Cnc Frezede Programlama

T.C.

MLL ETM BAKANLII

MAKNE TEKNOLOJS

CNC FREZEDE PROGRAMLAMA

Ankara, 2013

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir.

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.

PARA LE SATILMAZ.

i

AIKLAMALAR .................................................................................................................... ii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3 1. CNC FREZEDE PROGRAMLAMA ................................................................................... 3

1.1. CNC Program Yaps .................................................................................................... 4 1.1.1. Giri Blmnn Aklanmas (%, $, vb.) ............................................................ 5 1.1.2. Teknolojik Bilgiler ( F, S, T, G90, G91, G17, G28, G56, G20, G21 v.b. ) ........... 6 1.1.3. Geometrik Bilgiler (G0, G1, G2, G3, I, J, K) .................................................... 7 1.1.4. Yardmc Kodlar ve Program Sonu Aklamas (M02, M30 ) ......................... 12

1.2. CNC Frezede Satr Yaps ........................................................................................... 12 1.2.1. Satr Numaras (N01, N02) .............................................................................. 13 1.2.2. Adresler (G ve M Kodlar) .................................................................................. 13 1.2.3. Satr Sonu (;) ........................................................................................................ 15

1.3. CNC Frezede Koordinat Sistemleri ............................................................................ 15 1.3.1. Koordinat Sistemi ............................................................................................ 15 1.3.2. Tezgh Koordinat Sistemi ................................................................................... 17

UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 20 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 22

RENME FAALYET2 .................................................................................................. 24 2. CNC FREZEDE MUTLAK PROGRAMLAMA YAPMA (G90) ..................................... 24

2.1. Mutlak Programlama Mant ..................................................................................... 24 2.2. Elle Programlama Yapma ........................................................................................... 26 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 29 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 31

RENME FAALYET3 .................................................................................................. 33 3. CNC FREZEDE ARTILI PROGRAMLAMA YAPMA (G91)....................................... 33

3.1. Artl Programlama Mant ...................................................................................... 33 3.2. Elle Programlama Yapma ........................................................................................... 34 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 36 LME VE DEERLEN ................................................................................................. 39

MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 41 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 43 KAYNAKA ......................................................................................................................... 48

NDEKLER

ii

AIKLAMALAR ALAN Makine Teknolojisi

DAL/MESLEK Bilgisayarl Makine malat

MODLN ADI CNC Frezede Programlama

MODLN TANIMI CNC frezeleme ilemlerini yapabilme ile ilgili bilgi ve becerilerin kazandrld bir renme materyalidir.

SRE 40/24

N KOUL Alan ortak derslerini alm olmak

YETERLK CNC freze tezghnda program yapmak

MODLN AMACI

Genel Ama Bu modl ile uygun ortam ve ara gereler salandnda CNC frezede programlama yapabileceksiniz.

Amalar 1. CNC frezede programlama yapabileceksiniz. 2. CNC freze tezghlar iin mutlak programlama

yapabileceksiniz.

3. CNC freze tezghlar iin artl programlama yapabileceksiniz.

ETM RETM ORTAMLARI VE

DONANIMLARI

Ortam: CNC laboratuvar Donanm: CNC freze, bilgisayar, ders kitab

LME VE DEERLENDRME

Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz. retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test, doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.) kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek sizi deerlendirecektir.

AIKLAMALAR

1

GR

Sevgili renci,

Makine imalatlnda gnmz teknolojisi ba dndrc bir hzla ilerlemektedir. Gelien teknolojiye yetiebilmek ve ona ayak uydurmak zorundayz. Piyasayla rekabet edebilmemizin tek art budur.

Onlarca yl nce niversal tezghlarda saatlerce uraarak rettiimiz bir makine parasnn retimini artk bilgisayar destekli takm tezghlar sayesinde dakikalara sdrabilmekteyiz.

CNC freze tezghlar gnmzde en ok kullanlan takm tezghlardr. Hassasiyet, ekonomiklik, gvenilirlik ve zaman bakmnda stnlkleri ok fazladr.

Sizlere bu modl ierisinde Trkiyede en ok kullanlan FANUC ve SIEMENS kontrol sistemlerini anlatacaz. Bu modl ile CNC freze tezghlarnda basit olarak mutlak ve artl programlama yntemlerini reneceksiniz. Bu modllerin devamn da alarak CNC frezede en karmak paralar bile programlayabileceksiniz. Bylece makine ve metal sektrnde aranlan kalifiye birer eleman olarak yerinizi alacaksnz.

GR

3

RENME FAALYET1

CNC frezede programlama yapabileceksiniz.

CNC freze tezghlar niversal freze tezghlarnn yerini tamamen almtr.

diyebilir miyiz? Bu konudaki grlerinizi arkadalarnzla tartnz.

CNC frezede kullanlan programlar internet aracl ile aratrnz.

Topladnz bilgileri snfa getirerek arkadalarnzla paylanz.

evrenizde bulunan iletmelere giderek CNC freze tezghlarn inceleyiniz.

Kullandklar programlama yntemlerini reniniz.

Snfnzdaki arkadalarnzla birka grup oluturarak CNC freze tezghlar olan

iletmelere gidiniz. Burada grdklerinizi ve dikkatinizi eken durumlar rapor

hlinde snfta arkadalarnza sununuz.

1. CNC FREZEDE PROGRAMLAMA

Bu modlde gnmzde iletmelerde CNC tezghlarn kontrol ve kumanda edilmesinde en ok kullanlan iki iletim sistemi olan Fanuc ve Siemens iletim sistemlerine gre programlama esas alnmtr. lk nitede CNC freze programlama temel komutlar anlatlmtr.

CNC program yazlmadan nce aadaki ilem sralarna dikkat edilmesinde byk fayda vardr.

CNC para programlamada ilem sras

CNC tezghnn ilem blgesi belirlenir.

parasnn tezgha balanma ekli belirlenir.

lem sralar belirlenir (rnein, yzey frezeleme, pah krma, delik delme vb.).

leme trne gre gerekli paso derinlikleri (tala miktarlar) belirlenir.

Fini tala kaldrma iin braklacak paso miktarlar belirlenir.

RENME FAALYET1

ARATIRMA

AMA

4

Kesme hz, devir says ve ilerleme ile ilgili deerler belirlenir.

CNC program nce kt zerine yazlr.

Yazlan program CNC tezgh kontrol nitesinde diyalog programlama ile yazlr.

Yazlan programn grafik benzetimi (simlasyonu) kontrol nitesi ekrannda izlenir ve varsa hatalar dzeltilir.

lk i paras adm adm modunda (Step by Step Mode) kontroll bir biimde ilenir.

lk i paras imalat sonunda;

Kesici takmlarn salkl hareket edip etmedii,

Herhangi bir yere arpp arpmad,

Verilmi olan paso miktarlarna gre tezghn kesme koullar,

Programda girilmi olan kesme hz, devir says ve ilerleme deerlerinin uygun olup olmad kontrol edilir. Bu deerlerde deiiklik yaplmas gerekiyorsa CNC programndan (deitirilmektense) tezgh kontrol nitesi zerindeki "Spindle Override" ve "Feed Override" dmelerinden ayarlanmas tavsiye edilir.

lenmi olan i parasnn lleri imalat resmine gre kontrol edilir. lsel farkllklar varsa ilgili kesici takmn "Offset sayfasna girilir ve gerekli dzeltmeler (ap ve boy) yaplr.

Yaplan son dzeltmelere gre ilenen ikinci i parasnn lleri tekrar kontrol edilir. Herhangi bir olumsuzluk yoksa artk seri imalata geilir.

1.1. CNC Program Yaps

Bir makine parasnn tam olarak ilenebilmesi iin gerekli olan bilgileri ieren komutlar btnne program denir. Bu belge genellikle bilgisayar yardmyla tezghn kontrol nitesine gnderilir. Program, yan yana yazlan birtakm harf, rakam, matematiksel ilem ve noktalama iaretlerinden oluur. Yan yana yazlan ve ; iaretine kadar olan bu satra blok denir. Aadaki satr bir bloku ifade eder.

N01 G90 G00 X100. Y26. Z50. ;

Endstride eitli programlama prensipleri kullanlmaktadr. Bunlar FANUC, SIEMENS, BOSCH, MAZATROL, OKUMA, HEIDENHAIN, MITSUBISHI gibi

programlardr. Bu kodlamalar arasnda zellikle evrimlerde farkllklar grebiliriz ancak temel olarak programlama mant ayndr. Greceimiz kodlar ISO (International Standardization Organization-Uluslararas Standartlar Organizasyonu) sistemine dayanr. FANUC kontrol nitesi ve SIEMENS kontrol sistemlerini karlatrarak inceleyeceiz.

5

1.1.1. Giri Blmnn Aklanmas (%, $, vb.)

Yeryznde nasl ki her insann bir ad varsa programlara da bir ad koymak gerekir. Burada program ad bir saydan oluur. Bu say drt rakamdan oluur. Saynn nne FANUC sisteminde O harfi konur.

rnein;

O1234; FANUC sisteminde program numaras (ad) 1234tr. Program numarasnn nne O harfi konur. Satr sonu ; iareti ile bitirilir.

% 1234; Siemens sisteminde ise % iareti programn nne konur. Satr sonuna herhangi bir sembol ( ; gibi) iareti konulmaz

Kelime Bilgileri Blok sonu(Fanuc iin)

N10 G00 X225.4 M03 S1100 ;

Adres

Fanuc sistemlerinde genel olarak programlarn balang blm aadaki ekilde oluturulur.

Program kodlar erik

%

O9999 (YZEY FREZELEME); Program numaras ve ad

N102 G21 G17 G40 G80 G90; Balang blm ve komutlar Metrik l sistemi seimi Takm seimi Takm boyu telafi ve i paras yzeyine yaklama

N104 G28 G91 X0. Y0. Z0.;

N108 T2 M6 (PARMAK FREZE);

N110 G00 G90 G54 X30. Y40.;

N112 G43 H2 Z20.;

N114 M03 S800; Devir says ve ilerleme hz

Program sonu

N116 G00 Z5. M08;

N118 G01 Z-25. F800;

N320 M30

Tablo 1.1: Fanuc balang blm

Sinumerik sistemlerinde ise genel olarak programlarn balang blm aadaki ekilde oluturulur.

6

% 1234 Program numaras ve ad

N10 G54 koordinat seimi

N15 T4 Takm seimi

N20 M06 Takm deiimi

N25 G90 Mutlak programlama

N30 G00 X50. Y50. Z50. Park konumuna gnderme

N35 S600 M03 mili devir says ve i mili dn yn seimi

N40

Tablo 1.2: Sinumerik balang blm

1.1.2. Teknolojik Bilgiler ( F, S, T, G90, G91, G17, G28, G56, G20, G21 v.b. )

Kesici takm, ilerleme hz ve kesme hz gibi bilgileri ieren kodlarn yazld blmdr.

F- ilerleme hz kodu: Pozisyona hzl ilerleme (G00) satrnda F kodu kullanlmaz. G01 kodunda dorusal ve dairesel hareketlerde istenilen ilerleme hz F kodu ile verilir. Verilen deer mm/dk. veya mm/dev. cinsindendir.

rnein, ilerlemenin 50 mm/dk. olmas isteniyorsa programda F50 eklinde gsterilir.

S- kesme hz/devir says kodu: Sabit kesme hzn veya i mili devir saysn gsterir. 5 basamaa kadar deer verilebilir. S fonksiyonu yalnz bana deil mutlaka M03 veya M04 kodlar ile birlikte verilmelidir.

rnein, i milinin 700 dev/dk. hzla dnmesini istiyorsak S700 eklinde yazmamz gerekir. Ayrca dn ynn de belirlememiz gerekir. Bunlar ayn satrda olmak zorundadr. Yani;

S700 M03 i milinin saat ibresi ynnde ve 700 dev/dk. ile dneceini gsterir. S700 M04 i milinin saat ibresi tersi ynnde ve 700 dev/dk. ile dneceini gsterir.

T- takm arma kodu: Takm seme kodu drt rakamdan oluur. lk iki rakam magazindeki takmn yerini, dier iki rakam takm ayar numarasn gsterir. Takm deitirmek iin ise ayn satra FANUC sisteminde takm numaras yanna M6 kodunu (otomatik takm deitirme) yazmak yeterlidir. SIEMENS sisteminde nce takm numaras yazlr, M6 kodu ise bir alt satrda yazmak gerekir. Ayrca SIEMENSin baz sistemlerinde D kodu ile de ifade edilir (D1, D2 gibi).

rnein, T0202 olarak yazldnda ilk 02 magazindeki 2 no.lu takm, ikinci 02 ise ayar dosyasndaki ayar numarasn gsterir.

7

O25 (FANUC) ;

N10 G00 X75. Z120. ;

N20 G97 S950 ;

N30 T0202 M06 ;

%25 (SIEMENS)

N10 G00 X75. Z120.

N20 G97 S950

N30 T0202

M6

Takm numaras verildiinde magazin ve dosyadaki numaralarn ayn olmasn salaynz. Bylece program dzeltmelerinde sorunla karlamazsnz.

O Program numaras

N Satr numaras

F lerleme hz (mm/dk. veya mm/dev)

S Devir says (dev/dk.) veya kesme hz kodu (m/dk.)

T Kesici takm

M Yardmc fonksiyonlar

G Hazrlk fonksiyonlar

P Bekleme sresi (milisaniye), alt program numaras adresi

L Tekrarlama says (alt program veya evrimi)

Q Kesme derinlii

X Koordinat kodlar (Takmn X ekseni ynndeki hareketini gsterir.)

Y Koordinat kodlar (Takmn Y ekseni ynndeki hareketini gsterir.)

Z Koordinat kodlar (Takmn Z ekseni ynndeki hareketini gsterir.)

I Dairesel interpolasyonda X eksenine gre yarap bileeni

J Dairesel interpolasyonda Y eksenine gre yarap bileeni

K Dairesel interpolasyonda Z eksenine gre yarap bileeni

R evrimde kesmenin balang noktas, dairesel interpolasyonda dairenin yarapn gsterir.

C Pah krma ilemi

H Takm uzunluk telafisi

/ Sla sembol satrn bana konur ki bylece CNC o satr okumadan geer.

Tablo 1.3: ISO kod sistemine gre adresleme harflerinin anlamlar

Program yazmaya balamadan nce mutlak lme (G90) ya da artl lme (G91) metotlarndan hangisini kullandnz unutmaynz.

1.1.3. Geometrik Bilgiler (G0, G1, G2, G3, I, J, K)

Kesici takmn ve i parasnn pozisyonunu, yapt hareketin eklini ve ynn belirten bilgilerin yazld blmdr.

8

Hazrlk fonksiyonlar G kodlar ile gsterilir. Komutlarn anlamlarn ifade eder. Her say kod eklindedir. Sabit bir anlam ifade eder. Tezgh eidine gre bazlarnda farkllklar olabilir. CNC tezghlar retici firmalarnn kendi zelliklerini yanstabilmesi iin baz kodlar bo braklmtr. G kodlar 0dan 99a kadar iki rakamdan oluur.

G kodlar iki eittir:

Geici (one-shot) G fonksiyonlar: Sadece kullanld blok iinde geerlidir. Bir sonraki bloka etkisi yoktur. Grup 00da gsterilmitir.

Kalc (modal) G fonksiyonlar: Ayn gruptan bir G kodu verilinceye kadar kendisinden sonra gelen btn bloklarda geerliliini korur. Grup 01de gsterilmitir.

G kodlar yazlrken aadaki hususlara dikkat edilmelidir:

Bir blokta ayn gruptan olmamak koulu ile birok G kodu bulunabilir.

Ayn gruptan yanllkla G kodu yazlmsa en son yazlan kod geerli olur.

G kodlarnn nndeki sfr yazlmayabilir. rnein G00 kodu G0, G01 kodu ise G1 olarak yazlabilir.

Listede olmayan G kodu programda kullanlrsa kumanda nitesi alarm verir.

Kalc G kodlar bir bloka yazldktan sonra iptal edilinceye kadar geerli olur.

G00 - hzl hareket kodu

Bu komutla kesici takm, bulunduu noktadan gitmesi istenen noktaya imalat firmann ayarlam olduu hzda ilerler. Takmn gidecei pozisyon mutlak (G90) ya da artl (G91) l sistemi ile tanmlanmaldr. Mutlak l sistemi otomatik olarak tezghlarda seili durumdadr. O yzden satrn bana yazlmayabilir.

Mutlak l sisteminde komut ekli;

G90 G00 X Y Z : parasnn sfrna gre X, Y ve Z ynlerinde hareket, G90 G00 X : parasnn sfrna gre X ynnde hareket, G90 G00 X Y : parasnn sfrna gre X ve Y ynlerinde hareket, G90 G00 Y : parasnn sfrna gre Y ynnde hareket, G90 G00 Z : parasnn sfrna gre Z ynnde hareket eklinde olabilir.

Artl l sisteminde komut ekli;

G91 G00 X Y Z : Takmn bulunduu yere gre X, Y ve Z ynlerinde hareket, G91 G00 X : Takmn bulunduu yere gre X ynnde hareket,

9

G91 G00 X Y : Takmn bulunduu yere gre X ve Y ynlerinde hareket, G91 G00 Y : Takmn bulunduu yere gre Y ynnde hareket, G91 G00 Z : Takmn bulunduu yere gre Z ynnde hareket eklinde olabilir.

Bu komut, takm i parasna yaklarken veya kesme ilemi bittikten sonra takm i parasndan uzaklarken kullanlr.

Bu komut ile hzl hareket olduundan i parasna yaklarken veya uzaklarken takmn takip edecei yolda herhangi bir arpma olmayacandan emin olmalsnz.

G01-dorusal hareket kodu

Bu komutla X, Y, Z eksenlerinde birlikte ya da ayr ayr dorusal hareket yaptrlr. Para ileme esnasnda kullanlr. Ayrca takmn paraya yaklamasnda da kullanlr. Takmn gidecei pozisyon mutlak (G90) ya da artl (G91) l sistemi ile tanmlanmaldr.

G01 komutu ile birlikte X, Y, Z eksenlerinde takmn hareket edecei koordinat deerleri ve F ilerleme hz verilmelidir.

Mutlak l sisteminde komut ekli:

G01 X Y Z F : parasnn sfrna gre X, Y ve Z ynlerinde F ilerleme miktar hznda ileme yapar.

G01 X F : parasnn sfrna gre X ynnde F ilerleme miktar hznda ileme yapar.

G01 X Y F : parasnn sfrna gre X ve Y ynlerinde F ilerleme miktar hznda ileme yapar.

G01 Y F : parasnn sfrna gre Y ynnde F ilerleme miktar hznda ileme yapar.

G01 Z F : parasnn sfrna gre Z ynnde F ilerleme miktar hznda ileme yapar.

Artl l sisteminde komut ekli, G00 hzl hareket kodu bal altnda gsterildii gibi satr bana G91 konarak yaplr.

G01 komutu ile F ilerleme deeri yeni bir G komutu ve F deeri verilene kadar kalcdr. Ayn ilerleme hz deeri alt satrlarda da kullanlacaksa yazlmayabilir.

G02-G03 dairesel interpolasyon hareket kodu

Saat ibresi ynnde (G02)

G02 komutu saat ibresi ynnde (CW-Clock Wise) hareket ile dairesel tala alma ilemi yapar. Dairesel hareketin yaplabilmesi iin yay biti noktasnn koordinatlar ve yay yarapnn yazlmas gerekir. Yay yarap ile ilgili tanmlamalar R parametresi veya I, J ve K ile yaplr.

10

ekil 1.1: Saat ibresi ynnde dairesel interpolasyon

Komut iki ekilde yazlabilir. R (CR=) yazlrsa I, J ve K kullanlmaz. I, J ve K yazlrsa R (CR=) kullanlmaz.

Fanuc iin saat ibresi yn (G02)

G90 G02 X50. Y20. R20. F50; veya

G90 G02 X50. Y20. I30. J20. F50;

X, Y, Z Gidilecek noktann X, Y, Z koordinat

I Yay balang noktasnda kesici merkezinin, yay merkezine X ekseninde artl olan uzakl

J Yay balang noktasnda kesici merkezinin, yay merkezine Y ekseninde artl olan uzakl

K Yay balang noktasnda kesici merkezinin, yay merkezine Z ekseninde artl olan uzakl

R Kavisin yarap

F lerleme miktar

Tablo 1.6: evrim kodlarn aklamalar

Siemens iin saat ibresi yn (G02)

G90 G02 X50. Y20. CR=20. F50; veya

G90 G02 X50. Y20. I30. J20. F50;

11

X, Y, Z Gidilecek noktann X, Y, Z koordinat

I Yay balang noktasnda kesici merkezinin, yay merkezine X ekseninde artl olan uzakl

J Yay balang noktasnda kesici merkezinin, yay merkezine Y ekseninde artl olan uzakl

K Yay balang noktasnda kesici merkezinin, yay merkezine Z ekseninde artl olan uzakl

CR= Kavisin yarap

F lerleme miktar

Tablo 1.7: evrim kodlarn aklamalar

Saat ibresinin ters ynnde (G03)

G03 komutu saat ibresi tersi ynnde (CCW-Counter Clock Wise) hareket ile dairesel tala alma ilemi yapar. Bu komuttaki ilemler G02 komutu ile ayn zelliktedir. Dairesel hareketin yaplabilmesi iin gereken dier deikenler G02 komutu ile ayndr.

ekil 1.2: Saat ibresi tersi ynnde dairesel interpolasyon

Fanuc iin saat ibresi tersi yn (G03)

G90 G03 X50. Y20. R20. F50; veya

G90 G03 X50. Y20. I30. J20. F50;

Siemens iin saat ibresi tersi yn (G03)

G90 G03 X50. Y20. CR=20. F50; veya

12

G90 G03 X50. Y20. I30. J20. F50;

1.1.4. Yardmc Kodlar ve Program Sonu Aklamas (M02, M30 )

Yardmc fonksiyonlar M kodlar ile gsterilir. M kodu CNC tezghn almasn kontrol eder. Genellikle ama kapama eklinde bir fonksiyonu vardr. milini altrma-durdurma, soutma suyunu ama-kapama, program durdurma gibi. M kodlar 0dan 99a kadar iki rakamdan oluur. M kodlar genellikle modal (kalc) olup bir bloka tek bir M kodu yazlr.

M kodlar yazlrken aadaki hususlara dikkat edilmelidir:

M kodlar genellikle kalc olup bir bloka tek bir M kodu yazlr. Hareket komutu ile ayn anda balar. G01 bulunan bir blokta M03 de bulunursa

ilerleme ile beraber i mili de dnmeye balar. M02 ve M30 kodlar para ilendikten sonra program sonlandran komutlardr.

M02 ile biten program otomatik olarak baa dnmez. Bunun iin program baa almak gerekir. M30 kodunda buna gerek yoktur. Program biter bitmez kendini

baa alr ve balat butonuna baslmasn bekler.

CNC sistemi ayn blokta adede kadar M kodlarnn belirtilmesine imkn salar. Yalnz mekanik operasyon kstlamalarndan dolay ayn anda baz M kodlar belirtilmez. M00, M01, M02, M30, M98, M99 kodlar baka M kodlar ile ayn satrda yazlamaz. Bu kodlarn her birinin ayr bloklar iinde yazlmas gerekir.

1.2. CNC Frezede Satr Yaps

Bu blmde paray ilemek iin gerekli program satrlar bulunur. Her kesici hareketi iin bir G kodu ve kesicinin gidecei noktann koordinatlar ve gerekli parametreler yazlr.

Program kodlar erik

%

O9999 (YZEY FREZELEME); Program numaras ve ad

N102 G21 G17 G40 G80;

Balang blm ve komutlar

N104 G28 G91 X0. Y0. Z0.;

N108T2 M6 (YZEY FREZELEME);

N110 G00 G90 G54 X30. Y40.;

N112 G43 H2 Z50.;

N114 M03 S800; Devir says ve ilerleme hz blm

N116 G00 Z5. M08;

N118 G01 Z-25. F800;

N120 G42 D12 Y0.; Ana program blm ve komutlar N122 X146. F150;

13

N124 Y90;

N126 X0.;

N128 Y-20.;

N130 G01 Y-30. G40;

N132 G0 Z50. M09;

N134 M05;

Program sonu ve komutlar

N136 G28 G91 X0. Y0. Z0.;

N138 M30;

%

Tablo 1.8: CNC program yaps

1.2.1. Satr Numaras (N01, N02)

Program ierisinde her bir blok (satr) numaralanr. Satr numaras N harfi ile gsterilir. Satr numaras N1den balar N9999a kadar numaralandrlabilir. Satr numaras N1, N2, N3 eklinde olabilecei gibi N10, N20, N30 eklinde de artabilir ancak daima artarak devam eder. Satr numaras olarak N0 kullanlmaz. Aadaki rnek SIEMENS sistemine gre verilmitir.

N10 G90 G01 X125. Y190.

N20 Y280.

N30 Z100.

Satr numaras kullanlmak zorunda deildir. Programda deiiklik yapmak istediimiz zaman hangi bloktan sonra deiiklik yapacamz kolaylkla bulabilmemizi salar. Alt programlamada ve evrimlerde ihtiya duyulur. Ayrca blok numaralar arasnda N1, N5, N10 gibi saysal boluklarn olmas araya yeni bloklar yazmamza imkn salar.

1.2.2. Adresler (G ve M Kodlar)

Fanuc kontrol nitesinde kullanlan G kodlar ve kodlarn anlamlar Tablo 1.9da gsterilmitir. Ayrca kodlar kendi iinde gruplandrlmtr. Ayn grupta olan G kodlar ayn blokta yer alamaz.

Standart Grup Fonksiyonun anlam G00

01

Pozisyona hzl gitme

G01 Dorusal hareket (verilen ilerleme hznda gitme)

G02 Dairesel interpolasyon saat ibresi ynnde

G03 Dairesel interpolasyon saat ibresi tersi ynnde

G04

00

Bekleme modu

G09 istenen noktada duru-tam duru

G17 X-Y alma dzlemi seme

G18 X-Z alma dzlemi seme

G19 Y-Z alma dzlemi seme

14

G20 06

nch l sistemi

G21 Metrik l sistemi

G28

00

Referans noktasna dn

G29 Referans noktasndan dn

G30 2. referans noktasna dn

G40

07

Takm yarap telafisi iptali

G41 Takm yarap telafisi sola hareket hlinde

G42 Takm yarap telafisi saa hareket hlinde

G43

08

Takm boyu dzeltme (+)

G44 Takm boyu dzeltme (-)

G49 Takm boyu dzeltme iptali

G53

00

Tezgh koordinat sistemi seimi

G54 1 nu.l i koordinat sistemi seimi






G73

09

Derin delik delme evrimi

G74 Ters di ekme evrimi

G76 Hassas delik geniletme evrimi

G80 Sabit evrim kodunun iptali

G81 Punta ama ve delik delme evrimi

G82 Delik delmedelik geniletme evrimi

G83 Gagalamal (ok pasolu) delik delme evrimi

G84 Klavuz ekme evrimi

G85 Delik geniletme evrimi


G87 Tersten delik geniletme evrimi



G90 03

Mutlak koordinatlarda alma kodu

G91 Artl koordinatlarda alma kodu

G92 00 paras koordinatn kaydrma

G94

05

lerleme hz mm/dk.

G96 Sabit kesme hz (m/dk.) seilmesi

G97 Sabit devir says (dev/dk.) seilmesi

G98 04

Balang noktasna dn kodu

G99 evrimde balang noktasna dn kodu

Tablo 1.9: ISO sistemine gre G kodlar

CNC tezgh sistemlerinde en ok kullanlan M yardmc kodlar Tablo 1.10da verilmitir. Bunlarn dnda tezgh reticisi kendisi de farkl anlamlara gelen M kodlar oluturabilir.

15

Standart Fonksiyonun anlam M00 Program durdurma

M01 stee bal durdurma

M02 Program sonu (program baa dnmez)

M03 milinin (takmn) saat ibresi ynnde dnmesi

M04 milinin (takmn) saat ibresi tersi ynnde dnmesi

M05 mili durdurma

M06 Takm deitirme kodu

M07 Pskrtmeli soutucu veya ya ak ak

M08 Soutma svs ama

M09 Soutma svs kapama

M19 mili pozisyonlu durdurma

M30 Program sonu ve baa dn (program otomatik olarak baa dner)

M98 Alt program arma

M99 Alt program sonu

Tablo 1.10: ISO sistemine gre M kodlar

1.2.3. Satr Sonu (;)

Bir program satr belli bir saydaki karakteri kapsamaktadr. Her harf ve rakam bir karakteri temsil eder. Bir satr yazlm bittiinde baz kontrol niteleri iin satrn kapatlmas gerekir. FANUC sisteminde her satr (;) sembol ile kapatlr. Bylece satrn, yani blokun (cmlenin) bittiini ifade eder. CNC tezghnn kontrol paneli zerinde genellikle EOB harfleri ile gsterilir. EOB (End Of Blok-Blok sonu) anlamna gelir.

SIEMENS kontrol nitesi iin ise byle bir ileme gerek yoktur.

1.3. CNC Frezede Koordinat Sistemleri

CNC tezgh ve sistemlerinde kesici takm, i paras, tezgh ve makine olmak zere drt ayr koordinat ekseni vardr. Tezgh koordinat sisteminde tezghn referans noktas ve makine sfr noktas tezgh imalats tarafndan belirlendiinden deiiklik yapmak mmkn deildir.

1.3.1. Koordinat Sistemi

CNC tezghlarna program yaplrken takm yollarnn karlabilmesi iin bir koordinat sistemine ihtiya duyulur. Bu nedenle programlamada koordinat sistemi nemli yer tutar.

Eksenlerin birbirine dik olduu durumda sisteme kartezyen koordinat sistemi denir. Koordinat sistemi iki eksenli olabildii gibi eksenli de olabilir (ekil 1.3). Koordinat merkezi W harfi ile gsterilmitir. Bu da i paras sfr noktasdr. ki eksenli koordinat

16

sistemleri X-Y, X-Z veya Y-Z dzlemleri olur. eksenli sistemin eksenleri X, Y, Z eklinde ifade edilir.

ekil 1.3: (a) eksenli koordinat sistemi (b) paras koordinat ekseni

ekil 1.4te X ve Y eksenli bir koordinat dzlemi ve bu dzlem zerinde drt tane nokta bulunmaktadr. Bu noktalarn koordinatlar i paras sfr noktasna (W) gre verilir.

P1 noktas koordinat: X35. Y10. P2 noktas koordinat: X-30. Y48. P3 noktas koordinat: X42. Y8. P4 noktas koordinat: X50. Y20.

ekil 1.4: paras iki eksenli koordinat sistemi

paras sfr noktasna gre noktann koordinatlar yazlrken negatif (-) iaretli olup olmadna dikkat ediniz.

17

1.3.2. Tezgh Koordinat Sistemi

Tezgh koordinat sistemi, tezgh imalats tarafndan belirlenen ve kullanc tarafndan deitirilemeyen koordinat noktasdr (ekil 1.5). lem sonunda ya da takm deiimi iin genellikle takmn emniyetli bir noktaya gitmesini salamakta kullanlr.

M = Makinenin sfr noktas W = paras sfr noktas F = Takm tutucunun sfr noktas R = Tezghn sfr noktas Wx = paras sfr noktasnn X deeri Wz = paras sfr noktasnn Z deeri Rx = Tezgh sfr noktasnn X deeri Rz = Tezgh sfr noktasnn Z deeri Tx = Takm sfr noktasnn X deeri Tz = Takm sfr noktasnn Z deeri

ekil 1.5: Tezgh koordinat sistemi

CNC ileme merkezlerinde, zellikle dairesel hareketlerde (G02, G03) ve yarap telafisinde alma dzlemi tanmlanmaldr. Standart olarak G17 (X-Y alma dzlemi) geerlidir. Eksen says arttka yaplan programa gre alma dzlemlerini de deitirmek gerekir. G17 (X-Y), G18 (Z-X) G19 (Y-Z) alma dzlemleri vardr. ekil 1.6da CNC freze tezgh alma dzlemleri gsterilmitir.

18

ekil 1.6: Koordinat dzlemleri (G17, G18 ve G19)

ekil 1.7: CNC freze tezgh alma dzlemleri

rnek Uygulama-1

ekil 1.8deki uygulamada takm ap 40 mmdir. paras lleri, i paras referans noktas ekilde gsterilmitir. Buna gre i paras yzeyinden tek pasoda 1,5 mm tala kaldracak ekilde CNC program verilmitir. Aklama ksmn doldurunuz.

lemler Deerlendirme Kullanlacak takm 40 mm apl freze aks

mili devir says 500 dev/dk.

lerleme hz 80 mm/dk.

Tala derinlii 1,5 mm

Hazrlk sresi 14 dk.

19

ekil 1.8: Dzlem yzey frezeleme uygulamas

ekil 1.8deki i paasnn FANUC sistemine gre CNC program

Satr no Program kodlar N100 O0050 (yzey frezeleme);

N102 G21;

N104 G28 G91 X0. Y0. Z0.;

N106 G00 G17 G40 G49 G80 G90;

N108 T1 M6 (Tarama kafas);

N110 G00 G90 G54 X-50. Y-30.;

N112 G43 H1 Z50.;

N114 M03 S500;

N116 G00 Z0. M08;

N118 G01 Z-1.5 F600;

N120 G01 X-22. Y15.;

N122 G01 X243. F80 ;

N124 Y45. ;

N126 X-22. ;

N128 G00 X-50. Y-30. Z50. ;

N130 M09;

N132 M05;

N134 G28 G91 X0. Y0. Z0.;

N136 M30;

20

UYGULAMA FAALYET CNC frezede programlama yapnz.

lem Basamaklar neriler

CNC tezghlarnda kullanlan CNC kodlarn kullannz.

nlnz giyiniz. Tezgh bana getiiniz zaman

evredeki ikaz levhalarn okuyunuz. G kodlarndan en ok kullanlanlar

reniniz. Ayn satrda birbirine zt kodlar

kullanmamalsnz. G ve M kodlarn bo bir kda yazarak

anlamlarn hatrlamaya alnz. Fanuc ve Siemens kodlarn birbirine

kartrmamaya alnz.

CNC frezede basit programlama yapnz.

sminizin ilk harfini byk harf olacak ekilde ve i referans noktasn kendiniz belirleyerek programn yapmaya alnz.

Programda oluan hatann kaynana annda mdahale ediniz.

CNC programlama mantn kavramaya alnz.

Program satr yapsn iyice kavramalsnz. Bylece program yaparken sknt ekmezsiniz.

Program yazarken sfr rakamn (0) ve O harfini kartrmaynz.

UYGULAMA FAALYET

21

KONTROL LSTES

Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz.

Deerlendirme ltleri Evet Hayr

1. nln giyip gerekli gvenlik nlemlerini aldnz m?

2. Program numarasn verdiniz mi?

3. Tezgh referans noktasna gnderdiniz mi?

4. Kesici takm seimini yaptnz m?

5. Uygun ilerleme hz seimini yaptnz m?

6. Uygun devir says ve i mili dn ynn doru setiniz mi?

7. paras referans noktasn setiniz mi?

8. Programa balamadan nce takm telafilerini iptal ettiniz mi?

9. Tala derinliini verdiniz mi?

10. Soutma svs ama ve kapama ilemini yaptnz m?

11. Program sonunda i milini durdunuz mu?

12. Kesici takm tezgh referans noktasna gnderdiniz mi?

13. Programn mantk ve yazm hatalarn kontrol ettiniz mi?

DEERLENDRME

Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirme ye geiniz.

22

LME VE DEERLENDRME Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.

1. CNC program yapsnda aadakilerden hangisi daima en son satrda yer alr? A) Program numaras B) Teknolojik bilgiler C) Geometrik bilgiler D) Program sonu kodu

2. Bir makine parasnn tam olarak ilenebilmesi iin gerekli olan bilgileri ieren yazlma (komutlar, koordinatlar ve ileme parametreleri) ne ad verilir? A) Blok B) Satr C) Adres D) Program

3. CNC program yazlmaya balandnda FANUC sisteminde ilk satrda yazlmas gereken aadakilerden hangisidir? A) % iareti B) Program ad C) Tezgh alma dzlemi kodu D) Kesici takm numaras

4. Kesici takm, ilerleme hz ve kesme hz gibi bilgileri ieren kodlarn yazld blm aadakilerden hangisidir? A) Giri blm B) Teknolojik bilgiler C) Geometrik bilgiler D) Yardmc kodlar

5. CNC program yazarken satr numaralarn koymazsak program ne gibi bir hata verir? A) Start dmesine basldnda program almaz. B) Program ileme srasn kartrr, bu da tezghn hasar grmesine neden olur. C) Herhangi bir hata vermeden program ilevini srdrr. D) Program alarm verir.

6. CNC programna satr numarasn vermemiz ne gibi bir avantaj salar? A) Satr numaras, programn alrken kanc satrda olduunu grmemizi salar.

Bylece yeni bir dzeltmede iimizi kolaylatrr. B) Satr numaras, programn ka satr yazlm olduunu gsterir. C) Satr numaralar ileme srasn gsterir. D) Satr numaras hibir avantaj salamaz.

7. Kesici takmn pozisyonu, i parasnn pozisyonu, yapt hareketin ekli ve ynn belirten bilgilerin yazld blm aadakilerden hangisidir?

LME VE DEERLENDRME

23

A) Teknolojik bilgiler B) Geometrik bilgiler C) Yardmc kodlar D) Giri blm

8. Aadakilerden hangisi dairesel interpolasyon kodlarn verir? A) G00-G01 B) G41-G42 C) G02-G03 D) G17-G18

9. CNC freze programn yazarken kullanlan yardmc kodlardan M02 ve M30 kodlar arasndaki fark aadakilerden hangisidir? A) M02 ve M30 kodu program sonu kodu olup ayn ilevi yerine getirir. B) M02 program sonu, M30 ise program sonu ve baa dn ilevini yerine getirir. C) M30 program sonu, M02 ise program sonu ve baa dn ilevini yerine getirir. D) M02 tezgh durdurur, M30 ise program durdurur.

10. Aadaki ifadelerden hangisi dorudur? A) G00 hzl ilerleme ve G01 yava ilerleme kodlar ayn satrda bulunur. B) M06 takm deitirme kodu ve takm seim kodu (T0101 gibi) ayn satrda olmak

zorundadr. C) Kesme hz (S) fonksiyonu yalnz bana deil, mutlaka M03 veya M04 kodlar ile

birlikte verilmelidir.

D) Program satr numaralar daima ikier ikier artarak ilerler.

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

24

RENME FAALYET2

CNC freze tezghlar iin mutlak programlama yapabileceksiniz.

nternet sitelerinden CNC tezgh programlarn inceleyiniz.

Ders retmeninden aldnz CNC tezgh programlarn inceleyiniz ve

rendiiniz komutlar uygulaynz.

2. CNC FREZEDE MUTLAK

PROGRAMLAMA YAPMA (G90)

2.1. Mutlak Programlama Mant

Mutlak programlama ynteminde i paras zerinde herhangi bir nokta, orijin yani referans noktas alnr. Her bir pozisyonun hareketi iin bu referans noktasna gre koordinatlar girilir. ekil 2.1de W ile gsterilen ksm referans noktas olarak kabul edilmitir. Tm noktalarn koordinat deerleri bu noktaya gre verilir. 4 deiik noktann koordinatlar Tablo 2.1de verilmitir.

Noktalar X - ekseni Y - ekseni

W (Orjin) 0.0 0.0

P1 65.00 20.00

P2 -60.00 78.00 P3 -72.00 -38.00

P4 80.00 -50.00

Tablo 2.1: Mutlak koordinat deerleri

Burada dikkat etmemiz gereken kesici takmn orijin noktasna gre yndr. Eer eksenlerin pozitif ynnde ise rakamn nne (+) iareti ya da hibir ey konmaz. Eer eksenlerin negatif ynnde ise rakamn nne daima (-) iareti konmaldr.

RENME FAALYET2

AMA

ARATIRMA

25

ekil 2.1: Mutlak programlamada koordinat deerleri

Burada CNC program yaplrken G90 mutlak koordinat kodunun yazlmas art deildir. Program yazarken G90 komutunu kullanmasak ta tezgh, programn mutlak olarak yazldn kabul ederek ilem yapar.

rnein P2 noktasnn koordinatn yazmak iin; G90 X-60.00 Y78.00 veya noktadan sonra sfr rakamlar yazlmayabilir. G90 X-60.

Y78.

rnein P4 noktasnn koordinatn yazmak iin; G90 X80.00 Y-50.00 veya noktadan sonra sfr rakamlar yazlmayabilir. G90 X80.

Y50.

ekil 2.2de M harfi dzlem zerinde 10 mm eit aralklarda izilmitir. Noktalarn mutlak koordinatlarn yazarken bu aralklardan faydalanmalsnz. M harfinin W orijin noktasna gre mutlak koordinatlarn yazalm (Tablo 2.2).

ekil 2.2: Mutlak programlamada M harfi koordinat deerleri

26

Noktalar Mutlak Programlama Aklama

W (Orijin) G00 X0. Y0. Z50. paras sfr noktas (W) seilir.

P1 G00 X10. Y0. Z5. Hzl ilerleme ile X, Y, Z koordinat deerleri verilir (P1 noktas).

P2 G01 Y40. F100. Takm P2 noktasna 100 mm/dk. ilerleme ile hareket ettirilir.

P3 G01 X30. Y0. Takm P3 noktasna hareket eder.

P4 G01 X50. Y40. Takm P4 noktasna hareket eder.

P5 G01 Y0. Takm P5 noktasna hareket eder.

G00 Z50. Takm Z ekseninde paradan 50 mm uzaklar.


2.2. Elle Programlama Yapma

Gnmzde CAD/CAM teknolojisi hzla gelimekte olduundan artk elle programlama ok az yaplmaktadr. zellikle kalp imalatnda bir program elle yazmak saatlerimizi hatta gnlerimizi bile alabilir. yle paralar vardr ki erisel yzeyler olduundan youn matematiksel ilemlere gerek duyulacandan elle yazlmas mmkn deildir. zellikle zamandan tasarruf salanabilmesi ve yaplan programn simlasyonunun izlenebilmesi iin CAD/CAM programlar youn olarak kullanlmaktadr. Ancak basit programlar elle yazlmaktadr.

ekil 2.2deki M harfinin CNC programn FANUC sistemine gre elle yazalm.

Noktalar Mutlak Programlama Aklama

W (Orjin) N02 G54 ; paras sfr noktas (W) seilir.

N04 T01 M06 G94 ; Takm seimi ve ilerleme mm/dk. seilir.

N06 S900 M03 ; Devir says 900 ve i mili dn yn saat ibresi ynnde seilir.

P1 N08 G90 G00 X10. Y0. Z50. ;

Mutlak programlama seilir. Hzl ilerleme ile X, Y, Z koordinat deerleri verilir (P1 noktas).

N10 G00 Z5. ; Kesici takm i paras yzeyine 5 mm kalacak kadar hzl yaklar.

P2 N12 G01 Y40. F100. ; Takm P2 noktasna 100 mm/dk. ilerleme ile hareket ettirilir.

P3 N14 G01 X30. Y0. ; Takm P3 noktasna hareket eder.

P4 N16 G01 X50. Y40. ; Takm P4 noktasna hareket eder.

P5 N18 G01 Y0. ; Takm P5 noktasna hareket eder.

N20 G00 Z50. ; Takm i parasndan 50 mm Z ekseninde uzaklatrlr.

N22 M30 ; Program sonu ve program baa dner.


27

Eer ekil 2.2deki M harfinin CNC programn SIEMENS sistemine gre yazmak istersek G kodlarn deitirmeden satr sonu iaretini yazmayp, takm seimini (T1) ardndan ( M6) yazarak tamamlayacaktk.

N04 satr T01, N05 satr M06 olarak deiecekti. ekil 2.3te tam daire ilenmesi ile ilgili uygulama verilmitir. Bu uygulamann SIEMENS sistemine gre mutlak olarak programn hazrlayalm.

ekil 2.3: Tam daire ileme uygulamas

Mutlak Programlama SIEMENS Aklama %17 Program numaras 17dir.

N10 G00 G90 G54 X569. Y350. Mutlak programlamaya gre daire balang noktasna (P1) hareket

N20 S600 T10 M03 Devir says 600, takm numaras 10 ve i mili dn yn saat ibresi ynnde seilir.

N30 G01 Z-5. F200. 5 mm derinlie 200 mm/dk. hzla dalmas

N40 G02 I-19. Dairesel enterpolasyon I deeri merkeze yaklatndaniareti alr.

N50 Z5. M5 Takm para sfr noktasndan 5 mm yukar kar ve i mili durur.

N60 M9 Soutma svsn kapama

N70 M30 Program sonu ve program baa dner.

Tablo 2.4: Tam daire ilemesinin Siemens sistemine gre program

28

SIEMENS programlama sistemine gre bir uygulama yapalm. Programlama yaparken ilk nce resim zerinde gerekli koordinat noktalarn elle yazp hazrlamalyz.

ekil 2.4: Mutlak programlama uygulamas

ekil 2.4teki parann SIEMENS sistemine gre program

Mutlak Programlama

SIEMENS Aklama

%34

N10 G00 G90 G54 X38. Y15. T2 P1

N20 S1200 M3

N30 G01 Z-5. F160

N40 X112. Y15. F100 P2

N50 X122. Y23. P3

N60 Y32. P4

N70 G03 X102. Y40. CR=-49. P5

N80 G01 X71.225 P6

N90 G02 X59.516 Y49.375 CR=12 P7

N100 G03 X20. Y45. CR=-20. P8

N110 G01 Y33. P9

N120 G03 X38. Y15. CR=-18. P1

N130 G00 Z5.

N120 G00 X0. Y0. Referans noktas

N130 M9

N140 M5

N150 M30 Tablo 2.4: rnek uygulamann Siemens sistemine gre program

29

UYGULAMA FAALYET ekil 2.5teki uygulamada 12 mm apnda bir parmak freze kullanlacaktr. paras

lleri, i paras referans noktas ekilde gsterilmitir. Buna gre mutlak programlama mant yoluyla takm yolunu kartnz.

lemler Deerlendirme Kullanlacak takm 12 mm apl parmak freze aks



ekil 2.5: evresel frezeleme uygulamas

UYGULAMA FAALYET

30

KONTROL LISTESI




2. Program numaras verdiniz mi?


4. Kesici takm seimi yaptnz m?

5. Uygun ilerleme hz seimi yaptnz m?

6. Uygun devir says ve i mili dn ynn doru setiniz mi?

7. paras referans noktas setiniz mi?




Program sonunda i milini durdurdunuz mu?

Kesici takm tezgh referans noktasna gnderdiniz mi?

Programn mantk ve yazm hatalarn kontrol ettiniz mi?

DEERLENDRME

Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

31

LME VE DEERLENDRME ekil 2.6da CNC harflerinin koordinat noktalar verilmitir. Buna gre mutlak

programlama mant ile aklama ksm sizlere verilmitir. Bu aklama ksmna gre her satra uygun gelen kodlamalar satr hizasna yaznz. Kullanlacak takm 6 mm apl parmak frezedir.

ekil 2.5: CNC harflerinin mutlak koordinat noktalar

Soru

No.

Satr No.

Prog. Kodlar Aklama

1- N100 O (CNC); Program numarasn 9999 olarak yaznz.

2- N102 Metrik l sistemini seiniz.

3- N104 Takm, tezgh referans noktasna gnderiniz.

4- N106 XY dzlemi, takm telafilerinin iptali, sabit evrim kodunun iptali seimini yapnz.

5- N108 5 numaral takm seimi ve deiimi yapnz.

6- N110

koordinatn seiniz. Mutlak koordinatlarda alma kodu seiniz. Hzl hareket ile P1 noktasna gidiniz.

7- N112

Takm boyu telafi numaras 5 ve i paras yzeyinden 50 mm ykseklikte emniyette durdurunuz.

8- N114 mili saat ibresi ynnde ve 900 dev/dk. olarak ayarlaynz.

9- N116 Takm i parasn referans yzeyine getiriniz ve soutma suyunu anz.

10- N118 Tala derinliini 1 mm ve ilerleme hzn

LME VE DEERLENDRME

32

50 mm/dk. olarak ayarlaynz.

11- N120 Ayn ilerleme hz ile P2 noktasna hareket ediniz.

12- N122 35 mm/dk. ilerleme hz ile P3 noktasna dairesel interpolasyon ile gidiniz.

13- N124 P4 noktasna dorusal ilerleme yapnz.

14- N126 Takm hzl hareket kodu ile Z ekseninden 10 mm uzaklatrnz.

15- N128 P5 noktasna hzl ilerleme ile gidiniz.

16- N130 Z ekseninde paraya 1 mm kalana kadar yaklanz.

17- N132 35 mm/dk. ilerleme hz ile 1 mm tala derinlii veriniz.

18- N134 P6 noktasna dorusal hareket ile gidiniz.



21- N140 Takm hzl hareket kodu ile Z ekseninde 10 mm uzaklatrnz.





26- N150 P11 noktasna dairesel interpolasyon ile gidiniz.



29- N156 Soutma soyunu kapatnz.

30- N158 milini durdurunuz.

31- N160 Takm tezgh referans noktasna gnderiniz.

32- N162 Program sonu ve baa dnme kodunu giriniz.

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

33

RENME FAALYET3

CNC freze tezghlar iin artl programlama yapabileceksiniz.

evrenizdeki iletmeler ya da internet aracl ile piyasada kullanlan

CAD/CAM programlarn reniniz.

rendiiniz programlarn retici firmalar hakknda bilgi toplaynz.

Bu programlar reten lkeler sralamasnda ilk sray hangi lke alyor? Bunun

nedenini snfta arkadalarnzla tartnz.

3. CNC FREZEDE ARTILI PROGRAMLAMA YAPMA (G91)

3.1. Artl Programlama Mant

Artl programlama ynteminde ise referans noktas takmn o anda bulunduu noktadr. Yani en son bulunduu koordinat neresi ise oras referans kabul edilir ve koordinat deerleri buna gre verilir. Bylece sabit bir orijin noktas ortadan kalkar. Kesicinin bulunduu en son nokta orijin olarak kabul edilir. Artl programlama iin G91 kodu kullanlr.

ekil 3.1de P1 noktasndan X ekseni ynnde artl programlama mant ile koordinatlarn kartalm.

ekil 3.1: Artl programlama uygulamas

RENME FAALYET3

AMA

ARATIRMA

34

Noktalar Artl Programlama Aklama P1 N02 G00 X0. Y0. Z50. Takm P1 noktasna hareket eder.

N04 G91 Artl programlama yntemi seilir.

P2 N06 G01 X50. F100 Takm P2 noktasna hareket eder. 100 mm/dk. ilerleme ile hareket ettirilir.

P3 N08 Y20. Takm P3 noktasna hareket eder.

P4 N10 X20. Takm P4 noktasna hareket eder.

P5 N12 Y30. Takm P5 noktasna hareket eder.

P6 N14 X-60. Takm P6 noktasna hareket eder.

P7 N16 X-10. Y-10. Takm P7 noktasna hareket eder.

P1 N18 Y-40. Takm P1 noktasna hareket eder.

Tablo 3.1: Artl koordinat deerleri

Artl programlama mantnda dikkat edilmesi gereken en nemli durum gidilen noktann koordinatnn, hareketin balangcna gre negatif ynde olup olmamasdr. Yani koordinat deerinin negatif (-) olmas gerekiyorsa iareti unutmamak gerekir.

Artl programa gemeden nce mutlak programlama ile balanmaldr. paras sfr noktasna yaklatktan sonra artl programlamaya geilebilir.

Eer bir eksende hareket miktar sfr (0) ise o eksene ait artl deer kodu yazlmadan geilebilir. Mutlak ve artl kodlar modal kodlardr. Yani bu iki koddan bir tanesi herhangi bir blokta belirtilmi ise belirtilmi olduu bloktaki hareket kodlar ve bunu takip eden hareket kodlar mutlak veya artl olarak alglanr. Kodun ztt belirtilene kadar byle devam eder.

3.2. Elle Programlama Yapma

Dnyada CAD/CAM teknolojisi hzla gelimekte olduundan piyasada birok hazr program vardr. CNC tezghlarna hazr programlar sayesinde kolaylkla program yazmak mmkndr. Artl programlama baz durumlarda mutlak programlamaya gre ok avantajl olabilir. Karmak llere sahip bir i parasnda llendirme gl olacandan artl l verilerek programlama yaplabilir.

ekil 3.2: evresel frezelemede artl programlama uygulamas

Para kalnl 20 mm

35

ekil 3.2deki parann CNC programn elle yazalm.

Mutlak Programlama Aklama N02 G54 ; paras sfr noktas (W) seilir.

N04 T01 G94 ; Takm seimi ve ilerleme mm/dk. seilir.

N06 S1200 M03 ; Devir says 1200 ve i mili dn yn saat ibresi ynnde seilir.

N08 G90 G00 X0. Y0. Z50. ; Mutlak programlama seilir. Hzl ilerleme ile X ve Yde referans noktasna ve Z50ye gidilir.

N10 G00 Z5. ; Kesici takm i paras yzeyine 5 mm kalacak kadar hzl yaklar.

N12 G91 ; Artl programlama kodu seilir.

N14 G01 Z-10. parasna 5 mm Z ekseninde girer.

N16 G01 X15. Y12. F100 ; Takm P1 noktasna 100 mm/dk. ilerleme ile hareket ettirilir.

N18 X20. ; Takm P2 noktasna hareket eder.

N20 X23. Y21. ; Takm P3 noktasna hareket eder.


N24 Y-21. ; Takm P5 noktasna hareket eder.


N28 X10. Y10. Takm P7 noktasna hareket eder.

N30 Y28. ; Takm P8 noktasna hareket eder.

N32 G03 X-20. Y20. R20. F80 ; Dairesel interpolasyon yaparak P9a hareket eder.

N34 G01 X-49. F100; Takm P10 noktasna hareket eder.

N36 X-22. Y-15. ; Takm P11 noktasna hareket eder.


N40 X-11. ; Takm P13 noktasna hareket eder.


N44 Z10.; parasndan 5 mm yukar hareket eder.

N46 G90 G00 X0. Y0. Z50. ; Takm i parasndan 50 mm Z ekseninde uzaklatrlr.

N48 M30; Program sona erer ve baa dner.

Tablo 2.2: Artl koordinat deerleri

36

UYGULAMA FAALYET

ekil 3.3teki uygulamada 5 mm apnda bir parmak freze kullanlarak i paras zerine 5 mm derinliinde kanal alacaktr. paras lleri, i paras referans noktas ekilde gsterilmitir. Buna gre artl programlama mant yoluyla takm yolunu kartnz.

lemler Deerlendirme

Kullanlacak takm ap 5 mm parmak freze



ekil 3.3: Artl program yazma uygulamas

UYGULAMA FAALYET

37

lem Basamaklar neriler

CNC frezede artl programlama temellerini reniniz.

nlnz giyiniz. Tezgh bana getiiniz zaman

evredeki ikaz levhalarn okuyunuz. CNC programlamada artl

programlama mantn kavramaya alnz.

Ayn satrda hangi kodlarn kullanldna dikkat ediniz.

Artl programlamada tm koordinatlarn bulunduu noktaya gre tanmlandn unutmaynz.

CNC frezede artl programlama uygulamalar yapnz.

Yazdnz program arkadanza kontrol ettiriniz.

Yazm hatalarna dikkat ediniz. zellikle noktalama iaretleri ok

nemli olduundan iyice kontrol ediniz. Komutlar doru kullandnzdan emin

olunuz.

38

KONTROL LSTES




2. Program numaras verdiniz mi?


4. Kesici takm seimi yaptnz m?

5. Uygun ilerleme hz seimi yaptnz m?

Uygun devir says ve i mili dn ynn doru setiniz mi?

6. paras referans noktas setiniz mi?




10. Program sonunda i milini durdurdunuz mu?

11. Kesici takm tezgh referans noktasna gnderdiniz mi?

12. Programn mantk ve yazm hatalarn kontrol ettiniz mi?

DEERLENDRME

Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirme ye geiniz.

39

LME VE DEERLEN

DRME

ekil 3.4: CNC harflerinin artl koordinat noktalar

ekil 3.4te CNC harflerinin koordinat noktalar verilmitir. Buna gre artl programlama mant ile aklama ksm sizlere verilmitir. Bu aklama ksmna gre her satra uygun gelen kodlamalar satr hizasna yaznz. Kullanlacak takm 6 mm apl parmak frezedir.

Soru

No

Satr No

Program Kodlar Aklama

1 N100 Program numarasn 1234 olarak yaznz.

2- N102 Metrik l sistemi seiniz.

3- N104 Takmn tezgh referans noktasna gnderiniz.

4- N106 XY dzlemi, takm telafilerinin iptali, sabit evrim kodunun iptali seimini yapnz.

5- N108 Drt numaral takm seimi ve deiimi yapnz.

6- N110

koordinatn seiniz. Mutlak koordinatlarda alma kodu seiniz. Hzl hareket ile referans noktasna gidiniz.

7- N112


8- N114 milini saat ibresi ynnde ve 1500 dev/dk. olarak ayarlaynz.

9- N116 Takm i paras referans yzeyine getiriniz ve soutma suyunu anz.

10- N118 Artl programlama kodunu seiniz.

11- N120 P1 noktasna 200 mm/dk. ilerleme ile gidiniz.

12- N122 Tala derinlii 1 mm ve ilerleme hz 50 mm/dk. olarak ayarlaynz.

LME VE DEERLENDRME

40

13- N124 Ayn ilerleme hz ile P2 noktasna hareketle gidiniz.


15- N128 P4 noktasna dorusal ilerleme yapnz.



18- N134 Z ekseninde paraya 1 mm kalana kadar hzl yaklanz.













31- N160 Soutma suyunu kapatnz.

32- N162 milini durdurunuz.

33- N164 Takm tezgh referans noktasna gnderiniz.

34- N166 Program sonu ve baa dnme kodunu giriniz.

DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap

verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirme ye geiniz.

41

MODL DEERLENDRME Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.

Aada bir parann CNC programndan baz satrlar verilmitir. lk 4 soruyu bu programa gre yantlaynz.

N1 G90 G00 X130. Y46. Z50.

N2 T4 M2

N3 M3 S900

N4 G00 Z5.

1. Yukardaki CNC programnda hangi programlama yntemi kullanlmtr? A) Artl programlama B) Mutlak programlama C) Hem artl hem mutlak programlama D) Asal programlama

2. Yukardaki CNC programnda hangi satrda hata vardr? A) N1 B) N2 C) N3 D) N4

3. CNC programda ka numaral kesici takm seilmitir? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4

4. Yukardaki CNC program ile ilgili aadakilerden hangisi sylenemez? A) Mutlak programlama yntemi seilmitir. B) Devir says 900 olarak ayarlanmtr. C) Tezgh referans noktasna gnderilmitir. D) Takm G parasna 5 mm ve hzl ilerleme ile yaklamaktadr.

5. Aadaki G fonksiyonlarndan hangisi kalc (modal) gruba girmez? A) G01 B) G02 C) G03 D) G04

6. Aadaki ifadelerden hangisi yanltr? A) Bir blokta ayn gruptan yanllkla G kodu yazlmsa en son yazlan kod geerlidir.

MODL DEERLENDRME

42

B) G kodlarnn nndeki sfr (0) yazlmayabilir. C) Listede olmayan G kodu programda kullanlrsa kumanda nitesi alarm verir. D) Bir blokta ayn gruptan birok G kodu bulunabilir.

7. SIEMENS programlama sisteminde dairesel interpolasyon hangisinde doru olarak verilmitir? A) G02 X24. Y43. R15. ; B) G02 X24 Y43 B15. ; C) G02 X24 Y43 I15. ; D) G02 X24 Y43 I15. J-5. ;

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.

43

CEVAP ANAHTARLARI RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI

1 D

2 D

3 B

4 B

5 C

6 A

7 B

8 C

9 B

10 C

parasnn CNC program

Satr No

Program

Kodlar Aklama

N100 O0050 (yzey frezeleme);

Program numaras 50dir. Parantez iinde program aklamas yazlabilir.

N102 G21; Metrik l sistemi seilmitir. Bu kod tezghlarda otomatik olarak seili olduundan yazlmayabilir.

N104 G28 G91 X0 Y0

Z0; Takmn tezgh referans noktasna dn

N106 G00 G17 G40

G49 G80 G90;

XY dzlemi seimi, takm telafilerinin iptali, sabit evrim kodunun iptali, mutlak koordinatlarda alma kodu seimi

N108 T1 M6 (Tarama

kafas); Bir numaral takm seimi ve deiimi

N110 G00 G90 G54

X-50. Y-30.; X ve Y koordinatna (P1 noktasna) hzl hareket

N112 G43 H1 Z50.; Takm boyu telafi numaras 1 ve i paras yzeyinden 50 mm ykseklikte emniyette durma

N114 M03 S500; milinin saat ibresi ynnde ve 500 dev/dk. ile dnmesi

N116 G00 Z0. M08; Takmn i paras referans yzeyine gelmesi ve soutma suyunun almas

N118 G01 Z-1.5

F600; Tala derinlii 1,5 mm ve ilerleme hz 600 mm/dk.

N120 G01 X-22.

Y15.; Ayn ilerleme hz ile P2 noktasna hareket.

N122 G01 X243. F80

;

80 mm/dk. ilerleme hz ile P3 noktasna tala kaldrarak ilerleme

N124 Y45. ; P4 noktasna tala kaldrarak ilerleme

CEVAP ANAHTARLARI

44

N126 X-22. ; P5 noktasna tala kaldrarak ilerleme

N128 G00 X-50. Y-

30. Z50. ; P1 noktasna hzl ilerleme

N130 M09; Soutma suyunun kapanmas

N132 M05; milini durdurma

N134 G28 G91 X0 Y0

Z0; Takm tezgh referans noktasna gnderme

N136 M30; Program sonu ve baa dnme

RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI

Soru

no.

Satr no.

Program kodlar Aklama

1- N100 O9999 (CNC); Program numarasn 9999 olarak yaznz.

2- N102 G21; Metrik l sistemini seiniz.

3- N104 G28 G91 X0 Y0 Z0;

Takm, tezgh referans noktasna gnderiniz.

4- N106 G00 G17 G40 G49 G80

;

XY dzlemi, takm telafilerinin iptali, sabit evrim kodunun iptali seimini yapnz.

5- N108 T5 M6 (parmak freze

ap 6) ;

5 numaral takm seimi ve deiimi yapnz.

6- N110 G54 G90 G00 X30.

Y18. ;

koordinatn seiniz. Mutlak koordinatlarda alma kodu seiniz. Hzl hareket ile P1 noktasna gidiniz.

7- N112 G43 H5 Z50. ;


8- N114 M03 S900 ;

mili saat ibresi ynnde ve 900 dev/dk. olarak ayarlaynz.

9- N116 G00 Z0. M08 ;

Takm i parasn referans yzeyine getiriniz ve soutma suyunu anz.

10- N118 G01 Z-1. F50. ;

Tala derinliini 1 mm ve ilerleme hzn 50 mm/dk. olarak ayarlaynz.

11- N120 G01 X25. ;

Ayn ilerleme hz ile P2 noktasna hareket ediniz.

12- N122 G03 X25. Y48. R15.

F35. ;

35 mm/dk. ilerleme hz ile P3 noktasna dairesel interpolasyon ile gidiniz.

13- N124 G01 X30. ; P4 noktasna dorusal ilerleme yapnz.

14- N126 G00 Z10. ;

Takm hzl hareket kodu ile Z ekseninden 10 mm uzaklatrnz.

15- N128 G00 X45. Y18. ; P5 noktasna hzl ilerleme ile gidiniz.

16- N130 G00 Z1. ; Z ekseninde paraya 1 mm kalana kadar yaklanz.

45

17- N132 G01 Z-1. F35. ;

35 mm/dk. ilerleme hz ile 1 mm tala derinlii veriniz.

18- N134 G01 Y48. ; P6 noktasna dorusal hareket ile gidiniz.

19- N136 X72. Y100. ;

P7 noktasna dorusal hareket ile gidiniz.

20- N138 Y48. ;


21- N140 G00 Z10. ;

Takm hzl hareket kodu ile Z ekseninde 10 mm uzaklatrnz.

22- N142 G00 X105. Y48. ; P9 noktasna hzl ilerleme ile gidiniz.

23- N144 G00 Z1. ;

Z ekseninde paraya 1 mm kalana kadar yaklanz.

24- N146 G01 Z-1. F35 ;


25- N148 X100.


26- N150 G02 X100. Y18. R15 ;

P11 noktasna dairesel interpolasyon ile gidiniz.

27- N152 G01 X105.


28- N154 G00 Z50. ;


29- N156 M09; Soutma soyunu kapatnz.

30- N158 M05; milini durdurunuz.

31- N160 G28 G91 X0 Y0 Z0;

Takm tezgh referans noktasna gnderiniz.

32- N162 M30;

Program sonu ve baa dnme kodunu giriniz.

RENME FAALYET-3N CEVAP ANAHTARI

Soru

no

Satr no

Program kodlar Aklama

1- N100 O1234 ; Program numarasn 1234 olarak yaznz.

2- N102 G21; Metrik l sistemi seiniz.

3- N104 G28 G91 X0 Y0 Z0;

Takmn tezgh referans noktasna gnderiniz.

4- N106 G00 G17 G40 G49 G80

;

XY dzlemi, takm telafilerinin iptali, sabit evrim kodunun iptali seimini yapnz.

5- N108 T4 M6 (parmak freze

ap 6) ; Drt numaral takm seimi ve deiimi yapnz.

6- N110 G54 G90 G00 X0. Y0. ; koordinatn seiniz. Mutlak koordinatlarda alma kodu seiniz. Hzl

46

hareket ile referans noktasna gidiniz.

7- N112 G43 H4 Z5. ;


8- N114 M03 S1500 ;

milini saat ibresi ynnde ve 1500 dev/dk. olarak ayarlaynz.

9- N116 G00 Z0. M08 ;

Takm i paras referans yzeyine getiriniz ve soutma suyunu anz.

10- N118 G91 ; Artl programlama kodunu seiniz.

11- N120 G01 X30. Y18. F200 ; P1 noktasna 200 mm/dk. ilerleme ile gidiniz.

12- N122 Z-1. F50 ;

Tala derinlii 1 mm ve ilerleme hz 50 mm/dk. olarak ayarlaynz.

13- N124 X-5. ;

Ayn ilerleme hz ile P2 noktasna hareketle gidiniz.

14- N126 G03 Y30. R15. ;


15- N128 G01 X5. ; P4 noktasna dorusal ilerleme yapnz.

16- N130 G00 Z10. ;


17- N132 G00 X20. Y-30. ; P5 noktasna hzl ilerleme ile gidiniz.

18- N134 G00 Z1. ;

Z ekseninde paraya 1 mm kalana kadar hzl yaklanz.

19- N136 G01 Z-1. F35 ;


20- N138 Y30. ; P6 noktasna dorusal hareket ile gidiniz.

21- N140 X27. Y-30. ; P7 noktasna dorusal hareket ile gidiniz.

22- N142 Y30. ; P8 noktasna dorusal hareket ile gidiniz.

23- N144 G00 Z10. ;


24- N146 X33. ; P9 noktasna hzl ilerleme ile gidiniz.

25- N148 Z1. ;

Z ekseninde paraya 1 mm kalana kadar yaklanz.

26- N150 G01 Z-1. F35 ;


27- N152 X-5.


28- N154 G02 Y-30. R15 ;


29- N156 G01 X5. ;


30- N158 G00 Z50. ;


31- N160 M09; Soutma suyunu kapatnz.

47

32- N162 M05; milini durdurunuz.

33- N164 G28 G91 X0 Y0 Z0;

Takm tezgh referans noktasna gnderiniz.

34- N166 M30;

Program sonu ve baa dnme kodunu giriniz.

MODUL DEERLENDRMENN CEVAP ANAHTARI

1 A

2 B

3 D

4 C

5 D

6 A

7 D

48

KAYNAKA GLESN M., A. GLL, . AVCI, G. AKDOAN, CNC Torna ve Freze

Tezghlarnn Programlanmas, Asil Yayn Datm, Ankara, 2005.

AKKURT, Mustafa, Bilgisayar Destekli Takm Tezghlar (CNC) ve

Bilgisayar Destekli Tasarm ve malat (CAD-CAM) Sistemleri, Birsen

Yaynevi, stanbul, 1996.

CHANG, Chao-Hwa., Michel A. MELKANOFF, NC Makine Programcl

ve Program Tasarm, MEB, Evren Offset A, Ankara, 1994.

ERGN, Mehmet, Saysal Kontroll Tezghlar ve Programlama

Prensipleri, Mercan Ofset Ambalaj San., zmir, 2004.

ETK, Mehmet, CNC Takm Tezghlar ve Johnford CNC leme Merkezi,

Marmara niversitesi Teknik Eitim Fakltesi Lisans Tezi, stanbul, 1999.

FANUC Series O MC, FANUC Series OO MC, FANUC Series O Mate MC

For Machining Center Operators Manual, Fanuc Ltd., 1988.

GIBBS, David, T.Eng. MIED, CNC ile lemeye Giri, Senior Lecturer in

the Department of Technology Readying College of Technology, MEB, Etam

A Matbaa Tesisleri, Eskiehir, 1994. .

NCEOLU, Zlf, CNC Takm Tezghlarnda Programlama Esaslar,

Erkam Matbaas, stanbul, 2005.

LEATHAM, B., BTECH J., PGCE, Bilgisayarl Nmerik Kontrol Konusuna

Giri, Head of Department of Engineering Worcester Technical College, MEB,

stanbul, 1997.

KAYNAKA

Documents

Cnc Frezede Programlama