieve të vazhdueshme midis palëve dhe fëmijëve. Kjo të bëhet pa shpenzime të paarsyeshme dhe duhet të shmanget çdo rrezik ose dhunë ndaj bashkëshortëve dhe fëmijëve që janë pjesë e shkurorëzimit. Parimet e përgjithshme kërkojnë kryesisht ruajtjen e martesës, mirëpo, pa insistuar në ruajtjen e një martese jofunksionale. Në rastet kur jeta bashkëshortore bëhet e padurueshme, atëherë ajo mund të ndikojë zhvillimin normal të fëmijëve.

Neni 1187, i numëron rastet, respektivisht mënyrat e përfundimit të martesës dhe këtu numërohen: vdekja e bashkëshortit, shpallja e bashkëshortit të zhdukur për të vdekur, anulimi dhe shkurorëzimi.

Shkurorëzimin mund ta kërkojë njëri nga dy bashkëshortët me parashtrimin e padisë ose të dy bashkëshortët së bashku me propozim për shkurorëzim. Zgjidhja e martesës bëhet gjithmonë vetëm me vendim të gjykatës kompetente, qoftë sipas padisë, qoftë sipas propozimit.

Vdekja e bashkëshortit shkakton gjithmonë përfundimin e martesës nga dita e vdekjes, ndërsa shpallja e personit për të vdekur shkakton përfundimin e martesës nga dita e vdekjes së përcaktuar në aktvendimin e formës së prerë.

103


Neni 1188, shprehimisht përcakton se për zgjidhjen e bashkëjetesës nuk kërkohet veprim ligjor zyrtar. Kjo do të thotë se personat në bashkëjetesë me marrëveshje reciproke apo me vullnetin e njëanshëm të tyre shkaktojnë zgjidhjen e bashkëjetesës, mirëpo, zgjidhja e bashkëjetesës nuk i përjashton bashkëjetuesit nga detyrimet që dalin për shkak të ndërprerjes së bashkëjetesës, për shembull e drejta e mbajtjes.

5.3.2.1.2. Nënkapitulli II – Anulimi i Martesës

Nenet 1189, 1190, 1991, 1193 dhe 1194 përcaktojnë Anulimin e martesës, respektivisht përcaktojnë Kolizionin e martesës, që do të thotë rastin se kur personi ka dy martesa, cila nga ato konsiderohet nule. Ky Kod, përcakton se martesa ekzistuese është pengesë martesore dhe si e tillë shkakton nulitetin e martesës së dytë. Mirëpo, me dispozitën 1189, martesa e re e lidhur në kohën e ekzistimit të martesës së mëparshme të njërit nga bashkëshortët nuk do të anulohet nëse martesa e mëparshme është zgjidhur ndërkohë, respektivisht ka përfunduar.

Dhuna dhe kërcënimi janë, gjithashtu, bazë për anulimin e martesës. Shkaqe tjera për nulitetin e martesës janë paaftësia e plotë për të vepruar, gjinia e gjakut, gjinia e adoptimit dhe gjinia e krushqisë. Në vazhdim, si shkaqe për anulim të martesës janë edhe lajthimi dhe mashtrimi dhe mungesa e qëllimit për jetën e përbashkët në mes bashkëshortëve.

5.3.2.1.3. Nënkapitulli III – Shkurorëzimi

Ky nënkapitull rregullon përfundimin e martesës me shkurorëzim me nenet 1195 dhe 1196. Instituti i shkurorëzimit në Librin 4, përmban rregulla të reja në lidhje me shkaqet për shkurorëzim ku parashihen vetëm shkaqet e përgjithshme, duke shmangur numërimin e shkaqeve të veçanta për shkurorëzim që kanë ekzistuar në ligjin e aplikueshëm të familjes. Neni 1196, shprehimisht parasheh se bashkëshorti mund të kërkoj shkurorëzim kur marrëdhëniet e tyre bashkëshortore janë çrregulluar seriozisht ose në mënyrë të vazhdueshme si dhe kur për shkaqe tjera martesa është shkëputur në mënyrë të pakthyeshme.

Gjykata do të vlerësojë se cilat janë ato arsye që kanë shkaktuar çregullimin e marrëdhënieve të tyre martesore në mënyrë serioze ose të vazhdueshme, pra këtu në mënyrë indirekte do të merren parasysh edhe ato shkaqe që sipas ligjit ekzistues janë konsideruar si shkaqe të veçanta për shkurorëzim, për shembull, shkelja e besnikërisë, etj. Për këtë kalim nga më shumë shkaqe për shkurorëzim në një bazë për të kërkuar shkurorëzim ka pasur diskutime brenda grupit punues dhe subjekteve tjera.

5.3.2.1.4. Nënkapitulli IV – Mbrojtja e Fëmijëve dhe Bashkëshortëve

Ky nënkapitull, rregullon mbrojtjen e fëmijëve dhe bashkëshortëve në rastin e shkurorëzimit. Me rastin e shkurorëzimit, zakonisht fëmijët janë ata që pësojnë më së shumti për shkak se u bëhet e pamundur përkujdesi përindëror i përbashkët dhe për këtë arsye mbrojtja e interesit më të mirë

104


të fëmijut bëhet edhe sipas detyrës zyrtare. Me nenin 1197, mbrojtja e interesit të fëmjiut sipas detyrës zyrtare bëhet edhe në rastin kur shkurorëzimi bëhet me marrëveshje të dyanshme. Ky nen obligon që bashkëshortët në marrëveshjen e tyre me shkrim për shkurorëzim të përcaktojnë edhe përkujdesjen, edukimin dhe ushqimin e fëmijëve të tyre të përbashkët si dhe të ofrojnë propozim me shkrim si do të realizohen kontaktet personale mes fëmijës dhe të dy prindërve pas shkurorëzimit.

Me Ligjin për Familjen të Kosovës, që është në fuqi, parashihet se bashkëshortët nuk do të parashtrojnë padi për shkurorëzim gjatë shtatzanisë së gruas dhe derisa fëmija i tyre të ketë mbushur një vit. Kodi Civil i propozuar nuk e përmban këtë zgjidhje ligjore për shkak se në grupin punues është konstatuar se nuk është kurfarë mbrojtje e fëmjiut, respektivisht e zhvillimit normal të tij, në rrethanat kur marrëdhëniet bashkëshortore janë aq shumë të çregulluara sa shkurorëzimi është i paevitueshëm. Është më mirë që edhe gjatë shtatzanisë së gruas dhe edhe derisa fëmija të ketë mbushur një vit, të mund të zhvillohet procedura e shkurorëzimit dhe për interesin e fëmijut, gjykata të ketë parasysh të gjitha rrethanat e rastit konkret.

Neni 1198, garanton mbrojtje edhe për bashkëshortin i cili nuk ka mjete të domosdoshme për jetesë. Teksti i propozuar për nenin 1198, parasheh risinë që si masë mbrojtëse bashkëshorti i cili ka nevojë të mund të qëndrojë në shtëpi si i vetëm ose në një pjesë të shtëpisë bashkëshortore për aq kohë sa zgjat kontesti gjyqësor. Pra, nuk do të mund të detyrohet largimi i bashkëshortit nga shtëpia bashkëshortore, pavarësisht se e kujt është ajo shtëpi deri sa të zgjasë procesi i shkurorëzimit.

5.3.2.1.5. Nënkapitulli V – Procedura në Kontestet Martesore

Nënkapitulli V i Kapitullit I të Pjesës së Tretë, rregullon procedurën në kontestet martesore duke përcaktuar kompetencën e gjykatës në nenin 1199, të drejtën e kujdestarit për parashtrim të padisë për shkurorëzim në emër të bashkëshortit i cili vuan nga një sëmundje psikike e diagnostifikuar në nenin 1200, pastaj përjashtimin e publikut nga procedurat e kontestit martesor në nenin 1201.

Neni 1202, përmban dispozita parimore lidhur me përpjekjet për pajtimin e bashkëshortëve në rastet e një procedure të shkurorëzimit. Ky nen, gjithashtu, parasheh se në cilat raste nuk kërkohet procedurë e pajtimit me rastin e shkurorëzimit. Në vazhdim, neni 1203 rregullon detyrimin e gjykatës që të bëjë përpjekje për arritjen e pajtimit dhe përcakton se aktgjykimi mund të merret pas përfundimit të procedurës për pajtim të suksesshëm.

Ndërsa, me nenin 1204 rregullohet seanca e pajtimit, me nenin 1205 pjesëmarrja në seancën e pajtimit, me nenin 1206 kompetenca lëndore e organit të kujdestarisë në procedurën e pajtimit, me nenin 1207 kompetenca territoriale ligjore e organit të kujdestarisë, me nenin 1208 mbrojtja e fëmijëve në procedurën e pajtimit, me nenin 1209 afati në procedurën e pajtimit, me nenin

105


1210 veprimet e gjykatës gjatë shkurorëzimit me marrëveshje, me nenin 1211 përcaktimi i fakteve në të cilat mbështetet kërkesa për shkurorëzim me marrëveshje, me nenin 1212 tërheqja e padisë, me nenin 1213 kufizimi i ankesës, me nenin 1214 moslejimi i mjeteve të jashtëzakonshme juridike kundër vendimit për zgjidhjen e martesës me aktgjykim të formës së prerë.

Neni 1215, rregullon pjestimin e pronës së përbashkët, neni 1216 udhëzimin për pjestimin e pasurisë së përbashkët, neni 1217 mundësinë e pagesës në para për pjesën që është proporcionalisht më e vogël se pjesa e bashkëshortit tjetër, neni 1218 sendet e luajtshme në pronësi të përbashkët, neni 1219 mënyrën e përcaktimit të pronës së përbashkët në rast të mosmarrëveshjes, neni 1220 sendet për përdorim të fëmijëve, neni 1221 vendimin e gjykatës për banesën martesore, neni 1222 të drejtën e parablerjes për pjesën e pasurisë së përbashkët të bashkëshortëve, neni 1223 rregullon mbiemrin e bashkëshortit të shkurorëzuar, neni 1224 kufizimin e përgjegjësisë për detyrimet e veçanta të bashkëshortit. Neni 1225, përcakton se pushimi së drejtës së trashëgimisë së bashkëshortit në rast të shkurorëzimit ose anulimit përfundon sipas kushteve të parapara në Librin e Pestë të këtij Kodi.

5.4. PJESA E KATËRT


Në këtë pjesë rregullohen të drejtat e fëmijëve. Këtyre çështjeve u kushtohet një kujdes i veçantë duke u nisur nga parimi i mbrojtjes së interesit më të lartë të fëmjiut që është detyrim nga Konventa për Mbrojtjen e të Drejtave të Fëmijut. Në çdo rast, kur bëhet fjalë për të drejtat e fëmijëve, qëllimi i librit për të drejtën familjare ka qenë që të garantohet sigurimi dhe mbrojtja e të drejtave të fëmijëve në çdo rast. Kërkohet edhe detyrimi ex-officio i gjykatës dhe organeve tjera për kujdes, sa herë që bëhet fjalë për të drejtat dhe mbrojtjen e të drejtave të fëmijëve.


5.4.2.1. Kapitulli I – Marrëdhëniet Ndërmjet Prindërve dhe Fëmijëve

Pjesa e Katërt në Kapitullin e Parë, me nenet 1226 deri 1251 rregullon marrëdhëniet ndërmjet prindërve dhe fëmijëve, dhe nuk ka ndryshime të veçanta në raport me ligjin e aplikueshëm.

5.4.2.1.1. Nënkapitulli I – Atësia

Me nenin 1226 rregullohet prezumimi i atësisë, respektivisht kush konsiderohet At i fëmijës. Pastaj, në nenin 1227 përcaktohet se cilët fëmijë konsiderohen fëmijë të lindur në martesë. Me

106


nenin 1228 përcaktohet se kush konsiderohen fëmijët e lindur jashtë martesës. Në nenin 1229 rregullohet e drejta për njohjen e atësisë, në nenin 1230 parimet mbi njohjen e atësisë, në nenin 1231 rregullohet procedura për njohjen e atësisë para ofiqarit të gjendjes civile, në nenin 1232 njohja e atësisë para lindjes dhe pas vdekjes së fëmijës. Në nenin 1233 rregullohet pëlqimi i nënës për njohjen e atësisë. Një kujdes i veçantë i kushtohet edhe rregullimit të pëlqimit të fëmijës për njohjen e atësisë nëse fëmiu është më i vjetër se 16 vjeç me nenin 1234.

Neni 1235, rregullon procedurën gjyqësore në rastet kur nëna apo fëmiu apo organi i kujdestarisë nuk e japin pëlqimin për njohjen e atësisë ose nuk deklarohen për këtë brenda afatit prej 30 ditësh. Në atë rast, personi i cili e ka njohur fëmiun si fëmiu i vet, mund të paraqes padi në gjykatë për vërtetimin e faktit se ai është i ati i fëmijës. Me nenin 1236 rregullohet efekti juridik i deklaratës së njohjes. Deklarata për njohjen e atësisë si dhe deklaratat e nënës dhe fëmijës, si dhe pëlqimi për njohjen e atësisë, nuk mund të revokohen, por deklarata për njohjen e atësisë mund të anulohet në kushtet e parapara me këtë nen. Neni 1237 rregullon çështjen e fëmijëve jashtëmartesorë lidhur me njohjen e atësisë së tyre. Vlen të theksohet se fëmija i lindur jashtë martesës, mund të paraqesë padi për vërtetimin e atësisë në çdo kohë, pra padia nuk është e lidhur me afat. Neni 1238, ndër të tjera, rregullon detyrimin e Organit të kujdestarisë që sipas detyrës zyrtare kur plotësohen kushtet e këtij neni të fillojë procedurën për vërtetimin e atësisë në emër të fëmijës.

5.4.2.1.2. Nënkapitulli II – Amësia

Në Librin e Katërt për Familjen me nenin 1239, lejohet mundësia e vërtetimit edhe të amësisë dhe të gjitha ato rregulla që vlejnë për vërtetimin e atësisë janë të zbatueshme edhe për vërtetimin e amësisë. Kjo do të thotë se në të kaluarën është menduar se nëna është gjithmonë e njohur dhe nuk vjen deri te vërtetimi i amësisë, mirëpo në të drejtën bashkëkohore edhe vërtetimi i amësisë meriton rregullim të veçantë. Kjo do të jetë një sfidë edhe më e madhe nëse në sistemin juridik të Kosovës pranohet instituti i nënës surrogate.

5.4.2.1.3. Nënkapitulli III – Kundërshtimi i Atësisë dhe Amësisë

Në këtë libër, një nënkapitull i veçantë, i kushtohet kundërshtimit të atësisë dhe amësisë. Me nenin 1240 rregullohet mënyra e kundërshtimit të atësisë nga burri, ndërsa me nenin 1241 kundërshtimi i atësisë nga nëna. Me nenin 1242 rregullohet kundërshtimi i atësisë me iniciativën e fëmijës dhe këtu parashihet mundësia që edhe fëmiu mund të kundërshtojë atësinë e personit që sipas dispozitave të këtij libri, ex-lege konsiderohet at i tij. Neni 1243 rregullon kundërshtimin e atësisë nga personi i tretë për fëmijën jashtëmartesor. Në këtë rast, personi i cili e konsideron veten at i fëmijës së lindur jashtë martese mund të kërkojë pavlefshmërinë e atësisë së personit

107


tjetër, i cili atë fëmijë e ka pranuar si të vetin, por me kusht që me po atë padi të kërkojë vërtetimin e atësisë së tij. Natyrisht, edhe kjo padi i nënshtrohet parashkrimit. Neni 1244 rregullon mundësinë e kundërshtimit të atësisë nga personi i tretë për fëmijën e lindur në martesë. Neni 1245 rregullon kundërshtimin e amësinë nga ana e gruas e cila është regjistruar si nënë e fëmijës, nëse konsideron se nuk është nëna e fëmijës. Edhe kjo padi parashkruhet. Neni 1246, rregullon kundërshtimin e amësisë nga personi i tretë sipas të cilit gruaja e cila e konsideron veten nënë të fëmijës mund ta kundërshtojë amësinë e gruas tjetër, e cila në regjistrin amë të të lindurve është e regjistruar si nënë e atij fëmijut.

Neni 1247, rregullon kundërshtimin e amësisë me iniciativën e fëmijës. Këtu është i veçantë fakti se e drejta e padisë së fëmijës për kundërshtimin e amësisë nuk parashkruhet. Neni 1248, rregullon rastet kur padia për kundërshtimin e atësisë dhe amësisë mund të bëhet edhe nga ana e trashëgimtarëve. Neni 1249 paraqet një përjashtim lidhur me kundërshtimin e atësisë dhe amësisë që rregullon se pas vdekjes së fëmijës nuk lejohet kundështimi i atësisë dhe amësisë.

Në vazhdim, me nenin 1250, parashihen rregullat e përcaktimit ose kundërshtimi i atësisë ose amësisë i fëmijës të zënë me asistencë mjekësore dhe në këtë rast nuk lejohet përcaktimi ose kundërshtimi i atësisë ose amësisë i fëmijës i cili është zënë me asistencë mjekësore dhe me pëlqimin e donatorit. Mirëpo, me dispozitat e nenit 1251, parashihen përjashtimet në përcaktimin ose kundështimin e atësisë ose amësisë të fëmijëve të zënë me asistencë mjekësore.

5.4.2.2. Kapitulli II – Mbrojtja e Fëmijëve dhe Përgjegjësia Prindërore

Kapitulli i Dytë i Pjesës së Katërt, rregullon mbrojtjen e fëmijëve dhe përgjegjësinë prindërore dhe për këtë pjesë të librit të katërt është zhvilluar një diskutim dhe janë bërë përpjekje maksimale që sa më shumë të bëhet e mundur mbrojtja e fëmijëve dhe përgjegjësia prindërore duke pasur parasysh parimet e Kushtetutës së Republikës së Kosovës, Konventat ndërkombëtare për mbrojtjen e të drejtave të fëmijëve dhe të drejtën e Bashkimit Evropian që është më e avancuar sa i përket mbrojtjes së të drejtave të fëmijëve.

5.4.2.2.1. Nënkapitulli I – Mbrojtja e Fëmijëve

Neni 1252, rregullon parimet për mbrojtjen e fëmijëve. Ky nen që përmban mbrojtjen e fëmijëve dhe të drejtave të tyre është diskutuar dhe është mbështetur në konventat ndërkombëtare që mbrojnë të drejtat e fëmijëve, janë marrë për bazë edhe vendimet e Gjykatës së Strasburgut për mbrojtjen e të drejtave të fëmijëve. Një diskutim i madh është zhvilluar rreth detyrimit për marrjen e mendimit të fëmijës në të gjitha rastet kur duhet të mbrohen interesat e tij ose të vendoset lidhur me të. Debat i veçantë është zhvilluar për të përcaktuar se nga cila moshë duhet të dëgjohet fëmija dhe të respektohet mendimi i fëmijës, respektivisht të vlerësohet nga gjykata

108


dhe organet tjera. Duhet theksuar se ky nen sjell risi për shkak se përcakton se: “Mendimi i fëmijës, i cili ka mbushur moshën 6 vjeçare duhet te merret parasysh nga gjykata në çdo rast kur vendoset për interesin e fëmijës. Për fëmijën nën moshën 6 vjeçare, gjykata e merr mendimin e tij me metoda te përshtatshme në seancë ose jashtë seance sa herë që e konsideron të nevojshme.” Kjo moshë u konsiderua si më optimalja për marrjen e mendimit të fëmijës duke u mbështetur edhe në praktikën gjyqësore të Gjykatës së Strasburgut. Ka pasur shumë diskutime se si do të realizohet marrja e mendimit të fëmijës nga gjykata sepse mund të vështirësohet puna e gjykatës në rast se fëmijët duhet të ftohen në gjykatë. Është paraparë mundësia që kjo çështje të mund të rregullohet edhe me ndonjë udhëzim të gjykatës, aq më tepër kur gjykata duhet të merr mendimin edhe të fëmijëve nën 6 vjet nëse e konsideron të nevojshme. Pra, sipas kësaj dispozite, mendimi i fëmijëve mbi 6 vjet është i detyrueshëm për gjykatat, ndërsa mendimi i fëmijëve nën 6 vjet vetëm në rastet kur gjykatat e konsiderojnë të nevojshme. Për dallim nga dhënia e mendimit të fëmijës, me dispozitat e këtij libri janë paraparë edhe rastet kur kërkohet pëlqimi i fëmijës për çështje të caktuara. Në këto raste është zvogëluar mosha për dhënien e pëlqimit nga 14 vjet në 10 vjet, si për shembull te rasti i adoptimit. Për lejimin e adoptimit të fëmijut të moshës 10 apo më shumë vjeçare, kërkohet edhe pëlqimi i atij fëmiu.

Neni 1253, përcakton banimin e përbashkët dhe të ndarë të fëmijëve dhe fëmijët e mitur si rregull duhet të jetojnë me prindërit e tyre dhe vetëm si përjashtim mund të ndodh që fëmijët e mitur të jetojnë ndaras nga prindërit. Kjo mund të ndodh vetëm kur këtë gjë e kërkojnë interesat e përbashkëta të fëmijëve dhe prindërve. Neni 1254 rregullon kthimin e fëmijëve në banim të përbashkët me prindërit në rastet kur fëmija nuk jeton me ata ose mbahet nga persona të tjerë. Fëmijët ndodh të mbahen pa të drejtë nga persona të tjerë sidomos në rastin e kidnapimit të tyre dhe për këtë pjesë të nenit është marrë parasysh edhe Konventa e Hagës për aspektet civile të kidnapimit ndërkombëtar të fëmijëve.

5.4.2.2.2. Nënkapitulli II – Përgjegjësia Prindërore

Përgjegjësia prindërore, mbikqyrja ndaj kujdesit prindëror, privimi nga e drejta prindërore, dhe kohëzgjatja e kujdesit prindëror, rregullohen me nenet 1255 deri 1282. Përgjegjësia prindërore është pjesë e rregullimit juridik që në hollësi e rregullon përgjegjësinë e prindërve në raport me fëmijët e mitur. Në këtë pjesë të librit, më shumë është insistuar të përdoret nocioni përgjegjësia e prindit se sa të drejtat e prindit, për shkak se të drejtat janë të fëmijëve ndërsa prindi ka detyrim ndaj të drejtave të fëmijëve të mitur. Prindërit kanë detyrim parësor kujdesin ndaj fëmijëve të tyre të mitur, por, nuk përjashtohet që ata të kenë përgjegjësi edhe për kujdesin ndaj fëmijëve madhor që nuk janë të aftë të kujdesen vet për vetveten përmes institutit juridik të vazhdimit të së drejtës prindërore. Në kuadër të përgjegjësisë prindërore, përvec tjerash, në nenin 1255, paragrafin 4, thuhet se: “Përgjegjësia prindërore përfshin të drejtat dhe detyrat që kanë për qëllim të sigurojnë mirëqenien emocionale, sociale dhe materiale të fëmijës, duke u

109


kujdesur për të, duke mbajtur raporte vetjake me të, duke i siguruar atij mirërritjen, edukimin, arsimimin, përfaqësimin ligjor dhe administrimin e pasurisë”.

Neni 1256, përcakton se si do të realizohet kujdesi prindëror. Kjo do të bëhet me kontributin personal të prindërve dhe shfrytëzimin e shërbimeve publike.

Përcaktimi i mbiemrit të fëmijës është objekti i rregullimit nga ana e nenit 1257 dhe këtu numërohen modalitetit e përcaktimit të mbiemrit të fëmijës,ndërsa, neni 1258 rregullon rastet kur njëri prind nuk ka mundësi të marrë pjesë në përcaktimin e mbiemrit për shkak se nuk është i gjallë ose i është hequr e drejta prindërore ose është i panjohur. Në këto raste, mbiemrin e cakton prindi tjetër dhe kur mungojnë të dy prindërit, mbiemrin e fëmijut e cakton organi i kujdestarisë. Neni 1259 rregullon çështjen e mbiemrit të fëmijës pas ndryshimit në statusin e familjes. Kjo do të thotë se nëse ndërron statusi familjar për shkak të njohjes së atësisë dhe ngjashëm mund të caktohet mbiemri i ri brenda afatit prej dy muajsh pas ndërrimit të statusit të familjes. Në rastet kur fëmiu ka 10 vjet, atëherë ai vet duhet të japë pëlqimin për mbiemrin e ardhshëm të tij. Neni 1260 përcakton detyrimin e prindërve që të përfaqësojnë fëmijët e tyre të mitur në të gjitha rastet. Sipas nenit 1261, deri në moshën madhore të fëmijëve, prindërit administrojnë pronën e fëmijut. Neni 1262 rregullon disponimin me të ardhurat e fëmijës dhe përcakton se prindërit mund të disponojnë të ardhura nga pasuria e fëmijës së tyre në radhë të parë për nevojat e fëmijës si dhe për nevojat e domosdoshme të bashkësisë familjare nëse nuk kanë mjete të mjaftueshme. Mirëpo, kur bëhet fjalë për tjetërsimin e paluajtshmërisë që është në pronësi të fëmijut, ajo duhet të bëhet me lejen e organit të kujdestarisë. Neni 1263 rregullon punët juridike që mund t’i ndërmarrin fëmijët pas moshës 14-vjeçare me lejen e prindit. Fëmiu i cili ka mbushur 15 vjet, mund të krijojë marrëdhënie pune dhe të ardhurat dhe pasuritë personale që i ka krijuar nga marrëdhënia e punës mund t’i disponojë vet lirshëm pa pëlqimin e prindit.

Neni 1264, përcakton se prindërit e ushtrojnë kujdesin prindëror bashkarisht. Me nenin 1265 rregullohet ushtrimi i kujdesit nga organi i kujdestarisë, ndërsa me nenin 1266 rregullohet ushtrimi i kujdesit në rastin e ndarjes së prindërve. Neni 1267 përcakton detyrimin e gjykatës që me vendim të përcaktojë se cili nga prindërit do të kujdeset për ruajtjen dhe edukimin e fëmijës së mitur për shkak të zgjidhjes ose anulimit të martesës. Gjykata kujdeset gjithmonë sipas detyrës zyrtare për të mbrojtur interesin më të mirë të fëmijut edhe në rastet kur prindërit merren vesh se cili prej tyre do të kujdeset për ruajtjen dhe edukimin e tij. Me vendim caktohet edhe mënyra e kontaktit midis fëmijut dhe prindit të ndarë. Me rastin e besimit të fëmijëve për ruajtje dhe edukim, kërkohet gjithmonë që gjykata të ketë parasysh mendimin e fëmijës. Neni 1268 rregullon çështjet kur ka mospajtime midis prindërve të ndarë rreth zhvillimit të fëmijës. Neni 1269 lejon mundësinë që prindërit t’ia besojnë përkohësisht fëmijun palës së tretë. Neni 1270 rregullon besimin e fëmijës njërit prind ose personit të tretë. Neni 1271 parasheh detyrën e gjykatës që të merr parasysh të gjitha rrethanat me rastin e besimit të fëmijës, ndërsaNeni 1272 rregullon kontaktet personale të prindit të ndarë me fëmijun.

110


5.4.2.3. Kapitulli III – Mbikqyrja ndaj Kujdesit Prindëror

Kapitulli i Tretë me nenet 1273 deri 1275, rregullon mbikqyrjen ndaj kujdesit prindëror. Me nenin 1273 rregullohet mbikqyrja nga organi i kujdestarisë, me nenin 1274 masat urgjente të organit të kujdestarisë, me nenin 1275 marrja e fëmijës nga kujdesi prindëror. Lidhur me nenet për përgjegjësinë prindërore, organin e kujdestarisë, adoptimin, vendosjen në strehim familjar të fëmijës, kontribut të veçantë ka dhënë grupi punues i Ministrisë së Punës dhe Mirëqenies Sociale.

5.4.2.4. Kapitulli IV – Privimi nga e Drejta Prindërore

Kapitulli i Katërt, rregullon privimin nga e drejta prindërore dhe rastet kur mund të privohet prindi ose prindërit nga e drejta prindërore. Neni 1277 rregullon procedurën e privimit nga kujdesi prindëror, ndërsa neni 1278 rregullon rikthimin e kujdesit prindëror kur pushojnë shkaqet e heqjes së kujdesit prindëror.

5.4.2.5. Kapitulli V – Zgjatja Kohore e Kujdesit Prindëror

Kapitulli i Pestë, rregullon vazhdimin e kujdesit prindëror që në këtë libër quhet zgjatja kohore e kujdesit prindëror. Me nenin 1279 përcaktohet se kujdesi prindëror mund të zgjatet edhe pas moshës madhore të fëmijës për shkaqe të parapara në këtë nen. Neni 1280 e rregullon procedurën për zgjatjen kohore të kujdesit prindëror, ndërsa neni 1281 pushimin e zgjatjes kohore të kujdesit prindëror. Neni 1282 përcakton se vendimi mbi zgjatjen ose përfundimin e kujdesit të zgjatur prindëror do të shënohet në Regjistrin amë të të lindurve.

5.5. PJESA E PESTË

5.5.1. Vështrim i përgjithshëm

Pjesa e Pestë me nenet 1283 deri 1341 përmban dispozita për fëmijët pa kujdes prindëror, rregullon adoptimin dhe vendosjen e fëmijës pa kujdes prindëror në strehim familjar.


5.5.2.1. Kapitulli I – Fëmijët pa Kujdes Prindëror

Kapitulli i Parë që trajton fëmijët pa kujdes prindëror në nenin 1283, e bën përkufizimin e fëmijëve pa kujdes prindëror. Sipas këtij neni: “Fëmijë pa kujdes prindëror konsiderohet fëmija prindërit e të cilit nuk janë gjallë, prindërit e të cilit janë të panjohur ose janë zhdukur” dhe “fëmija prindërit e të cilit për çfarëdo arsye, në mënyrë të përkohshme ose të përhershme nuk i

111


kryejnë detyrat e tyre prindërore ose kujdesin prindëror”. Të përcaktuarit e përkufizimit “Fëmijë pa kujdes prindëror” është i rëndësishëm edhe për shkak të institutit të adoptimit, për shkak se, sipas këtij libri mund të adoptohen vetëm fëmijët pa përkujdesje prindërore. Në nenin 1284 përcaktohen parimet e ruajtjes së fëmijut pa përkujdesje prindërore. Ndërsa neni 1285 rregullon zbatimin e mbrojtjes, ndërsa neni 1286 garanton kompensim në mënyrën më të mirë të humbjes së prindërve ose kujdesit prindëror.

5.5.2.2. Kapitulli II – Adoptimi

Kapitulli i Dytë rregullon një institut shumë të rëndësishëm, adoptimin, që paraqet një formë të mbrojtjes së fëmijëve pa kujdes prindëror dhe kjo pjesë është e rregulluar mjaft hollësisht, pas diskutimeve të konsiderueshme në grupe punuese dhe debateve publike. Lidhur me adoptimin, përveç që ka korigjime të shumta, ky libër sjell edhe risi të cilat nuk i ka pasur legjislacioni i aplikueshëm dhe këtu mund të përmenden: dallimi i moshës ndërmjet adoptuesit dhe të adoptuarit që parashihet të jetë jo më pak se 18 vjet dhe jo më shumë se 46 vjet, pastaj adoptimi nga shtetasit e huaj, dhe kushti që pëlqimin për adoptim mund ta japë fëmiju nga mosha 10 vjeçare, ndryshe nga ligji ekzistues që kërkon që mosha të jetë 14 vjeçare.

Neni 1287 rregullon ndërmjetësimin e adoptimit, ndërsa neni 1288 rregullon autoritetin kompetent për adoptim dhe ky nen ka pasur parasysh edhe Konventën e Hagës për mbrojtjen e fëmijëve dhe bashkëpunimin në lidhje me adoptimin ndërkombëtar. Neni 1289 rregullon konfidencialitetin dhe mbrojtjen e të dhënave, ndërsa neni 1290 lejueshmërinë e adoptimit, duke pasur parasysh gjithmonë mbrojtjen e interesit më të mirë të fëmijut dhe krijimit të marrëdhënies së shëndoshë prind-fëmijë. Neni 1291 konstaton se cilët persona mund të adoptojnë, ndërsa neni 1292 përcakton rastet kur mund të adoptojë vetëm njëri nga bashkëshortët. Neni 1293 parasheh periudhën provuese për lejimin e adoptimit parashtruesit të kërkesës për adoptim. Neni 1294 parasheh të drejtat dhe detyrimet midis adoptuesit dhe të adoptuarit, që sipas këtij neni janë të njëjta me detyrimet dhe të drejtat që ekzistojnë ndërmjet prindërve dhe fëmijëve. Kjo për shkak se në Kosovë lejohet vetëm adoptimi i plotë, për dallim nga vende të tjera që njohin edhe adoptimin jo të plotë. Neni 1295, e rregullon çështjen e dhënies së pëlqimit të fëmijës, ndërsa neni 1296 rregullon dhënien e pëlqimit nga ana e fëmijëve biologjikë. Neni 1297 rregullon rastin kur gjykata për rrethana të rëndësishme për vendimin për adoptim, në raste të caktuara, do t’i drejtohet anëtarëve të afërt të familjes të prindit të vdekur të të miturit. Mirëpo, këto të dhëna nuk janë pëlqim sepse në këtë rast nuk kërkohet pëlqimi i anëtarëvë të afërt të familjes. Neni 1298 rregullon rastin e zëvendësimit të pëlqimit të njërit prind nga ana e organit të kujdestarisë, ku parashihet mundësia që pëlqimi të zëvendësohet edhe me vendim të gjykatës nën kushtet e parapara me këtë nen. Neni 1299 rregullon çështjen e deklaratës së pëlqimit. Pëlqimi duhet t’i deklarohet gjykatës, nuk mund të bëhet me kusht, nuk mund të bëhet nga përfaqësuesi dhe është i parevokueshëm. Ky nen rregullon edhe çështje tjera lidhur me pëlqimin. Neni 1300 përcakton se

112


në cilat raste ekziston pavlefshmëria e adoptimit, ndërsa neni 1301 përcakton se mund të adoptohet vetëm fëmija i mitur. Neni 1302 përcakton se cilat veti duhet t’i ketë pala adoptuese, kërkon që pala adoptuese të ketë aftësi të plotë për të vepruar, të mund të ushtrojë me sukses të drejtat dhe detyrimet prindërore. Neni 1303 përcakton moshën e prindërve adoptues. Ky nen ka një risi në krahasim me legjislacionin ekzistues sepse në paragrafin 3 parasheh se “Dallimi ne moshë midis adoptuesit dhe të adoptuarit nuk mund të jetë më pak se 18 vite dhe jo më shumë se 46 vite”. Neni 1304 tregon se cilët persona nuk mund të adoptohen për shkak të marrëdhënieve personale – familjare. Nuk mund të adoptohet personi në gjini të drejtë dhe as vëllai dhe motra. Neni 1305 përcakton kategorinë e personave të cilëve nuk u lejohet të adoptojnë fëmijë për arsyet e parapara në këtë nen. Neni 1306 përcakton shtetësinë e adoptuesit dhe adoptues mund të jetë vetëm qytetari i Republikës së Kosovës. Mirëpo, ky nen, po ashtu, parasheh që “përjashtimisht, shtetasi/banori i huaj mund të jetë palë adoptuese nëse fëmija nuk mund të adoptohet në Republikën e Kosovës dhe/ose ekzistojnë arsye të bazuara për veprimin e tillë nëse fëmija ka nevoja të veçanta dhe ka nevojë për trajtim të specializuar, që nuk mund t’i ofrohet në Republikën e Kosovës”. Kjo dispozitë dallon nga dispozita e ligjit të aplikueshëm. Neni 1307 përcakton se adoptimi bëhet vetëm me vendim të gjykatës, neni 1308 përcakton kompetencën territoriale dhe përjashtimin e publikut, neni 1309 përcakton procedurën për inicimin e kërkesës për adoptim, neni 1310 përcakton këshillën ligjore dhe asistencën nga gjykata që zhvillon procedurën e adoptimit. Neni 1311 përcakton mënyrën se si do të grumbullohen të dhënat që merren parasysh me rastin e themelimit të adoptimit. Neni 1312 rregullon refuzimin e kërkesës për adoptim, neni 1313 rregullon miratimin e kërkesës për adoptim, neni 1314 parasheh se për themelimin e adoptimit mbahet procesverbal i veçantë, ndërsa neni 1315 rregullon regjistrimin e themelimit të adoptimit. Neni 1316 përcakton se nuk lejohet themelim i adoptimit pas vdekjes së fëmijës. Neni 1317 rregullon efektet ligjore të adoptimit. Neni 1318 rregullon shuarjen e marrëdhënieve të fëmijës me të afërmit. Neni 1319 rregullon mundësinë e vazhdimit të marrëdhënies së fëmijut të adoptuar me kusherinjtë. Neni 1320 rregullon mbiemrin e fëmijës së adoptuar, ndërsa neni 1321 përcakton se të dhënat për adoptim nuk duhet të zbulohen ose hetohen pa pëlqimin e adoptuesit dhe fëmijës. Duke njohur të drejtën që përcakton konventa ndërkombëtare se fëmiju i adoptuar ka të drejtë të jetë i informuar për jetën e tij, në këtë libër është paraparë mundësia që fëmiju i adoptuar të informohet edhe lidhur me adoptimin e tij. Këtë, shprehimisht e parasheh paragrafi 2 i nenit 1321: “Në moshën madhore i adoptuari ka të drejtë në qasje në të gjitha informatat lidhur me adoptimin e tij dhe me kërkesë të tij do t’i ofrohen informata personale për prindërit e tij biologjik”. Neni 1322 parasheh shuarjen e adoptimit dhe pasojat, neni 1323 parasheh anulimin e adoptimit, neni 1324 rregullon rastin kur nuk ka shuarje të adoptimit për shkak të mungesës së pëlqimit, neni 1325 rregullon shuarjen e adoptimit, neni 1326 rregullon pasojat e shuarjes së adoptimit, neni 1327 rregullon pasojat në mbiemër, neni 1328 rregullon krijimin dhe përfundimin e marrëdhënieve familjare dhe neni 1329 përcakton se pas adoptimit nuk lejohet vërtetimi i amësisë ose atësisë së fëmijut të adoptuar.

113


5.2.2.3. Kapitulli III – Vendosja në Strehim Familjar

Kapitulli III që rregullon vendosjen e fëmijut në strehim familjar, në nenin 1330 i përcakton parimet e vendosjes së fëmijës në familjen tjetër. Neni 1331 parasheh vendosjen e fëmijut, neni 1332 parasheh të drejtat e prindërve përkujdesës, ndërsa neni 1333 rregullon vendosjen e fëmijëve me nevoja të veçanta, të lënë pasdore dhe atyre me aftësi të kufizuara. Neni 1334 përcakton se kompetencë ligjore për vendosjen e fëmijut në strehim familjar ka organi i kujdestarisë i komunës në territorin e së cilës fëmija ka vendbanimin ose qëndrimin. Neni 1335 përcakton kontratën me shkrim, të drejtën në vizitë dhe shpërblimin. Neni 1336 përcakton se në cilën mënyrë ndodh përfundimi i vendosjes. Neni 1337 përcakton mënyrën e shuarjes së kontratës për vendosje. Neni 1338 rregullon heqjen dorë nga kontrata për vendosje, neni 1339 rregullon mbikqyrjen e organit të kujdestarisë, neni 1340 përcakton detyrimin e familjes përkujdesëse që ta informojë organin kompetent lidhur me gjendjen shëndetësore dhe edukimin e fëmijut të vendosur, ndërsa neni 1341 rregullon mënyrën e informimit reciprok të organeve kompetente lidhur me vendosjen e fëmijut në strehim familjar.

5.6. PJESA E GJASHTË


Kjo pjesë, me nenet 1342 deri 1397, e rregullon Kujdestarinë, Vendosjen dhe qëllimin e kujdestarisë, Kujdestarinë ndaj të miturve, Kujdestarinë ndaj Personave të cilëve u është Hequr Aftësia për të Vepruar ose të cilët Nuk e Kanë Aftësinë e Plotë për të Vepruar, Kujdestarët për Raste të Veçanta, Kompetencën Ligjore në Punët e Kujdestarisë, raportin ndërmjet Kujdestarit dhe Kujdestarisë, si dhe Pushtetin dhe Procedurën lidhur me kujdestarinë. Nenet për institutin e Kujdestarisë në këtë Libër nuk kanë ndryshuar shumë nga ligji ekzistues për shkak se kjo pjesë është e lidhur me ligjet tjera të aplikueshme në Kosovë.


5.6.2.1. Kapitulli I – Kujdestaria

5.6.2.1.1. Nënkapitulli I – Vendosja dhe Qëllimi i Kujdestarisë

Neni 1342, i përcakton parimet e kujdestarisë për të miturit dhe të rriturit, respektivisht se cilët persona dhe në cilat kushte mund të vendosen në kujdestari.

114


5.6.2.1.2. Nënkapitulli II – Kujdestaria ndaj të Miturve

Neni 1343, rregullon kompetencat dhe qëllimet e kujdestarisë për të miturit. Neni 1344 përcakton se cilat janë punët që mund t’i kryejë personi nën kujdestari, respektivisht përcakton përdorimin e të ardhurave që i krijon vet. Neni 1345 i mundëson të miturit që ka mbushur 14 vjet të drejtën e ankesës kundër vendimit të kujdestarit dhe organeve tjera që i mohojnë lidhjen e punëve juridike. Me nenet 1346, 1347, 1348 dhe 1349 rregullohen kompetenca e kujdestarit, informacionet nga organi i kujdestarisë, përfundimi i kujdestarisë, si dhe pasuria e kujdestarit dhe raportet e punës së kujdestarit.

5.6.2.1.3. Nënkapitulli III – Kujdestaria ndaj Personave të Cilëve u është Hequr Aftësia për të Vepruar ose të cilët Nuk e Kanë Aftësinë e Plotë për të Vepruar

Në vazhdim, rregullohet kujdestaria ndaj personave të cilëve u është hequr aftësia për të vepruar ose të cilët nuk e kanë aftësinë e plotë për të vepruar. Neni 1350 rregullon heqjen e plotë apo të pjesshme të aftësisë së veprimit, e cila bëhet me vendim të gjykatës në procedurë jashtëkontestimore. Neni 1351 rregullon procedurën e vënies nën kujdestari të personave që u është hequr aftësia për të vepruar. Neni 1352 rregullon detyrimet e kujdestarit. Neni 1353 përcakton se vlejnë të njëjtat rregulla që vlenin edhe për kujdesin për të miturit. Neni 1354 parasheh masat e përkohshme. Neni 1355 rregullon mbikqyrjen, të cilën e bën gjithmonë organi i kujdestarisë.

5.6.2.1.4. Nënkapitulli IV – Kujdestarët për Raste të Veçanta

Me nenin 1356, rregullohet kujdestaria për shkak të pasurisë së paqartë. Me nenin 1357 rregullohet kujdestaria e veçantë për vlerësimin e kontesteve, për rastet kur ka konflikt interesi ndërmjet prindit dhe fëmijës, ndërsa neni 1358 i përcakton edhe dispozitat e përgjithshme që rregullojnë detyrimet e kujdestarit për rastet e veçanta.

5.6.2.1.5. Nënkapitulli V – Kompetenca Ligjore në Punët e Kujdestarisë

Neni 1359, përcakton se organi i kujdestarisë është kompetent për kryerjen e punëve të kujdestarisë. Neni 1360 kërkon që organi i kujdestarisë me rastin e ushtrimit të detyrave të respektojë praktikat më të mira. Neni 1361 përcakton përgjegjësinë e organit të kujdestarisë dhe Neni 1362 përcakton të drejtat dhe detyrimet e kujdestarit.

5.6.2.1.6. Nënkapitulli VI – Kujdestari dhe Kujdestaria

115


Neni 1363, ndër të tjera, përcakton se kush mund të jetë kujdestar. Neni 1364 përcakton se kush përjashtohet nga e drejta për të qenë kujdestar. Neni 1365 tregon se cilët persona janë të detyruar që të pranojnë kujdestarinë. Neni 1366 ka të bëjë lidhur me shqyrtimin e kërkesës për kujdestari. Neni 1367 rregullon rastin e kujdesit drejtëpërdrejtë nga organi i kujdestarisë pa kujdestar. Neni 1368 rregullon rastit e kujdestarit për më shumë persona. Neni 1369 rregullon delegimin e detyrimeve. Neni 1370 rregullon besimin në kujdestari. Neni 1371 rregullon detyrat e kujdestarit. Neni 1372 rregullon inventarin e pasurisë. Neni 1373 përcakton përfaqësimin e personit nën kujdestari nga ana e kujdestarit, neni 1374 rregullon ndalimin e përfaqësimit. Neni 1375 rregullon kërkesën e lejes për punët juridike nga kujdestari. Neni 1376 rregullon lejen e kujdestarit. Neni 1377 rregullon kërkesat për veprime që duhet të ndërmerren nga organi i kujdestarisë për të mbrojtur interesat e personit nën kujdestari. Neni 1378 rregullon punët juridike ndërmjet kujdestarit dhe personit nën kujdestari. Neni 1379 rregullon detyrimin e kujdestarit që të jep raporte të rregullta për punën e tij.

Nenet vijuese 1380 – 1388, rregullojnë shqyrtimin e raportit të punës, vërjetjet mbi punën e kujdestarit, kontrollimin e vërejtjeve, shpërblimin, përgjegjësinë për dëmet, detyrimet për të mbajtur kërkesat për shpërblimin e shpenzimeve, shkarkimin e kujdestarit, lirimin e kujdestarit nga detyrimet dhe çështjet pronësore pas shkarkimit ose lirimit nga detyrimet të kujdestarit.

5.6.2.1.7. Nënkapitulli VII – Pushtetet dhe Procedura

Me nenet 1389 – 1397, rregullohen pushtetet dhe procedura, respektivisht kompetenca territoriale, ndërrimi i vendbanimit, detyrimet zyrtare dhe rregulli për procedurën e shkurtër, organet që duhet informuar, procedura, çështje përcaktuese për formën adekuate të kujdestarisë, regjistrimi, prova e shkruar dhe shpenzimet.

5.7. PJESA E SHTATË


Pjesa e Shtatë e Librit të Katërt për Familjen, me dispozitat e saj, rregullon marrëdhëniet pasurore të Anëtarëve të Bashkësisë Familjare me nenet 1398 deri 1403.

Në Kosovë, përveç që kemi familje të përbërë nga prindërit dhe fëmijët e mitur, kemi edhe familje ku jetojnë bashkërisht prindërit dhe fëmijët madhor, të martuar ose të pamartuar, por edhe persona tjerë të afërm, të cilët jetojnë dhe punojnë bashkërisht në një familje, që ne shpeshherë e kemi quajtur familja e madhe, ndërsa këtu, kjo familje e madhe emërtohet si bashkësi familjare. Bashkësia familjare në të drejtën bashkëkohore evropiane dhe më gjërë shikohet si e tejkaluar, mirëpo, në Kosovë kjo është një realitet që sipas gjitha gjasave nuk do të zhduket shpejtë. Pra, në shumë raste në Kosovë, familjet e konsiderojnë normale jetën e prindërve me fëmijët e tyre madhor.

116


Marrëdhëniet e anëtarëve të Bashkësisë familjare nuk prekin të drejtat dhe detyrimet midis anëtarëve të familjes që dalin nga Ligji për Familjen, për shembull, të drejtën e mbajtjes, të drejtën e trashëgimisë, sepse ato janë obligime ligjore dhe janë të përcaktuara në mënyrë taksative se kush duhet të jetë trashëgimtar, respektivisht kush ka detyrime për mbajtjen e personit të caktuar. Mirëpo, anëtarët e bashkësisë familjare, me punën e tyre të përbashkët, krijojnë pasuri e cila në këtë rast konsiderohet pasuri e përbashkët e tyre sepse nuk dihet kujt sa i takon deri sa nuk bëhet ndarja e kësaj pasurie. Ndarja e kësaj pasurie bëhet sipas kontributit të secilit anëtar të bashkësisë familjare, prandaj kjo pjesë rregullon vetëm çështjet e pronësisë, respektivisht me këto norma kërkohet që përmes kontratës me shkrim dhe të vërtetuar te noteri të përcaktohet mënyra e fitimit, mënyra e administrimit të pronës së përbashkët, dhe disa çështje tjera.

Qëllimi i rregullimit me dispozita të marrëdhënieve pasurore të anëtarëve të bashkësisë familjare është që të thjeshtësohet ndarja e pasurisë së përbashkë midis anëtarëve të bashkësisë familjare.


5.7.2.1. Kapitulli I – Marrëdhëniet Pasurore të Anëtarëve të Bashkësisë Familjare

Në këtë pjesë të Librit IV fillimisht, në nenin 1398, jepet përkufizimi i Bashkësisë familjare, ku shprehimisht përcaktohet se cilët persona përfshihen në bashkësinë familjare, respektivisht konsiderohen anëtarë të bashkësisë familjare. Në nenin 1399 është përcaktuar se si do të fitohet pronësia në paluajtshmëri dhe në sendet e luajtshme. Me këtë nen, kërkohet që prona e paluajtshme e fituar gjatë kohëzgjatjes së bashkësisë familjare duhet të regjistrohet me dokument noterial në bazë të të cilit do të bëhet edhe regjistrimit në Regjistrin për regjistrimin e të drejtave në paluajtshmëri. Me aktin noterial do të përcaktohet se cila paluajtshmëri është e përbashkët dhe në bazë të kësaj marrëveshjeje do të përcaktohen edhe titullarët e pronësisë së përbashkët. Ndërsa, prona e luajtshme e fituar gjatë bashkësisë familjare nga cilido anëtar i bashkësisë familjare do të jetë në pronësi dhe përdorim të atij anëtari të bashkësisë familjare i cili e ka fituar pronën e luajtshme. Mirëpo, me paragrafin 3 të këtij neni parashihet se ndarja e pronësisë së përbashkët e pronës së luajtshme dhe të paluajtshme familjare duhet të bazohet në marrëveshjen e bashkësisë familjare. Kjo nënkupton se bashkësia familjare do të ketë një marrëveshje që do të mundësojë edhe mënyrën e ndarjes së pronësisë së përbashkët. Qëllimi i këtij rregullimi është që paraprakisht për çdo gjë që ka të bëjë me çështjet pronësore të ketë marrëveshje me shkrim.

Neni 1400, rregullon mënyrën e administrimit të pronësisë së përbashkët të fituar nga anëtarët e bashkësisë familjare. Me këtë nen përcaktohet se si anëtarë të bashkësisë familjare janë personat më të vjetër se 14 vjeç dhe se ata mund të administrojnë dhe disponojnë në kuadër të bashkësisë familjare me pronësinë e përbashkët në sendet e luajtshme dhe paluajtshmëri, si dhe në të drejtat e tjera sendore, me marrëveshje të ndërsjellë. Ky nen lejon mundësinë që secili nga

117


anëtarët e bashkësisë familjare të mund të kërkoj që vendimi mbi besimin e administrimit të pronësisë së përbashkët një anëtari tjetër të revokohet. Në rastet kur mungon pajtimi nga anëtarët tjerë të bashkësisë familjare, vendimi merret sipas detyrës zyrtare në procedurë jashtëkontestimore. Neni 1401 obligon që të drejtat e anëtarëve të bashkësisë familjare në lidhje me paluajtshmërinë dhe të drejtat sendore duhet të regjistrohen në regjistrin për regjistrimin e të drejtave në paluajtshmëri. Neni 1402 përcakton se anëtarët e bashkësisë familjare me kontratë mund t’i rregullojnë marrëdhëniet reciproke në lidhje me pronësinë e pronës së luajtshme. Kontrata duhet të jetë me shkrim, të numërojë të gjithë anëtarët e bashkësisë familjare dhe mënyrën e pjesmarrjes së tyre. Neni 1403 parasheh se në marrëdhëniet e pronësisë së pronës së luajtshme dhe paluajtshme dhe të drejtat e tjera sendore ndërmjet anëtarëve të familjes, të cilat nuk janë rregulluar me këtë Libër, zbatohen dispozitat e Librit 3 të Kodit.

5.8. PJESA E TETË


Pjesa e Tetë, rregullon mbajtjen financiare të fëmijëve, mbajtjen martesore, mbrojtjen e fëmijëve të prindërve të pamartuar, procedurat, përfshirë këtu edhe procedurën e përmbarimit, me nenet 1404 – 1478. Mbajtja e financuar e rregulluar në këtë libër është kryesisht e njëjtë me atë që ka ekzistuar në ligjin e aplikueshëm dhe nuk ka ndërhyrje të reja lidhur me mbajtjen financiare, respektivisht ushqiminë. Andaj këtu, në fund, vetëm do të përmendet se çfarë rregullohet në këtë pjesë.


5.8.2.1. Kapitulli I – Mbajtja Financiare

Neni 1404, bën përkufizimin e mbajtjes financiare dhe cakton se të afërmit në vijë të drejtë janë të detyruar të sigurojnë mbajtje financiare reciproke që përjashton detyrimin për mbajtje të personave që ndodhen në vijë të tërthortë. Neni 1405 përcakton se cilët persona kanë të drejtë për mbajtje financiare. Neni 1406 përcakton detyrimin e prindit të mbajë fëmijët edhe deri në moshën 26 vjeçare nëse janë në shkollim. Neni 1407 përcakton detyrimet për njoftim të ndërsjellë për gjendjen financiare. Neni 1408 përcakton radhën e personave të detyruar për mbajtje financiare. Neni 1409 përcakton ndryshimin e radhës së detyrimit. Neni 1410 përcakton rregullat e ndarjes së detyrimit të më shumë personave për dhënien e mbajtjes financiare. Neni 1411 përcakton shtrirjen e mbajtjes, ndërsa neni 1412 përcakton formën e mbajtjes. Neni 1413 parasheh ndalimin e heqjes dorë nga e drejta e mbajtjes. Neni 1414 parasheh përfundimin e së drejtës për mbajtje financiare.

5.8.2.2. Kapitulli II – Mbajtja Financiare dhe Ushqimi

118


5.8.2.2.1. Nënkapitulli I – Mbajtja Financiare e Fëmijëve

Nënkapitulli i parë i Kapitullit të dytë që rregullon mbajtjen financiare të fëmijëve, me nenet 1415 – 1422, rregullon zbatimin e parimeve të përgjegjësisë së prindërve të parapara në këtë libër në rast se nuk është e rregulluar ndryshe me nenet vijuese, pastaj mbajtja financiare e fëmijut, mbajtja e fëmijut në raste të veçanta, detyrimi i fëmijut që fiton të ardhura me punën e tij para moshës madhore, mos shuarja e detyrimeve me humbjen e kujdesit prindëror, detyrimet e femijëve ndaj prindërve të vet, detyrimet e njerkut ndaj thjeshtërit, dhe detyrimet e thjeshtërit ndaj njerkut.

5.8.2.2.2. Nënkapitulli II – Mbajtja Martesore

Nënkapitulli i dytë i Kapitullit të dytë që rregullon mbajtjen martesore me nenet 1423-1442, përcakton përkufizimin e ushqimisë që nënkupton mbajtjen financiare të bashkëshortëve apo ish bashkëshortëve, pastaj kur ekziston e drejta e bashkëshortëve në ushqimi, ushqimia për kujdesin e fëmijut, ushqimia për shkak të moshës, ushqimia për shkak të sëmundjes apo paaftësisë, ushqimia për shkak të papunësisë, punësimi i përshtatshëm, nevojshmëria, shtrirja e ushqimisë, kufizimi apo shuarja e detyrimit për ushqimi, mundësia për të dhënë ushqimi, detyrimi për njoftim të ndërsjellë për gjendjen financiare, rregulla e radhës së detyrimit të ushqimisë, forma e ushqimisë, ujdia, shuarja e së drejtës së ushqimisë, vazhdimi i të drejtave, rishfaqja e së drejtës për të pranuar ushqimi, procedura gjyqësore dhe në fund ushqimia në rastet e anulimit të papritur të martesës.

5.8.2.2.3. Nënkapitulli III – Dispozitat e Veçanta për Mbrojtjen e Fëmijëve të Prindërve të Pamartuar

Nënkapitulli i tretë i Kapitullit të dytë, përmban dispozitat e veçanta për mbrojtjen e fëmijëve të prindërve të pamartuar. Me nenet 1443 – 1448, ky nënkapitull rregullon detyrimet e babait të pamartuar, kufizimet, rregullat e përgjithshme për detyrimet e mbajtjes ndërmjet të afërmve, pastaj detyrimet e nënës së pamartuar, refuzimin e kërkesës, pavlefshmërinë e refuzimit.

5.8.2.3. Kapitulli III – Procedurat

Në Kapitullin e tretë të kësaj pjese dispozitat nga neni 1449 deri te neni 1474 rregullojnë çështje procedurale duke përfshirë kompetencën territoriale, pastaj kolegjin gjyqësor, vendimin sipas

119


detyrës zyrtare, përfshirjen e organit të kujdestarisë, masat e përkohshme ex-officio për mbajtjen e fëmijës, pastaj masat e përkohshme për mbajtjen e fëmijëve, inkurajimin e marrëveshjes jashtëgjyqësore, parimet e përcaktimit të mbajtjes dhe ushqimisë, përshtatjen e vendimeve për mbajtje, zgjerimin e padisë, zbatimin e vendimit gjyqësor, bashkëpunimin në zbatim, përjashtimin e publikut, revizionin, kompetencat territoriale, kolegjin gjyqësor, palët pjesmarrëse, procedurat e përgjithshme gjyqësore mbi vërtetimin e atësisë dhe amësisë, sigurimin e pjesmarrjes së domosdoshme dhe refuzimin e kërkesës, përfshirjen e organit të kujdestarisë, mbrojtjen e fëmijëve me anë të kujdestarit të veçantë, masat e përkohshme sipas detyrës zyrtare për mbrojtjen e fëmijëve, përjashtimin e publikut, procedurën e kontestit të përbashkët, shpenzimet e procedurës, masat sipas detyrës zyrtare në procedurën gjyqësore.

5.8.2.4. Kapitulli IV – Dispozitat e Procedurës Civile

Kapitulli i katërt, përmban dispozitat e Procedurës Civile dhe me nenet 1475 dhe 1476, rregullon zbatimin e ligjit në kontestet gjyqësore për kontestet martesore dhe ndërmjet anëtarëve të familjes dhe zbatimin e ligjit të procedurës jokontestimore.

5.8.2.5. Kapitulli V – Procedura e Përmbarimit

Kapitulli i pestë rregullon Poceduren e Përmbarimit për çështjet nga e drejta familjare, ku me nenin 1477 rregullon kompetencën territoriale dhe me nenin 1478 rregullon procedurën zbatuese.

120


LIBRI 5 – TRASHËGIMIA

121


122

1. LIBRI I PESTË – TRASHËGIMIA

Puna në hartimin e Kodit Civil të Republikës së Kosovës ka filluar me Vendimin e Qeverisë së Republikës së Kosovës në vitin 2014 me të cilin është themeluar Komisionin Shtetëror për Kodin Civil. Procesi i hartimit është mbështetur edhe nga Projekti i Bashkimit Evropian për Kodin Civil-Faza e Parë. Ministria e Drejtësisë vazhdon punën e hartimit të Kodit Civil të Republikës së Kosovës dhe për këtë qëllim ka formuar Grupet punues; Grupin Punues Koordinues dhe 3 nën-grupe tematike, 1) nën-grupin punues për pjesën e përgjithshme dhe ligjin për marrëdhëniet e detyrimeve, 2) nën-grupin punues për Ligjin për pronësinë dhe të drejtat tjera sendore, 3) nën-grupin punues për Ligjin familjes dhe trashëgimisë. Për një organizim më të mirë të punës, dhe për koordinim të aktiviteteve për të gjitha Librat e Kodit Civil, Ministria e Drejtësisë i ka ri-organizuar grupet punuese dhe e ka formuar vetëm një grup punues me Vendimin prot.nr. 01/248 të datës 30/01/2018.

Gjithashtu, Ministria e Drejtësisë mbështetet nga Projekti i BE-së për mbështetje për Kodin Civil-faza 2, që ka për qëllim ndihmen gjatë fazë së hartimit dhe miratimit të Kodit Civil.

Gjatë punës së grupeve punuese dhe analizave të ekspertëve është arritur në përfundim se struktura e Kodit Civil do të jetë:

Libri 1 – Pjesa e përgjithshme; Libri 2 – Detyrimet; Libri 3 – Pronësia dhe të drejtat tjera sendore Libri 4 – Familja; Libri 5 – Trashëgimia.

Projekti i BE-së në mbështetje për Kodin Civil –Faza 2, ka si objektiv finalizimin e draftimit dhe miratimin si dhe ndihmën në zbatimin e Kodit Civil. Në kuadër të objektivave dhe aktiviteteve të projektit të parapara me Planin e Punës të Miratuar edhe nga MD, si dhe me qëllim të mbështetjes së grupeve punuese të Ministrisë së Drejtësisë (MD), ekspertët e projektit e kanë përgatitur Draftin Fillestar të Librit 5- Trashëgimia. Drafti është diskutuar dhe miratuar në grupin punues.

Duhet shtuar se Faza e Parë e Projektit ka përpunuar draftet fillestare për 4 librat duke u bazuar në ligjet ekzistuese: Ligjin e Detyrimeve, Ligjin për Pronësinë dhe të Drejtat Tjera Sendore, Ligjin e Familjes, Ligjin e Trashëgimisë. Këto drafte janë të publikuar në web-faqe e MD-së për konsultime publike. Ndërsa në fazen e dytë Draftet e Kodit Civil, duke përfshirë edhe Librin 5, Trashëgimia, janë përpunuar, ndryshuar, plotësuar dhe harmonizuar me direktivat të BE-së dhe standarde tjera ndërkombëtare të fushes juridike-civile.

116


2. METODOLOGJIA

Prof.dr.iur Haxhi Gashi, eksperti kryesor 2 i projektit e ka përgatitur Draftin Fillestar të Librit 5 - Trashëgimia së bashku me eksperten Dr.Kerstin Niethammer-Jurgens, nën mbkqyrjen e Udhëheqësit të Projektit Z. Alfons Lentze. Puna është kryer në bashkëpunim të ngushtë dhe të përhershëm me ekspertët tjerë të projektit, stafin e Ministrisë së Drejtësisë dhe Institucionet tjera relevante përfshirë edhe Zyrën e BE-së në Kosovë. Eksperti/et janë mbështetur edhe nga stafi mbështetës i Projektit. Drafti Final i Librit 5-Trashëgimia është diskutuar, plotësuar dhe miratuar në grupin punues të MD-së.


Ky dokument shpjegues është përgatitur nga Prof.dr.iur.Haxhi Gashi, eksperti kryesor 2 i projektit, krahas përgatitjes së draftit të Librit 5 - Trashëgimia me qëllim që të informohen institucionet, anëtarët e grupeve punuese dhe çdo palë e interesuar gjatë fazës së konsultimeve publike dhe miratimit të Kodit Civil në Qeveri dhe Kuvend. Dokumenti shpjegues bazohet në Draftin e Kodit Civil të finalizuar në muajn Dhjetor 2018 dhe të dorëzuar për konsultime publike me 24 Janar 2019. Prandaj, Drafti i Librit 5, reflekton radhitjen e re të neneve në Kod, bazuar edhe në Udhëzimin Administrativ të Qeverisë për hartimin e legjislacionit. Dispozitat kalimtare të Kodit Civil janë vendosur në fund të Librit 5, e që janë dispozitat kalimtare për të gjitha Librat, përfshirë edhe Librin për trashëgiminë.

4. KONTEKSTI

Drafti Fillestar i Librit 5 - Trashëgimia, është përgatitur duke pasur parasysh gjendjen ekzistues të legjislacionit të Kosovë – Ligjin e Trashëgimisë në fuqi, punën dhe raportet vlerësuese dhe diskutimet e Komisionit të Kodit Civil nga Faza e Parë e Projektit për Kodin Civil 2014-2015, diskutimet në grupet punuese në fazën e dytë gjatë viti 2017 si dhe aspektet krahasuese me Kodit Civil Gjerman dhe disa Kode dhe legjislacione të vendeve tjera Evropiane. Në veçanti, janë marrë parasysh rrethanat e Kosovës, ashtu që është rujtuar baza e ligjit ekistues për trashëgiminë por janë bërë ndryshime në përmirësimin e në sqarimin e të drejtave trashëgimore, bazave të trashëgimisë, radhët e trashgëmisë, forcimi dhe avancimi i të drejtave të të gjithë anëtarëve për trashëgimi. Në fokus është vendosur edhe rregullimi dhe forcimi i të drejave të grave në trashëgimi, shkurtimi i kohëzgjatjes së bashkëjetesës për t’i dhënë të drejtë trashëgimie edhe bashkëshortit në bashkëjetesë, etj.

117


5. PROCESI I DRAFTIMIT DHE PËRMBAJTJA

Nga të gjitha diskutimet që nga fillimi i hartimit të Kodit Civil në vitin 2014,116 si dhe raportet vlerësuese të fazës së parë të projektit për Kodin Civil,117 diskutimet në Fazën e dytë të projektit, ka rezultuar që të ruhet baza e ligjit ekzitues të Trashëgimisë, por të përpunohet nenet për të evituar konflitin e dispozitave ligjore të ligjit të trashëgimisë, me ligjet tjera si ai i Familjes, dhe Pronësisë dhe të drejtave tjera sendore, por edhe me disa dispozita të Ligjit të Detyrimeve, si dhe ligjit për proceduren jo-kontestimore. Duhet thënë se edhe Libri i Trashëgimisë ka edhe ngjashmëri me disa dispozita të Kodit Civil Gjerman, sidomos në parimet e barabarësisë në trashëgimi, kuptimin e nocioneve juridike trashgimore dhe të drejtat e bashkëshortëve në trashëgimi.118 Në Librin e trashëgimisë, janë harmonizuar dhe modifikuar dispozitat ligjore me zgjidhje të raja që do të ndihmohet edhe zbatimi i ligjit dhe harmonizimi me standarde ndërkombëtare sidomos respektimit të të drejtës së trashëgimisë për të gjithë në mënyrë të barabartë, në veçanti i është kushtuar rëndësi të drejtave të trashëgimisë për gratë. Një vemendje i është kushtuar edhe trashëgimisë së shtetasëve të huaj dhe relacioni i Kodit Civil-Libri 5, Trashëgimia me të drejtën private ndërkombëtare.

Drafti i Librit 5, Trashëgimia është sistematizuar në kapituj si vijon: Kapitulli I, Dispozitat e përgjithshme (nenet 1479-1488) Kapitulli II, Trashëgimia (neni 1489) Kapitulli III, Radhët e trashëgimisë (nenet 1490-1498) Kapitulli IV, Dispozitat e veçanta për disa trashëgimtarë (nenet 1499- 1506) Kapitulli V, Trashëgimtarët e domosdoshëm (nenet 1507-1523) Kapitulli VI, Llogaritja e dhurimeve dhe e legëve në pjesën trashëgimore (nenet 1524-

1534) Kapitulli VII, Trashëgimia sipas testamentit (nenet 1535 -1557) Kapitulli VIII, Legu (nenet 1558-1567) Kapitulli IX, Ekzekutuesit e trashëgimisë ( nenet 1568-1572) Kapitulli X, Revokimi i testamentit (nenet – 1573-1575) Kapitulli XI, Padenjësia dhe përjashtimi i trashëgimtarëve të domosdoshëm nga trashëgimi

(nenet 1576-1584) Kapitulli XII, Kreditorët e pasurisë trashëgimore (nenet 1585-1589)

116 Shih, Vendimi i Qeverisë për Themelimin e Komisionit Shtetëror të Kodit Civile në vitin 2014, diskutimet në puntorinë e dates 04.07.2015; 31.07.2015 dhe 21.11.2015 dhe diskutimet në punën e grupeve punuese gjatë vitit 2017, punëtorinë 16, 19 dhe 21.07. 2017. Gjatë vitit 2018 janë mbajtur takime javore për Draftet e Kodit Civile dhe është diskutuar dhe finalizuar dhe Libri 5-Trashëgimia.117 Shih, materialet, raportet e publikuara në web-faqen e MD të qasshme në: http://md.rks-gov.net/page.aspx?id=1,96. Gjithashtu, shih draftet e para të Projekt Kodit Civil të përgatitura nga Faza e Parë e Projektit për Kodin Civil, të qasshme në: http://md.rks-gov.net/page.aspx?id=1,95 118 Shih Kodi Civil Gjerman (BGB), version anglisht i qasshëm në: https://www.gesetze-im-internet.de/englisch_bgb/

118






Kapitulli XIII, Kalimi i pasurisë trashëgimore te trashëgimtarët (nenet 1590-1607) Kapitulli XIX, Dispozitat kalimtare dhe përfundimtare (nenet 1608-1632)

6. KAPITULLI 1 - DISPOZITAT E PËRGJITHSHME

6.1 VËSHTRIM I PËRGJITHSHËM

Në dispozitat e përgjithshme janë përfshirë disa norma nga neni 1479-1488 që rregullojnë parimet themelore të drejtës së trashëgimisë, duke rregulluar konceptin e trashëgimisë si institut juridik për kalimin e pasurisë nga trashëgimlënësi te trashëgimtarët. Gjithashtu, në këtë kapitull rregullohet objekti i trashëgimisë duke treguar se të drejtat pasurore mund të trashëgohen, si dhe detyrimet e natyrës pasurore. Po ashtu, rregullohen aspekte se kush mund të jetë trashëgimlënës dhe trashëgimtarë, parimet e barazisë në trashëgimi, bazat e thirrjes në trashgimi (ligji dhe testamenti) si dhe mënyra dhe vendi i hapjes së trashëgimisë.

6.2 PËRMBAJTJA DHE SHPJEGIM I NENEVE

Me nenin 1479, rregullohet qëllimi i librit për trashëgiminë. Ky nen rregullon konceptin e trashëgimisë duke sqaruar se trashëgimia është kalim me ligj ose në bazë të testamentit i pasurisë së personit të vdekur (trashëgimlënësit) tek pasardhësit e tij (trashgimtarët). Po ashtu, në këtë nen është sepcifikuar edhe parimi i mos diskriminimit dhe dallimeve në baza gjinore, ashtu që asnjë dispozitë ku janë përdorur emrat mashkullor dhe femror duhet të përdoren dhe nënkuptohen anasjelltas pa diskriminim.

Në nenin 1480, përcaktohet se cilat të drejta mund të jenë objekt i trashëgimisë me theks se të drejtat pasurore që i takojnë trashëgimlënësit ashtu që këto të drejta mund të trashëgohen. Po ashtu, është rregulluar se edhe detyrimet e trashgimlënësit mund të trashëgohen.

Me nenin 1481, janë vendosur parimet themelore të barabarësisë në trashëgimi. Sipas këtij neni, të gjithë personat fizikë në kushte të njëjta, janë të barabartë në trashëgimi. Ky nen është me një rëndësi të veçantë, sepse ka vendosur standardin e barabrësisë që është me rëndësi për rrethana të Kosovës, veçanërisht barabarësinë në trashëgimi edhe për garatë. Duhet shtuar se ky parim ka ekzistuar edhe në ligjin në fuqi për trashëgimi. Në paragrafët tjerë, sqarohet se edhe fëmijët e lindur jashtë martese si dhe fëmijët e adoptuar, janë të barabartë me fëmijët e lindur në martesë sa i përket trashëgimisë. I adoptuari nuk mund të trashëgoj familjen biologjike dhe as familja nuk mund ta trashëgoj atë. Me këtë ligj është përcaktuar se shtetasit e huaj janë të barabartë me qytetarët e Republikës së Kosovës në lidhje me trashëgiminë, përveç nese me ligj të veçantë parashihet ndryshe. Në Qeveri është në proces hartimi i ligjit për shtetasit e huaj, andaj për këto

119


arsyeje është vendosur ky rregull, sepse me ligj të veçantë mund të parashihet ndonjë kufizim, mirëpo parimisht shtetasit e huaj janë të barabartë me shtetasit e Kosovës.

Me nenet 1482 deri 1488, rregullohen aspektet e fitimit të trashëgimit, ashtu që trashëgimia fitohet me vdekjen e trashëgimlënësit dhe si trashëgimlënës mund të jetë vetëm personi fizik. Pastaj, regullohet hapja e trashëgimisë, koha dhe vendi, marrëveshjet e pavlefshme për trashëgimi, zotësia për të qenë trashigimtarë e çdo pesoni fizik të lindur gjallë dhe fëmija ende i palindur por me kusht që të lindë i gjallë, bazat ligjore dhe testamentare të thirrjes në trashëgimi. Gjithashtu, me këto nene rregullohen disa aspekte të trashgimisë ligjore dhe trashëgimi nga autoritetet publike-komuna.

7. KAPITULLI 2 DHE 3 – TRASHËGIMIA LIGJORE


Me nenet 1489 deri 1498 është rregulluar trashëgimia ligjore dhe janë përcaktuar rendet ligjore të trashgimisë. Me këto nene përcaktohen 3 (tri) rende të trashëgimisë dhe në fund si trashëgimtarë është përcaktur autoriteti publik (komuna) në mungesë të trashëgimtarëve ligjor. Ky rregullim nuk ndryshon shumë në raport me ligjin në aktual fuqi për trashëgiminë, me disa përjashtime sa i përket të drejtës së bashkëshortëve nga bashkëjetesa, ku ndryshon koha e bashkëjetesës për tu thirrur në trashëgimi ashtu që është caktuar koha më e shkurtër e paraparë në nenin 1489.

7.2 PËRMBAJTJA DHE SHPJEGIMI I NENEVE

Me nenin 1489, është rregulluar në mënyrë parimore se cilët persona janë trashëgimtarë ligjor. Kështu si trashëgmtarë ligjor përcaktohen: fëmijët e trashëgimlënësit, të adoptuarit e tij dhe pasardhësit e tyre, bashkëshorti, prindërit, vëllëzërit e motrat dhe pasardhësit e tyre, gjyshi e gjyshja dhe pasardhësit e tyre. Me këtë nen janë vendosur edhe disa rregulla për bashkëshortët nga bashkëjetesa duke përcaktuar të drejtën e tyre në trashëgimi, nese asnjëri nuk ka martesë me persona të tjerë siç përcaktohet me Librin 4 për familjen. Kjo bashkësi është e njëjtë me të gjitha kushtet për martesë, por me dallimin vetëm se bashkëshortët nuk kanë lidhur martesë, pra nuk kanë kurorëzim, ashtu që asnjëri nuk duhet të ketë martesë të lidhur, por duhet kuptuar se nuk kanë as bashkëjetesë tjetër, përderisa me librin e familjes – libri 4, përcaktohet se ata duhet të jetojnë si çift me jetë të përbashkët, punë të përbashkët dhe karakter stabilteti dhe vazhdimësie, që i përgjigjet qëllimit të njëjtë sikur martesa.119 Për të trashëguar bashkëshorti nga bashkëjetesa duhet që kjo bashkëjetesë të ketë zgjatur 5 vite, kurse në raste kur nga kjo bashkëjetesë ka

119 Shih Libri 4 i Kodit Civil, neni 1164.

120


fëmijë, bashkëjetesa duhet të ketë zgjatur 3 vite. Ky është një ndryshim i cili është bërë me Ligjin për ndryshimin e Ligjit për trashëgiminë i shpallur në Gazeten Zyrtare 18 dhjetor 2018.120 Një zgjidhje e tillë është përfshirë edhe në nenin 1489 të Kodit Civil.

Thirrja e trashëgimtarëve në trashëgim bëhet sipas radhëve të përcaktuar me këtë Kod, duke filluar nga radha apo rendi i parë. Nese nuk ka persona si trashëgimtarë në rendin e parë, kalohet në rendin e dytë, pastaj të tretë e kështu me radhë deri te autoriteti publik (komuna). Është rregull se rendi më i afërt e përjashton rendin e trashëgimisë më të largët. Një rregullim të tillë të rendeve të trashëgimisë me përmbajtje të ngjashme, por me disa specifika e gjejmë edhe në kodet civile të vendeve tjera si p.sh., Kodin Civil Gjerman, Kodin Civil Francez, etj.121 Megjithatë, ky Libër e ruan edhe të drejtën e trashëgimisë siç ka qenë deri me tani në Kosovë, por duke respektuar barabarësinë e të gjithë trashëgimtarëve dhe siguruar të drejtat e tyre në trashëgimi.

Me nenin 1490 është përcaktuar rendi i parë i trashëgimisë ashtu që trashëgimtarë të rendit të parë janë fëmijët e trashëgimlënësit dhe bashkëshorit/ja. Trashëgimtarët e rendit të parë trashëgojnë në pjesë të barabarta.

Me nenin 1491 është rregulluar e drejta e përfaqësimit në trashëgimi. Sipas kësaj të drejte apo rregulli - nëse ka vdekur fëmija i trashëgimlënësit, para se të vdes vet trashëgimlënësi, do ta trashëgojnë atë, fëmijët e trashëgimtarit të vdekur derisa ka persona në atë vijë. Pra, trashëgojnë nipërit dhe mbesat, fëmijët e tyre e kështu me radhë derisa ka persona në atë vijë të gjakut.

Me nenet 1492 dhe 1493 rregullohet rendi i dytë i trashëgimisë. Në rendin e dytë trashëgon bashkëshorti/ja dhe prindërit e trashëgimlënësit. Pjesët janë të barabarta, ½ bashkëshorti/ja dhe ½ prindërit së bashku. Në nenin 1492, paragrafi 5, është një rregull specifik sepse parasheh trashgimin vetëm nga bashkëshorti nëse trashëgimlënësi nuk ka prind dhe nuk kanë lënë as pasardhës (vëllezer dhe motra me pasardhësit e tyre). Vëllezërit dhe motrat, thirren në trashëgimi vetëm nese nuk ka prind, nëse edhe vëllezërit dhe motrat kanë vdekur, trashëgojnë pasardhësit e tyre. Kjo thirrje në trashëgimi bëhet sipas të drejtës së përfaqësimit, që nënkupton se pasardhësit e personit të vdekur që duhet të trashëgoj, vijnë apo thirren në trashëgim në vend të tij. Me nenin 1494 është regulluar çështja e trashëgimisë kur ka vdekur njëri prind pa pasardhës. Sipas këtij neni, pjesa e tij i shtohet pjesës së prindit tjetër me pasardhësit e tij. Kjo quhet dryshe e drejta e shtimit.

120 Shih Ligji nr. 06/l-008, për ndryshimin dhe plotësimin e ligjit nr. 2004/26 për trashëgiminë në Kosovë, Gazeta Zyrtare e Republikës së Kosovës, nr. 22/18 dhjetor 2018.121 Shih Kodi Civil Gjerman (1900), me ndryshimet e mëvonshme, nenet 1923 – 1931, Kodi Civil Francez, nenet 731-740.

121


Me nenet 1495, 1496, dhe 1497 është rregulluar rendi i tretë i trashëgimit. Në rendin e tretë të trashëgimit kalohet kur nuk ka trashëgimtarë në rendin e dytë. Në rendin e tretë bëjnë pjesë gjyshi dhe gjyshet me pasardhësit e tyre. Kështu, në këtë rend kemi gjyshërit nga trungu i nënës dhe gjyshërit nga trungu i babait. Nese gjyshërit kanë vdekur, trashëgojnë pasardhësit e tyre derisa ka pasardhës në të dy trungjet. Ndarja e pasurisë trashëgimore bëhet në 2 pjesë, pra ½ trashëgojnë gjyshërit nga trungu i atit, dhe ½ gjyshërit nga trungu i nënës. Gjyshërit e të njëjtit trung trashëgojnë në mënyrë të barabartë. Me nenin 1497, është specifikuar se në rast kur nuk ka gjyshër nga një trung dhe nuk kanë lënë pasardhës, kjo pjesë i shtohet pjesës së gjyshërve nga trungu tjetër.

Me nenin 1498, rregullohet trashëgimia nga ana e autoriteteve publike. Sipas këtij neni, nëse nuk ka trashëgimtarë sipas rendeve ligjore të trashëgimisë pra, sipas testamentit, dhe pas rendit të tretë, pasuria e trashëgimlënësit trashëgohet, apo kalon në pronësi të autoritetit publik. Në këtë rast thirret në trashëgim Komuna, ku trashëgimlënësi ka pasur vendbanimin ose vendqëndrimin e tij të fundi. Ndërsa kur ka paluajtshmëri, trashëgon komuna në territorin e së cilës ndodhet paluajtshmëria.

8. KAPITULLI 4 – DISPOZITA TË VEÇANTA PËR DISA TRASHËGIMPTARË


Në këtë kapitull janë disa nene nga 1499 deri 1506, të cilat parashohin drejtat të veçanta të trashëgimisë për disa persona. Këta persona: fëmijët, të adoptuarit dhe bashkëshorti/ja që fitojnë të drejta dhe kanë përparësi në marrjen dhe llogaritjen e disa sendeve të veçanta në pasurinë e tyre trashëgimore.


Me nenet 1499-1501, është rregulluar trajtimi i barabartë i fëmijëve në trashëgimi. Këtu bëhet fjalë për trashëgiminë e barabartë të fëmijëve martesor dhe atyre të lindur jashtë martese por që është njohur atësia dhe amësia me vendim të gjykatës. Këta fëmijë janë të barabartë në trashëgimi dhe trashëgojnë në pjesë të barabarta. Gjithashtu, në këto nene rregullohet edhe e drejta në trashëgimi e fëmijëve të adoptuar. Sipas nenit 1500, fëmijët e adoptuar janë të barabartë në trashëgimi njëjtë sikur fëmijët biologjik.

Me nenet 1502 deri te neni 1505, është rregulluar e drejta e veçantë e bashkëshorti/es dhe trashëgimtarëve në sendet shtëpiake, si dhe e drejta e bashkëshortit/es në banesë si e drejtë e banimit si dhe veçimi i pasurisë së tij/saj që i takon sipas martesës nga pasuria e përbashkët. Sipas nenit 1502, bashkëshorti/ja dhe trashëgimtarët e trashëgimtarët të cilët kanë jetuar në një

122


shtëpi me trashëgimlënësin, kanë të drejtë t’i trashëgojnë sendet e shtepisë si mobilje, ose orendi të ngjshme shtëpiake, përveç nese kanë vlerë të konsiderueshme. Bashkëshorti dhe trashëgimtarët e tjerë e fitojnë të drejtën e bashkëpronësisë në pjesë të veçanta në këto sende të veçuara. Këtu i jepet përparësi këtyre personave që t’i veçojnë këto sende nga pasuria trashëgimore, por me kusht që nuk kanë vlerë të lartë. Në nenin 1503, është një risi në të drejtën e trashëgimisë, ashtu që ky nen i jap të drejtën e banimit bashkëshortës/it në banesen ose shtëpinë e përbashkët bashkëshortore derisa të vdes ose të ri-martohet. Pra, sipas këtij neni, gjithmonë bashkëshorti/ja e trashëgimlënësit duhet ta kenë të drejtën e banimit në këtë shtëpi ose banesë. Kjo nuk e cenon të drejtën për të trashëguar edhe pasuri tjetër të trashëgimlënësit. Nëse objekti i banimit shitet ose tjetërsohet në ndonjë mënyrë tjetër, duhet t’i sigurohet e drejta e banimit bashkëshortit/es. Sipas nenit 1504, bashkëshorti pasjetues ka të drejtë që të ndajë, ndryshe veçojë pasurinë e vet që i takon nga pasuria e përbashkët martesore dhe kjo, pasuri nuk hynë në trashëgimi. Kjo pasuri i takon bashkëshortit sipas dispozitave të Librit 4 të familjes si pjesë e pasurisë së përbashkët. Përveç kësaj pjese, bashkëshorti/ja e ka edhe pjesën e trashëgimisë sipas librit të trashëgimisë siç rregullohet me rendet e trashëgimisë.

Me nenin 1505 rregullohet shuarja–përfundimi i të drejtës së trashëgimisë për bashkëshortin. Bashkëshorti nuk do të ketë të drejtën e trashëgimisë nese është anuluar martesa ose është shkurorëzuar. Gjithashtu, bashkëshorti nuk do ta ketë të drejtën në trashëgimi nese janë përmbushur kushtet për shkurorëzim dhe për këtë ka paraqitur padi ose ka dhënë pëlqim për shkurorëzim. Kjo e drejtë pushon edhe kur janë përmbushur kushtet për anulimin e martesës dhe ka paraqitur padi për anulim.

Me nenin 1506, rregullohet bartja e detyrimeve të ushqimisë te trashëgimtarët. Sipas këtij neni, detyrimet që kishte trashgimlënësi për detyrime ushqimi, këto detyrime do të kalojnë në trashëgimi, dhe trashgimtarët si dhe legatarët janë të detysuar të përmbushin detyrimin e ushqimit ndaj personave që kanë nevojë për ushqimi.

9. KAPITULLI 5 – TRASHËGIMTARËT E DOMOSDOSHËM


Nenet 1507 deri në nenin 1523 janë dispozitat që rregullojnë të drejtën e trashgimtarëve të domosdoshëm të cilet caktohen sipas ligjit. Me këto nene është përcaktuar rrethi i personave që konsiderohen trashëgimtarë të domosdoshëm, pjesa e domosdoshme e trashëgimisë, zvogëlimet e disponimeve me testament me të cilat janë cenuar pjesët e domosdoshme dhe e drejta e kërkesës për trashëgimtarët e domosdoshëm. Pra, Libri 5 i trashëgimisë, i siguron rrethin e

123


personave që do të jenë trashëgimtarë ligjor të domosdoshëm dhe do të trashëgojnë pasurinë trashëgimore një pjesë të saj varësisht në cilin rend të trashëgimisë janë, në rendin e parë, të dytë apo të tretë. Trashëgimlënësi nuk mund ta cenoj këtë pjesë të domosdoshme me testament, përveç nese me arsyeje ligjore i ka përjashtuar nga trashëgimia me testament.


Me nenin 1507 përcaktohet rrethi i personave që e kanë statusin e trashëgimtarëve të domosdoshëm. Me këtë nen trashëgimtarë të domosdoshëm janë: pasardhësit e trashëgimlënësit, të adoptuarit e tij dhe pasardhësit e tyre, prindërit dhe bashkëshorti i tij. Gjyshërit e trashëgimlënësit, motrat dhe vëllezërit e trashëgimlënësit janë trashëgimtarë të domosdoshëm vetëm nëse janë plotësisht të paaftë për punë dhe nuk kanë mjete për jetesë. Ndërsa, me nenin 1508 përcaktohet se bashkëshortët nga bashkëjetesa vlen rregulli se do të jenë trashëgimtarë të domosdoshëm nëse kanë jetuar bashkërisht 5 vite, ndërsa kur kanë fëmijë të ketë zgjatur bashkëjetesa 3 vite. Me nenin 1509 përcaktohet pjesa e domosdoshme dhe ajo llogaritet në rendin e parë, pasardhësit e trashëgimlëmësit dhe bashkëshorti/ja trashëgojnë 1/2, ndërsa trashëgimtarët e tjerë trashëgojnë si pjesë e domosdoshme 1/3 e pasurisë trashëgimore.

Me nenin 1510 deri 1523, janë dispozitat që rregllojnë mënyren e llogaritjes së pjesës së domosdoshme, ku së pari bëhet llogaritja dhe inventarizimi i pasurisë dhe borxheve, zbritja e borxheve dhe përpjestimi me pasurinë trashëgimore. Nese është cenuar pjesa e domosdoshme përcakohet se si do të bëhet llogaritja e dhuratave që ka marrë një trashëgimtar. Këto dhurata do të llogariten në pjesën e domosdoshme të tij. Po ashtu, me këto nene është rregulluar edhe mënyra se si do të prishet testamenti nese me testament është cenuar pjesa e domosdoshme. Kështu, bëhet kthimi i të gjitha dhuratave dhe disponimeve që janë bërë me testament duke përfshirë edhe legun. Radha e kthimit të dhuratave fillon nga dhuratat e fundit dhe derisa të plotësohet pjesa e domosdoshme e trashëgimisë. Kërkesa për zvogëlimin e disponimeve me testament bëhet në afat prej 3 vitesh nga shpallja e testamentit. Ndërsa, kthimi i dhuratave mund të kërkohet në afat prej 3 vitesh nga vdekja e trashëgimlënësit ose nga dita kur vendimi për shpalljen për të vdekur ka marrë formen e prerë.

10. KAPITULLI 6 – LLOGARITJA E DHURIMEVE DHE E LEGËVE NË PJESËN TRASHËGIMORE


Me nenet 1524 deri 1534 përfshihen dispozitat ligjore me të cilat rregullohet mënyra e llogaritjes së të gjitha dhurimeve ose legëve që kanë marrë trashëgimtarët e domosdoshëm. Kjo pasuri llogaritet në pjesën e tyre të domosdoshme nëse janë marrë gjatë 10 viteve të fundit. Po ashtu, me këto nene përcaktohen edhe mënyrat e llogaritjes së pjesëve të trashëgimtarëve të cilët janë përjashtuar nga trashëgimi. Këto nene nuk ndryshojnë në përmbajtje nga ligji i trashëgimisë në

124


fuqi, mirëpo ka sqarime dhe plotësim i gjuhes ligjore, precizim i dispozitave dhe eliminimi i dykuptimeve. Risi është se është vendosur afati 10 vjeçar i llogaritjes së dhuratave dhe legëve në pjesën e domosdoshme, që kanë marrë trashëgimtarët e domosdoshëm gjatë 10 viteve të fundit.


Me nenin 1524 është përcakura mënyra e llogaritjes së dhurimeve në pjesën e trashëgimisë. Çdo trashëgimtari ligjor i llogaritet në pjesën trashëgimore çdo gjë që ka marrë dhurim nga trashëgimlënësi në çfarëdo lloj mënyre. Është një specifikë se nëse dhurimi është bërë prej më shumë se dhjetë vjet para vdekjes së trashëgimlënësit, ai nuk merret parasysh. Ndërsa, fitimet nga dhurimi të bëra deri në vdekjen e trashëgimlënësit nuk merren parasysh. Po ashtu, në këtë nen parashihet edhe përjashtimi se nëse trashëgimlënësi ka deklaruar në testament ose nga rrethanat e rastit kuptohet se dhuratat nuk do të llogariten në pjesën e domosdoshme.

Me nenin 1525, parashihet llogaritja e legut në pjesën e trashëgimisë së trashëgimtarit. Legu nuk do të llogaritet në pjesën e trashëgimtarit nëse me testament trashëgimlënësi e ka deklaruar këtë. Me nenin 1526, përcaktohet llogaritja e dhurimeve dhe neneve, ashtu që trashëgimtarët e tjerë marrin të njëjten vlerë të legut dhe dhurimeve. Pjesa e mbetur ndahet sërish në mënyrë proporcionale.

Me nenet 1527 -1534 janë rregullat që tregojnë se si do të bëhet llogaritja e dhurimeve dhe legut për trashëgmtarët që kanë hequr dorë, ashtu që këta trashëgimtarë i mbajnë dhurimet dhe legun. Po ashtu, në këto nene janë rregullat për mbajtjen e trashëgimtarit, dhuratat e rëndomta, etj.

11. KAPITULLI 7 – TRASHËGIMIA SIPAS TESTAMENTIT


Me këtë kapitull janë përfshirë dispozitat ligjore me të cilat rregullohet trashëgimia me testament. Këto nene rregullojnë kuptimin e testamentit, formen e testamentit, mëyren se si do të interpretohen dispozitat e testamentit, etj. Duhet shtuar se me këto dispozita është përcaktuar se testamenti mund të bëhet edhe te Noteri.


Me nenet 1535 deri 1557, në mënyrë te detajuar janë rregulluar, kuptimi i testamentit, kushtet e përgjithshme për vlefshmërinë e testamentit, aftësia e personave fizik për të bërë testament në moshën madhore 18 vjet, dhe përjashtimisht në moshen 16 vjet nese janë emancipuar me lidhjen

125


e martesës. Me këto nene rregullen edhe rastet kur testamenti është i pavlefshëm dhe mund të anulohet.

Gjithashtu, me nenet 1540 dhe 1541 rregullohen format e testamentit si: testamenti i shkruar nga vetë trashlgimlënësi (holografik) kushtet që duhet t’i përmbajë, testamenti me shkrim në praninë e dëshmitarëve.

Me nenet 1542 dhe 1543 rregullohet testamenti i bërë në praninë e gjyqtarit ose noterit . Këto nene sjellin risi sepse tani testamenti mund të bëhet edhe para noterit. Gjithashtu, sipas nenit 1542, gjykata dhe noteri duhet të ruajnë testamentin dhe për këtë krijohet dhe regjistri i testamenteve.

Nenet 1545 – 1552 janë nenet që rregullojnë, deshmitarët në testament, dispozitat e pavlefshme të testamentit nëse janë në dobi të gjyqtarit, noterit ose dëshmitarëve, testamenit me gojë, kontestimi i formes së testamentit, të provuarit e testamentit të zhdukur ose harruar, etj. Me nenet 1553-1557 rregullohet përmbajtja e testamentit, mënyra se si janë caktuar pjesët për trashëgimtarët testamentar, legu në testament, interpretimi i testamenti, etj. Në mënyrë të detajuar janë rregulluar të gjitha aspektet e trashëgimit me testament dhe me këto dispozita ka një qartësi edhe për mënyren se si do të kuptohen më lehtë gjatë zbatimit.

12. KAPITULLI 8 DHE 9– LEGU DHE EKZEKUTIMI I LEGUT


Me kapitullin 8 janë përfshirë dispozitat ligjore me të cilat rregullohet legu në trashëgimi. Me nenet 1558 -1567, janë dispozitat që rregullojnë mënyren e lënies së legut, definicionin e legut, detyrimin e personit për ekzekutimin e legut, legu në dobi të institucioneve, zvogëlimet e legut dhe detyrimet, shuarja e legut, etj. Ky kapitull është strukturuar ashtu që dispozitat e përseritura dhe të paqarta janë fshirë, si dhe ka një qartësi të kuptimit të tyre. Këto dispozita nuk ndryshojnë në përmbajtje nga Ligji i trashëgimisë në fuqi.122 E veçantë e këtyre rregullave është se testamenti mund të bëhet edhe para noterit dhe ekzekutuesi i legut po ashtu mund të caktohet nga noteri nëse nuk është caktuar nga trashëgimlënësi me testament. Nga ekspertët, grupet punuese, gjytarët, avokatët dhe noterët, si dhe diskutimet publike nuk ka pasur vërejtje për këto dispozita ligjore gjatë zbatimit të tyre në praktikë të ligjit në fuqi. Me kapitullin 9, janë përfshirë dispozitat ligjore me të cilat rregullohet ekzekutimi i legu në trashëgimi. Nenet 1568 -1572, janë dispozitat që rregullojnë mënyren se si do të ekzekutohet legu.


122 Shih LT, nenet 92-106.

126


Me nenet 1558, 1559 dhe 1560, rregullohet definicioni dhe përmbajtja e legut që është një e drejtë që trashëgimlënësi e len me testament një personi të caktuar duke i urdhëruar trashëgimtarin/et ose personat e tjerë që nga pasuria që trashëgojnë të ia bartin sendin e caktuar personit që quhet Legatar. Pasuria ose e drejta apo dobia që fiton ky personi quhet Leg. Leg mund të jetë edhe ndonjë veprim në favor të Legatarit, falje e borxhit ose ndonjë përfitim nga heqja dorë nga veprimi i caktuar. Përmbajtja esenciale e legut është ashtu që pesoni i quajtur Legatar fiton ndonjë dobi përmes trashëgimit me testament. Me këto nene përcaktohet personi i detyruar që duhet ta dorëzoj legun sipas urdhërit që i është lënë në testament.

Me nenin 1561, përcaktohet se legu mund t’i mbetet edhe një institucioni publik dhe trashëgimënësi me testament do ta përcaktojë edhe qëllimin për të cilin mund të përdoret kjo pasuri. Me nenet 1562, 1563, 1564, është rregulluar mënyra se si do të ekzekutohet legu nga trashëgimtarët ligjor, nëse trashëgimlënësi nuk e ka caktuar me testament ekzekutuesin e legut. Kështu, këto dispozita janë mjaft të sqaruara dhe të kuptueshme edhe sa i përket mënyres se si do të zbatohen.

Me nenet 1565, 1566, 1567, rregullohet mënyra e shuarjes së legut duke paraparë edhe parashkrimin e kërkesës për të kërkuar legun në afat 1 vit nga dita kur merret vesh për legun, dhe më së largu në afat 3 vite nga dita kur ka ekzistuar mundësia për të kërkuar ekzekutimin e legut.

Me nenet 1568 – 1572, rregullohet ekzekutimi i legut, detyrat e ekzekutuesit, llogaritja dhe shpërblimi i ekzekutuesit, dhe ekzekutuesi i caktuar nga gjykata dhe noteri.

13. KAPITULLI 10 – REVOKIMI I TESTAMENTIT


Me këtë kapitull janë përfshirë rregullat sipas të cilave mund të revokohet testamenti të përmbledhura në nenet 1573, 1574, 1575. Ky kapitull nuk paraqet ndonjë risi në raport me rregullimin që është në ligjin e trashëgimisë në fuqi.123


Me nenet 1573 -1575, ëstë rregulluar mënyra se si mund të revokohet testamenti plotësisht ose pjesërisht, mënyra e dhënies së deklaratës së revokomit ose asgjësimi, ndryshimi i testamentit, disponimet me sendet e lëna me testament, etj. Dispozitat janë mjaft të sqaruara dhe nuk paraqesin ndonjë risi në raport me ligjin në fuqi.

14 KAPITULLI 11 – PADENJËSIA DHE PËRJASHTIMI I TRASHËGIMTARËVE TË DOMOSDOSHËM NGA TRASHËGIMI

123 Shih LTK, nenet 107-109.

127



Në kapitulli 11 janë rregulluar aspekte të padenjësisë dhe përjashtimit nga trashëgimi i trashëgimtarëve të domosdoshëm. Për disa shkaqe që parashihen me nenet 1576-1584, rrethanat kur një ose disa trashëgimtarë mund të shpallen të padenjë për trashëgimi për shkak se kanë kryer vepra penale, kallzime penale të rreme ose mashtrime, etj. Po ashtu, me këtë kapitull rregullohen edhe rrethanat kur një ose disa trashëgimtarë nuk janë kujdesur për trashgimlëmësin ose kanë kryer veprime tjera të ndaluara (vepra penale ndaj tij ose familjes si dhe mos-respekt) që sipas këtij kapitulli merren si rrethana për t’i përjashtuar nga trashëgimi përmes testamentit. Ky kapitull rregullon dy rrethana. 1) padenjësinë të cilën e konstaton sipas detyres zyrtare gjykata ose noteri, dhe 2) përjashtimin nga trashëgimia të cilën e bënë me testament trashëgimlënësi.


Me nenet 1576-1579, janë rregulluar rrethanat të cilat një trashëgimtar e bëjnë të padenjë për të trashëguar. Kështu, me nenin 1576 tregohet se çka është padenjësia, ndërsa me nenin 1577 janë përcaktuar shkaqet për të cilat një trashëgimtarë mund të konsiderohet i padenjë për trashëgimi si p.sh, vrasja, tentim vrasja e trashëgimlënësit, bashkëshortes/it ose fëmijëve, kallzime ose dëshmi të rreme, ose me mashtrim, dhunë , kanosje e ka shtyrë trashëgimlënësin që të bëjë testament, etj. Për padenjësi kujdeset edhe ex-officio gjykata ose noteri, varësisht te cili organ është filluar procedura e trashëgimisë.

Me nenet 1580-1584, është rregulluar përjashitimi nga trashëgimi i një ose disa trashëgimtarëve. Përjashtimin e bën vet trashëgimlënësi përmes testamentit duke u thirrur në rrethana të caktuara. Rrethanat mund të jenë si: mos kryerja e ndonjë detyrimi ligjor, shkaqe morale, veprat penale, etj. Por këto shkaqe duhet t’i cek trashëgimlënësi në testament. Përjashtimi mund të jetë i plotë ose i pjesshëm.

15. KAPITULLI 12 – KREDITORËT E PASURISË


Me këtë kapitull janë vendosur dispozitat ligjore që rregullojnë çështjen e borxheve ose ndryshe të drejtat e kreditorëve të pasurisë trashëgimore. Sipas këtyre dispozitave, trashëgimtarët janë të detyruar për borxhet e trashëgimlënësit në proporcion me pasurinë trashëgimore që e kanë pranuar. Ky kapitull me disa nene ka specifikuar edhe të gjitha llojet e borxheve dhe shpezimeve si dhe të drejtat dhe detyrat e legatarëve.


128


Nenet 1585-1589, e rregullojnë në mënyrë sepcifike trashëgimin e borxheve. Me nenin 1585 rregullohet se çka është borxhi në trashëgimi, llojet e detyrimeve dhe shpenzimeve tjera dhe mënyra e ndarjes. Me nenin 1586 rregullohet përgjegjësia e legatarit për borxhet e trashëgimlënësit, neni 1587, rregullon legun e lënë kreditorit, me të cilin edhe sqarohet se a ka qenë qëllimi i tastatorit të përmbush detyrimin apo diçka tjetër. Ndërsa me nenin 1588, është rregulluar përparësia e kërkesave të kreditorëve të tastatorit (trashëgimlënësit), në raport me legatarët. Me nenin 1589 është rregulluar e drejta e veçimit të pasurisë trashëgimore e cila është e nevojshme për të mbuluar/paguar kërkesat e kreditorëve të trashëgimlënësit.

16. KAPITULLI 13 – KALIMI I PASURISË TRASHËGIMORE TE TRASHËGIMTARËT


Me kapitullin e 13 janë përfshirë dispozitat që rregullojnë mënyren dhe procedurën se si kalohet (bartet) pasuria trashëgimore nga trashëgimlënësi në trashëgimtarë. Me nenet e këtij kapitulli rregullohet hapja e trashëgimisë, pra qe nga vdekja e trashëgimlënësit ose shpallja për të vdekur, si trashëgohet në rast të vdekjes së njëkohshme të disa personave, thirrja në trashëgim, heqja dorë nga trashëgimia, etj. Këto dispozita janë bërë më të kuptueshme dhe rregullohet mënyra se si thirren trashëgimtarët, njoftimi me të drejtat e tyre, njoftimi dhe një transparencë më e madhe për informimin e të drejtave të trashëgimtarëve që heqin dorë nga trashëgimia, etj.


Me nenet 1590 -1595, është rregulluar momenti kur fillon ose ndryshe mund të hapet trashëgimia. Sipas neni 1590 trashëgimia hapet me vdekjen e trashëgimlëmësit ose shpalljen e tij për të vdekur. Në rastin kur shpallet personi i vdekur, si datë e vdekjes merret data kur vendimi i gjykatës me të cilin shpallet personi i vdekur, merr formen e prerë ose nëse nga vendimi del se është caktuar ndonjë datë tjetër (neni 1591). Me nenin 1592, rregullohet trashëgimi në rast të vdekjes së njëkohshme të disa personave. Është sepecifikuar se në rastet e këtilla, ‘’nëse dy ose më shumë persona vdesin në të njëjtin aksident, ose nëse nuk është e njohur cila është radha kronologjike e vdekjes, asnjëri prej tyre nuk do të konsiderohet i gjallë në çastin e hapjes së trashëgimisë’’. Nëse dihet momenti kohor i vdekjes, personat që kanë vdekur më pas i trashëgojnë personat që kanë vdekur më parë. Me nenet në vijim rregullohet: neni 1593, rregullohet trashëgimia në rast të trashëgimtarëve të panjohur; neni 1594 - kujdestaria për trashëgimtarët e panjohur; neni 1595- kujdestari i pasurisë trashëgimore,

Me nenet 1596 - është rregulluar heqja dorë nga trashëgimia. Me këto dispozita ka mbetur mundësia e heqjes dorë nga trashëgimia edhe pse ka pasur shumë diskutime në grupet punuese që kjo e drejtë të kufizohet. Megjithatë, duke u bazuar edhe në Kodet Civile të vendeve tjera, heqja dorë nga trashgimia është e drejtë e secilit trashëgimtarë. Por me nenin 1597, është rregulluar forma në bazë të së cilës një trashëgimtar mund të heqë dorë nga trashëgimi. Është

129


theksuar se : ‘’Gjykata apo noteri do të lexojë deklaratën dhe të shpjegojë pasojat e saj trashëgimtarit që heq dorë. Gjykata apo noteri sigurohet që trashëgimtari që heq dorë e kupton këtë dhe se ai me vullnet vendos për të dhënë deklaratën’’. Deklarata e heqjes dorë duhet të bëhet në fomen me shkrim para gjyqtarit ose noterit dhe pasi të verifikohet deklarata duhet të nënshkruhet. Një ndryshim esencial është në nenin 1600, ku në rast të heqjes dorë nga trashëgimi, në dobi të vetëm një trashëgimtari, kjo konsiderohet si cedim i trashëgimisë. Ndërsa me paragrafin 3 të nenit 1600 është specifikuar se cedimi e ka statusin e dhuratës. Pra, kjo nënkupton se kjo mënyrë nuk konsiderohet si heqje dorë por si cedim i pjesës trashëgimore te një trashëgimtar dhe që ky cedim e ka statusin e dhuratës, ashtu që i nënshtrohet të gjitha rregullave për kontratën mbi dhuratën që rregullohet me Librin 2 - detyrimet.

Me nenin 1601, është rregulluar efekti i heqjes dorë nga trashëgimia që ende nuk është hapur. Kështu që, një deklaratë e heqjes dorë para hapjes së trashëgimisë nuk ka kurrfarë efekti ligjor.

Me nenet 1602- 1607 rregullohet pamundësia e revokimit të heqjes dorë. Mirëpo, duhet thënë se dallohet revokimi nga anulimi, sepse deklarata mund të kërkohet të anulohet nëse është dhënë me mashtrim, lajthim, dhunë, kanosje. Po ashtu, është rregulluar edhe mënyra se si do të shpërndahet pjesa e trashëgimtarit që heqë dorë nga trashëgimia, etj. 17. KAPITULLI 14 – DISPOZITAT KALIMTARE DHE PËRFUNDIMTARE


Me kapitullin 14, rregullohen disa çështje kalimtare e të cilat i referohen të gjitha librave të Kodit Civil, veç e veç. Është zgjedhur modeli që në fund të Kodit, respektivisht pas Librit 5, të vendosen dispozitat kalimtare dhe përfundimtare për të gjtha Librat e Kodit. Dispozitat kalimtare kanë për qëllim që të ruajnë zbatimin e disa dispozitave -neneve të ligjit që ka qenë në fuqi edhe pas hyrjes në fuqi të Kodit Civil, por për një periudhë të caktuar kohore. Kjo bëhet me qëllim që të njoftohen qytetarët për institutet ose ndryshimet e reja në disa marrëdhënie juridike civile dhe për të cilat kërkohet më shumë kohë për ndryshim, andaj dhe referohet që të vazdoj së zbatuari ligji i vjetër për një kohë të caktuar dhe për çështje të caktuar. Po ashtu, me dispozita kalimtare sqarohet se me cilin ligj rregullohen marrëdhëniet juridike-civile të cilat kanë filluar ose janë krijuar para hyrjes në fuqi të Kodit Civil dhe janë në vazhdim.


Dispozitat kalimtare për librin e dytë- detyrimet, janë rregulluar me nenet 1608-1611. Me këto nene sqarohet relacioni i marrëdhënieve juridike deyrimore të krijuara para hyrjes në fuqi të Kodit, zbatimi i disa neneve të Ligjit për marrëdhëniet e detyrimeve si dhe disa kontrata.

130


Dispozitat kalimtare për librin e tretë - pronësia dhe të drejtat sendore, janë rregulluar me nenet 1612-1622. Me këto dispozita ligjore, janë rregullar shumë situata të fitimit dhe humbjes së të drejtave pronësore, paraqitja e kërkesave për marrëdhëniet pronësore të cilat janë krijuar para hyrjes në fuqi të Kodit, etj.

Dispozitat kalimtare për librin e katërt – familja, janë rregulluar me nenet 1613-1625. Me këto dispozita rregullohet në veçanti, shfuqizimi i ligjit të familjes, si dhe mënyra e zgjidhjes së pronësisë së përbashkët në martesë dhe bashkëjetesë që është fituar para hyrjes në fuqi të kodit.

Dispozitat kalimtare për librin e pestë – trashëgimia, janë rregulluar me nenet 1626-1631. Me këto nene është rregulluar se dispozitat e kodit vlejnë për trashëgiminë në rast të vdekjes pas hyrjes në fuqi të kodit, por edhe për disponimet me pasurinë para dhe pas hyrjes në fuqi të kodit. Gjithashtu, vlen të theksohet se me këto dispozita rregullohet edhe trashëgimia e bashkëshortëve që kanë jetuar në bashkëjetesë më pak se 10 vite e që i nënshtrohen rregullave të këtij kodi. Me këto nene, po ashtu, rregullohen edhe çështjet pronësore edhe efektet trashëgimore për pasurinë e krijuar në bashkësi ku jetojnë më shumë anëtarë të familjes-bashkësia e gjerë familjare, dispozitat procedurale, raporti me të drejtën private ndërkombëtare dhe çështje tjera.

Hyrja në fuqi - me nenin 1632 - rregullohet hyrja në fuqi e Kodit Civil. Sipas kësaj dispozite, Kodi Civil hynë në fuqi 1 (një) vit pas shpalljes në Gazeten Zyrtare të Republikës së Kosovës. Ky afat prej një viti është vendosur me qëllim që sistemi i drejtësisë por edhe qyterarët të vetëdisohen për ndryshimet ligjore që i sjell kodi civil.

131

Documents

civilcode-kosovo.orgcivilcode-kosovo.org/.../uploads/2019/07/Memorandum.docx · Web viewQëllimi i këtij dokumenti shpjegues është informimi i komunitetit të juristëve, institucioneve