Plato

CộngHòa(TheRepublic)Dựán1.000.000ebookchothiếtbịdiđộng

Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com

Tạoebook:TôHảiTriều

Ebookthựchiệndànhchonhữngbạnchưacóđiềukiệnmuasách.

Nếubạncókhảnănghãymuasáchgốcđểủnghộtácgiả,ngườidịchvàNhàXuấtBản

GIỚITHIỆUTRIẾTGIAPLATOCuộcđời.Sángtáccáchnayhaingànbốntrămnăm,cácđốithoạimangtênPlatocóảnhhưởnglớnlaođếntưtưởngTâyphươngthờicổđại,thờiTrungcổ,thờiPhụchưngvàcảthờihiệnđại.SángtácđóđượccangợilànềntảngcủatưtưởngTâyÂu,chấtliệuđiềuhòatìnhtrạngquáđộtrongtâmtríconngười,đườngthẳngxácđịnhnhãnquanthếgiớitừtrướchoặctừđótớigiờchưahềpháchọa,miêutảtrongtriếthọc,chínhtrị,luậnlývàtâmlý.NgườiTâyphươngnghĩtrởlạinhậnthứcphôdiễntrongđốithoạilàtrởlạinguồncội.Ngược lại, đối thoại cũngbị chỉ tríchgaygắt.Cóngười cho rằngđốithoại trưởnggiảvềchính trịvàhuyềnbívề triếthọc.Tuynhiên,giữahaikhuynhhướngđốichọi,cóngườithậntrọng,kháchquansaukhiđọcnhậnthấyđốithoạicómalựcđềxướng,thôithúctưởngtượngvàsuytư.Nhiềudâydợđankết trongđối thoại, songở trung tâmgiữvai trò ý nghĩa theonhận thức của ngườiHyLạp, thiên đạo (logos, căn nguyên của tư tưởng,nguyên lýđiềuhành,phát triểnvũ trụ) là thiênnhiên lèo láimọisựvật từbên trong. Tiếp cận như thế thiên nhiên không phải siêu việt, vô hình vàcũng không phải trần tục, hữu hình; thiên nhiên là tổng thể hữu cơ, conngườikhôngởngoàimàở trong thiênnhiên.Bámchặtquanđiểmcùngýnghĩa quan điểm hàmngụ, tư tưởng và nghệ thuậtHyLạp đạtmứcminhbạch chưa từng thấyởbất kểnơi nào, người phôdiễn chínhyếu làPlato.Quasửsáchmiêutả,trìnhbàytathấyônglàngườikinhđiển,ngườidệtgiấcmơlýtưởng;vàsửsáchcũngnóiônglàngườihiểurộngbiếtnhiềuvềthếgiới,khôngphảitriếtgiathápngàngụplặn,chìmđắmtrongrừnggiàsáchvở.Tacònbiếtônglàngườihọcthứcuyênthâmtheosátsinhhoạttríthứcđươngthời.Dẫnchứngthivănvàbónggióhàmngụtrongđốithoạichứngtỏông theo dõi văn chương sát nút. Đời ông kéo dài từ cuộc chiếnPeloponnesosgiữaAthensvàSparta(431TCN),quangàyPericlesthủlĩnhthành quốc Athens lìa đời (429 TCN), tới khi Philip - quân vươngMacedonia-hạthànhOlynthus(348TCN).

Đối thoại thường gọi là CộngHòa, tác phẩm trong số trước tác tương tựtruyềnlại,đếnngàynayhậuthếcôngnhậnlàsángtáccủaPlato.Sốsángtácđồsộđãđưatêntuổiônglênhàngquenthuộcbậcnhấttronglịchsửnhânloại, nhất là lịch sử tư tưởngởTây phương cũngnhưĐôngphương.Tuyvậy,ngườisaulạibiếtrấtítvềông,ngaycảtrongnướcHyLạp,quêhươngông,biếtrấtítmộtcáchkỳlạsovớinhữnggìngườisauhyvọngmuốnbiết.Khitìmhiểucuộcđờibônghoangáthươngtrongvườntriếthọcngườisau

chỉbiếtôngsốngtronggiaiđoạnlịchsửđặcbiệt,liênhệtớibiếncốvànhânvậtngười saubiếtquakho tàng tài liệuphongphúkhác thường: sinh thờiôngnổitiếng,ônglậptrườngdạyhọc,ôngđiduthuyết,ôngsốngkhálâu,ôngviếtrấtnhiều,sángtáctruyềnlạiđềuởtìnhtrạnghoànhảokhiếnngườisaunghĩtoànbộđãđượcbảotồncẩnthậnngaytừđầu.Sựthểcóvẻkỳlạ,dữkiệnvềđờiôngsaoítỏi,mongmanhđếnthế,ngaycảsốlượngsángtácphongphúcũngrơivàovòngmờmịt,ngườisaukhôngnhìnthấyliênhệhỗtươnggiữatácphẩmvàtácgiả.Khôngnhữngthiếuvắngdữkiệncụthểđểthiếtlậptiểusử,ngườisaucòngặpcảnhtượngngánngẩmtrongkhimuốntìmhiểu,trongsángtácôngkhôngđảđộnggìđếnbảnthân.Đólànétđặcbiệt người saubiết về triết gia lý tưởngmắt sáng, vai rộng, cao lớn,khỏemạnh,đầuócphithường,lốisốngthanhtao,văngiabútphápuyểnchuyển,đadạng,từlúctrẻmangbiệtdanhPlato,tênthựclàAristocles,tênđặtgiốngtênôngnội,nếuvậytheophongtụcxứsởlàcontrưởngvàcháuđíchtôn.Nhưngsự thậtcóphảihoàn toànnhư thếhaykhông,người saucũng thựctìnhkhôngrõ!

LàconôngAriston,cháuôngAristocles,cóhaiemtrai,môtemgái,PlatochàođờikhiDiotimuslàmArchón,phápquanAthens,nhiệmkỳkéodàitừmùahènăm428TCNđếnmùahènămsau.Hơnthếngườisaukhôngbiếtgìvềgia đìnhbênnội, trừmột số thânnhânbênngoại.ThânmẫunhũdanhPerictione thuộc dòng dõi quý tộc, mà nổi tiếng nhất là Solon (638-558TCN),phápquanAthensnhiệmkỳ594-3TCN.EmhọbàlàCritias,ngườisaubiếtlàthủlãnhnhómBaMươiBạoChúavàtácgiảnhiềusángtác;emtraibà làCharmidescũnghăng say thamgia chính trịvớinhómBaMươiBạo Chúa, song thất bại thảm hại. Cũng như anh Plato, Adeimantus vàGlaucon,haingườilànhânvậttrongnhiềuđốithoại,mộttrongsốmangtênCharmides. Speusippus, người kế vị Plato điều hànhHọcViện, là con bàPotone,emPlato.Saukhithânphụquađời,lúcPlatocònrấtnhỏ,thânmẫutáigiávớiôngPyrilampes,nghenóilàcậuhọ,đãcógiađìnhvàconriêng,contraitênDemos(nhắctớitrongGorgias),nhânvậtgiàucó,thếlựctrongnhómdânchủủnghộ lãnh tụPericles,chínhkháchkhônngoan, lỗi lạcđãđưathànhquốclênmứcpháttriểncaođộvềmặttríthức,nghệthuậtvàkinhtế.Vớiôngnày,bàsinhcontrai tênAntiphone,emcùngmẹkhácchavớiPlato,theođuổitriếthọcítlâu,bỗngdưngbỏdởrẽngang.Nhìntừbênnàyrồi bên kia người sau thấyPlato có liên hệmật thiết với giai cấp quý tộcAthens.Dẫuvậyliênhệnàykhôngkhiếnđầuóctrởnênhẹphòi,thiểncận,trái lạiôngvẫngiữtháiđộcơbảncủabậcsĩphu:ngaythẳng,kháchquantronglốisốngcũngnhưsángtáctừđầuchícuối.

Theo nhận định chung từ trước tới nay, ở trong cũng như ngoài nước, sự

kiệncó thểcoi làxácđáng liênhệ tớicuộcđờiPlatochỉđủcấu thànhnétpháctảtổngquátsơsài,dẫuvậycũngkhôngđủđểminhđịnhmộtcáchchắcchắn.Đốithoạicủaông,mặcdùcảnhtríđặtởthờiđạiôngsống,ngườithamdựlànhânvậtnổitiếng,sốngthực,sinhhoạthếtsứctựnhiên,kểcảanhông,cũngkhôngđónggópgìvàobứctranhtiểusử.Tuynhiên,cómấyláthưcholàdoôngviếthélộkhánhiềuvìsaoôngquyếtđịnh,nhấtlàámchỉgiaiđoạnthamdựhoạtđộngchính trị đương thời.Số thưnày trong thếkỷvừaquamangtiếnggiảmạo,phầnquantrọnghơnhếtcóvẻlàthực,lạibịcholàdođệ tửôngviết.Trong sốmười ba lá, trừ lá thứmười hai, tất cả đềuđượcngườixưacôngnhận làchân thực, sửdụngđểdiễngiải triết thuyếtPlato.Tronghàngphêbìnhngàytrướcvàngàynaycóngườikhôngngầnngạichấpnhậnchứngliệucủangườixưa,cóngườibácbỏthẳngthừng,coisốthưđólàngụythưdiễntảkhéoléo,cóngườigiữtháiđộtrungdungchorằngPlatolà tácgiả lá thứsáu, thứbảyvà thứtám,sốcònlại rơivàovòngtồnnghi.Ngượclại,cươngquyếtkhẳngđịnhsốthưđólàdoôngviết,ởAnhhạbánthếkỷXIXG.GrotetrongPlatoandOtherCompanionsofSocrates(1867)khôngngầnngạiđưasốthưđóvàosángtáccủaông,mặcdùnhiềunhàphêbìnhvaivếđươngthờilớntiếngphủnhận.Hăngháiđưathầntượngtừnấcthangsiêunhânxuốngthứbậcthếnhân,họcgiảnàysẵnsànggánchoôngsốsángtácphầnđôngcholàkhôngxứngđángvớitriếtgiasiêuviệt.Nhưngnhờbiệnluậnvữngchắcnhằmđặtlạivấnđề,họcgiảvừakểđủsứcthuyếtphụcnhiềungườichấpnhậnkếtluận.Vìvậykểtừđókhôngcònengạinữakhikểchitiếtlýthúchứađựngtrongsốláthư,vànhờthếngườisaubiếtđôichútvềcuộcđờitriếtgia,trongkhicácnhàphêbìnhthủcựucũngsẵnsàngchấpnhậnphầnlớnsốsángtácđặcbiệtđólàchânthực.

Năm sinh và nơi sinh của Plato sử sách ghi khác nhau: 430, 428 và 427TCN,nơisinhthànhAthenshoặcđảoAegina,nămmất348hoặc347TCNNhưvậy là ông sống lâu, 80hoặc83 tuổimới quađời.Nếu lấynăm430TCNlànămsinh,ôngrađời121nămsauKhổngTử(551-479TCN).Nếulấynăm428TCNlàmnămsinh,ôngchàođời135nămsauThích-CaMâu-Ni(563-483TCN).Nếulấynăm427TCNlàmnămsinh,ôngvàođời424nămtrướcGiê-suKi-tô(4TCN-29SCN)vàkhoảng4nămsaucuộcchiếnPeloponnesos (431-404 TCN). Cuốn sử Thucydides ghi chép bao gồm 16hoặc 17 năm đầu đời của ông, chỗThucydides ngừng,Xenophon tiếp, kểlịchsửHyLạpkéodài48nămnữa,tớitrậnMantineadiễnranăm362.Địnhmệnhđẩyđưaônglớn lêncùngvinhnhụccủađấtnướcđangphấnđấuđểphát triển,maymắn cũngnhiều, thành công cũng lắm, cuối cùng suy sụphoàntoàn, tủihổngút trời.ThôntínhthànhquốcAthensdiễnranăm403;tiếptheolàcuộccaitrịngắnngủicủanhómBaMươiBạoChúađứngđầulàCritias (cậuPlato) vàTheramenes.Chínhquyền chuyên chế củanhómBa

MươiBạoChúabịThrasybulus lật đổ, chếđộdân chủngày trước tái lập.Năm399diễnravụxửgâychấnđộngdưluậncảlụcđịalẫnquầnđảo,hộiđồngkếtántửhìnhSocratesvìtộiphỉbángthầnlinh,đầuđộctuổitrẻ.Nửathếkỷtiếptheo,thànhquốcAthenshầunhưvắngbóngtronglịchsửHyLạp,songgópphầnđángkểtrongcácphongtràothờiđạidướitàilãnhđạocủanhânvậtlừngdanhIphicrates,Chabrias,Timotheus.AgesilausquânvươngLacedaemonvàEpaminondasquânvươngThebeslàngườicầmquyềntàibasuốtthờikỳ,lèoláicuộcchiếntớithànhcôngquatrậnLeuctra(371TCN)vàtrậnMantinea (362TCN).Sau trậnMantinea, lịchsửHyLạp lại thayđổi,Philip (382-336TCN)vùngMacedoniamạnnambánđảoBalkandầndầnngoi lên chói lọi trên chính trường. Trước khi Plato qua đời chính kháchDemosthenes (384-322TCN) trở thành lừngdanhquacácbàidiễnvănđảkíchquânvươngPhilipkịchliệt;trongvòngmộtnămtrướckhibănghà,dotiêu diệt phe Phocion (402-317 TCN) chấm dứt cuộc chiến thiêng liêng,PhilipnắmquyềnbáchủHyLạp.SongsongvớibiếnsựdiễnratronglụcđịaHyLạp, vềmặt lịch sử, đảoSicile trở nên hấp dẫn, đồng thời giữ vai tròquantrọngtrongsuốtthờigiannửathếkỷdướiquyềncaitrịsắtmáucủachaconDionysiusvàDion.NắmquyềncaitrịthànhphốSyracusemộtphầntưthế kỷ, và cai trị hết sức khe khắt, hà khắc,DionysiusCha chết năm367TCN.Nối ngôi thay quyền, áp dụng chính sách tương tự, Dionysius ConkiểmsoátthànhquốcchặtchẽmườihainămnữamớibịDionnổilêntruấtphế.Saubốnnămcầmquyềncaitrịôngnàycũngbịchốngđối,lậtđổ,xửtử.

Sốngtrongthờiđạinhưthế,Platođãchứngkiếnliêntụcchínhsựpháttriển,suyđồi,sụpđổdướinhiềuhình thứcvàmàusắc.Nhờcócơhộiquansát,đầuócnhậnđịnh,ônglàmcảnhđósốnglạikháphongphútrongtriếtphẩmCộngHòa.Tuythế,trongthâmtâmôngkhôngcảmthấythíchhợpvớicuộcđờichínhtrị.Ôngsởđắcnhiềulợiđiểmthanhniêncùngtranglứakhôngcó:connhàgiàucó,giađìnhquýtộc,dònghọquyềnthế,thânthểcườngtráng,tiếpthuđầyđủgiáodụcthờiđại,vàchắchẳncũngphảihoàntấtnhiệmvụthông thườngcủacôngdân thànhquốcAthens,gồmcả thihànhbổnphậnquânsự.Dẫuvậyngườisaukhônghềngheôngcóýđịnhdấnthânbướclênvũđàichínhtrịngoàilờilẽbàytỏtrongláthưthứbảy.Trongthưnàyôngchobiếtôngđược thânnhânvà thânhữu trongnhómBaMươiBạoChúamờithamdựchínhtrường,điềuhànhquốcsự,ôngmuốnnhậpbọnđểkhỏiphụ lòngmongmỏi;nhưngkhi thấynhómvẫnduy trì tình trạngbấtcông,tànbạo,thấtđức,nhấtlàkhichứngkiếnnhómtìmcách,songkhôngthànhcông, ép buộc Socrates bức hại một công dân, cảm thấy hụt hẫng, ngánngẩm,ôngnhấtđịnhquaylạicuộcđờibìnhthường.Khicơchếdânchủtáilập,ôngcũngcóướcmuốntươngtự,dấnthânvàochínhsựphụcvụthànhquốc,songlạichứngkiếnsựviệcthôbạodiễnratrànlan,vàcuốicùngbản

ánbấtnhẫnkếtliễuđờiSocrates,hầunhưtuyệtvọng,ôngquyếtđịnhvĩnhbiệtchínhtrị.

Triếtgia têntuổidaydứtkhônnguôivớihaisựkiệnxúcđộngvừakể,kếtquảdẫntới tháiđộcựtuyệtđốivớichínhtrị,và tháiđộđóđãđặcbiệt lôicuốn,ảnhhưởngtriềnmiênđếntâmtríPlato.LúcSocratesquađời,Plato28tuổi.Haingườisốnggầngũi, thân thiếtvớinhau.Liênhệkhôngnhững làliênhệthânhữumàcònlàliênhệthầytrò,liênhệhỗtươngtrongthựctếkéodàitámnăm,songtrongtriếthọckéodàibấttận.Ngườisaukhôngcóchứngtíchghilạiđặctínhhoặcnộidungmốiliênhệ.NhưngsángtáccủaPlatochothấytoànbộcuộcđờitiếptheocủaôngđãdoliênhệđócấuthành.Ôngdànhcảcuộcđờitìmhiểutriếthọc,vàsửdụngtriếthọcnhưmụcđíchduynhấtcấtbướcđivàođườngnghiêncứumàSocratesđãmởrachoôngnoitheo.Hìnhảnhsưphụkhôngbaogiờphaimờtrongtâmtrí.Vừatựdovớimình,vừa trung thànhvới thầy,pha trộnhaicảmxúc thànhnhận thức tổnghợp,ôngsửdụngSocratestrongđốithoạinhưngườidiễnđạtquanđiểmcủaông.DùsuytưcủamìnhcócáchxasuynghiệmquenthuộccủaSocrates,Platovẫn vững tin ông trung thành bước theo nguyên tắc hoặc phương phápSocratesđãgiảngdạyvàsửdụngđểdiễngiải.

Sau khi Socrates vĩnh biệt cõi đời năm 339 TCN, Plato lui về sống ởMegara, thành phố trong vùng Megaris nằm giữa vịnh Corinth và vịnhSaronic còn gọi là vịnh Aegina gặp gỡ thân hữu từng theo học Socrates.Ngườisaukhôngrõônglưulạiđóbaolâu,songnghenóisuốtkhoảngthờigiansaukhisưphụviên tịch,ông thămthúnhiềunơi,xuôinamtới thànhphốCyrenetrongvùngCyrenaicathuộcđịaBắcPhidiệnkiếnnhàtoánhọcEudoxus,sangđôngtớiAiCập,quatâyđếnÝvàđảoSicilethămviếngtriếtpháiPythagore.Trongkhiởđảovừakểđến thànhphốSyracuse,ông tiếpxúcngayvớiDion,emvợDionysius,vàcólẽvớicảđươngkimbạochúa.Nhìnlạigiaiđoạnhihữutrongláthưthứbảy(326d),ôngtựhỏiphảichăngdongẫunhiênhaythiênđịnhôngtớinơinày.Bởitrongthựctếviệcôngtớihònđảolàmởmànchobikịchkếtcấubiđátdiễnramấychụcnămsau.Khiông tới,Dionysius I (405-367 TCN) đang ở cực đỉnh quyền thế.Mới haimươilămtuổiđãđượcbầulàm‘strategos’,nguyênsoái tướngquân,ngoàichuyệntoànquyềnhànhđộng,DionysiusgiảiphóngngườiHyLạptrênđảoSicilekhỏiápbức,hiếpđáp,đedọakhủngkhiếpcủaCarthage,đồngthờitạodựngchohọsứcmạnhchính trịđểcó thếđứngđángkể trong thếgiớiHyLạp.Láthưthứbảy(327a)kểcuộcgặpgỡquantrọngrasao,ấntượngthanhniênnày,sắpsửabiếnđổitoànbộđờiông,đốivớiôngthếnào.Theochuyệnkểnghecóvẻkỳ lạ,đángnghi,khônghiểuvì saovàdođâu,khiquanhệgiữađôibêncăng thẳng,bạochúa trẻ tuổi lạikiếmcớđưaông lên thuyền

đemđếnđảoAeginabánlàmnôlệvàtùbinhchiếntranh(lúcđógiaochiếnvớiAthens,hònđảođượcsửdụnglàmcăncứchohảiquânSparta).Nhưngđến nơi có người quen từCyrene tênAnniceris bỏ tiền ra chuộc, nhờ thếthoáthiểmôngtrởvềAthens.Địnhcưởđâyítlâunăm387TCN.ÔngthànhlậpHọcViệnnhằmtruyềnbákhoahọcvàtriếthọctrongkhurừngvenbiênthànhphố,ôngbắtđầugiảngdạytriếthọc.Từđótrởđi,ôngêmảtheođuổisựnghiệp,trừhailầngiánđoạnđángkể,trongtưthếvịthầykhảkính,lừngdanh, thời gian kéo dài khoảng 40 năm.Cũng như Socrates, ông dạy họckhônglấytiền,vàkhidạyôngthườngthểhiệnquađốithoại,đàmđạo.TiếngthơmlantrànhầunhưkhắpĐịatrunghải,TiểuÁ,BắcPhi,vượtxa,áthẳnnhiềutriếtgiađươngthời;ôngthuhútnhiềuđệtử;thanhniêntừnhiềunơi,nhiềuđảoùnùnkéotớihyvọngthọgiáo,trongsốđónổitiếnghơnhết(saunày trở thành đối thủ đáng gờm trong làng triết học) là Aristotle từMacedoniakéoxuống,thânphụlàngựyđươngkimquânvương,mớimườitámxinthụhuấn,sốngởđóhaimươinămliền,tớikhiPlatomãnphần.

Bướcvàođờiôngchỉnghetiếngréogọiápdụnghọcthuyếtchínhtrịtổchứccơchếxãhội,chínhthểquốcgia.DionysiusIquađời,DionysiusIInốingôi,nắmquyềncaitrị.Vốnnonớt,yếukémnhiềumặt,thoạtđầuđiềuhànhviệcnước tân vương phải trông cậy vàoDion, cậu ruột, thân hữu chí tình củaPlato.Cơhộidườngnhưdịpmayngànnămmộtthuởđểthiếtlậpthànhquốctheonguyêntắcnghiềnngẫmbấylâu.Dionysiussẵnsàngđónnhậnýkiến,Dion thiết tha yêu cầu thân hữu cố tri tới cố vấn. Phầnmình Plato cũngkhông ngần ngại thăm viếng Syracuse nhằm thực hiện hoài bão. Chuyệnviếng thăm lần này kể tỉmỉ trong lá thư thứbảy.Chuyếnđi không thànhcông.PlatotỏrakhôngmặnnồngvớiviệcđiềuhànhquốcsựcủaDionysius;dựtínhthựchiệncôngtrìnhhóaratuyệtvọng.Cốgắngđếnmấyôngcũngkhông thể thuyết phục; gần đây trong nhiều sự việc, Dionysius hầu nhưkhôngcòn lắngngheýkiếnquân sư.TânvươngđàyDionkhỏiSyracuse.Sauítlâu,mặcdùkhôngbịđốixửtàntệ,PlatotrởvềAthens.DẫuvậyôngvẫnlạithămDionysiuslầnnữa,hyvọngtìmcáchtrợgiúpDion,nhưngônglại thấtvọng;kinhnghiệmlầnnàyquảthậtchuacay,càngngẫmcàngđauđớncõi lòng, sượngsùngnétmặt,khôngmuốnnhìn lại làmchi.Phầnđờicònlạiôngdànhchoviệcsángtác,sángtácliêntục,tớiđốithoạicuốicùng,đặcbiệtLuậtPháp,vàtiếptụcgiảngdạytriếthọcởHọcViệnchomônsinhbốnphương.Ôngquađờikhôngrõnăm348haynăm347TCN.TheosửgiaPausanias(1.30.3),ôngđượcmaitángvenbiênHọcViện.

Sựnghiệpdàilâu,songngườisaukhôngrõPlatobắtđầutựbaogiờ,chỉbiếtmộtsốtácphẩmcólẽviếtkhônglâusaukhiSocratesvĩnhbiệtcõithế.BiệnGiải(Apologia)nhằmtườngthuậtlờilẽSocratesbiệnhộtrướctòanhằmbảo

vệdanhdựvàtínhmệnhbảnthân,chắchẳnsángtáckhônglâusauphiênxử.NgoàiBiệnGiải (nộidungkhônghề là lời tạ lỗi)vàmột số thưnhữnggìngườisaucóvềPlatođềuthểhiệndướihìnhthứcđốithoại.Cókhoảng25tácphẩmchânthựcmangtênông.Phầnlớnđốithoạichialàmbanhóm:đốithoạitheokiểuSocrates,luậnthuyếtchínhtrị,vàđốithoạicótínhcáchlô-gícvàphươngpháp.ĐốithoạitheokiểuSocratestheolềlốiSocratesthườngdùng,vừađặtcâuhỏivừa trả lời,đồng thờinhấnmạnhvàođạođức,địnhnghĩađạođức.ĐốithoạitiêubiểuvàchủđềnổibậtlàEuthyphro(mộđạo,hiếu thảo), Charmides (tiết độ), Lysis (tình bạn), Meno, Protagoras (đạođức), Laches (can đảm), Hippias Lớn (cái đẹp), Hippias Nhỏ (cái giả),Philebus (cái tốt),CộngHòa (côngbình); luận thuyết chính trị gồmCộngHòa,ChínhKhách,LuậtPháp.TrongtácphẩmCộngHòaSocrateslànhânvậtchínhlèoláicuộcđàmđạo,ngườithamdựgồmgiàtrẻlắngnghe,traođổiýkiến.TrongtácphẩmChínhKhách,ôngxuấthiệnngắnngủigiớithiệucuộc thảo luận rồi rút lui.TrongcuốnLuậtPhápônghoàn toànvắngmặt.Trongđốithoạicótínhcáchlô-gícvàphươngpháp,Cratylusbiệnluậntínhcáchđíchxáccủatêngọi,Euthydemusđềcậptranhluậnlừaphỉnhcùngtìnhtrạngkhảdĩdẫntớilừadối.Sophistbàntớibảnchấtkhônghiệnhữuvàtìnhtrạngkhảdĩdốitrá.Theaetetuskhaitriểnsựthậtvàhiểubiết,Parmenidesđivàotriếthọcvàphépbiệnchứng.Nhiềuđốithoạiphốihợptìmhiểutriếthọcvàphươngpháptriếthọc:Phaedo,Symposium,Sophist,Phaedrus,Timaeus,Philebus.

HọcgiảTâyphươngđãbỏnhiềucôngsứcvàthờigianthiếtlậpthứtựsángtáccácđốithoại.Từxưa,quanhiềuthếkỷhọcgiớiphươngtrờiđóđãxácđịnh Luật Pháp là tác phẩm dở dang Plato chưa hoàn tất thì qua đời.Theaetetusnói tới cái chếtcủangườiđối thoạimangcùng tênxảy ranăm369TCNMột sốđối thoại dườngnhư tiếpnốiđối thoạiđãxuấthiện chothấysángtáccóthứtựhẳnhoi.NgoàichỉdấunhưthếhọcgiảchỉcònbiếtcăncứvàothờiđiểmtươngđốidànhchoBiệnGiải,néttươngđồngvàkhácbiệtgiữacácsángtáctheohìnhthức,nộidung,chitiếtvềvănphongvàtừngữ sử dụng. Tuy nhiên,mặc dù cố gắng đáng kể, quan điểm vẫn khôngđồngnhất.ThứtựsángtácxemracóvẻquantrọngvìliênhệtớivấnđềpháttriểntưtưởngcủaPlato.VấnđềrộnglớnlàphảichăngvềcuốiđờiPlatophủnhậnhọcthuyếtPlato,triếtthuyếtlừngdanhgắnliềnvớitêntuổiông.Trongnhiềuđối thoại,kểcảCộngHòa,ôngđềnghịphânbiệtdứtkhoát thếgiớihữuhìnhgồmsựvậtcụthểvớithếgiớivôhình,songminhbạchgồmthựcthểtrừutượng,khônglầmlẫnthếgiớicảmtínhvớithếgiớilýtính.Tưtưởngtrởnênphổquátvàđược coinhư triết thuyếtvềhình trạng.Trong số cácthựcthểtrừutượnglàhìnhdạnghìnhhọc,consốtoánhọc,đặctínhđạođứcđãlàđềtàiSocratesthảoluậntrongcáccuộcđàmđạo.Họcgiảđôikhiđược

gọilàđệtửtamvịnhấtthểchorằngPlatođãnghingờvàrútcuộctừbỏtriếtthuyết.Tráilại,tôngđồnhấtthểnhấtvịlạibảoPlatotiếpthukhuynhhướngtriếthọctừSocrates,theođuổitớicùng,chỉthêmthắt,tuchínhchútítsuốtquátrìnhphôdiễn.

Công trìnhgiảngdạyvà sáng tácPlato thựchiệnởHọcViệnhai lầngiánđoạn do cố gắng bất thành thực hiện lý tưởng trình bày trong triết phẩmCộngHòa,khaisinhthểchếdướiquyềnlãnhđạocủaquốcvươngtriếtgia.HailầnôngquaSicilegiáodụcbạochúatrẻtuổiDionysiusIInốingôibạochúagiànuaDionysiusI.ThânhữutâmgiaoDionchoônghaythanhniêncầmquyềnhiệntạilàcháugọibằngcậucóýđịnhvàsởthíchtrởthànhtriếtgia,nhưvậylàmuốnphốihợpkiếnthứcvớiquyềnbính.Sựthểnghehợplý,ôngnghĩđólàđườnglốiduynhấtcứuvớtquốcgia.Khôngngờcuộcrađithấtbại.Dionysiuscóvẻhậmhực,Dionchịucảnhphátvãng,ôngmangnỗibực dọc. Nhiều năm sau đó, do Dionysius yêu cầu, ông lại qua Sicile.Chuyếnthămlầnnàykết thúcthảmhại,kếtquảdẫntớinộichiếngiữalựclượngtheoDionvàlựclượngtheoDionysius.ÔngtrởvềHọcViện, từđócắtđứtmọiquanhệvớichínhtrị.SaukhiôngquađờiviệcđiềuhànhHọcViêntraochonhàtoánhọcSpeusippus,cháuông.Tiếptụcsựnghiệpcaocảnhư trung tâmgiáo hóa và nghiên cứumãi tới năm529SCN.mới ngừnghoạtđộng,doHoàngđếLaMãJustinian(483-565) ra lệnhđóngcửa,HọcViệnvớigiảngđườngkhangtrang, thưviện tĩnhmịch, thưsinhnhiệt tình,tồntạigần900năm,ngườisaumệnhdanhđạihọcđầutiêntrênthếgiới,lòđúcđàoluyệnvôvànnhântài,dòngsôngbồidưỡngsinhlựcchobiếtbaokhốióc, trái tim.Mộtphầndochínhsáchmuốnápđặtmộtcáchquyết liệtchủthuyếtKi-tôgiáo,trongpháplệnh,Hoàngđếtuyênbố:“Từràyvềsaukhông thần dân nào đượcphépgiảngdạy triết lý hoặc giải thích luật lệ ởAthens.”Khihaysựthểbấtmãnhếtsức,mộtsốthànhviênrờibỏHọcViệnrađi,mộtsốquaBaTư,mộtsốsangTrungĐông,tấtcảmangtâmtrạngtríthức lưuvong.Dẫu thế,dovấnvươngkhódứt,một sốvẫnở lại sốngâmthầm,HọcViệnkhôngtắtthởtứckhắc,màlaylắtkéodàicuộcđờitớithờiTrungcổ,thếkỷXV.

Cuộcđờirạngrỡnhưthếvậymàngườisauvẫnkhôngbiếtcuốicùngôngthếnào.Vàcũngchẳngaihaybuổiđầuôngcólậpgiađình,cóvợ,cóconkhông,màchỉbiếtmấychụctriếtphẩmđểlạichođời,trongsốđóCộngHòagiữvaitròquantrọng!DùsaođộcgiảcũngchẳngcầnmấtcôngđivàovấnđềthứtựvàsắpxếptácphẩmcủaPlato.Đốithoạithứhai,Timaeus,liênhệvớiCộngHòa,đối thoại thứba,Critias, liênhệvớiTimaeus, bađối thoạihợp lại thành tácphẩmbộba,songCộngHòa tựnó là tácphẩmtrọnvẹn.Khôngcóchỉdấunàochothấythờigiansángtác,trừphongcáchmãnhliệt,

đặcbiệtkhisovớitácphẩmnhưLuậtPhápcólẽviếtlúctuổiđờixếchiều,biểu lộ kinh nghiệm cuộc đời và nhận thức già dặn. Tác phẩm cònmangnhan đề thứ hai,Bàn về công bình. Liên hệ hai tên gọi giải thích đầy đủtrong đối thoại, kể chuyện với vẻ đơn giản, trong sáng, tự nhiên, bởi thếCộngHòađượccảtriếthọclẫnvănhọcHyLạpđềcao.Cầnminhđịnhbảnchấtcôngbình,cuộctìmhiểubắtđầu,muốnchứngnghiệmkhônggìbằngquansátcôngbìnhtrongquốcgialýtưởng.Khikhámphásựthểngườitìmhiểucó thểnhận rabằng loại suy trongcánhân.Dođóquốcgia lý tưởngđượcxâydựng.Tiếntrìnhxâydựngmộtkhihoàntất,phầnnàychiếmphầnlớn tác phẩm, người tìmhiểu sẽ nhìn ra côngbình và bản chất côngbìnhđượcxácđịnh thỏađáng.Người thamdựcuộcđàmđạogồmSocrates, lãonhân Cephalus, con trai Polemarchus, Glaucon, Adeimantus, anh Plato,Thrasymachus,thànhviêntriếtpháiSophistđươngthời,vàmấyngườinữa.

Xãhội&thờiđại.Sốngthếnàoviếtthếnấy.KhiviếttriếtphẩmCộngHòatớiphầntámđềcậpbốnthểchếchínhtrịđươngthời,Platokểcơchếtrướcgọi là vị danh (timokratia) sau gọi là tài bản (timarchia), cơ chế quả đầu(oligarchia),cơchếdânchủ(demokratia),cơchếđộctài(tyrannia).Loạixãhộiônggọilàvịdanhhaytàibảnlàloạingàynaykhôngcóhìnhthứcthựcsự tươngđương,vì rõ ràngôngphác tảnét cơbản củaxãhội thànhquốcSpartabấygiờ.Nhưngđốivớiông,Spartaquảthựcquantrọng,mộtsốnétxãhộilýtưởngcủaôngbắtnguồntừđó.Làthànhphầnquýtộcquânphiệt,sống kỷ luật, song tự hào, dânSparta làm chủ ruộng đất và dân số, họ làSpartias,giaicấpthốngtrị,dướihọlàperitoikoi,thànhphầntựtrịđượcphépbuônbánlàmăn,cuốicùnglàheilotes,thànhphầnbịtrị,nôlệphảilaođộng,phụcvụ,khôngsởđắctígì.ĐámheiloteslànôngnôcàysâucuốcbẫmsinhlợichochủnhânSpartias;họcóthểbịtrưngbinhphụcvụchiếntranh,trongsốđóthỉnhthoảngcóngườiđượctrảtựdo,songtổngquátmànóihọkhôngcóquyềnhoặclợigìhết.Hàngnămphápquantuyênchiếnvớihọ,vìthếgiếtnôngnôlà thànhtích,khôngphảisátnhân;mậtvụSparta theodõi thườngxuyênvàchặtchẽ;nếu thấy trongsốcóphần tử tỏ rachốngđối,bấtmãn,mậtvụhạsáttứcthìkhôngthươngtiếc.

Vìlàthiểusốchủnhânsốngvớiđasốbầytôi,luônluônlosợnổidậy,nhiềutrườnghợpđãxảyra,dânSpartatheolốisốngđặcbiệt.Họlàgiaitầngquânphiệt,trongđócánhântuyệtđốiphụctòngcộngđồng.Mỗicôngdânlàmộtchiếnbinh.Giáodục,hônnhân,nhiềumặt sinhhoạt thườngnhật ápdụngkhe khắt nhằm duy trì khả năng quân sự. Trong cuốn History of Greece(LịchsửHyLạp),ấnbản1967,trang132J.B.Buryghi:“Đứatrẻvừarađờiliềnđượcđemđếnđểtrưởngtộcxemxét.Nếutrưởngtộcthấyyếuđuốihoặcbệnh tật,đứa trẻsẽbịđemđiđểởsườnnúichochết.Lênbảy,đứa trẻsẽ

đượcgiaochoviênchứcnhànướctrôngnom.Việcgiáodụchoàntoànnhằmđàoluyệnđứatrẻchịuđựnggiankhổ,huấnluyệnđứatrẻtuântheokỷluật,nuôidưỡngđứa trẻcó tâmhồn tin tưởng, tinh thầnhysinhvì thànhquốc.Đếntuổihaimươi, tấtcả trẻ trai tậpdượt trongngôi trườngkhổnglồ theomôhìnhquânđội.”Tạiđây,đámtrẻthụhuấndướisựhướngdẫncủathanhniêntuổitừhaimươiđếnbamươi,sốnàyvẫnchưatớituổiđượccôngnhậnlàcôngdânchínhthức.Đếnhaimươituổiđámtrẻthụhuấnquânsựvàđượcphép lập gia đình; nhưng tất cả vẫn phải sống trong doanh trại, chỉ thỉnhthoảnglẻnvềthămvợ.Đếnbamươituổi,đámtrẻtrởthànhcôngdânchínhthức.Tuycóthểsốngởnhà,songtấtcảvẫnphảivàodoanhtrạiăntậpthể,đónggópphầnănrútratừcôngđấtmỗidânSpartasởhữu,côngđấtkhôngđượcchuyểnnhượng,màdonôngnôcàycấysinhlợi.J.B.Buryviếttiếp:“Kỷluậtcũngápdụngvớithiếunữ.Sinhhoạtchungvớithiếuniên,thiếunữtậpthểdục.Khi tậptấtcảđềuởtrần,dẫuthếhọkhôngcoi làbấtnhã.Họsốngcởimở,lốisốngtươngphảnlốisốngkhépkíncủaphụnữthànhquốckhác.Họnổitiếnggiữgìntrinhtiết.Tuynhiên,nếuchínhquyềnchỉthịsinhconcho thànhquốc,khônghề thắcmắc,họ tuân lệnh tức thì,dùbiếtviệclàmviphạm,chàđạptínhcáchthiêngliêngliênhệhônphốiđòihỏi.”NgườiSpartakhôngđượcphépsởhữucủacảidướihình thứcvànghoặcbạc,họtiếptụcsửdụngtiềnbằngsắt.Cấmsốngxahoa,họsốngthậtđơngiản.Cánhânkhôngcóthếđứngtrongthànhquốc;cánhânkhôngcóđờitư,vấnđềriêng.Cánhânsống trongdoanh trại, theokỷ luậtnhàbinh, luôn luônsẵnsàngchiếnđấuvì thànhquốc.Bởithếthuởđómặcdùkhônggâyhấn,dânSpartalàđộiquânhùnghậukhắpHyLạp.

Cơchếbaogồmvươngquyềnthế tập,bầucửphổthông, tuyểnchọnphápquanvàhộiđồngtrưởnglão,đặcbiệtkínhtrọngtuổitácvàkinhnghiệm;hộiviênhộiđồnglàngườitrênsáumươi,trongCộngHòamuốnlàvệquốctuổiphảinămmươi.TổchứcthànhquốcSpartakhiếnnhiềungườikhắpHyLạp,tronglụcđịa,trênhảiđảochúý;hoànchỉnhvàđơngiảnlàmnhiềungườiưathích,nhưngítngườimuốnsốngtrongđó.Mêthíchthậtđấy,songhọcũngchêbai,nhậnđịnhPlatođưarađốivớicơchếvịdanhlàđiểnhình.Ôngchỉtrích tình trạng bóc lột giai cấp hạ lưu, đó là quan hệ sai trái giữa ngườithốngtrịvàngườibịtrị,sựthểđươngnhiêndẫntớibấthòa,mâuthuẫntrầmtrọng.Ôngphêbìnhtìnhtrạngtrí thứctùtúng;ngườithànhquốcítsuytư,đầuócthườngthiểncận.Cơchếlàvậy,songhọnổitiếnghámlợi;vìthếcơchế tàibảnbị lênán làcơchếphụcvụ tưsản,bịnghiêmcấmtrong thànhquốclý tưởng,và làmầmmốngphát triển lòngthamcánhân.Tómlại,xãhộiSpartavàxãhộitàibảncóưuđiểmlàtôntrọngkỷluật,đềcaoluậtphápvà ca ngợi can đảm, songđầnđộn, tham lam, tàn bạo đối với thành phầnkémmaymắn.RấtcóthểcũngnhưnhiềungườiHyLạpbấygiờ,Platocó

cảm tình với Sparta, song ông nhìn rõ giới hạn của thành quốc. Cơ chếSpartakhôngcócơchếtươngtự, trừđảoCrete.Trái lại,ba loạicơchếxãhộiPlatokểtênlạiphổthông.Thựcthế,theosử,cóthểnóimộtcáchtổngquátvàothếkỷVvàIVTCNthànhquốckhắpHyLạpmộtlàtheocơchếdânchủ,hai làcơchếquảđầu,ba là lácđácđóđâycơchếđộctài.TrongcuộcchiếnPeloponnesosgiữathànhquốcAthensvàthànhquốcSpartakéodài27năm,ngườitheocơchếquảđầuủnghộSparta,ngườitheocơchếdânchủvềpheAthens.Phepháikhácbiệt,tìnhtrạngmâuthuẫngiatăng,nghingờphát triển, thùnghịchtrởthànhnghiễmnhiên,vìphedânchủhayphequảđầuthườngcoiphepháitrênthànhquốc.Trongphần8,đoạn556enóitớiphenàycầntrợgiúptừbênngoàichốnglạiphekia,Platotỏrakinhngạc,dophepháimàxảyranhândânbấthòa,quốcgiaphânly,máuchảychanhòa.Trongcuốnsửcủaông,phầnII,đoạn82,sửgiaThucydidestỏýtươngtự,songdiễntảđậmnétngậmngùi:“Haipheđềutuyênbốtrongthâmtâmlúcnàocũngnghĩtớilợiíchcủathànhquốc,nhưngtrongthựctếcảhaichỉnhằmnắmquyềnkiểmsoátchính trị,vàgiànhgiậtngõhầuchiếmthếchủđộng,thượngphongcảhaiđắmmìnhtrongcựcđoantồitệchưatừngthấy.”

ĐốivớiPlatocơchếquảđầu,quyềnhànhtrongtaythiểusố,làxãhộitrongđóquyềnhànhvàuythếgắnliềnvớicủacải.Vìngườigiàucóthườngítỏi,quyềnhànhlạiđiđôivớitiềnbạc,nênkiểmsoátchínhtrịrơivàotaythiểusố.Ngàyquýtộckếthừa(aristokratia),quyềnhànhtrongtaynhómxuấtsắcqua rồi,mặcdù trongnhiều thànhquốcvẫncòngiađìnhcổkính,nhưgiađìnhôngởAthens, songhuyết thốngphải songhànhvới tài sản,vàhuyếtthống tựnóphần lớnảnhhưởnggiớihạnvềmặtchính trị.Dẫuchỉnóisơquacơchếquảđầu,songôngchothấythờiôngthiểusốđầusỏnắmquyềncai trị.Ôngđặcbiệtkhôngưaquyềnhànhthuộcvềcủacải.Ôngnghingờđộnglựctưlợivàảnhhưởngchínhtrịdocủacảisinhra;ôngchorằngtrongcơchếquảđầu,trongxãhộihámlợi,trữtài,thếnàocũngxảyratìnhtrạngngườigiàukhai thác,bóclộtngườinghèo,mứcđộkhôngthuyêngiảmmàgiatăngtheothờigian,dovậyxãhộisẽcóvấnđềmâuthuẫnvàbấthòa.

Bàn tới cơ chế dân chủ, quyền hành trong tay nhân dân, Plato rút kinhnghiệmtrựctiếptừthànhquốcAthens.Thờiông,ngườiHyLạpsốngthànhthànhquốc,cộngđồnggồmthànhphốvàvùngruộngđấttrồngtrọt,càycấyxung quanh, dân đồng quê sản xuất cung cấp phần lớn nhu cầu cho dânthành thị.Dânsố thayđổi tùy theodiện tíchvàđịađiểm,phần lớnkhôngđôngđúcnhưngàynay.DânsốAthensthờiôngcólẽkhoảnghai,batrămngàngồmcôngdân,ngườitựdovàngườinôlệ.Theosử,Athensđôngdânhơnhết,nhiềuthànhquốckhôngđôngnhưthế.Trongsốcưdânngườinôlệchiếmkhoảngbảy,támchụcngàn,người‘ngoạinhập’hoặc‘kiềucư’chiếm

khoảngba,bốnchụcngàn.Haithànhphầnnàykhôngcóquyềncôngdân,dovậykhôngcóquyềnbầucử.Sốcôngdânđếntuổibầucử,khoảngbốn,nămchụcngàn.HọbầuĐạihộiđồnggồmtoàncôngdânđànông.Đạihộiđồnglàcơquantốicaoquyếtđịnhmọiviệcđiềuhànhthànhquốc.DướiĐạihộiđồng là Hội đồng điều hành gồm 500 hội viên. Hội đồng điều hành chiathànhủyban,mỗiủybangồm50hộiviên,cónhiệmvụhànhxửcôngviệcmột phầnmười thời gian trong năm.Chứcnănghội đồngđiều hànhquantrọng,songquyềnhànhtrongthựctếdophápluậtquyếtđịnh:côngdânrútthămchọnngườiđạidiện,hộiviêntạichứcmộtnăm,khôngcôngdânnàolàhộiviênquáhailần.BởithếHộiđồngđiềuhànhkhôngbaogiờtrởthànhcơquanliêntụcvớichínhsáchriêngbiệt.Đạihộiđồnglàcơquanquyềnlựctốicao.Tòaáncũngdodânchúngkiểmsoát.Xửkiệnđềudiễn ra côngkhaitrướcbồithẩmđoàn,sốnàyhìnhthànhquabốcthămvàdânchúnglựachọn;ngaycảphápquancũngcóthểbịbồithẩmđoànxétxửnếuphạmluậttrongkhitạichức.Xuấthiệnđầutiêntrongsinhhoạtchínhtrịquốcgia,cơchếtạoấntượngtốtxấulẫnlộn.Cóngườikhen,cóngườichê.Thucydidesghiđơngiảnmàýnghĩa:“Cơchếtraoviệcđiềuhànhquốcsựchođámđôngmặcsứcthaotúng.”Ngàynaycóhọcgiảmiêutảcơchếnhư“chínhquyềndotrưngcầudânýthườngxuyênmàthành.”Platocũngtỏýkhôngưa.Theoông,đốivớivấnđềchínhtrị,dânchúngthườngnhậnđịnhnonnớt,thiếusót,sailầm.Hơnthếdânchúngkhôngcókinhnghiệmhoặchiểubiếtvềngoạigiao,kinhtế,quânsự,vănhóa,khoahọc.Dânchúngnhậnxéttheocảmtínhhoặcthànhkiến.Dovậylựachọnkhôngxácđáng,kếtquảlợiíthạinhiều.Bởithếcơchếmởđườngchochínhkháchthủđoạnxuấthiện.Cũngvìthế,muốnbảovệđịavị,cólẽcảlợilộc,tìmđủcáchthỏamãndânchúng,chínhkháchsửdụngphươngtiệnmagiáo:thuyếtgiảng,tuyêntruyền.Chỉnhằmmuachuộccảmtình,bấtkểướcmuốnđúnghaysai,chínhkháchkhôngbaogiờđảđộngsựthật trần truồnghoặcđưarachínhsáchkhiếndânchúngkhóchịu.Nhưtayquảngcáomạidôngoàichợ,chỉmuốnkháchmuahàng,càngnhiềucàngtốt,khôngcầnthựcgiả,tốtxấuthếnào,chínhkháchluônluôntuyênbốlàbạnchíthiếtcủanhândân,lúcnàocũngvìdân,dodân,bởidân!Cơchếcònchứatrongnóđặctínhkhiếnquầnchúngmêsayvàtựhào:tựdo.Cánhântựdomuốnlàmgìthìlàm.Vìthếcơchếcóvẻđadạngvàkhácbiệt,songhậuquảvôcùngphânhóa.Dânchúngthườngtỏrakhôngchịuépmìnhtrongtổchứcbấtkểchínhtrị,tôngiáo,giáodụchayđạođức.Tìnhtrạnggiàu,nghèochênhlệchkhácthường,xãhộibiếnthànhđấutrườngâmthầm,quyếtliệt.Tựdocơchếtựhàolàtựdocủahaiquốcgia,haithànhphầnxãhội,giànhgiậtmiếngănhàngngày.Vềmặtđạođức,cơchếdẫntớibuôngthả.Platomiêutảxãhộiđókhásinhđộngtrongphần8triếtphẩm,đoạn562a-564e.

Cơchếcuốicùnglàcơchếđộctài.Platonhậnđịnhcơchếnàyphátxuấttừ

tìnhtrạnghỗnloạn,chiarẽkhicơchếdânchủbắtđầubănghoại.Tuythế,ôngkhôngnghĩđólàquyluậttấtyếu,bởilịchsửxưanaychothấyvẫncónhàđộctàiíchquốclợidân,bởiphânhóaxãhộilàdophảnứngchếđộđộcđoáncựckỳgâyra.Theoông,cơchếđộctàicănbảnlàchếđộcótínhcáchcánhân.Nhàđộc tài cầnngười theo.Thoạtđầunhàđộc tài cầnvệ sĩ,độiquânbảovệgắnliềnvớimìnhvềquyềnlợicũngnhưtộiác.Tuythế,vềcơbản,quyềnhànhhoàntoàncánhân.Nhàđộctàilàlãnhtụ,cơchếcơbảnlàthựchiệnsởthíchcánhân,chínhsáchđộcđoáncủamộtcánhân.Cơchếđộctàisởđắcđặctínhtựhủy.Nhàđộctàikhôngchấpnhậnđốithủ,thếcónghĩalàtrongsốđốithủcánhânnàonổibậtbuộcphảitrừkhử;cánhânnàocóthểhoặcsẽđươngđầuvớimìnhsẽbị loạibỏ.Nhàđộc tài thườngxuyênnghingờ,gây thùhận, cần chiến tranh, biếnđộngbênngoàiđểdânchúngbêntrongkhôngchúýsailầmmìnhvấpphải,tộiácmìnhgâyra.Nhàđộctàivềcơbảncóthểgọilàtộiphạm.Mởđầuphần9,đoạn571a,ôngphântíchnéttươngđồnggiữanhàđộc tàivà tên tộiphạm,phốihợp trongbản thânđặctínhsaysưa,hiếudục,điêncuồng.Vớibảntínhhammêlàmchủ,nhàđộctàithườngkhônglànhmạnh,đờingườinàylàcuộcđờiđắmchìmtrongtộiác.

Phântíchhìnhtháixãhộiđươngthờinhìnthấytaihọacầnsửađổi,Platođềnghịphươngsách.Ôngthấychếđộvịdanhcóhaicáixấu:cáixấuphânchiaxãhội,phầnnàykhaithác,sửdụngquyềnlựcđènénphầnkia;cáixấuthiếusángsuốt,ngườiSpartacóthểcónhiềuđứctính,songđángtiếclàhọkhôngcókhảnăngtríthứcđểhiểumìnhđanglàmgì,hậuquảsẽrasao,cólợihaycóhạiđốivớingườikhác,dovậynghingờtríthứcvàmọisựviệcgiảiquyếttheođườngtríthức.Chếđộquảđầucócáixấucơbảnlàhammêcủacải,cáixấunàyđãthấytrongchếđộvịdanh.Nếulàđộnglựcthúcđẩysinhhoạtxãhội,hammênhưthếchưahẳn làhammêlànhmạnh.Bởiđịavịvàquyềnhànhmà gắn liền với tiền bạc, nếu cầmquyền, thay vì cai trị, người cầmquyềnsẽkhaithác,trụclợi.Chếđộdânchủthiếuliênkết,vềmặtchínhtrịhayđạođức,ngườiđạidiệnvàđiềuhànhkhôngđượctôntrọngđúngmức.Chính quyền dân chủ thường thụ động thỏa hiệp, thay vì chủ động điềukhiển,lãnhđạolạimềmdẻonhằmđápứngđòihỏicủaquầnchúng,dovậydẫntớiphânchiagiaicấp,xãhộisẽgồmthànhphầngiàucóvàthànhphầnnghèokhó.Chếđộđộcđoánmangtrongnócáinguyhại,thôngthườngđượckiềmchế,bảnnănghungbạo,độcáctựdopháttriển.Kẻtộiphạmthìxãhộinàocũngcó,nhiềuhoặcítmàthôi,ngaycảtrongchếđộquảđầu,chếđộdânchủ,nhưngtrongchếđộchuyênchếhạngnàyxuấthiệnkhôngnhữngtrongxãhộimàcònxuấthiệntrongconngười,xãhộidothànhphầntộiphạmđiềukhiển,đứngđầu làmavươngchínhcống.Vậy theoPlatomuốnbảovệxãhội,muốnxâydựngthànhquốcngõhầuđemlạihạnhphúcchotoànthểconngười,điềucầnlàmlàgiảiquyếtdứtkhoáttìnhtrạngbakhông:khôngbất

hòa, không bất lực, không bất nhân như đã chứng kiến ở Athens vàSyracuse.

DẪNGIẢITRIẾTPHẨMCỘNGHÒAPhầnI.ĐixuốngbếntàuPiraeusxemlễhộivừadunhậptừThrace,vùngđấtmạn đông nam bán đảoBalkan, dânAthens tổ chức lần đầu, Socrates vàGlaucon bất đồ gặp Polemarchus, Adeimantus, Niceratus cùng mấy thânhữu.LâumớigặplạihọliềnmờihaingườivềnhàlãonhânCephalus,thânphụPolemarchus.Tớinơimọingườinghỉngơi,chuyệnvãn.Cuộcđàmđạoxoayquanhvấnđềtuổigià,bấtlợicủatuổigià,bấthạnhcủatuổigià.Traođổiýkiếnkháhàohứng,cuốicùngCephalusvàSocratesđitớicâuhỏi:Thếnàolàcôngbình?SauđóCephalusrútluiđểcontraiPolemarchustiếptụcđàm luậnvới kháchquýSocrates.Dángvẻ tự tin, anhnàygiải thíchđịnhnghĩacôngbìnhSimonidesđưa rangày trước.Thi sĩngườiđảoCeos sinhnăm556TCNmấtnăm468TCNtrongvùngquầnđảoCycladesbảocôngbìnhlàcủangườinàotrảlạingườiđó.VấnđềnằmởchỗSimonidesmuốnnóigìkhidùngchữ‘trảlại’?Dườngnhưthisĩchỉmuốnnói‘xácđáng’,vìtheothisĩbảnchấtmónnợtùythuộcbảnchấtquanhệtồntạigiữađôibên;thựcrathisĩámchỉcôngbìnhgồmlàmtốtchobạnvàđemhạichothù.

Socrates yêu cầuPolemarchus định nghĩa danh từ ‘bạn’. Polemarchus đápbạnlàngườitacoilàtửtếvàthànhthật,Socratesbảovìthườngxuyênnhậnđịnhsailầmbảntính,tưcáchconngườitacầnphảithậntrọng,nếukhôngsẽgâytổnthươngchongườitửtế,làmvậylàphiluân,phảnđức,hoặcđôikhitạophươnghạichongườithântình,làmthếlàtrựctiếpmâuthuẫnvớichủtrươngcủaSimonides.Muốnrakhỏingõbí,vấnđềcóvẻtắcnghẽn,lậptứcchuyểnhướngđổichiều,PolemarchusnóiýcủaSimonideslàthếnày:Giúpbạnnếuhọlàngườitửtế,hạithùnếuhọlàngườixấuxa,làmvậylàcôngbình.Đáplời,rútratừloạisuy,Socratesbảogâytổnthươngchomộtngườichẳngkhácgìbiếnngườiđóthànhkémđạođức,nhưvậykhôngcôngbình.Nhưnglàmthếnàongườicôngbình,dohànhxửcôngbìnhcủamình,cóthểkhiếntưcáchngườikháckémcôngbìnhhơntrước?Ýtưởnghoàntoàntráivới lẽ thường.Bởi thế,doPolemarchussửađổi,địnhnghĩacủaSimonideslạichothấykhôngchínhxác.ĐếnđâycầmlòngchẳngđặngThrasymachusthamgia tranh luận.Chẳng chút do dự, thành viên triết phái Sophist địnhnghĩa công bình là ‘quyền lợi của kẻ mạnh.’ Hỗ trợ định nghĩa hội viênSophistlýluậnthếnày.Ởquốcgianàocũngvậy,phạmluậtlàbấtchính,vìluật làm ra là để phục vụ quyền lợi người cầm quyền, người cầm quyềnmạnhhơnthứdân.Bởithế,nóimộtcáchphổquát,đâuđâucũngvậy,côngbìnhlàquyềnlợicủaphemạnh,hoặcsứcmạnhlàlẽphải.

Nghe thấy thếcóvẻnóngmặt,Socratesdằn lời.Ông lớn tiếngrằngngười

cầmquyềnthườngsailầm,banhànhluậtcóhạichoquyềnlợicủachínhhọ,theo Thrasymachus công bình đòi hỏi thứ dân trongmọi trường hợp phảituântheoluậtđấtnước,bởithếnếulàmcáigìphươnghạiđếnquyềnlợicủangườicầmquyền,thứdâncũnglàmđiềucôngbình,nghĩalàcáikhôngphảiđốivớiquyềnlợicủaphemạnh.Dovậycôngbìnhchínhtrựckhôngthểđịnhnghĩalàquyềnlợicủaphemạnh.Khôngmuốnđitớikếtluậnnhưthế,rútlạiýkiếnđãphátbiểu,hộiviênSophistgiảithíchnóiđúngrangườicầmquyền,chừngnàocònngườicầmquyền,khôngthểnóilàphạmsailầm;dovậy,dứtkhoátmànói,ngườicầmquyềnluônluônlàmluậtnhằmlợi íchcủachínhhọ, trong khi công bình chính trực đòi hỏi thứ dân tuân theo. Đáp lờiSocrates chứngminh nghệ thuật nào, do đó kể cả nghệ thuật cầm quyền,cũngchúýtớiquyềnlợi,khôngphảicủanghệsĩhoặcbềtrên,màcủathứdân hoặc bề dưới. Chợt nghe bèn thay đổi chiều hướng đàm đạoThrasymachuskhẳngđịnhngườicầmquyềnđốivớithứdângiốngmụcphuđốivớiđàncừu,vỗănnhằmlợiíchriêngtư;bấtcôngbấtchínhthựcrathựchiệntrênquymôrộnglớntươngđốilàchiềuhướngtốtđẹp,sinhlợihơnhếtconngườinênápdụng.Socratesbácbỏýkiếntrướchếtchorằngmụcphuchăn nuôi đàn cừu là nhằm lợi ích riêng tư, vì theo nguyên tắc tự đặt,Thrasymachuschủtrương,nóiđúngra,chừngnàocònlàmụcphu,mụcphuchỉ nghĩ tới lợi ích của đàn cừu.Vả lại làm sao có thể giải thích sự kiệnngười cầmquyềnhyvọngđượcđềnbùcông lao, trừgiả lợi íchviệc cầmquyềngiatăngkhôngphảichongườicầmquyền,màchothứdân?Nóiđúngranghệsĩnàocũngnhậnthùlaoquatrunggiantaynghề,nhưngtrựctiếptừcáiSocratesgọi là “vìđềnbù,vì lợi ích” thườngđi theonghệ thuậtkhác.Thứđến,đề cậpquanđiểmbất côngbất chínhhoàn toàncó lợihơncôngbìnhchínhtrựchoàntoàn,rồitừThrasymachusôngrútrakhẳngđịnhcôngbình chính trực chỉ là bản chất tự nhiên, trong khi bất công bất chính làđườnglốithậtsựtốtđẹp,dovậylàkhônngoan,khảáivàmãnhliệt.SửdụngngôntừkhéoléonhằmgiảiquyếtvấnđềôngdồnéphộiviênSophistthừanhận: (1) người bất công bất chính tìm cách vượt xa cả người công bìnhchínhtrựclẫnngườibấtcôngbấtchínhtrongkhingườicôngbìnhchínhtrựcchỉ nhằm vượt xa người bất công bất chính; (2) người có tay nghề điêuluyện,dovậythànhthạo,vàbởithếkhéoléo,cốgắngvượtxahoặclàmhơn,khôngphảingười tàigiỏi,màngườikémcỏi; (3)chonênngườikhéo léo,thành thạo không tìm cách vượt xa người như họ, mà chỉ vượt xa ngườikhôngnhưhọ, do đó ta có thể kết luận người côngbình chính trực thànhthạo,khéoléo,ngườibấtcôngbấtchínhkémcỏi,đầnđộn.Sauđóôngtiếptụcchứngminhbấtcôngbấtchínhthườngtạoramâuthuẫn,phânly,trongkhicôngbìnhchínhtrựcdẫntớihàihòavàđồngthuận;bấtcôngbấtchínhthủtiêukhảnănghànhđộngkếthợptrongcảthànhquốclẫnconngườicáthể,vàbởi thếlàyếutốsuynhược,khôngphảiyếutốcườngliệt.Sauhết,

ôngtìmcáchchứngminhnhưconmắt,nhưlỗtai,nhưmọithứ,cóphầnviệchoặcchứcnănghoànthành,sởđắcđứctínhquađóvàchỉquađóthôi,tâmtrícóthểthựchiệnphầnviệc.Đứctínhnàycủatâmtrí làcôngbìnhchínhtrực.Do vậy, nếu không có công bình chính trực, tâm trí không thể hoànthànhphầnviệctốtđẹp,vàtâmtrítựnókhôngthểsốngsungsướng.Từđósuyrangườicôngbìnhchínhtrựcsungsướng,ngườibấtcôngbấtchínhkhổsở;vàbởivậybấtcôngbấtchínhkhôngbaogiờcólợihơncôngbìnhchínhtrực.Tuythếôngthừanhậnlýluậnnhưvậyvẫnkhôngđủsứcthuyếtphụcđốivớitâmtrí,vìôngchưatìmrabảnchấtthựcsựcủacôngbìnhchínhtrực.

Phần II. Mở đầu phần hai Glaucon và Adeimantus tiếp tục phần việcThrasymachusbỏdở.Haingườihoanhỉtintưởngcuộcđờicôngbìnhchínhtrực thực ra thíchhơncuộcđờibất côngbất chính;nhưnghaingườinhậnthấyngườicatụngcôngbìnhchínhtrựcđãtándươngquáđánglợiíchngoạidiệnmàbỏquaphẩmchấtnội tạicủacôngbìnhchính trực.Nếubiếtchắcchắnkhôngbaogiờgánhchịubấtcôngbấtchínhngườikhácphảigánhchịu,có người nào sẵn sàng làm điều bất công bất chính không?Có phải côngbìnhchínhtrựclàthỏahiệpdonhucầucầnthiết trongđờisốngxãhộimàthànhkhông?Cóphảivìnộidungvàuytíncủacôngbìnhchínhtrựcmàthisĩlàmthơcangợikhông?Giảthửhiệnhữutrêncõitrần,thầnlinhcoingườicôngbìnhchínhtrựcvàngườibấtcôngbấtchínhrasao?Ngườithứhaicóthểlàmlễhiếnsinhđểchuộctộichăng?Trongtrườnghợpđóliệungườiđócósungsướngnhưngườicôngbìnhchínhtrựckhisangthếgiớibênkia,vàkhôngsungsướngbằngngườicôngbìnhchínhtrực lúcở thếgiớibênnàykhông?Socrates công nhận câu hỏi khó trả lời, ông đề nghị xemxét, tìmhiểubảnchấtcôngbìnhchínhtrựcvàbấtcôngbấtchínhtrênbìnhdiệnrộnghơn,vàtrongphạmvilớnhơn.Cóthểxácnhậncôngbìnhchínhtrựctrongthànhquốccũngnhưtrongcánhânkhông?Nếuvậy,sựthểcósẽpháttriểnđầyđủ,vàdođórõràngtrongthànhquốchơntrongcánhânkhông?Tahãypháchọathànhquốcphátsinhrasao,sauđótacũngcóthểtruynguyêncôngbìnhchínhtrựcvàbấtcôngbấtchínhxuấthiệnthếnào?.

Táchbiệtkhỏiđồngloạiconngườikhôngthểtựtúcsinhtồn.Bởithếxãhộithànhhình,thànhquốcxuấthiện.Cănnguyênđòihỏiítnhấtbốnhoặcnămngười đồng tình nhất trí, số người đó cấu thành phần đầu tiên trong việcphânchialaođộng,phânchiatrởnêncàngngàycàngnhỏvềkíchthướcvàsốlượngkhithànhviênxãhộigiatăng.Dođóthoạttiênxãhộichỉcóngườilàmruộng,ngườilàmnhà,ngườilàmgiày,ngườimayquầnáo.Chẳngbaolâusốngườinàysẽcóthêmngườithợmộc,ngườithợrèn,ngườichăncừu,ngườinuôitrâubò.Dầndầnxuấthiệnbuônbán,thịtrườngcầnsảnxuấtbêntronggiatăngngõhầuchitrảhànghóanhậpcảngtừbênngoài.Thựchiện

trênquymôrộnglớn,sảnxuấtsẽkhaisinhthànhphầnphânphối,cửahiệuvàtiềntệ.Nhưvậythànhquốcđòihỏithươngnhân,thủythủ,chủtiệm,côngnhânlàmthuê.Cấuthànhnhưvậy,thànhquốcsẽđượccungcấpđầyđủnhucầucầnthiếtchocuộcsống,nếudânsốkhônggiatăngquáưnhanhchóngsovớitàinguyên.Tuynhiên,nếumuốnđượccungứngđồxaxỉ,cũngnhưnhu cầu cần thiết cho cuộc sốnghàngngày, thànhquốcphải có thêmđầubếp,thợbánh,thợcạo,diễnviên,vũnữ,thisĩ,ysĩ,v.v...Dovậythànhquốcsẽcầnđấtđai rộng rãi,muốn thếcó thểdẫn tớichiến tranhvớinước lánggiềng.Chiến tranhcần lính tráng,binh sĩ phảihuấn luyệncẩn thận, thànhthạo.Bởi thế thànhquốcphảicóđạoquân trựcchiến,hoặc thànhphầnvệquốc.Họđượclựachọnthếnào,họphảicóphẩmchấtrasao?Họphảikhỏemạnh,lanhlẹ,cantrường,dạndĩ,songnhãnhặn,vàcóthiênkhiếuđốivớitriết lý.Nhưnghọđượcgiáodục làm sao?Trướchết ta phải hết sức thậntrọngvềthựcchấtgiảngdạychovệquốclúcthiếuthời.Chuyệnđọckhôngđược chứa đựng cái gì xúc phạm phẩm giá thần linh. Không được phépgiảng dạy cho thiếu niên hay thần linh giao chiến với nhau, thần linh viphạmthỏahiệp; thần linhđemlạicho thếnhânvôvànbấthạnh; thần linhxuấthiệndướinhiềuhìnhthùtrêntráiđất;thầnlinhsửdụngdốitrádẫndắtconngười.

PhầnIII.Cũngkhôngđượckhuyếnkhíchthiếuniênsợchếtvìnghekểcuộcđờitươnglailàcuộcđờiảmđạm.Khôngđượcmiêutảngườinổitiếnglừngdanhcóvẻbấtxứng,lốlăng,ưakhoáilạc.Tráilại,đểsửdụnglàmphươngtiệngiáodục,chuyệnnàocũngphảihàmngụ,chuyểntảisựthật,dũngcảmvàtiếtđộ.Thứđến,hìnhthứcquađóchuyệnphôdiễn,sẽtácđộnglớnlaobảnchấtảnhhưởngcủachuyện.Thicacóthểthuầntúymôphỏngnhưtrongkịchphẩm,thuầntúythuậtsựnhưtrongtụngthi,hoặcphốihợpcảhainhưtronganhhùngca.Mộtngườikhôngthểlàmhoặcbắtchướcnhiềuthứmàhyvọngthànhcông.Dođó,nếuphảihọchỏimôphỏng,vệquốcchỉđượcphépmôphỏngngườicócátínhcaocảvàkhảái.Vănphongquangườinhưthế nói và viết luôn luôn đơn giản và nghiêm túc, hiếm thấy xen lẫnmôphỏng.Đólàvănphongvệquốcđượcphépsửdụng,vàthisĩđảmnhậncôngviệcgiáodụcbuộcphảisángtác.Đốivớicakhúc,hòaâmvànhạccụquyđịnhcũngphảiápdụngnghiêmcẩn.Âmnhạcẻolả,sướtmướtkhôngđượcphép du nhập vào thành quốc lý tưởng.Về nhạc cụ không sử dụng tất cảngoàiđànlyra,đànkitharavàốngtiêu.Tiếtđiệuphứctạpcũngloạibỏ,chỉgiữlạitiếtđiệuđơngiản.Quyđịnhnhưvậylànhằmnuôidưỡng,cổvũ,pháttriểntrongtâmtríhọcsinhýthứcvềcáiđẹp,cáihàihòa,cáicânđối,baýniệmsẽảnhhưởngtoànbộtínhtìnhcùngcungcáchcưxửcủahọcsinhđốivớinhau.Bànluậnvềâmnhạcxongxuôi,Socratestiếntớibànluậnvềthểdục.Thứcănhàngngàycủavệquốcphảiđơngiản,điềuđộ,lànhmạnh.Như

vậysẽgiúpvệquốckhỏicầnysĩkhuyênnhủ,trừtrườnghợpđặcbiệt.Đếnđâytanênnhớcoithểdụcchỉliênhệtớithểxácnhưâmnhạcđốivớitâmtrílà quan niệm sai lầm. Trái lại, ta nên biết thể dục phát triển yếu tố năngđộng,ynhưâmnhạcmởmangyếutốsuytưtrongbảntínhconngười.Mụcđíchlớnlaocủagiáodụclàtôiluyệnvàphốihợphaiyếutốđóthànhtổnghợphàihòa,cânđối.

Giáodụcvàkỷluậtđểđàoluyệnvệquốclàvậy.Thuộcthànhphầntinhhoa,họsẽlàđốitượngđểlựachọnngườicầmquyềnđiềukhiểnthànhquốc.Họphảilớntuổi,sángsuốt,mẫncán,nhất làáiquốc,vị thahơnhết.Đólàvệquốc chân chính của thành quốc; số còn lại gọi là trợ thủ.Hơn thếmuốnthuyếtphụcquầnchúngtintưởngsựviệcổnđịnhnhưvậylàhợplẽvàcôngbình,taphảikểchohọnghechuyệnđểhọhiểutựcănnguyênhọđượcnhàonặntừlòngtráiđất,mẹđẻravạnvật,muônloài;muốncấuthànhthầnlinhđãhoanhỉtrộnvàngtrongmộtsố,bạctrongsốkhác,sắt,đồngtrongsốcònlại.Sốđầutiênsẽlàvệquốc,sốthứhaitrợthủ,sốthứbalàngườilàmruộngvàngườilàmnghề;quyluậtnàyphảituântheo,duytrìhếtsứccẩnthận,nếukhông thành quốc thế nào cũng sẽ tiêu vong.Cuối cùng ta phải lập dựngdoanhtrạitrongthànhquốcchovệquốcvàtrợthủ,họsẽsốngởđó,họsẽsốngcuộcđờidàydạn,đạmbạc,họsẽởtrongtăng,khôngphảitrongnhà,họsẽsốngnhờđónggópcủanhândân,nhấtlà,họsẽkhôngsởhữucáigìcóthểgọilàcủariêng.Nếukhông,hầunhưchắcchắn,họsẽtrởthànhchósóitrongrừng,khôngphảichótrôngcửagiữnhà.

PhầnIV.NgheđếnđâybèncấttiếngphảnđốiAdeimantusnóicuộcđờicủasố người lựa chọn mang danh vệ quốc chẳng vui sướng tí nào. Đáp lờiSocratesbảocólẽthếthật,songđókhôngphảivấnđề.Mụcđíchcủangườicầmquyềnchânchínhlàlàmchotoànthểthànhquốcgồmbathànhphầnvệquốc,trợthủ,sảnxuấtsungsướng.Mụcđíchbuộcnhàcầmquyềnphảiđểýnhiệm vụ của vệ quốc. Thứ nhất, vệ quốc phải cố gắng thủ tiêu khuynhhướngquágiàuhoặctìnhtrạngquánghèotrongthànhphầnthànhquốc.Thứnhì,vệquốcphảicảnhgiácđốivớikhuynhhướngmởrộngbiêncương.Thứba,vệquốcphảidậptắttứcthìmọiýđịnhđổimớiâmnhạcvàthểdục.Quyđịnhlặtvặtcóthểđểphápquanhiệnthờitùynghiquyếtđịnh,nhưnglễhộivànghithứctôngiáophảicăncứvàosấmngữdothầnlinhđềnthờDelphitruyềnphán.ĐếnđâysaukhipháchọaquátrìnhngoilêncủathànhquốctừđầuđếncuốiSocratestrởlạicâuhỏi:Thếnàolàcôngbìnhchínhtrực?Tatìmcáiđóởchỗnàotrongthànhquốc?Nếutổchứchợplý,thànhquốcphảihoànhảo.Nếuhoànhảo,thànhquốcphảihiểubiết,canđảm,tiếtđộvàcôngbình.Vìvậy,coiđứchạnhcủathànhquốcnhưsốlượngđãđịnh,cấuthànhbằnghiểubiết,canđảm,tiếtđộvàcôngbình,nếucóthểtìmthấybasố,bằng

chínhtiếntrìnhđó,tasẽkhámphárabảnchấtsốthứtư.Hiểubiếtcủathànhquốchiểnnhiên tập trungở thànhphần thiểu sốvệquốchoặcphápquan.Canđảmcủathànhquốchiểnnhiênquytụởthànhphầntrợthủ,vàcơbảnbaogồmthẩmđịnhđúngđắncáigì thựcsựđángsợ,cáigìkhông thựcsựđángsợ.Thựcchấtcủa tiếtđộlàkiềmchế.Thựcchấtcủa tiếtđộchínhtrịnằmởchỗthừanhậnquyềnnăngcủangườicầmquyền,tháiđộủnghộvàtuântheocủathứdân.Thựcchấtđókhôngquytụởthànhphầnđặcbiệt,nhưhiểubiếtvàcanđảm,màphântánkhắpthànhquốcdướihìnhthứctánđồng,hoặchàihòađốivớiđề tài.Như thế là tađã tìmrabasố,vậysố thứ tưởđâu?Saukhiloạibỏhiểubiết,canđảmvàtiếtđộ,tathấyvẫncòncócáitrợgiúpchobacáikianảynở,pháttriểntrongthànhquốc,đồngthờiduytrìcảbanguyênvẹn.Vậycáiđóhẳnphảilàcôngbình.Cóthểđịnhnghĩacáiđónhưcáidạymọingườichămchúvàoviệccủamình,khôngxenvàoviệccủangườikhác,cáikếtnối, liênhợpba thànhphần trong thànhquốc,giữmỗithànhphầnởvịtrícủamình.Tráilại,thựcchấtcủabấtcôngchínhtrịtụtậpởtinhthầncanthiệp,tháiđộnhòmngótrànngậpcảbathànhphần,đưađẩymỗi thànhphần can thiệpvàonhiệm sở, dụng cụ, bổnphận củahai thànhphầnkia.

Tahãyápdụngkếtquảvừakểvàoconngườicáthể.

Cáigìxuấthiệntrongthànhquốccũngxuấthiệntrongconngườicáthể.Bởilẽlàmsaocáiđócóthểđivàothànhquốcnếukhôngđiquaconngườisốngtrongthànhquốc?Dovậytahyvọngtìmthấytrongconngườicáthểbacănnguyêntươngứngvớibathànhphầntrongthànhquốc.Tathửdòxétxemhyvọngnhưthếcóthànhtựuhaykhông?Haixungđộngđốinghịchcùngtồntại trong tâm tríkhông thểphátxuất từcùngnguồngốc.Ngườikhátnướcthườngkhôngmuốnuống.Nhưvậychắchẳncóhaicănnguyêntrongngườiđó,mộtthúcđẩy,mộtngăncảnngườiđóuống.Cănnguyêntrênxuấtpháttừthèmmuốn hoặc ước ao, căn nguyên dưới bắt nguồn từ suy luận hoặc lýluận.Vìthếtacóítnhấthaiyếutốriêngbiệttrongtâmtrí,mộthợplý,mộtphilý,thèmmuốnhoặcướcao.Theođàtươngtựtathấyphảitìmchorayếutốthứba,đólàcảmgiácbựcbội,nóngnảy,tứcgiậnvàcóthểgọiđólàyếutốhunghăng,sôinổi,dữdằn.Khixảyraphânlygiữacănnguyênhợplývàcăn nguyên phi lý, căn nguyên thứ ba luôn luôn đứng về phe căn nguyêntrên.Bởi thế ta cóyếu tố hợp lý, yếu tố hunghăngvàyếu tố thèmmuốntrongconngườicáthểtươngứngvớivệquốc,trợthủvàthànhphầnsảnxuấttrongthànhquốc.Dovậyconngườicáthểhiểubiếtấylàvìtìnhtrạnghiểubiếtcủayếutốhợplý;canđảmấylàvìtìnhtrạngcanđảmcủayếutốhunghăng;tiếtđộấylàvìyếutốhợplýchiphốivớisựđồngtìnhđầyđủcủahaiyếutốkia;vàcuốicùngcôngbình,khimỗiyếutốthựchiệnphầnviệccủa

mìnhkhôngxíavôphầnviệccủayếutốkhác.Hàihòabêntrongcủatâmtrícóhélộrabênngoàikhithựchiệnviệclàmthườngcoilàcôngbình,đồngthời tránhxanhữnggì làbấtcôngkhông?Trái lại,bấtcôngquấy rối,xáotrộnchứcnăngcủabacănnguyên;thủtiêutìnhtrạngđồngthuậnvàhàihòacủabacănnguyênthểhiệnrabênngoàidướinhiềuhànhvitrọngtộikhácnhau.Vậycôngbìnhlàthứhàihòatựnhiênvàthóiquenlànhmạnh,trongkhibấtcônglàthứbấthòavàchứngbệnhtráitựnhiên,khôngbìnhthườngcủatâmtrí.Nếuvậy,đươngnhiênchẳngcầntìmhiểucáinàoíchlợiđốivớingườisởhữu.

PhầnV.ĐếnđâyđangtiếnhànhmiêutảtìnhtrạngđadạngchínhyếucủacơcấutâmlinhvàtổchứcchínhtrịSocratesbịPolemarchusvàAdeimantuscắtngang.Đượcmấy thânhữu tánđồng,haingườiyêucầuônggiải thíchchitiếttậpthểphụnữvàthiếunhitrướcđóôngnóiphớtqua.Ôngmiễncưỡnglàmtheoyêucầu.Theoông,nữgiớiphảiđượchuấnluyệnvàgiáodụcyhệtnamgiới.Vìnữgiớicũngcóthểtậpdượtâmnhạcvàthểdụcnhưnamgiới;cũngnhưnamgiới,nữgiớibiểulộkhảnăngđángkểđốivớihoạtđộngkhácnhau, khácbiệt duynhất là khácbiệt vềmứcđộ, khôngphải thể loại, bắtnguồntừsựkiệnvềmặtsứclực,cơthểnữgiớiyếuhơnnamgiới.Sốphụnữđóchứngtỏcóthểthamdựtriếthọchaychiếntranh,sẽkếthợpvớivệquốchoặctrợthủ,chiasẻnhiệmvụvàtrởthànhbạnđời.Nếuhìnhthành,quanhệliênkếtphảihoàntoànđặtdướiquyềnkiểmsoátcủaphápquanvàchứcsắctôn giáo chứng giám; con ra đời sẽ tách khỏi chamẹ đem đi nuôi dưỡngtrongcơsởdothànhquốctổchức.Theocáchnày,vàchỉcáchnàythôi,mớicóthểkhiếnvệquốcvàtrợthủđoạntuyệt,thủtiêuýđịnhtưhữu,dođósẽcóý thức thốngnhấtvềquyền lợi,ý thứcđósẽduy trì tình trạnghàihòa,lành lặn, trọn vẹn giữa hai cơ thể, và giữa thành phần cá thể của hai conngười.SauđóSocratesđưaranguyêntắchướngdẫnthiếuniênđivàonghệthuậtchiếntranh,đốixửvớikẻhènnhát,ngườicantrường;cưỡngđoạttửthi,thiếtlậpthànhquảchiếnphẩm.

Đếnđâydẫuthừanhậntậpthểphụnữvàthiếunhinhưthếvềnhiềumặtrấtđáng quý, songAdeimantus yêu cầuSocrates chứngminh bằng cách nào,đếnbaogiờcóthểthựchiệntìnhtrạngsựviệcnhưthế.ĐáplờiônglưuýAdeimantusmụcđíchtốihậuôngtừngtheođuổilàpháctảthànhquốchoànchỉnh,quađóhyvọng tìm thấybảnchấtcôngbình.Muốn thựchiệncộngđồngnhưthếtrongthựctếhoàntoànlàvấnđềthứyếu,khônghềảnhhưởngtìnhtrạnglànhmạnhcủađườnglối,hoặcsựthậtcủakếtquả.Đòihỏihợplýởôngấylàchứngtỏlàmthếnàochínhthểbấttoàn,hiệnhữutronghiệntại,hầu như có thể đưa vào hòa nhập hài hòa với thành quốc hoàn chỉnh vừamiêutả.Muốnđưatớikếtquảlớnlaođó,thayđổicơbảnlàcầnthiết,vàchỉ

mộtthôi.Quyềnhànhchínhtrịtốithượng,bằngmọicách,phảitraotaytriếtgia.Nhằmloạibỏchốngđốinghịchlýnàythếnàocũngbắtgặp,tahãytìmhiểubảnchấttriếtgiachânthực.Trướchếttriếtgiachânthựclàngườihammêhiểubiếttrongmọingành.Chỗnàytaphảicẩnthận,phânbiệtngườiyêuhiểubiết chân thựcvớingườiyêuhiểubiếtgiả tạo.Điểmphânbiệt là thếnày.Ngườiyêuhiểubiếtgiảtạobằnglòngvớiviệctìmhiểu,nghiêncứuđủthứvật thểngoạnmục ta thấyxuất hiệnxungquanh, trongkhi người yêuhiểubiếtchânthựckhôngbaogiờthỏamãnchừngnàochưađisâuvàobảnchấtchânthiệntrongchínhnó.Tìnhtrạngtríthứccủangườitrêncóthểmiêutảlàýkiến,tìnhtrạngtríthứccủangườidướicóthểmiêutảlàhiểubiếtthựcsự,hoặcnhậnthức.Vìtacóhaitháicực:(1)hiệnhữuthựcsựnhậnbiếtbằngnhậnthức;(2)phủđịnhhiệnhữu,hoặcphihiệnhữu,phủđịnhnàyđốivớiphủđịnhhiểubiết,hoặckhôngbiếtnhưhiệnhữuthựcsựđốivớinhậnthức.Đứnggiữahiệnhữu thựcsựvàphihiệnhữu làhiệnhữuhiện tượng;nằmgiữanhậnthứcvàbấttrilàýkiến.Bởithếtakếtluậnýkiếnthừanhậnhiệnhữuhiệntượng.Ngườinghiêncứuhiệnhữuthựcsựphảigọi làngườiyêuhiểubiết,hoặctriếtgia;ngườitìmhiểuthựcthểhiệntượngphảigọilàngườiyêuýkiến,khôngphảitriếtgia.

PhầnVI.Dođótabiếtphânbiệttriếtgiachínhhiệuvớitriếtgiagiảhiệu.Vàhiểnnhiên,nếucó,ngườitrênsẽđượcđềcửlàmvệquốc.Hãykểphẩmchấtcủatriếtlýchânthực:(1)hăngháitìmhiểuhiệnhữuthựcsự;(2)cămghétgiảdối,saymêsựthật;(3)coithườngthúvuithểxác;(4)lãnhđạmvớitiềnbạc;(5)tâmhồncaothượng,tưtưởnghàophóng;(6)côngbìnhvàhòanhã;(7)nhậnthứcmaulẹ;(8)trínhớminhmẫn;(9)tínhkhívuivẻ,ônhòa,bìnhthường. Đến đây Adeimantus mới phản bác. Mặc dù không phủ nhậnSocrates lý luậnsắcbén,songAdeimantusvẫnthấytrongthựctếhọcviêntậntìnhtheođuổitriếthọcthườngtrởthànhquáiđản,vôdụng,nếukhônghưhỏng hoàn toàn. Socrates đáp sự thật là vậy, nhưng trách cứ ai trước tìnhtrạngnhư thế?Khôngphải triếthọc,mà tình trạngsađọacủachính trịvàchínhkháchđươngthời.Cứnhìntìnhhuốngsựviệchiệnthờiđủrõ,doảnhhưởngthùđịchtừnhiềuphía,khuynhhướngtriết lýchânthựccónguycơsuyđồi;khisốngườitỏralàtriếtgiachânchínhbịlôicuốndứtbỏkhôngtheođuổitriếthọc,đámhọcviêntàolao,bấtlựctheotrườngpháingụybiện,lốbịchthaythếtứcthìđẩyđưatriếthọcvàovòngcãilộnomsòm.Tiếptụcđườngcũ,cươngquyếtkhôngrờibỏtriếthọc,khướctừchínhtrịvìghêtởm,nếucóthểtránhnéhậuquảtaihạikhitiếpxúcvớithếgiới,sốítthảnnhiênchấpnhậnthựctế.

Làmthếnàosửađổitìnhtrạngtệhạinhưthế?

Thànhquốcphảiđiềuhànhviệcnghiêncứutriếthọc,thànhquốcphảichúýhọcsinhtheođuổitriếthọcđúngnguyêntắc,vàđúngtuổiđời.Đếnđâyhiểnnhiêncóthểhyvọngkhitakhẳngđịnhmuốnpháttriểntốtđẹpthànhquốcphảidotriếtgiacầmquyềnđiềukhiển.Nếusựviệckỳvọngdiễnra,(tạisaolạikhông?)thànhquốclýtưởngthếnàocũngcóthểthựchiệntrênthếgian.Vìthếtómlạitacóthểkếtluận.Cơchếvừamiêutảlàcơchếtốtđẹphơnhết,nếucóthể thựchiện; thựchiệnkhókhăn,songkhôngphảikhôngthể.Vậysuyrarõràngtriếtgiachânthựclàvệquốcchânchínhcủathànhquốclýtưởng.VìthếSocratesquaysangbànvấnđềgiáodụcvệquốc.Trướcđóông có kể một số thử thách vệ quốc phải luyện tập, trước khi được traoquyềnnhưphápquan.Bâygiờông tiếp tụcnóingoàiviệcđó ra, vệquốcphải thụ huấn nhiềumôn học, từ thấp lên cao,mức độ gia tăng dần dần,nhằm trắcnghiệmhơnnữakhảnăng trí thứcvàđạođức.Nhưngmônhọccaohơnhết là thếnào?Caohơnhết là tìmhiểuchân thiện,aicũngmongmuốnsởđắc,dẫuchẳngaicóthểgiảithíchrõràngbảnchất.Vậy,vệquốcphảinghiêncứuchânthiệnphảikhông?Vìnếukhônglàmsaovệquốccóthểthựcthibổnphận,hoànthànhnhiệmvụ?

Chân thiện làgì?Adeimantushỏi.Socrates thú thựcôngkhông thể trả lờidứtkhoát.Ôngchỉcóthểphôdiễnkháiniệmvềcáiđóbằngloạisuy.Trongthếgiớigiácquantacómặttrời,conmắt,vậtthểhữuhình.Tươngứngvớinhữngcáiđótacótrongthếgiớilýtínhchânthiện,cănnguyên,hìnhtrạnghaynguyênmẫuvậtthểhữuhình,hoặctheocáchnóicủaSocrates,ýniệm.Hoặctacóthểmiêutảquanniệmtươngtựchínhxáchơnnhưthếnày.Cóhaithếgiới:thếgiớihữuhìnhnhậnthứcbằngconmắt;thếgiớilýtínhnhậnthứcbằngtrínăngthuầntúy.Mỗithếgiớigồmhaiphần,bắtđầutừkhôngchắcchắnhơnhết tớichắcchắnhơnhết,mỗiphầngồm(A)trongthếgiớihữuhình, (1)hìnhảnh, tứcbóngmờ,hìnhchiếuv.v...; (2)vật thể, tứcvậtdụnghữuhồnhoặcvôhồn;(B)trongthếgiớilýtính,(1)tưduylô-gíc,đạtđượcnhờtiềnđềgiảđịnh,từđósuyrakếtluận,vàsửdụngbằngcáchmiêutảhạnghaicủa(A),tứchìnhthể;(2)nhậnthứcthuầntúy,trongviệctìmhiểukhôngsửdụngvậtthểhữuhình,chỉsửdụnghìnhtrạngcơbản,trongđógiảthiếtsửdụngnhưphươngtiệnđểđạttớinguyênlýtuyệtđốiđầutiên,từđósuy rakết luậnchắcchắn.Tươngứngvớibốn loạivừakể tacóbốn trạngtháitâmlinh,cũnglạibắtđầutừkhôngchắcchắnhơnhếtđếnchắcchắnhơnhết:(a)tưởngtượng,(b)tintưởng,(c)tưduylô-gíc,(d)nhậnthứcthuầntúy.

PhầnVII.Socratestiếptục,muốnhiểuýnghĩathựcsựcủagiáodụcnhưđãmiêutả, tahãyhìnhdungmộtsốngười từkhisinhrađờiđãbịxíchtronghangđộngdướimặtđất, lưngxoay lại lốivàocửahang, sau lưng lửabốcngùnngụt,giữađốnglửavàtùnhâncóconđường,dọcconđườngcóbức

tường,bức tườngchạydài chekhuấtngườiđangcấtbước,nhưngđểhìnhbóngđồvậthọđộitrênđầudoánhlửarọichiếuhắtlênbứctườngxoaymặtvềphíatùnhân,đốivớihọhìnhbóngđócóvẻlàthực.Bâygiờgiảdụđượccởixíchcóngườitrongbọnđilênnhìnánhsángmặttrời,dầndầnquenvớivậtdụngxungquanh,rồichẳngbaolâuhọccáchthựcsựsửdụngsốđồvậtđó.Người như thế đối với đám tù nhân cũng như triết gia được giáo dụcđúngcáchđốivớiđasốconngườiđượcgiáodụcnửavời.Nếutrởlạihangđộng,ngồivàochỗcũ,làmviệccũ,trướchếtngườiđósẽbịđámtùnhânchêcười y như triết gia là đề tài cho đámđông giễu cợt.Nhưngmột khi làmquentrởlạivớihangđộng,hiểubiếtvậtdụnghắtbónglênbứctườngsẽgiúpngườiđóvượtxatùnhânngồitrênmặtđất.Theocungcáchtươngtự,triếtgiamộtkhilàmquentiếpxúcvớithếgiớisẽvượtxađốithủtrầnthếtrongviệc sử dụng vũ khí của họ.Việc này ta phải thúc đẩy vệ quốc làmbằngđược.

Muốnđưaloạisuyđixahơnnữa,cũngnhưthânthểngườitùđượccởixíchxoayquanhnhằmđưamắtnhìnđúnghướng,bởithếmụcđíchcủagiáodụclàxoaychuyểntâmtríngõhầumắtcủatâmtrí,hoặclýluận,cóthểhướngtớiđúngđốitượng.Giáodụckhôngphátsinhhayphachếnguyêntắcmớimẻ;giáodụcchỉhướngdẫn,điềukhiểnnguyêntắcđãtồntại.Làmthếnàođểtâmtríthayđổiquyếtliệtnhưthế?Quanhiềumặthọchỏi.Họchỏisẽlôikéo,dẫndắttâmtríđitừngoạidiêntớinộihàm,ngoạidiệnsangthựcthể,từhữuhìnhđếnvôhìnhvàtrườngtồn,bấtbiến.Mọitheođuổithôithúctâmtrísuyngẫmvềbảnchấtcốtyếucủasựvậtsẽđưatớikếtquảnhưthế.Mônhọcgồmcó:sốhọc,hìnhhọcmặtphẳng,hìnhhọcbachiều,thiênvăn,hòaâm,biệnchứng.Bànluậnbảnchấtgiáodụcđúngcáchxongxuôi,Socratesđưaranguyêntắctổngquátchọnngườitiếpnhậngiáodụcnhưthế,vàthờigiantrongđờitheođuổimỗingànhhọc.Nhấtlàtìmhiểubiệnchứngphápkhôngnênbắtđầuquásớm;nếukhông,thếnàocũngdẫntớisửdụngsailầm.Đếnđâychấmdứtbànluậnvềthànhquốchoànchỉnhvàmẫungườihoànhảo.

PhầnVIII.Mởđầu phầnnàySocrates quay lại chủ đề ôngkhaimào cuốiphầnbốn.Ôngđangnói,nhấtlàvềkhácbiệtchínhyếugiữacơcấutâmlinhvàtổchứcchínhtrịAdeimantusvàPolemarchuslêntiếngcắtngang.Chínhthểxuấthiệntừtrướctớigiờcóthểtómgọntrongnămloại,tiêubiểulàquýtộc,tàibản,quảđầu,dânchủ,chuyênchếhoặcđộctài.Dođócũngcónămloạimẫungườitươngứngvớinămloạicơchế.Socratesnhấnmạnhvìthànhquốclàsảnphẩmdomẫungườihọplạimàthành,bởithếcóthểtìmthấybảnchất thành quốc trong bản chấtmẫu người sống trong thành quốc. Thànhquốchoànchỉnhvàmẫungườihoànhảo,nghĩalàchínhthểquýtộcvàmẫungườiquýtộcđãbànrồi.Bâygiờchỉbànnguồngốcvàmiêutảbảnchấtbốn

loạithànhquốcvàmẫungườicònlại.Cáigìcóbắtđầuắtcókếtthúc,vạnvậtcósinhthếnàocũngcótử.Dovậy,theothờigian,phânhóasẽdiễnragiữabagiai cấp trongcộngđồnghoànchỉnh,vàgiữa thànhphầncácgiaicấp.Kếtquảsẽlàtìnhtrạngthỏahiệpgiữahaigiaicấpcao,đồngtìnhchấpnhậnhọsẽphânchiatàisảnthànhquốc,đẩygiaicấpthứbaxuốnghàngnôlệhoặcnôngnô.Nétnổibậtcủathànhquốcnhưthếsẽlàthànhphầnhunghăngchiếmưuthế,biểulộtrongtinhthầnhiếuchiến,nônnóng,thamvọng.VìthếSocratesgọilàchínhthểvịdanh(timokratia)haytàibản(timarchia).Tươngứngvớithànhquốcnàytacómẫungườivịdanhhaytàibản,yếutốhunghăngvàlòngyêudanhdựcũngnổibậttrongmẫungườiđó,vàtacóthểmiêutảmẫungườiđólàconđẻmẫungườiquýtộc,doảnhhưởngxấuxa,đãlánhxaphầnnàokhôngmặnmàtheođuổikhuônmẫucủathânphụnữa.Thẩmnhậpchính thểvịdanh,hammuốncủacảiphát triển,biếnđổichínhthểđóthànhchínhthểquảđầu,bảnchấtcủachínhthểnàylàquyềnhànhchính trị căncứvàokhảnăng tàichính.Chủ trươngđó là sai lầm tolớn,đưatớihậuquảtaihại,mộttrongsốhậuquảtrongcộngđồngnhưthếlàgiàucựckỳvànghèomạthạngtồntạisongsong.Thànhquốcchiathànhhaigiaitầng,giaitầnggiàuvàgiaitầngnghèo,cămghét,tìmcáchhãmhạilẫnnhau.Tacóthểmiêutảmẫungườiquảđầunhưconđẻmẫungườivịdanh,sựnghiệpbỗngdưngcắtngắn,conđẻdođókhônghăngháitheođuổidanhvọng,màtrởthànhsaysưatheođuổilợilộc.Cũngnhưthànhquốcquảđầu,mẫungườiquảđầuphânhóabêntrong,mặcdùcốgiữvẻmặtbênngoài,vìmuốnthànhcôngtrongviệcsởđắccủacải.Hammuốncủacảiquásức,hammuốnđóthẩmnhậpthànhphầncaitrịtrongchínhthểquảđầudầndầnsinhragiaicấpnghèomạtrệp,cuốicùnggiaicấpnàyvùnglêntốngcổgiaicấpgiàuúụ,thiếtlậpbìnhđẳnggiữamọingười.Đólàthểchếdânchủ.Thoáihóabiếnthànhphóngtúng,tựdolàđặctrưngchủyếutrongthànhquốcnhưthế.Theođườnghướngtươngtự,mẫungườidânchủlàmẫungườitrongđókhaokhátbừabãi,buôngtuồng,quámứcđãtốngkhứthèmmuốnđiềuđộ,phảichăngvàưa thíchđứngđắn,phảiphép,mẫumựcmẫungườiđó thừahưởngtừthânphụquảđầu.Mẫungườinhưthếsốngcuộcđờithụhưởnghếthômnayquangàymai,khôngdonguyêntắcchỉđạohướngdẫn,màthayđổithúvuitheosởthíchnhấtthời.Dướimắtmẫungườinhưthếmọithúvuiđềutốtđẹp,đềuđánghưởng.Tómlại,khẩuhiệucủamẫungườinhưthếlàtựdovàbìnhđẳng.Yêutựdoquáđáng,đặctrưngchủyếulàmnổibậtchínhthểdânchủ,dophảnứngtựnhiên,sửasoạnmởđườngdẫntớichínhthểchuyênchế.Nhàđộctàitươnglai,mớiđầulàlãnhtụquầnchúnglựachọnnhằmđấutranhvớiphequảđầu.Sauđóngườinàydầndàtrởthànhquyềnthế.Nếubịtrụcxuấtkhỏixứsở,ngườinàychẳngbaolâusẽtrởlại,ảnhhưởnggiatăng.Tiếptheonạicớdouytínđòihỏingườinàycầnvệsĩ.Cuốicùngngườinàytrởthànhbạochúasànhsỏi.

PhầnIX.Sauhếttabàntớimẫungườiđộctài.Mẫungườinàylàconđẻthựcsựcủamẫungườidânchủ,mẫungườitrongđóđammêđơnthuần,hấpdẫndầndần trở thànhápđảo, lôi kéodưới trướngmọiước ao, khaokhát tầmthường,tìmđủcáchthỏamãn.Mẫungườinàychứatronglòngđủthứthèmmuốn,sẵnsàngthỏamãnbấtkểviphạmquanhệtựnhiên.Xảotrá,bấtcông,vôđạo,mẫungườinàymuốnlàbạochúacaitrịthànhquốcchuyênchế.Vềmặtsungsướngvàđaukhổ,thànhquốcvớithànhquốckhôngkhácgìconngườivớiconngười.Thànhquốcquýtộchiểnnhiênlàthànhquốcđạođức,hạnhphúchơnhết;thànhquốcđộctàirõrànglàthànhquốctồitệ,đaukhổnhấthạng.Bởithếmẫungườiquýtộclàmẫungườiđạođứcvàhạnhphúcnhấtđời;mẫungườichuyênchếlàmẫungườitồitệ,xấuxanhấttrầngian.

Vả lại,như tađã thấy, tâm tríconngườichứađựngbanguyên tắccụ thể:duy lýhoặcyêuhiểubiết,hăngháihoặcyêudanhdựvà thèmmuốnhoặcyêulợiích.Cũngcóbathứvuithútươngứngvớibanguyêntắc.Triếtgiacatụnghiểubiếtnhưnguồnvui thú to lớnhơnhết;người thamvọngđềcaodanhdự;ngườihamlợiíchtándươngcủacải.Trongbangườingườinàolàngườiphải?Trongbangườingườinàolàngườiđúnghơnhết?Hiểnnhiêntriếtgia.Vìkhôngnhữngmộtmìnhtrongthựctếbiếtcảbaloạithúvui,màcònlàcơquanphátbiểuxácđáng.Bởithếtakếtluậnvuithúcủahiểubiếtchiếmhàngđầu;vui thúcủadanhdựchiếmhànghai;vui thúcủacủacảichiếmhàngba.Vàbởithếtalạithấykiếnthức,đạođứcvàhạnhphúckhôngthểchialìa.Hơnthế,aicóthểbiếtvuithúthựcsựthếnào,hoặchiểuthựcchấtcủavuithú,trừtriếtgiaamtườngthựctại?Bởithếtacólýkhikhẳngđịnhvui thúchânthựcchỉcó thểđạtđượckhi tâmtríđồngnhịpvới trạngtháihàihòadướisựchỉđạocủanguyêntắcduylýhoặcyêuhiểubiết.Dovậyướcaocànghợplý,mãnnguyệncàngthíchthú.Cáitrậttựvàhợpphápcũnglàcáihợplýhơncả.Ướcmuốncủamẫungườiquýtộclàướcmuốntrậttựvàhợppháphơncả,dođóthỏamãnkèmtheovuithúthựcsựphẩmchấtgiatăng.Tráilại,thèmmuốncủamẫungườiđộctàicáchxaluậtphápvàtrậttựhơnhết,bởithếthỏamãnkèmtheovuithúphẩmchấtkémxa.Dođótalạithấymẫungườiquýtộcsungsướnghơnmẫungườiđộctài.

VàđếnđâytacóthểchỉtríchlýthuyếtThrasymachusđưara,chorằngconngườivẫncó lợikhi làmđiềubấtcông,nếucó thể lẩn tránhkhỏibị trừngphạtdophạmtộibằngcáchlàmravẻcôngbình.Tacóthểhìnhdungtâmtríconngườitrongbứctranhvẽconsưtửvàconrắnnhiềuđầuhợplạithànhconngười.Hìnhdungnhưvậytacóthểnóivớingườituyênbốlàmđiềubấtcônglàthíchđáng,thựcrangườiđóchủtrươngbỏđói,làmconngườisuyyếu,nuôiăn,làmconsưtửvàconrắnkhỏemạnhlàthíchđáng.Nhưngsựthểrõrànglàgiảthiếtquáidị.Bởithế,xemxétsựviệccặnkẽ,takếtluận

điềutốtđẹphơnhếtlàmọingườiđượccaitrịbởinguyêntắccôngbìnhvàthánhthiện;nguyêntắcđó,nếucóthể,phảingựtrịtrongtâmtríconngười;tráilại,nếukhông,nguyêntắcđóphảiápđặttừbênngoài,ngõhầuhàihòatrởnênphổbiếntrongsinhhoạtxãhội,dosựthểtacôngnhậnuyquyềnbaoquátcủađấnghóacông.Duytrìtìnhtrạnghàihòabêntrongvàbênngoàisẽlàmụcđíchduynhấtcủangườicôngbìnhchínhtrực,ngườiđósẽcăncứvàomôhìnhthànhquốchoànhảo,thànhquốcđórấtcóthểhiệnhữutrênthiênđình,nếukhôngphảidướihạgiới.

PhầnX.Trongphầnnày,Socratesquaylạiđềtàithica,vàmôphỏngtổngquát.Ôngđặtcâuhỏi,thếnàolànghệthuậtmôphỏng?Lấyvídụchẳnghạnchiếc giường hoặc chiếc bàn. Ta có: (1) hình trạng hoặc nguyênmẫu củachiếc giường thần linh sáng tạo; (2) chiếc giường thợmộc làm thành; (3)chiếcgiườnghọasĩmiêutả,chiếcnàymôphỏngchiếcthứhai,chiếcthứhailạimô phỏng chiếc thứ nhất. Theo cung cách tương tự, thi sĩ mô phỏng,không phải hình trạng, thực thể duy nhất,mà chỉ là hiện tượng trong đờisốngthườngnhật,vàýkiếnphổbiếntrongđámngườiíthọc.Hoặcđểýsựthểsauđây.Mọivậtdụng,chẳnghạnbộcươngngựa,hình thành làdobanghệthuậttáchbiệt:nghệthuậtdạycáchsửdụng,nghệthuậtdạycáchsángtạo,nghệthuậtdạycáchmôphỏng.Ngườisửdụngchỉsởđắchiểubiếttinhtườngvớivậtdụng,bảongườilàmcáchlàmvậtdụng;bởithếngườilàmsởđắcýkiếnchínhxác.Trái lại,không thểnóingườimôphỏngsởđắchiểubiết tinh tườnghoặcýkiến chínhxác,màchỉ cókháiniệmmơhồvềvậtdụngngườiđómôphỏng.Hơnthế,nghệthuậtmôphỏngnhắmvàophầnnàocủatâmtrí?Chắcchắnkhôngphảiphầnduylý,phầncaocảhơnhếttrongbản tính conngười, nhưng là phần thấpkém, luôn luôndo áp lực củabấthạnh,sẵnsàngnhượngbộ,thayđổivàloâu,vàvìthếđổilạilàphầncungứngđịabànrộngrãichoviệcmôphỏng.Vìtháiđộthầmlặng,nghiêmtúckhônglôicuốnthisĩmôphỏng,vàsẽkhôngđềnbùxứngđángcôngsứcmôphỏng,hoặcsẽđượcthưởngthứcbởisốngười thisĩ thườngquenchútâmgiãibày.Nhưngtệhạihơnhếtlàthicalàmnhụttrí,mềmlòngdodẫndắttabàytỏcảmtìnhquáưsâusắcvớiđaukhổcủangườikhác,dovậyđẩyđưatatớichỗbấtlựckhôngđủsứcchốngđỡhaychịuđựngphiềnmuộncủachínhta.Bởi thế tabuộc lòngphảiquyđịnhnguyên tắc,mặcdùkhôngmuốn tínào,chỉcócakhúcvinhdanhthầnlinh,táncađềcaovĩnhânvàviệclàmcaocảđượcchấpnhậnchovàothànhquốchoànhảo.Bởilẽmuốntrởthànhngười tử tếkhôngphảidễdàng.Cáigìchốngđối,ngănchặn ta tiếnbộvềđạođứcphảitránhnéhếtsứcthậntrọng.

Đềtàikếtthúc,Socratesquaysangbànluậnphầnthưởngđạođứcmanglại,phầnthưởngđượcđềcaovôtận.Khiđưaranhậnthứclinhhồnbấttử,ông

kèmthêmphầngiảithíchngắnngủi.Mọithứởđờiđềucótậtxấuhoặcnétxấuđặcbiệtđínhkèm,dotậtxấu,nétxấuđó,vàchỉtậtxấu,nétxấuđóthôi,thứđócóthểbịhủyhoại.Chứngmùhủyhoạithịgiác,nấmmốchủyhoạilúamì,chứngmụchủyhoạivángỗ.Nétxấuđặcbiệtgắnliềnvớilinhhồnlàbấtcông,vôđộ,hènnhát,umê.Mấy thứvừakểcó thể tiêuhủy linhhồnkhông?Không,chắcchắnkhông.Vìmấythứđókhôngthểtiêuhủylinhhồntứckhắc,nhưchứngbệnh tiêuhủy thân thể.Dẫucó thể, songmấy thứđótiêuhủylinhhồnquatrunggian,ngườinàychếtlàdongườikhácgâynên;sựthểhoàntoànkháchẳn.Tráilại,nếunétxấukhôngthể,khôngcáigìcóthểtiêuhủylinhhồn;bởithếlinhhồnbấttử.Bâygiờ,saukhithuyếtphụcbảnthâncôngbìnhchínhtrựclàphầnthưởngquýgiá,tanêngiảithíchvinhdựvàphần thưởng thần linhvàconngườibanchongườicôngbìnhchínhtrực.Bởitathầmhiểungườiđóđượcthầnlinhyêuthương,mọiphầnthưởngthầnlinhđềudànhchongườiđó,ngaycảkhiphầnthưởnghìnhnhưhếtsứctráingược.Dẫuvậyconngườivẫnyêuquývàkínhtrọngngườiđó,đếnkhi,nếu không phải trước khi, người đó chấm dứt cuộc đời. Tuy nhiên, phầnthưởngđóchẳnglàgìkhisovớiphầnthưởngsaukhivĩnhbiệtcõithếđangchờđợingườiđó.MuốntôthắmđiềunàySocrateskểchomọingườithamdựhayhuyềnthoạiEr,conôngArmenius.Huyềnthoạikết thúccuộcđàmđạo.

Toronto,tháng10/2010ĐỖKHÁNHHOAN

GHICHÚBốcụctriếtphẩm.KhởiđầukhisửasoạnbảnthảoCộngHòachialàmmườiphần,việc làmdohọcgiảvôdanhngườiHyLạp thựchiện,khôngdo tácgiả,nhằmđưatácphẩmvừavớikhổtờgiấycóisửdụngthờiđó.Vềsaulúcnghiêncứu triếtgiavà triếtphẩm,giớihọcgiảTâyÂu thayđổi,cóngườitheo,cóngườikhôngtheosángkiếntiênkhởi,việncớmởđầu,kếtthúcsốphần chỉ trùng hợp phần nào với ngưng nghỉ trong chuỗi dài tranh luận.Chẳng hạn phần I kết thúc cuối cuộc tranh luận giữa Socrates vàThrasmachus,trongkhiphầnIXbắtđầugiữacuộctranhluậnvềmẫungườiđộctài.Bởithếhọchiatácphẩmkháchẳn;cóngườichiathànhchương,cóngườichiathànhphần,cóngườichiathànhquyển,dàingắn,sốlượngkhácnhau.Tôitheođườngcũchotiệnviệc.Mườiphầnchiaranhưsau:

1.327a-354c

2.357a-383c

3.386a-417b

4.419a-445e

5.449a-480a

6.484a-511e

7.514a-541b

8.543a-569c

9.571a-592b

10.595a-621d

Nhữngsố trongngoặcvuông[ ] làmốcnốiđể thamchiếuđoạnvăn trongtriết phẩm, số đó ghi số trang, số đoạn trong ấn bản Henri Estienne(Stephanus)thựchiệnởGenève,ThụySĩnăm1578,họcgiớikhắpnơisauđósửdụnglàmtiêuchuẩntracứu.

Nhân vật trong đối thoại. Socrates, người kể.Glaucon vàAdeimantus chỉtham dự đối thoại sau phần I là anh tác giả Plato. Polemarchus là dân

Piraeus,bếncảng,cáchthànhphốAthenskhoảngmươicâysố;đàmđạodiễnraởnhàanhnày.Cephalus,sinhtrưởngởSyracuse,thànhphốhảicảngđôngnamđảoSicile,bốđẻPolemarchus,thươngnhân,đốivớiAthenslàkiềucư,hiệnthờidườngnhưsốngvớicontrai,thamdựphầnđầucuộcđàmluậnsauđóbảoPolemarchusthaythế.

Thrasymachus, người vùng Chalcedon, diễn giả, thành viên triết pháiSophist,xuấthiệnhạbánthếkỷVTCNchuyênraogiảngđạođứcvàhùngbiện,nhânvậtchínhtrongđốithoạiphầnI.Sốngườihiệndiệnkhôngphátbiểuýkiến:LysiasvàEuthydemus, cảhai là anhPolemarchus.Lysias trởthànhdiễngiảchuyênnghiệp,văngiaviếtdiễnvănnổitiếng,lờiđơngiản,ýtrongsáng,mộtsốcònlưutruyền.Niceratus,conNicias,chínhkhách,tướngtài thành quốcAthens. Charmantides và Cleitophon người sau không biếttiểu sử.Trong nhóm chỉ cóCleitophon góp ý, và góp ý ngắn ngủi [340a-340e].Nhiềungườinữathamdự,songkhôngphátbiểu.

Thờigiancuộcchuyệntrò,theohọcgiớiTâyÂuphỏngđoán,diễnratrướcnăm420TCN,lúcđóSocrateskhoảngnămmươituổi,vàdiễnratạinhàlãonhânCephalusởPiraeus; toànbộcuộc traođổiýkiếnSocrateskể lại saungàycuộctranhluậnthựcsựdiễnragiữaTimaeus,Hermocrates,CritiasvàngườivôdanhgiớithiệutrongTimaeus.

Nhanđềtriếtphẩm.TêntriếtphẩmPlatođặtlàPoliteia;chữnàyxuấthiệnmấylầntrongtácphẩm;Politeialàđờisốngcôngcộngvàsinhhoạtchínhtrịcủacộngđồng;chữpoliteiabắtnguồntừchữpolis,nghĩalàthànhphố,cộngđồngdânchúngchungsống,tựquản,đốingoạithamgiachiếntranh,đốinộibảovệhòabình;polislànhómxãhộitựnhiênchứatrongnótấtcảnhữnggìcần thiết để phát triển, đồng thời hành xử khả năng, quyền hạn của conngười; polis ngày nay tiếng Anh dịch là ‘city-state’, tiếng Pháp ‘cité-état’, tiếngta tôidịchlà thànhquốc, làmvậylàxácnhậnpoliskhôngphảiquốcgia theonghĩangàynay(chẳnghạn,quốcgiakhácvớixãhội),cùnglúccôngnhậnđặctrưngcủađờisốngxãhộingàyxưakháchẳnđờisốngxãhộingàynay.Hơnthế,dịchpolislàthànhquốclạihàmýkháiniệmvềquốcgia,songcũnghàmchứakháiniệmvềpolis,mặcdùchỉđúngmộtnửa.ThếkỷITCNMarcusCicerondịchsangtiếngLa-tinhlàderepublica,dịchvụcôngcộng,chữnàythoạtđầunghĩatươngtự,vềsaunghĩahẹphơn,chỉloạicơchếđặcbiệt.CólẽhiểunhưvậynêntừđótrởđihậuduệvănhàoLaMã,cảgầngũi lẫnxaxôi,đều sửdụngnhư tahằng thấy.Và từđó trởđi triếtphẩmPoliteiamangtêntiếngPhápLarépublique,tiếngAnhTheRepublic,tiếngTâyBanNhaLarepública,tiếngĐứcdieRepublik.Đixahơndườngnhư muốn tránh ngộ nhận hoặc hiểu lầm có người bỏ mạo từ la, the,

dietrướcdanhtừ,songkhôngngườinàothayđổitêngọi,cólẽvìsợmangtiếngngượcđời,thôngtháirởm.Tuynhiên,dùtưởngtượngđếnmấy,đivàotriếtphẩm,từđầuchícuối,độcgiảsẽthấytácgiảkhônghềbàntớicáigìgọilàcộnghòa,bấtkểđólàđảngcộnghòa,tưtưởngcộnghòa,chủnghĩacộnghòa,chínhthểcộnghòahaymẫungườicộnghòa.Têngọiđãtrởthànhquenthuộctừlâuđốivớiđộcgiảkhắpnơi,bấtluậnngônngữ,nhấtlàtêngọilạibiểuthịnộidungđặcbiệt.Bởithếdùbiếtnghĩakhôngphảivậy,songmuốncho tiệnviệc, tôicũng làmnhưmọingười.Dùsaocũngxin lưuýđộcgiảtiếng Hy Lạp chữ như ‘chính khách’, ‘công dân’ đều bắt nguồn từ chữ‘polis’. Công dân (polites) nghĩa là ‘người thuộc về thành quốc’, chínhkhách (politikos) nghĩa là ‘người hiểu sự việc thành quốc’; chính trị(politika)nghĩa là ‘cáiphải làmvới thànhquốc.’Polis cónétđặcbiệt, lốisốngđặcbiệtcủapolisđượcthiếtlậpbởitổchứccủathànhquốcgồmthànhphầnkhácbiệt.Vấnđề chủyếu là tổ chức thànhquốc,politeia là tổ chứcđó.Politeiacóthểhiểumộtcáchrộngrãinhưtầnglớpcôngdânnắmquyềncaitrị,vìhọcóảnhhưởngđậmnétđốivớithànhquốcvàlàcộinguồncủaluậtpháp.Politeia là linhhồncủa thànhquốc;politeia liênhệvớicánhâncấuthànhthànhquốcnhưhìnhthứcliênhệvớinộidung;politeiadịchđúngnghĩalàchếđộhaychínhthể.

Bốicảnhđốithoại.PiraeuslàbếncảngcáchAthenschừngmươicâysố.Làtrungtâmthươngmạisầmuất,nơinàyxuấthiệnđủthứkhácbiệtvàlộnxộnnhậpcảngtừđấtxalạ.Bởithếđólàchỗthíchhợpđểquansát lốisốnglạlùng.Hơnnữa,đócũnglàđịabànhoạtđộngsinhtửcủaphedânchủthờiđó.Ít lâu sau ngày diễn ra cuộc đối thoại (có lẽ khoảng 411TCN), năm 404TCNPiraeuslàthànhlũychốngtrảquyếtliệtnhómđộctài,lịchsửHyLạpmệnhdanh“BaMươiBạoChúa”nắmquyềncai trịAthens, saukhi thànhquốc bị Sparta đánh bại trong cuộc chiến Peloponnesos kéo dài 27 năm.Trongcuộcchốngtrả,giađìnhCephalus,đặcbiệtLysias(328b),giữvaitròchỉ đạo.Polemarchusbị nhómbạo chúahànhhình.Socrates bị nghi là cócảmtìnhvàảnhhưởngđốivớilãnhtụchếđộđộctàivìnhiềungườitrongnhómtrướcđó làmônsinh.TrongBiệnGiải (32c-d)ôngchứng tỏôngbấtđồngvớichếđộquảđầuvànguyêndodẫntớibấtđồng.Tuythếvềquanhệvới chế độ dân chủ, quan điểm của ông vẫn mơ hồ. Cuộc đàm đạotrongCộngHòadiễnradướibóngmaẩnhiệncủaBaMươiBạoChúa.Họthựchiện cuộchànhhình,khôngnhữngPolemarchus,màcảSocratesmộtcách gián tiếp; cuộc đàm đạo phần nào bàn tới tham vọng tàn bạo đệ tửSocrateschủ trương.Sốngười tập trungởđâyvàongàyvuivẻđểchuyệntrò, cuộc trao đổi ý kiến có tính cách lý thuyết, rồi ra sẽ gục ngã thảmthương,biđátvàongàyđentốikhidấnthânđivàochínhtrị.Vấnđềthamgianhưthế,saunàythểhiệnquahànhđộng,đượcbànluậnởđây.Đólàbi

kịchcủatriếtphẩm,khônghiểubikịchthìkhônghiểuđiềutriếtphẩmmuốntruyềnđạt.Cuộcgặpgỡthânthiệngiữamườingười,SocratesđàmđạovớihọởPiraeus,sẽthaythếbởiủybanmườingườicaitrịtànbạonơinàynhândanhBaMươiBạoChúa,đồngthờiđẩyngườichủxướngtớichỗquyếtđịnhquyênsinh.Người thamdựbàn luậnchếđộ tuyệthảo, songsẽchìmđắm,ngụplặntrongbểmáucủachếđộtồitệnhấtđời.

Chú thích.Ghi chú in nghiêng đầumỗi phần, hoặc đoạnmỗi phần khôngnhằmgìkhácmàchỉtómtắtnộidung,nêubậtchuỗidàilýluận,đồngthờigiải thíchvấnđềPlatocho làdĩnhiên.Làmvậychỉ là trưngrađiềuPlatomuốnnói,khôngphảichỉtríchhaybênhvựcquanđiểmcủaông.Việcnàyhoàntoàntùyđộcgiả.Phầngiớithiệukểchuyệnđờiônglàdựavàolờiôngnói,kéodàitớilúcôngviếttriếtphẩmCộngHòa.Sauđónhiệmvụhầunhưhoàntất,dịchgiảđểtácgiảcấttiếngnói,cùnglúcđưađộcgiảvàovịthếsửdụngnhậnthứccánhânnhậnđịnh,phêphánýkiến,tưtưởng,triếtlýPlatotheoánhsángtưduybừngnởtrongtrítuệ,tronglòngmỗingườitrongquátrìnhthưởnglãmtácphẩmrađờicáchnaykhoảnghaingànbốntrămnăm.

PHẦNI(327a-354c)

QUANNIỆMVỀCÔNGBÌNH

Triết phẩmCộngHòa bắt đầu với câu hỏi vừa có nghĩa chính trị vừa cónghĩađạođức:Thếnàolàdikaiosunè?TiếngPhápdịchchữnàylà justice,tiếngAnhjustice,tiếngTâyBanNhajusticia,tiếngĐứcGerechtigkeit,tiếngtalàcôngbình.ChữnàytrongtiếngHyLạpkhôngnhữngnghĩanhưvậymàcòncónhiềunghĩanữa:giữgìnphong tục,bảovệ tậpquán, thihànhbổnphận,cưxửchínhtrực;ănởcôngbình,lươngthiện,thànhthật;đúnglý,phảilẽ,hợppháp;cáiphảilàmchongườikháchoặccáingườikhácđốilạiphảilàmchomình;nhữnggìđángđượchưởng;cáimìnhphảilàm.Nhưvậychữnàybaohàmtoàndiệnđạođứccánhânliênhệvớithanhân,nhữnggìngườikháccóquyềnđòihỏicánhânđóhoặccánhânđócóquyềnđòihỏingườikhác;bấtkểcáigìlàphải,làđúngtráivớibấtkểcáigìlàsai,làtrái.Côngbình tómlại là tổngsốđức tínhcầncóđểsống trongcộngđồng.Chữnàybaogồmđạođứccánhânvàđạođứcxãhội,vàtừcănnguyêncâutrảlờiliênhệvừavớicánhânvừavớixãhội,cảđạođứclẫnchínhtrị.Bởithếcâuhỏiđặt rasẽ là:Thếnào làbổnphậnđạođứcvàbổnphậnxãhội?Côngbìnhnghĩalàgì,vàlàmthếnàothựchiệncôngbìnhtrongxãhộiloàingười?

Đòihỏiđịnhnghĩacôngbìnhdườngnhưhàmngụcóquanniệmtheođómọiứngdụngcủachữnàysẽnhưđườngthẳnggặpnhauởtâmđiểm,hoặcnóimộtcáchcụthể,cónguyêntắctheođócuộcđờiconngườicóthểtổchứcđểcóxãhộicôngbìnhgồmngườicôngbình.Côngbìnhxãhộisẽđảmbảocánhântrongxãhộiphảithựchiệnbổnphậnvàđónnhậnquyềnlợi.Nhưphẩmchấttàngẩntrongcánhân,côngbìnhnghĩalàđờitư,hoặcnóitheocáchnóicủangườiHyLạp, tâmhồnsắpxếp tươngứngvớiquyền lợivàbổnphậncủamỗiphầntrongbảnchấtcánhân.

Xãhộitổchứcnhưthếsẽlàlýtưởng,nghĩalàđưaratiêuchuẩntoànbíchcóthểsửdụngđểsosánh,đánhgiáxãhộihiện tại theomứcđộxãhộiđórasao.Dù thayđổi thếnào,khuynhhướngcủa thayđổicómangxãhội loàingười tớigầnhayđẩyxãhội loàingườixakhỏimụcđíchđó.TriếtphẩmCộngHòalàcốgắngđầutiêntronglịchsửnhânloạitrìnhbàycóhệthốngmiêutảlýtưởngđó,khôngphảigiấcmơhãohuyền,màlàkhungsườnkhảdĩ, bản chất conngười, với đòi hỏi bất biến, có thể tìm thấy ấmno, hạnhphúc.Khôngnhìnthấymụcđíchnhưthế,việcquảnlýnhànướcsẽbếtắc,vô

dụng,hoặcdẫntớimụcđíchsailầm,hậuquảtaihại.

Xãhộiởđâucũngvậy làđámđônggồmngườihiểubiếtvàngườikhônghiểubiết.Giảthửtrongđócóngườiđầuóchoàinghi,ưatìmhiểu,vìlợiíchchung, đặt câu hỏi yêu cầumọi người định nghĩa đúng, phải, công bình.Đươngnhiênnhiềungườithamdự.Tuyvậy,câutrảlời,dothựctếthúcđẩy,cóthểkháchquanhoặcchủquan;mộtđằngvòngvo,hờihợt,nôngcạn;mộtđằngthẳngthắn,gaygắt,sâusắc;dẫuvậyxemracảhaidomentheongoạidiênchỉđápứngphầnnàoýtưởngnộihàm.BởicảhaichothấykhácbiệtcơbảnvềlòngtinđốivớicáiSocratesgọilàquantrọnghơnhếttrongcáccâuhỏi:Làmngườitaphảisốngthếnàochophảiởđời?

TheoCephaluscôngbìnhlàthànhthậttronglờinóicũngnhưviệclàm.Toànbộ cuộc đối thoại tưởng tượngSocrates kể lại cho khán giả khôngnêu rõdanhtính.NgườithamdựtụtậpởnhàCephalus,thươnggiavềhưu,sốngởPiraeus, phố cảng cách Athens khoảng mười cây số. Ngoài Glaucon,Adeimantus(anhPlato)còncóPolemarchus,Euthydemus,Lysiasnổitiếngviết diễn văn văn hoa (ba người là con Cephalus), Thrasymachus, ngườivùngChalcedon,mạntâybắcTiểuÁgầneobiểnBosphoros(Dardanelles)nốiHắcHảivớibiểnMarmara,dài29km,giáosưlừngdanhvềnghệthuậthùngbiện,tómtắtđịnhnghĩacôngbìnhlà‘phụcvụquyềnlợikẻquyềnthế’vàmộtsốbạntrẻcủaSocrates.ThờigianlàlễhộiBendis,nữthầnkhảkínhdu nhập từ Thrace. Cephalus tiêu biểu từng trải cuộc đời dài dặc, làm ănđàng hoàng trong thương trường. Lão giàu có, song coi đồng tiền chỉ làphươngtiệndẫntớiđầuócthanhthản,tâmhồnthưthái,trạngtháitâmlinhbắt nguồn từ sống lương thiện, thành thật có khả năng đền đáp những gìnhậntừthầnlinhvàthếnhân.Lãohiểucưxửphảiphéphoặcănởcôngbìnhlàthế.

PhầnđầulàđốithoạiđiểnhìnhkiểuPlato.TheohọcgiớiTâyÂucólẽtriếtgia viết riêng biệt, khôngdính dángvới phần còn lại của triết phẩm.Ôngkhôngđitớikếtluậncụthểđốivớimụcđíchhiểnnhiêncủacuộctìmhiểu–khámphábảnchấtđạođức–mặcdùtranhluậnsốngđộngvàýnghĩa,ýkiếnđưaranêurõchủđềsẽdiễnrasaunàytrongtácphẩm.Cảnhđãdàndựng,Socrateslướtquatháiđộ.chấpnhậnkhôngsuynghĩquanniệmcổtruyềnvềđạođức(CephalusvàPolemachustiêubiểu)trướckhibànbạchăngsay,tấncôngquyết liệtquyước(vàcảSocrates)doThrasymachus thànhviên triếtpháiSophistđềxướng.Socrateskhôngchấpnhậnquanniệmcổtruyềnhayquanniệmtráivớicổtruyềnnếuquanniệmđókhôngđươngcựnổicuộcmổxẻbiệnchứngcủaông;nềnđãchuẩnbị, triếtnhânsẽnhấnmạnhsuốttriếtphẩmtầmmứcquantrọngcủanhậnthứcđốivớiđạođức.

TrênđườngtừbếncảngPiraeustrởvềthànhphốAthensSocratesdừnglạivìgặpPolemarchus,anhnàymờivềnhà,đếnnơiônggặp thânphụanhnày,lão nhânCephalus vuimừng tiếp đón.Hai người hàn huyên với nhau, dùngắnngủi,songlýthú,chuyệnxoayquanhtuổigiàlàgánhnặngdưthừavôích.Cephaluscôngnhậnnămthángđènặngtrênvaicóphầnnhẹbớt,nhờtiềncủakiếmđượcsauthờigiandàidặccầncùlàmăn,vìthếconngườicóthểnóithật,đồngthờiđềnơntrảnghĩathếnhânvàthầnlinh.Đếnđâyđộcgiảđivàomàkhônghayýđịnhđịnhnghĩacôngbìnhchínhtrực(nghĩalàcưxửphải lẽvớingườikhác).Rút luikhỏicuộctranhluậnCephalusbảocontraiPolemarchusthaythếtiếpchuyệnquýkhách.MuốndẫnchứngđểbênhvựcquanđiểmanhnàykểthisĩSimonidesnóicôngbìnhchínhtrựclàphầncủangườinàotrảlạingườinấy.ĐịnhnghĩakhiếnSocratesquayrachấtvấnvìchorằngnóinhưvậykhôngthỏađáng-bắtbẻchỗnàylànétđiểnhìnhtiêu biểu phương thức Socrates sử dụng trong đối thoại. Mặc dù chuyểnhướngmấy lần, song Polemarchus công nhận định nghĩa anh này đưa rakhôngchínhxác.

TớiđâyThrasymachus,thànhviêntriếtpháiSophistxenlờicóvẻnhiệttình.AnhtachêphươngthứcSocratessửdụng,songlúcbịhốithúcđưarađịnhnghĩa,dángvẻmiễncưỡng,anhtanóicôngbìnhchínhtrựclàquyềnlợicủakẻmạnh(nghĩalàsứcmạnhlàlẽphải).Cànglúcanhtacàngtrởnênchốngđốiquyết liệthơnPolemarchus,mặcdùchẳngmấychốcSocratesđưađẩyanhtarơivàomâuthuẫn.Dẫuvậyanhtavẫnrakhỏivũnglầykhákhéoléo,và do vậy Socrates mất thì giờ, gặp khó khăn cho thành viên triết pháiSophist thấy anh ta sai lầm. Thrasymachus phản bác, trưng nêu sự kiệnchốnglạiquanniệmlýthuyếtcủaSocratesvềcôngbìnhchínhtrực.Đếnđâynhânvậtthaynhautraođổiýkiến,thảoluậnsôinổi.BởithếtháiđộchâmbiếmcủaSocratesvàcuốicùngThrasymachus,nếuchưatin tưởng, ítnhấtcũng tỏvẻnguôingoaivàphục tòng,dẫu thếSocratesvẫncho thấy tranhluậnchưađưađếnkếtquả–chưađịnhnghĩacôngbìnhchínhtrựcthựcsựlàthếnào.

***

Hômqua [327a] cùngGlaucon, quý tửAriston, bảnnhânxuốngbến cảngPiraeusđểcầunguyệnnữthần,đồngthờicũngmuốnxemlễhộidiễnrathếnào,vìđâylàlầnđầungườitatổchứcdângcúng.Bảnnhâncảmkíchtrướcvẻlongtrọngdânđịaphươngthựchiệnlễrước,songphảighinhậndânvùngThracedịpnàycũngchứng tỏchẳng thuakémtínào.Dâng lễvàquansátxongxuôi [b]ngôbối lầnbước trởvề thànhphố.Đúng lúcđó, từxanomthấyngôbối rảo gót trên đường,Polemarchus, quý tửCephalus, sai nô lệ

theohầuchạytớibảodừnglạichờcôngtử.Thiếuniênhớthơhớthảiphíasauphóng tớinắmáo thốt lời: ‘Bẩm,công tửPolemarchusmuốn tiênsinhnán bước.’ Bản nhân quay lại hỏi chủ nhân nô lệ ở đâu. Thiếu niên đáp:‘Thưa,đangtớiđằngsau.Xintiênsinhvuilòngchờ.’

‘Ờđược,ngôbốichờ,’Glauconnói.

Chẳng mấy chốc Polemarchus đuổi kịp, cả Adeimantus lẫn bào huynhGlaucon,[c]NiceratusquýtửNiciasvàmấyngườinữa;tấtcảcóvẻnhưvừathamdựrướclễ.

‘Socrates tiên sinh,’Polemarchushốihảcất lời, ‘tiểuđiệt thấydườngnhưnhịvịđangtrênđườngtrởvềthànhphố.’

‘Đúngthế,’bảnnhânđáp.

‘Nhưng,’đươngsựtiếptục,‘tiênsinhcóthấybọntiểuđiệtbaonhiêungườikhônghở?’

‘Thấychứ.’

‘Vậytiênsinhnênchọn,’đươngsựnhấnmạnh,‘mộtlàcoinhẹbọntiểuđiệt,hailàchiềuýởlại.’

‘Dù sao cũngcòncáchkhác,’ bảnnhângiải thích. ‘Ngôbối có thể thuyếtphụcquýhữuđểngôbốilênđường.’

‘Làm sao tiên sinh có thể thuyết phục người không chịu nghe tiên sinh?’Đươngsựhỏi.

‘Bấtkhả,’Glauconđáp.

‘Vậytiểuđiệtnghĩtiênsinhnênhiểubọntiểuđiệtkhôngchịunghetiênsinhđâu.’

‘Quyết định thế nào không biết,’ [328a]Adeimantus chêm lời, ‘song tiênsinhcóhaytốinaysẽcócưỡingựa,rướcđuốc,chạythihiếndângnữthầnkhônghở?’

‘Cưỡi ngựa?’Bản nhân tỏ vẻ ngạc nhiên. ‘Như vậy là đặc biệt.Quý hữumuốnnóicócuộcđuacưỡingựachạythi,ngườitacầmđuốc,traođuốcchonhauphảikhông?’

‘Vâng, đúng thế,’ Polemarchus đáp. ‘Vàngười ta còn tế lễ suốt đêm, nênxemcảnhđóchớbỏqua.Cơmchiềuxongbọntiểuđiệtsẽđiraquansát,vôsốthanhniêncũngcómặt,bọntiểuđiệtsẽtròchuyện.[b]Bởithếnhịvịnênlàmnhưbọntiểuđiệtđềnghị,ởlạiđừngvề.’

‘Xemrathìngôbốinênởlại,’Glauconnhượngbộ.

‘Ờ,nếuquýhữuquyếtđịnhnhưvậy,’bảnnhântiếplời,‘vậyđólàđiềungôbốinêntheo.’

BởithếngôbốicấtbướctớinhàPolemarchus.Đếnnơingôbốigặphaiemđương sự, Lysias, Euthydemus, cả Thrasymachus người vùng Chalcedon,Charmantides người thị xã Paeania và Cleitophon con trai Aristonymus.Cephalus,thânphụPolemarchus,cũngởnhà;bảnnhânnghĩlãotrôngcóvẻgià lắm, [c]vì sau lầnđó, lâu rồi,bảnnhânkhônggặpnữa.Lãongồi trênghế, lưngdựavàochiếcgối,đầuđộivòngnguyệtquế,vìvừarangoàisândânglễ.Gầnđócómấychiếcghếđặtthànhvòngtròn,ngôbốingồixuốngbêncạnh.

Vừanomthấybảnnhân,Cephalusliềncấttiếngchàohỏi,rồinóinhưkhôngmuốnngừng:‘Socrates,trờiơibấthạnhquáchừng,tiênsinhkhôngchịuquábộxuốngbếncảngPiraeusthămngôbối.Tiênsinhnên,tiênsinhạ.Lãohủmuốnnói,nếuthânnàyvẫncònđủsứccuốcbộxuốngthànhphốdễdàng,tiênsinhchẳngphảivácxáctớiđây,lãohủsẽthânchinhđếnthăm.[d]Oáioămthaynhưsựthểchothấytiênsinhlạiphảitớiđâynhiềuhơn.Phầnriênglãohủthấyvềgiàkhithúvuithểxáckhôngcònhươngvị,đammêtinhthầngiatăngmãnhliệt,lãohủthíchchuyệntrò,bànbạc.Bởithếtiênsinhđừngtừchối,tráilạixintớimạnđàmvớiđámthanhniêncóýmongchờ,coitấtcảnhưthânhữu,cốtri,quábộtớinơinàygặpgỡngôbối.’

‘Muốn lắm, lão nhân,’ bản nhân đáp. ‘Thực lòng bản nhân rất thích tròchuyệnvớibậctuổihạctrăngkhuya,vìtrộmnghĩmìnhphảihọchọ[e]rấtnhiều.Họđitrướcngôbối,rõrànglàvậy,đườnghọđicólẽngôbốicũngphảibướcvào,quahọngôbốiphảitìmhiểuđườngthếnào,gậpghềnh,trắctrở,hayphẳngphiu,êmái.Bảnnhânđặcbiệtmuốnhỏilãonhânnhậnđịnhra sao, bởi lão nhân đã tới thời gian trong cuộc đời thi nhân miêu tả là“ngưỡngcửa tuổigià.”Phảichăngđó làgiaiđoạnkhókhăn trongđờiconngười,theolãonhân,haythếnào?’

‘Dĩ nhiên, Socrates, lão hủ sẽ nói tiên sinh hay quan niệm của lão hủ,’Cephalusđáp.‘Bởingưutầmngưu,mãtầmmã,[329a]bọntuổicaotáclớn

cùngtranglứa thườnggặpnhaunhưngạnngữnói,đồngthanhtươngứng,đồngkhí tươngcầu.Gặpgỡphầnlớnhầunhưbấtdibấtdịch thườngthanvãn,bộclộthèmkhátvìbỏlỡcơhộihưởnglạclúcđầucònxanhtuổicòntrẻ,hồitưởngbàytỏtìnhyêu,nhậunhẹt,tiệctùngnhưthếnào,vàhậmhụitiếcnuốikhôngthểlàmvậyđượcnữa.Họnghĩđờilúcđóthúvị,cònbâygiờchẳngthểnóicósốnghaykhông.Cóngườicằnnhằngiađìnhcoi tuổigiàchẳngkhácmónnợ,bởithế[b]cứrênrỉnhưkhôngmuốnngừngbấthạnh,khốnkhổtuổigiàmanglại.Nhưngtheochỗlãohủnhậnxét,tiênsinhơi,họthantráchkhôngđúngchỗ.Bởinếutuổigiàthựcsựtồitệ,đángghét,đángtrách, lãohủcũngnếmmùinhưhọ,ngườikhác tới cỡđócókhácgìđâu.Tráilại,trongquákhứrấtmaylãohủđãgặpnhiềungườinhưlãohủkhôngcảm thấy như thế. Đặc biệt lần gặp Sophocles có người cất tiếng hỏi:“Sophocles,cảmnghĩcủathisĩvềtìnhdụcthếnào[c]?Vẫncóthểtraođổivớiphụnữchứ?”Sophoclesđáp:“Nóitớichuyệnđólàmquáigì,quýnhân!Maymắn khôn xiết và vui mừng vô cùng, tháo xích gỡ xiềng, bản nhânkhông còn vướngmắc, như người nô lệ thoát khỏi chủ nhân tàn bạo, dãman.”Lãohủnghĩlúcđótrảlờinhưvậylàđúng,vàbâygiờlãohủthấyvẫnđúng. Bởi về già hầu như không còn dính líu tới chuyện tương tự, mìnhthảnhthơinhưmây, tựdonhưgió.Khi thèmmuốnkhôngcòngaygắtmàsuygiảmcườngđộ,lúcđómìnhsẽhiểuđiềuSophoclesmuốnnói[d]thoátkhỏibàn taybiếtbaobạochúađiênrồ.Tuynhiên,đốivớichuyệnnày,vàđốivớiviệcgiađìnhcoirẻngườigià,chỉcómộtđiềunêntrách;khôngphảituổigià,mà tính tìnhngườigià, tiênsinhạ.Bởinếuconngười tựgiác, tựchế, tuổi già sẽ không là gánh nặng khốn khổ, khốn nạn. Ngược lại, nếukhôngthế, tuổi trẻcũngnhưtuổigiàsẽ làgánhnặngkhốnnạn,khốnkhổ,tiênsinhơi.’

Quýmến, thán phục khôngnhững conngườimà cả lời nói, nhất là vì [e]muốnlãotiếptục,tìmcáchchâmngòigợiý,bảnnhânnhỏnhẹ:‘Cephalus,bảnnhânnghĩnhiềungườisẽnghingờđiềulãonhânvừaphátbiểu;họnghĩlãonhânchorằngtuổigiàkhôngphảigánhnặng,khôngphảivìtínhtìnhlãonhân,màvìlãonhântiềndưbạcđể.Họnóingườigiàucócónhiềuthứđểyênthân.’

‘Vâng,đúngthế,’lãođáp,‘họnghingờ.Vàhọcócớ,mặcdùcớđókhôngquan trọng như họ tưởng. Nhân đây để làm sáng tỏ vấn đề xin nhắc lạichuyệnThemistocles.Gặpnhaungười từSeriphuschẳngđắnđo,cânnhắctuônlờibảoôngnàynổitiếngthựcrakhôngphải[330a]douytíncánhânmàdothànhphốxuất thân.Ôngnàyphảnbác tức thì:“Ờ,đúngrồi, tôisẽkhôngnổitiếngnếulàngườiSeriphus,nhưnganhcũngchẳnglừngdanhnếuxuấtthântừAthens.”Nguyêntắctươngtựápdụngvớingườikhônggiàucó

vàthấytuổigiàlàgánhnặngdưthừa.Đươngnhiên,nếunghèokhó,ngườiđànghoàngcũngsẽthấytuổigiàlàgánhnặngkhómang.Ngượclại,dùgiàucó,ngườiquayquắtsẽkhôngbaogiờbằnglòngvớichínhmình.’

‘Phầnlớntàisảndothừahưởnghaytựtaylàmra,hởlãonhân?’Bảnnhânhỏi.

‘Tiênsinh[b]nóigìvậy?’Lãovặnlại.‘Lãohủcótựtaylàmrakhông?Làthươngnhânlãohủxếphànggiữaôngnộivàbốđẻ.Ôngnội(lãohủđượcđặt tên theo) thừahưởngcủa cải gầnnhưngangvới tài sản lãohủ sởđắchiệnnay,sauđógiatăng,pháttriểnđángkể,gấpbộinhiềulần,nhưngbốđẻLysaniastiêuhao,giảmthiểungangvớisốlượngbâygiờ.Phầnriênglãohủsẽmãnnguyệnnếuđể lạichomấyđứaconởđâykhôngkém,songnhiềuhơnchútđỉnhsốlượnglãohủthừahưởng.’

‘Lýdodọhỏi,’bảnnhântiếplời,‘ấylàvìbảnnhâncócảmtưởnglãonhânkhôngđặcbiệtquantâmtớitiềnbạc[c],tháiđộđóthườnglàdấuhiệucủangườikhôngtự tay làmra, trongkhingười tự tay làmragắnbómật thiết,khắngkhítvớiđồngtiềngấpbộinhưbấtkểaisốngtrêncõiđời.Thinhângắnbóvớibàithơsángtác,thânphụgắnbóvớibầyconsinhđẻ;cùngchiềuhướng thươngnhânquan tâm tới tiềnbạc làmra,khôngnhữngchỉvì tiềnbạchữudụng(đólàlýdotạisaoaitrêncõiđờicũnghamthích,đểý),màcònvìtiềnbạclàsảnphẩmhọlaotâmkhổtrímớicó.Sựthểkhiếngặpnhauthườngcằnnhằn,tẻnhạt,vìhọkhôngnghĩtớigìmàchỉnghĩtớitiềnbạc.’

‘Tiênsinhnóichíphải,’lãonói.

‘Thưa,đúng thế [d],’bảnnhânđáp. ‘Nhưngcònđiềunữabảnnhânmuốnhỏi.Theolãonhâncáigìmanglạicholãonhânlợiíchlớnlaohơncảnhờgiàucó?’

‘Cáinhiềungườithấycóvẻkhônghợplý,’lãođáp.‘Socrates,tiênsinhthừabiết,khitâmtrínhennhúmýnghĩvềcáichết,conngườiquayrahoảngsợ,lolắngvềnhữngđiềuchưahềxảyravớimình.Trướckialúcnghechuyệnthếgiớibênkia,chuyệndướiâmphủ,chuyệntrừngphạtđờisauvìsaitráilàmở đời này, con người thường cười, bây giờ chuyện đó bắt đầu khuấyđộng, tâm tưquằnquại, [e]conngườiđâmra lo lắng,biếtđâusự thật thếthật.Sựthểlàdotuổigiàsứcyếu,gầnđấtxatrời,xadầncõitrầnđếngầncõiâm,nhậnđịnhcàngthêmrõràng,nênnghingờ,losợ,conngườibắtđầutínhsổ,ràxétxemmìnhcólàmđiềusaitráivớiaikhông.Bâygiờnhậnratrongkhisốngởđờiđãlàmnhiềuđiềukhôngphải,gâynênvôvàntộiác,banđêm

bừngtỉnh,nhưtrẻconthứcgiấcsauácmộng,chẳngnhữngkinhhoàng,conngườicònsốngtrongkhiếpđảm.Ngượclại,[331a]nếubiếtkhônghềlàmgìtộilỗi,conngườinhìntươnglaivớivẻtươivuivàhyvọng.Pindarbảođólà“nhũmẫutuổigià”.Lãohủmêđoạnthơdiễntảngoạnmụckhônxiếtthisĩnóingười sốngcuộcđờiđạođứcvàcôngbình“mang trong lònghyvọnglâng lâng,/nhưbạnđồnghành,nângniu tâmhồn,/ sưởiấm trái tim,anủituổihạc/hyvọnglèolái,đẩyđưa,hơnbấtkểcáigì,tâmtrạngthếnhânngấtngư,bấtổn.”Câuthơtuyệtdiệu!Đólàbốicảnhlãohủnghĩcủacảiđánggiálớnlao,khôngphảivớimọingườimàvớingườiđànghoàng,tửtế.Bởicủacảigiúpđỡrấtnhiều,giữvaitròhếtsứcquantrọng[b],nếubiếtnhậnđịnhsángsuốt,conngườisẽtránhxamộtcáchcốýhoặcvôtìnhrơivàovòngdốilừa,bịpbợm,haylosợkhitừgiãcõiđờimàvẫnchưalàmlễtếsinhdângthầnlinh,hoặctrảmónnợcònmangđốivớiaiđó.Tiềnbạccòndùngvàonhiềuviệckhácnữa,songcânnhắcmọimặt,lãohủthấyđốivớingườisángsuốt, tiênsinhơi, tiềnbạcđặcbiệthữudụng trongbốicảnhchẳnghề tầmthường,khôngchútvônghĩa.’

‘Ýkiếnkhảáivôcùng,Cephalus,’bảnnhânnói[c].‘Nhưngđiềulãonhânvừađềcậpcưxửphảilẽthìsao?Phảichăngngôbốimuốnnóicưxửphảilẽlàănởchânthậtvàtrảlạibấtkểcáigìmượncủangườikhác,hoàntoànlàvậy,vỏnvẹnlàvậy,khônghơnkhôngkém?Hoặcphảichăngviệclàmnhưthếcólúcđúng,cólúcsai?Đólàđiềubảnnhânmuốnnói.Bảnnhântinchắcmọi người sẽ đồngýnếu lãonhânmượnvũkhí củangười bạnhoàn toànsáng suốt, tỉnh táo, nhưng sau đó loạn trí, hóa điên người bạn đòi lại, lãonhânkhôngnêntrảlại;nếutrảlại,lãonhânđãlàmđiềukhôngphải,hơnthếcũngchẳngnênnóihuỵchtoẹtchoaiđóởtìnhtrạngtươngtựhaysựthật.’

‘Đúngthế,’lãođáp.[d]

‘Nhưvậylà,’bảnnhântiếplời,‘nóisựthậtvàtrảlạibấtkểcáigìmượncủangườikháckhôngphảiđịnhnghĩacủacưxửphảilẽ.’

‘Ấy,phải,phảichứ, tiênsinh,’Polemarchuscắtngang.‘DùthếnàođinữanếungôbốitinlờiSimonides.’

‘Ờ,’Cephalusậmừ,‘lãohủxinđểhaingườitiếptụccuôctranhluận,vìđếngiờphảiđilàmlễ.’

‘Conthếchânbốphảikhông?’Polemarchushỏi.

‘Ừ,đúngrồi,conthayta,’vừanóivừamỉmcườiCephalusnhanhnhẹnbước

đilàmlễ.

***

BướcvàotranhluậnPolemarchuskhẳngđịnhcôngbìnhlàcủangườinàotrảngườinấy.Socratesrútramộtlôkếtluậnchứngminhquanniệmcổtruyềnkhông thích đáng. Suydiễn về đạo đức (nguyên tắc xử thế), Socrates chorằngđạođứclàlĩnhvựcchuyênmôn,cáigìđúngvớilĩnhvựcchuyênmôn,bấtkểchuyênmônnào,cũngđúngvớiđạođức.DườngnhưmuốnbácbỏPolemarchusnạilýđạođứclàđịahạthoạtđộngriêngbiệt,nhưcôngnghệ.Nhưngđạođứccóchứcnăngrộnghơntrongliênhệnhânsinh,mụcđíchcủađạođứcvìthếsẽrộnglớn,nhưđềcaohạnhphúc.NhìnvấnđềthiếusâusắcPolemarchus rơi vàovòngnghịch lý.Cuối cùngSocrates kết luận làmhạingườikháctrongbấtkểcảnhhuốngnàotuyệtđốilàđiềukhôngnên,khôngphải.Tranhluậnbắtđầu.Nóisựthậtvànợngườinàotrảngườinấythôngthường làphải, làđúng;nhưngviệc làmđốingoạinhưvậykhônggiúp tahiểu thế nào là công bình, tên gọi phẩm chất việc làm đối ngoại thườngmang.Không biết đối phó với phản bác ra sao, Polemarchus nhắc lại câuchâmngônmượncủathisĩnổi tiếng.HyLạpkhôngcólinhthưnhưKinhThánhởTâyÂu,ởđóthờiấythisĩđượccoinhưcứliệuthiênphúvềtôngiáovàđạođức;songkhigạnhỏiSocrates thấythisĩkhôngthểgiải thíchhợplývềphátbiểucủahọ.Polemarchuscũngkhônghềnghĩtớiẩnýtrongviệcđịnhnghĩacôngbìnhlà‘nợngườinàotrảngườinấy’.Nợấylàgìvàtrảchoai?

Plato thường so sánh ứng dụng đạo đức với công nghệ, nghề hữu dụng(khôngphảimỹnghệ):Ykhoa,hànghải,đónggiày.Ôngcònnóitới‘vìđềnbù,vìlợiích’.ÔngchấpnhậnquanniệmcủaSocrateschorằngởđờicầncóquan niệm sống, tương tự hiểu biết và khả năng của nghệ nhân nhằmđạtmụcđíchđềxướng.Thợnềxâyngôinhàhiểumình sẽ làmgìvà làm thếnào; thợ nề có thể giải thích việc làm củamình nhằmđóng góp vàomụcđích.Hiểubiếtvàkhảnăngcấutạotaynghềthểhiệntrongngườithợnềvàtrìnhđộtuyệthảođặcbiệthoặc‘đạođức’(areté),vớitưcáchlàthợnề.Sựthểcũngnhưmộtngườichỉcó thểsốngsungsướngnếuhiểurõmụcđíchcuộcđờilàgì,cáigìcógiátrịthựcsựvàlàmthếnàođạtcáiđó.Hiểubiếtnhưvậylàđạođứccủaconngười,vớitưcáchconngười,vàcấuthànhnghệthuậtsống.Nếuconngườinghĩmụcđíchcuộcđờilàlàmgiàu,nắmquyềncaitrị,haikhátvọngtựchúngkhôngcógiátrị,mọiviệclàmcủaconngườisẽ lệchhướng, saiđích.Học thuyếtnày lànền tảng triếtphẩmCộngHòa.Họcthuyếtdẫntới luậnđềchínhyếu:xãhộiphảiđiềukhiểnbởingườiđãnghiêncứu,dođàoluyệnnghiêmtúc, lâudài,khôngnhữngmụcđíchthực

sựcủađờingười,màcảýnghĩacủađạođứcdướimọihìnhthức.

***

‘Vâng,khôngsao,’[e]bảnnhânđỡlời,‘ờ,thaythânphụthamgiađàmluận,vậychobảnnhânhaySimonidesnóigìmàhiềnđiệtnghĩlàphátbiểuchínhxácvềcưxửphảilẽ?’

‘Thưa,nợngườinàotrảngườinấylàcưxửphảilẽ,’Polemarchusđáp,‘làmvậytheotiểuđiệtôngấygiảiquyếtvấnđềhợplý.’

‘Đúngrồi,xemrakhólòngphủnhậnýkiếnSimonides,’bảnnhântiếplời,‘ôngấylàthisĩ,tríócuyênbác,cảmhứngbénnhạy,thuộchàngsiêunhân;qualờiphátbiểuhiềnđiệthiểuôngấymuốnnóigì,nhưngphầnriêngthànhthựcmànóibảnnhânkhônghiểu.Vìrõràngôngấykhôngđảđộngđiềungôbốivừanói, trả lạibấtkểcáigìdẫungườiđòihóađiên. [332a]Vàđươngnhiêncáitraochongườinhậnlàcáiphảitrảlạingườitrao,phảikhông?’

‘Thưa,phải.’

‘Nhưng bất luận thế nào chẳng nên trả lại nếu người đòi hóa điên, đúngkhông?’

‘Vâng,đúngthế.’

‘NhưvậylàSimonidesdườngnhưhàmýkhác,khôngphảiýnày,khiôngấynóiphầncủangườinàotrảlạingườinấylàhợplýphảilẽ.’

‘Vâng,dĩnhiênýkhác,’thanhniêntiếplời.‘Vìôngấynghĩgiữabạnbèđềnđáp,cưxử,ănởvớinhauphảilàmđiềutốtlành,khônglàmđiềuxấuxa.’

‘Đúngthế,’bảnnhânphụhọa,‘trảlạitiềnbạnchomượnkhôngphảilàtrảlại cái cần trả lại, nếu hai người là bạn, nếu việc trả lại và việc nhận lạikhôngcólợimàcóhạiđốivớingườichomượn,[b]cóphảihiềnđiệtđịnhnóiSimonideshàmýnhưvậykhông?’

‘Thưa,phải.’

‘Nhưvậyngôbốicũngphảitrảlạibấtkểcáigìthuộcvềkẻthù?’

‘Thưa,phải,’thanhniênđáp,‘cáithuộcvềkẻthù,vângđúngthế,cáiphảitrảlạikẻthù,theotiểuđiệt,cáikẻthùnợkẻthùcũnglàcáihợpvớikẻthù,đólà

cáihại.’

‘Xem ra dườngnhưSimonides sử dụng từ ngữvới ẩn ý, định nghĩa côngbìnhchínhtrựcmơhồ,’bảnnhânnhậnxét,‘cungcáchthisĩlàvậy![c]Ôngấymuốnđịnhnghĩacôngbìnhchínhtrựclàcủangườinàotrảlạingườinấylàphải,songôngấylạigọicáiđólà“cáiphảitrả.”’

‘Tiểuđiệtngạcnhiêntiênsinhnghĩkhác,’thanhniêntỏvẻthảngthốt.

‘Dẫuthếvuilònglắngnghe,’bảnnhântiếplời,‘giảdụcóngườihỏiôngấy:“Nhưvậykhảnăngyhọcgọi làgìhởthisĩSimonides?Khảnăngđóphảithếnào,thíchhợprasaovàphụcvụai?”Hiềnđiệtnghĩôngấysẽtrảlờithếnào?’

‘Dĩnhiênđólàkhảnăngcungcấpchothểxácthuốcmen,thựcphẩm,nướcuống.’

‘Nếucóngườihỏiôngấycũngcâuhỏinhưthếvềlàmbếp,nấuănthìsao?Ngôbốigọikhảnăngđólàgì?Khảnăngđócócungcấpcáicầntrảlạivàcáithíchhợphaykhông,vàkhảnăngđóchocáiđócáigì?’

‘Thưa,đólàkhảnăng[d]cungcấphươngvịchothứcăn.’

‘Vậykhảnăngngôbốigọilàcôngbìnhchínhtrựccungcấpcáigìvàcungcấpchoai?’

‘Thưa,tiênsinh,đểchophùhợpvớinhữnggìđãnói,’thanhniênđáp,‘đólàkhảnăngmanglợichobạn,đemhạichothù.’

‘BởithếSimonideschủtrươngcôngbìnhchínhtrựclàlàmlợichobạn,làmhạichothù,phảikhông?’

‘Tiểuđiệtnghĩvậy.’

‘Vậyvềchuyệnốmđauvàkhỏemạnh,aicóthểmanglợichobạn,đemhạichothù?’

‘Ysĩ.’

‘Nguyhiểmkhiđibiển[e]?’

‘Thuyềntrưởng.’

‘Thếngườicôngbìnhchínhtrựcthìsao?Ởmôitrườnghayhoạtđộngnàotrongcuộcsốngngườiđócókhảnăngđemlợichobạn,hạichothù?’

‘Khi có chiến tranh, tiểu điệt nghĩ, người đó đánh lại kẻ thù và bênh vựcbằnghữu.’

‘Đồngý,nhưngPolemarchusquýmếnơi,ysĩvôdụngtrừphingườitaốmđau,phảikhông?’

‘Vâng,đúngthế.’

‘Thuyềntrưởngvôdụngtrừphingườitavượtbiểnrađi,đúngkhông?’

‘Thưa,đúngthế.’

‘Vậy hiền điệt có nghĩ người công bình chính trực vô dụng khi ngô bốikhôngđivàochiếntranhkhông?’

‘Không,tiểuđiệtkhôngnghĩvậy.’

‘Nhưvậycôngbìnhchínhtrựccũngíchdụngtrongthờibình?’

‘Vâng.’[333a]

‘Nghềnôngcũngvậy,phảikhông?’

‘Thưa,phải.’

‘Cungcấpchongôbốihoamàu,lúagạo.’

‘Vâng.’

‘Cảnghềlàmgiàynữa?’

‘Vâng.’

‘Cungcấpgiàychongôbối,bảnnhânnghĩhiềnđiệtsẽnói.’

‘Thưa,đúngthế.’

‘Ờ,vậyngôbốidùngcôngbìnhchínhtrựcđểlàmgì?Côngbìnhchínhtrựcđemlạichongôbốicáichi?Hiềnđiệtcónghĩcôngbìnhchínhtrựcíchlợitrongthờibìnhkhônghở?’

‘Thờiđóíchdụngchoviệclàmăn,buônbán,thưatiênsinh.’

‘Nhưvậylàhiềnđiệtmuốnnóihợpđồng,hợptác,giaodịchgiữaconngườivớiconngười,haythếnào?’

‘Vâng,khiconngườibướcvàohợptácvớinhau.’

‘À,nếugiaodịch làcuộcđấucờ,ngườicôngbìnhchính trực [b] làngườicộngtáctốtđẹpvàíchdụnghayngườichơicờ?’

‘Ngườichơicờ.’

‘Nếulàviệcđặtgạchtrộnvữa,ngườicôngbìnhchínhtrựccólàngườicộngtácđắcývàíchdụnghơnngườithợnềkhông?’

‘Không.’

‘Ờ, thế đi vào loại giao dịch nào thì người công bình chính trực là ngườicộng tác khá hơn người thợ nề hoặc người nhạc sĩ?Người đó hơn ngườinhạcsĩởchỗnàotrongkhingườinhạcsĩhơnngườiđóởâmnhạc?’

‘Ởchỗdínhdángđếntiềnbạc,tiểuđiệtthiểnnghĩ.’

‘Ờ,trừracólẽ,Polemarchusơi,’bảnnhânnói,‘khisửdụngtiềnbạc.Chẳnghạnngôbốimuahaybánconngựa,ngườiluyệnngựasẽlàngườicộngtáctốthơnphảikhông[c]?’

‘Tiểuđiệtnghĩvậy.’

‘Nếu hiền điệt muốn mua hay bán chiếc thuyền, người đóng thuyền hayngườiláithuyềnlàngườicộngtáctốthơn?’

‘Dườngnhưtươngtự.’

‘Vậykhisửdụngvàngbạcđểgiảiquyếtdịchvụhợptáctrongtrườnghợpnàongườicôngbìnhchínhtrựcíchdụnghơnngườikhác?’

‘Khingôbốikýtháchaygiữkínđểdành,thưatiênsinh.’

‘Hiềnđiệtmuốnnóikhihiềnđiệtkhôngmuốnđemrasửdụng,màđểvàokhogiữkínchứgì?’

‘Thưa,phải.’

‘Nhưvậylàkhikhôngsửdụngtiềnbạc,ngôbốithấycôngbìnhchínhtrựcíchdụngphảikhông?’[d]

‘Xemracóvẻvậy.’

‘Vàkhihiềnđiệtcấtdaotỉacâyvàonơiantoàn,côngbìnhchínhtrựcsẽíchdụngchocảngườicộngtáclẫnbảnthânhiềnđiệt;nhưngkhihiềnđiệtđemrasửdụng,daotỉacâyíchdụngvớiviệctrồngtrọtphảikhông?’

‘Tiểuđiệtnghĩvậy.’

‘Hiềnđiệtcónghĩnếumuốnbảovệchiếckhiênhoặccâyđànchoantoàn,hiềnđiệtcầnngườicôngbìnhchínhtrực,tráilạinếuđemrasửdụng,hiềnđiệtcầnbinhsĩhoặcnhạcsĩphảikhông?’

‘Thưa,cần.’

‘Bởithếđốivớimọichuyệncũngvậy,khihiềnđiệtđemđồrasửdụng,côngbình chính trực trở nên vô dụng, khi hiền điệt không đemđồ ra sử dụng,côngbìnhchínhtrựctrởnênhữudụngphảikhông?’

‘Cólẽ.’

‘Nếuvậy,thânhữuơi,côngbìnhchínhtrực[e]khôngthểlàthứcógiátrị,nếuchỉhữudụngkhiđồkhôngdùng.Cònđiềunữangôbốinênsuyngẫm.Trongđấuvõ,đấuquyềnhoặcbấtkểhìnhthứcđấunào,ngườigiỏitấncôngcũnglàngườigiỏiphòngthủphảikhông?’

‘Thưa,đúng.’

‘Vàngườibiếtphòngbệnhcũnglàngườibímậtgâybệnhchứgì?’

‘Thưa,phải.’

‘Người [334a] có tài dẫn đội quân trở về an toàn sau chiến dịch cũng làngườicókhảnăngđánh lừa, ăn trộmkếhoạch,phá tanâmmưuquân thùphảikhông?’

‘Thưa,tiểuđiệtnghĩvậy.’

‘Vậyngườitàicanhgáccũnglàngườigiỏiăntrộm.’

‘Thưa,chắcthế.’

‘Nếuvậyngườicôngbìnhchínhtrựcgiỏicấtgiữcũnglàngườikhéoăntrộmtiềnbạc.’

‘Thưa,ítnhấtđólàkếtluậntranhluậnchothấy.’

‘Nhưvậyngườicôngbìnhchínhtrựccóvẻlàmộtloạikẻtrộm,’bảnnhântiếp lời, ‘quanniệmnàycó lẽhiềnđiệt rút ra từHomer [b].Thi sĩđềcaoAutolykos, ông ngoạiOdysseus, đồng thời cũng cho thấy lão già vượt xamọingườivềtàiăntrộmvàthềgian.Bởithếcôngbìnhchínhtrựctheohiềnđiệt,HomervàSimonideslàloạiăntrộmmặcdùthựchiệnlànhằmgiúpbạnhoặchạithù.Hiềnđiệtnghĩvậyphảikhông?’

‘Thưa,khônghẳnvậy,’thanhniênđáp,‘songtiểuđiệtkhôngcònnắmvữngmìnhđịnhnóigì.Dẫuvậy tiểuđiệtvẫnnghĩcôngbìnhchính trực làgiúpbạnhạithù.’

‘Khinóibạn,hiềnđiệtcóhàmýngườicóvẻtửtế[c]hoặcngườithựcsựtửtếdùhọkhôngcóvẻnhưvậykhông?Vàvớithùcũngthếhả?’

‘Thưa,sựthểdườngnhưchothấyưahayghéttùytheoconngườinghĩ,coibạnlàtốt,coithùlàxấu.’

‘Phảichăngngườiđờithườnglầmchuyệnnày,nghĩconngườitốttrongkhiconngườikhôngtốt,vàngượclại?’

‘Thưa,đúngthế.’

‘Vậykhichuyệnnhưthếxảyra,conngườicócoingườitửtếlàthùvàngườixấuxalàbạnkhônghở?’

‘Nên.’

‘Vậynghĩalànêngiúpngườixấuxahạingườitửtế.[d]

‘Tiểuđiệtnghĩnên.’

‘Nhưngngườitửtếlàngườicôngbìnhchínhtrực,khôngphảiloạingườilàmđiềusaitrái.’

‘Thưa,đúngthế.’

‘Nhưvậytheochiềuhướnglýluậncủahiềnđiệt,hạingườikhônglàmđiềusaitráilàphải.’

‘Ô,không,khôngphảithế,thưatiênsinh,’thanhniênnói.‘Xemracóvẻlýluậncủatiểuđiệtsailầm.’

‘Vậy,’bảnnhântiếplời,‘hạikẻlàmđiềusaitrái,giúpngườilàmđiềuđúngđắnlàphải,phảikhông?’

‘Thưa,vậynghehợplýhơn.’

‘Nhưngvìtrongnhậnđịnhcónhiềungườilầm,Polemarchusơi,nênthườngthấyxảyrachuyện[e]ngườiđờichorằnghạibạnhọcoilàxấu,giúpthùhọcoilàtốtlàphải.Nếukhẳngđịnhđiềunày,ngôbốisẽmâuthuẫnvớiđiềuSimonidesmuốnnói.’

‘Thưa,’thanhniêntiếplời,‘đólàkếtquảnhữnggìngôbốiđangbàn.Bởithếnênđặtlạivấnđềthayđổinhữnggìđãđịnhtừđầu.Vìđịnhnghĩacủangôbốivềbạnvàthùcólẽkhôngđúng.’

‘Khôngđúngthếnào,Polemarchus?’

‘Khingôbốinóingườicóvẻtửtếlàbạn.’

‘Thayvìthếnênthayđổirasao?’Bảnnhânhỏi.

‘Nênđịnhnghĩangườikhôngphảichỉtỏvẻtửtế,màthựcsựtửtếlàbạn;ngườicóvẻtửtế,songthựcsựkhôngtửtế,[335a]làbạnbềngoài,khôngphảibạnđíchthực.Vớikẻthùcũngvậy.’

‘Theolốilýluậnnhưthếngườitửtếlàbạn,ngườixấuxalàthù.’

‘Vâng.’

‘Nhưvậylàhiềnđiệtmuốnngôbốithêmvàođịnhnghĩatrướcđâyvềcôngbìnhchínhtrực(côngbìnhchínhtrựclàlàmtốtchobạn,làmhạichothù),bằngcáchkhẳngđịnhnênlàmđiềutốtvớibạnmiễnbạnlàngười tốt, làmđiềuxấuvớithùmiễnthùlàngườixấu,phảikhông?’

‘Thưa,tiểuđiệtnghĩnóinhưthếmớiphải.’[b]

‘Ngườicôngbìnhchínhtrựccónênhạiconngườibấtkểconngườithếnào

khônghở?’

‘Thưa,nên,’thanhniênđáp,‘mìnhphảilàmhạingườixấuxa,họlàkẻthùcủamình.’

‘Nếuhãmhạiconngựangôbốilàmnótốthơnhayxấuhơn?’

‘Xấuhơn.’

‘Xấuhơnnghĩa là theomứcđộtuyệthảo,căncứvàođóngôbốiđánhgiángựa,chứkhôngphảichó?’

‘Thưa,phải.’

‘Chócũngvậy.Conchónếubịhãmhại sẽ trở thànhconchóxấuxa theomứcđộtuyệthảo,căncứvàođóngôbốiđánhgiáchó,chứkhôngphảingựa.Phảivậykhông?’

‘Đúngvậy.’

‘Nhưng[c]đốivớiconngười,quýhữuơi,ngôbốicónênnóinếubịhãmhạiconngườisẽtrởthànhxấuxatheomứcđộtuyệthảocủaconngườikhônghở?’

‘Đươngnhiên.’

‘Thếcôngbìnhchínhtrựckhôngphảimứcđộtuyệthảocủaconngườiư?’

‘Thưa,phảichứ.’

‘Nhưvậy cần nói thêm,Polemarchusơi, con người nếu bị hãmhại sẽ trởthànhbấtcông,bấtchínhgấpbội.’

‘Sựthểdườngnhưvậy.’

‘Ờ,nhạcsĩcónênsửdụngkhảnăngđểlàmchohọcsinhtrởthànhkémcỏivềâmnhạckhông?’

‘Khôngnên.’

‘Ngườiluyệnngựacónênsửdụngkhảnăngđểlàmchohọcviêntrởthànhkémcỏivềcưỡingựakhông?’

‘Chắckhông.’

‘Ngườicôngbìnhchínhtrựccónênsửdụngcôngbìnhchínhtrựcđểlàmchongườikhácbấtcôngbấtchínhkhông?Hoặc,tómlại,ngườitửtếcónênsửdụngtửtếđểlàmchongườikhácxấuxakhông?’[d]

‘Chẳngnên.’

‘Bản nhân nói thế là vì chức năng của nhiệt không phải làm chomọi vậtlạnh,màlàchứcnăngcủađốilậpcủanhiệt.’

‘Vâng.’

‘Chứcnăngcủakhôkhôngphảilàmchomọivậtướt,màlàchứcnăngcủađốilậpcủakhô.’

‘Thưa,đúngthế.’

‘Nhưvậy làmhạiconngườikhôngphảichứcnăngcủangười tử tế,mà làchứcnăngcủađốilậpcủangườitửtế.’

‘Tiểuđiệtnghĩvậy.’

‘Thếngườicôngbìnhchínhtrựccóphảingườitửtếkhônghả?’

‘Thưa,dĩnhiên.’

‘Nhưvậy,Polemarchusơi,chứcnăngcủangườicôngbìnhchínhtrựckhôngphải làm hại thân hữu hay bất kỳ ai,mà là chức năng của người đối lập,ngườibấtcôngbấtchính.’

‘Thưa,tiểuđiệtnghĩtiênsinhnóirấtưchínhxác.’

‘Bởithếchorằngcôngbìnhchínhtrựclàphầnngườinàotrảlạingườinấy[e]làphải,làđúng,nếuviệctrảlạihàmýngườicôngbìnhchínhtrựcđemhạicho thù,mang lợichobạn,chủ trươngđó làchủ trươngkhôngaihiểubiếtlàmcả.Bảnnhânmuốnnói,chủtrươngđósailầm.Ngôbốiđãthấylàmhạibấtkỳaibấtkểlúcnàokhôngbaogiờlàphải.’

‘Tiểuđiệtđồngý.’

‘Vậyhiềnđiệtvàbảnnhânsẽcùngnhauhiệplựctranhluậnquyếtliệtvới

bấtkỳaikhẳngđịnhquanđiểmđólàcủaSimonides,Bias,Pittacushaybấtkỳvịnàotrongnhómhiềntriếtvôcùngthâmthúy.’

‘Thưa,phầnriêng,’ thanhniênđáp,‘tiểuđiệtsẵnsàngđứngcạnhtiênsinhthamgiacuộctranhluận.’

‘Hiền điệt có hay theo bản nhân quan điểm chủ trương giúp bạn hại thù[336a]làphảilẽlàcủaaikhông?’

‘Củaaivậy,hởtiênsinh?’

‘Theobảnnhân,đólàquanđiểmcủaPeriander,Perdiccas,Xerxes,IsmeniasthànhThebeshoặcngườigiàucó,caongạotưởngtượngbảnthânquyềnthếvôhạnvôbiên.

‘Điềutiênsinhnóivôcùngchílý.’

‘Ờ,ờ,’bảnnhântiếplời,‘bâygiờđếnđâyđãthấycôngbìnhchínhtrựcvàcưxửtửtế,ănởphảilẽkhôngchỉgồmcóvậy,ngôbốicónênđưarađịnhnghĩathaythếhaykhông?’

TronglúcngôbốimảimêtraođổiýkiếnThrasymachusnhiềulầntìmcách[b]ngănchặn,songngườingồibêncạnhngăncản,họmuốnnghetranhluậnkếtthúc.Nhưngđếnlúcngôbốingừng,bảnnhânhỏilầnchót,khôngcòncóthểimlặngđượcnữa,dángvẻhầmhầm,đươngsựthumìnhchồmlênchẳngkhácthúdữlàmnhưmuốnxéxácngôbối.Polemarchusvàbảnnhânrùngmình,hếthồn.Bước ragiữanhómđươngsựhùnghổ thốt lời: ‘ChuyệngìkhiếnnhịvịtừnãyđếngiờbậntâmđếnthếhởSocratestiênsinh?[c]Tạisaocứkhúmnúm,lịchsựnhườngbướcchonhauphilýnhưvậy?Nếuthựcsựmuốnbiếtcôngbìnhchínhtrựclàgì,xinđừngđặtcâuhỏi,rồimuốntỏratàibabẻlạibấtkỳaitrảlời.Tiênsinhthừahiểuđặtcâuhỏidễnhưtrởbàntay,trảlờicâuhỏikhónhưmòkimđáybiển.Xinchongôbốihaycâutrảlờicủatiênsinh,vàchongôbốibiếttiênsinhnghĩthếnàolàcôngbìnhchínhtrực.Xin[d]đừngnóivớibỉphuđólàbổnphận,làmưuchước,làlợithếhaylợiđiểm,bỉphusẽkhôngchịunổithứnóidàidòng,trốngrỗngnhưthế,chobỉphuhayđịnhnghĩachínhxácvàrõràng.’

Choángvángvìlờitấncôngdồndậpbảnnhânthấtkinhnhìnđươngsự.Nếuchưathấymặttrướckhiđươngsựthấymặtbảnnhân,bảnnhânsẽchếtlặngkhôngnóinênlời.Rấtmayđãđểýnhìnlúcđươngsựbắtđầunổinóngtrongcuộctranhluận,vìthếlựachiềuđáplại,bảnnhânrunrẩy,rụtrè[e]nhỏnhẹ:‘Xinđừngnặng lời với ngôbối,Thrasymachus.Trongkhi tranh luận, tìm

hiểuquanđiểmnếucóphạmsailầm,khẳngđịnhvớiquýnhân,Polemarchusvàbảnnhânvôtìnhchứkhôngcốý.Bởilẽnếutìmtiềncủa,quýnhâncứtinđi,bấtluậntìnhhuốngthếnào,ngôbốisẽkhôngbaogiờsẵnsàngnhườngbướcchongườikháctrongcuộckiếmtìmvàvì lịchsựbỏlỡcơmaylùngsụcchora.Ngôbốiđitìmcôngbìnhchínhtrực,vìcôngbìnhchínhtrựcgiátrịgấpbộivàngbạc.Bởi thếquýnhânđừngnghĩ,dongumuội triểnhoãnlẫnnhau,ngôbốisẽlơi làkhôngcốgắngtìmđếnnơiđếnchốn.Bảnnhânkhẳngđịnhvớiquýnhânngôbốicốhếtsức.Tiếcchănglàcôngviệcngoàikhảnăng,nếungôbốithiếukhônkhéo,bảnnhânchắcvậy,ngườikhônkhéonhưquýnhânnên thươnghại [337a]chứđừngsừngsộ,quạuquọvớingôbối.’

Lắng nghe rồi phá ra cười, tiếng cười đượm vẻ mỉa mai hết sức,Thrasymachustuônlời:‘Ôichao!Socrateslạihiệnnguyênhìnhgiảbộdốtđặccánmai!Bỉphubiếtsựthểthếnàocũngdiễnra;khôngnhữngthếlúcnãybỉphucònnóivớimấyngườihiệndiệnởđây, tiênsinhsẽkhôngbaogiờsẵnlòngbiểulộquanđiểmmàrắptâmlàmravẻkhôngbiếtlàmbấtkểcáigìchứkhôngchịutrảlờicâuhỏi.’

‘Ấychỉvìquýnhânkhônkhéoquáchừng,Thrasymachus,’bảnnhânđáp.‘Bởithếquýnhânthừabiếtsựthểnếuhỏingườinàođóthếnàolàmườihai,rồinhưbáođộngdặntrước:“Anhơi,nhớđừngnóimườihailàhailầnsáu,[b]balầnbốn,sáulầnhaihoặcbốnlầnba.Tôisẽkhôngchịuloạiphilýđóđâu.”Vàbảnnhântinchắcquýnhânbiếtrõkhôngaisẽtrảlờinhưthế.Tráilại,ngườiđósẽhỏi:“Thrasymachus,anhmuốnthếnào?Anhkhôngmuốntôitrảlờibấtkểcâuhỏinàoanhnêuphảikhông,ngaycảcâuđúng?Tôisẽnói thếnàongoàisựthật,nghĩalà,anhcómuốntôi trả lờisaikhông?”[c]Quýnhânsẽtrảlờingườiđórasao?’

‘Ô,sosánhnhưvậykhôngchỉnh,haitrườnghợpkhônggiốngnhau!’Đươngsựđáp.

‘Tại sao không?’ Bản nhân dồn lời. ‘Vả chăng dù hai trường hợp khônggiống nhau, song giống nhau đối với người quý nhân hỏi, ngô bối cũngkhôngnênngăncảnbấtkỳaitrảlời,nếungườiđóthấyđúng,bấtkểngôbốiưnghaykhông.’

‘Thưa,đólàđiềutiênsinhsẽlàmphảikhông?’Đươngsựhỏi.‘Trảlờimộttrongsốcâubỉphubácbỏ?’

‘Bảnnhânsẽkhôngngạcnhiênnếuquyếtđịnhlàmvậysaukhixemxétvấn

đề.’

‘Nếubỉphuđưarađịnhnghĩakháchẳn, songđúnghơn, [d]vềcôngbìnhchínhtrựcthìsao,’đươngsựhỏilại,‘tiênsinhchịuphạtvạthếnào?’

‘Phạtvạxứngđángdànhchodốtnát,dĩnhiên,’bảnnhânkhẳngđịnh,‘xứngđángvìngườidốtphảihọcngườigiỏi;đó làphạtvạbảnnhânxứngđángđónnhận.’

‘Đềnghịkhảái!’Đươngsựtiếplời,‘nhưngmuốnhọchỏitiênsinhcònphảitrảhọcphí.’

‘Bảnnhânsẽtrảkhicótiền.’

‘Tiềnkhôngthànhvấnđề,’Glauconchenlời,‘ngôbốisẽchunggóptrảchoSocrates.Vậychomọingườihayđịnhnghĩa,Thrasymachus.’

‘Vâng,sẵnsàng!’Đươngsựtiếplời.‘ĐểSocratestiếptụctròchơicốhữu,[e]khôngbàytỏquanđiểm,songphêbình,phảnbáckhingườikháctỏbày.’

‘Nhưng,quýnhânquýhóaơi,sởdĩvậyấychỉvìbảnnhânkhôngbiếtlàmthếnào!’Bảnnhângiải thích.‘Làmsaocóthểbộclộquanđiểmkhitrướchếtkhôngnhữngmìnhdốtmàcònthừanhậnmìnhdốt?Saunữadùcóbiếtcũng không được nói ngược lại quan điểm của người tầm vóc đáng kể?Không,quýnhânphảinóimớiphải, [338a]nhấtđịnh,vì tuyênbốbiếtvàmuốnnóiđôiđiều.Vậyxinvuilònglàmnhưbảnnhânyêucầu.Nóirõquanđiểmcủamìnhlàquýnhânbiểulộcảmtìnhvớibảnnhân,đồngthờihoanhỉgiảnggiảichoGlauconvàmọingườihiệndiệnởđâycùnghay.’

Nghe nói thếGlaucon vàmấy người bèn hối thúc đương sự làm như bảnnhânđềnghị.Rõràngmuốnnóivìnghĩởđịavịbềthếkhiếnmọingườicangợi,vậymàđươngsựtiếptụcchegiấu,nạicớbảnnhânmớilàngườiphảinóiquanđiểmcủamình.Nhưngcuốicùngđươngsựnhượngbộ,sauđónóithêm: ‘Bâygiờ [b] quývị sẽ thấySocrates thâmhậu thế nào, tiên sinh từchốikhôngchịudạydỗbấtcứaicáigì,thayvìthếlầnmò,quanhquẩnhọchỏingườikhác,dẫuvậyđểđềnđápcũngkhôngngỏmộtlờicảmơn.’

‘Thrasymachus,quýnhânnóirấtphảikhibảobảnnhânhọchỏingườikhác,’bảnnhânđáplời,‘songchẳngđúngtínàokhinóibảnnhânkhôngbiếtbàytỏcảmơn.Bảnnhânđềnđáp theokhảnăng,chỉcònbiếtngỏ lờicangợi,vìkhông có tiền bạc. Nếu thấy ai trả lời tốt đẹp, bản nhân sẵn sàng hoannghênh,quýnhânsẽthấytứcthìkhinóichomọingườihayquanđiểm,vì

bảnnhântinchắcquanđiểmđótốtđẹp.’

‘Vâng,[c]vậyxinlắngnghe,’đươngsựđáp.‘Quanđiểmcủabỉphulàcôngbìnhchínhtrựchayphảilẽchỉlàquyềnlợicủaphemạnh.Ờ,tạisaoquývịkhôngtánthưởng?Bỉphubiếtquývịsẽbácbỏ.’

‘Bảnnhânsẽtánthưởngkhihiểuquýnhânmuốnnóigì,’bảnnhânnóivớiđươngsự.‘Vìhiệnthờibảnnhânchưahiểu.Quýnhânnóilẽphảilàquyềnlợicủaphemạnh.Nhưngtrờiđấtquỷthầnơi,Thrasymachus,quýnhânhàmýgìkhinóiquyềnlợi?ChắchẳnquýnhânkhôngmuốnnóisởdĩvõsĩđôvậtPoulydamaskhỏehơnngôbối,vìthếcólợiđiểm,nhằmbồibổchothânthểcườngtráng,nênănthịtbò,bởimónnàycólợi,dovậycũngphảilẽđốivớingôbốiyếuhơnđươngsự[d]chứgì?’

‘Socrates,tiênsinhkinhquá,khiếpquá,’đươngsựđáplại,‘giảithíchtheocungcáchsẽtạođiềukiệnchobảnthânkhôngngầnngạibópméo,bẻqueođiềubỉphutrìnhbày.’

‘Không phải tí nào,Thrasymachus, quý nhân hiểu lầmbản nhân rồi,’ bảnnhântiếplời.‘Bảnnhânchỉmuốnquýnhângiảithíchrõrànghơnnữa.’

‘Vâng,tiênsinhcóbiếttrongsốthànhquốccủangôbốicóthànhquốcđộctài,cóthànhquốcdânchủ,cóthànhquốcquýtộckhông?’

‘Cóchứ.’

‘Vàtiênsinhcóbiếtởthànhquốcnhưthếquyềnhànhnằmtrongtayphecaitrịkhông?’

‘Biếtchứ.’

‘Tùyloạichínhquyền,[e]banhànhluậtphápchínhquyềnđềunhằmbảovệquyền lợicủahọ,chínhquyềndânchủbanhành luậtphápdânchủ,chínhquyềnđộc tàibanhành luậtphápđộc tài, chínhquyềnkhác làm tương tự.Khi ban hành luật pháp chính quyềnnào cũngkhẳngđịnh rõ rệt cái côngbình,hợplývớithứdânlàcáiđúngvớiquyềnlợicủahọ,ngườicầmquyền,nếutáchkhỏi,đingượccáicólợivớichínhquyềnlàphạmluật,làmsaisẽbịtrừngtrị.Thưa,tiênsinh,bỉphuxácđịnhcôngbình,hợplýlàvậy.Sựthểởthànhquốcnàocũngthế,đólàquyềnlợicủachínhquyềnhiệnhữu.[339a]Dĩnhiên,chínhquyềnđónắmquyềnlựcquốcgia.Bởithếnếulýluậnđúngcáchngôbốisẽthấycôngbình,hợplýluônluôntươngtự,bấtkỳởđâuđềulàquyềnlợicủaphemạnh.’

‘Vâng,’bảnnhântiếplời,‘bảnnhânhiểuýquýnhân.Tiếptheongôbốicầnphântíchxemđiềuquýnhânkhẳngđịnhđúnghaysai.Trảlờiquýnhânnóicôngbình,hợp lý làquyền lợi,mặcdùđây làcâu trả lờiquýnhânkhôngđồngýbảnnhânđưara,songngayđóquýnhânlạithêm“phẩmchấtcủaphemạnh”.’

‘Phẩmchấttầmthường,[b]bỉphunghĩtiênsinhsẽnói.’

‘Ýnghĩaphẩmchấtquantrọnghaykhôngchưarõrệt;cáirõrệtlàngôbốiphảixemxétđiềuquýnhânnóiđúnghaykhông.Điểmcầnnóilàbảnnhânhoàntoànđồngýcôngbình,hợplýlàquyềnlợi;songbồithêmphẩmchấtquýnhânkhẳngđịnhđólàquyềnlợicủaphemạnh;vìbảnnhânchưanắmvữngýkiếnvềphẩmchất,vậyngôbốicầnđisâuvàovấnđề.’

‘Xintiếptục.’

‘Vâng,vâng,’bảnnhânềà,‘thưa,đâylàcâuhỏi.Quýnhânbảotuânlệnhchínhquyền,làmtheoquyềnlựccaitrịcũngphải,đúngkhông?’

‘Thưa,đúng.’

‘Thếngườinắmquyềnởmọithànhquốckhôngbaogiờsailầmhaycóthểsailầm?[c]

‘Dĩnhiênhọcóthểsailầm.’

‘Vìthếkhilàmluậthọcóthểlàmđúnghoặccóthểlàmsai.’

‘Bỉphunghĩrấtcóthểthếđấy.’

‘Nếuhọlàmđúng,điềuluậthọlàmsẽphụcvụquyềnlợicủahọ;tráilại,nếuhọlàmsai,điềuluậthọlàmsẽkhôngđápứngquyềnlợicủahọ.Cóphảiquýnhânđịnhnóithếkhông?’

‘Vâng.’

‘Vàquýnhâncònnói thứdânphảicưxửđúng luậthọbanhành,vìđó làphảilẽ,hợplý.’

‘Dĩnhiên.’

‘Vậy theo chiều hướng lý luận của quý nhân làm phải là làm theo không

những[d]quyềnlợiphemạnhmàcảquyềnlợipheđốilập.’

‘Tiênsinhmuốnnóigìvậy?’Đươngsựgiậtgiọnghỏi.

‘A,bảnnhânnóiyhệtquýnhân.Tuynhiên,ngôbốinênxemxétvấnđềcặnkẽhơnnữa.Thếngôbốiđãchẳngđồngýngườicầmquyền,khihạlệnhthứdânlàmtheođiềugì,đôikhisailầmquyếtliệtvớichínhquyềnlợicủahọ,và ngô bối cũng đồng ý thứ dân tuân theo điều luật là phải phép, bất kểngườicầmquyềnralệnhthếnàorồisao?’

‘Bỉphunghĩngôbốiđãđồngý.’

‘Thếthì[e]quýnhâncũngphảicôngnhận,’bảnnhântiếptục,‘làmđiềubấtlợichochínhquyềnvàphemạnhlàphảiphép.Khingườicầmquyềnralệnhsailầm,bấtlợichohọ,vìquýnhânkhẳngđịnh,thứdânlàmtheolệnhchínhquyền làphảiphép,nhưvậyThrasymachusquýmếnơi, trong trườnghợpđó,làmngượcđiềuquýnhânnóiđúnghaysai?Bảnnhânmuốnnóipheyếutheolệnhphảilàmcáibấtlợichophemạnh.Vớihiểubiếtcaorộngquýnhântấtnhiênnhậnrasựthểtiếptheo.’

‘Socratestiênsinh,kếtluậnkhárõràng,’[340a]Polemarchuslalớn.

‘Đúngthế,’Cleitophonchenlời,‘nếungôbốitinlờiquýhữu.’

‘Khôngphảivấnđềlờibỉnhân,’Polemarchusđáp,‘rõràngThrasymachusđồngýngườicầmquyềnđôikhibanluậtcóhạichohọ,thứdântuântheoluậtđólàphảiphép.’

‘Ấy chỉ vì, Polemarchus ơi, Thrasymachus khẳng định tuân hành luật củangườicầmquyềnlàphải.’

‘Vì [b]Cleitophonbiết chứ,đương sự cũngchủ trươngquyền lợi củaphemạnhlàphải.Khẳngđịnhcảhaiđiều,đươngsựcònthừanhậnphemạnhđôikhibanluậtkhôngđúngvớiquyềnlợicủahọ,pheyếuthứdânphảinhắmmắttuântheo.Từtiềnđềđóngôbốirútrakếtluậnlẽphải,côngbìnhchínhtrực là cái có lợi, đồng thời cũng là cái có hại cho phemạnh, không hơnkhôngkém.’

‘Nhưng,’Cleitophonphảnđối,‘điềuThrasymachusmuốnnóiquyềnlợicủaphemạnhlàđiềuphemạnhnghĩđólàquyềnlợicủahọ.Đólàđiềuthứdânphảituântheo,vàđólàđiểmThrasymachuschủtrươnghợplý,phảilẽ,côngbìnhchínhtrựclàthếnào.’

‘NhưngThrasymachuskhôngnóivậy,’Polemarchusnhậnxét.

‘Không sao, [c] Polemarchus,’ bản nhân đỡ lời. ‘Nếu đó là điềuThrasymachusmuốnnói,ngôbốichấpnhậnquanđiểm.VậyThrasymachus,vui lòngchobảnnhânhayphảichăngquýnhânmuốnđịnhnghĩaphải lẽ,hợplý,côngbìnhchínhtrựclàđiềuhìnhnhưđốivớiphemạnhlàquyềnlợicủahọ,dùcóthựcsựlàvậyhaykhông?Vàphảichăngđólàđiềuquýnhânmuốnnóimọingườinênchấpnhận?’

‘Khôngphải!’đươngsựđáp,‘tiênsinhcónghĩbỉphugọingườilàmđiềusailầmlà‘phemạnh’chỉvìngườiđólàmđiềusailầmkhông?’

‘Bảnnhânnghĩđólàđiềuquýnhânmuốnnóikhiđồngýngườicầmquyềnkhôngphảikhôngsailầm,màđôikhisailầm.’

‘Sởdĩvậy [d]ấy làvì tiênsinh làngườimưumôbắtchẹt trongkhi tranhluận.Vừachợtnghĩxinhỏi,tiênsinhcógọingườilàmlỗikhichẩnbệnhlàysĩ chỉvìngườiđó sai lầmkhông?Tiên sinhcógọingười làm lỗikhi tínhtoánlànhàtoánhọcchỉvìngườiđósailầmkhông?Sửdụnghìnhthứcngôntừtheothóiquenngôbốibảoysĩ,giáosưhaynhàtoánhọcsailầm;nhưngthựcra,theothiểný,ngôbốigọitừngngườitheocươngvị[e],khôngngườinàosailầmbaogiờ.Bởithếmuốnchochínhxác(chínhxáclàcáitiênsinhnhắm),khôngcónghệnhânthànhthạonàosailầmcả.Nghệnhânsailầmlàvìkiến thứcnonnớt.Nếu thếkhôngcòn lànghệnhân lànhnghề.Dovậykhôngcónghệnhânnào,nhàkhoahọcnàobaogiờsailầm,vàcũngkhôngcóngườicaitrịnàosailầmchừngnàongườiđócònnắmquyềncaitrị.Mặcdùtrongngônngữthôngthườngquảthựccóngườinóiysĩnàyhoặcngườicầmquyềnnọsailầm.Vàbởithếkhibỉphudiễntảquanđiểm,tiênsinhnênnghĩ bỉ phu cũng nói như thế.Muốn thực sự chính xác ngô bối phải nóingườicầmquyềnchừngnàocòncầmquyền[341a]khôngsailầm,dovậyhạlệnhkhôngbaogiờsailầmcáicólợichohọ,thứdânphảituântheo.Vàdovậy,nhưbỉphunóitừđầu,phảilẽ,hợplý,côngbìnhchínhtrựclàlàmtheoquyềnlợicủaphemạnh.’

‘Ờ,’bảnnhânậmừ,‘nhưvậyquýnhânnghĩbảnnhânlàkẻmưumẹobắtbíphảikhôngThrasymachus?’

‘Thưa,đúngthế.’

‘Vàquýnhânnghĩbảnnhândụngtâmsắpđặtcâuhỏiđểbẻqueo,bópméolýluậnquýnhânđưarachứgì?’

‘Bỉphubiếtchắcthếthực.Nhưngcâuhỏikhôngdẫntiênsinhtớiđâu,[b]thứnhấtvìbỉphubiếtmánhlớinhẫntâm,thứnhìvìchừngnàobỉphubiếtmánhlớiđó,chừngnấytiênsinhkhôngthểsửdụnglýluậnnghiềnnát,đèbẹp,ápđảobỉphu.’

‘Quý nhân thân thương ơi! Bản nhân khôngmơ làm chuyện đó. Song đểchấmdứttìnhhuốnghiệntạikhỏitáidiễn,rấtmongquýnhânlàmsángtỏđiểmnày.Khinóingườicầmquyềnvàphemạnh,quyềnlợicủahọthứdânpheyếuphảiphụcvụlàhợplý,phảilẽ,quýnhânsửdụngsốchữtheonghĩathôngthườnghaynghĩachínhxác?’

‘Bỉphumuốnnóingườicầmquyềntheonghĩachínhxáchơnhết,’đươngsựđáp. ‘Xinápdụng thủ thuật sơđẳng,mánhkhóebắtchẹtnếucần!Bỉphukhôngvanxinthươnghạinớitay.Dẫuthếtiênsinhcũngkhôngtàinàođạtđiềumongmuốn.’

‘Nhấtđịnhrồi,’bảnnhânđáp, ‘nhưngquýnhâncónghĩbảnnhânđiênrồ,nguxuẩnđếnđộ[c]vuốt râuhùm,đóngvaimậtgiácgàibẫy làmhạiquýnhânkhông?’

‘Tiênsinhmớithửđóthôi,’đươngsựđáp,‘ngaycảđếnthếtiênsinhcũngkhôngmảymayđạtkếtquả.’

‘Ờ, nhận xét thế đủ rồi, tạm gác chuyện đó sang bên,’ bản nhân tiếp lời,‘nhưngxinquýnhânchohayysĩtheonghĩachínhxácquýnhânvừanóilàthươngnhânhayngườihànhnghềykhoa?Bảnnhânmuốnnóingườithựcsựlàysĩ.’

‘Ngườihànhnghềykhoachữatrịngườiốmđau.’

‘Thếthuyềntrưởngchiếcthuyềnthìsao?Ôngtalàthànhphầnhaychỉhuythủythủ?’

‘Chỉhuy.’

‘Bởitheobảnnhânnhậnđịnh[d]căncứvàosựkiệnôngtahiệndiệntrênthuyềnmàbảoôngtalàthủythủlàsai.Bảnnhânmuốnnói,khôngphảivìôngtaở trên thuyềnmàngôbốigọi là thuyềntrưởng,màvìôngtacó taynghềchuyênmônvàkhảnăngđiềukhiểnthủythủ.’

‘Đúngthế.’

‘Mỗingườitrongsốcóquyềnlợiriêngbiệtcủahọchứ?’

‘Đươngnhiên.’

‘Phảichăngđâylàtrườnghợpvìlýdotồntạimụcđíchcủakhảnăngchuyênmônliênhệlàđẩymạnhvàloliệuchoquyềnlợiđóphảikhông?’

‘Phải,mụcđíchtaynghềchuyênmônlàvậy,’đươngsựđáp.

‘Có hình thức khả năng chuyênmôn nào nhắm vượt qua, vượt trên mứctuyệthảokhônghở?’

‘Tiênsinhnóithếnghĩalàthếnào,bỉphukhônghiểu?’[e]

‘Vídụchẳnghạn,’bảnnhânđáp,‘quýnhânhỏithânthểcóthểsốngđộclập,khôngcầngìngoàithânthểkhông,bảnnhânsẽtrảlời:“Đươngnhiênthânthểcần.Đólàlýdotạisaotaynghềykhoaphátsinh,bởithânthểcógiớihạn,khiếmkhuyếtnênkhôngthểsốngđộclập;khảnăngykhoapháttriểntrongthựctếlàđểchămlo,sănsócquyềnlợicủathânthể.”Trảlờinhưvậycóđúngkhônghởquýnhân?’

‘Thưa,đúng.’

‘Vậy [342a]khảnăngykhoa tựnócókhuyếtđiểm, thiếu sótchăng?Khảnăngđóhaybấtkỳkhảnăngchuyênmônnàocócầncáigìthúcđẩyđểđạtmứctuyệthảokhông?Bảnnhânmuốnnóichẳnghạnmắtcầnnhìn,taicầnnghe,vìthếhaithứcũngcầnkhảnănglãoluyệnđểtheodõiquyềnlợi,đồngthời cungứngnhữnggì hai thứ cần.Nhưngphải chăngđặcđiểmcủakhảnăng nhuần nhuyễn tự nó bất toàn, nên khả năng nào cũng cần khả năngkhácđểýgiùmquyền lợi [b], khảnăngnàygiúpkhảnăngkia, và cứ thếgiúpnhaubấttận?Haymỗikhảnăngtựđểýquyềnlợicủamình?Cóthựckhảnăngkhôngcầntựmìnhxemxéthoặcnhờkhảnăngkhácxemxétsailầm, thiếusót, cùng lúcđểýquyền lợicủamìnhhaykhông?Vìkhảnăngthànhthạokhôngsailầmhoặcthiếusót;côngviệccủakhảnăngchuyênmôncũngkhôngtìmkiếmquyềnlợicủabấtkểcáigìtrừđốitượngcủanó;khảnăng tinh thôngnào cũng tuyệt hảo, tuyệt vời và chính trựcmiễn là hoàntoànvàchínhđángtrongvịthếcủamình,đúngnghĩakhônghơnkhôngkém.Xinđểýđiểmnày,sửdụngngôntừchínhxácnhưngôbốiđãsửdụng,vàchohaybảnnhânđúnghaysai?’

‘Tiênsinhđúng.’

‘Bởithế[c]ykhoađểýkhôngphảiquyềnlợicủaykhoamàquyềnlợicủathânthể.’

‘Vâng.’

‘Vàluyệnngựađểýquyềnlợicủaconngựakhôngphảiquyềnlợicủaluyệnngựa.Tómlại,khôngkhảnăngchuyênmônnàođểýquyềnlợicủamình(vìkhôngcần),trừquyềnlợicủađốitượng.’

‘Thưa,nghehợplý.’

‘Nhưng,quýnhânơi,khảnăngchuyênmônquảnlývàkiểmsoátđốitượngcủakhảnăngchuyênmôn.’

Thrasymachuscũngđồngýđiểmnày,songcóvẻmiễncưỡnghếtsức.

‘Nhưvậykhôngngành tri thứcnàonghiêncứuhoặcápđặtquyền lợiphemạnhhoặccầmquyền,mànghiêncứu,ápđặtquyền lợipheyếu, thứdân,đốitượngcủaphemạnh.’[d]

Ý này cuối cùng đương sự cũng tán đồng,mặc dù tìm đủ cách biện luậnchốngđối.Thấyđươngsựđồngýbảnnhântiếplời:‘Dođóysĩvớitưcáchysĩchữabệnhkhôngphảivìquyền lợicủaysĩmàvìquyền lợicủabệnhnhân.Bởingôbốiđãđồngýysĩ,theonghĩachínhxáccủachữnày,chămlothânthể,khônglàmthươngmạikiếmlờiphảikhông?’

Đươngsựtánthành.

‘Vàngôbốicũngđồngýthuyềntrưởng,nóiđúngra,chỉhuythủythủchứkhônglàthủythủđúngkhông?’

Đươngsựđồngý.[e]

‘Bởi vậy theo đúng nghĩa này thuyền trưởng nắm vai trò chỉ huy, songkhông ra lệnh nhằmquyền lợi củamìnhmànhằmquyền lợi của thủy thủmìnhchỉhuy.’

Đươngsựđồngýmộtcáchgượnggạo.

‘Vì thế,Thrasymachusquýmếnơi,’bảnnhânkết luận, ‘khôngngườicầmquyềnnào,vớitưcáchngườicầmquyền,sửdụngquyềnhành,bấtkểtronglĩnhvựcnào,nhằmquyềnlợicủamình,mànhằmquyềnlợicủathứdân.Bất

kểnóigì,làmgìluônluônnghĩtớimụcđích,ngườicầmquyềnphảiđểýcáiíchlợi,cáithíchhợpvớithứdân.’

Tranh luận [343a] đến chỗ này hiển nhiênmọi người thấy định nghĩa củaThrasymachusvềcôngbìnhchínhtrựcbịđảongược.Thayvìtrảlờinhậnxétcuối cùng củabảnnhân, đương sựnói: ‘Socrates, xin chobỉ phuhay tiênsinhcóvúnuôikhông?’

‘Quýnhânnóithếlàthếnào?’Bảnnhânhỏilại.‘Thayvìtrảlờisaolạihỏibảnnhânnhưthế?’

‘Vìvúnuôisẽđểtiênsinhchạynhông,nướcmũithòlòmặckệkhônglau,sơsótrànhrành,nêntiênsinhkhôngthểnhậnrakhácbiệtgiữađàncừuvàngườichăncừu.’

‘Quýnhânnóithếthựcsựnghĩalàthếnàobảnnhânkhônghiểu?’

‘Điềubỉphumuốnnóilàvìtiênsinhchorằngmụcphuchăncừu,dêđểý[b]cái lợi của đàn cừu, đàn dê, chăn dắt chomập, trông nom cẩn thận nhằmkhông gì khácmà là cái lợi của chủ nhân và bản thân; bởi thế tiên sinhkhôngnhậnthấy,trongchínhtrị,ngườinắmquyềncaitrịđấtnước,nếuhọthực sự là người nắmquyền, coi thứdânyhệt chẳngkhácđàn cừu, ngàyđêmkhôngnghĩgìmàchỉnghĩlàmthếnàoquathứdânkiếmlợichomình.Cáinhìncủatiênsinhvềphảitrái,côngbình,bấtcôngquảthựclệchlạc[c].Tiênsinhkhônghiểucôngbìnhhoặcphảilẽthựcsựnghĩalàcáicólợichoai,vàphảilẽnghĩalàphụcvụquyềnlợicủakẻmạnhnắmquyềncaitrị,ápđặtpheyếuthứdânphảituântheo.Bấtcônghoặctráilẽngượclại,bấtcôngcaitrịngườithựcsựvôtộivàcôngbình,họchỉnghĩtớiquyềnlợivàhạnhphúccủangườicaitrịlàphemạnh,khôngmảymayđểýquyềnlợibảnthânthuộcpheyếu.Rấttiếc[d]tiênsinhquáưngâythơ;dẫuvậytiênsinhcầnđểý người công bình luôn luôn và ở đâu cũng chịu thiệt thòi hơn người bấtcông.Chẳnghạn,trongliênhệlàmăngiữahaibên,khidịchvụkếtthúc,tiênsinhsẽkhôngthấyngườicôngbìnhkháhơnngườibấtcông,màkémhẳn.Hơnnữa,trongliênhệvớinhànước,khiphảiđóngthuế,căncứtrênlợitứctươngđồng,ngườicôngbìnhđóngnhiều,ngườibấtcôngđóngít;nhưngkhicó của phân chia, người bất công sẽ được nhiều, người công bình chẳngđượcgì.Bởithế[e]khinhậmchứclàmviệc,dẫukhôngbịthuathiệt,songngườicôngbìnhvẫnđaukhổ,vì chểnhmảngviệcnhà sa sút thảmhại,vìcôngbìnhkhôngsửdụngcôngquỹ,thânnhân,bằnghữuxalánh,ghétbỏbởinguyêntắckhôngchophépgiúpđỡnếukhôngđúngluật,phảiphép.Sựthểngượchẳnvớingườibấtcôngvềphươngdiệnvừanói.Bỉphunghĩtớingười

bỉphumuốnnóilúcnày,ngườicóthểhưởngnhiềutheoquymôlớnrộng.Xinđểýngườiđó,nếutiênsinhmuốnnhậnđịnhtưlợigiatăngbaonhiêu[344a] khi làm trái hơn làmphải.Tiên sinh có thể thấy sự thể hết sức dễdàngnếulấycựcđiểmcủabấtcôngvàlàmtráilàđemhạnhphúctuyệtvờicho người thực hiện, nhận chìm nạn nhân khôngmuốn làm trái, bất côngxuốngbểkhổđentối,bỉphumuốnnói,dĩnhiên,chếđộchuyênchế.Chuyênchếkhôngphảichuyệnăntrộmnhỏmọn,bạolựcsơsài,màcướpbóctoànbộ,chiếmđoạtkhổng lồcủangườikhác, thánh thiệnhay thế tục, [b]cônghaytư,tứctốcliềnmộtlúc.Nếubịbắtphạmtộinhưthế,đầyđủchitiết,tiênsinhsẽbịtrừngphạtvàkhiểntráchnặngnề:ăntrộmđềnthờ,bắtcóc,phánhà,lừađảo,ăncắplàtêngọingườitadùngchỉngườibấtcônglàmviệcxấuxavừakể.Tráilại,ngườingoàichuyệnlấytiềncủadânchúng,bắthọđembánlàmnôlệ,thayvìmangtênxấuxatươngtự,lạiđượcgọilàngườisungsướng,hạnhphúc,[c]khôngnhữngdodânchúngmàcòndobấtkỳainghetinngườiđóđãlàmsaitráihoàntoàn.Lýdokhôngphảivìsợlàmsaitrái,màvì sợgánhchịu sai trái,người lênánsai trái làmvậy.Dođó tiên sinhthấybấtcông,nếucócơmayvàhoàncảnh,khixuấthiệncụthểtrênphạmvithuậnlợisẽmãnhliệt,phóngtúng,khủngkhiếpnhiềuhơncôngbình;sựthểchứngtỏđiềubỉphunóitừđầu,côngbìnhlàquyềnlợicủaphemạnh,bấtcônglàquyềnlợicủabảnthân.’

Saukhi[d]rótvàotaingôbốihànglôtừngữnhưnôtỳởnhàtắmdộinướcchokháchhàng,Thrasymachusđịnhbỏđi.Nhưngmấyngườikhôngchịu,nằngnặcbảođươngsựphảiởlại,giảithíchđiềuđãnói.Ủnghộyêucầucủahọbảnnhâncũngnóinhưnănnỉ:‘Thrasymachusquýhóaơi,quýnhânnỡnào tung ra lý thuyết như vậy [e] trướcmặtmọi người, rồi giữ kín tronglòng, sau đó bỏ đi không giải thích thỏa đáng hoặc xem xét có đúng haykhông.Haylànghĩquýnhânchỉtìmcáchxácđịnhvấnđềnhonhỏ,khôngphảichiềuhướngcăncứvàođómỗingườitrongsốngôbốisẽnoitheođểsốngcuộcđờithíchhợphơnhết?’

‘Bỉphukhôngbaogiờnghĩđólàlýthuyết.’

‘Quýnhâncóvẻvậy,’bảnnhântiếplời,‘hoặccólẽquýnhânkhôngthèmđểýđếnngôbối,khôngquantâmtớichuyệnngôbốisốngsungsướnghaykhổsởdongudốtkhônghiểucáiquýnhânbảoquýnhânbiết.Nhưngquýnhânơi,giatâmhélộbímật[345a]chongôbốihaykiếnthứccủamình,làmvậyđốivớiquýnhânkhôngphảiviệclàmxấu,màđốivớiđasốngôbốilàviệclàmtốt.Bởiphầnriêngbảnnhânchưatin,bảnnhânkhôngnghĩbấtcôngbấtchínhđánggiáhơncôngbìnhchínhtrực,ngaycảnếungôbốiđểbấtcôngbấtchínhhoạtđộng thảcửa,muốngì làmnấy.Không,Thrasymachusquý

hóaơi!Bảnnhânsẵnsàngcấpchoquýnhânngườibấtcôngbấtchính,vàbảnnhânsẵnsàngcấpchongườibấtcôngbấtchínhkhảnăngtiếptụclàmđiềusaitráibằnglénlútlừađảohoặchùnghụcgiànhgiật,dùvậyđươngsựvẫnkhôngthuyếtphụcnổibảnnhânbấtcôngbấtchínhđánggiáhơncôngbìnhchính trực. [b]Chắchẳncóngười trongđámngôbốicũngcùngcảmnghĩnhưbảnnhân.Bởi thếquýnhânnên tìmcách thuyếtphục thỏađáng,khiđánhgiácôngbìnhchínhtrựccaohơnbấtcôngbấtchính,ngôbốihoàntoànsailầm.’

‘Bỉphulàmthếnàothuyếtphụctiênsinh?’đươngsựtỏvẻtrầntình.‘Nếutiên sinh không tin điều vừa nói, bỉ phu làm sao hơn?Tiên sinh cómuốndùngthìanhồinhétýtưởngvàođầuóckhônghở?’

‘Không,quýnhân,đừng,đươngnhiênbảnnhânkhôngmuốnquýnhânlàmvậy,’bảnnhânđáp.‘Nhưngtrướchếtxinbámchặtđiềuquýnhânnói,nếuthayđổiýđịnh,xinlàmcôngkhai,đừngtìmcáchđánhlừangôbối.Chẳnghạn,đểýđiềunóilúcnãy,[c]bắtđầuquýnhânđịnhnghĩathếnàolàysĩthựcsự,sauđónghĩkhôngcầnthiết,lúcnóitớimụcphuthựcsự,quýnhânbỏýtưởngchínhxácvừanêu.Quýnhânkhôngnghĩlýdomụcphu,trongkhảnănglàmụcphu,trôngcừukhôngnhằmcáitốtđẹphơnhếtchođàncừumànhằmbànănhoặcphiênchợ;quýnhânnghĩmụcphunhư thựckháchđượcmờidựtiệc,chỉnhằmthưởngthứcthỏathích,hoặccưxửgiốngthươngnhân,khônggiốngmụcphu,chỉnhắmđembánkiếmlời.Khảnăngchuyênmôncủamụcphu[d]khôngnhằmgìmàchỉnhằmchămlocuộcsốngcủađàncừu;chừngnàohoàntấtđầyđủ,trọnvẹnchứcnăng,nhưngôbốibiết,khảnăngsẽđượcđềnbùthíchđáng.Bởithếtheonguyêntắcđólúcnàybảnnhânnghĩngôbốinênđồngýngườicầmquyềnbấtkểloạinào,cônghaytư,chínhtrịhayphichínhtrị,vớitưcáchngườicầmquyền,khôngnhắmgìcảmà chỉ theo đuổi cái tốt đẹp hơnhết đối với đối tượng, quần chúngmìnhtrông nom. Dẫu thế xin cho bản nhân hay quý nhân có nghĩ người cầmquyềncaitrịthànhquốc(ngườicầmquyềnđúngnghĩangườicầmquyền)cóthựcsựmuốncaitrịkhông?[e]

‘Theobỉphukhông,’đươngsựđáp,‘bỉphunghĩvậy.’

‘Nhưng,Thrasymachusơi,’bảnnhântiếplời,‘quyềnhànhloạikhácthìsao?Quýnhânkhôngthấykhôngngườinàothựcsựmuốnhànhxửquyềnhànhtựnguyệnư?Dù thếnàohọđềumuốn trả côngkhi hànhxửquyềnhành,việndẫn lýdoquyềnhànhkhôngđemlợi lộcchohọ,màđemlợi lộcchongườihọcaiquản.Bảnnhânmuốnnóikhiphânbiệtchuyênmônnàyvớichuyênmôn nọ, [346a] ngô bối chưa phân biệt chức năng khác nhau hay

sao?Đừng trả lời ngược lại, người sung sướng, xinvui lòng chobiết quýnhânthựcsựnghĩthếnào.Nếukhôngngôbốikhólòngtiếntớikếtluận.’

‘Ngôbốilàmrồi,’đươngsựđáp.

‘Như vậy phải chăngmỗi khả năng chuyênmôn đem lợi ích cho ngô bốitheocáchrõràngvàriêngbiệt,chứkhôngphảilợiíchtheocáchcôngcộng,tập thể khả năng chuyênmôn này chia sẻ với khả năng chuyênmôn kia?Chẳnghạnykhoađem lại sứckhỏe, lái thuyềnđem lại an toàn trênbiển,v.v...’

‘Đúngthế.”

‘Lợi tứcdo taynghềchuyênmôn tạonêncóphải làkiếm tiềnkhông? [b]Bảnnhânnghĩđólàkhảnăngcủakiếmtiền.Chắchẳnquýnhânkhôngđồnghóaykhoavớiláithuyềnchứgì?Ngôbốiphảilàmnhưquýnhânđềnghị,phânbiệtrõràngdùngchữchínhxác.Quýnhânkhônggọi lái thuyềnlàykhoachỉvìthuyềntrưởnglấylạisứckhỏesaucuộchảihànhdobiểnthíchhợpvớiđươngsự.’

‘Thưa,không.’

‘Vàquýnhâncũngkhônggọikiếmtiềnlàykhoa,khôngcoikhảnănglàmtiềnnhưkhảnăngchữabệnh,nếungườiốmlấylạisứckhỏetrongkhilàmtiền.’

‘Dĩnhiênkhông.’[c]

‘Vậyquýnhâncógọiykhoalàkiếmtiềnnếuysĩnhậnyphíkhichữabệnhchobệnhnhânkhông?’

‘Không.’

‘Ngôbốiđãđồngýmỗi taynghềchuyênmônmang lại lợi ích riêngbiệt,phảikhông?’

‘Thưa,đúngthế.’

‘Bởivậynếucólợiíchbấtkểthếnàongườithựchiệntaynghềchuyênmônthụhưởng, lợi íchđóhiểnnhiênphátxuất từcái tương tựvớimọingười,mọingườisửdụngđồngđều,ngoàiviệcsửdụngtaynghềriêngbiệt.’

‘Dườngnhưvậy.’

‘Hơn thế,nếuđược trả công,đó là lợi tức thunhậpdohọứngdụngnghềkiếmtiềncộngvớikhảnăngriêngbiệt.’

Đươngsựmiễncưỡngđồngý.

‘Dothế[d]hưởnglợivìnhậnlương, theonghĩakiếmđượctiền,khôngdohànhnghềriêngbiệt.Nếumuốnchínhxácngôbốisẽnóiykhoađemlạisứckhỏe,đilàmđemlạiđồnglương,xâycấtđemlạingôinhà.Khảnăngchuyênmônvànghềnghiệpkháccũngtrongtrườnghợptươngtự,mỗitaynghềhoạtđộnglànhằmđemlợi íchchođốitượngtaynghềđặcbiệt trôngnom.Tuynhiên, nếu không được trả lương, người làm có nhận lợi tức từ tay nghềchuyênmônkhông?’

‘Dườngnhưkhông,’đươngsựnói.

‘Nhưng[e]nếulàmủnghộkhônglấytiền,ngườilàmvẫnkhônglàmralợitứcphảikhông?’

‘Bỉphunghĩchắccó.’

‘Vậy,Thrasymachusơi,rõrànglàkhôngnghềnào,chuyênmônnào,chínhquyềnnàocungcấpchonó lợi íchcả, trái lại,nhưngôbốinói trướcđây,cungcấpvàra lệnhđemlợi íchchođối tượngnóchămlo,vì thếtìmhiểuquyềnlợipheyếu,khôngtìmhiểuquyềnlợiphemạnh.Bởivậy,quýnhânơi,ngayđâybảnnhânnóikhôngaithựcsựmuốncầmquyền,cùngvớiviệccầmquyềnlàviệcbắtngườilàmsailàmđúng,trừphiđượctrảlương.Vìsửdụngtaynghềchuyênnghiệp,nếuthựchànhđúngđắn,ngườilàmkhôngbaogiờlàmhoặcralệnhnhắmlợichobảnthân[347a]màchỉnhắmlợichođốitượngmìnhcótráchnhiệm.Dovậynếucóaiđồngýcầmquyềncaitrị,quýnhânphải trả lươngchongườiđó,bằng tiềnmặt,danhdựhay thayvì thếtrừngphạtnếutừchối.’

‘Thưa,thếnghĩalàthếnào,hởtiênsinh?’Glauconhỏi.‘Tiệnnhântánthànhhailốitưởngthưởngtiênsinhđưara,songkhônghiểutrừngphạtlàthếnào,tiênsinhnóitrừngphạtnhưtưởngthưởng.’

‘Nhưvậylàquýhữukhônghiểutưởngthưởngngườitàibanhưthếnàonếuhọ sẵn lòng cầmquyền cai trị. [b]Quý hữu thừa biết bảo người nào hámdanh,mêtiềnlàchêbai,sỉnhụcngườiđó,mặcdùtrongthựctếchẳngthiếungườithếthật!’

‘Thưa,tiệnnhânbiết.’

‘Bởithếngườichânchínhkhôngđồngýcaitrịđểlấytiềnhoặckiếmdanh.Họkhôngmuốnbịgọilàhámlợivìlấytiềndolàmchochínhquyền,hoặcbịmangdanh trộmcắp bởi làm tiền lén lút; và họ cũngkhôngmuốn làmvìdanhbởikhôngphảihamquyền.Dovậyngôbốiphảilàmáplựcépbuộc,đedọatrừngphạtnếuhọtừchối.[c]Cólẽvìvậychonêntheoquanniệmcổtruyềnnhậncầmquyềnthườngbịcoilàbấtxứngtrừphimiễncưỡnghoặcépbuộc;vàtrừngphạtnặngnềhơnhếtdotừchốilàbịngườikémhọnhảyracầmquyền.Theobảnnhânđólàcáikhiếnngườichânchínhkhiếpsợnênthỉnhthoảngđànhnhậncầmquyền.Vàotrườnghợpnhưvậyhọtiếntớicầmquyềnkhôngnhưcáiđángkỳvọngtừđóhọsẽlàmđiềutốtđẹp,mànhưcáibấtkhảkháng[d]họkhôngthấyngườinàokháhơnhoặccũngxứngđáng,khảnăngtươngđươngđểđảmđươngcôngviệc.Bởilẽnếuthànhquốcđôngdân,xãhộinhiềungườiđànghoàng,tronghoàncảnhhiệnthời,chắcthếnàocũngcócạnhtranhquyếtliệt,sốngườitránhnécầmquyềncũngnhiềunhưsốngườixổravồchức.Trongcộngđồngnhư thếhiểnnhiênaicũng thấyngườicầmquyềnthựcsựcầmquyềnkhôngthểnàonghĩtớiquyềnlợibảnthân,màphảinghĩtớiquyềnlợiđạichúng.Dođóngườikhônngoansẽchọnnhậnquyền lợi từ tayngườikháchơn là tự taymình làm ra. [e]Quýhữuthấybảnnhânhoàn toànkhông tán thànhýkiếncủaThrasymachuskhẳngđịnhcôngbìnhchínhtrựclàquyềnlợicủaphemạnh.Dẫuvậyvấnđềnàyngôbốisẽbànlạilúckhác.Phátbiểuvừarồiquantrọnghơn,đươngsựbảođờingườibấtcôngbấtchínhquýgiáhơnđờingườicôngbìnhchính trực.Glauconơi,quýhữuđứngvềphíanào?Giữaquýhữuvàbảnnhânaicóvẻgầnsựthật?

‘Tiệnnhânnghĩđờingườicôngbìnhchínhtrựcđánggiáhơn.’

‘Quý hữu có nghe [348a] bảng kê lợi điểm trong đời người bất công bấtchínhThrasymachusvừađọckhông?’Bảnnhânhỏi.

‘Tiệnnhâncónghe,’Glauconđáp,‘songkhôngđồngý.’

‘Vậyngôbốicónêntìmcáchthuyếtphục,nếuthấyđươngsựkhuyếtđiểmtronglýluậnkhông?’

‘Thưa,dĩnhiênnênlắm.’

‘Vậyngôbốicó thể trả lờikhẳngđịnhcủađươngsựbằngkhẳngđịnhđốinghịch,nêurõvôsố lợiđiểmcủacôngbìnhchính trực,đươngsựsẽphản

bác,ngôbốilạiđáptừ.Dùvậyngôbốiphải[b]tínhtoán,cânnhắclợiđiểmmỗi bên đề ra bao nhiêu, sau đó cần bồi thẩmphánquyết.Mặt khác, nếutrongkhitiếnhànhdohaibênđãđồngý,nhưđãlàmtừtrướctớigiờ,ngôbốicóthểtứcthìvừalàquantòaphánxétvừalàthầykiệnbiệnhộ.’

‘Thừasức.’

‘Vậyquýhữutheocáchgiảiquyếtnào?’

‘Thưa,cáchsau.’

‘Thếthì,’vừanóibảnnhânvừaquaysangThrasymachus,‘ngôbốibắtđầulại từ đầu.Quýnhânkhẳngđịnhbất côngbất chính có lợi hơn côngbìnhchínhtrực,phảikhông?’

‘Vâng,bỉphunóithế,’[c]đươngsựđáp,‘vàcũnggiảithíchlýdo.’

‘Vậyquýnhânnghĩ thếnàovềhai thứvềphươngdiệnnày?Quýnhâncónghĩcáinàylàđứctính,cáikialàthóixấukhông?’

‘Thưa,có.’

‘Nghĩa làcôngbìnhchính trực làđức tính,bấtcôngbấtchính là thóixấu,phảikhông?’

‘Dườngnhưthế,tiênsinhkhảái,’đươngsựtiếplời.‘Vàbỉphucũngkhẳngđịnhđemlại lợi íchlàbấtcôngbấtchínhchứkhôngphảicôngbìnhchínhtrực.’

‘Vậyquanđiểmquýnhânthếnào?’

‘Ngượclạiđiềutiênsinhnói.’

‘Côngbìnhchínhtrựclàthóixấuchứgì?’

‘Không,songchỉlàngâythơcaođộ.’

‘Vậytheoquýnhânbấtcôngbấtchínhlànhamhiểmhaysao?[d]

‘Không,phánđoánchínchắn.’

‘Vậyquýnhânnghĩngườibấtcôngbấtchính làngườikhônkhéovà tử tế

hả?’

‘Nếuhọcóthểchiếmquyền,khốngchếđấtnước,ápđảonhândân,nếusaitráicủahọ thểhiệndướihình thứchoànchỉnh.Chắchẳn tiênsinhnghĩbỉphunóimóctúi,cướpgiật.Dùvậy,’đươngsựbồithêm,‘việcnhưthếcũngcólợi,nếutiênsinhlàmtrôichảykhôngaihay,songsorakhôngđángkể,khôngnhưviệcbỉphuvừanói.’

‘Đồngý,bảnnhânhiểuýquýnhân,’bảnnhânnói[e],‘songđiềukhiếnbảnnhânthắcmắcấylàquýnhânxếpbấtcôngbấtchínhnganghàngvớikhônkhéo, tuyệthảo,côngbìnhchính trựcđồngnghĩavớiđốinghịchcủa tuyệthảo,khônkhéo.’

‘Tuyvậy,vâng,đúngthế.’

‘Lần này quý nhân đưa ra ý kiến có vẻ ngang ngược,’ bản nhân nói tiếp.‘Khómàtìmcáchtrảlời.Nếuquýnhânnóibấtcôngbấtchínhcólợi,songcũngthừanhận,nhưngườikhác,phẩmchấtxấuxa,đángghét,ngôbốicóthể tiến hành tranh luận theo nguyên tắc thông thường.Ngược lại, ngangnhiên xếp hàng bất công bất chính với khôn khéo, tuyệt hảo, hiển nhiên[349a]quýnhângánchobấtcôngbấtchínhđặctínhngôbốithườnggánchocôngbìnhchínhtrực.’

‘Tiênsinhđoánđúngýbỉphuđịnhnói.’

‘Dẫuvậynhấtđịnhkhôngbỏdở,’bảnnhânnhấnmạnh,‘bảnnhânphảitheođuổibámsátcuộc tranh luậnvà tiếp tục tìmhiểu tớicùngchừngnàohiểuquýnhânmuốnnóigìmớithôi.Bảnnhâncócảmtưởng,Thrasymachusơi,bâygiờquýnhânkhônghềsuynghĩvẩnvơ,màmuốnnóithậtđiềumìnhtintưởng.’

‘Tiênsinhthắcmắclàmgìđiềubỉphutintưởng?Tạisaokhônggiảiquyếtđiềubỉphuđangnói?’

‘Vớibảnnhânthếcũngkhôngsao,’bảnnhânđáp,‘nhưngxinđểý[b]câuhỏi sắphỏibảnnhânmuốnquýnhân trả lời,khôngkểđiềuquýnhânvừanói.Quýnhâncónghĩngườicôngbìnhchínhtrựcmuốngiỏihơn, tàihơn,hayhơnngườicôngbìnhchínhtrựctrongmọiviệckhông?’

‘Dĩ nhiên chẳng nên. Nếu không người đó sẽ chẳng là người giản dị, dễthươngngôbốivừathấy.’

‘Ngườiđócónênnghĩlàmgiỏihơntácphongcôngbìnhchínhtrựclàphảilẽ,đúngcáchkhông?’

‘Không.’

‘Ngườiđócónênhaykhôngnênnghĩvượtxahơnngườibấtcôngbấtchínhlàđúngcách,phảilẽkhông?’

‘Ngườiđónghĩlàmvậylàđúngcáchvàphảilẽ,songkhôngthể.’

‘Đókhôngphảiđiềubảnnhânmuốnhỏi,điềubảnnhânmuốnhỏilàngườicôngbìnhchính trực [c]cónghĩganhđuavớingườicôngbìnhchính trựchaytừchốilàmvậylàkhôngphảilẽ,songchỉđuaganhvớingườibấtcôngbấtchínhkhông?’

‘Thưa,vậymớiphải.’

‘Cònngườibấtcôngbấtchínhthìsao?Ngườiđócóganhđuavàmuốnhơnphầnngườicôngbìnhchínhtrựcvàtácphongcôngbìnhchínhtrựckhông?’

‘Dĩnhiênngườiđósẽganhđuamuốnhơnphầnmọingườitrongmọiviệc.’

‘Ngườibấtcôngbấtchínhcóganhđuavớingườibấtcôngbấtchínhtrongviệclàmbấtcôngbấtchínhđểnắmphầnlớnhơnkhông?’

‘Có.’

‘Vậyngôbốinênđặtvấnđềthếnày,’bảnnhânnói.‘Ngườicôngbìnhchínhtrực không ganh đua với người giống mình, mà chỉ đua ganh với ngườikhônggiốngmình;tráilại,ngườibấtcôngbấtchínhganhđuamuốnhơncảvớingườigiốnglẫnngườikhônggiốngmình.’[d]

‘Đặtvấnđềnhưvậylàtuyệtvời.’

‘Ngườibấtcôngbấtchínhlàngườikhônkhéo,tinhtường,ngườicôngbìnhchínhtrựckhôngkhônkhéo,khôngtinhtường,phảikhông?’

‘Diễntảlạitàitìnhnữa.’

‘Bởithếngườibấtcôngbấtchínhcũnggiốngngườikhônkhéo,tinhtường,cònngườicôngbìnhchínhtrựckhônggiống,phảikhông?’

‘Dĩnhiên.Vìlàhạngngườiđó,ngườibấtcôngbấtchínhphảigiốngngườicùngloại,vàdĩnhiênngườicôngbìnhchínhtrựckháchọ.’

‘Chílý.Vậymỗingườitrongđámthuộcloạinhưngườiđógiống?’

‘Vâng,làmsaokhácđược?’

‘Đúngthế,Thrasymachusơi, [e]quýnhâncócôngnhậncókhácbiệtgiữangườicókhiếuâmnhạcvàngườikhôngcókhiếuâmnhạckhông?’

‘Thưa,có.’

‘Ngườinàotrongsốhiểubiết,ngườinàokhông?

‘Ngườicókhiếuâmnhạcdĩnhiên;ngườikhôngcókhiếuâmnhạctráilại.’

‘Nếuhiểubiếtcáigìthìgiỏicáiđó,ngượclạinếukémcỏicáigìthìkhônggiỏicáiđó,phảikhông?’

‘Vâng.’

‘Lýluậntươngtựcóthểápdụngvớiykhoa,đúngkhông?’

‘Vâng,đúngthế.’

‘Vậy,Thrasymachus,ngườituyệtvờiơi,quýnhâncónghĩlêndâyđàn,cănghay nới, là nhạc sĩmuốn làm giỏi hơn, đồng thời tìm cách vượt xa đồngnghiệpkhông?’

‘Bỉphunghĩkhôngphải.’

‘Nhưngnhạcsĩcómuốnlàmgiỏihơnngườithườngkhôngcókhiếuâmnhạckhông?’

‘Tấtnhiên.’

‘Cònysĩthìsao?Thanhđơnchothuốc,quyếtđịnhănuống,[350a]ysĩcốlàmgiỏihơnvàtìmcáchvượtxađồngnghiệplúchànhnghềphảikhông?’

‘Thưa,không.’

‘Nhưngcốlàmgiỏihơnngườithườngchứgì?’

‘Vâng.’

‘Vậyvềmặtkiếnthứcchuyênmôn,đủthểloại,hiểubiếthoặckhônghiểubiết,quýnhâncónghĩngườicóhiểubiếtkhôngnhắmgìhơnngườicóhiểubiếttươngtựvềviệclàmhoặclờinóikhông?Cảhaicócùngnhắmkếtquảtươngtựtronghoàncảnhtươngtựkhông?’

‘Bỉphunghĩtrườnghợpnàyrõrànglàvậy.’

‘Nhưngngườikhônghiểubiếtsẽtìmcáchcạnhtranh[b]vớicảngườihiểubiếtlẫnngườikhônghiểubiết.’

‘Rấtcóthể.’

‘Ngườicóhiểubiếtchuyênmônkhônkhéo?’

‘Thưa,đúngthế.’

‘Ngườikhônkhéođànghoàng?’

‘Thưa,vâng.’

‘Dovậyngườiđànghoàng,hiểubiếtsẽkhôngtìmcáchganhđuavớingườigiốngmình,màchỉđuaganhvớingườikhácmình.’

‘Nênthế.’

‘Cònngườiquayquắt,ngudốtsẽtìmcáchđuaganhvớicảngườigiốnglẫnngườikhácmình.’

‘Chắcvậy.’

‘NhưngThrasymachusơi,ngôbốithấyngườibấtcôngbấtchínhcạnhtranhvới cả người giống lẫn người khácmình cơmà? Quý nhân nói thế, phảikhông?’

‘Thưa,vâng,’đươngsựthừanhận.

‘Còn [c]ngườicôngbìnhchính trực sẽkhôngcạnh tranhvớingườigiốngmình,màchỉcạnhtranhvớingườikhácmình.’

‘Đúngthế.’

‘Vậyngườicôngbìnhchínhtrựcgiốngngườiđànghoàng,hiểubiết,ngườibấtcôngbấtchínhgiốngngườitráotrở,tốităm.’

‘Cólẽvậy.’

‘Vàngôbốiđãđồngýmỗingườitrongsốthuộcloạinhưngườiđógiống.’

‘Vâng.’

‘Vậy,’ bản nhân kết luận, ‘ngô bối đã nêu rõ người công bình chính trựckhônkhéo,đànghoàng,ngườibấtcôngbấtchínhxảoquyệt,đầnđộn.’

ĐếnđâyThrasymachusđồngýmọiđiểm,songchầnchừnhưbảnnhânmiêutả,khôngnhữngthếlại lếtgót,dángvẻvùngvằng[d],mồhôituônranhễnhại,vìmùahèoibứcbênngoàitrờinóngnhưthiêu.Đúnglúcđóbảnnhânchứngkiếncảnh tượngchưabaogiờmụckích,đươngsựmặtđỏnhưgấc.Bởithếlúcmọingườiđồngýcôngbìnhchínhtrựclàđạođứcvàhiểubiết,bấtcôngbấtchính làđốinghịch,bảnnhânnói: ‘Vậy là,Thrasymachusơi,ngôbốiđãgiảiquyếtđiểmđó;dẫu thếquýnhânđừngquênngôbốicũngthừanhậnbấtcôngbấtchínhlàsứcmạnh.’

‘Bỉphunhớ,’đươngsựđáp,‘songkhôngđồngývới lý luậntiênsinhvừanêu, thayvì thếcóđôiđiềumuốnnói.Mặcdùnếunóibỉphubiết thếnàotiênsinhcũngchêlàdiễnthuyếtdàidòng,bahoachíchchòenhưởnơicôngcộng.Do vậy [e] đề nghịmột là để bỉ phu nói điềumuốn nói, hai là nếumuốntiênsinhcứviệctiếptụcchấtvấn,bỉphusẽtrảlời,gậtđầutánthành,lắcđầuphủnhậnnhưngườinghebàgiàkểchuyệnhoangđường.’

‘Nhưngdùsaođừngtrảlờingượcýkiếnquýnhânngẫmnghĩ.’

‘Vâng,xinlàmtheochovừalòng,vìtiênsinhsẽkhôngđểbỉphuphátbiểutựdo.Tiênsinhmuốnhỏithêmgìnữakhônghả?’

‘Không.Làmnhưquýnhânnói,bảnnhânsẽđặtcâuhỏi.’

‘Xinbắtđầu.’

‘Vậy,bắtđầu lý luận,bảnnhânquay lại [351a]câuhỏi lúcnãyvề liênhệgiữacôngbìnhchínhtrựcvàbấtcôngbấtchính.Ngôbốinói,bảnnhânnhớ,bấtcôngbấtchínhcósứcmạnhvàhiệuquảnhiềuhơncôngbìnhchínhtrực,trongkhinhưngôbốivừađồngýcôngbìnhchính trựcngụýđạođứcvàhiểubiết.Bảnnhânnghĩngôbốisẽkhônggặpkhókhănchứngminhcông

bìnhchínhtrựcmãnhliệtvàhiệuquảhơnbấtcôngbấtchính,lúcnàyhiểnnhiênđốivớimọingười,hàmngụngudốt.Dẫuthế,Thrasymachusơi,bảnnhânkhôngmuốntranhluậntheolốitổngquát,trừutượngnhưthế,mànhưsau.[b]Quýnhâncóđồngýthànhquốctìmcáchkhốngchếthànhquốc,tướcđoạttựdo,tiếptụckìmgiữtrongvòngnôlệlàsailầm,bấtcôngbấtchínhkhônghở?’

‘Dĩ nhiên, thành quốc hùngmạnh, bất công bất chính hoàn toàn, thế nàocũnglàmvậy.’

‘Bảnnhânghinhận tôný,nhưngcóđiềumuốnhỏi.Theoquýnhân thànhquốctrởnênhùngmạnhcócầncôngbìnhchínhtrựcđểhànhxửquyềnhànhđốivớilânquốchaykhông?’

‘Nếukhẳngđịnhvừarồicủatiênsinhđúng,[c]nếucôngbìnhchínhtrựclàhiểu biết, thành quốc đó cần công bình chính trực.Ngược lại, nếu bỉ phuđúng,thànhquốcđócầnbấtcôngbấtchính.’

‘Thrasymachusơi,bảnnhânmừngkhônxiết,quýnhânkhôngchỉgậtđầu,lắcđầumàcòntrảlờirấtưrõràng.’

‘Thưa,ấychỉvìbỉphumuốntiênsinhvừalòng.’

‘Đatạhảoý.Hyvọngtiếptụclàmbảnnhânvuilòng,xinquýnhânhoanhỉchohaynhómngườidùlà thànhquốc,quânđội,bọncướp,đámtrộm,haybấtkỳbăngđảngnàohợplạiđểlàmđiềusaitráicóthểlàmđượcgìkhông,nếuthànhphầntrongnhómlàmhạilẫnnhaumộtcáchbấtcôngbấtchính?’

‘Dĩnhiênkhông.’[d]

‘Cơmaythànhcôngsẽkhảquannếuhọkhônglàmhại lẫnnhaumộtcáchbấtcôngbấtchính?’

‘Vâng,hẳnthế.’

‘Bởi, dĩ nhiên,Thrasymachusơi, nếu làmhại lẫn nhau, họ sẽ nuôi dưỡngchia rẽ, căm thù, tranh giành nội bộ; trái lại, nếu đối đãi công bình chínhtrực,họsẽtạodựngđoànkếtvìmụcđích, thốngnhấtvềcảmtìnhgiữahọvớinhau.’

‘Thưa,vâng,bỉphuđồngývớitiênsinh.’

‘Cảmơnquýnhân.Bâygiờxinchobiết.Nếuchứcnănglàgieorắccămthù,bấtkểnơinàoxuấthiện,bấtcôngbấtchínhcókhiếnconngười,mọithànhphầnxãhội,mọicấpbậccuộcđời,cămthù,cãilộnlẫnnhau,[e]khôngthểhợptáclàmbấtkểviệcgìkhôngdùlàngườitựdohaynôlệ?’

‘Đươngnhiên.’

‘Sựthểtươngtựvớihaicánhân.Bấtcôngbấtchínhsẽkhiếnhọcãilộn,ghétbỏ lẫnnhau,họ sẽ thùhậnkhôngnhữngchínhhọmàcảngười côngbìnhchínhtrựcnữa.’

‘Chắcvậy.’

‘Nếu xuất hiện trong cá nhân riêng biệt, bất công bất chính sẽ không đểquyềnlựccủanómaimột,màduytrìnguyênvẹnphảikhông?’

‘Dámchắcduytrìnguyênvẹn.’

‘Vậybất côngbất chính sẽ cóhậuquả sauđây.Dùxuất hiện trong thànhquốc, thị tộc,quânđộihaybấtkểcáigì, trướchếtnósẽkhiếnthựcthểđókhôngthểhợptáchànhđộng,vìphânchia,cãilộn,sauđóđưatớichỗmâuthuẫnvớichínhnó[352a]vàbấthòavớicôngbìnhchínhtrựchoặcbấtkểcáigìlàcôngbìnhchínhtrực.’

‘Vâng.’

‘Xuấthiệntrongcánhânriêngbiệt, theobảnnhân,nócũngsẽsinhrahậuquảtươngtự,hậuquảcốhữunóphảicó.Trướchết,nókhiếncánhânkhôngthểhànhđộng,vìbấthòabêntrong,phânlynộitại,tiếpđến,dosảnsinhthùnghịchnộitại,nósẽsinhsảnthùnghịchgiữanóvàngườicôngbìnhchínhtrực.Đúngkhông?’

‘Thưa,đúng.’

‘Quýnhânơi,thầnlinhcócôngbìnhchínhtrựckhônghở?’

‘Đươngnhiên.’

‘Vậy người bất công bất chính là kẻ thù,Thrasymachus, người công bìnhchínhtrực[b]làthânhữucủathầnlinh.’

‘Lýluậnchílý,tựthưởngxảlángđi,’đươngsựthốtlờidồndập.‘Bỉphusẽ

khôngbắtbẻ, chốngđốiđiều tiên sinhvừaphátbiểu.Bỉphumuốnnóibỉphukhôngmuốnlàmthânhữuhiệndiệnởđâybựcmình.’

‘Vậy,’bảnnhântiếptục,‘hâmnóngrượunồngcầnthiết,tiếptụctrảlờicâuhỏinhưhiệntạiđanglàm,quýnhânkhiếnbảnnhânmãnnguyệnvôcùng.Bảnnhânmuốnnói,ngôbốiđã thấyngười côngbìnhchính trực làngườithành thạo,hoàn tấtmọiviệc,hoàn thànhgiỏigiang,cókhảnăngvượtxahơn nữa, trong khi người bất công bất chính không thể hợp tác với nhauhoànthànhbấtkểviệcgì.Hơnthế,khikhẳngđịnhngườibấtcôngbấtchínhcókhả năng [c] cùngnhau thực hiện việc làmnàođó, ngôbối nói khôngđúngsựthật.Bởinếubấtcôngbấtchínhhoàntoàn,họsẽkhôngngừngcứacổlẫnnhau;chắchẳntronghọcómứcđộcôngbìnhchínhtrựcnàođó,mứcđộđó ít nhấtkìmhãmhọ làmsai tráivớinhaucũngnhưvớingườikhác,đồngthờigiúphọlàmnhưhọđãlàm.Thựcrabấtcôngbấtchínhchỉthahóaphầnnào,khihọbắttayvàoviệclàmsaitrái,vìnếuhưhỏnghoàntoàn,bấtcôngbấtchínhhoàntoàn,họcũnghoàntoànkhôngthểlàmđượccáigì[d].Bảnnhânthấyđiềuvừanóilàvậy,khôngnhưquýnhânnêuralúcđầu.Dẫusaongôbốicũngcầnxemlạivấnđềđặtrachưagiảiquyết.Cóphảingườicôngbìnhchínhtrựcsốngcuộcđờikháhơn,sướnghơn,đầyđủhơnngườibấtcôngbấtchínhkhông?Bảnnhânnghĩ,căncứvàođiềungôbốiđãnói,phảicôngnhậnhọthếthực.Dùvậyngôbốicũngnênnhìnvấnđềsáthơnnữa.Vìkhôngphảivấnđềtầmthường,màlàvấnđềngôbốiphảisốngtoànbộcuộcđờinhưthếnào.’

‘Xintiếnhànhvàtìmhiểu.’

‘Bảnnhânsẽ.Vậychobiếttôný,quýnhâncónghĩconngựacóchứcnăngkhông?’

‘Cóchứ.’[e]

‘Quýnhâncóđịnhnghĩachứcnăngcủaconngựa,hoặcchứcnăngcủabấtkểcái gì, là những gì có thể làm, hoặc có thể làm tuyệt hảo chỉ với cái đókhông?’

‘Bỉphukhônghiểu.’

‘Vấnđềthếnày.Quýnhâncóthểnhìnbằngbấtkểcáigìtrừmắtkhông?’

‘Dĩnhiênkhông.’

‘Quýnhâncóthểnghebằngbấtkểcáigìtrừtaikhông?’

‘Không.’

‘Vậyngôbốinóinhữngcáiđólàchứcnăngcủamắt,củatai,đúngkhông?’

‘Đúng.’

‘Ờ,[353a]quýnhâncóthểcắtcànhnhobằngdaokhắcgỗ,daogọtda,hoặcdụngcụkhác,phảikhông?’

‘Vâng.’

‘Nhưngbảnnhânnghĩquýnhânkhôngthểlàmviệcđótuyệthảovớibấtkểcáigìtrừdaotỉacâychếtạovìmụcđíchdựđịnh.’

‘Đúngthế.’

‘Vậyngôbốicóthểgọiviệcđólàchứcnăngkhông?’

‘Thưa,sẵnsàng.’

‘Bảnnhânnghĩbâygiờquýnhânnhìnramấuchốtvấnđềbảnnhânhỏilúcnãy,phảichăngchứcnăngcủabấtkểvậtgìlàcáiriêngnócóthểlàm,hoặclàcáinócóthểlàmtuyệthảohơncáikhác.’

‘Vâng,nhậnra.Bỉphuđồngýcáiđólàchứcnăngcủamỗivật.’[b]

‘Ừ,quýnhâncónghĩbấtkểvậtgìmangtronglòngchứcnăngcũngcótrạngtháituyệthảođặcbiệtkhông?Quaylạivídụtươngtự.Ngôbốinóimắtcóchứcnăngphảikhông?’

‘Phải.’

‘Mắtcũngcótrạngtháituyệthảođặcbiệtchứgì?’

‘Có.’

‘Taicóchứcnăngkhông?’

‘Có.’

‘Vàtrạngtháituyệthảonữachứ?’

‘Vâng.’

‘Sựthểcótươngtựvớimọivậtkhông?’

‘Có.’

‘Vậy,nếukhôngởtrạngtháituyệthảođặcbiệt,[c]màởtrạngtháikhuyếttật,mắtcóthểthựchiệnchứcnăngđúngcáchkhông?’

‘Dĩnhiênkhông.Bỉphunghĩtiênsinhdườngnhưmuốnnóimắtmùlòathayvìtinhtường.’

‘Bảnnhânmuốnnóitrạngtháituyệthảocủamắtbấtkểthếnào.Bảnnhânchưahỏiquýnhânđãtrả lời.Hiệnthờibảnnhânchỉmuốnhỏiphảichăngnhờ trạng thái tuyệthảođặcbiệtmọivật cóviệcphải làm thựchiệnchứcnăng tốtđẹp,vàphải chăngdo trạng tháikhuyết tậtđặcbiệtmọivật thựchiệnchứcnăngtồitệ.’

‘Thưa,sựthểrõrànglàvậy.’

‘Thếthìngôbốicóthểnóinếukhôngcótrạngtháituyệthảođặcbiệt,taisẽthựchiệnchứcnăngtồitệ.’

‘Đúngthế.’

‘Vậy [d]ngôbốicó thểgiảdụ lý luận tương tựcó thểápdụng trongmọitrườnghợpđượckhông?’

‘Theothiểnkiến,được.’

‘Điểmtiếptheothếnàyxinđểý.Cóchứcnăngnàokhôngthểthựchiệnvớibấtkểcáigìtrừtâmtríkhông?Chẳnghạn,quảnlý,sửdụngquyềnhành,trùliệukếhoạch,vânvân,ngôbốicónêntraonhữngviệcđóchobấtkểcáigìtrừtâmtrí,hayngôbốikhẳngđịnhnhữngviệcđólàđịahạtđặcbiệtcủatâmtrí?’

‘Không.’

‘Thếsốngởđờithìsao?Ngôbốicónóiđólàchứcnăngcủatâmtríkhông?’

‘Nhấtđịnh.’

‘Vàngôbốicónghĩtâmtrícótrạngtháituyệthảođặcbiệtkhông?’

‘Thưa,có.’

‘Nếu,Thrasymachusơi,[e]khôngcótrạngtháituyệthảođặcbiệt,tâmtrícóthểhaykhôngthểthựchiệnchứcnăngtốtđẹp?’

‘Thưa,khôngthể.’

‘Bởithếcóthểkếtluậntâmtrílànhmạnhsẽthựchiệnchứcnăngquảnlý,sửdụng,trùliệutốtđẹp,tâmtríkhuyếttậtsẽthựchiệnchứcnăngtồitệ.’

‘Đươngnhiên.’

‘Vàngôbốiđãđồngýcôngbìnhchínhtrựclàtrạngtháituyệthảođặcbiệtcủatâmtrí,bấtcôngbấtchínhlàtrạngtháitồitệ,phảikhông?’

‘Vâng.’

‘Vậytâmtrícôngbìnhchínhtrựcvàngườicôngbìnhchínhtrựcsẽcócuộcđờitốtđẹp,ngườibấtcôngbấtchínhsẽcócuộcđờitồitệ.’

‘Căncứvàolýluậncủatiênsinhcóvẻvậy.’

‘Ngườicócuộcđờitốtđẹpsẽsốnghạnhphúc,sungsướng,ngườiđốinghịchsẽngượclại?’

‘Đươngnhiên.’[354a]

‘Vậyngườicôngbìnhchínhtrựcsungsướng,ngườibấtcôngbấtchínhkhổsở?’

‘Chắcthế.’

‘Khổsởkhôngbaogiờcólợi,chỉsungsướngcólợithôi.’

‘Dĩnhiên.’

‘Nhưvậy,Thrasymachusquýhóaơi,bấtcôngbấtchínhkhôngbaogiờcólợibằngcôngbìnhchínhtrực.’

‘Thưa, bữa nay lễ hội Bendis, tiệc tùng linh đình,mong tiên sinh chia sẻnguồnvui.’

‘Nếuthếbảnnhânphảicảmtạquýnhânmớiphải,Thrasymachusạ,vìnhã

nhặnhếtsức,khônggắtgỏng,chẳngnặnglời.Dẫuvậybảnnhâncũngkhônglàmtheoyêucầuđâu.[b]Bởikhoảnđãichưathỏađáng,lỗiđólỗibảnnhân,khôngphải lỗiquýnhân.Bảnnhânxửsựnhư thựckhách tham lam,chưathưởng thứcxonghươngvịmónđangcầmđãvộivãvồvậpmón sắp tới.Khởiđầungôbốitìmhiểuthếnàolàcôngbìnhchínhtrực,songbỏdởtrướckhi tìmracâu trả lời; sauđóbảnnhânhốihảđặtvấnđềphảichăngđó làtuyệthảo,hiểubiếthoặcngượclại;cuốicùngxuấthiệnýkiếnbấtcôngbấtchínhcólợihơncôngbìnhchínhtrực,thayvìbỏvấnđềnày,chẳngthểcầmlòngbảnnhâncắmcổđuổitheovấnđềkia.Bởithếsaucuộcmạnđàmbảnnhân vẫn chẳng biết gì. [c]Vì chừng nào chưa hiểu thế nào là công bìnhchínhtrực,đươngnhiênbảnnhânkhólòngnhậnracôngbìnhchínhtrựclàtuyệthảohaykhông,hoặccôngbìnhchínhtrựckhiếnconngườisungsướnghaykhổsở.’

PHẦNII(357a-383c)

Vìcâuhỏi,côngbìnhchínhtrựchoặcphảilẽ,hợplývềcơbảnnghĩalàgì,vẫnchưacócâutrảlời,cuộcđàmluậndẫntớinhậnđịnhsơbộvềnềntảngcủacôngbìnhchínhtrực,phầncònlạitriếtphẩmsẽbàn.PlatokhôngnghĩngườiphicôngbìnhchínhtrựcnhưThrasymachussẽimtiếngbằnglýluậntổngquátcóvẻhìnhthức,khôngcótínhthuyếtphụcchừngnàochưahélộtoànbộhìnhảnhcuộcđờiẩnkínđằngsauhaingười.

SựthểSocratessẽgặpGlauconvàAdeimantuslạiđềcặp;haithanhniêntintưởngcôngbìnhchínhtrựccóchínhnghĩa,songbịlumờvìhọcthuyết,hiệnthờigiớitríthứcbàncãisôinổi,côngbìnhchínhtrựcchỉlàvấnđềquyướcxãhội,ápđặttừbênngoài,thựchiệnnhưnhucầucầnthiếtbấtđắcdĩ.Haingườiđòihỏichứngcớcôngbìnhchínhtrựckhôngnhữngchỉ íchdụnglàđemlạiphầnthưởngngoạidiện,màcònlàvềbảnchấttrạngtháinộitạitốtđẹpcủatâmhồn,mặcdùngườicôngbìnhchínhtrựcbịbạcđãi,chứkhôngđượctưởngthưởng.Bànchuyệnvớingườitìmhiểunhưhaingười,họthựcsựmuốnkhámphásựthật,Socratesbỏvai tròphêbìnhgiễucợttrởthànhngườigópýthậntrọng.

Glauconmởđầuvớicâunóiliênhệtớithuyếtkhếướcxãhội,gọitắtlàxãước.Thuyếtnàychủtrươngmọiquyluật tôngiáo,đạođức, luânlýápđặtlênconngười,doxãhội thừanhận,bắtnguồn từkiến thức,ýchí,vàmặcnhiênđồngýcủaconngười.Quyluậtđókhôngphảiluậttựnhiênhaylệnhthầnthánh,màlàtạptụcconngườilàmraconngườicóthểthayđổi,nhưcơquan lậppháp thayđổihayhủybỏđạo luật.Nếucắtbỏmọiràngbuộcdoconngườilàmra,chỉcònbảnnăng,ướcmuốnthuầntúyvịkỷ,conngườitựnhiênsẽdấn thân,chìmđắmvàocáiThrasymachus tándương làbấtcôngbấtchính.

BổtúcýkiếncủaGlaucon,Adeimantusđảkíchgiáodục,đạođứchiệnthờivàmấyhìnhthứctôngiáohuyềnbí,vìngấmngầmkhuyếnkhíchbấtcôngbấtchínhbằngcáchđánhgiácôngbìnhchínhtrựcchỉquaphầnthưởngcôngbìnhchínhtrựcmanglại.Vìphầnthưởngnhưthếcóthểcóđượcởđờinàydolàmravẻcôngbìnhchínhtrựcmàthựcsựkhôngphảivậy,vàdomuaânhuệ từ trên trờisaukhinhắmmắt lìađời,hai thanhniênkết luận lý tưởngchẳngquachỉlàbấtcôngbấtchínhđeomặtnạnổitiếnglừngdanh,vàchuộctội xóa lỗi bằnghối lộ, đút lót.Dovậyhai diễn giả yêu cầu đừngnói tới

chuyệntưởngthưởngngoạidiện,côngbìnhchínhtrựcchứngtỏtựnócógiátrịxứngđáng.Viễntượngthưởngphạtsaukhichếtsẽkểtronghuyềnthoạicuốicuộcđàmluận.

Glaucon và Adeimantus không thỏa mãn với ý kiến Socrates bẻ lạiThrasymachus, độc giả có thiện cảm với hai người khi ông làm vậy. Haingười nghĩ thành viên triết phái Sophist bỏ cuộc quá sớm.Hai người choSocrateshayônghầunhưcôđơnđốivớimọingườivìquanniệmcôngbìnhchínhtrựchayđạođứctựnólàđiềumongmuốn,bấtkểhậuquả,vìnếubảođảmmiễntrừ,conngườisẽhànhđộngnhưnhau–bấtcôngbấtchính.Côngbìnhchính trực luôn luônđượccangợivìhậuquảchứkhôngphảivìbảnchất.HaingườikhaitriểnquanniệmcũnglàquanniệmcủaThrasymachus,khá thuyết phục mặc dù không chủ trương. Hai người yêu cầu Socrateschứngminhcôngbìnhchính trực tựnó làđiều tốtđẹpđốivớingườicôngbìnhchínhtrực,ôngđồngýsẽlàm.Dovậyđộcgiảthấymìnhđivàocuộctranhluậnhàohứngsuốttriếtphẩm,cuộctranhluậnsẽkếtthúcởcuốiphầnchín.

Socratesđềnghịnêntìmhiểucôngbìnhchínhtrựctrênbìnhdiệnlớnhơn,thànhquốcthayvìcánhân,đặcbiệtnếuquansátxãhộingaytừbướcđầu.Dovậyônghoạchđịnhxâydựng thànhquốc lý tưởng, trước tiên là cộngđồngkinhtếnhỏbé,bánkhaicăncứvàonhucầuvậtchấtcơbảncủaconngười.ÝkiếnkhôngkhiếnGlauconhàilòng,đươngsựgọiđólàthànhquốcbầyheo,Socratestiếntớithiếtlậpthànhquốcxahoa,bệnhhoạn.Ôngthấythànhquốcnhưthếtấtnhiênsẽdẫntớichiếntranh,vàcăncứtrênnguyêntắcphânchia,chuyênmônhóahoạtđộngthiếtlậptrongthànhquốcđầutiên,quânđộitrởthànhcầnthiết.Đólàgiaicấpvệquốc,vaitròcủahọđòihỏiýnghĩa sâu hơn, rộng hơn trong khiSocrates trình bày tiến trình.Tiếp theoôngbàntớiphẩmchấtvàgiáodụcvệquốccầncó.Loạichuyệnnàovệquốcsẽ nghe kể từ lúc ấu thơ? Trả lời câu hỏi dẫn tới vấn đề kiểm duyệt vănchương; tranh luậnvềchuyệnkhôngnênkể,đặcbiệtvề thần linh,kéodàihết phần này, ngẫu nhiên cho thấy quan niệm củaPlato về đấng sáng tạokhácquanniệmđươngthờirasao.

Đến đây [357a] với lời vừa nói bản nhân nghĩ vậy là kết thúc cuộc tranhluận,songkhôngphảixemrangôbốichỉmớibắtđầu.VìGlaucon,vớitínhcốchấpcốhữu,khôngbỏ,khôngrờibỏbấtkểcáigì,vàodịpnàynhấtđịnhkhông chấp thuận Thrasymachus rút lui, không những thế còn lên tiếng:‘Tiênsinhcómuốnthựcsựthuyếtphụchaychỉlàmravẻthuyếtphụcngôbối[b]bấtkểthếnàocôngbìnhchínhtrựcbaogiờcũngtốthơnbấtcôngbấtchínhkhông?’

‘Nếuđượclựachọn,bảnnhânmuốnthuyếtphụcquýhữuthựcsự.’

‘Vậy là tiên sinh giẫm chân tại chỗ, chưa nhúc nhích tí nào, thái độmâuthuẫnvớiướcmuốn.Xinchotiệnnhânhaytiênsinhcóđồngýcóloạicólợingôbốimuốncókhôngphảidođểýtớihậuquảmàdođónnhậnchínhnókhông?Chẳnghạn,vuithúhoặcvuichơi,chừngnàokhôngtáchại,màkếtquảchỉlàvuithúvuichơimanglại.’

‘Vâng,theothiểný,cóloạicólợinhưthế.’

‘Thếcóloạicólợithứhaingôbốiướcao[c]cảchínhnólẫnhậuquảcủanókhông?Chẳnghạntríócđểsuytư,mắtsángđểquansát,sứckhỏeđểsốngởđời,ngôbốiđónnhậnkhôngchỉchínhnó,màcảhậuquảcủanó.’

‘Đúngrồi,’bảnnhânnói.

‘Theokinhnghiệmcủatiênsinhcóloạicólợithứba,baogồmtậpluyệnthểdục, chữa trị bệnh tật, hànhnghềykhoahayhoạtđộngkháckiếm ra tiềnkhông?Loạinàyngôbốiphảicoinhưcóhại,songcólợi;ngôbốikhôngnênchọnvìchínhnó,màvìđềnbù,vìlợiíchnóđemlạivàbấtkểcáigìngôbốithunhận[d].’

‘Phảirồicũngcóloạithứba.Nhưngtạisaoquýhữulạihỏinhưvậy?’

‘Bởitiệnnhânmuốnbiếttrongbaloạitiênsinhxếpcôngbìnhchínhtrựchayphảilẽvàoloạinào?’

‘Theothiểný,[358a]loạicaonhấttrongsốcólợi,loạiaimuốnsungsướngsẵnsàngđónnhậncảnólẫnhậuquảcủanó.’

‘Thưa,nhiềungườinghĩkhác,’Glauconđáp. ‘Thông thườngngười taxếpvàoloạicóhại,loạicólợingôbốitheođuổivìđemlạiđềnbùvàtạodựngấntượngtốtđẹp,songtáchriêngthìnêntránhvìkhóưa.’

‘Theobảnnhân,ýkiếnđólàýkiếnthôngthường.VìthếThrasymachusliêntụcchỉtríchcôngbìnhchínhtrựcvàngợicabấtcôngbấtchính.Dẫuvậy,dokémcỏi,chậmchạpbảnnhânvẫnchưanhậnrasựthật.’

‘Thưa,không sao, [b]xin lắngnghe tiệnnhânnhưđương sựphátbiểuvàchờxemtiênsinhcóđồngýhaykhông.Vấnđềlàthếnày.TiệnnhânthấyThrasymachusbógiápquyhàngsớmquá.Nhưthôimiênconrắn,tiênsinhlôicuốn,đươngsựngoanngoãncúiđầu;dẫu thế tiệnnhânchưa thỏamãn

vớiýkiếnvềcôngbìnhchính trựcvàbấtcôngbấtchính,vìchưarõràng.Gạtsangbênvấnđềđềnbùvàhậuquả,tiệnnhânmuốnngheđịnhnghĩacảhai,mỗicáithựcsựlàthếnào,tácdụngmỗicáiđốivớitâmtríconngườirasao.Bởithếcáitiệnnhânđềnghịlàthếnàynếutiênsinhđồngý.[c]TiệnnhânsẽnhắclạiquanđiểmcủaThrasymachusdướibatiêuđề:thứnhất,tiệnnhân sẽ kể quan niệm thông thường về bản chất và nguồn gốc công bìnhchínhtrực;thứnhì,tiệnnhânsẽchứngminhngườithựchànhtưtưởngđólàlàmtheoépbuộc,làmmộtcáchmiễncưỡng,nhưcáigìcầnthiết,chứkhôngphảihọnghĩ tư tưởngđó làcáicó lợi; thứba, tiệnnhânsẽ trìnhbàyquanniệmxử sự như thế là hợp lý vì người bất công bất chính, theo suy đoánthôngthường,sốngcuộcđờikháhơnngườicôngbìnhchínhtrực.Thựctìnhmànóitiệnnhânkhôngđồngývớibấtkểýtưởngnàovừanêu,tiênsinhạ,nhưngThrasymachus và hàng trăm người cứ dồn dập rót vào tai bắt phảingheđếnnỗitiệnnhânkhôngcònbiếtnghĩthếnàonữa;dẫuthếtiệnnhânvẫnchưahềnghetrìnhbàythỏađángýtưởngủnghộcôngbìnhchínhtrực,vìgiátrịhơnbấtcôngbấtchính[d],nghĩalà,tiệnnhâncũngchưahềnghecangợiphẩmchấtcôngbìnhchínhtrựcmangtrongnóvàlàchínhnó.Nếuphảitìmngườiđểnghephátbiểu,ngườiđólàtiênsinh.Bởithếtiệnnhânsẽlớngiọng,mạnhdạncangợi cuộcđờibất côngbất chính; làmvậy là tiệnnhâncungcấpchotiênsinhmôhìnhtiệnnhânmuốntiênsinhkhaitháckhiđếnlượtcảtiếngcangợicôngbìnhchínhtrựcđồngthờichỉtríchbấtcôngbấtchính.Tiênsinhcóbằnglòngđềnghịnhưthếkhôngạ?’

‘Cóchứ,còngìvuihơn,’bảnnhânđáp,‘đồngýhoàntoàn,vìđólàđềtàingườihiểubiếtđềuhânhoansẵnlòngbànbạctrongtranhluận.’

‘Nghe tiênsinhnói thếhảdạvôcùng,’ [e]Glaucon tiếp lời. ‘Nhưđãhứa,bâygiờxinchúýtiệnnhânbắtđầutiêuđềthứnhất,bảnchấtvànguồngốccôngbìnhchínhtrực.Điềuconngườithườngnóiấylàtheolẽtựnhiêngâyhại hoặc tổn thương là có lợi, chịu thiệt hoặc tổn thương là không có lợi,nhưngconngườikhôngđểýcáikhôngcólợidochịuthiệtvượtxacáicólợivìgâyhạitạonên.Bởithếsaukhinếmthửcảhai,làmsaitrái,nhậnsaitrái,conngườiquyếtđịnh, [359a]dokhông thể tránhnécáinày,đónnhậncáikia, bất lợi không thể tránhđược, có lợi không thể đạt nổi, tốt hơnhết làdunghòacảhai,bảođảmkhônglàmsaitráihoặcnhậnsaitrái.Vìvậyconngườitiếnhànhlàmluậtphápvàthỏahiệphỗtương,từđóconngườidùngchữ ‘hợp pháp’, ‘phải lẽ’ đểmiêu tả mọi thứ pháp điển quy định. Đó lànguồn gốc và bản chất công bình chính trực.Đó là dung hòa giữa cái ưathíchhơnhết,làmsaitráimàkhôngbịtrừngphạt,vàcáiđángghéthơncả,gánhchịusaitráimàkhôngđượcbồithường.Làdunghòagiữahaicái,côngbìnhchínhtrựcđượcthừanhận,vìkhôngphảitựnócólợi,màvìnócógiá

trịtươngđốingăncảnconngườilàmđiềusaitrái.[b]Ngườithựcsựcókhảnănglàmđiềusaitráisẽkhôngbaogiờchấpnhậnthỏahiệpnhưthếvớibấtkỳai.Nếulàmvậyngườiđósẽhóađiên.

‘Đó là lý do conngười giải thíchbản chất vànguồngốc côngbình chínhtrực.Điểmtiếptheolàconngườithựchiệncôngbìnhchínhtrựcmộtcáchmiễncưỡng,ngoàiýmuốnvàchỉvìkhôngthểlàmsaitrái.Cóthểnhìnthấyđiểmnàyhếtsứcdễdàngnếungôbối tưởngtượngngườicôngbìnhchínhtrựcvàngườibấtcôngbấtchínhđượctựdolàmbấtkểcáigìhọmuốn,[c]rồitheodõi,quansátướcmuốndẫnhọtớiđâu.Ngôbốisẽthấyngườicôngbìnhchínhtrựchùnghụctheođuổiyhệtngườibấtcôngbấtchính,dotưlợithúcđẩyđểcónhiềuhơn,độnglựcconngườitrêncõiđờitựnhiênđitheo,khôngquantâmbậntrítớiquyềnlợingườikhác,nếukhôngbịluậtphápkìmhãm,đưakhỏiđườngnày,đòihỏitôntrọngcôngbình.

‘Chứngminh,môtảvềtựdotiệnnhânđangnóisẽrõràngvàcụthểnếungôbốigiảdụcảhaiđềusởđắcquyềnlực,ngôbốinghekể,tổtiênGygesvùngLydiathờixưasởđắc[d].ĐươngsựlàmụcphuphụcdịchquânvươngvùngLydiathờiđó.Mộthômbỗngdưngbãođổdữdằn,độngđấtkhárộngởkhuvựcđươngsựchănbò,mặtđấtnứt toang, sâuhoắm.Nhìncảnh tượngmàkinhngạc,lầnmòđixuốnghốsâuđươngsựthấynhiềuvậtlạkỳ.Chuyệnkểtrongsốđócómộtconngựabằngđồngbụngrỗng,mìnhcónhiềucửa.Ghémắtnhìnđươngsựthấybêntrongcóxácchết,hìnhthùdườngnhưlớnhơnxácngười.Lạigầnđươngsựkhônglấygìtrừchiếcnhẫnbằngvàng,xácchếttrần truồngđeoởngón tay;đươngsựvuốtnhẹkhẽ rútchiếcnhẫn, sauđómenđườngđi lên.Theo thông lệ [e]mỗi thánghọpmột lầnmụcphu tâutrìnhquốcvươngtìnhtrạnggiasúchọtrôngnom,lầnnàođihọpđươngsựcũngđeo chiếcnhẫn.Ngồi họpvới đồngbạnbất ngờđương sựquaymặtnhẫnvàophíatronglòngbàntay.Dothếđươngsựtrởthànhvôhìnhđốivớiđồngbạn,họbắtđầunói tớiđương sựnhư thểđương sựđãbỏđi. [360a]Ngạc nhiên hết sức, ngón tay lạimânmê chiếc nhẫn, đương sự quaymặtnhẫnraphíangoàimubàntay.Bởivậyđươngsựlạitrởthànhhữuhình.Lúcnhận ra sự thể liền thử nghiệmvới chiếc nhẫn xemnó có thực sự sở đắcquyềnlựcnhưthếkhông,đươngsựthấymỗilầnquaymặtnhẫnvàotrongđươngsự trở thànhvôhình,mỗi lầnquaymặtnhẫnrangoàiđươngsự trởthànhhữuhình.Saukhikhámphásự thểđươngsự tìmcáchcómặt trongđoànmụcphubệkiếnquốcvương;vàotrongcungđiệnđươngsựkiếmcáchquyếnrũhoànghậu[b];bàđồnglõathựchiệnâmmưu,đươngsựtấncông,hạsátquốcvương,chiếmđoạtngaivàng.

‘Bâygiờhãytưởngtượngcóhaichiếcnhẫnnhưthếhiệnhữu,ngườicông

bìnhchính trựcđeomột,ngườibất côngbất chínhđeomột.Ai cũngnghĩkhôngngườinàoýchísắtđátươngtựlạibámchặtcôngbìnhchínhtrực,lơilàkhôngđưataynắmngaysởhữucủangườikhácmặcdùrangoàichợcóthểăncắpbấtkểcáigìngườiđómuốn,khôngsợbịphátgiác,lẻnvàonhàngủvớibấtkỳaingườiđóthích[c],hạsát,thảkhỏinhàtùbấtkểaingườiđómuốn,vàthườngcưxử,hànhđộngnhưthểsởđắcquyềnlựcsiêuphàm,yhệtthầnlinhgiữahàngthếnhân.Trongmấytrườnghợpvừakể,ngườicôngbìnhchính trựckhônghềkhácngườibấtcôngbấtchính, songcảhai theocùng chiều hướng. Tuy nhiên, sự thể cho thấy rõ ràng không bao giờ cóchuyệntựýlựachọncôngbìnhchínhtrực,conngườilàmsai,làmtráibấtkểkhinào có thể, conngười cưxửcôngbình chính trực chỉ do cưỡngbách,thúcđẩy.Conngườikhôngcoicôngbìnhchínhtrựclàcáiđềnbùriêngtư,vìthếbấtkểchỗnàothuậntiện,conngườilàmsailàmtráitứcthì.Vìvậy,[d]theoquanđiểmnày,bấtcôngbấtchínhlợihơncôngbìnhchínhtrực,ngườinghĩbấtcôngbấtchínhđềnbùhơncôngbìnhchínhtrựclàngườinghĩphải.Vàvìvậy,hìnhảnhngườiđượctựdonhưthếngôbốivừanóimàbỏquacơmaykhônglàmsailàmtrái,khôngsờmócủangười,khôngcướpđoạtlánggiềng,sẽkhiếnngườiđờinghĩngườiđóđangtrênđườngcựckỳtồi tệ,kẻngusiđángthươnghơnhếtởđời,mặcdùcangợitrướcmặtnhau,đánhlừabịpbợmlẫnnhau,vìsợgánhchịubấtcôngbấtchính.

‘Ýkiếntiệnnhânvềtiêuđềlàvậy[e].Muốnđánhgiáđúngmứccuộcđờihaingườiđangbàn,ngôbốicóthểthựchiệnđúngcáchnếutạokhoảngtrốnggiữa người công bình chính trực với người bất công bất chính càng rộngcàngtốt,đặtngườicựckỳcôngbìnhchính trựcđốidiệnngườicựckỳbấtcôngbấtchính.Làmvậyngôbốicóthểbiếnmỗingườithànhhoànhảoởvịthếtiêubiểu,khôngmảymayhạthấptínhbấtcôngbấtchínhởngườinàyhaytínhcôngbìnhchínhtrựcởngườikia.Nóikhácđi,ngườibấtcôngbấtchínhcủangôbốiphảilàchuyêngiathựcsự,nghệnhântàigiỏi.Chẳnghạnthuyềntrưởngkinhnghiệm,ysĩuyênthâm,biếtgiớihạnchuyênmôn,làmcái có thể, không làm cái không thể, nếu làm sai có khả năng sửa chữa.[361a]Mặtkhác,ngườibấtcôngbấtchínhphải,nếu làbấtcôngbấtchínhhoàn toàn, có khả năng tránh bị phát giác khi làm sai làm trái; người bịphanhphuiphảicoi làhạngbất tài,vìhình thứchoànhảohơnhếtcủabấtcôngbấtchínhlàtạoấntượng,làmravẻcôngbìnhchínhtrựctrongkhithựcralàbấtcôngbấtchính.Bởithếngôbốiphảigánghépbấtcôngbấtchínhhoànhảochongườibấtcôngbấtchínhhoànhảocủangôbối;hơnthếmuốndanhhiệutoànvẹn,ngôbốiphảichuẩnbịđềcaođươngsựnổi tiếnghoàntoànvềcôngbìnhchínhtrựcdẫubấtcôngbấtchínhhoàntoàn[b].Đươngsựphảicókhảnăngsửalỗilầmphạmphải,thừasứctranhluậnquyếtliệtnếusaitráibịphátgiác,sửdụngsứcmạnhkhicần,bằngcáchphốihợpnghịlực

vớiýchí,vậndụngbằnghữucùngcủacải.

‘Bêncạnhchândungngườibấtcôngbấtchính,ngôbốiđặtchândungngườicông bình chính trực, tính tình chất phác, chân thật, như Aeschylus nói,ngườimuốn“thậtthàthựcsự,khôngmuốnlàmravẻthậtthà.”Bởithếngôbối không được phép để đương sự làm ra vẻ thật thà, [c] vì nếu làm vậyđươngsựsẽđónnhậntưởngthưởngvàdanhdự,ngườikhácsẽnghĩđươngsựcôngbìnhchínhtrực,vàngôbốicũngkhôngđượcphépnóiđộnglựcthúcđẩyđươngsựlàmvậylàyêucôngbìnhchínhtrựchayyêutưởngthưởngvàdanhdự.Không.Ngôbốiphảilộtbỏmọithứkhôngđểđươngsựmangcáigìtrừtínhcôngbìnhchínhtrực,vàchândungđươngsựngôbốivẽphảitheocáchhoàn toànđốinghịchchândungngườibấtcôngbấtchính.Dùkhônglàmsai trái,ngườicôngbìnhchính trựccủangôbốiphảikhét tiếng làbấtcôngbấtchínhđểngôbốitrắcnghiệmtínhcôngbìnhchínhtrựcxemđươngsựcóvônhiễm,vôcảmkhitrựcdiệnvớitiếngxấuvàhậuquảcủatiếngxấukhông. Cứ để đương sự tiếp tục theo đường công bình chính trực tới khinhắmmắt,nổitiếngbấtcôngbấtchínhsuốtđời.[d]Làmvậy,khiđẩycuộcđờicôngbìnhchínhtrựcvàcuộcđờibấtcôngbấtchínhtớicựcđiểm,ngôbốicóthểnhậnđịnhcuộcđờinàosungsướnghơn.’

‘Ô,ô,Glauconquýhóa,’bảnnhânthốtlời,‘bảnnhânvôcùngcảmkíchquýhữuđãkhéoléo,hăngsayloạibỏnhượcđiểm,tìvết,hoàntấthaichândungnhưhaiphotượnglàmnhưsẵnsàngđemđitriểnlãmđếnnơi.’

‘Tiệnnhâncốhếtsức,’đươngsựđáp. ‘Haichândungđãhoàn thành, tiệnnhânnghĩmiêutảcuộcđờichờđợimỗichândungkhôngkhókhăn.Nếu[e]miêutảcóvẻhơimộcmạc,quêmùa,xintiênsinhnhớcho,khôngphảitiệnnhânđịnhlàmvậy,màlờiđóbắtnguồntừngườicangợibấtcôngbấtchínhcaogiáhơncôngbìnhchínhtrực.Bâygiờtiệnnhânchỉnhắclại.Ngườitasẽnóingườicôngbìnhchínhtrực,nhưngôbốimiêutả,sẽbịđánhđập,tratấn,bỏtù,còngxích,mócmắt.[362a]Saukhigánhđủthứđauđớnngườiđósẽchịu nhục hình, cuối cùng phải học nằm lòngmục đích ở đời con ngườikhôngnên,màchỉlàmravẻmuốncôngbìnhchínhtrực.HiểnnhiêncâuthơAeschylusthốtracóthểápdụngkháthíchhợpvớingườibấtcôngbấtchính.Vì theo đuổi cuộc sống căn cứ trên sự thật, không căn cứ vào bề ngoài,ngườiđókhôngmuốnhìnhnhưmà thực sựbất côngbất chính.Ngườiđó“chứa trong tim luống cày sâu đậm, từ đó ý định chân thành trổmọc tốttươi.”[b]Ýđịnhtrướctiênđemlạitiếngtămtoàncõi,quyềnhànhkhắpnơi,vìcóvẻcôngbìnhchínhtrực,tiếptheogiúpngườiđólấycongáinhàgiàungườiđómuốn,dựngvợgảchồngconcáichobấtkỳaingườiđóthích,chọnđốitáclàmănvớibấtkỳaingườiđóđịnh,nhấtlàngoàilợiđiểmvừakể,do

khôngbậntâmthắcmắcthựchànhbấtcôngbấtchính,ngườiđóthahồtìmcáchkiếm lợichobản thân.Trong tranh tụng,cônghay tư,ngườiđó luônluônthắnglợi,vượtxađốithủ,thunhậpcủacải,[c]dođóđemlợichobạn,manghạichothù.Tếsinhtrangtrọng,cúngbáilinhđình,dânghiếnkhôngnhững thíchđángmà tráng lệ,kínhcẩnphụcvụ thần linhvàbấtkểngườinàomuốnphụcvụ,ngườiđónhiệttìnhhơnngườicôngbìnhchínhtrực.Bởithếxemrahữulýthầnlinhhânhoanquantâmtớingườiđóhơnngườicôngbìnhchínhtrực.Vàcũngbởithế,tiênsinhơi,ngườitakếtluậnnhờcảthầnlinhlẫnthếnhânngườibấtcôngbấtchínhxâydựngcuộcsốngtốtđẹphơnngườicôngbìnhchínhtrực.’

Glauconvừadứtlời[d]bảnnhânđịnhđáplạiđôiđiều,nhưngnhanhmiệngAdeimantusbàođệđươngsựnóitrước:‘Chắchẳntiênsinhkhôngnghĩphátbiểunhưvậyđầyđủchứ?’

‘Saolạikhông?’bảnnhânđáp.

‘Điểmquantrọnghơnhếtđánglẽphảiphátbiểuchưaphátbiểu.’

‘Ờ, ngạnngữnói anh emnhư thể tay chân, lá lành đùm lá rách.Nếubàohuynhbỏ qua điều gì, quýđệ nên giúpmột tay.Tuynhiên, nhữnggì bàohuynhphátbiểuđủhạvánđứđừkhiếnbảnnhânchớivớihoàntoànkhôngthểnhàotớicứugiúpcôngbìnhchínhtrực.’

‘Tiênsinhquálời,’đươngsựtỏvẻ thảngthốt. ‘Tuynhiên,xinđừngchấmdứtởđómàlắngnghecảtiệnphunữa.[e]MuốnlàmsángtỏýnghĩađiềuGlauconnói, ngôbối cũngphảiđi sâuđầyđủvào lý luận trái với lý luậnđươngsựđưara,nghĩalàlýluậncangợicôngbìnhchínhtrực,chỉtríchbấtcông bất chính. Bởi khi bố nói với con, [363a] khi người trên nói với kẻdưới,tấtcảthườngnóilàmngườiphảicôngbìnhchínhtrực,songkhôngcangợi công bình chính trực, mà chỉ ca ngợi danh tiếng vời vợi công bìnhchínhtrựcdẫntới;tấtcảmuốnkẻdướichứngtỏcôngbìnhchínhtrựcquađósẽhưởngquyềncaochứctrọng,hônnhânbềthế,vànhiềunữaGlauconkểlúcnãy,vìnhữngcáiđódànhchongườicôngbìnhchínhtrựcdonổitiếnglừngdanh;tấtcảcònnhấnmạnhhơnnữahậuquảcủatiếngtăm,đồngthờinóithêmnếuănởtốtđẹpvớithầnlinh,ngườithànhkínhcònhưởngvôsốhồng ân.Sự thểđãđượcHesiodvàHomerxácđịnh.Hesiodnói vì ngườicôngbìnhchính trực thần linh làm“câysồimangnhiềuquả trênđỉnh, [b]ongxâytổgiữathân,cừuụcịchcấtbướcvìlôngxùdàycộm”cùngnhiềuthứtốtđẹpliênhệvớimấythứnày.Homerdiễntảtươngtự:“Quânvươnganhminhtrịvìxứsởđôngdân,canđảm,lòngdạkínhsợthầnlinh,tôntrọng

pháp luật.Nhờ tài dẫndắt khônngoan,đất phì nhiêu sảnxuất lúamì, lúamạch,câynảynởtráichín[c],cừusinhđẻkhôngngừng,biểncungcấpvôsốcá.”

‘PhầnthưởngMusaeusvàcontrainhândanhthầnlinhdànhchongườicôngbìnhchính trựccònhấpdẫnhơnnhiều.Saukhiđưa sang thếgiớibênkiaxuống cung điệnDiêmVương, qua lời thơ, cha con đặt người công bìnhchính trực ngồi trên ghế dựa thoảimái, sửa soạn yến tiệc dành cho hàngthánh đức, đầu đội vòng nguyệt quế, uống rượu li bì, làm như [d] phầnthưởngcaoquýdànhchocôngbìnhchínhtrựclàsaysưavĩnhviễn.Ngườikhác còn đưa phần thưởng của thần linh kéo dài, đi xa nữa. Họ nói con,cháu,chắt,hậuduệngười thànhtâm,kínhcẩnsẽsốngsungsướngđờiđờikiếpkiếp.Cứthếvàtheocungcáchtươngtự,nhưdặndò,khuyênbảo,họvàngườigiốnghọđưaralờicangợicôngbìnhchínhtrực.Tráilại,ngườibấtkính,bấtcôngbấtchínhhọdìmxuốngbùnđendướiâmphủ,bắtmangnướcbằngsàng,đưavàovòngtaitiếngxấuxatrongkhicònsốngtrêncõiđời,bắtchịu trừng phạtGlauconmiêu tả [e] như phần dành cho người công bìnhchínhtrựcmangtiếngbấtcôngbấtchính;tậndụngtrừngphạtnàyhọkhôngnghĩtớitrừngphạtkhác.

‘Đólàcáchngười tacangợicôngbìnhchính trựcvàchêbaibấtcôngbấtchính.Dẫuthếbêncạnhcáchnàyvẫncócáchkháctiênsinhchẳngthểbỏqua.Cáchthôngthườngbằngvănxuôidânchúngnóivớinhauvềcôngbìnhchính trựcvàbấtcôngbấtchính,cũng thấyxuấthiệnbằng thơ tronghàngngũthisĩ[364a].Họđềunhấttrí,đồngthanhđềcaogiátrịtiếtđộvàcôngbìnhchínhtrực,nhưngnghĩkhóthựchiện,lạiđòiphảikiênnhẫn,chịukhó,trongkhibuôngthảvàbấtcôngbấtchínhthúvịmuốncóthậtdễdàng,trongthâmtâmdânchúngvàtụclệcoilàbấtxứng,đêtiện.Họcònnóinhìnchungsai trái có lợi hơn phải lẽ, và họ sẵn sàng khen ngợi người bất công bấtchính,bàytỏquýtrọng,tônxưngởchỗcôngcộnghaynơiriêngtư,miễnsaongười đó giàu có, quyền thế, trong khi họ coi thường, [b] khinh rẻ ngườinghèokhó,yếu thế, lépvế,mặcdùđồngý tronghaingườingườinàykháhơnngườikia.Nhưngkỳ lạhết sức làchuyệnhọkểvề thần linhvàcôngbìnhchínhtrực.Họnóithầnlinhthườngtạobấthạnh,cuộcđờikhổsởchongườihiềnlành,tửtế,songsốphậnngượclạidànhchokẻbạcác,xấuxa.Thầytuhànhkhấtvàthầyđoánlangthangmòtớigõcửanhàgiàucó,tìmlờithuyếtphục.Họnóinếutếsinhthậtnhiều,phùphépthật lắmchủnhâncóthểtíchlũyquyềnnăngthiêngliêng.Nếubảnthânhaytổtiênphạmsaitrái,chủnhâncóthểchuộcxóa[c]bằngbùachú,tếsinh,vuithú,tiệctùng.Nếucókẻthù,bấtkểtửtếhaytráotrở,chủnhânmuốnhãmhại,họcóthểlàmgiúpdễdàng,lệphínhonhỏ,bằngchiêuhồn,thầnchú.Sửdụngmấythứhọ

tuyênbốhọcóthểthuyếtphụcthầnlinhlàmtheoýmuốn.Nhằmbiệnminhđiềuvừanóihọkểtênthisĩcoinhưnhânchứnghiểnnhiên.Ủnghộýkiếnchorằngxấuxa,bấtcôngbấtchínhdễphạmcóngườikểHesiod:“Độcác,bất công bất chính con người vươn tới dễ dàng, nhan nhản và vô số, [d]đườngđibằngphẳng,nhàởgầnkề.Tráilại,đạođức,côngbìnhchínhtrực,đườngđixaxôi, gậpghềnh,dốc thẳm, trướckhivươn tới thần linhquyếtđịnhconngườiphảivãđổkhánhiềumồhôi.”MuốnchứngtỏthếnhâncóthểảnhhưởngthầnlinhđámkháckểHomervìthihàocũngnói:“Ngaycảthầnlinh,vịthế,uytín,uyquyềngấpbộingôbốicũngcóthểlunglạc,xiêulòng.Khingườiphạmluật,phạmlỗiquỳgốivanxin,thầnlinhcũngthayđổitháiđộtrướclễsinh,khấnvái,rượutẩy[e],lễvậtngàongạthươngthơm.”Để dẫn chứng họ đưa ra bộ sách chỉ dẫn lễ nghi doMusaeus vàOrpheustrướctác,họbảohaingườilàhậuduệHằngNgavàThiThần;họcònthuyếtphụckhôngnhữngcánhânmàcảthànhquốc[365a],ởđờinàyvàsaukhichết,cóthểgiảmtội,xátội,tẩytộinếulàmlễtếsinh,tổchứclễhộivuichơithoảimái.Họhânhoangọilễnàylàbítíchnhậpmôn,họtinchắclễnàysẽgiải cứungôbốikhỏi trừngphạt, taiươngở thếgiớibênkia,nơi sốphậnkhủngkhiếp, sựviệcghê tởmđangchờngười chểnhmảng lễ sinh,khôngkhaitâmthụpháp.

‘Socratesquýmến,’đươngsựtiếptục,‘đólàđiềuhọnói,nóiđinóilạidàidòngmôtảtháiđộthầnlinhvàthếnhânđốivớicôngbìnhchínhtrựcvàbấtcôngbấtchính,tiênsinhnghĩthếnàovềhậuquảđốivớiđầuócthanhniên?Họcóbảntínhtựnhiên,khảnăngthiênphúthuthậpkiếnthứctiềmẩn,nhưongbaytrênhoa,lướttừýtưởngnàyquaýtưởngnọ,thẩmnhập,đisâuvàotấtcả,tựmìnhrútrakếtluậnloạingườihọsẽtrởthành,mụcđíchhọsẽtheođuổi [b],conđườnghọsẽcấtbướcnhằmhướng tớicuộcđời thật tốtđẹp.NgườithanhniênnhưthếthếnàocũngnhắclạilờiPindarvàtựhỏi:“Tasẽtheođườngcôngbìnhchính trựchay lốimưugiandối trá leo tường thànhcaongất,rồigiammìnhtrongđósốngcuộcđờicáchbiệtmọingười?”Theolờihọnói,làmravẻcôngbìnhchínhtrựcmàkhôngthựcsựcôngbìnhchínhtrực,tachẳngđượcgì,màchỉgặprắcrối,chịumấtmát.Tráilại,nếuthựcsựbấtcôngbấtchính,songlàmravẻcôngbìnhchínhtrực,tasẽsốngcuộcđờituyệtvời[c].Bởithếcácvịhiềntriếtđãchỉbảo“bềngoàilôikéo,thuhútmãnhliệthơnbêntrong,”cùnglúcquyếtđịnh,banpháthạnhphúcchonhânloại.Taphảidồnhếttâmsứcvàobềngoài,tasẽvẽbứctranhvàbóngmờbứctranhđạođứcbaophủxungquanhlàmtiềnsảnhvàmặtngoàingôinhà,songbêntronggiấukỹ“concáoquỷquyệt,xảotrá”Archilochushiểubiếtcuộcđờicũngnhưconngườimiêutảvôcùngkhéoléo.Cóngườiphảnbác:Làmravẻbấtcôngbấtchínhmàkhôngbịphátgiácđâuphảidễdàng.Ngôbốisẽđáp:Cólẽkhông.Nhưnghiểnnhiênnhiềuchuyệnquantrọngởđời

chẳngbaogiờdễdàngcả.Dẫuthế[d]nghenóinếumuốnsungsướng,đâylàđườngngôbốiphảiđi, theosáttừngbướclýluậnchothấy.Muốntránhbịphátgiác,ngôbốisẽlậphộikín,nhómáplực.Ngôbốicóthểhọccáchănnói, lúc nào cũng có giáo sư sẵn sàng hướng dẫn nghệ thuật thuyết phục,chínhtrịhayluậtpháp,đámđôngởhộitrườnghaytòaán.Dođó,bằngcáchnàycáchnọ, thuyếtphụcởđây, épbuộcđằngkia,ngôbối có thểápđảo,khống chế người khác, bảo vệ quyền lợi bản thân tiến tới mục đích màkhôngbịtrừngphạt.

‘Tỏýphảnđốitiênsinhsẽbảo:“Chẳngnênchegiấu,đánhlừahaysửdụngbạolựcvớithầnlinh.”Ơhay,nếukhôngcóthầnlinh,nếuthầnlinhkhôngđểýchuyệnthếnhân,tạisaongôbốiphảibậntâmchegiấu,đánhlừa?[e]Tráilại,giảthửcóthầnlinh,giảthửthầnlinhđểýchuyệnthếnhân,ngôbốicũngchẳngbiết,chẳngnghethấynóiởđâu,nhậnthứcvàsuyluậncủangôbốivềthầnlinh,toànbộvàduynhất,bắtnguồntừtruyềnthốngvàphổhệthầnlinh,thisĩmiêutả.Thisĩbảothầnlinhlàthựcthểcóthểthuyếtphụcthayđổiýđịnhbằngtếsinh,dânghiếnvà“cầunguyệnthầmlặng.”Ngôbốiphảichấpnhậncảhaiýkiếnhoặckhông.Nếuchấpnhậncảhai,ngôbốinênlàmsaitráitrước,sửdụngphầnnàolợilộclàmlễtếsinhsau.Vìnếucưxửphảilẽ,ngôbốichỉcóthểtránhkhỏibịthầnlinhtrừngphạt,[366a]songmấtlợilộcdolàmsaitráiđemlại.Ngượclại,nếulàmsaitrái,ngôbốisẽkhôngnhữngđượclợilộc,màcòntránhkhỏibịtrừngphạt,miễnlàcheđậysaitrái,xấuxabằngcầunguyện,nhằmthuyếtphụcthầnlinhbỏqua,buôngtha.Tiênsinhsẽnói:“Nhưngngôbốisẽphảitrảởthếgiớibênkiatộilỗingôbốihayconcháuviphạmởthếgiớibênnày.”Giảiquyếtvấnđềsaukhisuyngẫmcâutrảlờitiênsinhlạibảo:“Không,quýđệơi,ngôbốisẽkhôngphảigánhchịu như vậy. Bí tích thụ pháp tác dụng khủng khiếp, xá tội phi thường,mãnhliệtvôcùng,đólàtruyềnđiệpchuyểngiaochongôbối,dothànhquốcquan trọng hơn hết trong xã hội loài người, [b] và con cháu thần linh trởthànhthisĩ,tiêntri,cảmhứnglinhdiệu,diễngiảihuyềnvixácnhậnsựviệcthếthật.”

‘Vậycòn lý luậnnàokhảdĩ thuyếtphụcngôbốikhôngchọnbấtcôngbấtchính,màchọncôngbìnhchínhtrực?Tiệnphumuốnnói,nếuphốihợpbấtcôngbấtchínhvớimặtngoàigiảtrá,giandối,ngôbốicóthểsốngdễdàngởthếgiớibênnàyhaythếgiớibênkia,quamặtcảthầnlinhlẫnthếnhân.Đólàđiềuđôngđảongườibìnhdânvàchótvótngườiquyềnthếnóichongôbốihay.Bởithế,saukhiphátbiểunhưvậy,thửhỏi, thưatiênsinh,códiệukếnàokhảdĩgiúpđỡ[c]ngườicóưuđiểm,tàicao,củanhiều,dungmạotuấntú,gốcrễbề thế,sẵnsàngđềcao, thayvìmỉmcười,khinghengười tacangợi công bình chính trực? Bởi thực tìnhmà nói nếu có ai có thể không

nhữngphủnhậnđiềutiệnphuvừaphátbiểu,màcònlớntiếngkhẳngđịnhcôngbìnhchínhtrựcsiêuviệt,chắchẳnngườiđóvẫncócảmtình,sẵnsàngtha thứchứkhông tứcgiậnvớibất côngbất chính.Ngườiđóhiểu trừphisinhrađãcó thiên tính làmsai trái,hoặcsởđắckiến thức,kìmhãmthiêntính,conngườisẽkhôngbaogiờtựnguyệnlàmphảilẽ,[d]songsẽchỉtríchlàmsai trái, donhútnhát, tuổi tác,hoặcyếuđuốikhiếnbất lựckhông thểnhúngtay.Sựthậtvềchuyệnnàyhiệnrõnhưbanngày.Mộtkhinắmquyềntrongtay,ngườiđósẽlàngườiđầutiêntậndụngkhảnănglàmsaitrái.

‘Lýdodẫntớikếtthúccũnglàlýdokhơimàocuộctranhluậngiữabangườingôbối.Nhận ra sự thể,ngạcnhiênkhônxiết,Glauconvà tiệnphumuốnthưavới tiên sinh thếnày: “Socrates, conngườikỳdiệu,ngôbối thấy rắptâmcangợicôngbìnhchínhtrựcbắtđầutừanhhùngxaxưa,[e]lờinói,thơvăncònlưutruyền,kếtthúcvớiconngườingàynay,songkhôngngườinàotrongquývịtừngđềcaocôngbìnhchínhtrựcmộtlầnlêntiếngchỉtríchbấtcôngbấtchínhhoặctângbốccôngbìnhchínhtrực,trừkểlểtiếngtăm,vinhdự,phần thưởngcảhaimang lại.Chưavịnàomiêu tả, thi sĩhay thứdân,trongthicahayvănxuôi,chuyệntrò thườngnhậtđãbaogiờ tìmhiểuchuđáotácdụngcủacôngbìnhchínhtrựchoặcbấtcôngbấtchínhrasaođốivớitâm trí conngười,dùở tình trạngchegiấu thần linhhoặc thếnhânkhôngnhậnra,hoặcgiảithíchlàmsaobấtcôngbấtchínhlạicótácdụnghếtsứctệhạiđốivớitâmtrívàcôngbìnhchínhtrựcngượclại.Nếuquývịtiếntớivấnđềtheocáchnàyngaytừđầu,nếuquývịtìmlốithuyếtphụcngôbốikhicòntrẻ,[367a]ngôbốisẽchẳngmấtcôngcanhchừnglẫnnhaukhỏilàmsailàmtrái;mỗingườisẽ tựmình tận lựcbảovệbản thân,vìsợ làmsai trái làsẽsốngvớixấuxakhủngkhiếp.”

‘Thưatiênsinh,đólàđiềuThrasymachusvàcóthểngườikhácsẽnóirấtưhồđồ,tiệnphuchỉnhắclại,dĩnhiênkhôngphảicóvậy,màcólẽnhiềuhơn,vềcôngbìnhchínhtrựcvàbấtcôngbấtchính.Tiệnphunghĩthếnàođươngsựcũngcốtìnhlậtngượckhảnăng,bópméochủđíchcủahọ.[b]Dùvậy,mạnphépnóithẳngthắn,nóithànhthật,khôngmảymaygiấugiếm,cheđậy,sởdĩ tập trung trí lực,vậndụng tâmcannói raấy làvì tiệnphurấtmuốnnghetiênsinhphátbiểungượclại.Bởithếxinđừngchỉđưaradẫnchứnglýthuyếtcôngbìnhchínhtrựcgiátrịhơnbấtcôngbấtchính,màmiêutảchongôbốihaymỗicáitựnóvàdonóảnhhưởngconngườithếnào,cáithìtốtđẹp,cáithìxấuxa.Xingạtsangbên,nhưGlauconyêucầu,đừngđụngtớitiếngtăm.Bởinếutiênsinhkhôngbứtbỏtiếngtămchânthựctừcáinày,gắndán tiếng tămgiả tạovàocáikia,ngôbốisẽnói tiênsinhquan tâmtớicangợi,chỉtríchngoạidiệnchứkhôngphảithựctại,khôngcangợicôngbìnhchínhtrực,màcangợitiếngtămdànhchocôngbìnhchínhtrực,[c]không

đảkíchbấtcôngbấtchính,màđảkíchbềngoàicủabấtcôngbấtchính,tiênsinh thầmkínkhuyếnkhíchngôbối trở thànhbất côngbất chính, làm saitrái,tránhbịphátgiác,tiênsinhthựcsựđồngývớiThrasymachusrằngcôngbìnhchínhtrựclàcáilợicủangườikhác,cáilợicủaphemạnh,cònbấtcôngbấtchínhlàcáilợicủabảnthân,cáihạicủapheyếu,theođuổiđếncùngbấtchấpthếnào.Tiênsinhđãđồngýcôngbìnhchínhtrựcthuộcloạicólợicaogiáhơnhết,nghĩalàloạicólợiđánglựachọnkhôngnhữngvìhậuquả[d]mà còn vì, và hơn thế, chính nó, tỉ như thị giác, thính giác, trí năng, sứckhỏe,cùngphẩmchấtkhácđemlạichongôbốicáilợithựcsự,khôngphảichỉcáilợibềngoài.Bởithếxinchongôbốinghetiênsinhcangợicôngbìnhchínhtrựctheokhíacạnhđó.Tiênsinhchứngminhcôngbìnhchínhtrựctựnóvàdonóđemlợithếnào,manghạirasaođốivớingườisởđắctưtưởngấy.Cònphầnthưởngvàtiếngtămđểngườikháctándương.Phầnriêngtiệnphusẽmãnnguyệnnếungườikháccangợicôngbìnhchínhtrựchaychêbaibấtcôngbấtchínhbằnglờinhưthế,đềcaocáinàymanglạiphầnthưởng,hạthấpcáikiađemvềtiếngtăm.Tráilại,nếuđượcphépbàytỏ,[e]tiệnphusẽkhôngchấpnhậnlàmnhưthế,trừphitiênsinhyêucầu,vìtiênsinhđãbỏcảcuộcđờinghiêncứuvấnđề,vàchỉvấnđềnày thôi.Vậyxinđừngchỉnóicôngbìnhchínhtrựcgiátrịhơnbấtcôngbấtchính,màchỉdẫnchongôbốihaytạisaocáinàytựnóvàdonókhiếnngườicótưtưởngđótrởnêntốtđẹp,bấtkểthầnlinhhaythếnhâncóbiếthaykhông,trongkhicáikia,tựnóvàdonó,bấtkểthầnlinhvàthếnhâncóbiếthaykhông,trởthànhxấuxa.’

‘Bảnnhânchămchúlắngnghe,vôcùngcảmmếntàinăngcủaGlauconvàAdeimantus.[368a]Lầnnàyđặcbiệtthíchthúvớiphátbiểucủahaingười,bảnnhânthốtlời:“Ô,chanàoconnấy,hổphụsinhhổtử!Chẳnglầmchútnào,ôiquýtửtuyệtvờicủabậcsiêuquần”,mởđầubàiaicakhágợicảm,ngườiyêucủaGlauconngợicachiếncôngxuấtsắcquýhữuthểhiệntrongtrậnMegara:

QuýtửAriston,cặpđôituyệtvời,

Dòngdõichâubáucủangườibạtchúnglừngdanh.

Tínhtừ“tuyệtvời”miêutảtrọnvẹnthựctrạng.Bảnnhânnghĩđúnghếtsức,quýhữuơi!Nếuquýhữukhôngbị thuyếtphụcbấtcôngbấtchính tốtđẹphơncôngbìnhchínhtrực,màvẫntiếptụctrìnhbàyvấnđềnhưđãlàm,chắchẳn tâm trí có cái gì quả thực siêu phàm thúc đẩy.Qua lời phôdiễn, bảnnhânnghĩquýhữudườngnhưkhôngthựcsựbịthuyếtphục.[b]Nóivậylàbảnnhân theodõi tính tìnhquýhữumấy lần.Nếuchỉ căncứvào lờiquýhữu,bảnnhânsẽkhôngtinquýhữuchútnào.Nhưngcàngđặttintưởngvào

quýhữu,bảnnhâncàngkhôngbiếtlàmthếnào.Bảnnhânkhôngbiếtcóthểgiúpđỡquýhữurasaođểgiảiquyếtvấnđề,vìcảmthấychớivớikhiquýhữu bác bỏ câu bản nhân trả lời Thrasymachus, qua đó bản nhân tưởngtượngbảnnhânđãchứngminhcôngbìnhchínhtrựctốtđẹphơnbấtcôngbấtchính.Mặtkhác,bảnnhâncũngkhôngbiếtlàmthếnàotừchốigiúpđỡ,vìsợmangtiếngbấtnhẫn,[c]ởđâythấycôngbìnhchínhtrựcbịphỉbáng,chàđạpngaytrướcmặt,trongkhicơthểcònhơiđểthở,miệngvẫnphátratiếngnóimàhếthồn,lảngtránh,khôngnhàotớicứugiúp.Bởithếbảnnhânphảihếtsứccứugiúpcôngbìnhchínhtrựcbằngbấtkểgiánào.’

Glauconvàmấythânhữunănnỉbảnnhânxấn tớicứugiúp, tiếp tục tranhluậnchứđừngbỏdở,songcốgắngtìmchoracôngbìnhchínhtrực,bấtcôngbấtchínhlàthếnào,vàcáilợithựcsựcủahaithứrasao.Bởithếbảnnhânbắtđầulêntiếng,hoàntoànthànhthực:‘Ngôbốiđangdấnthântìmhiểuđềtàihócbúahếtsức,khôngphảichuyệntầmthường.[d]Bảnnhânnghĩđềtàicầnquansátthấuđáo.Ngôbốilạivụngvềchẳngkhéoléo,vìthếbảnnhânnghĩngôbốinêntiếnhànhthếnày.Hãygiảdụngôbốicậnthịdosắpxếpđứngxađọchàngchữnhỏ;mộtngườitronghàngkhámpháthấyởchỗkháccũnghàngchữđó,cỡlớnhơn,trênbảngtohơn.Thửhỏinhưvậykhôngphảimaymắnbấtngờhaysao?Ngôbốinênđọchàngchữlớn,rồisosánhvớihàngchữnhỏxemhaihàngcógiốngnhaukhông?’

‘Đươngnhiên,’Adeimantusđáp,‘nhưnglàmvậycódínhlíugìtớiviệcngôbốitìmhiểucôngbìnhchínhtrựclàthếnàokhônghởtiênsinh?’[e]

‘Bảnnhânsẽnóiquýhữuhay.Thếngôbốiđãchẳngnóicôngbìnhchínhtrựccóthểlàđặctínhcủacánhânhaythànhquốchaysao?’

‘Đúngrồi.’

‘Thànhquốclớnhơncánhânchứgì?’

‘Vâng,lớnhơn.’

‘Bởithếngôbốicóthểtìmhiểucôngbìnhchínhtrựctrênquymôlớnhơntrong thực thể rộnghơn, nhưvậynhậnđịnhdễhơn.Vì vậy, nếuquýhữukhôngphảnđối,bảnnhânđềnghị[369a]ngôbốibắtđầutìmhiểucôngbìnhchính trực trong thànhquốc, rồi tiến tớicánhânđểxemcó thể tìm racấutạocủathựcthểnhỏhơncáitươngđồngvớicáingôbốiđãtìmthấyởthựcthểlớnhơnkhông.’

‘Gợiýcóvẻkhảquan,’Adeimantusđáp.

‘Ờ,’bảnnhântiếplời,‘nếuđểýquansátthànhquốcxuấthiệnnhưthựcthểtrênbìnhdiệnlýthuyết,ngôbốicũngcóthểnhậnracôngbìnhchínhtrựcvàbấtcôngbấtchínhphátxuấttừđórasao.’

‘Cóthể.’

‘Làmvậykhitiếntrìnhhoàntất,ngôbốihyvọngsẽtìmradễhơncáingôbốiđangtìm.’

‘Dễhơnnhiều.’[b]

‘Vậyquýhữucónghĩngôbốinênthựchiệnđầyđủkhông?Vìkhẳngđịnhvớiquýhữuviệclàmkhôngdễ,phảisuynghĩkỹlưỡng.’

‘Ngôbốinghĩrồi,’Adeimantusđáp,‘thựchiệnđi.’

‘Ờ,xãhộixuấthiện,’bảnnhântiếplời,‘theochỗbảnnhânbiết,vìcánhânkhông thể sốngbiệt lập, cần nhiều nhu cầu cá nhânkhông thể tự cung tựứng.Theoquýhữucócộngđồng,xãhộihaythànhquốcnàoxuấthiệntrênnguyêntắckháckhông?’

‘Thưa,không.’

‘Khicóđủngười[c]đểthỏamãnnhucầuđadạng,khácbiệt,khiđãquytụkháđôngngườicùngthamgia,cùnggiúpđỡđểcùngsốngmộtnơi,ngôbốigọiviệcđịnhcưnhưthếlàcộngđồng,xãhộihaythànhquốcphảikhông?’

‘Phải.’

‘Trongcộngđồngdânchúngtraođổihànghóahỗtương,vìnghĩbênnhậnbêntraođềucólợi,đúngkhông?’

‘Đúngthế.’

‘Nếuvậy,’bảnnhânbồi thêm, ‘ngôbốihãy tưởng tượngbứchọamiêu tảnguồngốccộngđồng.Xemracộngđồngdườngnhưphátxuất từnhucầucủangôbối.’

‘Vâng.’

‘Nhucầu[d]thứnhấtvàthiếtyếuhơnhếtrõrànglàcungcấpthựcphẩmđểnuôisốngngôbối.’

‘Rõràng.’

‘Nhucầuthứhailàchỗở,nhucầuthứbalàđủthứquầnáo.’

‘Đúngthế.’

‘Ờ,nếuvậy,cộngđồnglàmthếnàocungứngđầyđủnhucầunhưthế?Cộngđồngsẽcầnngườilàmruộng,ngườilàmnhà,ngườidệtvải,bảnnhânnghĩcảngười làmgiày,vàmộthayhaingườinữađểchucấpnhucầu thân thểngôbốiđòihỏi.’

‘Đươngnhiên.’

‘Nhưvậycộngđồngởmứcnhucầunhỏnhấtsẽgồmbốnhoặcnămngười.’

‘Hiểnnhiên.’[e]

‘Nhưvậymỗingườitrongsốvừakểsẽgópphầnsảnxuấtdocônglaokhónhọc củamình chomọi người cùng sử dụng?Chẳng hạn, làm ruộngmộtngườisẽcungcấpthựcphẩmchobốnngười?Hayngườiđósửdụngbốnlầnthờigianvàbốnlầncôngsứcsảnxuấtthựcphẩmcungứngchonhucầucủabốnngười?Hoặc thayvì thế,khôngquan tâm tớibốnngười,ngườiđó sửdụngmộtphầntưthờigiansảnxuấtmộtphầntưsốlượngthựcphẩm,[370a]baphần tư thờigiancòn lại,mộtphần tư làmnhàchomình,mộtphần tưmayquầnáo,mộtphần tư làmgiày?Nóikhácđi, tránhkhôngmuốnchiaphầnvớibốnngười,ngườiđódồncôngsứcvàosảnxuấtđểcungứngchỉriêngnhucầucủamìnhthôi?’

Nghe thấy thếAdeimantus liềnđáp: ‘Ô,Socrates,xem radườngnhưcáchđầucólẽđơngiảnhơn.’

‘Trờiđấtơi,rõrànglàvậy,’bảnnhântiếplời,‘vìlúcquýhữuvừanói,bảnnhânđãnghĩthứnhấtngôbốisinhratheolẽtựnhiênđềukhácnhau,khôngaigiốngai.[b]Ngôbối sởđắcnăngkhiếu tựnhiênkhácnhau,năngkhiếugiúpngôbốithíchhợpvớiviệckhácnhau,ngườigiỏinghềnày,ngườikhánghềkia.Quýhữucónghĩvậykhônghở?’

‘Thưa,có.’

‘Dovậyngôbốinênứngdụngmộttaynghềhaytìmcáchthựchànhnhiềutaynghề?’

‘Mỗingườimộtnghề.’

‘Cònđiểmnữacầnnói.Bấtkểviệcgìnếukhôngthựchiệnđúnglúclàtaihạivôcùng.’

‘Đươngnhiên.’

‘Ngườilàmphảithànhthạokhibắttayvàoviệc;ngườilàmphảinhanhnhảu,khôngthểdềnhdàng,vìviệckhôngchờkhôngđợi.’[c]

‘Bắtbuộc.’

‘Lượnggia tăng,phẩmtinh tiến,phươngthứcsảnxuấthiệuquảkhingườilàmchămchúđúngcáchvàoviệcthíchhợptựnhiên,vàolúckhẩnthiết,bỏquakhôngbậntâmtớiviệckhác.’

‘Nhấtđịnh.’

‘Nhưvậyngôbốisẽcầnhơnbốnngười,Adeimantusạ,đểđápứngnhucầuvừakể.Vìngườilàmruộngsẽkhôngtựtaylàmcày,làmcuốc,haybấtkểnôngcụnàonếucầnhoànhảo.Sựthểđúngvớingườilàmnhàvàvôsốdụngcụngườiđócần,[d]vàcũngđúngvớingườidệtvải,ngườilàmgiày.Đúngkhông?’

‘Đúngchứsao!’

‘Bởithếthợrèn,thợmộc,nhiềunghệnhântươngtựphảithamgialàmviệc,nhânsốcộngđồngnhỏbécủangôbốigiatăng.’

‘Dĩnhiên.’

‘Dùvậysố lượngvẫn sẽkhôngquá lớnnếungôbối thêmngườichănbò,ngườichăncừu,ngườinuôigiasúcđủloạikhácnhau,đểcungứngbòchochiếccày,súcvậtkéoxechongườilàmnhà,[e]ngườilàmruộng,cũngnhưdachongườilàmgiày,lenchongườidệtvải.’

‘Không,songsốlượngsẽkhôngcònnhỏbénhưthếnữa.’

‘Mặtkhác,xemrahầunhưkhôngthểxâydựngthànhquốctạinơikhôngcầnnhậpcảng.’

‘Đúngrồi,hoàntoànbấtkhả.’

‘Dovậy, ngôbối sẽ cần thêmngườiđể tìmkiếm, thu thậpnhữnggì cộngđồngcầntừngoạiquốc.’

‘Vâng.’

‘Nhưngnếurađitaykhông,khôngmanghànghóathànhquốckháccầntraođổi, [371a] khi trở về người của ngô bối cũng sẽ trở về tay không, phảikhông?’

‘Chắcvậy.’

‘Bởi thế trong thànhquốcngôbốiphải sảnxuấtkhôngnhữngđủnhucầungôbốicầndùng,màcũngphảisảnxuấtđủloạivàsốlượnghànghóangoạiquốccầndùng.’

‘Đươngnhiên.’

‘Thếcónghĩalàthànhquốcsẽgiatăngsốlượngngườilàmruộngvàngườilàmthủcông.’

‘Vâng,thếnàocũnggiatăng.’

‘Vànhưvậydĩnhiên sẽgồmcảngười loviệcxuất cảng,nhậpcảnghànghóa,nghĩalàthươngnhân,phảikhông?’

‘Thưa,phải.’

‘Vậyngôbốicũngcầnhọ.Đồngýchứ?’

‘Tránhsaokhỏi.’

‘Nếuthươngmại thựchiệnbằngđườngbiển,ngôbốisẽcầnnhiềuchuyêngiavềthươngthuyềnvàhànghải.’[b]

‘Dĩnhiên,nhiềulắm.’

‘Vậytrongcộngđồnghiệnhữungườidânlàmthếnàotraođổisảnphẩmdocônglaolàmra?Vìbảnnhânmuốnnóitraođổihỗtươnglànguyêndotạonêncộngđồng.’

‘Hiểnnhiênhọsẽmuavàbán.’

‘Nhưvậysẽđòihỏithịtrườngvàthiếtlậptiềntệlàmphươngtiệntraođổi.’

‘Chắcvậy.’

‘Nếu[c]người làmruộnghaybấtkỳngườisảnxuấtnàođemhàngrachợvàolúckhôngaimuốntraođổi,ngườiđósẽngồilìởđó,vôcôngrồinghề,bỏbêviệccủamìnhhả?’

‘Chắchẳnkhông.Nhậnthứctìnhtrạng,vồngaycơhội,cóthànhphầnsẵnsàng lo dịch vụ ở đó. Trong cộng đồng tổ chức chu đáo thành phần nàythườnggồmngườiyếuđuốivềmặtthểxác,dovậykhôngthíchhợpvớiviệckhác.Dịchvụgắnliền,buộcchặthọvàongôichợ,[d]nơihọtrảtiềnmuahàngcủangườimuốnbánvànhậntiềnbánhàngchongườimuốnmua.’

‘Nhưthếsẽ làmnảysinh thànhphầnbán lẻ trongcộngđồng.Ngôbốigọingườiphụcvụnhucầucôngcộngquaviệcmuabánởchợnộiđịa là tiểuthương, tương phản với người lo chuyện buôn bán ở chợ ngoại quốc làthươngnhân.’

‘Đồngý.’

‘Cònthànhphầnnữa[e]ngôbốicầndịchvụcủahọ,ngườikhôngthểđónggóp bằng sứcmạnh trí tuệ, song có thể cung ứng bằng sứcmạnh thể xácthíchhợpvớiviệc làmtaychân.Đemsức lựcrachợbán,đổi lại lấyđồnglương,kếtquảlàhọthườngđượcgọilàlàmthuê,làmmướn.’

‘Đúngthế.’

‘Vớingườilàmthuê,làmmướnthêmvàodânsốcộngđồngxemratạmđủ.’

‘Vâng.’

‘Adeimantusơi,nhưvậyliệubâygiờcóthểnóicộngđồngcủangôbốiđãpháttriểnđầyđủđượcchưa?’

‘Cólẽđượcrồi.’

‘Vậycôngbìnhchínhtrựcvàbấtcôngbấtchínhởchỗnào?Haiyếutốngôbốiđãxemxétxuấthiệnởthànhphầnnàotrongcộngđồng?’

‘Tiệnphukhôngbiết,thưatiênsinh,[372a]trừphihaiyếutốliênquantớicungcáchnhữngngườinàycưxửvớinhau.’

‘Ýnghĩxemrachílý,ngôbốiphảiquansátxemsaovàtìmhiểukhôngchánmớiđược.Trướctiênngôbốixemdâncộngđồngsẽsốngrasaokhiđượccungứngnhưthế.Dĩnhiênhọsẽsảnxuấtlúamì,rượuvang,quầnáo,giàydépvàsẽlàmnhàở.Mùahèhọsẽcuốcbộrađồnglàmviệc,khôngđigiày,mùađônghọcóđủgiàydépvàquầnáo.Vềthựcphẩm,[b]họsẽxaybộttừlúamì, lúamạch; họ sẽ nướng loại trên và nhào loại dưới; họ sẽ để bánhnướng,bánhmìthơmngontrênthânsậyvàlásạch;sauđóngảlưngthoảimái trên thảm trải lá sim, lánhănghọ sẽvừauống rượuvừa ăn cùngbầycon.Đầuđộivòngnguyệtquếhọsẽngânngacahát,cầunguyệnthầnlinh.Họsẽvuihưởnggiaohợp,khôngsinhconđẻcáinếuphươngtiệnkhôngchophép,[c]songphảithậntrọngtránhnghèokhổvàchiếntranh.’

‘Theotiệnnhânrõrànglàmónđạmbạcđểănmừng,’Glauconvừangắtlờivừalêntiếng,‘khôngcầnnấunướnghoặcthêmthắtgiavị.’

‘Quýhữunói chẳng sai tí nào.Nhưngbảnnhânquênkểhọ sẽ cóvài thứsangtrọngnữa.Muối,phô-mai,dầuô-liu,củtươi,rautươi,hànhluộc,hànhsống,đủloạiởngoàiđồngdùngđểlàmmónkhácnhau.Đấylàchưakểđồtrángmiệng: vả, đậu, dâu, dẻ rang thơm phức trong khi nhấm nháp rượuvang[d].Họsẽsốngthanhbình,khỏemạnh,vàcólẽmãnphầnkhituổiđãcao,đểlạilốisốngtươngtựchoconcháu.’

‘Trờiđấtơi,nếuthànhlậpcộngđồngheo,ngoàithứvừakể,tiênsinhchoăngìnữa!’Glauconnhậnđịnh.

‘Phầnmình,quýhữusẽlàmthếnào?’Bảnnhânhỏi.

‘Chohưởngtiệnnghibình thường.Ngả lưngthoảimái trênsô-pha, rabàndùngbữa,thứcănnhưngôbốidùngbâygiờ.’

‘Chí phải, [e] hân hạnh ghi nhận hảo ý. Ngô bối tìm hiểu không nhữngnguồngốcmàcảxãhộikhixãhộiđóhưởngthụvănminhxahoa.Ýkiếnxemrakhôngphảiviểnvông,vìtrongquátrìnhràxétngôbốicóthểkhámphá sự thể côngbình chính trực và bất côngbất chính bắt rễ, nảy sinh tựnhiênrasaotrongcộngđồngnhưthế.Bởimặcdùxãhộingôbốivừamôtảđốivớibảnnhâncóvẻchânthực,nhưngườikhỏemạnh,songnếuquýhữumuốn,chẳngaingăncản,ngôbốicũngcóthểtìmhiểuxãhộibệnhhoạn.Xãhộinhưthếsẽkhôngthỏamãnvớimứcsốngngôbốimiêutả.Xãhộiđósẽcần[373a]bànghế,sô-pha,bànăn,tủkệ,kểcảmóncaolươngmĩvị,nướchoa,tinhdầu,gáiđiếmthượnglưu,mứtngọtbánhkẹo,tấtcảgồmđủloại,đủthứ.Ngôbốikhôngcòngiammìnhtrongnhucầuđạmbạcmiêutảtrước

đây,nhàở,quầnáo,giàydép,màphảitrangbịsảnphẩmmỹthuậttranhvẽ,đồthêu,đồngthờidunhậpvậtdụngnhưvàng,ngàvoi.Đồngýkhông?’

‘Đồngý.’[b]

‘Ngôbốisẽlạimởrộngbờcõi.Thànhquốclànhmạnhcủangôbốichưalớnlắm;kíchthướcphảivungrađểchứahằnghàsasốnghềnghiệpkhôngliênhệtớinhucầucầnthiếtđốivớicuộcsống.Ngôbốisẽcóthợsăn,ngườimôphỏng;ngôbốisẽcónghệsĩ,điêukhắcquantâmtớihìnhthù,họasĩbịnrịnvớimàusắc,nhạcsĩưutưvớiâmthanh;ngôbốisẽcóthisĩcùngngườiphụhọa,ngâmthơ,khiêuvũ,diễnkịch,hướngdẫncađoàn,đạodiễnhoạtcảnh;ngôbốisẽcóngườisảnxuấtdụngcụmỹphẩmđủloại,đặcbiệtdụngcụliênhệ tớiyphục,phấnson,hóa trangphụnữ.Hơn thế,ngôbối [c]cầnnhiềungườiphụcvụ–giasưdạytrẻ,vúemnuôitrẻ,vúemtrôngtrẻ,ngườibánmỹphẩm,ngườisửasắcđẹp,ngườihớttóc,ngườibánthịt,ngườiđầubếp.Vàngôbốisẽcầncảngườichănheonữa.Trướckiatrongthànhquốckhôngcóngườinào,vìngôbốikhôngcần,nhưngbâygiờcầnheo,bò, số lượngđángkể,nếungôbốiănthịthàngngày.Đồngýchứ?’

‘Khôngthểphảnđốichỗnào.’

‘Vớilốisốngxahoangôbốicũngsẽcầnysĩ,[d]sốlượngnhiềuhơntrướckia.’

‘Chắcchắnrồi.’

‘Đấtđaitrướckiađủcungcấpchongôbốibâygiờtrởnênquánhỏhẹp.Phảithếkhông?’

‘Rõnhưbanngàychẳngthểphủnhận.’

‘Vìthế,nếumuốncóđủđồngcỏđểchănnuôi,đủruộngđấtđểcấycàyngôbốisẽphảicắtđấtđaicủalánggiềng.Nếukhôngchịugiammìnhtrongnhucầucầnthiếtnữa,nếumuốnlaođầuđuổitheovậtchấtnhằmthuđạttiềncủavôhạnđịnh,họcũngsẽxénđấtđaicủangôbối.’

‘Hậuquảkhôngthểtránhđược,tiênsinhơi!’[e]

‘Sựthểsẽdẫntớichiếntranh,đúngkhông,Glaucon?’

‘Tấtnhiên.’

‘Hiệnthờingôbốikhôngbậntâmtớihậuquảcủachiếntranh,tốthoặcxấu.Songlúcnàyngôbốiđãthấynguồngốccủachiếntranhchẳngkhácnguồngốccủađasốtaihọa,cánhânhoặcxãhội.’

‘Thưa,đồngý.’

‘Nhưvậy,quýhữuơi,ngôbốisẽcầnthànhquốclớnhơn,[374a]quânđộikhôngcònnhỏmàsẽđông.Họsẽđirachiếnđấuđểbảovệtàisảnvànhândânchốnglạikẻxâmlấnngôbốivừamiêutả.’

‘Thếnhândânkhôngthểchiếnđấutựvệđượcư?’

‘Không,nếunguyêntắcquýhữuvàmọingườichấpnhậnkhisánglậpthànhquốccòngiátrị.Chắcquýhữunhớngôbốiđồngýmộtngườikhôngthểlàmnhiềuviệchoặcnhiềunghềmàthànhcông.’

‘Vâng,đúngthế.’[b]

‘Ờ,tòngquânđánhgiặclànghềphảikhông?’

‘Chắcvậy.’

‘Nghềđóđòihỏiítthậntrọnghơnnghềlàmgiàychứgì?’

‘Khônghẳn.’

‘Ừ,ngôbốicấmngười làmgiàycùng lúcđộng tới làmruộng,dệtvải, cấtnhàvàdặnphải hoàn toànbámchặt nghềđã chọn, có thế làmgiàyphẩmchấtmới tốt đẹp. Với nghề khác, sự thể cũng vậy, ngô bối chỉ địnhmỗingườimộtnghềthíchhợpvớinăngkhiếutựnhiên,ngườiđósẽhànhnghềđósuốtđời,[c]khôngmótớinghềkhác,khôngbỏlỡcơhộirènluyệntaynghề,nhưvậysẽthànhthạo.Việcchiếntranhlàviệctốiquantrọngnênphảitrôngnomchuđáo.Đánhgiặckhôngphảiviệcdễ,aicũngcóthểlàmtrongkhivẫnlàmruộng,làmgiàyhoặcnghềkhác.Chẳngcầnnóiquýhữucũngbiếtkhôngthểtrởthànhngườichơicờtàigiỏinếukhôngrènluyệncẩnthậntừlúcnhỏtuổi,[d]màchỉchơikhirảnhrỗi.Vừacầmchiếckhiên,vừanắmbinhcụliệungườithanhniêncóthểtrởthànhbinhsĩthànhthạongoàichiếntrườnghaybinhsĩchuyênnghiệptrangbịnặngkhông?Chỉnhấcdụngcụởbấtkỳnghềnàokhôngbiếnngườiđóthànhnghệnhânhoặckỳthủ.Dụngcụchỉíchdụngvớingườibiếtsửdụngvàcóđủkinhnghiệmsửdụngdụngcụthôi.’

‘Chílý,nếulàmđượcnhưvậy,dụngcụquảthựcđángquý.’

‘Bởithế,vìlàviệcquantrọnghơnhết,việcphòngthủđòihỏikhôngnhữngrảnhrỗihoàntoànkhôngdínhlíutớiviệckhác[e]màcảkhảnăngchuyênmônvàtậpluyệnkhácao.’

‘Tiệnnhânnghĩchắcvậy.’

‘Việcđócũngcầnnăngkhiếutựnhiênphảikhông?’

‘Dĩnhiên.’

‘Dovậy,đểlàmviệcnày,nếucóthể,ngôbốiphảikénchọnthanhniênvớinăngkhiếutựnhiênđểbảovệthànhquốc.’

‘Nhấtđịnh.’

‘Theonguý,trờiơi,việcxemrakhôngdễchútnào.Dùvậyngôbốikhôngnênlùibước,màphảixấntớiđemhếtkhảnăngthựchiện.’

‘Bắtbuộc.’[375a]

‘Quýhữucónghĩbảnchấtconchóthuộcloạigiốngtốtkhácbảnchấtthanhniênconnhàdòngdõinếunóitớikhảnăngcanhgáckhông?’

‘Tiênsinhnóithếnghĩalàthếnào?’

‘Bảnnhânmuốnnóihaithứđươngnhiênphảinhanhmắtđểnhìn,mauchânđểchạyđuổitheobấtkểcáigìvừathấyvàkhỏemạnhđểchiếnđấunếucầnkhitrựcdiện.’

‘Thưa,haithứcầnđặctínhvừakể.’

‘Canđảmnữa,nếuhaithứmuốnchiếnđấudẻodai,giỏigiang.’

‘Vâng,dĩnhiên.’

‘Ngựa,chóhaysinhvậtkhácđềuchẳngthểcanđảmnếukhôngcótinhthần.Quý hữu không thấy tinh thần kiên cường là yếu tố áp đảo phi thường,khốngchếkhủngkhiếp,ngườicótinhthầnhoàntoànkhôngkhiếpsợ,cựckỳbấtkhuấtkhimặtđốimặtvớiđủthứgiannguyhaysao?’[b]

‘Thưa,có.’

‘Dovậyngôbốibiếtphẩmchấtthểxáccủavệquốcphảithếnào.’

‘Vâng.’

‘Vàphẩmchấttâmlinhvệquốccũngphảidũngcảm.’

‘Vâng.’

‘Nhưngnếucóphẩmchấtnhư thế,Glauconơi, họcógâygổvớinhauvàmọingườitrongcộngđồngkhônghở?’

‘Cha!Xemrarấtcóthểvàkhóngănngừa.’

‘Dùsao[c]họcũngphảicưxửhòanhãvớiđồngbào,hungdữvớikẻthù;nếukhônghọsẽhủyhoạilẫnnhauvàchẳngcầnchờđợikẻthùsẽratayhủyhoạihọ.’

‘Đúngthế.’

‘Vậyngôbốiphảilàmthếnào?Tìmởđâutâmtínhvừadịudàngvừacứngrắntrongkhicứngrắnvàdịudànglàđốilậptựnhiên?’

‘Vâng,xemracóvẻloạitrừlẫnnhau.’

‘Nếutướcbỏhaiphẩmchất,[d]họsẽkhônglàvệquốcvẹntoàn;ngôbốidườngnhưđòihỏicáibấtkhả.Nếuvậyvệquốctoànvẹnlàđiềubấtkhả.’

‘Tiệnnhânsợthếthực.’

Đếnđâycảmthấylúngtúngkhótìmralốithoátbènnghĩlạingôbốivừanóigìbảnnhânlalớn:‘Quýhữu,ngôbốidấnthânvàongõcụt,rõrànglàvậy,thậtđángkiếp,vìchưa thúcđẩy loại suy tớimức,khôngnhìn rahìnhảnhtrướcmặt.’

‘Tiênsinhnóigìvậy?’

‘Bảnnhânmuốnnóingôbốilơlàbỏquasựkiệncóbảnchấtphốihợpphẩmchấtbẩmsinhđốinghịchnhưthế,bảnchấtđótồntạithựcsự.’

‘Tiênsinhthấyởđâu?’

‘Ởđủloạisúcvậtkhácnhau,songđặcbiệtởchógiữnhàngôbốivínhưvệquốc.Bởiquýhữuthừabiếtđặcđiểmtựnhiên[e]củachógiốngtốtlàcưxửhếtsứchòanhãvớingườinóquen,nóbiết,songrấtưhungdữvớingườinókhôngquen,khôngbiết.’

‘Đúng,tiệnnhânquảcóthấy.’

‘Loạitínhtìnhngôbốitìmởvệquốcnhưvậyhoàntoànkhảdĩ,khôngphảibấtkhảchútnào.’

‘Cóvẻthếthật.’

‘Quý hữu có đồng ý vệ quốc xứng đáng là vệ quốc, ngoài tinh thần kiêncường,trongbảnchấtcầncókhuynhhướngtriếtgiakhông?’

‘Tiệnnhânkhônghiểutiênsinhnóithếlàthếnào.’[376a]

‘Quýhữusẽthấyởconchó,vàphẩmchấtđórấtưcụthể.’

‘Phẩmchấtthếnào?’

‘Nóbựcbội,cáugiậnkhithấyngườilạ,mặcdùngườiđókhônglàmgìhãmhại,nhưngnóđonđả,chàođónngườinóbiết,mặcdùngườiấychưabaogiờtỏrathânthiện,âuyếmnó.Quýhữucóbaogiờnghĩphẩmchấtnàyđặcbiệtkhông?’

‘Thưa, tiệnnhânchẳng thểnói trướcđâycóbaogiờđểýchuyệnđó.Dẫuvậyhiểnnhiênđólàđiềuchóthườnglàm.’

‘Thếquýhữukhôngnghĩđặcđiểmđóchứng tỏcósựphânbiệtđốixử tựnhiênvàbảnchấttriếtlýthựcsựhaysao?’

‘Nhưthếnào?’

‘Ở chỗ chó phân biệt hình ảnh bạn với thù [b] bằng cách biết người này,khôngbiếtngườikia.Sinhvậtcóthểphânbiệtngườiquenvớingườikhôngquentrêncơsởhiểubiếthoặckhônghiểubiếtchắcchắnlàsinhvậtbẩmsinhvớiyêuchuộnghiểubiếtthựcsự.’

‘Chắcvậy.’

‘Nhưngkhuynhhướngtriếtlýcógiốngyêuchuộnghọchỏivàyêuchuộng

hiểubiếtkhông?’

‘Giốnghệt.’

‘Dovậyvớiconngườingôbốicũngcóthểkhẳngđịnhthẳngthừngngườihòanhãvớibạnbè,bàconquen thuộcbẩmsinhhẳn làngườiyêuchuộnghọchỏi,yêuchuộnghiểubiếtvàcókhuynhhướngtriếtlý.’[c]

‘Cóthểlắm.’

‘Bởithếngườitrởthànhvệquốcmựcthước,vẹntoàntrongcộngđồngngôbốisẽcóđặcđiểmsauđây:khuynhhướngtriếtlý,tinhthầnkiêncường,tácphongnhanhnhẹn,cơthểcườngtráng.’

‘Tiệnnhânđồngýhoàntoàn.’

‘Nétcơbảntrongtínhtìnhvệquốclàvậy.Nhưnghọđượcnuôidưỡng,giáodục thựcsựrasao?Nếungôbốiđịnh trả lờicâuhỏi,bảnnhânkhôngbiếtcâu trả lờicógiúpngôbốigìkhông trongviệcđi sâu tìmhiểunguồngốccôngbìnhchính trựcvàbấtcôngbấtchính trongxãhội?[d]Ngôbốiphảicẩnthậnkhôngloạitrừnhữnggìliênquantớivấnđề,songkhôngvòngvokéodàicuộctranhluận.’

NghethấythếAdeimantus,emGlaucon, liềnđáp:‘Tiệnphukỳvọngcuộctranhluậnsẽgiúpngôbốitìmhiểuvấnđềtrótlọt,trơntru.’

‘Nếu vậy, Adeimantus quýmến, ngô bối không nên tránh némà thế nàocũngphảitheođuổiđếncùngdùtranhluậnsẽkéodài.’

‘Không,thưa,nhấtđịnh.’

‘Vậyhãypháctảlýthuyếtgiáodụcvệquốcnhưthểngôbốixâydựngcâuchuyệnvàkhôngquantâmtớithờigian.’

‘Ýkiếnhay,bắttayvàoviệcđi,khôngchầnchừ.’[e]

‘Ngôbốisẽdànhchohọloạigiáodụcnào?Tìmloạigiáodụctốtđẹphơnloạikhaitriểnkhálâucókhólắmkhông?Dĩnhiên,loạigiáodụcphầnhuấnluyệnthểdụcdànhchothânthểvàphầnđàoluyệnvănhóadànhchotrítuệvàtâmhồn.’

‘Đúngvậy.’

‘Ngôbốisẽbắtđầugiáodụctrítuệvàtâmhồn,chươngtrìnhvănhóatrướcchươngtrìnhthểdụcphảikhông?’

‘Vâng.’

‘Vềloạigiáodụcnàyngôbốicónênthêmvănchươngkhônghở?’

‘Nên.’

‘Cóhailoạivănchương:vănchuơnghiệnthựcvàvănchươnghưcấu.

‘Đúngthế.’

‘Chương trình giáo dục của ngô bối phải gồm cả hai, bắt đầu với loại hưcấu.’[377a]

‘Tiệnphukhôngrõtiênsinhđịnhnóigì.’

‘Quýhữukhôngbiếtdạytrẻconđầutiênngôbốibắtđầukểchuyệnư,thôngthườngchuyệnhưcấu,mặcdùtrongđócóphầnsựthật?Vàkểchuyệnchothiếunhitrước,huấnluyệnthểdụcsau.’

‘Thưa,đúngvậy.’

‘Đólàđiềubảnnhânmuốnnói,ngôbốiphảibắtđầugiáodụctâmtrítrước,huấnluyệnthểxácsau.’

‘Ýkiếnchílý.’

‘Quýhữuthừabiếtbướcđầutiếntrìnhluônluôncanhệ,đặcbiệtkhiđộngchạmtớithiếunhi,trẻdại,thơngây.Đólàthờigian[b]cácemdễdànguốnnắn,vàđócũnglàthờigiandễgâyấntượngngôbốichọnsẽđểlạidấuvếtkhótànphai.’

‘Chắchẳnvậy.’

‘Bởithếngôbốicónênlơlàđểcácemnghechuyệnbấtkỳaikể,cấutạokháiniệmtrongtâmtrí,phầnlớntráingượcvớikháiniệmngôbốinghĩkhilớncácemmớicókhông?’

‘Đươngnhiênchẳngnên.’

‘Vậytrướchếtkiểmsoátngườiviếtchuyện,nếuhọlàmchuyệnhayngôbốichấpnhận.[c]Nếungượclạingôbốibácbỏ.Tiếptheokhuyếnkhíchmẹđẻ,vúemkểchuyệnchọnlọcchocácem,dùngchuyệnđóuốnnắntrítuệ,hunđúctâmhồnquantrọnghơnnhàonặnthểxácgấpbội.Tuynhiên,phầnlớnchuyệnđangthịnhhành,ănkháchngôbốinêncựtuyệt.’

‘Tiênsinhnghĩloạinàovậy?’

‘Ngôbốicóthểđancửvàihuyềnthoạiđiểnhình,quansátloạinổidanhắtbiếtloạitầmthường.Bởitấtcả,dùnổitiếnghaykhông,dàihayngắn,đềuhunđúctrongcùnglò[d]vàcótácdụngtươngtự.Quýhữuđồngýkhông?’

‘Dạcó,songtiệnphuvẫnkhôngrõloạinàotiênsinhámchỉlànổitiếng.’

‘ChuyệnHomer,Hesiodvàthisĩđồngbọn.Bởitrongquákhứthisĩlàđámluônluônbịachuyệnhưcấuđemkểchongườitanghe,vàhiệntạivẫntiếptục.’

‘Tiênsinhmuốnnóiloạinàovàkhuyếtđiểmrasaomàchốngđối?’

‘Khuyếtđiểmtệhạihơnhết,chốngđốitrướctiênvàquyếtliệt,đặcbiệtnếuchuyệnhưcấukểkhônghay.’

‘Thưa,thếnghĩalàthếnào?’

‘Dùng lời trình bày sai lầm, phác tả hình ảnhméomó [e] bản chất thầnlinhvàanhhùng,nhưhọasĩvẽchândungmàchândungchẳnggiốngđốitượngchútnào.’

‘Sailầmnhưvậyđángkiểmduyệtlàphải.Nhưnglàmsaohọlạilàmvậy?Họnóicáigì?Xintiênsinhchothêmchitiết.’

‘Sẵnsàngvìđềtàiquantrọngvôcùng,đầutiênvàtrướchếtlànóidốikhủngkhiếp về điều khủng khiếp là nói dối không giỏi: về Ouranos cùng việcHesiodkểthầnlinhlàm,việcCronosrataytrừngtrịOuranos,[378a]chuyệnCronoslàmgì,chuyệnCronosbịconhànhhạrasao,dùcóthực,bảnnhânnghĩkhôngnênngẫunhiênnhắclạichođámtrẻnondại,thơngâynghe;tốthơnhết là imlặngkhôngnóigì.Trái lại,nếucầnphảikểnênkểchosố ítchọnlọc,kểkínđáo,thềgiữbímật,giớihạntốiđa,càngítngườinghecàngtốt,saukhilàmlễhiếnsinhkhôngphảiconheomàtếsinhtolớn,khókiếm.’

‘Loạiđórõrànglàchuyệnnguyhiểm.’

‘Phải kiểm duyệt, không nên kể trong thành quốc, [b]Adeimantus ơi.Vàcũngkhôngnênkểchođámtrẻnghechuyệnmiêutảnếunhúngtayvàotộiácghêtởm,nếucốtìnhtrừngtrịbốđẻtànnhẫn,đámtrẻkhônglàmgìsaitrái,màchỉlàmchuyệnthầnlinhđầutiên,vĩđạihơnhếtđãlàmtrướckia.’

‘Không,trờiđấtơi,tiệnphuhoàntoànđồngý,’Adeimantustiếplời,‘chiasẻquanđiểmvớitiênsinh,chuyệnnhưthếđềukhôngthíchhợp,khôngnênkểlại.’

‘Ngôbốicũngkhôngnênchophépkểchuyệnchiếntranh,chuyệnâmmưu,chuyệnđổmáugiữathầnlinh[c];chuyệnđóhoàntoànkhôngthíchhợp,vìgiảtạo,khôngthực.Nếumuốnvệquốctươnglaitingâygổlàthóixấunhấtđời,ngôbốiđươngnhiênkhôngnênđểhọnghechuyệnthầnlinhgiaochiếnvớikhổnglồhaythêuhìnhchuyệnđótrênáochoàng,hoặckểchohọnghechuyệnthầnlinhvàanhhùngcãilộnvớithânhữuvàthânnhân.Không.Tráilại,nếuđịnhthuyếtphụchọcôngdânkhôngsinhsựvớinhaubaogiờ,vìlàmvậylàsaitrái,ônggiàbàlão,ngườiđứngtuổicảnamlẫnnữphảikểchoconcháunghechuyệnnhưthế[d]ngaytừđầu,ngôbốiphảithúcépthisĩkểchochúngnghechuyệntươngtựkhichúngkhônlớn.DẫuvậyngôbốichẳngnênchấpnhậntrongthànhquốcchuyệnkểHerabịcontraitróichặt,Hephaistosbịbốnắmcẳngquăngkhỏibầutrờivìbênhmẹlúcbàbịănđòntơibời,haybấtkểchuyệnnàocủaHomerkểthầnlinhgiaochiến,dùýđịnhcóvẻẩndụhaykhông.Lýdolàtrẻconkhôngthểphânbiệtcáicóvẻẩndụhaykhôngcóvẻẩndụ,kháiniệmcấuthànhởtuổiấythườngkhótẩyrửa,khóthayđổi.Có lẽ do vậy ngô bối nên coi tuổi ấy [e] là giai đoạn cực kỳ quan trọng,chuyệnđầutiênnghekểsẽnhằmcổvũ,khuyếnkhíchcácemvươnlênđạtmứchoànhảo,tuyệtvờivềnhâncách.’

‘Vídụđưaranghehợplý,nhưngnếumuốnbiếtchitiếtcóngườilạihỏingôbốiámchỉchuyệnnào,ngôbốisẽtrảlờirasao?’

‘Adeimantusquýmếnơi,quýhữuvàbảnnhânlúcnàykhôngtranhluậnvềviết chuyệnmà xây dựng thành quốc.[379a] Nguời xây dựng thành quốcphảibiếtđườngnéttổngquátthisĩsẽtheođóviếtchuyện.Nếuchuyệnthisĩviếtkhôngthíchhợpđườngnét,ngườixâydựngthànhquốcsẽbácbỏ.Bácbỏsongngườixâydựngkhôngnhấtthiếtphảiviếtchuyện.’

‘Vâng,đúngthế,nhưngvềđiểmnàyxinhỏithisĩphảitheođườngnétnàokhibàntớithầnlinh?’

‘Đơngiảnnhưthếnày.Phảiluônluôntrìnhbày,miêutảthầnlinhnhưthần

linhthựcsựlàvậy,dùthisĩviếttrườngca,thicahaybikịch.’

‘Vâng,bắtbuộc.’

‘Vàtrongthựctếthầnlinhtốtđẹp,[b]saokhôngmiêutảnhưthế?’

‘Dĩnhiên.’

‘Nhưngcáitốtđẹpkhônghềđộchạiphảikhông?’

‘Tiệnphunghĩkhông.’

‘Vậycáikhôngđộchạicólàmhạikhônghở?’

‘Đãtrảlờilàkhông.’

‘Vàcáikhônglàmhạicólàmxấuxakhông?’

‘Cũngkhông.’

‘Cáikhônglàmxấuxacóthểlànguyênnhângâyraxấuxakhông?’

‘Dĩnhiênkhông.’

‘Vậycáitốtlànhcóíchlợikhông?’

‘Có.’

‘Cáitốtlànhhẳnlànguồngốctạorasungsướngchứgì?’

‘Vâng.’

‘Như vậy cái tốt lành không phải là nguyên nhân củamọi thứ,mà chỉ lànguồngốccủasựvậtởtìnhtrạngtốtlành,khôngphảinguyênnhâncủasựvậtởtìnhtrạngxấuxa.’

‘Vâng,chắcvậy.’[c]

‘Vậysựthểcũngđúngvớithầnlinh.Vìtốtlành,thầnlinhkhôngchịutráchnhiệmtấtcả,nhưngười ta thườngnói,màchỉchịu tráchnhiệmphầnnhỏ,khôngphảiphầnlớnchuyệnđờithếnhân.Nhiềuchuyệnkhôngthểgánchothầnlinh,vìtrongđờingôbối,vềsốlượng,cáixấuxanhiềuhơncáitốtlành.Cáitốtlànhdothầnlinhmàcó,muốntìmnguyênnhâncáixấuxa,ngôbối

tìmnơikhác,khôngởthầnlinh.’

‘Tiệnphunghĩvậymớiphải.’

‘BởithếngôbốikhôngđượcphépđểHomerhaybấtkểthisĩnàophạmlỗilầmngớngẩnnhưthếvềthầnlinh[d]khinói:“TrênsàncungđiệnChúatểđểhaichiếcbìnhđựng tặngphẩmdànhcho thếnhân:bìnhđựngđaukhổ,bìnhđựngsungsướng.NgườinhậnbìnhtrộnhaithứChúatểsấmsétbansẽgặpkhimaymắn,lúcrủiro;ngườinhậnbìnhchỉđựngđaukhổChúatểtraosẽthànhkẻlạcloài;đóikhátgiàyvòbắtlêgótkhắptráiđấtmênhmông.”[e]NgôbốikhôngđượcphépđểhọngụýChúatểlà“ngườiphânpháttốtlànhvàxấuxa.”NgôbốicũngkhôngchấpnhậnnếuhọbảoAthenavàChúatểgợiýđểPandarusviphạmhiệpước thiêng liêng, lời thề trang trọng, thầnlinhcãilộn,đánhnhaulàdoThemisvàChúatểxúigiục.[380a]VàngôbốicũngkhôngnênđểconcháungheAes-chylusnói:“Khimuốnphátan,sanbằngngôinhàthầnlinhcấytộilỗitronglòngthếnhân.”

‘Không.Nhấtđịnhkhông!NgôbốiphảingăncấmbấtkểthisĩnàoviếtvởkịchvềnỗibuồncủanàngNiobe136(chủđềkịchphẩmcâuthơvừakểmiêutả),nỗibuồnnhàPelop,nỗibuồncuộcchiếnthànhTroa,hoặcđềtàitươngtựrồibảothầnlinhmuốnvậy.Nếulàmthếthisĩphảitrưngdẫnbằngcớdiễndịchchongôbốixem,vàphảinóiviệclàmcủathầnlinhtốtđẹp,côngbình,[b]hàmýngườiđaukhổbịtrừngphạtvậymàcólợi.Cáithisĩkhôngđượcphépnóiấylàngườibịtrừngphạttrởnêntồitệlàdobịtrừngphạtvàđólàviệclàmcủathầnlinh.Thisĩcóthểnóibónggióngườixấuxalàngườitồitệcầnbịtrừngphạt,miễnlàthisĩnóirõtrừngphạtlàthầnlinhlàmđiềutốtchohọ.Tuynhiên, nếuđiềuhành thànhquốcđúngđường lối, từngbướcphảichuẩnbịngănngừabấtkểngườinào, [c]giàhay trẻ,nói rahaynghekể,bằngthơhayvăn,thốtlờithầnlinh,vìtốtđẹp,cóthểgâyáchạihoặcxấuxachobấtkỳaiởđời.Nóivậylàbấtkínhđốivớithầnlinh,bấtlợiđốivớingôbối,bấtxứngđốivớimọingười.’

‘Tiệnphusẵnsàngphêchuẩnnhằmmụcđíchđó,vàsẽđứngđằngsaukhitiênsinhbỏphiếutánthànhđạoluật.’

‘Vậytrongsốluậtđặtranguyêntắcngườinóivàviếtvềthầnlinhphảituântheosẽcóđiều:thầnlinhkhôngphảinguyênnhângâyramọiviệcmàchỉlànguồncộitạonêncáitốtlành.’

‘Tiệnphuhoàntoàntánđồngýkiến.’

‘Vàđâyđiềuluật thứhaiđểquýhữusuyngẫm.[d]Quýhữucónghĩ thầnlinhlàphùthủycóthểxuấthiệntùyý,nhằmmụcđíchđặcbiệt,hìnhtrạngkhácnhau,thờigiankhácnhau,lúcthếnày,lúcthếnọ,khithựcsựthayđổi,lúcgiảđòđánhlừakhiếnngôbốinghĩthầnlinhđãthayhìnhđổidạng,hayquýhữunghĩchỉlàbảnthểđơnthuần,duynhất,thầnlinhchắcchắnkhôngrờibỏhìnhtrạngđíchthựccủamình?’

‘Tiệnphukhôngthểtrảlờicâuđódứtkhoátngaylúcnàynếuchưasuynghĩkỹcàng.’

‘Ờ,đặtvấnđềthếnày.Nếucáigìthayđổihìnhtrạng,sựthayđổicóphảidochínhcáiđóhaycáikhác?’[e]

‘Phảidochínhcáiđó.’

‘Cáiởtìnhtrạngtốtđẹpchắchẳnkhôngthayđổihoặcchaođảodocáikhácphảikhông?Chẳnghạnkhi lực lưỡng,khỏemạnh, cơ thể conngười chắchẳnkhôngthayđổihaychịuảnhhưởngvìănuống,tậpdượt;[381a]câycốicứngcáp,tươitốtchắchẳnkhôngthayđổihaychịuảnhhưởngdogió,ánhnắnghoặcnguyênnhântươngtự.’

‘Dĩnhiên.’

‘Tâm trí lành mạnh, tỉnh táo chắc hẳn không dao động, rối loạn do ảnhhưởngbênngoàiphảikhông?’

‘Thưa,phải.’

‘Vậtbằnghợpchấtcũngvậy,nhàcửa,bànghế,quầnáonếulàmtốt,nếutìnhtrạnghoànhảo,ítbịảnhhưởngvìsửdụngvàmasát.’

‘Đúngthế.’[b]

‘Dovậynhìnchungvật tốtđẹpdo thiênnhiên sáng tạohaydoconngườilàmrahaydocảhai,nếuđiềukiệntốtđẹp,ítchịuảnhhưởngtừbênngoàiphảikhông?’

‘Cóvẻvậy.’

‘Nhưngthầnlinhvàmọivậtliênhệtớithầnlinhhoàntoàntuyệthảo.’

‘Điềuđóhiểnnhiên.’

‘Vì vậy, do không bị ảnh hưởng bên ngoài chi phối, thần linh chắc hẳnkhôngxuấthiệndướinhiềuhìnhthù.’

‘Chắchẳn.’

‘Nhưngthầnlinhcótựýthayđổihoặctựýbiếndạngkhông?’

‘Nếuthayđổihiểnnhiênthầnlinhphảithayđổinhưthếnào?’

‘Thayđổisẽlàmthầnlinhtốthơn,đẹphơn,hayxấuđi,tồiđi?’

‘Nếuthayđổichắchẳnthếnàocũngdẫntớicáitồitệ.[c]Vìcáitốt,cáiđẹpcủathầnlinhtuyệthảo.’

‘Quýhữunóichílý.Vìthế,Adeimantusơi,quýhữucónghĩcóai,thếnhânhaythầnlinh,tựýlàmbảnthântồitệvềmọimặtkhông?’

‘Khôngthể.’

‘Nhưvậycũngkhôngthểđốivớithầnlinhmuốnthayđổihìnhdạng.Thầnlinhnàocũngtốt,cũngđẹptuyệtvời,thầnlinhnàocũnggiữnguyênhìnhthùkhôngbaogiờthayđổi.’

‘Kếtluậnđươngnhiênlàvậy.’

‘Bởithế,ngườituyệtvờiơi,ngôbốikhôngthểđểthisĩbấtkểloạinàomởmiệng: [d]“Thần linh thườngđội lốtnhưkhách lạ từnơixaxôi,giảdạngdướinhiềuhìnhthùđitừthànhphốnàytớithànhphốnọ.”NgôbốikhôngthểđểthisĩkểchuyệnProteusvàThetisthayhìnhđổidạnghoặcthisĩđưaHeralênsânkhấu,trìnhbàytrongbikịchhaythiphẩmgiảdạnghànhkhấtthánhthiệnchìatayxincủabốthícho“bầyconđemlạisựsống,dòngsôngInachusđấtArgos.”[e]Ngôbốiphảichặnđứngtấtcảchuyệnloạinày,khôngđểthisĩảnhhưởngbàmẹ,lầmlạcvìchuyệnnàymànạtnộconnhỏbằnghuyền thoại taihạikểcó thần linh thayđổihìnhdạngkỳ lạđêmđến langthangđâyđó.Làmvậyngôbốisẽngănchặnkhôngđểhọnhạobáng thầnlinh,đồngthờibiếnđổitrẻnhỏthànhnhútnhát.’

‘Chuyệnnhưthếnhấtđịnhphảingăncấm.’

‘Nếukhôngthểthayhìnhđổidạng,songđểđánhlừavàdụhoặc,thầnlinhcóxuấthiệndướinhiềuhìnhthùkhiếnngôbốitưởngthậthaykhông?’

‘Tiệnphunghĩcóthểlắm.’

‘Sao lại thế? [382a]Ờ, thần linhmuốnđổi lốt, dụ lừangôbốimiêu tả ảotưởngbằnglờinóihayviệclàmchăng?’

‘Tiệnphukhôngbiết.’

‘Nhưngquýhữukhôngbiếthaysaothầnlinhvàthếnhânđềughétnóidốitựnhiên,nếuchophépbảnnhândùngchữnày?’

‘Tiênsinhmuốnnóithếnào?’

‘Bảnnhânmuốnnóikhôngaisẵnlòngdốilừacáicấuthànhphầntốithượngcủamình,đồngthờiliênhệvớithựcthểsiêuđẳng.Tráilại,aicũngsợtrongphầnđóbảnthânchứađựngcáigiảdối,cáikhôngthật.’

‘Tiệnphuvẫnchưahiểuýtiênsinh.’

‘Vì[b]quýhữunghĩbảnnhânnóichuyệnhuyềnbí.Khôngphải!Điềubảnnhânmuốnnóilàkhôngaichịurơivàotìnhtrạnggiảdối,đánhlừatrongtâmtríđốivớithựctại,khôngaimuốnrơixuốngvũnglầyhưngụy,umê,đứngđókhưkhưômcáikhôngthật,conngườihếtsứctránhné,vàđặcbiệtghêtởm.’

‘Thưa,tiệnphuđồngýđiểmđó.’

‘Khimộtngườibịđánhlừatrongtâmtrí,ngôbốicóthểgọikháchínhxáckhônghiểusựthậtlànóidốitựnhiên.Nóidốicửamiệngchỉlàphảnánhcủanóidốiđãhiệnhữutrongtâmtrí,phảnánhcủanóidốiđếnsau,vàhoàntoànkhôngthực,[c]phảivậykhông?’

‘Thưa,chắcthế.’

‘Trái lại, nói dối cố tình không những thần linhmà cả thế nhân đều ghêtởm.’

‘Tiệnphunghĩvậy.’

‘Nóidốicửamiệnglàthếnào?Vớiaivàkhinàonóidốicửamiệngíchlợi,không bị ghét bỏ?Ngô bối có thể sử dụng chẳng hạn như phương thuốcphòngngừachốnglạikẻthù,hoặckhingườinàongôbốigọilàthânhữudongu dại, điên rồ định làm điều sai trái.Ngô bối có thể sử dụng [d] trong

huyềnthoạikhi thamgia tranhluận;ngôbốikhôngbiếtsựthậtvềbiếnsựxảy ra trong quá khứ, song ngô bối có thể sáng tạo chuyện hư cấu nhưchuyệnhiệnthực,đổinóidốihoặckhôngthựcthànhíchlợi,đúngkhông?’

‘Thưa,đúngquá.’

‘Theolốinàotrongmấylốivừakểnóidốiíchlợiđốivớithầnlinh?Cóphảivìkhôngbiếtquákhứ,thầnlinhcầnbiếnchuyệnhưcấuthànhchuyệnhiệnthựckhông?’

‘Giảdụnhưthếnghephilývàtứccười.’

‘Vậythầnlinhkhôngphảitácgiảthicahưcấu.’

‘Theonguý,không.’

‘Nhưngthầnlinhcónóidốivìsợkẻthùkhông?’

‘Chắcchắnkhông.’[e]

‘Hoặcvìsợbằnghữungớngẩn,điênrồkhông?’

‘Thầnlinhkhônggiaodu,khôngyêuquýngườingớngẩnhaykẻđiênrồ.’

‘Vậythầnlinhkhôngcólýdonóidối.’

‘Không.’

‘Vậyngôbốikếtluậnkhắpvươngquốcquỷthầnvàthánhthầnkhônghềnóidối?’

‘Đúngthế.’

‘Vậythầnlinhkhônglừalọc,dốitrátrongviệclàmcũngnhưlờinói,khôngthayđổihìnhdạng,khôngđánhlừangườikhác,lúcngủhoặclúcthức,bằnghìnhảnh,lờinóihaykýhiệuđặcbiệttruyềngửi.’

‘Tiệnphuhoàntoànđồngývớiđiềutiênsinhvừanói.’[383a]

‘Vậyquýhữucóđồngýchấpnhậnnguyêntắcthứhaiđốivớinhữnggìviếthoặcnóivềthầnlinh:khôngđượcmiêutả,trìnhbàythầnlinhsửdụngmathuậthóatrang,thayhìnhđổidạng,diễntròdốitrábằnglờinóihayviệclàm

không?’

‘Thưa,tiệnphuđồngý.’

‘BởithếtrongbiếtbaođiềukhâmphụcHomerngôbốikhôngnênchấpnhậnôngkểgiấcmơChúa tể truyềngửi nguyên soáiAgamemnon.VàngôbốicũngchẳngnênngưỡngmộAeschyluskhithisĩđểThetistảoántrongđámcướiApollonângđàndạonhạccahátngợicacontrainữthần:[b]“Cấtlờicachúcmừngquýtửtiệnthiếpsốnglâu,khôngbệnhtật,khôngốmđau,bảnthân tiện thiếp làm thânmẫu sung sướngmọi bề. Thần linh trên cao vuimừngmỉmcười, lòngtiện thiếprộnràngkhônxiết.VìApollo là thầnlinhtiênđoánmọiviệc,tiệnthiếphyvọngcặpmôithánhthiệnthốtlờikhôngxasựthật.Nàongờsaysưacahátđànđịch,hânhoanthamdựtiệctùng,longtrọngphátbiểunhưthế,Apollolạilàthầnlinhđâmchếthònmáutiệnthiếpsinhthành.”Nếuthisĩnóiđiềunhưthếvềthầnlinh,ngôbốisẽnổiđóa,[c]cựtuyệtkhôngchođồngcahợpxướng,khôngđểviếtkịchlàmthơ,vàcũngkhôngchophépsửdụngsángtácgiáodụcthiếunhi,nghĩalànếumuốnvệquốccủangôbốilớnlênkínhthần,ngoanđạohếtlònghếtsức.’

‘Tiệnphuhoàntoànđồngývớinguyêntắctiênsinhđềxướng,vàmuốnsửdụngcảhailàmluật.’

PHẦNIII(386a-417b)

Socratestiếptụcbànvềthica,địavịthicatronggiáodục,kiểmduyệtthica.Bàntớiphongcáchcủaanhhùng,kểsốthơnổi tiếngHomersángtácxưakiaông thấykhôngnên,vì làmvậy lànuôidưỡngý tưởngsợchếtvànêugươngxấuchovệquốc.Đitừnộidungđếnhìnhthứcôngbàntớihậuquảtaihạicủa‘môphỏng.’Theoônglàmvậylàđóngvaichủđộng,nghĩalàdiễntảtrực tiếp.Việc đó phải hết sức thận trọng, vì sợ tác dụng tới tính tình vệquốc.Ôngvắntắtbàntớinhịpđiệuvàâmnhạc.Chỗnàycũngcầnđơngiản,nêntránhsửdụngcungđiệu,âmtiết,nhạccụphứctạp.Nguyêntắctươngtựcũngphảiápdụngvớinghệthuậtvàgiáodục.Cảhaiphầnphảingangbằng;nghiênghẳnvềphíanàyhoặcphíakiasẽcóhạiđốivớitâmtrí.Sauthụhuấnlà kiểmđiểmđể tránh sơ sót, lỗi lầm.Bàn tới loại tư pháp và thuốcmenthànhquốcsẽđòihỏi,Socratesđưa ranhậnxétchâmbiếmvềy tếđươngthời.Bấtluậnthếnàoconngườiphảilàquantòavàysĩcủachínhmình.Ýkiếndẫnđộcgiảquaylạitưcáchvệquốcvàvấnđềaisẽnắmquyềncaitrị.Phải trắcnghiệmthanhniênliên tụcvàchỉchọnquatrắcnghiệmsốquyếttâmhysinhchothànhquốc,vìthếgiaicấpvệquốcbâygiờchiathànhlãnhđạovàtrợthủ.Socratesmiêutảtìnhtrạngphânchiabằnghuyềnthoạivềbảnchấtvàng,bạc,đồng,sắt.Vệquốcsẽsốngtrongdoanhtrại,sẵnsàngbảovệthànhquốcchốnglạinộithùcũngnhưngoạithù.Họkhôngcótàisảnriêngtư,họnhậntrợcấp,nhândânđónggóptrảcông,họchỉcầnnhucầuđểsốngchứkhônghơn.

***

‘Ngôbối[386a]đãpháchọaloạichuyệnnênnghekểvàloạichuyệnkhôngnênnghekểvềthầnlinhngaytừtuổithơấu,nếungườinghekínhmếnthầnlinh,quýtrọngchamẹvàkhôngcoithườngbạnbèmàyêuthươnglẫnnhau.’

‘Tiệnphunghĩquanđiểmcủangôbốichíphải.’

‘Nhưngnếuhọmuốntỏracanđảmthìsao?Ngôbốikhôngnớirộngvòngđaibaogồmcảcáisẽgiúphọkhôngsợchếtư?[b]Ngườitronglòngsợchếtcócanđảmkhông?’

‘Chắcchắnkhông.’

‘Cònchuyệnnàythìsao?Nếutintưởngcóđờisau,đờisaukhủngkhiếp,cócõiâm,cõiâmrùngrợn,ngườiđócókhôngsợchếtkhông,haylàmuốnchếthơnthuatrậnngoàichiếntrường,muốnchếthơnbịbắtlàmnôlệ.’

‘Nhấtđịnhkhông.’

‘Nhưvậyxemrangôbốicũngsẽphảikiểmtrangườikểchuyệnvềđề tàinày.Ngôbốiphảiyêucầuthisĩngừngtuônlờikểchuyệnubuồnvềđờisau,vừakhông thực, vừakhônghợpđể sản sinh tinh thần chiếnđấu, [c]đồngthờithúcéphọnóinăngthuậnlợivềđềtài.’

‘Thưa,đồngý.’

‘Trướctiênngôbốiphảicắtbỏđoạnnhư:“Tathàlàmlụngnhưnôngnôcàysâucuốcbẫmchonôngdânnghèokhókhông thướcđất cắmdùihơn làmvuangườichết,chẳng làgìmàchỉ làhìnhbónghéo tàn,vậtvờ;” tiếpđếnđoạnnhư“phơibàychỗở[d]khủngkhiếp,bao lacủangườiquácố trướcmắtthếnhânvàthầnlinh,cảnhnátrữa,mốcmeo,nhầynhụa,ngaycảthầnlinh cũng rùngmình;” “như vậy tức là vẫn còn gì để lại ngay cả khi conngười đã xuống cõi âm: linh hồn, bóngmờ, song không có trái tim sốngthực!”“ChỉriêngthầysaukhivĩnhbiệtcõithếPersephonevẫnđểchosángsuốt,tinhtường,ngườikhácchỉlàbóngmờthấpthoáng,dậpdờn;”“linhhồnrờithểxácxuốngâmphủgặpDiêmVương,vừatungcánhvừathươngxótsốphận,giãtừtuổitrẻ,bỏlạicuộcđời;”[387a]“hồnmarítkêu,biếndạngxuốngđấtnhưlànkhói;”“nhưdơibámthànhchùmchổngngượcdướiváchđá,nếumộttuộtkhỏichỗđậu,cảđànríurítbayxuốngđộnghuyềnbíthămthẳm, vong linh đám cầu hôn vừa nhích bước vừa chít chít.”Nếu đục bỏnhữngcâu,nhữngđoạnnhưthế,ngôbối[b]phảicáolỗiHomervàcácthisĩbỏ qua đừng trách giận. Thực tìnhmà nói không phải thơ họ không hay,khôngnổitiếng,màvìcànghaythơhọcàngkhôngthíchhợpđốivớitrẻconcũngnhưngườilớn,cảhaiđềuphảitựdo,sợnôlệhơnsợchết.’

‘Tiệnphuhoàntoàntánđồng.’

‘Ngôbốicũngphảigạtbỏtêngọihãihùng,khiếpđảmởdướiâmti:sôngNứcNở, sôngOánHờn, tênngườiquácốnhưbọnâmphủ,đámkhôđét,cùngnhiềuthứnhưthế,[c]têngọikhiếnainghehoặcnghĩtớicũngrợngáyrùngmình.Còn lýdonữacó lẽ cũngnêngạtbỏ tên tương tự:ngôbối sợtiếngrítrùngrợntênđógợinênsẽkhiếnvệquốchoảnghốt,bủnrủn,nhụtchíthayvìphảingượclại.’

‘Longạichíphải.’

‘Ngôbốicầngạtbỏcâu,đoạnnhưthế,đúngkhông?’

‘Thưa,đúng.’

‘Và yêu cầu văn nhân, thi sĩ khi nói hay viết phải tiến hành nguyên tắcngượclại.’

‘Vâng,đươngnhiên.’

‘Bảnnhânnghĩ[d]ngôbốicũngphảiđụcbỏngôntừ thanvãn thảmthiết,diễnvănaioánnãonùngcủangườinổitiếnglừngdanh.’

‘Bắtbuộcnếungôbốimuốntỏraquyếtliệt.’

‘Vậyhãyđểýngôbốicónêncắtbỏý tưởngsauđâyhaykhông.Ngôbốikhẳngđịnhngườicươngtrựcsẽkhôngnghĩchếtlàđiềukhiếpđảmđốivớingườicũngcươngtrựcvàlàthânhữucủamình.’

‘Vâng,ngôbốikhẳngđịnhnhưvậy.’

‘Bởithếngườiđósẽkhôngthankhócdẫuthânhữucórơivàocảnhkhủngkhiếp.’

‘Chắcchắnkhông.’

‘Ngôbốicũngkhẳngđịnhngườinhưthếcóthểtựlotựliệu[e]cáicầnthiếtđểsốngcuộcđờitốtđẹp,vượtxatấtcả,khôngcầnnhờvảngườikhác.’

‘Vâng.’

‘Mấtđứacon,mấtngườiem,mấtcủacảihaybấtkểcáigìsẽkhôngkhiếnngườicươngtrựcmảymaykhiếpsợ.’

‘Ngườiđósẽkhôngbịmấythứnhưthếảnhhưởng.’

‘Khitaihọabấtchợtđổtới,ngườiđósẽkhôngnhưngườikháckêulathanvãn,màthảnnhiênimlặngchịuđựng.’

‘Hẳnthế.’

‘Nhưvậyxemrachíphảinếungôbốicắtbỏbứtkhỏikhotàngthica[388a]

sángtácnỉnon,rênrỉcủadanhnhânlừnglẫy.Ngôbốidànhthứđóchonữgiới,khôngphảinữgiớitêntuổi,vànamgiớikhiếpnhược,đểsốngườingôbốinóingôbốihuấnluyệncanhgácthànhquốcsẽhổthẹn,khinhrẻ,khôngbắtchướchànhxửtheocungcáchtươngtự.’

‘Tiênsinhnóichíphải.’

‘BởithếngôbốisẽlạiyêucầuHomervàthisĩkhácđừngmiêutảAchilleus,contrainữthần:“Cólúctướngquânnằmnghiêng,cólúctướngquânnằmngửa,cólúctướngquânnằmsấp.Cólúctướngquânnhỏmdậyrabờbiểnđitớiđilui,lòngbuồndadiết,thơthẩnhầunhưvôđịnh,trênbờbiểnvôsinh”[b]“Tướngquânlănkềnh,toànthânquằnquại,trorơidầyđặc,đưataygiậttócbứtđầu,”khóclóc,rênrỉ.NgôbốicũngkhôngđểPriam,liênhệgầngũivớithầnlinh,tronglúcvannài“lănxảvàođốngphânbò,lãovươngnănnỉtấtcả,gọitêntừngngười.”Vẫntiếptụcnhấnmạnhquyếtliệtngôbốisẽyêucầutấtcả thisĩđừngmiêu tả thầnlinh thankhóc, rênrỉ:“Ôi, tabấthạnh!Ôi,tađaukhổvìlàthânmẫunamnhituyệtvời!”[c]Nhấtlàngôbốikhôngđểhọtrìnhbày,rồiđểthầnlinhtốicaothốtlời:“Tayêuquýthếnhânbịđuổichạy quanh thành phố phía dưới trướcmắt.” “Than ôi! Có ngờ đâu địnhmệnh bắt Sarpedon thế nhân ta yêu thương vô ngần gục ngã dưới tayPatroklos, công tử Menoitios!” [d] Bởi lẽ, Adeimantus quý mến ơi, nếuchămchúlắngnghemiêutảthầnlinhnhưthếmàkhôngthựcsựcườichêlàkhảố,bấtxứng,chắchẳnkhôngngườinào trongđám thanhniêncủangôbốicoixửsựnhưvậylàbấtxứng,khảốvớiconngườinhưhọ,hoặctựcảmânhậnkhi thấybản thâncũngnóihoặc làmtương tự.Trái lại,khôngcảmthấyhổthẹn,khôngbiểulộnhẫnnhục,trướcthửtháchtầmthường,ngườiđóchỉkêugào,hếtrênlađếnthanvãn.’

‘Rõrànglàvậy.’[e]

‘Ngôbốiđãvàđangbànluận,đếnlúcnàyvẫnchưaaiđưaraýkiếntốtđẹphơn,vìthếngôbốiđànhchấpnhậnýkiếnnày,nghĩalàphảingăncảnkhôngđểxửsựnhưvậyxảyra.’

‘Vâng,ngôbốiphải.’

‘Tất nhiên ngô bối không muốn vệ quốc cũng thích cười. Cười quá trớnthườngdẫntớiphảnứngquáđộ.’

‘Tiệnphucóthấyđiềuđó.’

‘Bởithế[389a]ngôbốikhôngchophépmiêutảvệquốcnổitiếngrũrượivì

cười,vàtuyệtđốikhôngchophéptrìnhbàythầnlinhnhưvậy.’

‘Tuyệtđối,tiệnphuđồngý.’

‘DođóngôbốikhôngthểchấpnhậnHomernói:“Thầnlinhhạnhphúcpháracười,nhìnHephaistoshốihả,lậtđậtbướctớibướcluitrongđạisảnh.”Theolýluậncủaquýhữuđiềunhưvậyphảibácbỏ.’

‘Nếumuốntiênsinhgọiđólàlýluậncủatiệnphu,[b]songbấtluậnthếnàođiềunhưvậyngôbốinhấtđịnhbácbỏ.’

‘Vàđươngnhiênngôbốiphảicoi trọng,đềcaosự thật.Nếuđiềungôbốivừanóilàchínhxácvàgiảdốilàvôdụngđốivớithầnlinh,chỉhữudụngvớithếnhânnhưthứthuốctrịbệnh,rõràngngôbốiphảiđểysĩsửdụngthuốcđó,songkhôngđểthứdânkhôngthiệnnghệmótayvào’

‘Hiểnnhiên.’

‘Bởi thế vì hành động của kẻ thù hoặc áp lực của dân chúng, người cầmquyềncóthểsửdụngdốitránhằmlợi íchcủathànhquốc,cònngườikháckhôngđượcphéplàmvậy.Nếuthứdânnóidối[c]chínhquyền,ngôbốisẽcoiđólàđiềusaitráivàtệhạichẳngkhácbệnhnhânnóidốiysĩ,lựcsĩnóidốihuấnluyệnviênvềtìnhtrạngsứckhỏecủamình,hoặcthủythủkhôngnóithậtchothuyềntrưởnghaythựctrạngchiếcthuyền,bảnthânanhtahoặcthủythủtrongđoànxửsựrasao.’

‘Đúngquá.’

‘Nếubắtgặpbấtkểngườinào[d]trongthànhquốcnóidối,“dùlànghệnhânphụcvụcộngđồng,thầyđoán,thầylanghaythợmộc,”ngườicầmquyềnsẽphạtvạvìđãđưavàothànhquốcyếutốpháhoạivàlậtđổnhưlậtđổ,pháhoạichiếcthuyền.’

‘Vâng,ítnhấtnhưvậy,nếuhànhđộngđitheolờinói.’

‘Hơnthếthanhniêncủangôbốisẽcầnđiềuđộ.’

‘Dĩnhiên.’

‘Điềuđộkhôngphải,nhưngườitathườnghiểu,yếutốcơbảnđốivớiđasốhaysao:thứnhấttuânlệnhngườicầmquyền[e];thứhaikiềmchếbảnthânđốivớithúvuiănuống,tìnhtọt?’

‘Tiệnphunghĩvậy.’

‘Bởi thế ngô bối sẽ chấp nhậnmấy lời Homer đểDiomedes thốt ra: “Imngay,quýhữu,hãylàmnhưbảnnhânnói.”Vànhữngcâunhưcâutiếptheo:“Tráilại,bênAchaiantiếntới,biểulộdũngcảm,imlặngtuânlệnhchỉhuy”Cùngnhiềuđoạntươngtự.’

‘Xứngđángtánthưởng.’

‘Nhưngnghĩsaovềcâu:“Nàygãsay,mắtchósăn,timthỏđế”vàmấycâutiếp theodiễn tảkháhay. [390a]Ngôbối có thể chấpnhậnnhữngcâuđócùngngôntừxấcxược,tháiđộvôlễcủathứdânchốnglạingườicầmquyềnbằngthơhoặcvănxuôikhông?’

‘Không.’

‘Bảnnhânnghĩnhữngcâuđókhôngthíchhợpđểkhuyếnkhíchthanhniêncủa ngôbối gìn giữ điều độ,mặc dù ngôbối chẳngngạc nhiên theo cáchkhácnhữngcâuđóđemlạinguồnvui.Ýkiếnquýhữuthếnào?’

‘Thưa,nhưtiênsinhnói.’

‘Nhưngchobảnnhânhayphảichănglàkhuyếnkhíchtựchếnếuthisĩmiêutả người khôn khéo vô cùng nói giây phút thú vị nhất đời là thấy hiện ratrướcmắtcảnhtượngtuyệtvờicủatrầngiankhi“bàntrướcmặtđầythịt,đầybánhmì,[b]bồitửuchạyquanhmangrượulấytừbìnhrótđầytứngcúp?”Vàcâunhư:“Đốivớingườiđángthươngnhưngôbốichếtdướibấtkểhìnhthức nào cũng ghê tởm, song chết đói là hình thức tởm ghê hơn hết conngườibắtgặpkhinhắmmắtlìađời,giãtừkiếpsống!”RồichuyệnChúatểthaothứcrasaotrongkhithầnlinhvàthếnhânngongiấc,đầuócsuytính,[c]songquênbẵnglúcthèmmuốntìnhdụcbỗngdưngtrỗidậy;ngâyngấtvìnhansắccủaHera,Chúatểmuốnlàmtìnhtạichỗ,khôngvàotrongnhà,nạicớchưabaogiờthèmmuốnnữthầnnhưvậykểtừngàylầnđầuhaingườiânái“chamẹkhônghay.”VàchuyệnHephaistosgiăngbẫybắtnamthầnAresănnằmvớinữthầnAphroditevìlýdotươngtự.’

‘Không, trời đất ơi, theo tiện phu nhận định, chuyện như thế hoàn toànkhôngthíchhợp.’

‘Tráilại,[d]nếucógươngbiểuthịchịuđựng,tựchếthisĩhoặckịchgiakểngườinổitiếnglừngdanhchốnglạinghịchcảnh,bằnglờinóihayviệclàm,ngô bối phải nghe, phải xem. Chẳng hạn Homer để Odysseus đấm ngực

thùmthụp,bảo trái tim lắngnghe:“Kiênnhẫn, timơi!Miđã im lặngđónnhậnnhụcnhãgấpbộithếnày.”’

‘Đươngnhiênngôbốiphảilắngnghe.’

‘Nhưngkhôngđểmiêutảnhânvậtthíchhốilộ,hamtiềnbạc.’

‘Chắcchắnlàkhông.’[e]

‘Vàcũngkhôngđể thisĩngânngachothanhniênnghe:“Tặngphẩmthừasứcthuyếtphụcthầnlinh,tặngphẩmdưlựclunglạcquốcvươngkhảkính.”NgôbốikhôngthểchấpnhậnPhoinix, thầydạyAchilleus,khikhuyênhọctròlạibảothôiphẫnnộ,ngừnggiúpquânAchaiantrừphihọbiếuphẩmvật.NgôbốicũngkhôngđồngýcoiAchilleus thamlamhámcủađếnđộnhậntặngphẩmtừtayAgamemnon,hoặctừchốitrảxácHectornếukhôngcótiềnchuộc.’[391a]

‘Đềcaochuyệnnhưthếquảlàsailầm.’

‘Vìuy tíncủaHomer,bảnnhânphátbiểudèdặt, songxemraxấuxaghêgớmnếunóinhữngđiềunhưthếvềAchilleushoặctintheokhinghengườitanói.ChẳnghạnAchilleusnóivớiApollo:“Thầnlinhxạthủtànáchơnhếttronghàngthầnlinh,ngườiđãdụhoặc,đánhlừabảnnhânrờitườngthànhtớiđây...Nếucóquyền,thếnàobảnnhâncũngbắtngườiđềntrả!”Achilleustừchốikhôngvâng lời sôngScamandos là thần linh, [b]khôngnhữngsẵnsàng giao chiến mà còn gửi mớ tóc dâng sông Spercheios làm quà tặng“Patroklosquýmến,thânthương”đãlìađời.Ngôbốikhôngthểtinchuyệnnày,vàngôbốicũngcoikhôngthựcchuyệnkéoxácHectorquanhmộphầnPatrokloscùngchuyệnhạsáttùbinhtrêngiànhỏathiêuxácPatroklos.NgôbốikhôngthểđểcôngdânthànhquốctinAchilleus,[c]mẹlànữthần,bốlàPeleus, người có khả năng tự chế cao độ, cháu nội Chúa tể, thầy dạy làCheironuyênthâm,lạirơivàotrạngtháihỗnloạnnộitâmnênđãphốihợptrongbảnthânhaicănbệnhtráingược:titiệnhammêtiềncủa,caongạoquáđộđốivớithầnlinhvàthếnhân.’

‘Tiênsinhnóichíphải.’

‘BởithếngôbốikhôngnêntinhoặcchophéplưutruyềnchuyệncưỡnghiếpkhiếpđảmTheseuscontraiHảithầnPoseidonvàPeirithouscontraiChúatểZeusrắptâmthựchiện,hoặcbấtkểchuyệnláokhoétnào[d]bâygiờkểviệclàmxấuxa,khủngkhiếpconcái thần linhvàanhhùngcảgannhúng tay.Ngôbốiphảithúcépthisĩtuyênbốhọkhôngbaogiờlàmchuyệnnhưthế,

hoặchọkhôngphảiconcáithầnlinh;ngôbốikhôngthểđểthisĩxácnhậncảhai.Thisĩkhôngnêntìmcáchthuyếtphụcthanhniêntrongcộngđồngtinthầnlinhlànguồngốcsinhraxấuxa,[e]anhhùngchẳnghơngì thếnhântầmthường;cáiđónhưngôbốiđãnóilàdốitráxấuxa,vìngôbốiđãchứngminhkhôngcóxấuxanàobắtnguồn,phátxuấttừthầnlinh.’

‘Dĩnhiên.’

‘Hơnthế,dốitránhưvậytaihạivôcùng.Vìngườinghesẽdễdàngngảtheonhượcđiểmbảnthânnếuhọtinchuyệnnhưthếhiệnthờivàtrongquákhứluônluônlàdongườithânkẻthuộcthầnlinhtácthành:“Hậuduệthầnlinh,bàcongầngũiChúa tể,bàn thờ tổ tiêncaovút trên trời, thiết lập trênnúiIda”tronghuyếtquản“máuthầnlinhvẫntuônchảychưaphaimờ.”Đólàlýdo tại sao ngô bối phải chấmdứt kẻo chuyện loại này [392a] nuôi dưỡngtrongthanhniêncộngđồngtháiđộkhoandungtráilệđốivớixấuxa.’

‘Chắcchắnngôbốiphảilàm.’

‘Vậy còn loại chuyện nào nữa ngô bối sẽ quyết định những gì có thể vàkhôngcó thểđượcphép sửdụng?Vìđếnbâygiờngôbốiđãmiêu tả loạichuyệnnênvàkhôngnênnóivềthầnlinh,áthần,anhhùngvàcuộcđờisaukhichết.’

‘Vâng,ngôbốiđãbànđầyđủmấythứđó.’

‘Cáicònlạicólẽlàchuyệnnóivềconngười.’

‘Hiểnnhiên.’

‘Ô,rấttiếc,quýhữuơi,hiệntạingôbốikhôngthểbànđềtàiđó.’

‘Tạisao?’

‘Vì bản nhân sợ ngô bối sẽ thấy thi sĩ và văn gia [b] nói điều liên hệ tớichuyệnxấuxavềconngười trongvấnđềquan trọngkhủngkhiếp.Họnóingười bất công bất chính thường sung sướng, người công bình chính trựcthườngkhổsở, làmsai tráicólợinếukhôngbịphátgiác,côngbìnhchínhtrựcchỉcólợichothanhân,khôngcólợichobảnthân.Ngôbốiphảicấmhọnóiđiềunhưthế,đòihỏithơ,văncủahọphảicangợi,tườngthuậtnộidungđạođức,luânlýhoàntoànngượclại.Quýhữuđồngýkhông?’

‘Tiệnphutinchắctiênsinhnóiđúng.’

‘Nếuquýhữuđồngýnóithếlànóiđúng,vậybảnnhâncóthểnóiquýhữuđãđồngýkếtluậnđềtàibànluậnlâudàinhưvậyđượckhông?’

‘Dạđược,tiênsinhdựtínhchíphải.’

‘Dovậyngôbốisẽkhôngđồngýloạichuyệnnào[c]phảinóivềconngười,chừngnàongôbốichưatìmrabảnchấtthựcsựcủacôngbìnhchínhtrực,dobảnchấtđócôngbìnhchínhtrựccólợimộtcáchtựnhiênđốivớingườichủtrương,bấtkểngườiđócóvẻcôngbìnhchínhtrựchaykhông.’

‘Chílý.’

‘Đếnđâyhãydừngbàn luậnnộidung,bâygiờ tìmhiểuhình thức, sauđóngôbốisẽxemxétcảhai:nóicáigìvànóirasao.’

VừanghetỏvẻngỡngàngAdeimantusliềnnói:‘Tiệnphukhônghiểutiênsinhđịnhnóigì.’

Thấyvậy[d]bảnnhânvộiđáp:‘Vậycầngiải thích.Nếunói thếnàycólẽquýhữuhiểungay.Vănhay thơ,bấtkể loạinào,đềukểchuyệnquákhứ,hiệntạihaytươnglai,phảikhông?’

‘Khôngthểkhác.’

‘Nhằmmụcđíchđóvănhaythơsửdụnghoặctườngthuật,hoặctrìnhbày,hoặcphatrộncảhai.’

‘Thưa,thựctìnhtiệnphuvẫnchưarõtiênsinhđịnhnóigì.’

‘Chếtchửacóngờđâubảnnhânlạicóvẻmùmờ,tốitămtứccườiđếnthế.Chophépbảnnhânđặtmìnhvàotrườnghợpđặcbiệt,[e]nhưdiễngiảbấttài,thầygiáovụngvề.Thayvìnóivềđạithểtổngquát,bảnnhânsẽcắtmộtphần,dùngphầnđómiêutảrànhmạchchoquýhữuhayđiềubảnnhânmuốnnói.QuýhữubiếtđoạnđầutrườngcaIliadtrongđóthisĩnóitusĩChrysesvanxinquânvươngAgamemnonthảcongáibịbắtlàmnôlệ,nhưngtỏvẻcáugiậnAgamemnonkhăngkhăngcự tuyệt, [393a] thấyvậyChrysesbènvanváithầnlinhtrútđổthịnhnộxuốngđầuhàngquânAchaianchứgì?’

‘Dạ,biết.’

‘Vậyquýhữubiết tới câu “Lãonhânkêugọi toàn thểquân línhAchaian,nhấtlàhaichỉhuy,côngtửAtreus,”diễntảnhândanhbảnthân,thisĩkhông

tỏýthuyếtphụcngôbốingườinóikhôngaikhácmàchínhlàông.Tráilại,[b] sauđóbộc lộ làmnhưbản thân làChryses, thi sĩvậndụng tốiđakhảnăngthuyếtphụcngôbốingườinóikhôngphảiHomermàchínhlàlãotu.Đó là phương thức thi sĩ xây dựng hầu như toàn bộ câu chuyện về cuộcchiếnthànhTroa,cũngnhưchuyệnxảyratrênđảoIthakavàtrongtrườngcaOdyssey.’

‘Sựthểrõràng.’

‘Nhưvậytườngthuậtgồmcảđoạndiễnxuấtthisĩthỉnhthoảngngânngalẫnđoạntrunggianthuậtsựphảikhông?’

‘Thưa,phải.’

‘Nhưngkhithisĩ[c]diễnxuấtlàmnhưthisĩlàngườinàođó,ngôbốicóthểnóiôngđãđồnghóacáchnóihầunhưyhệtcáchnóicủanhânvật liênhệkhông?’

‘Cóthểlắm,nhưngvìsaotiênsinhlạihỏinhưvậy?’

‘Đồng hóa bản thân với người khác, trong cách nói năng hoặc diễn xuất,khôngphảilàmôphỏngngườimìnhđịnhđồnghóahaysao?’

‘Chắcvậy.’

‘ĐólàcáchHomervàhànghànglớplớpthisĩsửdụngđểmôphỏngtrongkhikểchuyện.’

‘Thưa,đúngthế.’

‘Dĩnhiên,nếuthisĩkhônghềchegiấubảnngã,ýthơvàtoànbộtườngthuật[d]sẽhoàntoànvắngbóngmôphỏng.Nhưngmuốntránhhiểulầm,quýhữusẽnóiquýhữu lạikhônghiểu,bảnnhânsẽgiải thíchsựviệc thựchiện rasao.Nếu saukhinóiChrysesmang tiền chuộcvanxinquânAchaian,đặcbiệtquânvươngcủahọ,thảcongái,HomercứtiếptụcnhưthểkhôngphảiChrysesmàHomer nói, quý hữu sẽ thấy không phảimô phỏngmà chỉ làtường thuật.Đoạn thơ sẽ như sau.Không phải thi sĩ, không nói theo vầnđiệu,bảnnhânsẽdẫnchứngbằngvănxuôi.Tusĩ tớicầuxinthầnlinh[e]giúp đỡ quânAchaian chiếm đoạt thành Troa rồi trở về an toàn, yêu cầuquânAchaian tỏ ra tôn kính thần linh thả congái, nhận tiền chuộcmạng.Mọingườitánthànhđềnghị,trừAgamemnonnổiđóaquátlãotukhônhồncúttứckhắc,đừngvácmặttrởlạimènheo;nếukhôngthầntrượngvàvòng

nguyệt quế chẳng thể bao che tính mạng. Aga-memnon còn thêm quânvươngsẽkhôngthảcongáimàsẽsốngvớinàngtớigiàởArgos;nếumuốntrở về an toàn lão tu nên xéo ngay, chớ dài lời khiêu khích. [394a]Nghequânvươngnói thế,sợhếthồn, lão tuvộivãquaygótkhôngnóimột lời.Nhưngsaukhirờidoanhtrại,tháiđộhămhở,lớntiếngcầuxin,kêugọiđủthầnhiệuđặcbiệt,lãotulưuýApollodịchvụđãdânghiếnkhixâycấtđềnthờ,làmlễhiếnsinh.TronglúccầunguyệnlãotuvanxinđổilạithầnlinhtrảthùnướcmắtlãotuđãđổbằngmũitênnãbắnhàngquânAchaian.Đoạnthơ,bảnnhânkếtluận,‘quýhữuơi,diễnranhưthế[b]chỉtườngthuậtgiảndịkhôngmôphỏngchútnào.’

‘Vâng,tiệnphuhiểu.’

‘Vìthếquýhữucũngsẽhiểu,’bảnnhântiếplời,‘ngượclạicáinàylàgạtbỏlờithisĩgiữađoạndiễnxuất,songgiữnguyênđốithoại.’

‘Vâng,đúngthế;đólàsựthểxảyravớibikịch.’

‘Đúngrồi,quýhữu.Bâygiờbảnnhânmớihiểubảnnhânđãgiảithíchđiềuchưathểgiải thíchtrướckia,[c]ấylà thơ,vănchialàmbaloại.Thứnhất,loạichỉsửdụngmôphỏng,bikịchvàhàikịch,nhưquýhữunói.Thứnhì,loạitrongđóthisĩnóiquaconngườithisĩ,vídụđiểnhìnhlàtánthi.Thứba,loạisửdụngcảhaiphươngthức,trườngcavàthicađủloạikhácnhau.Đúngkhông?’

‘Thưa,bâygiờtiệnphunắmđượcýtiênsinhđịnhnói.’

‘Hẳnquýhữunhớtrướcđóbảnnhânnóingôbốiđãgiảiquyếtvấnđềnộidungbâygiờbàntớivấnđềhìnhthức.’

‘Vâng,tiệnphunhớ.’

‘Điềubảnnhân[d]muốnnóiấylàngôbốiphảiquyếtđịnhcónênchophépthisĩsửdụngmôphỏngtrongtườngthuậthaykhông.Nếukhôngkhinàohọđược,khinàohọkhôngđượcsửdụng,hoặccónêncấmtuyệtsửdụnghaykhông.’

‘Tiệnphutrộmnghĩtiênsinhđangthắcmắcngôbốicónênchophépbikịchvàhàikịchxuấthiệntrongthànhquốchaykhông.’

‘Cólẽvậy,vàcólẽhơnthế,câuhỏikháýnghĩa,bảnnhânchưabiết,songdùsaongôbốicũngphảitheođuổibấtkểtranhluậnnhưluồnggiódẫntới

đâu.’

‘Thưa,đúngthế.’

‘Adeimantus ơi, [e] quý hữu có nghĩ ngô bối muốn vệ quốc có thể đảmđươngnhiềuvaitròkhông?Cóbóbuộc,theonguyêntắcđãchấpnhậntrướckia,mỗingườichỉlàmmộtviệc,nếulàmnhiềuviệc,đươngnhiênphảiphânchiacốgắng,ngườilàmsẽthấtbạichẳnglàmviệcnàoratrò?’

‘Kêtluậnđươngnhiênlàvậy.’

‘Sựthểcũngsẽápdụngvớimôphỏng-mộtngườikhôngthểsắmnhiềuvai,môphỏngnhiềuđiềutốtđẹpnhưsắmmộtvai,môphỏngmộtđiều.’

‘Khôngthể.’

‘Nhưvậychắchẳnngườiđó[395a]khôngthểtheođuổiviệcđánglàm,đồngthờimôphỏngnhiềuthứ,rồitrởthànhngườimôphỏngtàitình.Vìngaycảtronghailoạimôphỏngdườngnhưhếtsứcgầngũi,nhưviếthàikịchvàbikịch,ngườiđócũngkhôngthểthựchiệnmôphỏngtốtđẹpcảhaicùngthờigian.Quýhữuchẳngvừagọihaithứlàhaihìnhthứcmôphỏnghaysao?’

‘Thưa,vâng, tiênsinhnóichíphải,mộtngườikhôngthể làmhaiviệcmộtlúc.’

‘Họkhôngthểđồngthờivừalàcacôngvừalàdiễnviên.’

‘Vâng,khôngthể.’

‘Quýhữubiếtdiễnviênkhôngthểvừadiễnhàikịchvừadiễnbikịch.Cảhai[b]đềulàmôphỏnghìnhthứckhácnhau,phảikhông?’

‘Thưa,đúngvậy.’

‘Adeimantusơi,bảntínhconngười,dướimắtbảnnhân,sovớisựkiệnvừakể,dườngnhưphânchia thànhmảnhnhỏ,nhỏdần theokhácbiệt hết sứctinhvi,nênchẳng thểsắmnhiềuvaihoànhảo,hoặcmôphỏngnhiềuđiềuthànhcông,dùtrongcuộcđờithựcsựhaytrênsânkhấudiễntuồng.’

‘Điềuđólàsựthậthiểnnhiên.’

‘Vìthếngôbốiđãkhẳngđịnhngaytừđầuvệquốckhôngphải làmbấtkể

nghềgìbằngtaychân;[c]chứcnăngcủahọlàbảovệthànhthạotựdochothànhquốc,chỉ làmnghềnàykhônglàmnghềkhôngliênhệ tớinghềnày.Họkhôngnênthựchànhhaymôphỏngbấtkểnghềnào.Nếumôphỏngdiễnkịchtrênsânkhấuhaydiễntảnghềkhác,họphảimôphỏngtừthiếuthời,chỉthủvainhânvậtthíchhợpvớibảnthân-ngườicantrường,tiếtđộ,đạođức,caocảvàphẩmchất tương tự.Họkhôngnênkhéo léo thựchiệnhoặcmôphỏngvai ti tiện, tầmthường,bấtxứngtrênsânkhấu[d]kẻobị lâynhiễmtrongcuộcđời thựcsự.Bởi lẽ thếquýhữuchưanhậnthấymôphỏngkịchtuồnghaymôphỏngtươngtự,nếuthựchànhliêntục,kéodàiquámứctrongcuộcđời,từlúctrẻtrởđi,sẽcấutạothóiquen,dángđiệu,giọngnói,ýnghĩtrởthànhbảntínhthứhaihaysao?’

‘Thưa,tiệnphucóđểý.’

‘Vìquantâmtớivệquốc,muốnhọtrởthànhngườigiátrị,ngôbốisẽkhôngchophéphọsắmvaiphụnữ,trẻhoặcgià(vìhọlàđànông),vàcũngkhôngmôphỏnghọ[e]lahétphuquân,cãicọthầnlinh,vênhváonghĩmìnhsungsướng,buồnrầu,rênrỉkhigặprủiro,bấthạnh.Nhấtđịnhngôbốikhôngchophéphọthủvaiphụnữốmđau,yêuđươnghoặcởcữ.’

‘Nhấtđịnhngôbốiphảicấmtiệtthứnhưthế.’

‘Sựthểcũngđúngvớimôphỏngvainôlệ,namhaynữ,khinôlệlàmviệccủanôlệ.’

‘Đồngý.’

‘Và cũng đúng với người xấu xa, hạng hèn nhát, tính tình, tác phong đốinghịchvớinhữnggìngôbốivừamô tả.Phỉbáng,chếnhạo lẫnnhau, lạmdụngvaihề,sửdụngngôntừtụctằn,giảsaygiảtỉnh,ngớngẩnlầmđường,nhânvật[396a]nhưthếnóivàlàmđiềuđiểnhìnhgâyxúcphạmđốivớibảnthânvàngườixungquanh.Bảnnhânnghĩhọkhôngnêntậpnhiễmthóiquenmôphỏngviệclàmhaylờinóicủangườimấttrí.Họphảibiếtcóđànông,đànbàđiênrồ,xấuxa,nhưngkhôngđượcthểhiệnhoặcmôphỏngviệclàmcủangườiđiênrồtrongthicahaykịchbản.’

‘Tiênsinhnóichíphải.’

‘Cònđiềunàynữa.Ngôbốicónênđểhọmôphỏng thợkim loại, thợ thủcông, [b] người chèo thuyền hì hục làm việc, người chỉ huy người chèothuyềnhoặcbấtkểviệcgìliênhệtớithuyềnbèkhông?’

‘Không,vìhọkhôngđượcphépđểýtớinghềđó.’

‘Thếhọcónênbắtchướcngựahí,bòkêu,sôngvỗ,biểngầm,sấmdộikhônghở?’

‘Không.Ngôbốiđãcấmdiễntảđiênrồhaybắtchướcngườiđiên.’

‘Nếubảnnhânhiểukhông lầmquýhữumuốnnói cóhình thứcphôdiễn,tườngthuậtngườibảntínhthựcsựđànghoàngsẽsửdụngkhimuốnnóicáigì,vàcóhìnhthứctườngthuật,phôdiễnngườibảntínhvàgiáodụcđốilập[c]thếnàocũnglựachọnđểbộclộtâmtư.’

‘Xintiênsinhvuilòngmiêutả.’

‘Bảnnhânnghĩkhiđivàotiếntrìnhtườngthuậttrongđóngườiđànghoàngnóinăng,hànhđộng,ngườiđứngđắnsẽsẵnsàngthủvai làmnhưmìnhlàngườiđóvàkhôngcảmthấyngạingùngthểhiệnvaitròmôphỏng.Ngườiđứngđắnsẽbắtchướcngườiđànghoàngxửsựvớitháiđộkiênđịnh,thậntrọng,[d]chỉsơsótvàimặt,ởmứcđộgiớihạntốiđa,khichệnhchoạngdoốmđau, tìnhái,rượuchèhoặcbấthạnhnàođó.Trái lại,nếugặpnhânvậtbấtxứng,ngườiđứngđắnsẽđỏmặtphảibắtchướcyboongngườitồitệhơnmình, trừ phi có lẽ vài hồi ngắn ngủi người đàng hoàng cư xử đĩnh đạc.Nhưngngườiđứngđắnsẽngượngngùngphầnvìkhôngcókinhnghiệmbắtchướcngườinhư thế,phầnvìbản thânkhông thể sắmvaimẫungườiquanhậnxét[e]mìnhcoikhinhbởithấpkémhơnmình,trừcólẽvìvởkịchvàmụcđíchgiảitrímuavui.’

‘Vâng,chắcvậyquá.’

‘NgườiđứngđắnsẽsửdụnghìnhthứctườngthuậtngôbốikểqualúcnãykhinóitớitrườngcacủaHomervàsẽphốihợpmôphỏngvớitườngthuật,nhưngmôphỏngsẽchiếmphầnnhỏ,cóđúngthếkhônghaylàbảnnhânnóisai?’

‘Không,đóđươngnhiên làhình thứcngườiđósẽsửdụngđể thủvaidiễnxuất.’

‘Tráilại,[397a]ngườikhácthủvaidiễnxuấtsẵnsàngmởrộngtầmmứcnếulàngườikémcỏi,sẽnóiđủđiều,songkhôngnghĩbảnthânbấtxứng.Dovậyngườinàysẽtìmđủcáchbắtchướcđủthứ,tháiđộhămhở,hăngsaytrướcmặtkhángiả,kểcảnhữngđiềungôbốivừanhắcqua.Ngôbốisẽnghetiếngsấmầmầm,tiếnggióàoào,tiếngmưalộpđộp,tiếngxecụckịch,tiếngbánh

kútkít, tiếngkèn lanh lảnh, tiếngsáovivu, tiếng tiêuaioán,cả tiếngchósủa,tiếngcừukêu,tiếngchimhót.Hìnhthứcngườinàysửdụngđểdiễntả[b]phầnlớngồmbắtchướcâmthanhvàmôphỏngdángđiệu,tườngthuậtchỉchiếmphầnnhonhỏ.’

‘Thưa,đươngnhiênlàvậy.Tiênsinhnóichíphải.’

‘Đólàhaithứhìnhthứcdiễntảbảnnhânđềcập.’

‘Vâng,tiệnphucóđểý.’

‘Tronghaihìnhthức,mộtkháđơnđiệu,ítthayđổi,ítkhácbiệt;khilờihợpvớiđiệuvànhịp,ngâmbìnhhầunhưcóthểgiữcùngđiệu,cùngnhịptừđầuchícuối,ítcầnchuyểnđổi,điệu,nhịpvẫnthế.Đồngýkhông?’[c]

‘Thưa,sựthểchắcvậy.’

‘Hìnhthứckhác,tráilại,sẽđòihỏingượclại.Hìnhthứcsẽcầnđủthứđiệu,đủthứnhịp,nếumuốnbiểudiễnthíchhợp,vìthayđổikhácbiệtvàbấttận.’

‘Vâng,chắchẳnvậy.’

‘Thi sĩvàngười tường thuật sẽ sửdụnghình thứcnào,hình thứcnàyhayhìnhthứckia,haycảhaigộplại?’

‘Cầntấtcả.’

‘Vậy[d]ngôbốigiảiquyếtrasao?Chấpnhậntấtcảtrongthànhquốc,chọnmộttronghìnhthứcphatrộnhaychọnmộttronghìnhthứckhôngphatrộn?’

‘Nếuchọn tiệnphusẽ lựahình thức trinhnguyên,khôngpha trộnbiểu thịngườiđànghoàng.’

‘NhưngAdeimantusbiếtkhônghaihìnhthứcphốihợpcũngdễthươnghếtsức,hìnhthứcđốinghịchvớihìnhthứcquýhữulựachọnthúvịđáođểđốivớitrẻcon,vúnuôivàcảquầnchúngnữa!’

‘Vâng,vìhìnhthứcđóthúvịghêgớm.’

‘Dẫuthếcólẽquýhữusẽnóihìnhthứcđókhôngthíchhợpvớithànhquốc,[e]vìmỗingườichỉlàmmộtviệc,khôngsắmhaihaynhiềuvai.’

‘Chắcchắnkhôngthíchhợp.’

‘Dovậy thànhquốccủangôbối là thànhquốcduynhất trongđóngôbốithấyngườilàmgiàychỉlàmgiày,khôngtrởthànhthuyềntrưởng,ngườilàmruộngchỉlàmruộngkhôngtrởthànhquantòa,ngườilàmlínhchiếnchỉlàmlínhchiếnkhôngtrởthànhthươngnhân,vânvân.’

‘Vâng.’

‘Bởithế[398a]nếungườicókhảnăngthayđổibảnthânthànhđủthứnhânvật,môphỏngđủthứchuyệntớithămthànhquốcmuốnbiểudiễntàinghệ,đọc thơ cho nghe, ngô bối sẽ kính cẩn quì gối cúi đầu tiếp đón như tu sĩthiêngliêng,nhưngườimangnguồnvuituyệtdiệu,songsẽnóichongườiđóhaybảnthânvàtàinghệkhôngcóchỗđứngtrongthànhquốc,luậtphápngôbốingăncấmcảhaihiệndiện,rồibảongườiđónênđinơikhác,saukhirắcnhựatrầmhươnglênđầu,choàngvòngnguyệtquếquanhcổ.Phầnmình,vìlợiíchbảnthân,ngôbốisẽsửdụng[b]thisĩ,vănsĩkểchuyệnnghiêmtúc,khắckhổhơnlàhớnhở,vuiđùa,môphỏngngôntừngườiđànghoàng,tácphẩmdiễntảtheođúngnguyêntắcđềxướngkhingôbốibắtđầuloviệcgiáodụcthànhphầnquânsự.’

‘Đórõrànglàđiềungôbốisẽlàmnếutrongtầmtay.’

‘Bảnnhânnghĩ,quýhữuơi,ngôbốiđãdườngnhưhoàntấttranhluậnvềthicavàchuyệnkểsửdụngđểgiáodục.Ngôbốiđãbàncảnộidunglẫnhìnhthức.’

‘Thưa,tiệnphucũngnghĩvậy.’

‘Tiếptheo[c]ngôbốicònbànđủthứcakhúc,tụngthivàâmnhạc.’

‘Thưa,hiểnnhiên.’

‘Bảnnhânnghĩsựthểxemrakhôngkhóđốivớibấtkỳaimuốnnhậnrayêucầuđòihỏiâmnhạc,nếungôbốimuốnnhấttrívớiphátbiểutrướcđây.’

Glauconvừacườivừachêmlời:‘Thưa,thúthậttiệnnhânkhôngdámlà“bấtkỳai”củatiênsinh,vìlúcnàykhôngbiếtrõngôbốiphảinóigì.Vảlại,ýtưởngmơhồ,tiệnnhânthựcsựnghingờ.’

‘Ờ,songdùsaoquýhữucũngcóthểđồngýkhôngchútkhókhăncakhúc[d]gồmbayếutố:lời,điệuvànhịp.’

‘Vâng,tiệnnhânđồngý.’

‘Về lời, nguyên tắc tương tự sẽ ápdụngnhưnguyên tắc ngôbối vừaquyđịnhcholờikhôngphổnhạc,cảnộidunglẫnhìnhthức.’

‘Đúng.’

‘Đươngnhiênđiêu,nhịpphảihợpvớilời.’

‘Chắcchắn.’

‘Nhưngngôbốiđồngýkhôngdùnglờitrongcakhúctruyniệmvàaicatiễnbiệtphảikhông?’

‘Vâng.’

‘Vậyxinchobảnnhânhay,[e]vìlànhạcsĩ,theoquýhữuđiệunàothíchhợpvớicakhúctruyniệm?’

‘Lydiahỗnhợp,Lydiacăngcứngvàđiệutươngtự.’

‘Ngôbốicóthểbácbỏ,ngăncấm,thứđóvôdụng,ngaycảphụnữ,nếuđứngđắn,đànghoàng,cũngkhôngsửdụng,chứđừngnóinamnhi.’

‘Đúngquá.’

‘Nhưngsaysưa,ẻolả,lườibiếngcũnglàđứctínhkhônghềthíchhợpvớivệquốc?’

‘Dĩnhiên.’

‘Vậyđiệunhẹnhàngvàđiệuthíchhợpngôbốisửdụngchocakhúcchuốctửuthìsao?’

‘ĐiệuIoniavàmộtsốđiệuLydiathườngmôtảlàsướtmướt.’

‘Vậy [399a],Glaucon, sốđiệuđócó thể sửdụnghuấn luyệnbinh sĩxôngphachiếntrậnkhông?’

‘Không,tiênsinhchỉcònđiệuDorisvàđiệuPhrygia.’

‘Bảnnhânkhôngrànhvềđiệu.Dẫuvậyxinvui lòngchỉchohayđiệumôphỏngxácđángcả tiếng lẫngiọngngườican trườngkhi thihànhquânvụ

hoặcthựchiệntácvụnguyhiểm,trựcdiệnnguynan,sẽbị thương,sẽmấtmạng,hoặcbấtkỳtaihọathếnào,vớitháiđộdũngcảm,kiêncường.[b]Bảnnhâncũngmuốnbiếtđiệumôphỏngngườiđótrongcôngtácônhòa,khôngépbuộcmàtìnhnguyện,chẳnghạnkêugọingườikhácủnghộ,cầunguyệnChúatể,giảnggiảihaynhắcnhởlốixóm,hoặcbảnthântựnguyệnủnghộ,hướngdẫn,thuyếtphụcngườikhác,nóilàlàm,khilàmkhôngtỏrahuênhhoang,mànhũnnhặn,mềmmỏng,sẵnsàngchấpnhậnkếtquả.[c]Chobảnnhânrõhaiđiệuđó,điệuhùngtráng,điệuêmdịu,môphỏngđúngmứclòngdũngcảm,tínhtiếtđộlúcvui,lúcbuồn,khisungsướng,khiđaukhổ.’

‘Haiđiệutiênsinhhỏilàhaiđiệutiệnnhânvừakể.’

‘Vậyngôbốisẽkhôngcầnnhạccụnhiềudâyhoặctầmmứchòaâmrộngrãiphụhọachoâmnhạcvàcakhúc.[d]

‘Theotiệnnhâncólẽkhông.’

‘Dođóngôbốisẽkhôngủnghộnghênhânlàmnhạccụnhiềudây,cỡlớn,chơinhiềuđiệunhưđànthụcầm,đàntỳbà.’

‘Tiệnnhânnghĩchắclàkhông.’

‘Quýhữucóđồngýđểsáo,địch,tiêu,quyểnvàngườisảnxuấtởtrongthànhquốckhông?Thếsáokhôngtạoâmthanhnhưnhạccụnhiềudây,vàthayđổiđiệukhônglàbắtchướcsáohaysao?’

‘Hiểnnhiênlàthế.’

‘Vậyngôbốichỉcònđànly-ra,đànki-thasửdụngtrongthànhquốc.Ởmiềnquêngượclạimụctửsửdụngốngđịch.

‘Nhưtranhluậnchothấy.’

‘Ngôbối [e]chưa thựcsự làmđượcgìmớimẻ,quýhữuơi,khi tỏ raquýtrọngApollovànhạccụcủathầnlinhhơnMarsyascùngnhạccụcủanhạcsĩ.’

‘LạyChúatể,tiệnnhânnghĩngôbốichưa.’

‘Nhândanhlinhkhuyển,dùkhôngnhậnra,ngôbốiđãthanhtẩythànhquốcngôbốivừakhẳngđịnhđangsốngxahoa.’

‘Làmvậyhợplý,đólàdấuhiệubiểuthịtiếtđộ.’

‘Vậyngôbốitiếptụcthanhtẩy.Sauđiệuđềtàisẽlànhịp.Ngôbốisẽkhôngmuốnphốihợpkhácbiệtvàcầukỳ,màchỉcầntìmnhịphợpvớicuộcđờicantrườngvàkỷluật.Dovậykhichứngkiếnngôbốisẽ[400a]chuyểnđưaphách và điệu vào lời thích hợp, chứ không đưa chuyển lời vào điệu vàphách.Nhưngviệccủangôbốilàxácđịnhnhịpnàyrasao,nhưđãlàmvớiđiệu.’

‘Trờiơi,thúthật,tiệnnhânkhôngđủkhảnănglàmviệcđóvàkhôngbiếtnóithếnào.Doquansát tiệnnhânbiếtcóbaloạinhịpcơbản, từđóphátsinhnhịpkếthợpkhácbiệt,cũngnhưtrongâmcóbốnyếutốkếthợpthànhđiệu.Tiệnnhânchỉbiếtcóvậyvàchỉnóithếvớitiênsinh.Cònnhịpnàothíchhợpđểmôphỏnglốisốngnào[b]tiệnnhânhoàntoànkhôngbiết.’

‘Ờ,chuyệnđóngôbốisẽ thamkhảoDamonvàhỏinhạcsĩnhịpnào thíchhợpđểbiểulộtitiện,xấcxược,điênrồvàđặctínhxấuxa,nhịpnàophảilưugiữđểdiễntảđốinghịchcủanétvẻvừakể.Bảnnhânnhớngờngợcónghenhạc sĩ nói hơi uẩn khúc về nhịp hành khúc phối hợp, nhịp trường đoảnđoản, nhịp hùng tráng, xếp theo cách huyền bí khác nhau, ghi trường vàđoản;bảnnhânnghĩnhạcsĩcònnóivềnhịpđoảntrường,nhịptrườngđoản,đồngthời[c]chiachonhịpsốlượngđộdàingắnkhácbiệt.Bảnnhânnghĩnhạcsĩcóýkhenhoặcchêsựkếthợpcủapháchvànhịpnóichung,hoặccólẽphốihợpcảhai.Thựctìnhbảnnhânkhôngnhớ.DùsaonhưbảnnhânđãnóingôbốicóthểthamkhảoDamon.Vìbềgìcũngcầnbiệnluậnkhánhiềuđểgiảiquyếtchitiết,phảikhôngquýhữu?’

‘Dạ,thưaphải!’

‘Nhưngcókhácbiệtquýhữunhậnthấytứcthì,haydở,thanhnhã,thôlậu,uyểnchuyển,cứngcỏibắtnguồntừnhịphayvànhịpdở.’

‘Sựthểrõnhưbanngàylàmsaophủnhận.’

‘Nhịphaylàkếtquảcủaâmnhạc[d]sángtácthíchhợpvớicúđiệuhayđểdiễn tả,nhịpdởngược lại;sự thểcũngđúngvớiđiệuhayvàđiệudở,nhưngôbốivừanói,nếucảnhịplẫnđiệuđềuthíchhợpvớilờivàkhôngngượclại.’

‘Dĩnhiênlờiquyếtđịnhbảnnhạc.’

‘Nhưngngônphápvàcúđiệuthìsao?Cảhaicóphụthuộcbảnchấttâmhồn

ngườidiễntảkhônghở?’

‘Dĩnhiênlàmsaothoátkhỏi.’

‘Phầncònlạilàhợpvớicúđiệu.’

‘Vâng.’

‘Dovậylờihay,nhạchay,nhịphay,điệuhayđềuphụthuộcbảnchấttuyệtdiệucủa tâmhồn, [e]khôngphải tình trạngngớngẩnngôbối lễđộ,uyểnkhúcgọilàvắngthiếusuytư,màlàsuytưchânthành,sâulắngtừtâmhồntrongđócáitốtvàcáiđẹpkếthợpvớinhau.’

‘Hoàntoànđồngý.’

‘Thanhniênthànhquốccócầntậndụngmọicơhộitraudồiphẩmchấtvừakểkhông,nếuphảithựchiệnchứcnăngởđờichođúngcách?’

‘Nênchứ.’

‘Hộihọa,nghệthuậtđồbiểuđầyđặctínhvừakể,tácphẩmnghệthuậtliênhệcũngvậy;[401a]dệt, thêu,kiếntrúc,đồmộc,đồdùngđủloại;cấutrúcthểxácsinhvật,súcvật,câycối,tấtcảđềuthẩmnhậpbảnchấttươngtự;tấtcảđềumangvẻđẹpvànétxấu.Nétxấu,nhịpdởvànghịchtailiênhệgầngũivớingôntừdở,tínhtìnhdở,trongkhivẻđẹp,nhịphayvàthuậntailiênhệgầngũivớivàmôphỏngđúngngôntừhay,tínhtìnhtiếtđộ.’

‘Thưa,đúngquá.’

‘Vìthếkhôngphảichỉriêngthisĩngôbốiyêucầu,thúcép[b]miêutảhìnhảnh tính tình tốt đẹp trong sáng tác, nếu không đừng viết gì hết.Ngô bốicũngnênralệnhtươngtựchonghệsĩ,nghệnhânngànhkhác,cấmmiêutảtính tìnhxấuxa, ti tiện, buông thả, thô lậuquahình ảnh sựvật sống thựctrong kiến trúc, điêu khắc, hay bất kể tác phẩm nghệ thuật loại nào.Nếukhônglàmtheohọsẽbịcấmhànhnghềtrongkhisốngvớicộngđồng.Ngôbốisẽkhôngđểvệquốcnuôidưỡngbằnghìnhảnhxấuxatrongđồngcỏxấuxa,[c]hàngngàygặmnhaibừabãiđủthứtừnguồngốckhácbiệt,naymộttímaimột tí,dầndà thu thậpkhối lượngxấuxa làmhại tâmhồnmàkhônghay.Ngô bối phải tìm kiếm nghệ sĩ và nghệ nhân có khả năng thiên phúnhậnthứcbảnchấtthựcsựcủacáiđẹp,cáidịudàngkhisángtác,ngõhầuthanhniêncủangôbốisốngởnơikhíhậulànhmạnhsẽthừahưởngvìtácphẩmnghệthuậthọnhìn,họnghesẽảnhhưởngmãimãinhưluồnggiómát

mẻ đem sinh lực từ nơi không khí trong sạch, với ngôn từ thanh tú, thảnnhiêndẫndắthọtừlúccònnhỏdại[d]đivàomàkhônghaytrạngtháitươngtự,thânthiếtvàhòađồngvớicáiđẹp.’

‘Nuôidưỡngnhưvậysẽlànuôidưỡngtuyệthảo.’

‘Đólàlýdotạisao,Glauconquýmếnơi,giáodụcvănhóagiaiđoạnnàylạicốt yếu.Bởi thẩmnhập sâu xa vào tâmhồn, nhịp và hòa điệu ảnh hưởngquyết liệt.Nếu tốtđẹpgiáodụcsẽđem tớivà truyềngửivẻdịudàng,nétngoạnmục.Nếuxấuxakếtquảngượclại.Mặtkhác,huấnluyệnchínhxác[e] ngôbối đề nghị sẽ giúp thanh niênmau lẹ nhận thức thiếu sót, nhượcđiểmcủatácphẩmnghệthuậthoặcbảnchấtsựvật.Nóikhácđi,cáigìxấuthanhniênsẽghétbỏmộtcáchhợplý;cáigìđẹpthanhniênsẽđónnhậnmộtcáchvuivẻ,sẽbiếncáiđólàcủamình,vàcứthếpháttriển,[402a]tâmhồntrởnênthựcsựtốtđẹp;cáigìxấuthanhniênsẽchêbai,ghétbỏmộtcáchđúnglý,ngaycảkhicònnhỏdại,khônghiểulýdotạisaolàmvậy,đếnkhilýtríxuấthiệnđươngnhiênnhậnra,vìgiáodụctiếpthu,thanhniênsẽtiếpđónnhưngườibạnquenthân.’

‘Theotiệnnhânđólàmụcđíchcủagiáodụcvănhóagiaiđoạnnày.’

‘Đúngrồi,cũngnhưtrướckiakhibắtđầuhọcmẫutự,chúýđếnmấyvẫnngỡngàng,ngôbốichỉhiểulơmơ,vàchỉ thấyvàichữdínhliềnvớinhaukhôngrõthếnào;tuynhiên,dùcỡlớnhaycỡnhỏngôbốikhôngcoithường,trái lại [b] tìmđủcáchđọcbấtkỳởđâu,bởi thầmhiểuchừngnàođọcnổingôbốimớilàngườibiếtchữ.’

‘Thưa,đúngquá.’

‘Nếukhôngbiếtmẫu tựngôbốikhông thểnhận rahìnhảnhmẫu tựphảnchiếuđâuđó,trênmặtnuớchaymặtgương.Muốnnhậnracảhaicầnphảithựchànhvàhuấnluyện.’

‘Vâng,đúngthế.’

‘Vậychắchẳnsựthểcũngtươngtựnhưbảnnhânvừanói.Ngôbốisẽkhônggiáo dục bản thân đúng cách, [c] vệ quốc ngô bối huấn luyện cũng vậy,chừng nào chưa nhận ra hình trạng của điều độ, can đảm, quảng đại, độlượngvàhìnhtrạngliênhệcũngnhưđốinghịchcủahìnhtrạngxuấthiệnbấtkỳởđâu.Ngôbốiphảicókhảnăngnhậnthứccảphẩmchấtcủahìnhtrạnglẫnhìnhảnhcủahìnhtrạngxuấthiệnđâuđó,khôngcoithườngcảhailàlớnhaynhỏ,songthầmhiểumuốnnhậnthứccảhaicầnthựchànhvàhuấnluyện

tươngtự.’

‘Làmvậylàvôcùngcầnthiết.’

‘Khitâmhồn[d]cónétđẹp,thểxáccũngcónétđẹptươngứng,vậylàhòahợpvớitâmhồn,phốihợpnhịpnhàngnhưthếphátxuấtcùngkhuônmẫulàhìnhảnhđẹptuyệtvờiđốivớiaicómắtđểnhìn.’

‘Thưa,chắcvậy.’

‘Cáiđẹptuyệtvờilàcáidễthương,lôicuốnhơnhếtphảikhông?’

‘Dĩnhiên.’

‘Ngườicóvănhóasẽyêuquýngườinhưthế,songsẽkhôngquýyêungườikhôngcóhòahợpnhưvậy.’

‘Không,nếungườiđócókhuyếtđiểmtrongtâmhồn.Tráilại,nếulàkhuyếtđiểmvềthânhình,[e]ngườicóvănhóacóthểbỏquavàvẫnyêuquýngườiđó.’

‘Bảnnhânhiểuquýhữuđangvàđãcóngườiyêunhư thế,bảnnhân thừanhậnquanniệm.Tuynhiên,xinvuilòngchobiết:vuithúquáđộcótươnghợpvớiđiềuđộkhông?’

‘Làmsaođược,vìnóđẩyconngườitớikhôngnhữngđauđớnmàcònđiêncuồng?’

‘Thếcótươnghợpvớiđứctínhkháckhông?’

‘Đờinào!’

‘Vậy[403a]tươnghợpvớiđồibạivàbừabãihả?’

‘Chắcvậy,haithứlàbạnđồnghành.’

‘Quýhữucónghĩ tớivui thúnàomãnh liệthơn, lôicuốnhơn thúvui tìnhdụckhông?’

‘Không,tiệnnhânnghĩchẳngthúvuinàođiêncuồnghơn.’

‘Yêuchânthậtlàyêucáiđẹpđẽ,cáitaonhã,cáiđiềuđộ.’

‘Hoàntoànđồngý.’

‘Yêuchânthậtcóliênhệtớiđiêncuồnghoặcphóngđãngkhông?’

‘Không,chẳngnên.’

‘Vậyyêuchânthậtkhôngliênhệvớithúvuitìnhdục,[b]ngườiyêu,ngườitình,tìnhyêusongphương,khôngđượcthamdựthúvuiđó.’

‘Không, trời ơi, Socrates tiên sinh,’Glauconđáp dáng vẻ nhấnmạnh, ‘họkhôngđượcphépđemthúvuiđóvàotìnhyêu.’

‘Bởithếquýhữusẽsoạnthảođạoluậtchothànhquốcngôbốixâydựngchophépngườiyêuliênhệvớibạntrai,hônhít,vuốtvenếubạntraiđồngý,nhưngười cha đối với con trai, vìmục đích đànghoàng, nếumuốn tỏ ra thânthiết,songđòihỏitiếpxúc,liênhệvớibấtkỳaithựcsựyêuthích,ngườiđókhôngbaogiờgâynghingờvàcóvẻquátrớn.Nếukhông,ngườiđó[c]sẽbịchêlàkẻthôlậu,đồvôhọc,xửsựvụngvề.’

‘Thưa,tiệnnhânsẽdựthảođạoluậtnhưvậy.’

‘Vậylàkếtthúcnhữnggìngôbốiđãbànvềgiáodụcvănhóavàcũnglàkếtluậnhếtsứcthíchhợp,vìmụcđíchcủagiáodụclàhướngdẫn,dìudắtngôbốiyêuquýcáiđẹp.’

‘Tiệnnhânđồngý.’

‘Giaiđoạntiếptheohuấnluyệnthanhniênthànhquốcsẽlàthểdục.’

‘Dĩnhiên.’

‘Vấnđềnàycũngphảihuấnluyệnhọcẩn thận từ thiếu thời. [d]Bảnnhânquanniệm thếnày.Xinchobiếtquýhữucóđồngýhaykhông.Theobảnnhânthânthểtrángkiệntựnókhôngsinhratinhthầnminhmẫn;tráilại,tinhthầnminhmẫnpháttriểnsungmãnbiếnthânthểthànhtốtđẹpvôcùng.Quýhữunghĩthếnào?’

‘Thưa,tiệnnhâncũngnghĩtươngtự.’

‘Bởithếnếutâmtríhuấnluyệnđầyđủ,ngôbốisẽyênchíbắttaychămlochili,sănsóccẩnthậnthânthể;muốnvắntắttránhdàidòngbâygiờngôbốichỉnêu[e]néttổngquátcủavấnđề.’

‘Vâng.’

‘Ngôbốiđãnóingôbốicấmtuyệtsaysưa.Vệquốclàngườicuốicùngtrênthếgiớiđượcphéprượuchè,sauđókhôngbiếttrờitrăngmâynướcrasao.’

‘Philýbiếtchừngnàovệquốclạicầnngườitrôngnom,sănsóc.’

‘Cònănuốngthìsao?Quýhữuthừabiếtvệquốclàlựcsĩtrongcuộctranhtàigaygắtvôcùng,đúngkhông?’

‘Thưa,đúng.’

‘Phươngthức[404a]dinhdưỡnghiệntạidànhcholựcsĩtrongthờikỳhuấnluyệncóthíchhợp,đầyđủkhông?’

‘Cólẽtạmđược.’

‘Nhưng trong thời gian huấn luyện lực sĩ hay buồn ngủ, sức khỏe vì thếchôngchênh,khóquânbình.Quýhữukhôngthấyhọngủmêmệthaysao;nếunhíchbướcnhỏrờikhỏiphươngthứcdinhdưỡngápdụnghiệntại,họsẽốmđautứcthì,tìnhtrạngsẽrấttrầmtrọng.’

‘Tiệnnhâncóthấy.’

‘Lựcsĩchiếnbinhcủangôbốicầnloạihuấnluyệntinhvihơnnữa.Họphảitỉnhtáonhưchógiữnhà,vôcùngthínhngủ,hếtsứctinhmắt,cựckỳnhanhtai; thamgiachiếndịchphảichịuđựngthayđổi thườngxuyênthứcăn,đồuốngtheokhíhậunóngbứcmùahè, thời tiếtgiá lạnhmùađôngvàkhôngđược[b]gụcquỵdễdàngvìsứckhỏesuynhược.’

‘Tiệnnhâncũngnghĩtươngtự.’

‘Huấnluyệnthểxácthựcsựtốtđẹplàchịemsinhđôivớihuấnluyệnvănhóagiảndịngôbốivừamiêutả.’

‘Tiênsinhmuốnnóithếnào?’

‘Bảnnhânmuốnnóihuấnluyệnthểxácđơngiản,uyểnchuyển,nhấtlàhuấnluyệnvềchiếntranh.’

‘Saolạithế?’

‘NgaycảHomercũngcóthểnóichoquýhữuhaysựthể.Quýhữubiếtkhianhhùngthamgiachiếndịchôngkhôngđểhọăncá,mặcdùhọởtrêneobiểnHellespont,[c]ôngcũngkhôngđểhọănthịtluộc,màchỉđểhọănthịtnướng.Làmvậy làđặcbiệt tiện lợihơnđốivớiquân lính,bởinói thựcranấunướngthứcănngaytrênlửadễdànghơnmangnồi,đeoniêulỉnhkỉnh.’

‘Dễdànghơnnhiều.’

‘Và theo bản nhânHomer không hề nói tới gia vị.Đúng thế, ngay lực sĩhạngthườngcũngbiếtnếumuốnđầyđủkhảnăng,thânhìnhcâncắn,thểlựcdồidàophảicữmọithứthuộcloạiđó.’

‘Biếtsựthểlựcsĩlàmthếlàđúng.’

‘Quýhữuơi,nếuýkiếnlàvậy,bảnnhântrộmnghĩchắchẳnquýhữukhôngtánđồng[d]cáchnấunướngxahoacủangườiđảoSicilevànhiềumóncầukỳcủathànhphốSyracuse.’

‘Tiệnnhânnghĩchắclàkhông.’

‘ThếngườitìnhgiainhântừthànhphốCorinththìsao?Quýhữucókhôngchấp nhận nàng cặp kè với thanh niên muốn giữ thân hình cường trángkhônghở?’

‘Nhấtđịnhkhông.’

‘QuýhữucũngkhôngchấpnhậnkẹobánhthơmngonlàmởAthens?’

‘Chắcchắnkhông.’

‘Bảnnhânthầmnghĩlýdokhiếnquýhữukhôngchấpnhậnấylàvìngôbốicóthểcôngbìnhmàsosánhlốisống,cáchănxahoavớiâmnhạccũngnhưcakhúcsửdụngrộngrãiđiệuvànhịp.’[e]

‘Chắcđượcvìđólàsosánhvôtư.’

‘Ngôbốithấyâmnhạccầukỳsinhraphóngđãng,thứcănphứctạpsinhrabệnhhoạn.Trái lại, đơngiản trong âmnhạc tạo nên tâmhồn tiết độ, đơngiảntronghuấnluyệnthểdụctạonênthânthểtrángkiện.’

‘Đúngquá.’

‘[405a]Càng thịnh hành phóng đãng và bệnh hoạn trong cộng đồng càngmaudẫntớithànhlậptòaánmởcửaxửkiện,bệnhviệnmởcửachữabệnh,sốlượnggiatăngđôngđảo,bàochữaluậtpháp,điềutrịykhoabắtđầunhưdiềugặpgió,nhất làkhicho làquan trọng,ngaycảngười tựdo,số lượngkhôngít,cũnghămhởtheođuổi.’

‘Cảnhđóthếnàocũngdiễnra.’

‘Khikhôngnhữnggiaicấpbìnhdân, laođộngtaychân,màcả thànhphầnvênh vác là có giáo dục khai phóng cũng cần y sĩ giỏi, luật sư tài, đó làchứngcớxácđịnhngoạnmụcrằnggiáodục thànhquốcsuyđồi thảmhại.Bởikhôngphảidấuhiệuêchề,đốnmạt,thiếuvănhóacủanềngiáodụctồitệhaysao[b]nếuvìkhôngcócônglýtrongtay,ngườidânphảitìmcônglýtừtayngườikháclàmnhưhọlàôngchủvàquantòa?’

‘Tiệnnhânnghĩkhôngcòngìêchề,đốnmạtchobằng.’

‘Thựchả?Thếnhưngcònêchềgấpbội,quýhữuđồngýkhông,cóngườikhôngnhữngbỏphần lớncuộcđời ravào tòaánnhưđichợđóngvaibênnguyênkếtán,bênbịbàochữa,màcònlốbịchđếnđộvênhváovềchuyệnđó,vênhváolàtayphạmpháplànhnghề,tránhnétàitình,thuộcđườngđinướcbước, biết hết lỗhổnguốnéo, vặnvẹo, luồn lách chuiqua [c] tránhkhông bị phạt, không bị kết án? Làm vậy chỉ vì mục đích đê tiện, tầmthường,khônghềnghĩhaybiếtmấy,đẹpbiếtbaonếusắpxếpcuộcđờiđểkhỏicầnquantòangủgàngủgậttrênghếphápđình.’

‘Vâng,làmvậycânlênmớithấyquáưêchề.’

‘Vàxemracũngêchềchẳngkémcầnysĩkhôngphảivì thương tíchhaybệnhchứngtheomùa[d]màvìsốngcuộcđờivôcôngrồinghềngôbốiđãmiêutả,đổđầythânthểnàohơi,nàochấtlỏng,nhưaotùnướcđọng,khiếnysĩlànhnghềkhôngbiếtlàmthếnàođànhphảiphátminhtêngọinhưứhơi,viêmmạc.Quýhữuđồngýkhông?’

‘Thưa,có,tênhếtsứctântiếnđểgọibệnhvôcùngkỳlạ.’

‘BảnnhândámchắcquýhữukhôngtàinàotìmthấybệnhtươngtựvàothờiAsclepius.[e]Vềchuyệnnàybảnnhânmuốncăncứvàosựkiệnđưaranhậnđịnh.ĐệtửdanhytrongcuộcchiếnthànhTroakhôngchỉtríchngườiphụnữcho thương binh Eurypylos uống vang Pramanian với khá nhiều bột lúamạch,bộtphô-mai rắc rải lên trên,[406a]mặcdùbiết pha trộnnhư thế sẽlàm bốc hỏa, phát viêm và cũng không phê bình Patroklos đang điều trị

chiếnbinh.’

‘Chongườiởtìnhtrạngnhưthếuốngnhưvậykểcũngkỳlạ.’

‘Không kỳ lạ đâu, nếu quý hữu nhớ ngày xưa theo người ta nói tới thờiHerodicus y sĩ mới sử dụng phương thức tân kỳ để điều trị: chiều bệnh.Herodicuslàhuấnluyệnviênthểdục,sứckhỏesasút,ôngtaliềnnghĩcáchphốihợp[b]thểdụcvớiykhoamàymòchữatrịtrướcchobảnthân,sauchongườikhác.’

‘Ôngtalàmthếnào?’

‘Kéodàicáichết,theodõicănbệnhhiểmnghèo,biếtlànany,khôngtàinàochữakhỏi,dậpdềnh,chờnvờnvớicănbệnh,đểcảđoạnđờicònlạikhônglàmgìchỉchăm lochữa trị;nếuchểnhmảngkhôngápdụngphương thứcquenthuộcsứckhỏesẽđộtquỵ.Nhờứngdụngtàitình,vậtlộndẻodaivớitửthầnôngtasốngtớigià.’

‘Ô,taynghềkhéoléonhưvậyquảđángphầnthưởngtuyệtvời!’

‘Phầnthưởngthíchhợpchongười[c]khônghiểuthựcrakhôngphảidodốtnát,nonnớtvềhình thứcykhoaAsclepiuskhônggiảngdạyphươngphápchữatrịchođệtử,màvìônghiểutrongcộngđồngkhéotổchứcaicũngcóviệcphảihoànthành,khôngaivôcôngrồinghềđểtriềnmiênốmđau,chữatrị.Ngôbối thấy cuộcđời như thếnực cười đối với thànhphần laođộng,nghệ nhân, nhưng ngô bối không thấy cuộc đời như thế nực cười đối vớithànhphầntrưởnggiả,giàusang.’

‘Xintiênsinhgiảithích.’

‘Nếungãbệnhốmđauđigặpysĩngườithợmộc[d]yêucâuysĩchothuốcchữachonhanh,chomạnh-gâynôn,thuốctẩy,đốtda,giảiphẫuđểthanhtoándứtkhoátcănbệnh.Nếuysĩbảophảiđiều trị lâudài,cuốnbănggốiđầu, lêngiườngnằmnghỉ,anhtasẽnóikhôngcóthìgiờđểốmđau,cuộcđờimàcứchămchúchữabệnh,bỏbê,khôngmàngcôngviệc làcuộcđờikhôngđángsống.Sauđóanhtacúichàobáibiệtysĩ,[e]quaylạilàmviệcnhưthường,thầmnghĩmộtlàphụchồisứckhỏetiếptụclaođộng,hailànếucơthểkhôngchốngnổibệnhtậtsẽchết,khôngthắcmắcgìnữa.’

‘Đốivớingườinhưthếsửdụngykhoanhưvậyxemrathíchhợp.’

‘Vìcóviệchẳnhoi,[407a]nếukhônglàm,anhtachẳngnêntiếptụcsốngở

đời.’

‘Vâng,rõrànglàvậy.’

‘Trongkhingườigiàucó,nhưngôbốithấy,khôngcóviệcphảilàm,việcđòihỏiđếnđộbuộclòngphảitừchối,nếulánhxa,cuộcđờisẽtrởthànhkhôngđángsống.’

‘Ngườitanóithếthật.’

‘Quý hữu chưa nghe câu nói của Phocylides ư?Ông ta bảo sau khi kiếmsốngđủrồi,conngườinênnghĩtớithựcthiđạođức?’

‘Theotiệnnhânconngườinênbắtđầusớmhơnmớiphải.’

‘Ngôbốisẽkhôngtranhluậnvớiôngtavềchuyệnnày,màcầntraođổiýkiếnvớinhau[b]liệungườigiàucócónênthựchànhcâunói,cuộcđờicóđángsốnghaykhông,nếuhọkhônglàmvậy.Nuôibệnhcóphảilàtrởngạikhiếnconngườikhôngchúýtớinghềmộcvànghềtươngtự,màlàsựthểkhôngdínhdánggìtớilờikhuyênPhocylidesđềxướng?’

‘Cóchứ.Quan tâmquáđángvàosứckhỏe,quáđộ tớihuấn luyện thểdụcthôngthườnglàtrởngạilớnlaohơnhết;quantâmđókhiếnchánnảnkhôngmótớiviệclàmởnhà,việclàmtrongquânđội,hayviệclàmngồilì trongcôngsở.’

‘Tệhạihơnhếtlàquantâmđókhiếnmuốntìmhiểu,muốnsuynghĩ,muốntrầmtưđềukhókhăn.[c]Nếulúcnàocũngthắcmắcdườngnhưvángđầu,cảmthấychóngmặt,đổtạidotìmhiểutriếthọcmàthế,quýhữusẽchẳngbaogiờcóthểthựcthivàchứngtỏtàinăng.Quýhữusẽnghĩquýhữuốmđauthườngxuyên,vàkhôngbaogiờngừngthắcmắcvềsứckhỏe.’

‘Vâng,cóthểthếlắm.’

‘VậyngôbốinênnghĩdocũngbiếtđầuđuôithựctrạngAsclepiusđềxướngcung cách chữa trị chongười nhờbản chất và lối sống có thân thể cườngtráng,sốngcuộcđờikhỏemạnh.[d]Nếuhọmắcbệnhđặcbiệtôngsẽchữatrịbằngthuốcmenhoặcgiảiphẫu,songkhuyênhọtiếptụcsốngnhưthường,khôngmuốn họ trở thành kém ích dụng đối với cộng đồng. Trái lại, ôngkhôngmuốn chữa trị cho người thể chất nhiễm bệnh, rút ra chỗ nàymộtchút,travàochỗkiamộtít,bằngphânlượngdượcliệuchỉcóthểdẫntớikéodàicuộcđờimộtcáchđaukhổ,vàsảnsinhconcáicũngốmyếu,bệnhtật

nhưhọ.Không!Ôngnghĩkhôngnênchữatrịchonguờikhôngthểsốngcuộcđờibìnhthường,[e]vìvôdụngvớichínhhọvàthànhquốc.’

‘TiênsinhnóinhưthểAsclepiuslàchínhkháchcóđầuócxãhội!’

‘Ôngấythếthật.VìôngấythếthậtnênngôbốithấyđámconlàchiếnsĩtàibaởthànhTroa,[408a]ứngdụngykhoađiềutrịtheocáchbảnnhânmôtả.QuýhữukhôngnhớhaysaolúcMenelaosbịPandarosbắnbịthương,“thấychỗmũinhọnchọcthủngmặtda,saukhihútmáu,ysĩnhẹnhàngthoathuốcgiảmđau.”Nhưnghọkhôngnóigìđếnănuống,khôngkhácgìnhưhọđãlàmvớiEurypylos,vìhọnghĩthoathuốclàđủchữatrịchongườitruớcđósốngcuộcđờibìnhthường,khỏemạnh,uốngbấtkểthứgìphavớilúamạch,phô-maihayrượuvangsauđócũngđược.Họnghĩđờingườicơthểốmyếu,suynhược[b]dosốngbừabãi,vôdụngđốivớihọhoặcbấtkỳai;côngviệccủahọkhôngphảisửdụngkhảnăngchuyênmônvào trườnghợpnhư thếhaythuốcthangchữatrịdùsốngườinàygiàunứtđốđổvách.’

‘BầyconAsclepius,theotiênsinh,sángsuốt,thôngminh!’

‘SựthậtlàvậythếmàPindarvàthisĩbikịchkhôngnhìnsựviệcnhưngôbối.Họnóimặcdù là conApollo, songAsclepiusnhậnđút lót khốivàngkếchxùchữatrịchongườigiàucóthậptửnhấtsinh,vìthếbịsấmchớpđánhchếtđứđừ.Nếukiênđịnhvớinhữnggìđãnói,[c]đươngnhiênngôbốisẽkhôngđồngývớihaiđiểmhọviệndẫn.Nếulàconthầnlinh,ôngấykhôngthamlam,titiện,chữabệnhkiếmtiền,vànếutitiện,thamlam,chữabệnhkiếmtiền,ôngấykhônglàconthầnlinh.’

‘Vâng,sựthểrõnhưbanngày.Dẫuthếxintiênsinhvuilòngchohayngôbốicócầnysĩtàigiỏitrongthànhquốckhông?Ysĩthànhthạotấtnhiênlàngười có kinh nghiệm thâm hậu [d] trong việc chữa trị bệnh nhân cả khikhỏemạnhlẫnlúcốmđau,cũngnhưquantòamẫncánchắchẳnlàngườiđãtràtrộn,vachạm,quenthuộcvớiđủhạngngười.’

‘Đươngnhiênngôbốicânysĩvàquantòatàigiỏi,nhưngquýhữucóbiếtbảnnhânmuốnnóigiỏitàilàthếnàokhônghở?’

‘Rấtmuốnnếutiênsinhsẵnlòngchỉgiáo.’

‘Ờ,bảnnhânsẽcốgắng.Mặcdùbằngngôntừtươngtự,quýhữuvặnhỏisựviệckhácbiệt.’

‘Tiênsinhnóithếnghĩalàthếnào?’

‘Cáchhaynhấtchoysĩđểnắmvữngkhảnăngchuyênmônấylà,ngoàihiểubiếtykhoa,cầntiếpxúcvớicơthểômđautrầmtrọng,càngnhiềucàngsớmcàng tốt,bản thâncókinhnghiệmvớiđủ loạibệnh trạng, [e]vàbẩmsinhkhông khỏemạnh lắm. Y sĩ không dùng cơ thể bản thân chữa trị cơ thểngườikhác,vìnếulàmvậycơthểysĩkhôngđượctồitệhoặctrởnêntồitệ,màchữatrịbằngtâmtrí.Nếukhảnăngyếukémhoặctrởnênyếukém,tâmtríkhôngthểchữatrịtốtđẹp.’

‘Đúngthế.’

‘Vớiquantòa,[409a]tráilại,quýhữuơi,đólàvấnđềtâmtrí.Sửdụngtâmtríhọkiểmtra,chếngựtâmtrí.Ngaytừlúcnhỏdạitâmtríkhôngnênnuôidưỡnggầngũixấuxa,kếtgiaovớixấuxa,hoặckinhquahàngloạtxấuxađểcókinhnghiệmmớimẻ,rồicăncứvàođóphánxétchớpnhoángngườikhácnhưysĩlàmvớicơthểconngười.Tráilại,tâmtríphải,ngaytừlúccòntrẻ,ởtrạngtháitrongtrắng,hoàntoànkhôngcókinhnghiệmhoặctiếpxúcvớixấuxa,nếumuốnbảnthânthựcsựtốtđẹp,phêphánthựcsựđúngđắn.Đólàlýdotạisaongườibảntínhtốt lúccòntrẻcóvẻngâythơ,[b]dễbịđánh lừa, lôicuốnvàovòngbất lương,vì trongngườikhôngcócái tươngứngđểhiểubiếtnhạycảmđốivớixấuxa.’

‘Kinhnghiệmcủahọquảthậtthườnglàvậy.’

‘Đólà lýdoquýhữu thấyvìsaoquan tòagiỏikhông thể làngười trẻ,màphải là người già.Hiểu biết bản chất xấu xa đếnmuộn trong cuộc đời, vìquantòagiỏimấtcôngquansátcáikhôngphảiphẩmchấttàngẩntrongtâmtríbảnthân,màcáilàphẩmchấtxalạtrongtâmtríthanhân.Quantòagiỏiphải tự luyệnnhiềunămđểnhậnđịnh tínhcáchxấuxacủaphẩmchấtđóbằngcáchứngdụngkiếnthức,[c]songkhôngphảikinhnghiệmcánhân.’

‘Ngườinhưvậysẽlàquantòabảntínhhếtsứccaocả.’

‘Vàgiỏinữa,nhưquýhữuhỏi,vìngườicótâmtríphẩmchấttốtlàquantòagiỏi.Ngượclại,loạimậpmờ,mánhlớilàmnhiềuđiềusaitráitựnghĩkhônngoanvượtmức,cóvẻkhákhéoléotrongthờigiantiếpxúcvớingườinhưchínhhọ,đemnguyêntắc tồi tệcheđậybảnthân;nhưngkhi trựcdiệnvớingườicókinhnghiệm,tuổiđờicao,bảntínhtốt, loạiđótrônghếtsứcngớngẩn, nghi ngờ không đúng lúc, không hiểu chân thật là gì, do bản thânkhông sởđắc [d]môhìnhnhư thế.Kếtquả loạiđógặpphườnggiangiảonhiềuhơnhànglươngthiện,vìthếcóvẻlàngườikhônngoan,khôngphảikẻđầnđộn,đốivớichínhhọvàngườikhác.’

‘Hiểnnhiênlàvậy.’

‘Dođónếumuốntìmquantòathôngthái,đĩnhđạc,ngôbốikhôngnênđểýloạinày,mànênđểý loạikhác.Xấuxakhôngbaogiờbiếtbản thânhoặchiểuđạođức.Ngượclại,đạođứckhikhảnăngthiênphúđượcgiáodụcbồidưỡngtheothờigiancóthểhiểubiếtxấuxacũngnhưbảnthân.Bởithế[e]người tử tế, khôngphải người xấu xa, theo bản nhân, sẽ là quan tòa sángsuốt,uyênthâm.’

‘Tiệnnhânđồngývớitiênsinh.’

‘Đólàdựkiếnvềythuậtvàtưphápquýhữusẽsoạnthảodựluậtchothànhquốc. Dự luật [410a] sẽ chữa trị cho công dân thể chất và khí chất lànhmạnh,đểcôngdânthểxácốmyếutiêuvongtựnhiên,vàcôngdânkhíchấthưhỏng,khôngthểchữatrị,dựluậtsẽkếtliễucuộcđời.’

‘Đólàgiảipháptốtđẹpđốivớithànhquốcvàbệnhnhân.’

‘Dovậyvìchỉtiếpthuhuấnluyệnvănhóađơnthuần,nhưngôbốinói,loạigiáodụclàmnảysinhtiếtđộtrongtâmhồn,thanhniênthànhquốcsẽmiễncưỡngvácxáctớiluậtpháp,quantòa.’

‘Thưa,đúngthế.’

‘Nếuđượchuấnluyệnvănhóanhưthế[b]họsẽtheocùngđườngkhihuấnluyệnthểdục,vànếulựachọn,họsẽkhôngbaogiờcầnysĩ,trừtrườnghợpkhẩntrương.’

‘Tiệnnhânđồngý.’

‘Tậpdượtgiankhổ,cốgắngcamgo,họnhằmkích thíchnghị lựcvà tinhthầnhơn là trởnên lực lưỡng, cường tráng.Khác lực sĩ thông thường, họkhôngcoiviệcănuống,tậpluyệnchỉđểpháttriểnsứcmạnhthểxác.’

‘Tiênsinhnóichíphải.’

‘Glauconquýmếnơi,đólàlýdovìsaobảnnhânnói[c]ngườithiếtlậphệthốnggiáodụcgiảngdạyvănhóa,huấnluyệnthểdụckhôngnhằmhaimụcđích, như cóngười chủ trương, ápdụng loại nàyđể traudồi tinh thần, ápdụngloạikiađểbồidưỡngthểxác.’

‘Nếukhônglàvậy,họnhằmcáigì?’

‘Cólẽthiếtlậphaimụcđíchhọchỉnhằmđàoluyệntâmtrí.’

‘Làmsaohọcóthểlàmthếđược?’

‘Quýhữukhôngnhậnthấyluyệntậpthểxáclâudàimàkhôngđộngtớinghệthuậtsẽsảnsinhloạitâmtrínàohaysao?Cũngnhưmảimiếttraudồinghệthuậtmàkhôngđộngtớiluyệntậpthểxácsẽsinhsảnloạitâmtríkhácư?’

‘Tiênsinhmuốnnóithếnào?’

‘Loại[d]cóvẻphàmphu,cứngcỏi,loạicóvẻtaonhã,dịudàng.’

‘Thưa,tiệnnhâncóthấynhấnmạnhquáđángvàoluyệntậpthểdụcsẽsảnsinhloạiphàmphucựcđộ,trongkhihuấnluyệnthuầntúynghệthuật,vănhóasẽbiếnconngườithànhmềmyếu,ẻolả.’

‘Nghị lựcvà tinh thần trongbảnchấtcó thểbiếnhọ thànhphàmphu;nếuquýhữukhéosửdụng,haithứsẽbiếnhọthànhcanđảm;ngượclạinếuquýhữuépbuộcquámức,haithứsẽbiếnhọthànhcứngcỏi,thôlậu.’

‘Tiệnnhâncũngnghĩvậy.’

‘Khíchấttriếtlý[e]tráilạidịudàng;buônglỏngnớirộngquámứccóthểdẫntớimềmyếuquáđộ,songnếusửdụngđúngcáchkếtquảsẽtaonhã,nềnnếp.’

‘Hẳnthế.’

‘Ngôbốiđồngývệquốcphảicóhaiyếutốđótrongbảnchấtđúngkhông?’

‘Thưa,đúng.’

‘Vàhaiyếutốphảikếthợphàihòaphảikhông?’

‘Vâng,dĩnhiên.’

‘Nếu[411a]kếthợpđúngcách,tâmtrísẽtiếtđộvàcanđảm?’

‘Dạ,chắcvậy.’

‘Nếukếthợpkhôngđúngcách,tâmtrísẽtrởnênhènnhát,tụctằn?’

‘Chắcvậyquá.’

‘Bởithếkhiconngườiđểâmnhạcmêhoặctâmhồn,tiếngsáo,tiếngtiêurótđổvàotâmhồnqualỗtainhưchiếcphễuâmđiệudịudặt,lảlướt,aioánngôbốimiêutảlúcnãy,khiconngườibuôngthảcuộcđờiđắmchìm,ngâyngấttrongcakhúcảonão,hậuquả trướchếtđốivớinghị lựcvà tinh thần,nếuconngườisởđắc,làlàmmềmyếunhưsắttôitronglòtrởthànhdễdùngchứkhôngcứngdắn,khódùng.Tráilại,[b]nếucứtiếptục,khôngngưngnghỉ,màđểthứâmnhạcđólôicuốn,saumộtthờigiantinhthầnsẽtan,sẽrữa,sẽbiếndạnghoàn toàn,bứtkhỏi tâm trínhưsợigânbongkhỏibắp thịt, conngườitrởthànhHomergọilà“taythươngyếuớt.”’

‘Vâng,đúngthế.’

‘Nếubẩmsinhconngườiđónnhậntừbàntaythiênnhiênbảnchấtkhôngcótinhthần,sựthểsẽmauchóngxảyra.Ngượclại,nếuđónnhậntừbàntaytạohóabảnchấtcótinhthần,songđểtinhthầntrởnênmềmyếu,bấtổn,vấnđềtầmthường,lýdovụnvặtcũngkhiếnnghiêngngả,chaođảodễdàng,bốclửasớm,tắtngúmngay,kếtquảconngườithayvìcótinhthần,trởnêndễcáu,dễgiận,[c]bấtmãn,bấtbình,làmmồichobuồnrầu,phiềnmuộn.’

‘Đúngthế.’

‘Thếngườiluyệntậpthểdụcmiệtmài,ănuốngngonlành,songítlàmquenvớivănchươnghoặctriếtlýthìsao?Thânthểkhỏemạnhbắtnguồntừtậpluyệntrướchếtsẽkhiếnngườiđócótinhthầnvànghịlực,sauđógiatăngcanđảmhơntrướcphảikhông?’

‘Chắcvậy.’

‘Nhưnghậuquảsẽthếnàonếungườiđódànhhếtthìgiờvàoviệcấy,khôngmàngtớisinhhoạttríóc,khôngliênhệvớiThiThần?Ngườiđóchưamộtlầnnếmmùi họchỏi hay tìmhiểu, [d] không thamdự tranh luận, bàn cãigiáo dục hay sinh hoạt văn hóa, cho dù trong tâmhồn yêu thích học hỏi,chẳngmấychốclòngyêuthíchcũngtrởthànhyếu,điếc,mù,vìkhôngđượcgiáctỉnhvàtôiluyện,nhậnthứccũngkhôngtrongsáng,sắcbén.’

‘Đươngnhiênlàvậy.’

‘Thiếuvănhóa,ngườiđótrởthànhkẻphàmphutụctử,khôngbiếtsửdụnglýluậnbàncãi,cóthóiquencụcsúc,[e]muốnđạtmụcđích,giảiquyếtvấnđềbằngvũlựcthôbạonhưthúrừng.Ngườiđósốngtrongdốtnát,đầnđộn,đờihoàntoànthiếuvắngvẻđẹpvànétdịudàng.’

‘Môtảnhưvậyquáưchínhxác.’

‘Dovậyđiềubảnnhânmuốnnóiấylàhaingànhgiáodụcnhưhaiphươngtiệndườngnhưthầnlinhbanchothếnhânđểhuấnluyệnhaiphầntrongngôbối–ngànhhuấnluyệnphầntriếtlý,ngànhđàoluyệnphầnnghịlựcvàtinhthần.Haingànhkhôngnhằmngànhnàyđàoluyệnthểxác,ngànhkiahuấnluyệntinhthần,trừtrườnghợpngẫunhiên,songnhằmduytrìhàihòathíchđánggiữanghịlựcvàtinhthầnbênnày,[412a]lýluậnvàtriếtlýbênkia,lêndâychỉnhnốtđưamỗibênvàođúngnhịpđiệu.’

‘Vâng,dườngnhưthế.’

‘Nếuthếngôbốicóthểkhẳngđịnhngườihoàntấtmộtcáchtuyệtvờiphốihợpsinhhoạtthểxácvớisinhhoạttinhthần,ápdụngđểđàoluyệntínhtìnhlàngườisảnsinhâmnhạcvàhòađiệuvượtxabấtkểnhạcsĩnàolêndây,nắncungcâyđàn.’

‘Xácnhậnhợplýquáchừng,tiênsinh!’

‘Dovậy,Glauconquýmếnơi,ngôbối lúcnàocũngcầnngườinhư thế loliệugiáodụcthànhquốc,nếumuốnduytrìthểchếthiếtlậpcộngđồng.’

‘Ngôbốichắcchắnvànhấtđịnhcầnngườinhưvậy.’

‘Đólànétđạicươngđườnglốitheođóngôbốisẽgiáodục,đàotạovệquốc.Ngôbối[b]khôngcầnđivàochitiếtvềhợpxướngđồngca,khiêuvũ,sănbắn,thểthaoviệtdã,thểdụctranhtàivàđuangựa.Mấythứvừakểđươngnhiênphảitheođườngnétđạicươngvàdễnhậnchứkhôngkhókhăn.’

‘Vâng,theotiệnnhânsựthểcólẽsẽkhôngkhókhănlắmđâu.’

‘Ờ, tiếp theophảiquyếtđịnh ra sao?Bảnnhânnghĩngôbối sẽphải chọntrongđámvệquốcthànhphầnnàochỉhuy,thànhphầnnàotuânlệnh.’

‘Vâng,chắcvậy.’[c]

‘À,đươngnhiênthànhphầngiàchỉhuy,thànhphầntrẻtuânlệnh.’

‘Thưa,rõràng.’

‘Ừm,vàhiểnnhiênchỉthànhphầngiàlàgiỏihơnhết.’

‘Vâng,sựthểcũngrõràng.’

‘Nôngdângiỏihơnhết lànôngdâncókhảnăngvượttrộivềcàycấy, làmruộngphảikhông?’

‘Vâng.’

‘Bởithếnếumuốnchọnvệquốcgiỏi,ngôbốiphảichọnsốcókhảnăngvượttrộivềtrôngnom,canhphòngthànhquốc.’

‘Vâng.’

‘Vềchuyệnđóngôbốicầnngười,ngoàisựthểthôngminh,mẫncán,thựcsựquantâmtớithànhquốc.’

‘Đúngthế.’[d]

‘Quantâmtớicáigìlàngườitayêuquýcáiđóhơnhếtphảikhông?’

‘Đươngnhiên.’

‘Cáingườitayêuquýhơnhếtlàcáingườitatintưởng,lợiíchcủacáiđólàlợiíchcủangườita,thànhquảcủacáiđólàthànhquảcủangườita,thấtbạicủacáiđócũnglàthấtbạicủangườita.’

‘Đúngthế.’

‘Dovậyngôbốiphảilựachọntronghàngngũvệquốcngườingôbốiquansátsẵnsàngđemhếtnănglựctrongđời[e] làmcáihọnhậnđịnhlàcólợichothànhquốc,vàtuyệtđốitừchốilàmcáingượclại.’

‘Họlàngườilãnhđạoxứngđáng.’

‘Theothiểný,phảiquansát,theodõikỹlưỡng,ởmọilớptuổi,xemhọcóthựctâmbámchặtnguyêntắc,khôngbaogiờlãngquênhoặclơlà,doảnhhưởngcủacảnhngộhoặccưỡngbức,vữngtinhọphảiluônluônlàmcáitốtđẹphơnhếtchothànhquốc.’

‘Tiênsinhnói“lơlà”làthếnào?’

‘Bảnnhânxingiảithích.Bảnnhânnghĩgạtbỏniềmtinlàdocốýhoặcvôtình;cốýnếuniềmtinsailầm,sauđódohọchỏingôbốithayđổitâmtrí,vô

tìnhkhiniềmtinxácthực.’[413a]

‘Tiệnnhânhiểucốý,songkhônghiểuvôtìnhgạtbỏ.’

‘Thựchả?Thếquýhữucónghĩconngườithườngkhôngmuốnmấtcáitốtđẹp,songsẵnsàngbỏcáixấuxakhông?Bịlừadốivềsựthậtkhônglàcáixấuxavàsởđắcsựthậtkhônglàcáitốtđẹphaysao?Vàquýhữucóđồngýquanniệmsựviệcnhưsựviệcdiễnralàsởđắcsựthậtkhônghở?’

‘Thưa,có,tiệnnhânđồngývớitiênsinhconngườikhôngmuốnmấtniềmtinchânthực.’

‘Bởi thếkhi sựviệcnhư thếdiễn ra, kết quả chắchẳn là do trộmcắp, épbuộchaymêhoặc.’[b]

‘Tiệnnhânlạikhônghiểu.’

‘Xin lỗi chắc hẳn bản nhân sử dụng ngôn từ tối nghĩa như thi sĩ bi kịch!Dùngchữ‘trộmcắp’bảnnhânchỉmuốnnóitiếntrìnhvôthứcquađóngườithayđổi tâm trívàngườiquên lãngkhônghiểucó lúc thờigian,có lúc lýluậnđãcướpmấtniềmtinmàkhônghay.Bâygiờquýhữuhiểuchưa?’

‘Thưa,tiệnnhânhiểurồi.’

‘Dùng chữ ‘ép buộc’bản nhânmuốn nói người do đau đớn hoặc đau khổkhiếnphảithaytâmđổitrí.’

‘Ýnàytiệnnhâncũnghiểu,tiênsinhnóirõràng.’

‘Bảnnhânnghĩquýhữucũngđồngýngườithayđổitâmtrí[c],vìvuisướnglừadối,sợsệtđedọa,làngườibịmêhoặcámảnh.’

‘Tiệnnhânthấycáigìlừadốiđềudườngnhưmêhoặc.’

‘Nhưbảnnhânvừanói,ngôbốiphảitìmchoravệquốcchânchínhbámchặtnguyêntắctrongtừngtrườnghợpluônluônthựchiệnnhữnggìtốtđẹphơnhếtchothànhquốc.Ngôbốiphảiquansát,theodõichặtchẽtừlúchọcònthơấu,đưaviệccholàm,bắttayvàophầnlớnthườngdẫntớilãngquênhaylầmđường lạc lối rời xa nguyên tắc.Ngô bối chỉ chọn số luôn luôn nhớ,khôngquên,khôngdễbịmêhoặc,sốcòn lạingôbốisẽcự tuyệt. [d]Quýhữuđồngýkhông?’

‘Thưa,đồngý.’

‘Và nhằmmục đích tương tự ngô bối phải quan sát đối với việc làm khókhăn,chịuđựngcựcnhọc,thửtháchcamgotháiđộhọthếnào.’

‘Tấtnhiên.’

‘Ngôbốicũngphảiđểýphảnứngđốivớiloạitrắcnghiệmthứba,họđươngđầu, trựcdiệnmêhoặc ra sao.Nhưngườidắtngựanon rachỗồnào,náonhiệtxemcóhoảngsợhaykhông,ngôbốiđemvệquốclúccòntrẻchogặpkinhhoàng,sauđó[e]đưavàovuithú,thửtháchgaygắt,quyếtliệthơnthửnghiệmvàngtronglònunglửabốcngùnngụt.Nếuganlìchịuđựng,khôngdễ dàng cúi đầu theomê hoặc, nếu chứng tỏ uyển chuyển trongmọi tìnhhuống,nếuchứng tỏ, tinh thầnchính trực,bảnngãdịudàng, tiếp thugiáodụcvănhóa,sởđắcnhịpđiệuvàhàihòatrongmọihoàncảnh,họcóhyvọngsẽphụcvụđắclựcthànhquốccũngnhưbảnthân.Vệquốctrongmỗitrườnghợp trải qua thử thách liên tục [414a] lúc thiếu thời, lúc thanh niên, lúctrưởngthànhkhôngquỵgục,khônghềhấn,khôngtìvếtsẽđượctraoquyềncai trị,quảnlýthànhquốc,sẽđượcvinhdanhkhi tại thế, lúcquađời,đónnhậnphầnthưởngcaoquýtronghìnhthứcmộphần, tưởngniệm.Vệquốcthất bại khôngquanổi thử tháchngôbối phải loại bỏ.Tóm lại tổngquát,khôngđivàochi tiết,Glauconơi,đó làđườnglốingôbốisẽchọn lựa,bổnhiệmlãnhđạovàvệquốc.’

‘Tiệnnhâncũngnghĩđólàcungcáchphảilàm.’

‘Họlàngười,gọichođúngnghĩa,[b]đầyđủvàtrọnvẹn,khôngsợsailầm,ngôbốisẽdùngchữvệquốc;chứcnăngcủahọlàlàmchokẻthùbênngoàikhôngcókhảnăng,bạnbèbêntrongkhôngcóýđịnhlàmhại thànhquốc.Cònthanhniênngôbốimôtảlàvệquốcđếnbâygiờsẽgọilàtrợthủ,nhiệmvụlàphụgiúplãnhđạothựcthiquyếtđịnh,đồngýchứ?’

‘Thưa,đồngý,theotiệnnhânphảigọinhưvậy.’

‘Bảnnhântựhỏidohoàncảnhthúcbách,nhucầuđòihỏi,ngôbốicónên[c]sửdụnghưngônquýpháingôbốinóilúcnãy,đểthuyếtphụctoànthểthànhquốc,ngaycảvệquốctinlàthật,nếukểhuyềnthoạiýnghĩakhông?’

‘Chuyệnhưngônloạinào?’

‘Khôngmớimẻmàchỉlàchuyệnhưngôn,chuyệnPhoenicianhưchuyệnthisĩkểxảyrangàyxưaởnhiềunơi,nhânloạitinlàthật,khônghềxảyravới

ngôbốibâygiờ,songcóthểthựchiện,vìcầnthuyếtphụctốiđachuyệnmớicókhảnăngtạoniềmtin.’

‘Dườngnhưtiênsinhengạikểchongôbốihay.’

‘Khinghequýhữusẽhiểubảnnhâncólýdođểdodự.’

‘Xintiênsinhcứtựnhiênđừngngại.’

‘Bảnnhânsẽnóidẫukhôngbiết[d]làmthếnàođểcócanđảmvàtìmđâuratừngữđểdiễntả.Bảnnhânsẽcốgắngthuyếtphụctrướchếtvệquốcvàbinhsĩ,thứđếnthànhquốc:huấnluyệnvàgiáodụcngôbốicungứnghọsởđắc,tất cả đến với họ như trong giấcmơ.Thực ra trong thời gian đó họ đượcnhàonặn,nuôidưỡng trong lòngđất;vũkhí, trangbịhọ sửdụngđềuchếbiếntừđómàra.[e]Khihọlàsảnphẩmvẹntoàn,tráiđấtsinhhạhọ,nuôidưỡnghọ, đemhọ ra ánh sáng, đưahọvào cuộcđời.Bởi thếbâygiờkhithiếtlậpcơchế,họphảinghĩtớidảiđấthọsốngtrênđónhưmẹđẻ,nhưvúnuôi,phảibảovệnếubàbịtấncông,phảicoicôngdântrongcộngđồngnhưđồngbào,nhưanhemcùngmẹđấtsinhra.’

‘Tiệnnhân thấy tiên sinhchẳngviệcgìmàphảingạingùngkểchuyệnhưngôn.‘

‘Vâng[415a].Chẳngviệcgìmàphảivậy,songbảnnhâncólýdoxácđáng.Dùsaoxinnghenốt.Ngôbốisẽkểchođồngbàohaychuyệnthếnàytheongônngữhuyềnthoại:“Cácngười,tấtcảsốngtrongthànhquốc,đềulàanhem.Khi sáng tạo thần linh sáng tạokhácbiệt, phavàngvàobản chất cấuthànhcácngười,trongsốcóthànhphầncóphẩmchấttrởthànhlãnhđạo,vìthếgiátrịrấtcao;nhưngthầnlinhbỏbạcvàothànhphầntrợthủ,sắtvàđồngvàothànhphầnnôngdân,thợthuyền.Vìtấtcảđềuliênhệ,nênphầnlớnconcáithườnggiốngchamẹ,[b]songthỉnhthoảngchamẹvàngsinhconbạc,chamẹbạcsinhconvàng,vàchamẹsinhđủthứconcái.Bởivậyđiềurănđầutiênvàtốiưquantrọngthầnlinhtruyềngửilàtrongkhithihànhchứcnăngvệquốc,lãnhđạophảitheodõikỹlưỡng,quansátcẩnthậnhợpchấtkimloạitrongtâmtríconcái.Nếuđứatrẻcóchấtđồnghoặcsắttrongbảnchất,lãnhđạophảicươngquyết,khôngxótthương,xácđịnhgiátrịthựcsự,[c]hạđứatrẻxuốngthànhphầncôngnghệ,nôngnghiệp.Tráilại,nếuđứatrẻconthợthuyềnhaynôngdânsinhrabảnchấtcóvànghoặcbạc,lãnhđạosẽđềbạtđểtrởthànhvệquốchoặctrợthủ.Lãnhđạophảithựcthiđiềuvừakể vì sấm truyền thành quốc sẽ diệt vong khi vệ quốc là sắt hay đồng.”Chuyện như thế quý hữu có biết cách nào khiến công dân thành quốc tin

không?’

‘Thưa,tiệnnhânkhôngbiếtlàmcáchnàođểthuyếtphụcthếhệhiệntạicùnghọngôbốibắtđầuxâydựngthànhquốc[d],songtiệnnhânnghĩtiênsinhsẽđạtkếtquảvớiconcáihọ,thếhệtiếptheovàthếhệsauđó.’

‘Dùvậyvẫnhay,bởichuyệnsẽkhiếnhọquantâmhơnnữatớithànhquốcvàcộngđồng.Bảnnhânhiểuquýhữuđịnhnóigì.’

‘Chuyện như thế đủ rồi, chuyện tương lai để nhân dân theo truyền thốngquyết định, không phải ngô bối.Dẫu thế điều cần làm là ngô bối hãy vũtrangcôngdânmớirờilòngđấtdẫnhọvàothànhquốcdướiquyềnlãnhđạocủavệquốc.Tớinơivệquốcphảichọnđịađiểmlàmbảndoanhđểcóthểkiểmsoátbấtổnbêntrong,nếucókẻkhôngtuântheoluậtpháp,[e]đẩyluitấn công bên ngoài do quân thùmang tới tràn vào như chó sói đột nhậpchuồngcừu.Lậpbảndoanhxong,họsẽlàmlễtếsinhdângthầnlinhthíchhợp,sauđósắpxếpkhucưngụ.Đồngýchứ?’

‘Vâng.’

‘Khunàyphảicungứngchỗởthíchhợpchốngnóngvềmùahè,ngănlạnhvềmùađông,đúngkhông?’

‘Thưa,đúng,tiệnnhânhiểutiênsinhmuốnnóinhàhọsốngtrongđó.’

‘Phảirồi,nhưnglànhàchobinhsĩ,khôngphảinhàchothươngnhân!’

‘Thưa,khácnhauthếnào?’[416a]

‘Bảnnhânsẽcốgắnggiảithích.Chẳnghạnkhôngchămlochuđáo,khôngnuôinấngđầyđủ,khônghuấnluyệnkỹcàng,đểchótrôngcừuđóilả,bướngbỉnh,cáubẳn,tínhnếtxấuxaquayrarìnhrập,uyhiếpcừu,xửsựkhôngnhưchónhàmànhưchósói,đốivớimụcphuđólàđiềughêtởm,nhụcnhãquásức,phảikhông?’

‘Quảthựcnhụcnhãvàdĩnhiênghêtởm.’

‘Vìthếngôbốiphảiphòngngừa,[b]ngănchặntrợthủđốixửvớidânchúngnhưvậy,vìmạnhhơnhọ,sẽcưxửnhưbạochúatànngượchơnlàbạnbèthânthiết,cộngsựtíncẩn.’

‘Thếnàocũngphảingănchặnđừngđểsựviệcxảyra.’

‘Phòngngừahữuhiệuhơnhếtvềmặtnàyphảichănglàgiáodụcthựcsựchuđáo?’

‘Không,họđãcóthứnàyrồi.’

‘Glauconquýmếnơi,đừngquáchủquanvềvấnđềđó;điềukhiếnngôbốicóthểkhẳngđịnhlàđiềungôbốivừaphátbiểu,ấylàhọphảiđượcgiáodụcđúngcách,[c]bấtkểgiáodụcđóthếnào,ngõhầuđạttộtđỉnhtaonhã,cưxửnhânđạovớiđồngsựvàquầnchúnghọcónhiệmvụbảovệ,baoche.’

‘Vâng,đúngthế.’

‘Dovậyxemrahợplýkhinóingoàigiáodụcnhưthếchỉnêndànhchohọchỗđủở,vậtđủdùng,làmthếnàomấythứkhôngngăncảnhọtrởthànhvệquốctuyệthảo,khôngkhuyếnkhíchhọ[d]ngượcđãi,cưxửtồitệvớiđồngbào.’

‘Thưa,hẳnphảithế.’

‘Ờ,nếuhọsởđắcđặctínhvừakể,bảnnhânđềnghịhọnênsốngvàởnhưthếnày.Trướchết,họkhôngcótưhữu,tàisảnriêngbiệt,ngoàinhucầutốithiểu.Thứđến,khôngngườinàotrongđámsẽsởhữunhàđểở,nhàđểchứađồ,khôngaiđượcphép tớigần,đivào.Sauđó, lương thựchọdùng làdodânchúngcungcấp,đồngýtrảlươngđềnbùphầnviệchọthựchiệnlàvệquốc;lươngthựcsẽđủchongườitiếtđộ,canđảmsốngtheophongthái,kỷluật nhà binh, [e] số lượng bảo đảm không thừa, không thiếu hàng năm.Hàngngàyhọsẽđếntrụsởhộithực,ăntậpthể,nhưlínhtrongdoanhtrạivàsốngtậpthể.Ngôbốiphảinóichohọhayhọkhôngcầnvàng,bạctrầntụcvìtrongtráitimhọđãcóbạc,vàngthiêngliêngthầnlinhbanchonhưcủacảibấtdiệt,họsẽphạmtộilàmôuếnếuhòavàngthiêngliêngvớivàngtrầntục,[417a]bởivàngcủahọlàvàngtinhkhiết,cònvànglưuhànhtrênthếgianlàvàngvẩnđụcbắtnguồntừtộilỗixấuxa.Bởithếhọlàthànhphầnduynhấttrong thành quốc cấm không được phép động tới hay sử dụng vàng, bạc,khôngđượcphépsốngtrongnhàcóvàng,bạc,khôngđượcphépmangtrênngườivàng,bạc,khôngđượcphépuốngđồlàmbằngvàng,bạc.Quyếtđịnhnhưvậysẽcứuhộhọ,vàhọsẽlàngườicứuhộthànhquốc.Nếusởhữunhàcửa,ruộngvườn,tiềnbạc,họsẽtrởthànhchủđiền,thươngnhânthayvìvệquốc,họsẽtrởthànhkẻthùvàbạochúahàkhắc[b]thayvìcộngtác,sinhhoạt,chungsốngvớiđồngbào;họsẽsốngtrongghétbỏ,nghingờ,âmmưulậtđổ,họsẽbịghétbỏ,nghingờ,âmmưuchốngtrả;họsẽlosợcảđờibêntrongnổi loạn, bênngoài tấn công, vànhanh chóngđi tới sụpđổnhư làn

sónggầnkềcuốnđè,nhấnchìmcảhọlẫnthànhquốc.Vìlýdovừakểngôbốicầncungcấpnhàở,nhucầuvật chất chovệquốc theođường lốibảnnhânmiêutả.Bởivậyngôbốicónêntheođólàmluậthaykhông?’

‘Nênlắmvàtấtnhiên,thưatiênsinh,’Glauconđáp.

PHẦNIV(419a-445e)

NgheAdeimantusphảnđốiquyếtliệtnếukhôngcótưsảnvệquốckhôngthểsungsướng,nhưvậykhôngkhácgìlínhđánhthuêlĩnhlương,Socratesđápthựcrahọsungsướng,songphảinghĩtrongtrườnghợpnàykhôngphảisungsướngcủamộtnhómđặcbiệtmàsungsướngcủatoànthểthànhquốc.Nhómnàocũngphảilàmtrònchứcnăng,tránhtìnhtrạngquágiàuvàquánghèo,haithứchứngtỏsựnghiệplàsáongữđồngthờithủtiêuướcmơthốngnhấtthànhquốc,sứcmạnhđógiúpthànhquốcsinhtồnchốnglạingoạilựcpháhoại. Giàu có không làm thành quốcmạnh chống lại quân thù,mà khiếnthànhquốcyếuvìdựnglêncuộcchiếngiaicấpnộitạigiữagiàuvànghèo.Hòahợplàtốiquantrọng,phảiduytrì,đừngđểthànhquốctrởnênquálớn,phảiduy trì nguyên tắcđềbạt căncứvào thành tích; tuyệtđốikhôngchủtrươngthếtập,giaicấplãnhđạochatruyềnconnối.

Muốn bảo vệ thành quốc vệ quốc phải trước hết canh phòng giáo dục, vìgiáodụcngănchặnhỗnloạn,vìgiáodụcthayđổi,ngaycảtròchơichuyệnkểchothiếunhinghetấtnhiênsẽdẫntớithayđổiquyếtliệttổchứcchínhthể.Nếuduytrìgiáodục,thànhquốcsẽkhôngcầnsoạnthảoluậtvớiđủloạichitiếtthànhquốckhácmấtkhánhiềuthìgiờloliệu.Cònsinhhoạttôngiáothànhquốc,nêntheosấmDel-phi,cơcấuđiềuhànhthànhquốccôngnhậnvàvấnýmỗikhithiếtlậpthànhquốc.

Thànhquốckểtừđâyđượcthiếtlập.Tatìmthấycôngbìnhchínhtrựcởchỗnàotrongđó?Vìtốtđẹpthànhquốcsẽcóbốnđứctính:đạođức,canđảm,tiếtđộ,côngbình.Hiểnnhiênđạođứccủa lãnhđạokhiến thànhquốcđạođức,dũngcảmcủaquânđộikhiếnthànhquốccanđảm.Tiếtđộ,hìnhthứctựchế,nghĩalàmọingườiđồngýaisẽcầmquyềncaitrịvàmãnnguyệnvớivai tròcủamình.Côngbìnhnghĩa làhàihòabắtnguồn từmọingười tíchcực làm trònvai trò, khôngxíavàovai tròngườikhác.Bất côngnghĩa làlăngxăngxenvàoxíavô.

Bâygiờđãtìmthấycôngbìnhtrongthànhquốc,taphảiquaysangcánhân,côngbìnhcũngphảitươngtựnếugọitêntươngtự,vìthếSocrateshyvọngsẽ tìm thấy tâm trícánhâncũnggồmbaphần, songôngkhôngbằng lòngloại suyđể lý luận,ông tiếp tục thêmnữađểchứngminhmâu thuẫnhiệnhữutrongtâmtríchứngtỏtâmtrícóphầnkhácnhau–phầnlýtrí,phầntinhthần,phầntìnhcảm.Phầnvừakểtươngứngvớibagiaicấptrongthànhquốc

vàbốnđứctínhtươngtự.Côngbìnhtrongcánhânđượcđịnhnghĩalàtrạngtháinộitạicủatâmtrí,mỗiphầnhoànthànhchứcnăngtheoquyluậtcủalýtrí,cầntrợgiúpcủatinhthầnđểkiểmsoáttìnhcảm.Sựthểsẽđươngnhiêndẫntớihànhđộngđúngđắn,trongkhibấtcônglàtrạngtháinộitạicủabấthòavàdấyđộnglạidophầnthấpkémcủatâmtríđiềukhiển.

TranhluậndoGlauconvàAdeimantuskhaimàotừđầuphầnhaidườngnhưkếtthúc.Socratestiếptụcchorằngchỉcómộttìnhtrạngtuyệthảochothànhquốcvàcánhân,nhưđãmiêutả,tráilạicórấtnhiềuvàđủloạitrạnghuốngxấuxa,trongsốcầnkểbốnthứ.

***

‘[419a] Ấy khoan, Socrates,’ Adeimantus lớn tiếng ngắt lời, ‘tiên sinh sẽbiệngiảirasaonếucólờicáobuộctiênsinhkhônghềcóýlàmchovệquốcsungsướng?Dĩnhiênđólàlỗitạihọ?Thànhquốctrongtay,songhọdườngnhưkhôngđượchưởngtígì.Ngườicaitrịnơikhácsởhữuruộngđất,xâycấtnhàcaocửa rộng, tráng lệ,nguynga, trangbịbànghế,đồđạc rực rỡ,mỹmiều, làmlễ tếsinhđặcbiệtdângcúngthần linh, thù tiếp,đãiđằngkháchkhứa,thumuavàngbạctiênsinhvừađềcập,vàđủthứcủacảiđờithườngnghĩsẽlàmchoconngườisungsướng,nếukhônghạnhphúclàđiềubấtkhả.Ngượclại,vớiđầuócphêbình,ngườitahầunhưsẽmiêutảvệquốccủatiênsinhchẳnglàgìmàchỉlàđámlínhđánhthuênhậnlương,đóngquântrongthànhquốckhônglàmgìngoàiviệccanhgácliênmiên.’

‘[420a]Đúngthế,’bảnnhânđáp,‘làmvậychỉlàđểkiếmmiếngsống,khôngnhậnlươnglậuhaycáigìtrừmiếngănnhưngườikhác.Dovậydùcómuốnâmthầmrờinơicưtrúrađi,vìlýdoriêngtư,cũngkhôngthể,họkhôngcógì để vui thú, quà cáp trao tặng người tình, không có gì để tiêu pha nếumuốn, như người được coi là sung sướng.Quý hữu bỏ qua không nói tớimấyđiềunàyvàmấyđiềutươngtựtronglờibuộctội.’

‘Xinthêmýkiếnđóvàophầnbuộctội.’

‘Quýhữuhỏi[b]ngôbốisẽbiệngiảithếnàophảikhông?’

‘Vâng.’

‘Bảnnhânnghĩkhôngcầnthayđổingôbốisẽtìmralờibiệngiảitheocùngchiều hướng như trước. Ngô bối sẽ nói xem ra không có gì lạ cả nếu sốngườinàycũngnhưmọingườirấtưsungsướng.Dùthếnàođinữa,khithiếtlập thành quốc, ngô bối không nhằm làm cho một giai cấp hết sức sung

sướng,mànhằmlàmcho toàn thể thànhquốcđềusungsướng,càngnhiềucàngtốt.Ýđịnhnguyênthủycủangôbốilàhyvọngtìmracôngbìnhtrongcộngđồngnhưthế,đồngthờicũngtìmrabấtcôngtrongcộngđồngtổchứcthựcsựtồitệ.[c]Nhờtìmramớicóthểquyếtđịnhcâuhỏingôbốiđangtìmcáchtrảlời.Dovậyngôbốiđangởthờiđiểmcốgắngxâydựngcáingôbốinghĩlàcộngđồngsungsướngmanglạihạnhphúckhôngphảichothiểusốchọnlọcmàchotấtcảmọingười.Cộngđồngởtrạnghuốngđốilậpngôbốisẽtìmhiểutứcthì.Bâygiờhãytưởngtượngngôbốiđangsơnbứctượng,cóngườitớinhìn,rồiphêbình:khôngdùngmàutuyệtđẹpsơnphầntuyệtđẹpcủathânthể,vìchưasơncặpmắt,phầnquýbáuhơnhếttrongcơthể,lạisơnmàuđenthayvìmàutím!Bảnnhânnghĩđểtrả lờicóthểđưarabiệngiảihợplýngôbốinói:“Thưa,xinquýôngchớvộiđòihỏi,[d]muốnngôbốimiêutảvẻđẹpcủacặpmắttheocáchkhiếncặpmắttrôngkhôngcònlàcặpmắt,sựthểtươngtựcũngđúngvớiphầnkháccủacơthể;quýôngnênnhìnkỹhơnnữađểnhận rangôbốiđã làm toàn thểngoạnmụcbằngcáchchomỗiphầnmàuchínhxác.Bởithế,trongtrườnghợpnày,đừngbảongôbốiđemlạichovệquốcthứhạnhphúc[e]sẽkhiếnhọlàtấtcả,trừlàvệquốc.Ngôbốicóthểmặcáobàobảnhchọechonôngdân,độilênđầuvươngmiệnnạmvàngbạc,khảmchâubáuvàbảohọvuivẻrađồngcàysâucuốcbẫm,ngôbối có thểbảo thợ làmđồgốmngả lưng trên trườngkỷ, lửa sưởi ấmxungquanh, thi nhauuống rượu chuốc chuyển từ trái quaphải vui hưởngcuộcđời,đểbánhxetrựcsẵnbêncạnhlàmbànlúcnàomuốnlàcóthểlănđấtđắp lọnặnbình;ngôbối có thể làmcho tất cả cộngđồng sung sướngbằngcáchđemlạichomọingườiđiềukiệnthỏađángtươngtự.Dùsaoquýôngcũngchẳngnênbảongôbốilàmvậy,vìnếulàmtheotôný,kếtquảsẽlà[421a]nôngdâncủangôbốikhôngcòn lànôngdân, thợ làmđồgốmcủangôbốikhôngcònlàthợlàmđồgốm,mọigiaicấpcấuthànhcộngđồngmấtbản chất thực sự.Đối với trường hợp khác tôn ý không tai hại lắm, cộngđồngkhôngchịuhệlụykhủngkhiếp,nếungườiđónggiàykhôngthànhthạomàcàngngàycàngthoáihóa,tựphụphôtrươngkhôngphảilối;tráilại,nếuvệquốcbảovệluậtphápvàthànhquốc,mộtmìnhcóhoàncảnhvàkhảnăngđemchínhquyềntốtđẹp,thịnhvượngtràntrềchothànhquốc,lạitrởthànhđồrởm,lũngợm,thànhquốcđươngnhiênđitớisuysụphoàntoàn.”

‘Ngôbốimuốnvệquốclàngườicứuhộchânthựckhôngphảikẻpháhoạithànhquốc,trongkhinhậnxétđưaýkiến,ngườiđólạimuốnbiếnnôngdânthành thựckhách [b] vui hưởng cuộcđời tại nơi nhưhội chợ, khôngphảicôngdân làmnhiệmvụđốivới thànhquốc,ngườiđónóichuyện trên trờidướibiển,đâuphảichuyệnthànhquốc.Sauđósẵncóýniệmtrongđầu,xemxétkỹlưỡngkhiquyếtđịnhthànhlậpvệquốc,ngôbốinhằmlàmchogiaicấp đó sung sướng tối đa hay nhằm đem sung sướng cho toàn thể thành

quốc.Bằngđườnglôimềmrẻohaycứngdắn,ngôbốiphảithúcđẩy,thuyếtphụcvệquốc, trợ thủ [c]vàmọingườihoàn thànhxuất sắcnhiệmvụđặcbiệt.Xâydựngtrêncơsởđúngđắn,khithànhquốcpháttriển,điềuhànhtốtđẹp, ngô bối đểmọi giai cấp cùngvui hưởnghạnhphúc thiên nhiên rộnglòngchiaphầncungcấp.’

‘Tiệnphuthấytiênsinhtrìnhbàyvấnđềquáưhấpdẫn.’

‘Bảnnhântựhỏikhôngbiếtquýhữucónghĩbảnnhânnóiphảikhiđềcậpyếutốtớigiốngyếutốnàykhông?’

‘Thưa,yêutốđóthếnào?’

‘Đểýmàxemcóhaiyếutốcóthểảnhhưởngnghệnhân[d]khiếnhọtrởnênkémcỏitrongviệclàm.’

‘Yếutốnàohởtiênsinh?’

‘Giàuvànghèo.’

‘Tiênsinhnóithếnghĩalàthếnào?’

‘Nghĩalàthếnày.Quýhữucónghĩthợlàmđồgốmtrởnêngiàucósẽvẫncòntheođuổitaynghềnữakhông?’

‘Chắckhôngquá.’

‘Ngườiđósẽđâmrachểnhmảng,cẩuthảhơntrước.’

‘Quámứclàđằngkhác.’

‘Nhưvậybiếnthànhthợlàmđồgốmtồitệ?’

‘Hếtchỗchê.’

‘Hơnthếnếuvìnghèokhókhôngcódụngcụhoặcnhiềuthứtaynghềcầndùng,ngườiđósẽsảnxuấtmặthàngphẩmchấtyếukém,concáihayhọcviênmuốntheonghề[e]ngườiđóhướngdẫnsẽhọchànhchẳngragìvàsẽkhônglàthợgiỏi.’

‘Đươngnhiên.’

‘Vìthếcảgiàulẫnnghèođềulànguyênnhânsuythoái,cótácdụngtồitệđốivớiphẩmchấtcôngviệcvàtaynghềnghệnhân.’

‘Xemracóthểthếlắm.’

‘Do vậy ngô bối thấy hai sự kiện vệ quốc phải bằng mọi giá ngăn chặnkhôngđểlénlútđivàothànhquốcmàkhônghay.’

‘Sựkiệnthếnào?’

‘Giàuvànghèo. [422a]Cái thứnhấtđẻ raxahoa, lườibiếng,ưa thíchđổimới;cáithứhaisinhrabủnxỉn,ẩutả,vàcũngướcaođổimớicanhtân.’

‘Chắcchắnlàvậy,thưatiênsinh,tiệnphuđồngý,songcócâuhỏicầnhỏi.Thànhquốc củangôbối làm thếnàođể có thể theođuổi chiến tranh,nếukhôngcócủacải,nhấtlàphảichiếnđấuchốnglạiquânthùvừatolớnvừagiàucó?’

‘Hiểnnhiên,tươngđốimànói,đọsứcvớimộtkhókhănhơnvớihaiđốithủloạinày.’[b]

‘Tiênsinhmuốnnóigìthế?’

‘Ơ,chủyếulà thếnày,nếuphảichiếnđấu,vệquốcsẽphảichiếnđấunhưchiếnbinhtôiluyệnchốnglạiđịchthủphúhào,đúngkhông?’

‘Vâng,đúngvậy.’

‘Nhưng khoan,Adeimantus, quý hữu có nghĩ võ sĩ qua huấn luyện thuầnthụccóthểđọsứcdễdàngvớihaiđốithủkhôngphảivõsĩmặcdùgiàucó,béotốtkhông?’

‘Thưa,không,nếucảhainhàotớitấncôngvõsĩcùnglúc.’

‘Khôngsao,nếuvõsĩluimộtchút,rồitiếnlêntấncôngtênnhàotớitrước,đánhmạnh,đánhtới tấp,sauđólặplại thếđứngdướiánhnắngchóichan,hơinónghừnghực.[c]Theocáchnàychắcchắnvõsĩcóthểápđảokhôngnhữnghaimànhiềuđốithủ.’

‘Vâng,đúngthế,xemrakhôngcógìngạcnhiêncả.’

‘Vàquýhữucóđồngýngườigiàucóthườnghiểubiếtvàcókinhnghiệmvềnghệthuậtđấuvõhơnnghệthuậtchiếntranhkhông?’

‘Thưa,đồngý.’

‘Vậy xem ra huấn luyện thuần thục chiến binh của ngô bối sẽ thử sức dễdàngvớiđốiphươnghaibalầncũngđược.’

‘Tiệnphuthấyđiềutiênsinhnóithậtchílý.’

‘Giảdụngôbốipháisứthầnsangmộttronghaithànhquốcthùđịch[d]nóithànhthựcvớihọthếnày:“Khácquývị,chúngtôikhôngsửdụngvàngbạc,đốivớichúngtôisởhữuvàngbạclàphạmpháp.Chúngtôibịcấmđộngtới,ngượclạiquývịthìkhông.Dovậynếuvềphechúngtôichiếnđấu,quývịsẽcóchiếnphẩmchiếmđoạtcủaxứđốinghịch.”Quýhữucónghĩnghelờinhưthếcóxứnàosẽchiếnđấuchốnglạichóhunghăng,gầyguộchaylàvềphechóđánhlạicừumậpmạp,mềmyếu?’

‘Tiệnphunghĩchắclàkhông.Nhưngnếucủacảixứkháctậptrungvàomộtthànhquốc,tiênsinhcónghĩtrongtìnhtrạngđó[e]thànhquốccủangôbối,dokhôngcócủacải,cósẽnguykhốnkhông?’

‘Làngườisungsướng,nếuquýhữusửdụngchữ“thànhquốc”đểgọitấtcảtrừthànhquốcngôbốiđangxâydựng!’

‘Thưa,tiệnphuphảigọithànhquốckhácrasao?’

‘Ngôbốiphảikiếmtênhùngvĩđểgọithànhquốckhác,vìmỗithànhquốclàmộtchùmthànhphố,khôngphảimộtthànhphố,nhưngườitanóitrongtròchơi. Dù thế nào mỗi thành quốc ít nhất gồm hai thành phố đối nghịch,[423a]thànhphốngườinghèovàthànhphốngườigiàu,vàmỗithànhphốlạigồmnhiềuthànhphố.Gọitấtcảlàmộtlàsaihoàntoàn.Tráilại,nếugọitấtcả là chùm, lấy sở hữu thành phố này cho thành phố kia, của cải, quyềnhành,ngaycảcưdân,quýhữusẽlúcnàocũngcónhiềuthânhữu,ítkẻthù.Nếuquảnlýmộtcáchtiếtđộ,nhưngôbốivừaquyđịnh,thànhphốcủaquýhữutựnósẽhùngcường.Bảnnhânkhôngcóýnóinổitiếnghùngcườngmàhùngcườngthựcsự,dùchỉcóngànngườivõtrangbảovệ.QuýhữusẽbóikhôngrathànhphốhùngcườngtheođúngnghĩavừanóitrongsốthànhphốdânHyLạphaythànhphốdânngoạilaikhôngphảidânHyLạp,màsẽthấynhannhảnthànhphốtựphonglàhùngcường.[b]Quýhữucónghĩkhácthếkhông?’

‘Thưa,không,chắcchắnkhông.’

‘Dovậybảnnhânđềnghịlãnhđạocủangôbốisẽdùngsựkiệnvừakểnhưtiêuchuẩnđểquyếtđịnhkíchthướcthànhquốc,sốlượngđấtđaithànhquốccần,hơnthếthànhquốckhôngmàng.’

‘Tiêuchuẩnthếnào?’

‘Theobảnnhâncứđể thànhquốcphát triển,nếuphát triển tươnghợpvớihòahợp,songkhôngquágiớihạnđó.’

‘Giớihạnrấtưngoạnmục.’[c]

‘Cònđềnghịnữangôbốisẽnóivớivệquốc:quansáthếtsứccẩnthận,bằngmọigiáđừngđểthànhquốccóvẻquánhỏhoặcquálớn,màvừađủvàthốngnhất.’

‘Đềnghịđóđốivớihọcólẽdễthựchiện.’

‘Đềnghịnàycòndễhơn,ngôbốiđềcậptrướcrồikhikhẳngđịnhnếuconvệquốcthuộcloạikémcỏi,[d]phảiđẩyxuốngthànhphầnthứdân,nếuconthứdân thuộc loại giỏi giang, phải nâng lênhàngvệquốc.Làmvậy làhàmýcôngdânởbấtkểgiaicấpnàođềuphảiđemhếtnănglựccánhânlàmviệchợp với bản năng tự nhiên,mỗi ngườimột việc. Làm vậy sẽ duy trì tìnhtrạngtoànvẹnvàhòahợpcủacánhânvàthànhquốc,cánhânkhôngphảisốnhiều mà số ít, thành quốc phát triển tự nhiên như số ít, không phải sốnhiều.’

‘Ô,vâng,đềnghịquảthậtdễhơn,khôngthểbỏqua!’

‘Đềnghịngôbốiđưarachohọ,Adeimantusquýhóaơi,nhưainấyđềubiết,thựcrakhôngnhiềuhoặcquantrọng,màrấtgiảndị,bìnhthường,miễnlàhọchúý,chămlođiềuthựcsựlớnlao,nhưngườitanói,[e]phầnriêngmặcdùthayvìlớnlaobảnnhângọilàđầyđủ.’

‘Điềuđólàcáigì?’

‘Giáodụcvàhuấn luyện.Nếugiáodụccẩn thậnhọ sẽ trở thànhngườicóvănhóa.Nếuhuấnluyệnkỹcànghọsẽnhậnthứcsựviệcvừakểdễdàng,cảrấtnhiềusựviệclúcnàyngôbốibỏqua,nhưlấyvợ,đẻconphảiphùhợpvớingạnngữcổxưa:củađồngxứlàcủachungmọingười.’[424a]

‘Vâng,họphảigiảiquyếtvấnđềnày.’

‘Đươngnhiên,khicơchếkhởisự tốtđẹp, thànhquốccủangôbốisẽpháttriểntheolũytích.Giáodụctốtđẹp,huấnluyệntốtđẹp,nếuduytrì,sẽsảnsinhcôngdânbảntínhtốtđẹp;nếubámchặtgiáodục,côngdânbảntínhtốtđẹpđếnlượtsẽsinhconđẻcáitốtđẹphơnbảnthân,vàconcáiđếnlượtcókhảnăngđẻconsinhcáitốtđẹphơnnữa,nhưđãthấytronghàngsúcvật.’[b]

‘Chắcthế.’

‘Vậytómlạivệquốcloviệcthànhquốcphảigắnbóchặtchẽvớigiáodục,vàphảicanhchừngkhôngđểgiáodụcsuyđồi,tàntạmàkhônghay;vệquốcphải duy trì giáo dục như ưu tiên hàng đầu, bằngmọi giá tránh đổi mớichương trình thểdụcvàvănhóađã thiết lập.Khingheaiđónóiphần lớnngườitachúýlắngnghe“cakhúcmớibừngnởtrênmôithisĩcacônglúcnày,”họphảilosợdânchúngsẽnghĩ[c]thisĩkhôngngụýbàicamới,màmuốnnóicáchhátmới.Khôngnêncangợiđổimớinhưthếvàcũngchẳngnênthưởnglãmthisĩnhưvậy.Quýhữuphảicẩn thậnkhichấpnhậnhìnhtháithicamới,âmnhạcmới,vìchấpnhậnlàhysinhtấtcả,dựđịnhcựckỳnguyhiểm.Thica,âmnhạcthayđổichiềuhướngthếnàocũngkéotheothayđổi chính trị và xã hội thành quốc, nhưDamon khẳng định, bản nhân tinông.’

‘Tiênsinhcũngcóthểkểtiệnphutrongsốngườiđó.’

‘Thànhthử[d]muốnchốnglạithayđổivệquốcphảixâythápcanhtrongđịahạtgiáodục.’

‘Vâng,giáodụclàđịahạthỗnđộndễdàngxâmnhậpmàkhônghay.’

‘Đúng thế, vì người ta coi giáo dục như trò chơi trẻ convà nghĩ hỗnđộnkhôngtạohậuquảtaihại.’

‘Khôngtáchại,nhưngsaukhitừtừlenlách,thẩmnhậpdầndần,ngựtrịbêntrong,thầmlặngmaiphụcphíadưới,đụckhoétluânlý,xóilởđạođức,hỗnđộnsẽàoạttấncôngthươngmại,[e]sauđó,tiênsinhơi,sứcmạnhgiatăng,ngangnhiêntrànngập,trắngtrợn,thôbạoxâmlấnluậtpháp,chínhquyền,cuốicùngđảolộntấtcảcuộcsốngcôngcũngnhưtư.’

‘À,à,bừabãitệhạiđếnthếhaysao?’

‘Thưa,tiệnphunghĩvôtrậttựlàvậy.’

‘Bởithế,nhưngôbốikhẳngđịnhtừđầu,tròchơicủatrẻconphảituântheoluậtlệ,vìnếutròchơitrởthànhphóngtúng,trẻconsẽbừabãi,nhưvậylớnlên không thể nào trở thành công dân đàng hoàng, tôn trọng trật tự, luậtpháp.’

‘Làmsaođược?’[425a]

‘Ngaytừđầukhichơitròchơicóluậtlệ,trẻconnhiễmtínhtuântheotrậttựtừgiáodụcvănhóa,ngượchẳnnhữnggìxảyravớitrẻconchơitròchơivôluậtlệ.Tuântheoluậtlệsẽtheotrẻconxâmnhậpđủthứ,nuôidưỡngđúngđắntrongkhikhônlớn,sửachữasailầmdiễnratrongxãhộiviphạmtrướckia.’

‘Thưa,hiểnnhiênlàvậy.’

‘Dưỡngdục,thụhuấnnhưvậy,trẻconsẽthấyphongtục,tậpquáncóvẻtầmthường,songkhôngthèmđểýngườiđitrướcđãtràđạp,phátantấtcả.’

‘Phongtục,tậpquánnào?’

‘Chẳnghạn thếnày. [b]Trướcmặtngười lớn trẻ conphảigiữ lễ im lặng,thấyngườilớnvàophòngphảiđứngdậynhườngchỗ,phảichămsócchamẹ,phảiđểýtóctaigọngàng,quầnáotươmtất,giàydépsạchsẽ,cửchỉđilại,nóinăng,vànhiềuthứnữa.Quýhữuđồngýkhông?’

‘Thưa,có.’

‘Nhưngbảnnhânnghĩsoạnluậtvềviệcnhưthếlàdớdẩn.Quyđịnhthànhvănkhôngbaogiờtạorahayduytrìmấythứđó.’

‘Không,thưa,không.’

‘Không,Adeimantusơi,dầusaođinữagiáodụccũnglàyếutốquyếtđịnhtấtcả,[c]hướngđitấtyếutrongcuộcđời.Bảnnhânmuốnnóiđồngthanhtươngứng,đồngkhítươngcầu,đúngkhông?’

‘Thưa,dĩnhiên.’

‘Vàngôbốisẽthấykếtquảđươngnhiênlàsảnphẩmvuôngtròn,lànhmạnhtựnómộtlàtốtđẹp,hailàngượclại.’

‘Chắcvậy.’

‘Vìlýdođóbảnnhânsẽkhôngsoạnthảodựluậtvềviệcnhỏnhặtnhưthế.’

‘Thưa,chíphải.’

‘À,trờiđấtơi,thếdịchvụthịtrườngthìsao?Chẳnghạnhợpđồngđôibênkýkếtngoàichợ,hợpđồngthươngthảovềlaođộngsảnxuất,đấylàchưakểnếuquýhữumuốnnghechuyệnphỉbáng,mạmị,[d]chuyệnhunghăng,sỗsàng,cưxửtồitệ,vácđơnkiệncáo,bổnhiệmquantòa,chitrả,ướcđịnhbộiphíxemracầnthiếtởchợbúahaybếncảng,quyđịnhcôngviệcbuônbántổngquát,cảnhsátanninh,thuếmá,nhiềuthứtươngtự,ngôbốicóđịnhlàmluậtquyđịnhđịahạtnàykhông?’

‘Chẳngcầnlàmluậtvềmấythứvừakểđốivớingườiđànghoàng,tửtế;họsẽthấydễdàngtrongsốđóthứnàocầnluật.’[e]

‘Đúngthế,quýhữu,nếuthầnlinhtrợgiúpduytrìđạoluậtngôbốimiêutảtrướcđây.’

‘Nếukhônghọsẽphảibỏkhánhiềuthờigianliêntục,cặmcụisoạnthảo,tuchínhđủthứluậtnhữngmongđạtmứchoànchỉnh.’

‘Tiên sinh muốn nói họ sẽ sống cuộc đời như người ốm đau, nhưng dophóngđãng,thiếutiếtchế,khôngmuốntừbỏlốisốngbệnhhoạn.’

‘Đúngthế.’

‘Họ[426a]sốngcuộcđờivôcùng thúvị!Bởiđiều trị, thuốc thangđủ thứđều vô hiệu, không những thế lại càng khiến đau đớn gia tăng, bệnh tìnhtrầmtrọng.Dẫuvậyhọvẫnbámvíuvàohyvọngcóngườimáchbảo,thuốcmớisẽgiúphọbìnhphục.’

‘Thưa,đúngthế,đólàsựthểdiễnrayhệtvớihạngngườiđauốm.’

‘Vàhọcònsốngnếpsốngthúvịkhácnữa.Họcoingườinóichohaysựthậtlàkẻ thùnguyhiểm,nếuhọchưa từbỏsaysưa,vụănvụuống,chơibời,lười biếng, phóng đãng, không thuốc men, [b] không đốt da, không giảiphẫu, khôngbùangảinàohoặcbất kể thứgì cùng loại sẽ chữa trị chohọlànhmạnh.’

‘Chẳngthúvịchútnào,bởigắtgỏng,quạuquọ,nặnglờivớingườinóiphải

nhấtđịnhkhôngthúvị.’

‘Dườngnhưquýhữukhôngchấpnhậnhạngngườinhưthế.’

‘Thưa,không,đươngnhiêntiệnphukhôngchấpnhận.’

‘Vậy quý hữu cũng không chấp nhận nếu thành quốc hành xử đường lốitươngtựnhưcánhânngôbốivừamiêutả.Bởi,theobảnnhân,thiếugìthànhquốccầmquyềntồitệ,điềuhànhsaitráitrongđóthứdânbịcấmđoán,đedọatửhìnhnếuđảkích,đòihỏithayđổicơchế,màlạitônvinh,cangợi,coinhưsángsuốt,tàigiỏi,vĩđạitộtđộngườingọtngàolôicuốnthứdân,vuốtve,mơntrớn,rungủbằngthúvuilặtvặt,khônkhéocungứng,thỏamãnướcmuốnthứdânmongchờ,thànhquốcnhưthếkhônggiốngcánhânbảnnhânmôtảhaysao?’

‘Thưa,phầnriêng,tiệnphukhôngthấykhácbiệtgiữahaithứ,bởithếkhôngthểnàochấpnhậncưxửnhưvậy.’

‘Thế[d]ngườisẵnsàng,hăngháiphụcvụthànhquốcnhưthếthìsao?Quýhữucóđềcaotháiđộcanđảmvàtinhthầnsốtsắngcủahọkhông?’

‘Thưa, có, nếu họ không bị dụ hoặc phỉnh lừa, do đa số chấp nhận, tándương,nêntưởngsốngườiđólàchínhkháchthựcsự.’

‘Quýhữunóithếnghĩalàthếnào?Quýhữucórộnglượngthathứchohọhaykhông?Bảnnhânmuốnnói,quýhữucónghĩngườikhôngbiếtsửdụngthướcđosẽkhôngtinkhinhiềungườicũngkhôngbiếtsửdụngthướcđobảo[e]ngườiđócaothướctámkhông?’

‘Thưa,không,nhấtđịnhkhông.’

‘Vậyđừngnênkhắtkhevớihọ.Thựcrahọrấtdễthương.Họlàmluậtvìsựviệcnhưngôbốimiêutảlúcnãy,tuchính,đisâuvàovấnđề,luônluônthầmnghĩcóthểtớigiớihạnnàođóchấmdứttìnhtrạngviphạmhợpđồngcùngnhiềuvấnđềphạmphápbảnnhânvừađềcập.HọkhônghayviệclàmquảthựcchẳngkhácchặtđầuquáivậtHydra.’

‘Vậymàhọcặmcụilàmđấy.’[427a]

‘Bởithếbảnnhânnghĩnhàlàmluậtchânchínhchẳngnênbậntâmvớiloạisựviệcđótrongđịahạtluậtphápvàchếđộchínhtrịdùởthànhquốctổchứctồi tệhay thànhquốccai trị tốtđẹp:ở thànhquốc trên,vì luật lệvôdụng,

khôngđưa lạikếtquả,ở thànhquốcdưới,vì luật lệphần làhiểnnhiên,aicũngthấydànhchomình,phầnlàkếtquảtựnhiêndothụhuấntrướckia.’

‘Vậyvềmặtluậtpháp[b]ngôbốicòngìđểlàm?’

‘Quảthựcngôbốichẳngcòngìđểlàm,songcònApollo,thầnlinhngựtrịđềnDelphi,sấmtruyềnlàluậtgiớiđầutiên,quantrọngvàgiátrịhơnhếtcầnlàm.’

‘Nhữnggì?’

‘Lậpđền thờ, cơ sở tế sinh, lễbái đối với thần linh, vong linh, anhhùng,ngoàiviệcsắpxếpmaitángngườiquácố,tổchứclễnghingôbốiphảiđềnđápquyềnlựcthếgiớibênkiangõhầuđónnhậncảmtình.Tựmìnhngôbốikhôngbiếtgìvềsựviệcvừakể.Khithiếtlậpthànhquốc,ngôbốikhôngtraogửisựviệc,[c]nếusángsuốtmàýthức,chobấtkểquyềnlựcnàotrừngườidiễndịchtruyềnthống.Apollohiểnnhiênlàthầnlinhdiễndịchlâuđờivấnđề như thế cho thế nhân. Ngồi trên tảng đá giữa lòng trái đất, thực hiệnquyềnnăng,thầnlinhphántruyền.’

‘Tiênsinhnóirấtưchílý.Vìthếngôbốiphảitheođómàhànhxử.’

‘Ờ,côngtửAristonơi,thànhquốccóvẻthiếtlậprồiđấy.Bâygiờ[d]bướctiếptheoquýhữuphảiquansát,rủcảbàohuynh,Polemarchusvàmấythânhữu,đểýxemcóthểgiúpmộttaysoirọiánhsángvàotrongđểngôbốitìmcôngbìnhchínhtrựcvàbấtcôngbấtchínhởchỗnào,haithựcthểkhácnhaurasao,ngườimuốnsungsướngcầnthựcthểnào,miễnbiếtthầnlinhvàthếnhâncónhậnrangườiđócótìmthấyhaykhông.’

‘Philý,Socrates,tiênsinhhứatựmìnhgiảiquyếtvấnđề,vìnóitộilỗibiếtmấytrongkhicóthểlạikhôngbằngmọicáchủnghộcôngbình!’[e]

‘Đúngrồi,nhớchứ.Bảnnhânsẽlàmnhưđãnói,nhưngquýhữucũngphảigiúpmộttay.’

‘Vâng,ngôbốisẵnsàng.’

‘Bảnnhânnghĩrấtcóthểngôbốisẽtìmthấycáingôbốimuốntìm.Nếungôbốixâydựngđúngcách,thànhquốcchắcchắnsẽhoànhảo.’

‘Đươngnhiên.’

‘Do vậy thành quốc sẽ có phẩm chất sáng suốt, can đảm, tiết độ và côngbình.’

‘Hiểnnhiên.’

‘Và rõ ràngnếu trongkhi tìmkiếmcó thểxácđịnhbấtkểphẩmchấtnàotrongsốvừakể,phẩmchấtcònlạisẽlàphẩmchấtngôbốiđangtìm.’

‘Đúngthế.’[428a]

‘Trongbốnphẩmchất,kiếmbấtkểphẩmchấtnào,nếutìmthấyphẩmchấtđótrướctiên,nhưvậyđủrồi;tráilạinếuthấybaphẩmchấttrướcphẩmchấtđó,vậysựkiệnchứngtỏngôbốitìmracáiđangtìm.Vìrõràngkhôngcógìkhácngoàicáicònlại.’

‘Thưa,đúngthế.’

‘Vớisốphẩmchấtnày,vìcảthảycóbốn,ngôbốiphải tìmtheocùngmộtcách.’

‘Đươngnhiên.’

‘Phẩmchấtđầutiênbảnnhânnhìnthấyrõrànglàsángsuốt,[b]songquanhđócónétvẻkỳlạ.’

‘Cáigìvậy?’

‘Thànhquốcngôbốimiêutả,theobảnnhân,thựcsựsángsuốt,vìcónhậnthứcchínchắn,phảithếkhông?’

‘Thưa,phải.’

‘Ờ,vấnđềvừakể,phẩmchấtnhậnthứcchínchắn,rõrànglàthứhiểubiết.Vìquahiểubiết,khôngphảiquangudốt,ngôbốinhậnxét,phánđoánxácđáng.’

‘Rõrànglàvậy.’

‘Nhưngcónhiềungànhvàloạihiểubiếtkhácnhautrongthànhquốc.’

‘Dĩnhiên.’

‘Ngôbốicóbảothànhquốcsángsuốt,nhậnthứcchínchắn,vìhiểubiếtcủangườithợmộcsốngtrongđókhông?’

‘Khôngbaogiờ,[c]nhờvậyngôbốisẽbảothànhquốcthànhthạovềnghềmộc.’

‘Vậy,cũngkhôngbảothànhquốcsángsuốtdohiểubiếtđồgỗ,nghềmộcvàthiếtkếtuyệthảo.’

‘Dĩnhiênkhông.’

‘Khôngdohiểubiếtđồđồngvàvậtliệukhác.’

‘Khôngdobấtkểđồnào.’

‘Kểcảkhôngdohiểubiếtlàmthếnàonângcaovụlúangoàiđồng,màchỉlàmnôngnghiệppháttriển.’

‘Tiệnphucũngnghĩthế.’

‘Vậy trong thành quốc ngô bối vừa thành lập có ngành hiểu biết nào, vàtrongdânchúngcócôngdânnào,khôngbànvềquyềnlợiđặcbiệt,[d]màchỉbànvềthànhquốcthôi,làmthếnàoduytrìliênhệtốtđẹpcảbêntronglẫnbênngoàithànhquốc?’

‘Thưa,có.’

‘Hiểubiếtđóthếnào,aisởđắchiểubiếtđó?’

‘Đólàhiểubiếtcủavệquốc,ngôbốitìmthấytrongsốngườicaitrịngôbối,sốngườimớiđâyngôbốigọilàvệquốctheonghĩachínhxáccủachữnày.’

‘Theoquýhữu,dongànhhiểubiếtđó,ngôbốimệnhdanh thànhquốc thếnào?’

‘Thựcsựsángsuốt,nhậnthứcchínchắn.’

‘Vậyquýhữucónghĩtrongthànhquốcngôbốithợrènnhiềuhơnvệquốcchânchínhkhông,hayngượclại?’[e]

‘Thợrènđôngđảogấpbội.’

‘Nhưvậyvệquốcvềsốlượngsẽíthơnbấtkểnhómnàovớihiểubiếtvàtêngọiđặcbiệtphảikhông?’

‘Vâng.’

‘Vậythànhquốcthànhlậptheonguyêntắctựnhiênnhìnchunglàsángsuốtdo hiểu biết đặc biệt tàng ẩn trong nhóm hoặc thành phần nhỏ nhất, nắmquyềnquảnlý,caitrịtấtcả.Nhómnhỏnhấtxemralànhómsởđắctheolẽtựnhiênhìnhthứchiểubiết,[429a]chỉnhómnàythôi,khôngphảinhómkhác,xứngđánggọilàsángsuốt.’

‘Thưa,phátbiểucủatiênsinhrấtưxácđáng.’

‘Vậy làngôbốiđã tìm thấy,bảnnhânkhôngrõbằngcáchnào,một trongbốnphẩmchấtvàvịthếcủanótrongthànhquốc.’

‘Phầnriêngtiệnphucảmthấyrấtmãnnguyệnkhingôbốitìmthấy.’

‘Tiếp theo là can đảm, bản chất cũng như vị thế trong thành quốc, tìm rakhôngkhólắm,phẩmchấtkhiếnngôbốimệnhdanhthànhquốclàcanđảm.’

‘Saolạithế?’

‘Khibảothànhquốchènnháthaycanđảm[b]ngôbốichẳngcầnnhìnđâuxamàcứnhìnbộphậnbảovệvàchiếnđấuvìthànhquốc.’

‘Vâng,chỉcầnvậythôi.’

‘Vìbảnnhânnghĩthànhphầngiaicấpkháckhôngcókhảnăng,vìhènnháthoặccanđảm,nênthànhquốcthếnàyhoặcthếnọ.’

‘Không,họkhôngcó.’

‘Bởithếthànhquốccủangôbốicanđảmcũngdomộtphầntựnó.Phầnđóduy trì trongmọihoàncảnhkhảnăngnhậnđịnh theonguyên tắcnhà làmluậtđặt ra tronggiáodục, [c]cáigìvà loạisựviệcnàophảisợ.Bảnnhânnghĩđólàđiềuquýhữuhiểucanđảmlàthếnào.’

‘Tiệnphuthựctìnhkhônghiểutiênsinhđịnhnóigì,xinvuilòngnhắclại.’

‘Bảnnhânmuốnnóicanđảmlàthứgìngiữantoàn.’

‘Thứgì?’

‘Thứsẽduytrìantoànquanniệmgiáodụcinsâuvàotâmtrívềcáigìvàthứgìphảisợ.Khinóiduytrìcáiđótrongmọihoàncảnhbảnnhânmuốnnóiduy trì nguyênvẹn, khôngđánhmất do ảnhhưởng củakhoái lạc hayđaukhổ,ướcmuốnhaysợsệt.Nếuquýhữumuốn,[d]bảnnhânxinđơncửthídụloạisuy.’

‘Vâng,xintiếnhành.’

‘Ờ,lấyviệcnhuộmlàmvídụ.Quýhữubiếtkhimuốnnhuộmlenmàutím,trướchếttrongnhiềumàuthợnhuộmđặcbiệtchúýmàutrắngtiênkhởi;tiếptheogiacông theonhiềucáchnhằmsửasoạncho lenbắtmàucàngnhanhcàng tốt, sau đó theo đúng điều kiện thợ nhuộmmới thực sự nhúng vàophẩm.Nhuộmtheocáchđóbấtkểthứgìmàubắtrấtnhanh[e];khôngphaidùgiặtbằngbộtgiặthaythuốctẩy.Tráilại,nếukhôngnhuộmtheolốinày,dùthợnhuộmnhuộmmàukháchoặckhôngsửasoạnlentừtrước,quýhữubiếthậuquảthếnào.’

‘Tiệnphuhiểumàusẽnhợtnhạtvàtứccười.’

‘Vậynênhiểu,càngsâurộngcàngquýhóa,ngôbốiđanglàmđiềutươngtự,cốgắnghếtsức,khichọnlựa thànhphầnbinhsĩ, rồigiáodụcvềvănhóa,đàoluyệnvềthểdục.Điều[430a]ngôbốithựcsựtrùliệulàngâmhọvàotinh thần luậtpháptheocáchvidiệuhơnhếtnhưnhuộmmàu,dovậybảnchấtchânthậtphốihợpvớigiáodụcđúngđắnsẽinsâuvĩnhviễntronghọniềm tin đối với nhữnggì nguyhiểm,đáng sợ cùngnhiều thứkhác, đồngthờingănngừakhôngđểmàusắctronghọbị tẩysạchbởichất tẩycựckỳmãnh liệt như thú vui hiệu nghiệm hơnmuốiCharlestra hay tro, như đaukhổ,nhưsợhãi,nhưướcmuốncônghiệugấpbộithuốctẩytrêntrầngian.Khảnăng[b]duytrìmộtcáchantoàntrongmọihoàncảnhnhậnthứcchínhxácvàhợplýđốivớicáiđángsợvàcáikhôngđángsợ,làcáibảnnhânđềnghịmệnhdanhvàđịnhnghĩalàcanđảm,trừphiquýhữuđưaýkiếnngượclại.’

‘Tiệnphukhôngcógìđểnóivìthầmnghĩtiênsinhkhôngcôngnhậnnhậnthứchoàntoàntựnhiên,khôngdogiáodục,nhưsúcvậthaynôlệcóđốivớivấnđềvừakể,làphùhợpvớiluậtpháp,hơnthếcònchínhxác,vìvậykhôngmệnhdanhđólàcanđảmmàmệnhdanhkháchẳn.’

‘Ýkiếnchílý.’

‘Tiệnphu[c]chấpnhậncanđảmtiênsinhmiêutả.’

‘Vàcũngchấpnhận,songđólàcanđảmchínhtrị,nhưvậychấpnhậncủaquýhữukhôngsailệchmàxácđáng.Rồiranếuquýhữumuốnngôbốisẽthảoluậnđềtàikỹlưỡnghơn.Lúcnàymụctiêungôbốinhằmlàcôngbìnhkhôngphảicanđảm.Vìmụcđíchđó,bảnnhânnghĩmiêu tảnhưvậy tạmđủ.’

‘Thưa,kháđủ.’

‘Bâygiờcònhaiphẩmchấtngôbốiphảitìmtrongthànhquốc:[d]tiếtđộvàphẩmchấtngôbốidồntoànlựctheođuổi,côngbình.’

‘Vâng,đúngthế.’

‘Bảnnhântựhỏingôbốilàmthếnàotìmracôngbìnhđểkhỏibậntâmtớitiếtđộnữa?’

‘Phần riêng tiệnphukhôngbiết, songkhôngmuốn tìmphẩmchấtđó,nếulàmvậynghĩalàngôbốibỏkhôngtìmtiếtđộ.Nếumuốnchiềuýtiệnphu,xintiênsinhtìmtiếtđộtrướcphẩmchấtkia.’

‘Đươngnhiên,nếutừchốixemrakhôngphảitínào.’[e]

‘Vậyxintiếnhành.’

‘Sẵnsàng.Thoạtnhìnbảnnhânthấyphẩmchấtđótừatựahòahợphoặchàihòahơnmấyphẩmchấtngôbốiđểýbấylâu.’

‘Vìsao?’

‘Tiếtđộlànắmvững,làmchủthúvui,kiểmsoátướcmuốn.Bởithếngườitanóibónggió“làmchủbảnthân,”bảnnhânkhônghiểunghĩathếnào,hoặccáchnóitươngtựhàmýbảnchấtđó.Phảithếkhônghở?’

‘Thưa,chắcvậy.’

‘Nhưng làmchủbản thân làcâunóiphi lý.Vìnếu làmchủbản thân,quýhữucũng làđày tớbản thân, nhưvậyvừa là chủnhânvừa làđày tớ.Bởi[431a]ngườitahàmýtrongcâunóitrướcsauchỉcómộtngười.’

‘Thưa,hẳnthế.’

‘Điềucâunóihàmngụ,theobảnnhân,làtrongbảntínhmỗingườicóphầntốt và phần xấu.Khi do cái gọi là tự nhiên phần tốt kiểm soát phần xấu,người tabảongườiđótựchủhoặclàmchủbảnthân.Nóivậychỉ làđểcangợi.Tráilại,dogiáodụctồitệ,môitrườngxấuxa,khiphầntốtsốlượngnhỏ hơn bị phần xấu số lượng lớn hơn [b] chế ngự, người đó bị chê bai,ngườitabảongườiđókhônglàmchủbảnthânvàđangởtìnhtrạngbuôngthả,thiếukỷluật,vôtrậttự.’

‘Vâng,đươngnhiênlàthế.’

‘Bâygiờhãyquansát thànhquốcngôbốimới thành lập,quýhữusẽ thấymột tronghaiđiềukiệnvừakểđã thểhiện.Quýhữusẽđồngýbảo thànhquốctựchủlàđúng,nếuchữtiếtđộvàtựkiểmthựcsựbiểulộphầntốtápđảophầnxấu.’

‘Vâng,liếcnhìnsựthể,tiệnphuthấyđúngvậy.’

‘Hơnthế,ướcmuốn,vuithú,đaukhổ,[c]sốlượngđôngđảo,thứloạikhácbiệt,lạithườngthấyởtrẻcon,đànbà,nôlệ,vàđasốcùngđinhgọilàngườitựdo.’

‘Đươngnhiên.’

‘Trongkhiướcmuốn,vuithú,đaukhổđơngiản,chừngmựcdolýtrí,nhậnthức,suy tưđúngđắnhướngdẫn lạichỉ thấyở thiểusốngườicó tàinăngthiênphú,giáodụctốtđẹp.’

‘Thưa,đúngthế.’

‘Đặc trưng vừa kể quý hữu cũng thấy trong thành quốc, trong đó [d] ướcmuốnthanhtaovàhiểubiếtđạođứccủathiểusốphongnhãlấnátướcmuốntầmthườngcủađasốbìnhdân.’

‘Vâng,tiệnphuthấysựthể.’

‘Dovậynếucó thànhquốcnàoxứngđángmệnhdanh là làmchủ thúvui,ướcmuốnvàbảnthân,thànhquốcđólàthànhquốccủangôbối.’

‘Sựthểchắchẳnlàvậy.’

‘Căncứvàolýdotươngtựcũngcóthểxứngđángmệnhdanhlàthànhquốctiếtđộ.’

‘Vâng,đúngthế.’

‘Vànếucóthànhquốcnàotrongđólãnhđạovàthứdânđồngthuậnđốivớicâuhỏiaisẽcầmquyềncaitrị,[e]thànhquốcđólạilàthànhquốccủangôbối.’

‘Đươngnhiên.’

‘Trongtrườnghợpđó,theoquýhữunhậnđịnh,thànhphầnnàotiếtđộ,lãnhđạohaythứdân?’

‘Thưa,tiệnphunghĩcảhai.’

‘Vậyquýhữucóthấyngôbốikhôngsailầmkhinóitiếtđộlàhìnhthứchàihòakhông?’

‘Tạisaovậy?’

‘Ờtạisao,àtạivìkháccanđảmvàsángsuốt,cảhaitôthắmcộngđồngvớiphẩm chất tương ứng,mỗi cái chỉ chiếmmột phần đặc biệt, cái này làmthành quốc khôn ngoan, cái kia khiến thành quốc gan dạ. [432a] Tiết độkhông làm vậymà trải rộng khắp nơi, chạy qua đủ thứ cung bậc, từ trênxuốngdưới,tạothànhhàihòagiữathànhphầnyếu,thànhphầnmạnh,thànhphầnởgiữa.Bấtkểquýhữuđotheotiêuchuẩnnàongõhầuđánhgiásứcmạnhtươngđốimỗithànhphần,thôngminh,sứclực,sốlượng,tiềnbạchaythứtươngtự,tiếtđộvẫnkhiếntấtcảcahátcùngcungđiệu,cùngcakhúc.Bởithếngôbốihoàntoàncólýkhicoitiếtđộnhưtrạngtháihợpnhấttrongđó có tương hợp tự nhiên giữa thành phần cao và thành phần thấp, đồngthuậnthànhphầnnàonắmquyềncaitrị,cảthànhquốclẫncánhân.’

‘Tiệnphuhoàntoànđồngý.’[b]

‘Ừm,trongquátrìnhtranhluậnngôbốiđãtìmthấybatrongbốnphẩmchất,ítnhấtđủđểcấuthànhkháiniệm.Vậyphẩmchấtthứtưlàthếnàonhờđóthànhquốcsẽchiasẻhìnhthứccònlạicủatuyệthảo?Rõràngphẩmchấtđóhẳnlàcôngbình.’

‘Vâng,rõràng.’

‘Vậy,Glauconơi,phảibắtchước thợsăn,bâygiờngôbốivâyquanhkhurừng,quansát cẩn thậnkhôngđểcôngbình len lách trốn thoát,biếndạngvàobóngtối.Chắchẳnnólẩnquấtđâuđó.Quýhữuphảikiêntrìbámsát,

theodõidấuvết.[c]Nếunomthấychobảnnhânhaynóởđâu.’

‘Hyvọngđápứngđiềumongmỏi,xinyênchí!Nhưngtốthơnhếttiênsinhdẫnđườngtiệnnhântheosau.Khinomthấytiênsinhchỉchobiếttiệnnhânnhàotớitứcthì.’

‘Vậy đi theo bản nhân và cũng như bản nhân cầu nguyện đạt kết quả tốtđẹp.’

‘Vâng,tiệnnhâncầunguyện,tiênsinhcấtbướcdẫnđường.’

‘Bảnnhânthấydườngnhưngôbốiđangvàotuyệtlộ,đấtgồghề,lởmchởm,rừngtốinhưbưng,làmsaođivàosănđuổi.Dẫuvậyngôbốivẫnphảidấnbước.’

‘Đúngrồi,bắtbuộc.’[d]

‘Ê,Glaucon!Đây,đâynày!’Vừa liếcmắtsụcsạo tìmkiếmbảnnhân thốttiếngkêu.‘Dấuvếtthấyrồi,bảnnhânnghĩconmồisẽkhôngtàinàothoátkhỏitayngôbối.’

‘Chàtinvuitiênsinhtruyềngửi!’

‘Nhưng,nhưng,ngôbốichậmhiểuquáchừng!’

‘Vìsaothế?’

‘Ngườidiễmphúcơi,conmồidườngnhưlúcnàocũnglẩnquấtdướichânthếmàkhôngthấyngôbốilạicứdớdẩndởtròlẩnquẩn,loanhquanh.Nhưngười tìmvật khưkhưnắm trong tay [e] ngôbối láo liênnhìnnơixaxôikhôngchịuđểývậtmuốnkiếm,cólẽvìthếtìmkhôngra.’

‘Tiênsinhnóithếnghĩalàthếnào?’

‘Bảnnhânmuốnnóingôbốiđãnhắctới,đãnghenhắctớikhálâumàkhônghiểungôbốiđãđềcậpvềmặtnàođóconmồisuốtthờigiantranhluận.’

‘Nhậpđềvòngvotiênsinhkhônghiểutiệnnhânsốtruộtmuốnnghe.’

‘Vậy[433a] lắngnghevàđểýxembảnnhânnóicóđúnghaykhông.Bảnnhântintưởngcôngbìnhlànguyêntắchoặchìnhthứcđặcbiệtcủanguyêntắcngôbốiquyđịnhngaytừđầunhưđòihỏitấtyếukhithiếtlậpthànhquốc.

Chắcquýhữucònnhớngôbốiquyđịnh,vàthườnglặpđilặplạitrongthànhquốccủangôbốimỗingười làmmộtviệchợpvớikhảnăng tựnhiên củamình.’

‘Vâng,đúngvậyngôbốinóithế.’

‘Hơn thế, ngôbối thườngnghengười tanói, ngôbối cũng thườngnói [b]côngbìnhlàthựchiệnviệccủamình,khôngxíavàoviệccủangười.’

‘Vâng.’

‘Vậy,Glauconơi,theonghĩanàođó,cólẽcôngbìnhlàlàmviệccủamình.Quýhữucóhiểulýdovìsaobảnnhânnghĩthếkhônghở?’

‘Thưa,không,lýdothếnàoxinchohay.’

‘Bảnnhânnghĩphẩmchấtchưađềcậptrongsốphẩmchấtngôbốibànluận,saukhitìmthấytiếtđộ,canđảm,sángsuốt,làphẩmchấttạođiềukiệnchobaphẩmchấtxuấthiệntrongthànhquốc,tiếptụchiệndiệnđểduytrìkhibaphẩmchất[c]xuấthiện.Ngôbốiđồngýđểcôngbìnhsangbênkhoanbànsaukhitìmthấybaphẩmchấtkia.’

‘Phảivậyvàcũngcầnnữa.’

‘Ờ,nếuđượcyêucầunhậnxéttrongmấyphẩmchấtvừakểphẩmchấtnàokểtừlúchiệndiệnđónggópbộiphầncholợiíchcủathànhquốc,ngôbốisẽthấykhóquyếtđịnh.Phảichăngđólàđồngthuậnvềýkiếngiữangườicầmquyềnvàngười thứdân?Phảichăngđó lànhậnthứccủabinhsĩ tôn trọngluậtphápđốivớicáiđángsợvàcáikhôngđángsợ?Phảichăngđólàtháiđộsángsuốt, thậntrọngcủavệquốc?Hayphảichăngđólàđónggóplớnlaođưatớituyệthảocủatấtcảcôngdân[d]-thiếunhi,phụnữ,nôlệ,ngườitựdo,nghệnhân,chínhquyền,quầnchúng-thựcthểđồngnhất,chủyếuhoànthànhtốtđẹp,thựchiệnviệccủamình,khôngcanthiệpvàoviệccủangười?’

‘Quyếtđịnhdĩnhiênkhókhăntiệnnhânđồngý.’

‘Dovậyxem ra dườngnhưmuốnđưa thànhquốc lênmức tuyệt hảo, khảnăngcủamỗingườiloviệccủamìnhsẽcạnhtranhquyếtliệtvớisángsuốt,tiếtđộvàcanđảm.’

‘Chắcchắn.’

‘Nhưngnếucóphẩmchấtcạnhtranhvớibaphẩmchấtvừakểđểđưathànhquốclênmứctuyệthảo,quýhữucóquyếtđịnhphẩmchấtđólàcôngbìnhkhông?’[e]

‘Thưa,đươngnhiên.’

‘Xinnhìnvấnđềthếnàyxemquýhữucóđitừcùngquanđiểmđếncùngkếtluận.Quýhữucóđồngýdànhchongườicai trịquyềnđiềuhànhcông lý,phánquyếtántòakhicókiệncáotrongthànhquốckhông?’

‘Dĩnhiên.’

‘Khiphánquyếtliệuhọcóápdụngnguyêntắcvôcùngquantrọngcôngdânkhôngđượclấycủacảicủangườikháchoặcbịngườikháclấycủacảicủamìnhkhông?’

‘Thưa,họphảiápdụngkhôngthểnàokhác.’

‘Làmvậylàcôngbìnhphảikhông?’

‘Thưa,phải.’

‘Vậy,cũngtừquanđiểmnày,ngôbốilạitheođườngkhácđitớikếtluận:sởhữucáithựcsựlàcủamìnhvàthựchiệnviệcđíchthựclàcủamìnhlàcôngbình.’[434a]

‘Thưa,đúngthế.’

‘Cònđiểmnữabảnnhânmuốnquýhữuchobiếttônýxemcótươngđồngkhông.Giảdụngườithợmộcđịnhlàmviệccủangườithợgiày,ngườithợgiàymuốn làmviệc của người thợmộc, hai người trao đổi dụng cụ, kinhnghiệmnghềnghiệp,vàgiảdụmột tronghaingườimuốnlàmcảhaiviệc,muốnnhưvậy,traođổinhưthế,theoquýhữu,cóhạilớnđốivớithànhquốckhông?’

‘Khônglớnlắm.’

‘Nhưngbảnnhânnghĩnếumộtngườibẩmsinhthuộcthànhphầnnghệnhânlàmviệc hoặc thành phần thương nhân làm tiền, [b] nhờ của cải tích lũy,đámđôngủnghộ,sứcmạnhthểxáchayphẩmchất tươngtự,nổiđìnhnổiđámtìmcáchđivàogiaicấpchiếnbinh,hayngườichiếnbinhtrợthủmặcdùkhôngxứngđáng,tìmcáchgianhậpthànhphầnvệquốccaitrị,traođổi

dụngcụ,kinhnghiệmvớinhau,nếungườiđóđịnhthựchiệncùnglúcmọiviêcvừakể,nếuvậy,bảnnhânnghĩquýhữusẽđồngýtraođổinhưthế,xíavàonhưvậysẽđưathànhquốctớisuyvong,tànlụi.’

‘Thưa,chắcchắn.’

‘Bagiaicấpxíavàoviệccủanhau,traođổiviệcvớinhau[c]đươngnhiênsẽgâyhạilớnchothànhquốc.Dovậyngôbốihoàntoàncólýbảoviệclàmđótệhạihơnhết.’

‘Hoàntoàncólý.’

‘Tráilại,quýhữucóđồngýtệhạihơnhếtđốivớithànhquốclàbấtcôngbấtchínhkhông?’

‘Dĩnhiên.’

‘Bấtcôngbấtchính làvậy.Vềchuyệnđóngôbốinói thếnày.Ngược lại,nếu thương nhân, trợ thủ, vệ quốc,mỗi giai cấp làm việc, lo chuyện củamình,nhưthếlàcôngbìnhchínhtrực,nhưthếlàlàmchothànhquốccôngbìnhchínhtrực.’

‘Tiệnnhân[d]hoàntoànđồngývớiđiềutiênsinhphátbiểu.’

‘Đừnglấythếlàmkếtluậnvội.Nếuthấyphẩmchấtnàyhiệnhữutrongmỗicánhâncũngsẵnsànglàcôngbìnhchínhtrực,ngôbốicóthểchấpnhận,vìkhôngcógìngăncản.Tráilại,nếukhông,ngôbốisẽphảisuynghĩlại.Đếnđâyhãyngừngtìmhiểu.Nếungôbốitìmhiểucôngbìnhchínhtrựctrênbìnhdiệnrộnglớntrongđócócôngbìnhchínhtrực,việclàmsẽdễdàng[e]hơntìmhiểucôngbìnhchính trực trongcánhân.Ngôbốinghĩbìnhdiện rộnglớnlàthànhquốc,bởithếngôbốitìmcáchthànhlậpthànhquốclýtưởng,tinchắcsẽtìmthấycôngbìnhchínhtrựctrongđó,vìcôngbìnhchínhtrựclàtốtđẹp.Dovậyngôbốichuyểnhướngtìmkiếmsangcánhân.Nếutìmkiếmđạtkếtquả,haibêntươnghợp,mọichuyệnsẽêmxuôi.Ngượclại,nếuthấycôngbìnhchínhtrựctrongcánhânxuấthiệnkhácbiệt,ngôbốiphảiquaylạithànhquốc,tìmhiểuđịnhnghĩamớivềcôngbìnhchínhtrực.Dososánh,cọsáthaiđịnhnghĩanhưquediêm,[435a]ngôbốicóthểlàmnẩylửa,tiasángsẽsoirọicôngbìnhchínhtrựcchongôbốiquansát.Khinhìnthấyrõràngngôbốisẽgắnchặtkhắcsâucôngbìnhchínhtrựcvàotâmtrí.’

‘Tiênsinhđangdấnbướctrênđườngđãvạch,đólàphươngphápđúngđắn,đươngnhiênngôbốiphảilàmtheo.’

‘Khingôbốidùngcùng têngọihai sựviệc, lớnvànhỏkhácnhau,hai sựviệcgiốnghaykhônggiốngnhauđốivớisựviệcgọicùngtên?’

‘Giốngnhau.’[b]

‘Vậyngườicôngbìnhchínhtrựcvàthànhquốccôngbìnhchínhtrựckhôngkhácmàgiốngnhauđốivớiyếutốcôngbình.’

‘Vâng,giốngnhau.’

‘Ngôbốibảothànhquốccôngbìnhchínhtrựckhibaphầntửtựnhiêncấuthànhđềuthựchiệnviệclàmcủamình;vàthànhquốctiếtđộ,canđảm,sángsuốtấylàdophẩmchấtvàtháiđộđặcbiệtcủacácphầntửđó.’

‘Thưa,đúng.’

‘Glauconquýmếnơi,dovậyngôbốihyvọngđưaranhậnxéttươngtựvớicánhân.Nếusởđắcyếutốtươngtựtrongtâmtrí,nếuchứngtỏphẩmchấttươngtựvàtươngxứng,[c]ngôbốisẵnsàngcôngnhậncánhânxứngđángmangcùngtêngọinhưthànhquốc,vìbịđiềukiệntươngtựchiphối.’

‘Đươngnhiên.’

‘Ô,ngườihayngạcnhiên,ngôbốilạivướngmắcvấnđềnhonhỏcầncâutrảlời:tâmtrícóbayếutốhaykhông?’

‘Tiệnnhânthấyvấnđềkhôngnhonhỏđâu,tiênsinh,câunóicổxưađúngghêgớm,mọiđiềuđánglàmđềucựcnhọc,giannan.’

‘Dườngnhưvậy,Glauconạ.Dẫu thếbảnnhânphảinóiquýhữuhay theobảnnhânnhậnxétnếucứbámchặtphươngpháp tranh luận sửdụnghiệnnay,ngôbốisẽkhôngbaogiờtìmthấycâutrả lời[d]chínhxác.Muốncócâutrảlờimongmuốnngôbốiphảitheođườngkhác,dàivàphứctạp,đixa,tiếnsâuhơnnữavàođịahạtdẫntớimụcđích.Dùsaongôbốicũngcốtìmracâutrảlờiđápứngthỏađángtiêuchuẩnsửdụngtừtrướctớigiờtrongviệctìmhiểu.’

‘Nhưvậytạmđủ,dùsaocũngthỏađángvớitiệnnhậnlúcnày.’

‘Vàcũnghoàntoànthỏađángvớibảnnhân.’

‘Vậyđừngchầnchừ,nảnchí,màtiếptụctìmhiểu.’

‘Ờ,ngôbốiphảibuộclòngthừanhận[e]phẩmchấtvàđặcđiểmthuộcthànhquốccũngtồntạitrongcánhâncấuthànhthànhquốc.Haiyếutốkhôngtựtrêntrờihaynơinàorơixuống.ThậmphilýnếunóikhípháchvànghịlựcnhờthếdânmạnbắcnhưngườiThrace,ngườiScythianổitiếnglừngdanhkhôngbắtnguồntừcôngdânhaivùng,cũngnhưlònghiếuhọcbẩmsinhcóthểnóiđólàđặctínhchủyếuthuộcngôbốisốngởphầnđấtnàythếgiới,[436a]hoặcbảnnăngthươngmạithiênphúngườitađặcbiệtgánchongườiPhoeniciavàngườiAiCập.’

‘Thưa,đúngquá.’

‘Đếnđâyngôbốigặpsựkiệnnhậnrakhôngchútkhókhăn.’

‘Chắchẳnkhôngchútnào.’

‘Khókhănbâygiờlànhậnraliệungôbốicóthựchiệnchứcnăngvừakểvớiphầntươngtựcủangôbối,haymỗichứcnăngvớimộtphầnkhácbiệt.Ngôbốicóhọchỏivớimộtphầntrongngôbối,cócảmthấynónggiậnvớiphầnkhác,[b]cóướcmuốnthúvuiănuống,saymêtìnhdục,vàviệcđạiloạinhưthếvớiphầnthứbakhông?Haykhiđịnhlàmviệcgì,tùytừngtrườnghợp,ngôbốihànhxửvớitoànbộtâmtrí?Đólàsốcâuhỏimuốntrảlờithỏađángthậtkhókhăn.’

‘Tiệnnhâncũngnghĩvậy.’

‘Tiếptheongôbốitìmcáchquyếtđịnhxemcácphầnđótươngtựhaykhácbiệt.’

‘Thưa,tiếnhànhrasao?’

‘Hiểnnhiêncùngmộtvậtkhôngthểcùnglúctácđộnghaychịuđựngnghịchchiềutrongcùngphầnvàliênquanđếncùngvậtđó.Dovậy,nếutìmramâuthuẫn,ngôbốisẽhiểungôbốiđangthựchiệnvớinhiềuchứkhôngphảimộtvật.’[c]

‘Đồngý.’

‘Vậyđểýđiềubảnnhânđịnhnói.’

‘Gìvậy?’

‘Mộtvậtcóthểvừađứngtạichỗ,vừadiđộngcùngthờigian,cùngphầncủa

vậtđókhông?’

‘Đươngnhiênkhông.’

‘Ngôbốicầnđồngýchínhxáchơnnữanhằmtránhmơhồđểkhỏitranhcãikhitiếnhànhsaunày.Nếunghenóimộtngườiđứngim,songcửđộngtayvàđầu,vậylàvừađứngimvừacửđộngcùnglúc,ngôbốisẽkhôngchấpnhậnnóithếlàđúng,màsẽbảongườiđóphầnđứngim,phầncửđộng.Phảithếkhông?’[d]

‘Thưa,phải.’

‘Ngôbốivẫngặptrườnghợptếnhịphảigiảiquyết.Nếungườiđốithoạilýluậnmộtcáchkhéoléosởdĩconquayvừađứngimvừaquaytròn,ấylàvìtrongkhiđứngim,conquayquaytròntrêntrục.Sựthểcũngnhưbấtkểvậtgìdichuyểntheovòngtròntrongkhiđứngimmộtchỗ.Ngôbốisẽkhôngđồngý,vìphầnđứngimvàchuyểnđộngcủavậtđókhônggiốngnhau.Ngôbốilýluận[e]vậtđócótrụcthẳngvàđườngtròn;vậtđóđứngimtheotrụcthẳng,vìkhônglắclưphíanào,vậtđódichuyểntheovòngtròndocóđườngtròn.Vậytrụcthẳngnghiênghướngnào,bênphảihoặcbêntrái,phíatrướchayphíasau,trongkhiquaytròn,vậtđókhônghềđứngyên.’

‘Nghehữulýlắm.’

‘Vậyngôbốisẽkhôngnaonúngtrướcchốngđốinhưthếkhiếnphảitinmộtvật,trongkhitồntại,cóthểtácđộng,chịutácđộngtheochiềuđốinghịch,hoặcmanghậuquảtươngphản,cùngthờigian,trongcùngphần,[437a]vàliênquanđếncùngvậtđó.’

‘Tiệnnhânchắcchắnkhôngtin.’

‘Dẫuvậyngôbốikhôngmuốnmấtthìgiờxemxétmọichốngđốinhưthế,cuốicùngchứngminhtấtcảđềusai.Ngôbốihãygiảdụngôbốiđúng,rồitiếptục,ngầmhiểunếuvấnđềchứngtỏngượclại,mọikếtluậnngôbốirútratừđósẽvôgiátrị.’

‘Vâng,cầnlàmnhưvậy.’

‘Vậy[b]quýhữucóđồngýxếploạitánthànhvàphảnđối,ưathíchvàghétbỏ,hấpdẫnvàtởmlợm,muốnsởhữulạimuốnphủnhận,địnhlấylạiđịnhvấtđi,nhưhànhđộngđốinghịchhaytrạngtháitráingượcbấtkểkhácbiệtthếnàokhông?’

‘Thưa,tiệnnhânđồngý.’

‘Đói,khát,thèmmuốnnóichung,cũngnhưdựđịnh,ướctính,tấtcảcórơivàomộttronghailoạiđốinghịchvừanóikhônghở?Chẳnghạnkhitâmtrímộtngườimuốncáigì,[c]quýhữucónghĩngườiđócóxungđộngđốivớicáingườiđóthèmmuốnvàquýhữucónóingườiđótìmcáchlôikéobấtkểcáigìngườiđómuốnnắmgiữhaykhông?Hoặcnếungườiđómuốnsởhữucáigì,tâmtrígậtđầutánđồnglàmnhưtrảlờicâuhỏi,quýhữucónghĩđólàdoướcmuốnthôithúckhônghở?’

‘Thưa,có.’

‘Còncảmnghĩkhôngưa,khôngthích,khôngmuốnthìsao?Ngôbốicónênxếpcảbavàoloạiđốinghịchvớicựtuyệtvàphủnhậnkhông?’

‘Nênlắm.’[d]

‘Vậytrongtrườnghợpđócóthểnóicóloạisựviệcgọilàthèmmuốntrongđóđóivàkhátrõrệthơnhết.’

‘Vâng.’

‘Khátlàthèmmuốnuống,đóilàthèmmuốnăn?’

‘Vâng.’

‘Vậykhát,chừngnàolàkhát,cóphảilàthèmmuốntrongtâmtríbấtkểcáigìhơnlàchỉuốngthôikhông?Khátphảichănglàthèmđồuốngnónghoặclạnh,nhiềuhoặcít,haytómlạibấtkểthứgìđặcbiệtđểuống?Haykhôngphảinếuthêmnóngvàokhát[e],nóngsẽmangtheothèmmuốnlạnh,trongkhilạnhmangthèmmuốnvàonóng?Vànếukhátnhiềuvìdomứcđộquýhữumuốnnhiềuđểuống,nếukhátítquýhữuchỉcầnítthôi?Chỉkhátthôi,tráilại,làthèmmuốnvậtdụngtựnhiên,uống,khôngcầnphẩmchất;sựthểcũngđúngvớiđóivàthựcphẩm.’

‘Vâng, đúng thế, thèmmuốn nào cũng hướng theo vật dụng tự nhiên củathèmmuốnnấy,cònphẩmchấtchỉlàthêmthắt.’

‘Dùsao[438a]ngôbốicũngphảicảnhgiác,đừngđểrơivàotìnhtrạngbấtngờ,chớivớidochốngđốicóngườinóikhôngaichỉmuốnuốngkhôngthôi,màmuốnuốngcáicólợichomình,cũngnhưkhôngaichỉmuốnănkhông

thôi,màmuốnănthứcăncóíchchomình.Vìngườitanóilàngườiaicũngthèmmuốncáicólợi.Dovậy,nếukhátlàthèmmuốn,khátsẽlàthèmmuốnuốngcáicóíchlợi;sựthểcũngđúngvớithèmmuốnkhác.’

‘Lýluậnxemrahữulývàkhảtín.’

‘Rấtmong!Tuynhiên,trongmọisựviệccóhailoạisựviệcbảnchấtliênhệvớinhau.Theobảnnhânloại thứnhấtgồmsựviệccóphẩmchấtđặcbiệt,tương quan có phẩm chất đặc biệt; [b] loại thứ hai gồm sự việc trần trụi,khôngphẩmchấtvàtươngquantrầntrụi,khôngphẩmchất.’

‘Tiệnnhânkhônghiểu.’

‘Ờ,quýhữusẽhiểunếuhiểucáigìlớnhơnluônluônphảilàlớnhơncáigì.’

‘Dĩnhiên.’

‘Cũngnhưcáigìnhỏhơn.’

‘Vâng.’

‘Cáigìlớnhơngấpbộilàlớnhơngấpbộicáigìnhỏhơngấpbội.Đồngýkhông?’

‘Đồngý.’

‘Sựthểcũngđúngvớiđãlớnhơnvàđãnhỏhơnhoặcsẽlớnhơnhoặcsẽnhỏhơn.’

‘Dĩnhiên.Vậythếnào?’

‘Sựthểkhôngđúngvớinhiềuvàít,[c]gấpđôivàmộtnửa,nặnghơnvànhẹhơn,nhanhhơnvàchậmhơn,nóngvàlạnh,haytêngọitươngliêntươngtựhaysao?’

‘Thưa,đúng.’

‘Ngànhhiểubiếtkhácnhau thì thếnào?Có liênhệ tương tựkhông?Hiểubiếtkhôngphẩmchấtchỉlàhiểubiếtcáiđãhọchaybấtkểngôbốigọiđốitượngcủahiểubiết làgì;hiểubiết loạiđặcbiệt làhiểubiết loạiđối tượngđặcbiệt.Chẳnghạnkhikhámpháracáchlàmnhà[d]conngườisởđắchìnhthứchiểubiếtkháccácngànhhiểubiết,vìthếgọilàhiểubiếtlàmnhà.’

‘Đươngnhiên.’

‘Gọinhưvậycóphảivìđólàloạihiểubiếtđặcbiệtkháccácloạihiểubiếtkhông?’

‘Đúngthế.’

‘Cóphảivìliênhệtớiloạisựviệcđặcbiệt,nênhiểubiếtđóchínhnócũngtrởthànhloạisựviệcđặcbiệtkhông?Vàsựthểcócũngđúngvớimọingànhchuyênmônvàloạihiểubiếtkhông?’

‘Thưa,có.’

‘A,ư,bảnnhânhyvọngbâygiờquýhữuhiểubảnnhânmuốnnóigì.Xinđểýđiểmnàynhưđiểmbảnnhânđịnhnóikhibảocóhailoạisựviệcbảnchấttươngliên:cósựviệcchỉlàchínhnóvàliênquantớisựvậtchỉlàchínhnó;cósựviệcsởđắcphẩmchấtđặcbiệtvàliênquantớisựvậtphẩmchấtđặcbiệt.Bảnnhânkhôngcóýmuốnnóiphẩmchất của sựviệc tương tựnhưphẩmchấtcủasựvật[e]chẳnghạnhiểubiếtvềsứckhỏevàbệnhtậtlàkhỏemạnhvàốmđau,hayhiểubiếtvề tốtvàxấu là tốtvàxấu.Điềubảnnhânmuốnnóilàkhiđốitượngcủahiểubiếtlàđốitượngthuộcloạiđặcbiệt,vídụ sứckhỏehoặcbệnh tật, nhưvậyhiểubiết tựnócũngphải làhiểubiếtthuộcloạiđặcbiệt,vàdođókhôngcònđơnthuầngọilàhiểubiết,màlàhiểubiếtykhoa,bằngcáchthêmtínhtừchỉphẩmchất.’

‘Tiệnnhânhiểu,tiệnnhânnghĩtiênsinhnóiphải.’

‘Trởlại[439a]khát lúcnãy.Phảichăngkhátkhôngphảicáigì liênhệvớicáigìư?Dĩnhiên,khátliênhệtới...’

‘Thưa,đúngrồi,uống.’

‘Với loạiuốngđặcbiệtsẽcó loạikhátđặcbiệt.Nhưngkhát tựnólà thèmkhôngphảiuốngnhiềuhoặcuốngít,uốngtốthoặcuốngxấu,haytómlạibấtkỳloạiuốngnào,màchỉlàuốngmộtcáchtựnhiên.’

‘Đúngthế.’

‘Bởivậytâmtríngườikhát,[b]chừngnàocònkhát,chỉmuốnuống,vàtâmtrídồnnănglựchướngngườiđónhắmmụcđích.’

‘Đươngnhiên.’

‘Bởithếnếucócáigìcưỡnglạikhát,nhưvậychắchẳncócáigìkhácchứkhôngphảixungđộngkhátlôikéotâmtrínhưthúdữbảouống.Vìngôbốiđãđồngýmộtvậtkhôngthểtácđộngcùngthờigiantheochiềuđốinghịchvớicùngphầncủanóhướngtớicùngđốitượng.’

‘Bấtkhả.’

‘Cũngnhưchẳnghạnnghekhônglọt taichútnàonếucóngườinóixạthủdùngtayvừakéovừađẩydâycungcùnglúc,màphảinóimộttaykéo,mộttayđẩy.’

‘Chắcchắnphảivậy.’[c]

‘Bây giờ ngô bối có thể nói đôi khi người ta khôngmuốn uống dù khátkhông?’

‘Ô,cóthểchứ,chuyệnđóthườngxảyravớinhiềungười!’

‘Vậy ngô bối giải thích trường hợp đó thế nào?Có nên nói trong tâm tríngườikhátcóyếutốbảouống,cùnglúclạicóyếutốngăncản,chếngựyếutốkiakhông?’

‘Theothiểnýnênchứ.’

‘Cóphảiyếutốngăncảnkhixuấthiệnlàdolýtrí,cònyếutốlôikéo,thôithúc khi hiện diện là do cảm giác [d] và thèm muốn không lành mạnhkhông?’

‘Thưa,xemradườngnhưthế.’

‘Vậyngôbốicólýnếucôngnhậncóhaiyếutốvàhaiyếutốkhácnhau.Ngôbốicóthểmiêutảyếutốnàylàhợplý,yếutốkialàphilý.Yếutốthứnhấtlàdokhảnăngcủatâmtríthúcđẩysuynghĩmộtcáchhợplý;yếutốthứhai,đồngminhcủa thỏamãnvàvui thú, làdokhảnăngcủa tâm tríkích thíchcảm thấy thèmmuốn, đói khát, và thường do ước muốn giục giã, khuấyđộng.’

‘Vâng,đólàquanđiểmhữulýnêntheo.’[e]

‘À,ngôbốiđãđịnhnghĩahaiyếutốphânbiệttrongtâmtrí.Vậyphẫnnộ,vàphầntrongđóngôbốicảmthấytứcgiận,cóphảiyếutốthứba,haycùngbảnchấtnhưmộttronghaiyếutốngôbốiđãđịnhnghĩa?’

‘Cólẽtươngtựnhưthèmmuốn.’

‘Ờ,bảnnhânnhớcó lầnnghevà tin là thật.ChuyệnkểLeontius, con traiAglaion,từbếncảngPiraeusđilên,đangmentheobênngoàiTườngBắcbấtđồnomthấymấyxácchếtnằmsóngsoài trênmặtđất,đaophủcôngcộngđứnggầnkề.Đươngsựmuốndừnglạinhìn,cùnglúclạidồnchâncấtbướcquayđivìkinhtởm.Mộtlúckhálâu,[440a]tiếnthoái lưỡngnan,nộitâmgiànhgiật,đươngsựđưahaitayômmặt.Nhưngcuốicùngdoướcmuốnápđảobènbuôngtaychạytới,mắtmởthaoláo,đươngsựlớntiếngnóivớixácchết: “Ô! Các người nằm đây, tội nghiệp! Nhớ canh chừng bản thân, tậnhưởngcảnhđẹptuyệtvời!”’

‘Tiệnnhâncũngnghechuyệnđó.’

‘Chuyệnchứngtỏtứcgiậnkhácthèmmuốn,đôikhichốnglại.’

‘Vâng,thếthực.’

‘Trườnghợpnàykhôngphảitrườnghợpriênglẻ.Thếngôbốichẳngthườngthấycótrườnghợpcóngườibịthèmmuốn[b]thúcépmãnhliệtlàmcáigìlýtríkhôngchấpnhận,bèndằnvặt,lahétbảnthân,trởnênbựctứccựcđộư?Sự thể giống giànhgiật giữa đảngphái chính trị trong thànhquốc, tứcgiậnđứngvêphíalýtríđấutranh.Tuynhiên,bảnnhânkhôngnghĩquýhữuđãbaogiờquansátphẫnnộ, trongquýhữuhayngườikhác,đứngvềphíathèmmuốnchốnglạiquyếtđịnhcủalýtrí.’

‘Không,tiệnnhânchưahề.’

‘Thế [c]ngườicảm thấybản thâncưxửbất côngvớingườikhác thì sao?Phảichăngcàngrộnglượng,càngítgiậndữ,nếuphảichịuđựngđói,kháthaybấtkểđauđớnnàodongườikhácgâynên,ngườiđónghĩđốixửnhưvậy làcôngbình.Và theobảnnhân,do tinh thầnquyếtđịnh,ngườiđócựtuyệtkhôngđểphẫnnộtrỗidậychốnglạingườikhác.’

‘Đúngquá.’

‘Nếungườiđónghĩbảnthânbịđổixửbấtcôngthìsao?Trongtrườnghợpnhưthếtinhthầnsôisục,khăngkhăngchốngtrảđếncùng,liênminhchiếnđấuvớiđiềungườiđónghĩlàcôngbình,dùphảikiêntrìchịuđựng,thắngvượtđóikhát,giá lạnhvà thửthách tươngtự.Phẫnnộsẽđứngthẳnghiênngang,cươngquyết,khôngngừngcốgắng,khôngngưngphấnđấu,màphấnđấuđếnhơithởcuốicùnghoặcthắnglợi,tớilúclýtríbêntrongvẫygọi,[d]

nhưmụcphuréogọichóchăncừu,bảobìnhtĩnhmớithôi.’

‘Miêutảnhưvậylàchínhxác.Ngôbốinóitrongthànhquốctrợthủnhưchócanhtuânlệnhvệquốc,mụcphucủacộngđồng.’

‘Bảnnhânthấyquýhữuhiểuđiềubảnnhânmuốnnói.Dẫuvậycònđiềunữacũngcầnđểýbảnnhânmuốntrìnhbày.’

‘Chivậy?’[e]

‘Ngôbốiđãthayđổiýnghĩđốivớiyếutốthứbatrongtâmtrí.Ngôbốinghĩcáiđógiốngnhưkhátkhao,bâygiờtiếntớicựcđoankhácngôbốilạibảocáiđókhôngphảivậy;khicómâuthuẫntrongtâmtrícáiđóthếnàocũngcầmvũkhíđứngvềphevớilýtríchiếnđấu.’

‘Nhấtđịnh.’

‘Vậycáiđócókháclýtríkhông?Haylàhìnhthứcđặcbiệtcủalýtrí,nênkhôngcóba,màchỉcóhaiyếutốtrongtâmtrí,lýtrívàkhaokhát?Thànhquốcgồmbagiaicấp:[441a]thươngnhân,trợthủ,vệquốc;tâmtrícógiốngthànhquốcdocótinhthầnnhưyếutốthứba,trừphihưhỏngvìgiáodụctồitệ,vốnlàtrợthủtựnhiêncủalýtríkhông?’

‘Chắchẳnlàyếutốthứba.’

‘Đúng,chắchẳnlàthếnếutinhthầncóthểchứngtỏkhácbiệtvớilýtrí,nhưkhácbiệtvớikhaokhát.’

‘Muốnchứngtỏkhácbiệtkhôngkhókhăn.Tiênsinhcóthể thấytrongtrẻconđầyđủtinhthầnkhichàođời.Tuythếcótrẻkhôngbaogiờcóvẻsởđắctínàolýtrí,[b]nhiềutrẻlạisởđắcởgiaiđoạnmuộnmàng.’

‘Đúng rồi, trờiơi, nói vậyquả thực rõ ràng.Quýhữucó thể thấy sựkiệntươngtựxảyratrongsúcvật.Hơnthế,sựthểhiểnhiệntrongđoạnthơrútratừthiphẩmcủaHomerngôbốikểtrướcđâytrongđóOdysseus“đấmngựcbảotimbìnhtĩnhlắngnghe!”Hiểnnhiênchỗnàythisĩđểyếutốnàykhiểntráchyếutốkia,phânbiệtkhảnăngphảnánhvớiđammêmùquángvềtốtđẹpvàxấuxa.’[c]

‘Tiênsinhnóichíphải.’

‘Ô,kiêntrìmàymò,lặnlộingượcdòng,băngquarừngrậmlýluậnđểtới

điểmnày,ngôbốiđãhoanhỉđồngýcóbayếutốtươngtựvềbảnchấtvàsốlượngtrongtâmtrícánhâncũngnhưthànhquốc.’

‘Vâng.’

‘Vậycánhânphảisángsuốtcùngcungcách,cùnglýdonhưthànhquốcphảikhông?’

‘Dĩnhiên.’

‘Cánhâncanđảm[d]vìcùnglýdo,cùngcungcáchnhưthànhquốc,hơnthếtrongcácyếutốcấuthànhtuyệthảocótươnghợptươngtựđúngkhông?’

‘Thưa,đươngnhiên.’

‘Bởithế,Glauconquýmếnơi,ngôbốisẽcũngphảinóicánhâncôngbìnhchínhtrựctheocùngcungcáchnhưthànhquốccôngbìnhchínhtrực.’

‘Sựthểkhôngsaotránhkhỏi.’

‘Chắchẳnngôbốichưaquên thànhquốccôngbìnhchính trựckhibagiaicấptrongđóđềuhoàntấtviệclàmcủamình.’

‘Không,tiệnnhânnghĩngôbốikhôngquên.’

‘Vậyngôbốiphảinhớmỗicánhântrongsốngôbốicũngsẽcôngbìnhchínhtrực, thựchiênchứcnăngđúngđắn, [e]nếumỗiphần trongcánhânhoànthànhđúngđắnchứcnăngcủamình.’

‘Vâng,chắcchắnngôbốiphảinhớđiềuđó.’

‘Bởithếlýtríphảichỉhuy,vìsángsuốtvàtiênliệumọithứvềtâmtrí,tinhthầnphảituântheo,vềpheủnghộlýtrí.’

‘Đươngnhiên.’

‘Vậyphảichăng,nhưngôbốinói,đólàphốihợpđàoluyệntríthứcvớihuấnluyệnthểdụclàmchohaiphầnhòahợp?Cảhaitôiluyện,nuôidưỡngphầnlýluận[442a]bằngngôntừýnhị,họchỏi tinhtế,đồngthời thưgiãn,xoadịuphầntinhthầnbằngphươngtiệnhàihòa,khoanthailàmchophầnnàytaonhã.’

‘Chắcchắn.’

‘Đượcnuôidưỡng,giáodục,huấnluyệnchoamtườngchứcnăngcủamình,haiyếutốphảiứngdụngquyềnuyđốivớikhaokhátnắmphầntolớntrongtâmtríconngười,theobảnnăngthèmmuốnsỡhữukhônnguôi.Haiyếutốphảicanhchừngkhôngđểkhaokhátvơvétthèmmuốngọilàthểxác,vìnếukhôngsẽtrởnênquálớn,quámạnhkhônglolàmviệccủamìnhlạitìmcáchlấnchiếm,chènép,kiểmsoátyếutốkhác,[b]khaokhátkhôngcóquyềnlàmvậy,nhưthếsẽđảolộnđờisốngconngười.’

‘Chắcvậyquá.’

‘Haiyếu tốvừakểcóphải lực lượngbảovệđắc lực tâmtrívà thểxácsửdụngchống lạikẻ thùbênngoàikhông?Yếu tốnày sẽ loviệc thammưu,yếutốkiasẽtínhchuyệnchiếnđấutheolệnhcấptrên,đồngthờicungcấpcanđảmđểthựchiệnquyếtđịnhđếncùng.’

‘Thưa,phải,tiệnnhânđồngý.’

‘Ngôbốibảocánhâncanđảmvìphầnnàytrongcánhân,khicánhâncótinhthần[c]nắmvữngmệnh lệnhcủa lý tríđốivớicáiđángsợhaycáikhôngđángsợ,bấtkểvuithúhayđaukhổ?’

‘Thưa,đúngvậy.’

‘Ngôbốibảocánhân sáng suốtvìphầnnhỏđó trongcánhânnắmquyềnkiểmsoát,banhànhmệnhlệnh,khilàmhiểucáigìíchlợihơnhếtchomỗiyếutốvàcáigìlợiíchchobayếutốcấuthành.’

‘Thưa,đồngý.’

‘Vàngôbốicóbảocánhântiếtđộkhôngkhibayếutốhòahợp,thânthiệnvớinhau,khilýtrívàthuộchạđềuđồngýlýtrísẽcaiquản,thuộchạkhôngchốnglại,khôngcóxungđộtgiữađôibên?’[d]

‘Thưa,đóđúnglàđiềungôbồihiểutựchếhoặctiếtđộcảtrongthànhquốclẫncánhân.’

‘Vàngôbốiđãgiảithíchnhiềulầntheophẩmchấtđócánhânsẽcôngbìnhchínhtrực.’

‘Hẳnthế.’

‘Ờ,vậybứctranhngôbốipháctảcómơhồkhông?Bứctranhtrôngcóvẻnhư thể công bình trong cá nhân khác cái ngô bối thấy trong thành quốcchăng?’

‘Tiệnnhânkhôngnghĩvậy.’

‘Nếu trong tâm trívẫncònphầnnàonghingờ,muốnbiết sự thậtvề côngbìnhchínhtrực[e]đểhoàntoànyêntâm,ngôbốicóthểlấyvàitỉdụthôngthườngtrắcnghiệm.’

‘Tỉdụthếnào?’

‘Ừ,chẳnghạn,nếucóngườihỏivề thànhquốc lý tưởnghoặccánhânvớibảnchấtvàhuấnluyệntheonguyêntắctươngtự,nếuphảichobiếtýkiến,ngô bối có đáp cá nhân loại đó sẽ biển thủ vàng bạc trao cho canh giữkhông?Quýhữucónghĩ[443a]ngôbốisẽnóicánhânloạiđóthếnàocũngthamôchứkhôngcựtuyệtnhưngườikháckhông?’

‘Không,cánhânloạiđósẽlàngườicuốicùnglàmviệcnhưthế.’

‘Vàcánhânloạiđósẽkhôngăntrộmcủatư,đánhcắpđềnthờ,lừađảobạnbèhayphảnbộithànhquốc?’

‘Không.’

‘Hơnthế,cánhânloạiđósẽkhôngsailờithềvớithầnlinh,nuốtlờihứavớithanhân.’

‘Chắcchắnkhông.’

‘Cánhânloạiđókhôngthấttiếtngoạitình,bấthiếuvớichamẹ,bángbổvôđạovớithầnlinh.’

‘Không.’

‘Phảichăngđólàlýdo[b]vìthếmỗiphầntrongcánhânloạiđóthựchiệnđầyđủchứcnăng,dùởvịthếhạlệnhhaytuânlệnh?’

‘Vâng,chắcchắnlàvậy,khôngphảicáigìkhác.’

‘Vậyquýhữucóđồngýcôngbìnhchínhtrựclàsứcmạnhsinhraconngườivàthànhquốcnhưngôbốimiêutảkhông?’

‘Thưa,tiệnnhânhoàntoànđồngý.’

‘Vậyngôbốiđãthựchiệnđầyđủgiấcmơhằngấpủ.Mớiđầungờngợ,maymắnkhônxiếtnhờthầnlinhtrợgiúp,ngôbốitìnhcờbắtgặpnguyêntắcvàmôhìnhcôngbìnhchínhtrực[c]ngaytừlúckhởiđầuthiếtlậpthànhquốc.’

‘Vâng,ngôbốiđãvậy.’

‘A,đúngrồi,Glauconquýmếnơi,ýkiếnchorằngdobảntínhthíchhợplàthợgiày,thợmộc,haybấtkểthợgì,aicũngcốbámlấynghềriêngtưhóaralàhìnhảnhhưảovềcôngbìnhchínhtrực,dovậycũngíchlợi.’

‘Thưa,dườngnhưvậy.’

‘Bởithếngôbốicóthểnóicôngbìnhchínhtrựclànguyêntắcthuộcloạivừakể,quanhệthựcsựcủacôngbìnhchínhtrựckhôngphảivớihànhđộngđốingoạimàvớihànhđộngđốinội,thựcsựvàtrựctiếpquanhệtớibảnthân.Ngườicôngbìnhchínhtrực[d]sẽkhôngđểbayếutốcấuthànhbảnngãlấnátchứcnănghoặccanthiệphoạtđộngcủanhau,màgìngiữcảbahợpđiệu,nhưnốtnhạctrênthangâm(cao,vừa,thấp,hoặcbấtkểnốtnàoởgiữa),nóithậtsátnghĩa,sắpxếpnhàởngănnắp,đạttrậttự,tiếtđộ,vàsốngêmđềm,ổnthỏavớichínhmình.Khikếthợpbayếutốthànhkhốihàihòa,đồngđiệu,[e]nhưvậyhoàntoàn làmột thayvìnhiều,ngườicôngbìnhchính trựcsẽsẵnsànghànhđộngbấtkểthếnào,dùliênhệtớisởđắccủacải,chămsócthân thể, sinh hoạt chính trị, dù đó là việc công hay tư; người công bìnhchínhtrựcsẽcoivàgọibấtkểhànhđộngnàotrongsốlàcôngbình,hợplýnếuhànhđộngđógópphầnvàtrợgiúpduytrìhàihòatrongtâmtrívàsẽgọihiểu biết kiểm soát hành động là sáng suốt. Theo đường hướng tương tựngười côngbình chính trực sẽgọibấtkểhànhđộngnàopháhoạikhuynhhướngvừakểlàbấtcôngbấtchínhvàýtưởngkiểmsoáthànhđộnglàumê,ngumuội.’[444a]

‘Đúngquá,đúngquá,tiênsinh!’

‘Cảmơnnhãý.Vậyngôbốisẽkhôngsợmangtiếnglàkhoácláctộtđộ,saitráivôcùngnếukhẳngđịnhđãkhámpháthấyngườicôngbìnhchínhtrực,thànhquốccôngbìnhchínhtrựclàthếnào,vàcôngbìnhchínhtrựccủacánhâncũngnhưthànhquốcthựcsựbaogồmnhữnggì.’

‘Không,trờiơi,ngôbốisẽkhôngsợ.’

‘Vậykhẳngđịnhchứ?’

‘Vâng.’

‘Vấnđềnhưvậytạmđủ.Tiếptheobảnnhânnghĩngôbốiphảitìmhiểubấtcôngbấtchính.’

‘Đươngnhiên.’

‘Chắchẳnthứđóthuộcloạimâuthuẫn,nộichiến[b]giữabayếutố,khicanthiệphoạtđộng,lấnátchứcnăngcủanhau,haykhimộtnổilênchốnglạitấtcảđểnắmquyềnkiểmsoátmặcdùkhôngđượcphéplàmvậy,vìvị thếtựnhiênlàcúiđầutuântheoyếutốthựcsựcóquyềnkiểmsoát.Tìnhtrạngnhưthế,khiyếutốtrongtâmtríhỗnđộn,chuyểndịchvịthế,làcáicấuthànhbấtcôngbấtchính,bừabãi,hènnhát,nguđần,tómlại,đủloạixấuxa.’

‘Vâng,đúngvậy.’

‘Nếu[c]hiểuthếnàolàbấtcôngbấtchínhvàcôngbìnhchínhtrực,đươngnhiênngôbốisẽhiểumặtnàythếnàolàhànhđộngbấtcôngbấtchính,cưxửsaitrái,mặtkiathếnàolàhànhđộngcôngbìnhchínhtrựcvàcưxửhợplý,phảilẽ.’

‘Tiênsinhnóithếnghĩalàthếnào?’

‘Ờ,vìcótìnhtrạnggiốngnhaukháchínhxácgiữatrạngtháitâmlinhvàthểxác,cáinàykhỏemạnh,cáikiaốmđau.’

‘Saolạithế?’

‘Sinhhoạtlànhmạnhsinhrasứckhỏe,sinhhoạtbệnhhoạnsinhraốmđau.’

‘Đúng.’

‘Ừm,vậyhànhđộngcôngbìnhchínhtrựcsinhracôngbìnhchínhtrực,hànhđộngbấtcôngbấtchínhđẻra[d]bấtcôngbấtchínhhả?’

‘Đươngnhiên.’

‘Sứckhỏesinhralàdothiếtlậpquanhệtựnhiênvềchỉhuyvàlệthuộcgiữaphần tử cấu thành thể xác, bệnh tật sinh ra là do thiết lập quan hệ trái tựnhiên.’

‘Đúng.’

‘Vậy côngbình chính trực sinh ra là do thiết lập trong tâm trí quanhệ tựnhiêntươngtựvềchỉhuyvàlệthuộcgiữacácphầntửcấuthànhtâmtrí,bấtcôngbấtchínhsinhralàdothiếtlậpquanhệkhôngtựnhiên.’

‘Chắcvậy.’

‘Tuyệthảoxemradườngnhưlàloạisứckhỏe,vẻđẹp,vuisướngtâmlinh,[e]khuyếtnhượclàthứbệnhtật,xấuxí,yếuđuối.’

‘Thưa,chắcvậy.’

‘Thếtheođuổiviệclàmngoạnmụcdẫnconngườitớichỗđạtđạođức,theođuổiviệclàmxấuxalôiconngườiđếnnơiđồibạihả?’

‘Tấtnhiên.’

‘Bản nhân nhớ ngô bối còn câu hỏi về lợi điểm tương đối của công bìnhchính trực và bất công bất chính chưa trả lời, cái nào lợi hơn, hành độngcôngbình,theođuổiviệclàmngoạnmục,cưxửchínhtrực,dùthầnlinhvàthếnhâncóbiếthaykhông,[445a]hayhànhđộngbấtcông,cưxửbấtchính,miễnsaothoáttrừngphạt,sauđókhỏicầntutỉnhsửađổi.’

‘Tiên sinh ơi, câu hỏi đó bây giờ xem ra dường như phi lý, vì công bìnhchínhtrựcvàbấtcôngbấtchínhđãđượcchứngminhnhưngôbốimiêutả.Conngườithườngnghĩđờikhôngđángsốngkhicấutạotựnhiêncủacơthểsuysụp,mặcdùthừamứa,đủloạithứcăn,đồuống,củacải,quyềnhànhtrêntrầngian.Bởithếđờicóđángsốnghaykhôngkhicấutạotựnhiêncủasinhlực trongngôbối rối loạn,bănghoạihoàn toàn? [b]Làmsaođời lạiđángsốngkhiconngười làmbấtkểcáigì conngườimuốn, trừđiềukhông thểlàmcáisẽgiúpconngười thoátkhỏixấuxa,bấtchính,vàgiúpconngườiđón nhận công bình, đạo đức? Ngô bối chẳng đã trình bày đặc tính hiểnnhiêncủamộttronghaitrạngtháiđórồiư!’

‘Đúngrồiphilý,songbảnnhânnghĩngôbốikhôngbỏcuộcvìđãtớiđiểmcóthểnhìnthựctrạngsựviệcrõràng.’

‘Không,trờiơi,thưakhông,nhấtđịnhngôbốikhôngbỏcuộc.’

‘Theobảnnhântớiđiểmđóquýhữucũngsẽthấy[c]cóbaonhiêuhìnhthứcxấuxa,ítnhấtxấuxakhôngngờđángđểmắtquansát.’

‘Tiệnnhânsẵnsàngđitheo,xincấtbước.’

‘Ờ,bảnnhâncócảmtưởngtrongkhitranhluậnngôbốidườngnhưđãlầnmòtrèolêncaođiểm,từđócóthểthấychỉcómộthìnhthứctuyệthảo,songcóvôvànhìnhthứcxấuxa,trongsốcóbốnhìnhthứcđặcbiệtcầnchúý.’

‘Tiênsinhnóithếnghĩalàthếnào,xingiảithích?’

‘Ngôbốisẽthấycónhiềuloạimẫungườicũngnhưcónhiềuloạicơchếsởđắchìnhthứckhácbiệt.’

‘Vậybaonhiêutấtcả?’[d]

‘Nămloạicơchế,vànămloạimẫungười.’

‘Xinchotiệnnhânhaytấtcảthếnào.’

‘Ừ,mộtloạilàcơchếngôbốiđãmiêutả,manghaitêngọi.Nếumộtngườilỗi lạc trongđámđứng lênnắmquyềncai trị thìgọi làquânchủ;nếuhơnmộtngườitrongđámxuấthiệnđiềukhiểnviệcnướcthìgọilàquýtộc.’

‘Đúngthế.’

‘Hai têngọi, songchỉmiêu tảmộthình thức, loạinày là loạiđầu tiênbảnnhân chúý.Bởi điểmcầnnói là dù chính quyền trong taymột hay nhiềungười,[e]nếungườicầmquyềnđượcgiáodụcvàđàoluyệntheocungcáchngôbối trù liệu,cơchếcănbảncủa thànhquốcsẽkhông thayđổimàvẫnduytrì.’

‘Không,chắchẳnhọsẽkhôngthayđổi.’

PHẦNV(449a-480a)

Phần5làphầnchuyểntiếp.Haiphầnbabànvềđềtàiđãbỏquahoặcchỉđềcậpsơlượckhithànhlậpthànhquốc,mộtphầnbacònlạimiêutảtriếtgia,kiếnthứcvàphươngphápcủatriếtgia,tiếptụcquaphần6và7.

Yêu cầu giải thích hàm ý gì khi bảo vợ và con là của chung, trước hếtSocratesbànchuyệnđịavịphụnữtronggiaicấpvệquốc.Ôngchủtrươngmặcdùnamgiớikhỏemạnh,mẫncánhơn sovớinữgiới, songkhácbiệtgiữahaigiớikhôngđángkểđốivới sinhhoạtchính trị;dovậyphụnữcóquyềnchiasẻnhiệmvụvệquốc,kểcảthamchiến,vàcũngcóquyềnchiasẻgiáodục.Tiếpđếnôngbànchuyệnhônnhânvàgiađình.Ôngđềnghịhủybỏgiađình,mặcdùvẫnnhắmvungtrảitìnhcảmgiađìnhkhắpgiaicấpvệquốc.Hônnhânsẽchỉlànhấtthờivàodịplễhội,chamẹsẽkhôngbiếtconcái, con cái cũngkhôngbiết chamẹ.Sắpxếp táobạonhưvậyđòi hỏi vệquốcphảitiếtchếtìnhdụccaođộ;điểmnàynữgiớivànamgiớinhưnhau.Hônnhânđặcbiệttổchứctheorútthămlấylệ,chỉcólãnhđạobiếtsựthể.Khôngnhữngnữgiới thamchiếnvớinamgiới,màcảconhaingườicũngchứngkiếnchiếncuộcởmứcđộítnguyhiểm.Vềchiếntranh,phảicoimâuthuẫngiữangườiHyLạpvớingườiHyLạpnhưnộichiến,vàvẫnphảichiếnđấu.Tuynhiên,muốngiớihạntànnhẫnáchạichiếntranhnênSocratesbảobinhsĩcủaôngphảicưxửtrongchiếncuộcvớingườibênngoàinhưngườiHyLạp.

CuốicùngSocratesphảiđốimặtvớicâuhỏiliệucóthểxâydựngcộngđồngnhưthếkhông?Tớiđâyđộcgiảgặpđiềunghịchlý,ngườiyêuhiểubiết,triếtgia, quân vương triết gia hay triết gia quân vương, sẽ nắm quyền cai trị.Platođưarathuyếthìnhtrạngđểbiệnminhkhácbiệtgiữatriếtgiavàngườiyêumàusắc,cảnhtrí,âmthanhđặcbiệt,bởihiểubiếthìnhtrạnglàhiểubiếtđốitượngduynhất,chânthực,bấtbiếntriếtgiabỏcôngkiếmtìmcònhiểubiếthiện tượngđặcbiệt luônluônthayđổi,chỉcầnquanniệm,vàvìphầnlớnconngườichỉlàngườiyêucủaquanniệmhoặcniềmtin,họkhôngphảitriếtgia.

Tranh luận về công bình chính trực tạm ngừng sẽ trở lại ở phần 8. 543a-576b.Tuynhiên,cácđoạnkếtiếptừđâyđếnđókháquantrọng,đưađộcgiảđisâuvàovấnđềđãđềcập.Đốivớinhiềuđộcgiảphầnkếtiếplàtráitim

triếtphẩm;nhậnthứcsiêuhìnhtrongđoạn471c-521bđặcbiệtnổitiếng,xuấthiệntrởlạitrongnhiềuđốithoại.NhưngtrướctiênđộcgiảtrựcdiệnvớiđềnghịcótínhcáchxãhộivôcùngtáobạoPlatođưaraởđây.

***

‘Ờ, đúng, đúng rồi, [449a] đó là loại thành quốc, chế độ,mẫu người bảnnhângọi là tốtđẹp,chânthực.Vàbởi thếbảnnhângọi loạikháclà tồi tệ,khuyết nhược, khôngnhững tổ chức chính trị sai trái,mà loại đó còn ảnhhưởngtâmtínhconngườisaitráinữa.Ngôbốicóthểxếpthànhbốnloại.’

‘Nhưthếnào?’

‘Bảnnhânđangđịnhmiêutả,giảithíchtuầntựhìnhthứcxấuxavàchứngminh dường như hình thức ấy dựa vào nhau phát triển.[b] Đúng lúc đóPolemarchus ngồi cách xamột chút đưa tay nắm vai áoAdeimantus, kéothânhữuvềphíasau,ngảđầuphíatrước,ghésáttaithìthầm.Bảnnhânchỉnghemấytiếng:“Vậychúngmìnhlàmthếnàohayđểđươngsựrađi?”’

‘Chắcchắnlàkhông,’Adeimantusđáp,lúcnàylớntiếng.

‘Đươngsựnào,’bảnnhânhỏi,‘quýhữukhôngmuốnđểrađi?’

‘Tiênsinhchứai,’Adeimantushạgiọng.

‘Tạisao[c]lạilàbảnnhân?’

‘Ngôbốinghĩtiênsinhhờhững,’Adeimantustiếplời,‘tìmcáchlỉnhkhéokhôngbànphầnhệtrọnghơnhếttrongcuộctranhluận,dovậykhỏiphảiđivàochitiết.Tiênsinhdườngnhưnghĩngôbốikhôngđểýkhitiênsinhnóiqualoanhưthểchuyệnhoàntoànbìnhthường,nguyêntắc“củađồngxứlàcủachungmọingười”hiểnnhiênsẽápdụngvớivợvàcon.’

‘BảnnhânnóithếkhôngphảihaysaohởAdeimantus?’

‘Phải,nhưngchỗnàycũngnhưmọichỗphảilàthếnàocầngiảithích.Củachungtiênsinhmuốnnóithuộcloạinào?Cónhiềuloại[d];xinchongôbốihayloạitiênsinhđịnhnói.Bấylâungôbốicứđợitiênsinhchobiếttônývềchuyệnvệquốcsinhconđẻcái,conrađờinuôinấng,dạydỗrasao,vợcontrongcộngđồnggiảiquyếtthếnào;vìngôbốithấyđâylàvấnđềsinhtửđốivớixãhội,phảitráikhácbiệtghêgớm,cầnsắpxếpđúngcách.Đólàlýdovìsaotrướckhibànluậnthỏađángchuyệnnày,tiênsinhlêntiếngphêbình,

chỉtríchthểchếchínhtrịkhác,ngôbốiquyếtđịnh,tiênsinhvừachợtnghe,[450a]khôngđểtiênsinhbỏđichừngnàochưaluậnbànđầyđủnhưđãlàmvớimọichuyện.’

‘Quyếtđịnhnhưvậycũngcóphiếucủatiệnnhân,’Glauconchêmlời.

‘Thưa,chẳngcầndàidòngvăntự,’Thrasymachuskhẳngđịnh,‘tiênsinhnênhiểungôbốinhấttềđồngý.’

‘Níugiữbảnnhânthếnàyquýhữuxửsựđẹpchưa!Đềtàiquáưrộnglớnquýhữulàmlạitừđầu!Bảnnhâncứhoanhỉnghĩđãmiêutảthànhquốcđầyđủ,thâmtâmvuimừngđãđểvấnđềyênnghỉ,khôngaithắcmắcchitiếtbảnnhânđưa ra, tâm trí híhửngmaymắn làmsaoquýhữuchấpnhậnýkiếntrìnhbày,rồiđểbảnnhâncấtbướcrađi.[b]Quýhữukhônghiểukhơi lạivấnđềlàquýhữugâyravôvànkhókhăn.Vìnhìnthấykhókhănvâybủa,thếnàovấnđềcũnggâyra,bảnnhânlẳnglặngtránhtrước.’

‘Thế tiên sinh nghĩ ngô bối ngồi đây để làmgì?’Thrasymachus hỏi. ‘Mòtrăngđáynước,suynghĩbângquơ,haybànluậnnghiêmtúc?’

‘Ngồi đây để bàn luận, song bàn luận có giới hạn, không bàn luận triềnmiên,’bảnnhânđáp.

‘Tiênsinhquýmến,’Glaucontiếplời,‘chỉtớilúcnhắmmắtgiãtừcõiđờingườihiểubiếtmớikhông thamdự tranh luận thếnày.Xinđừngbận tâmđếnngôbốivàcũngđừngbỏdởvấnđề,hãykiênnhẫntrảlờicâuhỏi.Vuilòngchongôbốihaycảmnghĩ[c]vềvấnđềvợconvệquốclàcủachunglàthếnào?Concáisaukhirađời,bắtđầuđihọctrôngnomrasao,ainấyđềubiếtgiaiđoạnđólàgiaiđoạnvôcùngkhókhăn?Giảithíchchongôbốihayviệcnhưthếsắpđặt,giảiquyếtlàmsao?’

‘Khẳngđịnhvớiquýhữu,ngườisungsướng,giải thíchkhóchứkhôngdễ.Vìcónhiềulýdođểnghingờnhữnggìngôbốibànluậntừtrướctớigiờ.Rấtcóthểcóngườikhôngtintưởngnhữnggìbảnnhânmiêutảlàkhảdĩ.Màdùkhả dĩ đi nữa cũng rất có thể vẫn nghi ngờ không biết có tuyệt hảo haykhông.Bởi thế,ngầnngạigiảiquyếtvấnđề,bảnnhânsợvềmặtý tưởng,Glauconthânáiơi,quýhữusẽnghĩbảnnhânchỉmơtưởnghãohuyền.’[d]

‘Tiênsinhchẳngnêndodự.Ngôbốilàthínhgiảđầythiệncảm,khôngkhinhsuất,khônghoàinghi,khôngácý.’

‘Đa tạ lời vàng ý ngọc, bản nhân thầm nghĩ quý hữu dường như muốn

khuyếnkhích,nângđỡtinhthầnphảikhông?’

‘Thưa,đúngthế.’

‘Chếtnỗi,quýhữuơi,quýhữuđanglàmđiềutráingược.Nếubảnnhânhiểubảnnhânđangnóigì,khuyếnkhíchquýhữuđưaratốtđẹpvôcùng.Nóivềđềtàiýnghĩa,hấpdẫnhơnhếttrướcthânhữucốtri,sởđắckiếnthứcuyênthâm,lạihiểuđangnóisựthật,mìnhcóthểnóivớitháiđộtintưởngvàkiênđịnh.[e]Nhưnglàmnhưbảnnhânsắplàmbâygiờ,tiếptụctranhluậnkhivẫncònnghingờchaođảo, tìmhiểungậpngừng,chưađi tớikết luậndứtkhoát,làđiềunguyhiểmvàkhókhăn.Nguyhiểmkhôngphảivìbảnnhânsẽbịchêcười, sợnhưvậy là trẻcon,màvìnếu[451a]chẳngmay trơnchântrượtbướctrênđườngđitìmsựthật,cầnvôcùngvàtưởngdướichân,khôngnhữngbản thânngãmàbảnnhâncònkéobằnghữungã theo.Glauconơi,bảnnhânkínhcẩncúiđầuvanxinAdrasteiađừngtrừngphạtmàthathứvìlờisẽnói.Vìbảnnhântintưởngvôtìnhgiếtchếtmộtngườikhôngnặngtộibằngcốtìnhlừadốiconngườivềsựthểthựcsựtốt,thựcsựđúng,thựcsựđẹptrướcphápluật.Đólàlýdovìsaochấpnhậnnguyhiểmkhônlườngbảnnhânthàchạytheokẻthùcònhơnlẵngđẵngđằngsaubằnghữu,vàđólàlýdotạisaobảnnhânthựcsựtánthưởnghảoýdomuốnkhuyếnkhíchquýhữuđưara!’[b]

‘Socratesquýmến,’Glauconcười,rồinói,‘nếudotranhluậnmàbịdẫnvàosailầm,chịuđựngtổnthươngtrầmtrọng,ngôbốisẽthabổngtiênsinhvềtộingộsát,miễntốtiênsinhvềtộigiantrá,tuyênbốtiênsinhvôtội,vìtưcáchtrongsạch.Vậyvuilên,vàtiếptụcphátbiểu.’

‘Ờ,trongtrườnghợpngộsát,luậtphápkhẳngđịnh,tòaánthabổng,phạmnhânvôtội,tưcáchtrongsạch,dùởthếgiớibênkia,bởithếcáigìđúngvớiluậtphápcũngđúngvớitranhluận,đúngvớithếgiớibênkiacũngđúngvớithếgiớibênnày.’

‘Vậycứthếtiếnhành,khôngcógìngăncảntiênsinh.’

‘Ừ,vậyngôbốiphảiquaylạiđềtàilầnnữavàđềcậpnhữnggìđánglẽđềcậprồi.[c]Nhưngdùsaotheocáchnàycólẽcũngđược-bâygiờđểphụnữxuấthiệntrênsânkhấu,saukhinamnhiđãdiễnxuất.Bảnnhânsẵnsàngnóivềhọvìquýhữucónhãýyêucầu.Theobảnnhânvìsinhravàgiáodụcnhưngôbốimiêutả,nênnamgiớikhôngcóquyềnsởđắc,sửdụngthiếunhi,phụnữnếukhôngtheođườnglốingôbốihướngdẫntừđầu.Chắcquýhữucònnhớ,mụcđíchcủangôbốilàbiếnnamgiớithànhchócanhđàncừu.’

‘Đúngthế.’[d]

‘Ngôbốitiếptụctheođườngđó,ápdụngnguyêntắctươngứngđốivớiviệcsinhnởvàgiáodục.Sauđóngôbốichờxemsắpxếpnhưvậycóxứnghợpvớimụcđíchkhông.’

‘Tiênsinhnóithếnghĩalàthếnào?’

‘Điềubảnnhânmuốnnói là thếnày.Chóchiarachóđực,chócái.Làchócanh,nữgiớicóphảilàmnhiệmvụtuầntra,quansát,sănđuổinhưnamgiớikhông?Hayphảiởnhàvìmangnặngđẻđau,nuôidưỡngchăndắtchóconnênkhông thể làmviệckhác, bởi thếgánhnặng trôngnom, canhgácđàncừunamgiớiphảikềvaichịuđựng?’

‘Họphải chia sẻmọinhiệmvụ, [e]khácbiệtduynhất lànữgiớiyếuhơnnamgiới,namgiớikhỏehơnnữgiới.’

‘Quýhữucóthểsửdụnghaisinhvậtnhằmcùngmụcđíchnếukhôngnuôinấng,dạydỗcùngcungcáchkhông?’

‘Thưa,không,khôngthểđược.’

‘Vậynếusửdụngđànôngvàđànbànhằmcùngmụcđích,ngôbốiphảigiáodụccảhaicùngđườnglối.’

‘Vâng.’[452a]

‘Ngôbốigiáodụcđànôngcảthểxáclẫntâmlinh.’

‘Thưa,đúng.’

‘Ngôbốicũngphảihuấnluyệnđànbàcảthểdụclẫnvănhóa,huấnluyệnvềquânsựnữa,họphảitậpluyệnnhưđànông.’

‘Nhưvậylàtheođúngđườnglốitiênsinhphátbiểu.’

‘Bản nhân nghĩ nhiều điều ngô bối đề nghị, vìmớimẻ, nếu đem ra thựchành,xemracóvẻtứccười,kỳquái.’

‘Vâng,rõrànglàvậy.’

‘Điềunào trong sốquýhữunghĩnựccườihơnhết?Có thựcphụnữkhỏathântậpdượttrongtrườngđấuvậtcùngvớinamgiớikhông?Khôngnhữngphụ nữ trẻmà cả phụ nữ lớn tuổi.Cũng như [b] có namgiới lớn tuổi tớitrườngthểdụcvẫnthíchtậpdượtmặcdùdathịtnhănnheo,thânhìnhxấuxínhìnchẳngđẹpmắtchútnào.’

‘Trờiơi,theotiêuchuẩnngàynaycảnhđóthậtlốlăng!’

‘Nhưngdùsaovìđãvàođề,quyếttâmnóirõcảmnghĩ,ngôbốiđừngsợchếgiễukhéoléonhắmchâmchọccaychuasángkiếnđổimớitrongviệcgiáodụcphụnữvềthểdục,vănhóa,nhấtlàhuấnluyệnhọmặcgiápy,mangvũkhí,phingựanhưbay!’[c]

‘Tiênsinhnóichíphải.’

‘Vìđãnhậpđề,đểgiảiquyếtkhókhănthựcsự,ngôbốiphảichấpnhậncảthuận lẫn nghịch.Ngô bối sẽ van xin các nhà phê bìnhthôi sử dụng ngónnghềnhưthườnglàmchâmchọcngôbối,mànênnghiêmtúcthayđổitháiđộ.Hãynhớkhông lâu,mớiđây thôi, thấyđànông trần truồng,ngườiHyLạpcũngnhưphần lớndânngoại lainghĩcảnhđóchướngmắt,nựccười,trongkhicảnhđóthựcranhiềuxứcoitựnhiên,bìnhthường.KhingườiđảoCretekhaisinhtrườngthểdục,sauđóngườivùngSpartadậpkhuôn,bắtđầuluyện tập thể dục khỏa thân,[d] nhà hài kịch đầu óc dí dỏm thời đó chộpngaycơhộingànvàngchếgiễu,mócmỉathảgiàn,chẳngrõquýhữucónghĩvậyhaykhông?’

‘Thưa,có.’

‘Nhưng kinh nghiệm cho thấy khi tập họ nên cởi hơnmặc quần áo, cảnhtượngsẽ trôngkhôngcòn tứccười,vì lý luậnchứng tỏ làmvậy làhợp lý,thuậntiệnhơnhết.Sựthểchothấynghĩbấtkểcáigìcũngtứccười,trừcáisaitrái,mớidớdẩn,lẩnthẩnlàmsao.Vàsựthậtlàngườitìmcáchgâycườikhithấybấtkểcáigìcũngtứccười,trừcáixấuxa,cáisaitrái,[e]sẽkhôngbao giờ, khi trở lại nghiêm chỉnh, nhìn vật mình yêu thích xinh đẹp, dễthương.’

‘Chắcvậyquá.’

‘Điềuđầutiênngôbốiphảithỏathuậnấylàđềnghịnhưthếcóthểthựchiệnhaykhông.Bởidùhỏiđùahayhỏithật[453a]ngôbốiphảiđểngườitađặtcâuhỏi:Nữgiới trongtậpthểloàingườitheolẽ tựnhiêncókhảnănglàmmọiviệc,khôngthểlàmviệcgì,haychỉcóthểlàmmộtsốviệccủanamgiới

không?Nếuchỉcóthểlàmmộtsố,vậyviệcquânsựcólàsốviệcđókhông?Đólàcáchhaynhấtđểbắtđầu,vàcólẽcáchtốtđẹphơnhếttheođóngôbốihyvọngđạtkếtluậnthỏađáng.’

‘Vâng,tươngđốikháhơncả,tiệnnhânđồngý.’

‘Sauđónhắclạinghingờngôbốisẽtựhỏicâuhỏinhândanhnhàphêbìnhtưởngtượng,đểquanđiểmđốinghịchkhỏiởvịthếchôngchênh.’

‘Xintiếnhành.’[b]

‘Ngôbốigiảdụđươngsựhỏi:“SocratesvàGlauconquýmến,thựcrachẳngcầnngườihoàinghibênngoàiphêbình, tranh luậnvớiquývị.Vìngaytừđầutrongtiến trìnhxâydựngthànhquốc,quývịđã thỏathuậnnguyêntắcmỗingườitheolẽtựnhiênchỉthíchhợpvớiviệclàmđặcbiệtcủamình.”’

‘Vâng,ngôbốichấpnhậnnhưvậy.’

‘“Thế,”đươngsựsẽtiếptục,“cósựkhácbiệtlớnlaotheolẽtựnhiêngiữađànôngvàđànbàkhônghở?“Khingôbốiđápdĩnhiêncó,đươngsựsẽhỏi:“Quývịkhôngdànhchohọviệclàmkhácbiệtđểbùlạikhácbiệttheolẽtựnhiênư?”Nếungôbốiđáp có, đương sự lại hỏi: “Vậyquývị có sai lầm,mâuthuẫnvớichínhmìnhkhông[c]khitiếptụcnóiđànôngvàđànbàphảilàmcùngnghềmặcdùtheolẽtựnhiêncókhácbiệtlớnlaogiữahaigiới?”Nghe rõ chưahởngườingạcnhiên?Quýhữucóđủkhônkhéo trả lời chỉtríchcủađươngsựkhông?’

‘Khôngsửasoạntứcthìcoibộkhóchứkhôngdễ.Tiệnnhânphảivấnkếtiênsinhnhờgiảithíchgiúpngôbối,rồimớiliệubề,bấtkểlýluậnthếnào.’

‘Ờ,đóđúnglàchỉtríchvàbiếtbaophêbìnhtươngtựbảnnhânnomthấytừtrước,vìthếesợ,Glauconơi!Thấysựthểtớigần,dovậyngầnngại,[d]bảnnhânkhôngthựcsựcóýđịnhdínhlíuvàonguyêntắcquyđịnhviệcsởhữuvợ,nuôidạycon.’

‘Trờiơi,chắcchắnviệckhôngdễchútnào.’

‘Khôngdễ.Nhưngsựthậtlàthếnày.Bịnémxuốngbểbơihaygiữabiểncảmênhmông,sựthểkhôngkhácbiệt,dùthếnàoquýhữucũngphảibơi.’

‘Vâng,đúngthế.’

‘Bởivậyngôbốicũngphảibơi,bơihoài,cốgắngnhôđầukhỏimặtnướctrong bể tranh luận, hy vọng cá heo sẽ cõng trên lưng hoặc phép lạ phithườngcứusống.’

‘Vâng,tiệnnhânnghĩngôbốiphảilàmnhưvậy.’[e]

‘Ờ,tínhxemliệungôbốicótìmralốithoáthaykhông.Ngôbốichủtrươngbảnchấtkhácbiệtphảilàmviệckhácbiệt,đànôngvàđànbàbảnchấtkhácbiệt;bâygiờngôbốilạinóibảnchấtkhácbiệtphảitheođuổiviệclàmtươngtự.Đólàchỉtríchngôbốisẽphảitrựcdiệnđươngđầu.’

‘Thưa,chắcchắn.’

‘Ô,Glaucon,[454a]quýhữuhiểukhảnăngcủanghệthuậtnóingượcmãnhliệt,khủngkhiếpchứ.’

‘Thưa,tạisao?’

‘Tạivì,theothiểnkiến,rơivàomàkhônghay,nhiềungườikhôngnhìnthấykhácbiệtgiữangụybiệnhơnthuavớitranhluậnnghiêmtúc.Họkhôngthểphânbiệthìnhthức,phânchiađềtàithànhthểloạikhácnhau.Bởithếthayvìtraođổiýkiếnmộtcáchtriếthọc,họlạcđềđivàomâuthuẫnvớiđiềuđãnói.Sửdụngngôntừtranhbiệngâygổ,khôngphảingôntừbiệnchứnghọkhôngthựcsựđốithoạimàchỉápđảođốiphương.’

‘Nhiều người đã trải qua, nhưng ngô bối có rơi vào cảnh đó lúc này haykhông?’

‘Chắcthếquá[b].Bảnnhânsợngôbốiđãrơivàomàkhônghay.’

‘Nhưthếnào?’

‘Khithảoluậnngôbốikhưkhư,khăngkhăngbámchặtluậnđiểmkhôngđểbảnchấtkhácbiệtlàmviệctươngtự;songngôbốikhônggiảithíchtươngtựvà khác biệt về bản chất như thế nào, ý định ngô bối ra sao khi đưa ranguyêntắcbảnchấtkhácbiệtphảilàmviệckhácbiệt,bảnchấttươngtựlàmviệctươngtự.’

‘Không,ngôbốichưagiảithích.’

‘Dẫuvậy,[c]dựatrênnguyêntắcvừakể,ngôbốicũngcóthểtựhỏingườihóiđầuvàngườicótóccùnghaykhácbảnchất.Nếuđồngýhaingườikhác

nhau,ngôbốiđểngườihóiđầulàmthợđónggiày,cấmngườicótóclàmthợđónggiày,vàngượclại.’

‘Nhưvậylàphilý.’

‘Nhưnglýdotạisaophilýấychỉvìkhithànhlậpthànhquốc,ngôbốichưahềnóicùnghaykhácbảnchất theonghĩatuyệtđối,màchỉnghĩtrongđầucùng hay khác bản chất thích hợp với thực chất việc làm khác biệt. [d]Chẳnghạnngôbốicoingườiđànôngvàngườiđànbàcókhảnăngykhoacùngbảnchất.Đồngýkhông?’

‘Thưa,đồngý.’

‘Nhưngysĩvàthợmộcngôbốinghĩkhácbảnchất.’

‘Vâng,đúngthế,kháchẳn.’

‘Nếungườiđànônghoặcngườiđànbàcókhảnănghơnngườicùnggiớivềchứcnghiệphoặcviệc làm,ngôbốisẽkhẳngđịnhviệc làmnàyphảidànhcho người giới đó. Trái lại, nếu khác biệt duy nhất giữa hai người chỉ làngườiđànbàthụthai,ngườiđànôngkhaisinh,[e]ngôbốisẽnóichứngcớchưađủđểchứngtỏngườiđànbàkhácngườiđànôngđốivớimụcđíchngôbốiđangbàn,songvẫnchủtrươngvệquốcnamvàvệquốcnữphảilàmviệctươngtự.’

‘Đươngnhiênvậy.’

‘Sauđóngôbốisẽyêucầungườichủtrươngquanđiểmđốinghịchgiảithíchtrongtổchứcthànhquốc[455a]nghềnàohoặcviệcnàothíchhợpvớiđànôngvàđànbàbảnchấtkhôngtươngtựmàkhácbiệt?’

‘Câuhỏithúvị.’

‘Ờ,ừ,cólẽngườiđósẽlặplạinhưquýhữuvừalàmlúcnãy:trảlờingaylúcnàycoibộkhóchứkhôngdễ,songchẳngkhóchútnàonếucóthìgiờsuynghĩ.’

‘Vâng,ngườiđósẽnóithế.’

‘Vậyngôbốicónênyêucầungườinóitráingượcđitheoquansátnếungôbốichứngminhchothấyrõràng[b]khôngcóchứcnăngxãhộiliênquantớichínhquyềnthànhquốcđặcbiệtthuộcvềđànbàkhông?’

‘Nênchứ.’

‘Ngôbốisẽyêucầungườiđótrảlờicâuhỏi.Khinóingườiđànôngcókhảnăngtựnhiênhoặckhôngcókhảnăngtựnhiênđốivớiđềtàinàođó,quýôngcóýmuốnnóingườiđóhọcđềtàidễdànghoặcthấyđềtàikhókhăn;nếukhảnăngtựnhiêntốtđẹp,ngườiđócóthểtựmìnhtiếpthusaukhiđượcchỉdẫnqualoa,tráilạinếukhảnăngtựnhiênkémcỏi,ngườiđókhôngthểnhớ đã học cái gì ngay cả sau khi được chỉ dẫn cặn kẽ, thực tập lâu dàikhông?Nếungườiđócókhảnăngtựnhiên,cóphải tâmtrívà thểxáckếthợpnhuầnnhuyễn,nếungườiđókhôngcókhảnăngtựnhiên,cóphảitâmtrívàthểxáckhôngphốihợpkhítkhao,đúngkhông?Cóphảiđặctrưngđó,[c]nhiềuhơnthếnữa,làtiêuchuẩnquýôngcăncứđểphânbiệtngườicókhảnăngtựnhiênvớingườikhôngcókhảnăngtựnhiênkhông?’

‘Chẳngaicóthểphủnhậnđiềuđó.’

‘Cóhoạtđộngnàotrêntrầngiandoconngườithựchiệnxétvềmọiphươngdiện đàn ông không hơn đàn bà không? Ngô bối khỏi cần kéo dài cuộcchuyệntrò,phíphạmthờigianđốivớingoạilệnhưdệtvải,nấunướng,làmbánh,mặtđóđànbàđượccoilàgiỏigiangvàsẽbịchêcườinếuđànôngtrổtàiquamặt.’

‘Hiểnnhiên làvậy. [d]Nhìnchunggiớinàykháhơngiớikiavềmọimặt.Đúngthế,nhiềuphụnữgiỏihơnnhiềunamnhitrongnhiềuviệclàm.Nhưngnhìnchungsựthểđúngnhưtiênsinhnói.’

‘Bởithế,quýhữuơi,khôngcóphầnviệchànhchínhđặcbiệtchođànbàvìlàđànbàhayđànôngvìlàđànông;khảnăngtựnhiênphânpháttươngtựchomỗigiới,vàtheolẽtựnhiênđànbàdựphầnlàmviệcnhưđànông,[e]mặcdùtrongmọiviệclàmđànbàthườngyếukémhơnđànông.’

‘Đồngý.’

‘Dovậyngôbốicónêngiớihạn tấtcảviệc làmdànhchođànông,khôngdànhchođànbàkhông?’

‘Làmsaođược?’

‘Hiểnnhiênkhôngthể,vìbảnnhânnghĩngôbốiđãđồngýngườiđànbànàycóthểcókhảnăngtựnhiênvềykhoahoặcâmnhạc,ngườiđànbàkiatráilại.’

‘Đúngthế.’

‘Và [456a] có người giỏi về điền kinh, có người không ưa điền kinh; cóngườithíchđilính,cóngườighétđilính.’

‘Tiệnnhâncũngnghĩvậy.’

‘Thếchuyệnnàythìsao?Cóđànbàthíchtriếthọc,cóđànbàghéttriếthọc,cóđànbàhunghăng,cóđànbànhútnhátkhônghở?’

‘Cóchứ.’

‘Vậy cũng có đàn bà đủ khả năng làmvệ quốc, quý hữu hẳn còn nhớ, vìphẩmchấttựnhiêncăncứvàođóngôbốichọnđànônglàmvệquốc.’

‘Vâng,đúngthế.’

‘Bởivậyđànôngvàđànbàcókhảnăngtựnhiêntươngtựđểlàmvệquốc,trừđiềuđànbàyếuđuốihơnđànông.’

‘Thưa,rõnhưbanngày.’

‘Chonênngôbốiphảichọnđànbàthíchhợpđểchiasẻcuộcđời,[b]gánhvácnhiệmvụvệquốcvớiđànông,vìhọcókhảnăng làmviệcđóvàbảnchấtđànông,đànbàgiốngnhau.’

‘Vâng.’

‘Cùngbảnchấtnêntheođuổicùngviệclàm,phảikhông?’

‘Chứgìnữa!’

‘Đimộtvòngquaylạiđiểmtrướcđâyngôbốiđãđồngý:theolẽtựnhiênnữvệquốcnênchiasẻ,thụhuấnthểdụcvàvănhóavớinamvệquốc.’

‘Chuyệnđócoinhưđươngnhiên.’

‘Nhưvậyquyđịnhcủangôbốikhảthi,khôngphảimơhồ,vìphùhợpvớitựnhiên.[c]Sởdĩcóvẻkhôngtựnhiênấylàvìthựchànhhiệntạitráingượcvớiquyđịnh.’

‘Xemracóvẻvậy.’

‘Bây giờ ngô bối cố gắng xemxét đề nghị đưa ra có khả thi và đắc sáchkhông?’

‘Vâng.’

‘Ngôbốiđãkếtluậnkhảthi,đúngkhông?’

‘Thưa,đúng.’

‘Bởi thếbướckế tiếpngôbối cầnđạt thỏa thuậnđềnghịcóđắc sáchhaykhông?’

‘Hiểnnhiên.’

‘Ừ,muốnđànbàgiỏigiangtrongviệcvệquốc,ngôbốicầngiáodụctươngtựđànông,[d]nhấtlàvìgiáodụcsẽnhàonặncảhaicùngbảnchất.’

‘Thưa,đúngthế.’

‘Cònđiểmnữabảnnhâncầnquýhữuchoýkiến.’

‘Điểmgìthế?’

‘Quýhữucónghĩ cóđànôngnàykháhơnđànôngkiakhông?Haybằngnhau?’

‘Chắcchắnhọkhôngbằngnhau!’

‘Vậy trong thànhquốc tưởng tượngngôbốixâydựngquýhữucónghĩvệquốctrởthànhkháhơnlàdogiáodụchọtiếpthu,thợlàmgiàygiỏihơnlàdotaynghềhọthụhuấnkhônghở?’

‘Câuhỏikỳcục.’

‘Ờ,[e]bảnnhânhiểuýquýhữu.Xinchobiếtvệquốccóphải thànhphầnxuấtsắctrongnhândânkhông?’

‘Tươngđốihơncả.’

‘Vậyvệquốcđànbàcóphảiđànbàxuấtsắchơncảkhông?’

‘Cũngtươngđốihơnnhiềungười.’

‘Đốivớithànhquốccòngìtốtđẹphơnsảnxuấtđànông,đànbàthuộcloạixuấtsắckhônghở?’

‘Thưa,không.’

‘Dùsao[457a]đócũnglàkếtquảcủagiáodụcthểxácvàtâmtríngôbốiđãmiêutả.’

‘Dĩnhiênđúngthế.’

‘Vậyquychếngôbốiđềnghịkhôngnhữngkhảdĩmàcònđắcsáchđốivớithànhquốc.’

‘Vâng.’

‘Nữvệquốccủangôbốiphảithoátykhitậpdượt;họsẽđượctuyệthảochechởchứkhôngphảiquầnáo.Họphảidựphầntrongchiếntranh,chiasẻmọinhiệmvụcủavệquốc,đólàphầnviệcduynhấthọphảihoànthành,trừđiềuvìlàgiớiyếu,ngôbốisẽtraophầnviệcnhẹhơnnamgiới.Đànôngnàomàcườiđànbàvìmụcđíchtuyệthảo[b]tậpdượtkhỏathân,nhưPindarnói,làđànông“ngắttráicườicònxanh”khôngbiếtcườicáigìhaychẳngrõđanglàmcáichi.Vìluônluônkhôngthểvàsẽmãimãichẳngthểthayđổicâunóiýnghĩacáiđemlợiíchlàcáitốtđẹp,cáimangtổnhạilàcáixấuxa.’

‘Tiệnnhânhoàntoànđồngý.’

‘Ờ,vậylàcóthểnóibịvâybủa,songngôbốiđãvượtquađợtsóngkhibànvềquyđịnhdànhchophụnữ.Ngôbốikhôngbịnhấnchìmdùkhẳngđịnhnamvệquốcvànữvệquốcphảichiasẻcùngnhiệmvụ,theođuổicùngphầnviệc;ngôbốiđãchứngminh[c]trướcsaunhưmộtquyếtđịnhvừathựctiễnvừaíchlợi.’

‘Vâng,đợtsóngquảthựckhálớnngôbốivừavượtthoát.’

‘Đừngnóithế,chưalớnđâu,khiquýhữunhìnđợtsắptới.’

‘Vậytiếptụcđểngôbốixemthếnào.’

‘Quyđịnhcuốicùngvàquyđịnh trướcđó, theobảnnhânquanniệm,baohàmquyđịnhkhácdẫntớihậuquảnày.’

‘Quyđịnhthếnào?’

‘Theoquyđịnhtấtcảnữvệquốclàcủachungcủanamvệquốc,nữvệquốckhôngsốngriêngtưvớinamvệquốc[d];concáicũnglàcủachung,chamẹkhôngbiếtconcái,concáikhôngbiếtchamẹ.’

‘Đợt sóngnày lớnhơnnhiều;ngôbối sẽgặpvô sốhoàinghiđốivới tínhcáchkhảdĩvàíchlợicủaquyđịnh.’

‘Bảnnhânnghĩsẽkhôngcónhiềuhoàinghiđốivớimặtíchlợivềviệccoivợconlàcủachung,hoặcvìlàmvậylàsắpxếplýtưởng,giảnhưcóthể,màbảnnhânnghĩthếnàocũngcólắmhoàinghinghiêmtrọngvềmặtkhảdĩhaykhông.’

‘Tiệnnhânnghĩcókhánhiềuhoàinghi,haiđiểm[e] thếnàocũngmổsẻ,bàncãi.’

‘Quýhữumuốnnóihaiđềtàiliênhệkhôngthểtáchrời,bảnnhânsẽbịtấncôngcảhai.Bảnnhânhyvọngquýhữutánđồngmặtíchlợi,nhưvậybảnnhânsẽvượtthoátđềtàiđóvàchỉbànluậnmặtkhảdĩcủađềnghị.’

‘Tiệnnhânbiếttiênsinhkhôngthểvượtthoátmàphảitrảlờibảovệcảhaiđềtài.’

‘Vậy làbảnnhânphảicúiđầuchịu trận.Dẫu thế [458a] làmơnmộtchút,khoan dungmột tị. Cho phép bản nhân ngơi nghỉ như người vô công rồinghềmơmànggiữabanngày,thơthẩntảnbộmộtmình.Khôngmuốnmấtcông suynghĩ liệu cáimìnhmuốn cókhảdĩ haykhông, chẳng thèmđểýcungcáchcũngnhưphươngtiện,ngườiđótưởngtượngướcmuốnđềuthỏamãn.Rồitiếptụcgiảitrítìmvui,miêutảchilinhữnggìđịnhlàmkhiướcmuốnthựchiện,ngườiđócứthếkhuyếnkhíchtâmlinhgiatănglườilĩnh.[b]Phầnriêngcũngcảmthấynảnlòng,nếuquýhữuchophép,bảnnhânđịnhbỏquasaunàymớibànvấnđềkhảdĩ.Tintưởngđềnghịlàkhảdĩ,bảnnhânsẽtiến hành tìm hiểu vệ quốc sẽ thực hiện quy định ra sao, và bản nhân sẽchứngminh quy định, nếu thi hành nhìn chung sẽ ích lợi vô cùng cho cảthành quốc lẫn vệ quốc.Nếu quý hữu không chống đối, nếu quý hữu trợgiúp,bảnnhânsẽđisâuvàovấnđềlợiíchtrước,đềcậpvấnđềkhảdĩsau.’

‘Không,tiệnnhânkhôngchốngđối,xintiếnhành.’

‘Ờ,bảnnhângiảthửnếuvệquốcvàtrợthủ[c],thànhphầnnàocũngxứngđángvớidanhhiệu,trợthủsẵnsàngthihành,vệquốcnghiêmchỉnhhạlệnh,phầndotrựctiếpphụctùngluậtpháp,phầndomôphỏngtinhthầnluậtphápngôbốitraophótùyýquyếtđịnh.’

‘Giảthửnghehợplý.’

‘Làngườilàmluậtthựcthibổnphận,quýhữuđãlựađànônglàmvệquốc,bâygiờquýhữusẽchọnđànbàlàmvệquốc,khảnăngtựnhiênphảitươngtự.Haingườisẽsống tập thể,ăn tập thể,khôngcónhàriêng,khôngcó tưhữu.Haingười[d]traođổitựdotrongthờigianluyệntậpthểdục,suốtgiaiđoạnthụhuấn,docầnthiếtbẩmsinh,bảnnăngtựnhiênsẽdẫnhaingườitớichỗ liên kết giao hợp.Quý hữu có nghĩ cần thiết là chữ nghĩa quámạnhkhônghở?’

‘Cầnthiếtsẽcótínhcáchtìnhdục,khôngcótínhcáchhìnhhọc,songtìnhdụccólẽmãnhliệthơntoánhọckhitớithuyếtphục,thúcđẩy,lôikéođasốnhânloại.’

‘Mãnhliệthơnnhiều.Nhưng,Glauconơi,kếtđôibừabãi,quanhệcẩuthảlàtháiđộtrângtráo,xúcphạmnặngnềđốivớidânchúngtrongxãhộithựcsựhạnhphúc,[e]nhàcầmquyềnsẽkhôngchophép.’

‘Nhấtđịnhkhông,làmvậykhôngphảilẽchútnào.’

‘Tiếptheohiểnnhiênngôbốiphải thuxếphônnhân,biếnhônnhânthànhthiêngliêngcaođộ.Hônnhânthiêngliênglàhônnhânsẽsảnsinhkếtquảhếtsứctốtđẹpchocộngđồng.’

‘Vâng,chắcchắn.’

‘Vậyngôbốilàmthếnàođểđạtkếtquảtốtđẹp?[459a]Đâylàcâuhỏiđặtravớiquýhữu,Glaucon.Vìbảnnhânnomthấyởnhàquýhữuchósăn,chimgiống, số lượng không ít.Xin vui lòng cho hay có bao giờ quý hữu thấychúngcặpđôi,đitơkhông?’

‘Cáigì?’

‘Ờ,điểmcầnnóilàthếnày.Mặcdùđềutốtgiốngcả,songcóconđặcbiệttốthơnnhữngconkia?’

‘Cóchứ.’

‘Quýhữunuôinấngnhưnhauhaychỉchămlocontốtnhất?’

‘Chỉđểýcontốtnhất.’

‘Nghĩalàconnonnhất,congiànhất[b]hayconđếntuổihở?’

‘Conđếntuổi.’

‘Hơnthếnếukhôngđểýgâygiống,quýhữucónghĩchim,chócónòicủaquýhữusẽthoáihóatệhạikhông?’

‘Thưa,có.’

‘Thếngựavàsúcvậtkhácthìsao?Sựthểtươngtựchứ?’

‘Còngìnữanếukhônglạlắm.’

‘Trời ơi! Glaucon! Ngô bối thực sự cần vệ quốc khả năng xuất sắc đếnnhườngnào,nếunguyêntắctươngtựcũngápdụngvớiconngười!’

‘Thưa,đúngthế,ápdụngnguyêntắctươngtự,songtạisaosựthểlạiliênhệtớivệquốckhảnăngxuấtsắc?’[c]

‘Bởivìconngườicầnsửdụngnhiềuthuốcmenngôbốinóitrướcđây;quýhữuthừahiểukhikhôngcầnthuốcmenbệnhnhânsẵnsàngănuốngkiêngcữ, chỉ cầny sĩ cấp thấp; trái lạikhi cần thuốcmen, lúcđócầny sĩhạngcao.’

‘Đúngthế,nhưngtiênsinhhàmýthếnào?’

‘Bảnnhânmuốnnóivệquốccủangôbốisẽphảisửdụngkhánhiềuhưngônvàbiểnngữđểchữatrịthứdân.[d]Quýhữuhẳncònnhớngôbốiđãđồngýthứnàycóthểsửdụngnhưthuốcmen.’

‘Làmvậylàphảikhôngsaitráigìđâu.’

‘Sửdụnghợpphápmấythứxemracầnthiếttrongviệcquyđịnhhônnhânvàsinhnở.’

‘Saolạithế?’

‘Saoà,nếumuốnnhấtquán,nếumuốnbầyđànthựcsựđúngnòi,pháttriểntốtđẹp,ngôbốiphảikếthợpđànôngtốtnhấtvớiđànbàtốtnhất,càngnhiềucàngtốt,đànôngkémcỏivớiđànbàkémcỏi,càngítcànghayvàchỉnuôinấng,gâydựngmầmnontốtnhất,bỏquamầmnonkémcỏi.[e]Sựthểlàbímậtkhôngaibiết trừvệquốccầmquyền,nếumuốn tránh tình trạngphân

hóanòigiống.’

‘Đúngquá.’

‘Bởithếngôbốiphảitổchứclễhộidoluậtlệquyếtđịnhtrongđócôdâu,chúrểsẽgặpnhau.Ngôbốisẽlàmlễtếsinhdângthầnlinh,thisĩsẽsángtáccakhúctántụnghônnhân.[460a]Sốlượngkếthợpngôbốisẽđểvệquốccầmquyềngiảiquyết,mụcđíchlàgiữsốlượngbấtbiến,phònghờthiếuhụtdochiếntranh,bệnhtậthoặclýdotươngtự,đúngmứcchừngnàohaychừngnấy,nhằmngănngừathànhquốckhỏiquálớnhayquánhỏ.’

‘Chílý.’

‘Vàngôbốisẽphảinghĩracáchrútthămkhônkhéođểmỗilầntổchứclễhộikếthợp,nếukhôngvừaý,chúrểthànhphầnkémcỏiđổlỗichosốphậnxuixẻo,khôngđổlỗichovệquốc.’

‘Nênlắmvìcần.’

‘Bảnnhânnghĩ[b]ngoàivinhdựvàphầnthưởngdophụcvụxuấtsắctrongchiếntranhvàhoànthànhchứcnăngđầyđủ,thanhniênhứahẹn,cantrườngcủangôbốicónhiềucơhộivuithúănnằm,giaohợpvớithiếunữdànhchohọ;sựthểgiúpngôbốilýdođểkhẳngđịnhđasốcontrẻsinhratừchamẹnhưthế.’

‘Đúngquá.’

‘Mỗi thếhệ trẻnhỏ sẽdoviênchứcchỉđịnhđảmnhậnđể thựchiệnmụcđích,bấtkểlàđànônghayđànbàhoặccảhai,vìđànôngvàđànbàđềucótưcáchngangnhauthamgiaviệccôngcộng.’

‘Vâng,dĩnhiên.’

‘Viênchứcvừakể[c]sẽmangtrẻnhỏconvệquốctốtđẹptớinhànuôihoặcvườntrẻ,giaochovúemsốngởkhutáchbiệttrongthànhquốc,trẻnhỏconvệquốckémcỏivàtrẻnhỏconvệquốctốtđẹpchẳngmaytậtnguyềnsẽgiảiquyếtthầmlặng,kínđáoởnơibímật.’

‘Chúngphảivậynếungôbốimuốngiữdòngdõivệquốctrongsạch,thuầnchủng.’

‘Viênchứcsẽsắpxếptrẻnhỏbúsữabằngcáchđemmẹcácbétớinhànuôi

khibầuvúcăngđầy,tổchứccẩnthậnđểbàmẹkhông[d]nhậnracon;nếubàmẹkhôngđủsữahọsẽthaybằngvúnuôi.Họsẽcanhchừngkhôngđểbàmẹchoconbúquáthờigianhạnđịnh,vàthứcđêm,chạyviệccựcnhọchọgiaochovúnuôivàtrợtá.’

‘Theođiềukiệnnhưthế,nhưtiênsinhnói,nuôitrẻsẽlàviệcdễdàngđốivớinữvệquốc.’

‘Phảivậyvàđúngvậychứsao.Nhưngthôiđềnghịthảoluậnđiểmtiếptheo.Ngôbốinóiphảigâygiốnglúcbốmẹởtuổihoaniên.’

‘Đúngthế.’

‘Quýhữu[e]cóđồngý,diễndịchchohợplý,đếntuổichođànbàlàkhoảnghaimươi,đànônglàchừngbamươikhông?’

‘Haimươinào,bamươinào?’

‘Đànbàđẻconchothànhquốcbắtđầutừtuổihaimươiđếntuổibốnmươi;đànôngsinhconchothànhquốcbắtđầutừlúchăngháivượtcựcđiểmchạyđua,nhịpsốngrộnrã,dồndập,tớituổinămmươilăm.’

‘Vâng,tuổiđó[461a]làgiaiđoạnchínmuồichocảhaingườivềmặtthểxácvàtinhthần.’

‘Nếuđànônghayđànbàtrênhoặcdướituổiđóliềumạngsinhconchocộngđồng,ngôbốisẽcoiviệclàmlàtộilỗiđốivớithầnlinhvàkhôngđúngđốivới thếnhân.Nếuhaingườigiấunhẹmbênngoàikhônghay,đứaconhaingười sinh sẽ sinh trong bí mật, sợ hãi, tình dục bừa bãi, không tế sinh,khônglễbáidonamtusĩ,nữtusĩ,haytoànthểthànhquốcthựchiệnmỗilễhộihônnhân,vàkhôngcócầunguyệntusĩvanváithầnlinhđứaconsẽlàcôngdântốtđẹp,íchdụnghơnbốmẹ.’[b]

‘Đúngthế.’

‘Nguyêntắccũngsẽápdụngnếungườiđànôngởtuổigiaophốidínhlíu,liênhệvớingườiđànbàởtuổisinhconmàlãnhđạokhôngkếthợp,ngôbốisẽcoingườiđóđemchothànhquốcđứaconhoang,bấthợppháp,bấtcunghiếntrêncảbìnhdiệnxãhộilẫnbìnhdiệntôngiáo.’

‘Đúngquá.’

‘Nhưngkhiđànôngvàđànbàquatuổisinhđẻ,ngôbốiđểhọtựdophốihợpvớingườihọthích,[c]miễnlàđànôngkhôngcặpđôivớicongái,mẹđẻ,concủacongái,haytổtiêncủamẹđẻ,đànbàkhôngkếtđôivớicontrai,bốđẻ,hậuduệcủangườinàyhoặctổtiêncủangườikia.Trướchếtngôbốisẽbắthọphảitìmđủcáchngừathụthaidiễnratrongtìnhtrạnghòahợpnhưthế,tránhđểbàothainhìnánhsángmặttrời,nếukhôngngănkhỏichàođời,phảigiảiquyếtbàothainhưsinhvậtkhôngnênnuôidưỡng.’

‘Điềuđóquáưhợplý.Nhưnglàmthếnàohọcóthểphânbiệtbốđẻvớicongái,cũngnhưliênhệkháctiênsinhvừanói?’[d]

‘Tấtnhiênkhôngthể.Nhưngcungcáchsẽthếnày:đànôngsẽgọitấtcảtrẻnamsinhgiữathángthứbảyvàthángthứmườisaukhiđãlàchúrể,kểtừngàylễhộikếthôn,làcontraivàtấtcảtrẻnữlàcongái,tấtcảcontrai,congáisẽgọiđànônglàbố;cũngnhưđànôngsẽgọiconcủaconmìnhlàcháu,cháu đến lượt sẽ gọi nhóm thứ nhất, thế hệ già là ông, bà.Người sinh ratronggiaiđoạnbốmẹgặpgỡsẽgọinhaulàanhemvàchịem.Dovậynhưbảnnhân trìnhbày sốnày sẽkhônggiaohợp,khôngđượcphép lấynhau.Tuynhiên,khôngnênhiểunhưvậylàtuyệtđốicấmkếtđôigiữaanhtraiemgái, chị gái em trai, [e] nếu bốc thăm lá phiếu tán thành, nếu sấm truyềnDelphicũngchấpthuận,luậtsẽchophéphọsốngchung.’

‘Thưa,tiệnnhânđồngý.’

‘Kếhoạchlàvậy,Glauconơi,miêutảđầyđủvệquốccóvợvàconchungrasaotrongthànhquốc.Bướctiếptheoquatranhluận,bảnnhânthầmhiểu,làphảixácđịnhkếhoạchphùhợpvớicơchếvàquảthựctốtđẹphơnhết.Nếukhôngngôbốilàmthếnàotiếnhành?’

‘Vâng,đúngthế.’[462a]

‘Cáchhaynhấtđểđạtthỏathuậnvềchuyệnđólàngôbốitựhỏimụcđíchchínhyếucủanhàlàmluậtkhisoạnluậtvàtổchứcquảnlýthànhquốcphảithếnào,cáigìlàlợiíchhơnhết,cáigìlàtaihạihơnhếtvềmặtxãhội,sauđótìmhiểuđềnghịngôbốivừapháctảxemmangdấuvếttốtđẹphaytồitệ?’

‘Vâng,nhấtđịnhđólàcáchphảitheo.’

‘Đốivớithànhquốc[b]thửhỏicócáigìtồitệhơnchiarẽvàtanvỡ,hoặccócáigìtốtđẹphơnđoànkếtvàthốngnhất?’

‘Thưa,không.’

‘Đoànkếtkhôngphảikếtquảbắtnguồntừcảmnghĩvuichung,buồnchung,sướngchung,khổchungkhimọi thànhphầntrongxãhộivuibuồn,sướngkhổcùngcộngđồngsướngkhổ,vuibuồnhaysao?’

‘Đúngthế.’

‘Nhưngđoànkếttiêutan,thànhquốcrốiloạn,khicảmnghĩgiữahaicánhânkhácbiệt,khibiếnsựxảyravớicộngđồnghaycánhânlàmngườinàyvui,ngườikiabuồn.’[c]

‘Dĩnhiên.’

‘Phảichăngsựthểxảyralàkhilờinhư“củatôi”,“khôngphảicủatôi”,“củangườikhác”,“khôngphảicủangườikhác”nhiềungườitrongxãhộisửdụngkhôngnhấttrí?’

‘Thưa,quảvậy.’

‘Thànhquốctrậttựlàthànhquốctrongđónhiềungườidùngchữ“củatôi”,“khôngphảicủatôi”diễntảcùngnghĩachỉđịnhcùngvật.’

‘Đươngnhiên.’

‘Hơnthếthànhquốcnhưthếhầunhưgiốngconngười.Chẳnghạnkhimộtngườitrongngôbốiđaungóntay,toànthểcơnăngliênkếtthểxácvớitâmtrí thànhhệ thốngduynhấtdophầnchỉđạođiềuhànhcảmnhận, toàn thểnhậnranỗiđautừngphần,[d]vìthếngôbốinóingóntaycủangườiđóbịđau.Sự thể tương tự cũng ápdụngvới phầnkhác trong cơ thể conngườichịuđựngđauđớnhaycảmnhậnvuithú.’

‘Thưa,tiệnnhânđồngý,trảlờicâuhỏitiênsinhđưara,vâng,sựthểtươngtựhầunhưđúngvớicộngđồngtổchứctốtđẹp.’

‘Đúngvậy,cộngđồngnhư thếsẽcoicánhânchịuđau,chịumấtnhưmộtphầncủamìnhchịuđau,chịumất,[e]vàdođótoànthểsẽbuồnhoặcsẽvui.’

‘Sựthểnhưvậychỉthấytrongxãhộitổchứckhéoléo,luậtpháptốtđẹp.’

‘Bâygiờlàlúcngôbốiphảiquaylạithànhquốcxemcóđặctrưngđãđồngýkhitranhluận,hoặcphảitìmđâuđóchora.’

‘Vâng,phảithế.’

‘Ờ, [463a] cũngnhư thànhquốckhác, thànhquốc củangôbối gồm thànhphầncaitrịvàthànhphầnthứdânphảikhông?’

‘Vâng.’

‘Haibêngọinhaulàcôngdânđồngbàohả?’

‘Thưa,phải.’

‘Ngoàithànhquốccủangôbốiởthànhquốckhácthứdângọingườicaitrịthếnào,ngoàiviệcgọihọlàcôngdânđồngbào?’

‘Ởđasốthànhquốcthứdângọihọlàchủnhân;ởthànhquốcdânchủthứdângọihọgiảndịlàngườicầmquyền.’

‘Ngoàicôngdânđồngbàothứdângọingườicaitrịtrongthànhquốcngôbốilàgì?’

‘Ngườichechởvàbảovệ.’[b]

‘Ngườicaitrịgọithứdânthếnào?’

‘Họnóithứdânlàchanuôi,mẹdưỡng,trảlương,ủnghộ.’

‘Ngườicaitrịthànhquốckhácgọithứdânrasao?’

‘Nôlệ.’

‘Ngườicaitrịthànhquốckhácgọinhauthếnào?’

‘Đồngcaitrị.’

‘Trongthànhquốcngôbốihọgọinhaurasao?’

‘Đồngvệquốc.’

‘Xinchobiết,trongthànhquốckhác,đồngcaitrịcógọinhaulàthânhữu,vàngườikháclàngoạinhânkhông?’

‘Cóchứ.Thườnglàvậy.’

‘Ngườiđócócôngnhậnvàmiêutảthânhữunhư“ngườicủachúngtôi”,[c]ngoạinhânnhư“ngườikhôngphảicủachúngtôi”không?’

‘Cóchứ.’

‘Vệquốcthànhquốcthìsao?Cóngườinàotrongđámtrắngtrợncoivànóikhôngcóliênhệgìvớiđồngbàokhông?’

‘Chắcchắnkhông.Vìngườiđócoibấtkểaingườiđógặpliênhệmậtthiếtnhưanhem,chịem,chamẹ,concái,ôngbà,cháuchắt.’

‘Quýhữuđápchíphải.Cònđiểmnàynữacũngcầnhỏi.Lànhàsoạnluật,quýhữucóbắthọkhôngđượcphépcoiliênhệxácđịnhrõràngvềmặtpháplýchỉcótínhcáchdanhnghĩa,màphảitheophongtục,tậpquáncưxửđúngphépphảiđạokhông?[d]Lấychamẹlàmtỉdụchẳnghạn.Họcóphảiquýtrọng,kínhmến,vânglờichame,đốiđãikhácthếsẽbịcoilàbấthiếu,mấtdạy, thần linh phủ nhận, thế nhân chê bai không?Như thế không phải cakhúc truyền thốngquýhữuhyvọngcôngdân thànhquốcainấycũngghévào taihátchoconnghe từngàycòn thơdạivềcáchănởcủahọđốivớingười họ gọi là chamẹ và thân thuộc ư?Hay quý hữu theo truyền thốngkhác?’

‘Không,còngìnựccười,phi lýchobằng[e]đốivớihọchỉđầumôichóplưỡinóivềgiađìnhtrongkhilòngdạkhôngmangchúttìnhcảmliênhệ.’

‘Như vậy trong thành quốc ngô bối ngôn từ biểu lộ thuận hợp, hài hòathườngnghenhiềuhơnởthànhquốckhác,dânchúngđồngýsửdụngcâunóingôbốiđangnóilúcnày.Nhắctớiđaukhổ,sungsướng,khỏemạnh,ốmđau, thành công, thất bại của côngdânđồngbào trong cộngđồnghọnói:“Đaukhổ,sungsướng,khỏemạnh,ốmđau, thànhcông, thấtbạiđólàcủatôi.”’

‘Thưa,đúngvậy.’

‘Ngôbốichẳngđãnóisuynghĩ,[464a]nóinăngnhưthế,họbắtđầuchiasẻcảmnghĩđaukhổvàsungsướngchungrồisao?’

‘Thưa,ngôbốiđãnóithế.’

‘Nhằmíchlợichung,họnóiđólàcủatôi;dovậyhọhoàntoànchiasẻcảmnghĩvuibuồnvớingườikhác.’

‘Nhiềuhơnthế.’

‘Phảichăngnguyêndodẫn tớiviệcnày, thêmvàoviệc tổchứccơchế, làviệcvệquốccoivợconlàcủachung?’

‘Vâng,đólàlýdochính.’

‘Nhưngngôbốiđồngýthốngnhấtcảmnghĩnhưthế[b]cólợitolớnchoxãhội.Quýhữunhớngôbốisosánhxãhội tổchứcngănnắpvớicơthểconngười,đồngthờivạchrõkhiphảnứngcái toànthểcảmnhậnđaukhổ,vuisướngvớitừngbộphận.’

‘Ngôbốinóithếđúngchứsao.’

‘Dovậyngôbốicóthểnóivợ,conlàcủachungtrongsốngườibảovệđemlợiíchvôcùnglớnlaochothànhquốc.’

‘Vâng,ngôbốicóthể.’

‘Hơnthế,vìtrướcsaunhưmột,ngôbốiđãnói,nếuthựcthichứcnăngđúngđắn,vệquốcchânchínhkhôngcónhàriêng,ruộngđấtriêng,sởhữuriêng,[c] trừ ăn uống hàng ngày người khác góp trả đền bù phần việc, và dùngchungmọithứ.’

‘Vâng,ngôbốinóivậy.’

‘Thếquýhữuđãchẳngđồngý,nhưbảnnhânđãnóivàđangnói,quyđịnhthêmnữasẽbiếnhọthànhvệquốcchânchínhhơntrướcư?Quyđịnhnhưthếsẽngănngừathànhquốctanvỡ,chiarẽtrầmtrọngbắtđầunẩymầmkhinhiềungườikhácnhaugọinhiềuthứkhácnhaulàcủahọ,khimỗingườivơvétđemvềnhà[d]bấtkểthứgìvétvơđượclàmcủamình,vàkhiainấyđềucóvợriêng,conriêng,buồnriêng,vuiriêng.Dânchúngcủangôbối,tráilại,nhắmquyền lợi tương tự,cốgắng tương tự,hướng tớimụcđích tương tự,cảmnhậnbuồnvuitươngtự.’

‘Thưa,tiệnnhânhoàntoànđồngý.’

‘Hơnthế,vìkhôngcótưhữutrừthânxác(mọithứlàcủachung)tranhchấp,kiệncáo[e]sẽkhôngbiếndạnghaysao?Họsẽkhôngcòncãicọ,giànhgiậtdosởhữutiềncủa,concáihoặcgiađình.’

‘Họsẽtấtnhiênrũsạchmấythứđó.’

‘Vàhọsẽkhôngcócớsửdụngbạolực,gâyhấn,tấncông,vìngôbốisẽquyđịnhbổnphậnđạođứcaicũngcóquyền tựvệchống lạingườikháccùngtuổi.Quyđịnhsẽkhiếnhọxửsựđànghoàng,đúngđắn.’

‘Làmvậylàtạolợiđiểm.’

‘Quyđịnhcũnglàlợiđiểmhiếmcó.[465a]Nếutứcgiậnvớingườikianguôingoai,ngườinàykhôngmuốncãilộnlôithôinữa.’

‘Đúngquá.’

‘Nhưng ngô bối sẽ quy định người già có uy quyền với người trẻ, và cóquyềntrừngphạtngườitrẻ.’

‘Đươngnhiên.’

‘Xemrachíphải.Ngườitrẻsẽkhôngđượcsửdụngbạolựcđánhđậpngườigià, trừ phi lãnh đạo thành quốc ra lệnh. Thực tình bản nhân không nghĩngườitrẻsẽcưxửtồitệnhưthếvớingườigià,vìhọsẽbịhaihộvệhữuhiệungăncản.Đólàesợvàkínhtrọng.Kínhtrọngsẽngănkhôngđểhọđụngtớingườigià,[b]esợsẽkhiếnhọngạiconcái,anhem,chamẹnạnnhânùatớibênhvực.’

‘Vâng,chắcvậy.’

‘Luậtphápcủangôbốisẽ thuyếtphụcvệquốcsốnghoàntoànônhòavớinhau.’

‘Hoàntoànônhòa.’

‘Nếu họ không cãi lộn, gây gổ với nhau, đương nhiên sẽ không có nguyhiểmnổiloạn,bèpháiđedọacộngđồng.’

‘Nhấtđịnhkhôngdùthếnào.’

‘Còntệnạnnữahọsẽphảithanhtoán,thựctìnhnhỏnhoikhôngđángkểnênbảnnhânngầnngạinêutên.[c]Ngườinghèosẽkhôngphảinângbinịnhbợ,luồncúingườigiàuvàsẽkhônggặpkhókhănhaylolắnggâydựnggiađình,kiếmđủnhucầucầnthiếtnuôinấnggianhân–khivaymượn,lúcmangnợ,bằngcáchnàyhaycáchkhác,càocấu,chắtbópthunhậptraochonộitướngvàđàytớtiêudùng.Sựthểvừakểcộngvớivôsốphiềnnhiễu,loâutươngtựcon người phải gánh chịu, bản nhân nghĩ quý hữu sẽ đồng ý, quá ư hiển

nhiên,quáưnhớpnhúa,khôngđángthảoluậnchútnào.’

‘Hiểnnhiênngaycảngườimùcũngnhìnthấy.’[d]

‘Ờ,họsẽtốngkhứ,dứtđiểmtấtcảkhókhănvừakểvàsẽsốngcuộcđờivuisướnggấpbộiquánquânđạihộithểthaoOlympiad.’

‘Làmthếnào?’

‘Quánquânđạihội thể thaovuisướngchỉ làphầnnhỏbésovớivệquốc,thắnglợicủahọngoạnmụchơnnhiều.Họcóđủthứlàmhọvuisướngthựcsự.Thắnglợinổibật,cảmtìnhquầnchúngtrọnvẹn.Thắnglợicủahọđemanninhchotoànthểcộngđồng,vàphầnthưởnglàhọvàconcáiđượccôngchúngcungcấpmọinhucầu,côngquỹchitrả,họđượcđồngbàoquýtrọngkhitạithế,[e]maitángtrọngthểlúcquađời.’

‘Đóquảthựclàphầnthưởnglớnlao.’

‘Tuythếquýhữucónhớtrướcđâytronglúctranhluậncóngườilêntiếngchốngđối,bảnnhânquênkhôngnhớai,ngườiđónóingôbốikhônglàmvệquốc sungsướng,bởihọchẳngcógì riêng tư, chẳngnhững thế lại cònbịkiểmsoátđủthứkhông?Quýhữunhớ[466a]ngôbốitrảlờisẽquaylạivấnđềsaunày,nếuthuậntiện,cònhiệntạiđiềucầnlàmlàngôbốiquantâmlàmchovệquốctrởthànhvệquốcchânchính,bảođảmtoànthểcộngđồnghạnhphúccaođộ,khôngchúýhạnhphúccủathànhphầnđặcbiệtnàotrongđó.’

‘Thưa,tiệnnhânnhớ.’

‘Ừ,nếucuộcđờivệquốctốtđẹphơn,rạngrỡhơn[b]cuộcđờiquánquânvôđịchđạihộithểthaoOlympiad,ngôbốikhôngthểthựcsựsosánhvớicuộcđờingườilàmgiày,ngườilàmruộnghaybấtkểngườilàmchântaynàophảikhông?’

‘Tiệnnhânnghĩkhôngthể.’

‘Dẫu thếxemracũngphảinếubâygiờnhắc lạiđiềubảnnhânnói lúcđó.Nếutìmhạnhphúctheocungcáchkhôngxứngđángvớiđịavị,nếucháncâuthúcvàbaochedànhchocuộcsốnglýtưởngngôbốipháchọa,thayvìthếlại bị tư tưởng sai lầm, lú lẫn về hạnh phúc thúc đẩy sử dụng quyền lựcchiếmđoạttàisảncộngđồng,[c]ờ,nếuvậycầnhọcbàihọc,vệquốcsẽhiểuýnghĩathâmthúyHesiodphátbiểu:mộtnửanhiềuhơntấtcả.’

‘Tiệnnhânkhuyênđươngsựnênbámlấycáchsốngcủamình.’

‘Vậyquýhữucóđồngýquyđịnhtốtđẹpdànhchocảnamlẫnnữlàcảhaihọcchung,nuôiconchung,gánhtráchnhiệmchungbảovệđồngbào,nhưngôbốiđãpháctảkhông?Đànbàphảidựphầnlàmcùngviệcnhưđànông,càng nhiều càng tốt, trong hòa bình cũng như trong chiến tranh, [d] canhchừng,sănđuổinhưchósăn,cungcáchđótốtđẹphơnhếtđốivớicảhai,vàkhôngcógì làtrái tựnhiên,phiphụnữsovớinamnhi,vìsinhrahaigiớihợptáctựnhiênnhưthế.’

‘Tiệnnhânđồngý.’

‘Vậybâygiờngôbốiphảiquyếtđịnhchừngnàovàlàmsaohợptácvàchiasẻnhiệmvụcó thể thựchiệngiữaconngườinhưgiữasinhvậtchủng loạikhác.’

‘Tiênsinhquảthựcmaulờitiệnnhânvừađịnhđặtcâuhỏinhưthế.’

‘Bản nhân [e] nghĩ cung cách đối với chiến tranh họ sẽ thực hiện khá rõràng.’

‘Nhưthếnào?’

‘Đànông,đànbàcùngchiếnđấu.Hơnthếhọmangcảconrachiếntrường,đámcườngtráng,đểchúngquansátnhưnghệnhânkhácviệclàmchúngsẽthực hiện khi khôn lớn. [467a]Ngoài quan sát sự kiện diễn ra trướcmắt,chúngsẽchạyviệclặtvặtvàgiúpđỡchamẹsuốtchiếndịch.Quýhữuđãđểýtrongnghềthủcôngnhưnghềlàmđồgốmtrẻcontậpsựlâudài,quansátkỹlưỡngtrướckhiđặttayvàobánhxechưa?’

‘Thưa,tiệnnhânđãcódịplàmvậy.’

‘Sovớithợlàmđồgốm,vệquốckhôngcầnchúýcẩnthậnkhihuấnluyệnconcáiđểchúngthấynhiệmvụlàthếnàovàlàmquenvớinhiệmvụư?’

‘Họsẽphilýnếukhôngchúý.’

‘Hơnthếsựthểcòncótácdụngđốivớichamẹ.Cũngnhưsinhvậtkhác,concáihiệndiệnthúcđẩykhủngkhiếp,chamẹsẽchiếnđấungoancườnggấpbội.’[b]

‘Điềuđóđúng, song tiên sinhơi, cónguyhiểmđángkể,nếuhọ thất trận,nhưthườngxảyratrongchiếntranh,consẽmấtmạngvàcảhọnữa,nhưvậythànhquốcsẽkhólònghồiphục.’

‘Đúngquá.Nhưngquýhữucónghĩ trướchếtphải tìmcách tránhnénguyhiểmkhông?’

‘Thưa,không.’

‘Ờ,nếuphải laođầuvàonguyhiểm,cónêntránhnékhông, trongkhinếuthoáthiểm,họsẽthựcsựđạtthànhcông?’

‘Hiểnnhiên.’

‘Sựthể[c]cókhácvớitrẻconsẽlàbinhsĩchiếnđấukhikhônlớnnếuđượcchứng kiến cảnh tượng chiến tranh lúc còn trẻ dại không?Nguy hiểm cóđángđươngđầu,trựcdiệnchăng?’

‘Thưa,đánglắm.’

‘Bởithếngôbốiphảicăncứvàosựkiệnmàthựchiện,tạođiềukiệnđểconcáiquansátchiến trường,songchuẩnbịphương thứcbảovệan toàn,mọiviệcsẽtốtđẹp.’

‘Vâng.’

‘Ờ,trướchếtbốconcáiphảihiểuvấnđề,càngsâurộngcàngtốt, tiếpđếnphảibiếtchiếndịch[d]cónguyhiểmhaykhông.’

‘Đươngnhiênphảithế.’

‘Dođócóhànhquânbốmangconđitheo,cóhànhquânbốtránhmangconđicùng.’

‘Đúng.’

‘Làngườicầmquyềnbốsẽkhônggiaoconchongườitầmthườngmàgiaochochỉhuyvàgiasưđángtinthựcsự,tuổitáccộngvớikinhnghiệmđủtưcáchdẫndắt,trôngnom,dạydỗ.’

‘Sựthểphảivậy.’

‘Phải,nhưngphảichấpnhậnsựviệcthườngdiễnrakháchẳnnhữnggìngôbốimongđợi.’

‘Quảthế.’

‘Bởivậy,quýhữuơi,trướcsựthểnhưthế,bảnnhânnghĩngôbốiphảichắpcánhchoconcáinhưphòngngừadựtrù,nhờthếchúngcóthểbayxa,tẩuthoátnếucần.’

‘Tiênsinh[e]muốnnóithếnàotiệnnhânkhônghiểu.’

‘Bảnnhânmuốnnóingôbốiphảiđểchúng tậpcưỡingựa từ lúccònnhỏ.Khi biết cưỡi rồi chúng sẽ phi ra chiến trường quan sát chiến trận; ngựathuộchạngnhanhnhẹn,ngoanngoãndễđiềukhiển,khôngquáhunghănghoặcháothắng.Chúngsẽnhìnrõviệcphảilàmtrongtươnglai,đủkhảnăng,nếunhucầuđòihỏi,theochânchỉhuykinhnghiệmtớinơiantoàndễdàng.’

‘Theotiệnnhânsắpxếpnhưvậylàtốtđẹp.’

‘Thế[468a]trongchiếntrậnthìsao?Quýhữumuốntháiđộbinhsĩđốivớiđồngđộivàkẻthùthếnào?Quýhữucónghĩvềchuyệnđóbảnnhânđúnghaykhông.’

‘Xinchongôbốihaytiênsinhnghĩthếnào.’

‘Bảnnhânnghĩbinhsĩnàođàongũ,vứtvũkhí,tỏrahènnhátsẽbịđuổivềnhàlàmthủcônghaylàmruộng.’

‘Chắcchắn.’

‘Binhsĩnàobịbắtsốnglàmtùbinhsẽbịbỏmặcnhưchiếnphẩmchokẻthùxửlýtheoýchúngmuốn.’

‘Tiệnnhânhoàntoànđồngý.’[b]

‘Binhsĩtỏracantrườngthìsao?Quýhữucóđồngýbinhsĩđótrướckhitrởvềnhàsautrậnđánhđượcđồngđộicùnghànhquânchoànghoachiếnthắng,thanhniênvàthiếuniênlầnlượtthântặngkhông?’

‘Có.’

‘Họbắttaybinhsĩđó’

‘Tiệnnhâncũngtánthành.’

‘Nhưngbảnnhânsợquýhữusẽkhôngtánthànhđiềubảnnhânsắpnói.’

‘Điềugìvậy?’

‘Binhsĩđótraohônvớiđồngđội.’

‘Tiệnnhânnghĩýđórấthay.Đặcbiệttiệnnhânmuốnthêmđiềukhoảnnày:suốt chiến dịch nếu binh sĩ đó muốn hôn người nào [c] người được hônkhôngđượcphéptừchối.Mụcđíchlàkhuyếnkhíchnếubinhsĩnàymanglòngyêubinhsĩkia,bất luận traihaygái,binhsĩđósẽhăngháihơnnữanhằmđoạtphầnthưởngdũngcảm.’

‘Điềukhoảntuyệtvời.Vìngôbốiđãnóicôngdântốtsẽđượclựachọnlàmđámcướivàcóquyền tựdo lựachọnnhiềuhơncôngdânkhác trongviệcnhưthế,vìvậysẽcóconnhiềuhơn.’

‘Vâng,ngôbốinóivậy.’

‘Hơn thế theoHomer còn cách khác để đề cao lòng dũng cảm trong đámngười trẻ tuổi can trường. [d]Thi sĩkểAias tỏ raxuất sắcngoàimặt trậnđược “vinh danh Agamemnon quyền uy rộng rãi dành cả sống lưng conheo.”Đólàcáchtưởngthưởngthíchđángthanhniêngandạthờisungsức,tuổinhưhoa,vìngoàivinhdựcáchđócònlàmsứcmạnhgiatăng.’

‘Homerchílýlàmsao.’

‘Ngôbốisẽtheosángkiếncủaông,lầnnàybằngmọigiá.Khilàmlễtếsinhvàtrongtrườnghợptươngtự,ngôbốicũngsẽtưởngthưởngtuyệthảo,tùymứcđộ,bấtkểnamhaynữ,khôngnhữngchỉcócakhúcvàđặcânđãkể,màcả“vinhdựđặcbiệt,chỗngồidanhdự,miếngthịthảohạng,cúprượutrànđầy.”Theocáchnày [e]ngôbối sẽ cangợi lòngdũngcảm,đồng thời rènluyệnthểxáchọ.’

‘Ýkiếnđộcđáo.’

‘Ờ, cònngười hy sinh trong chiếndịch thì sao?Người chết cái chết dũngcảmhăngsaychiếnđấungôbốisẽliệtvàohạngnòivàng.’

‘Chắcchắnhọxứngđángđượcgọinhưvậy.’

‘CũngnhưHesiodngôbốitintưởngkhigiãtừcõiđờingườithuộcloạinày[469a]“trởthànhvonglinhthánhthiện,từtâmbịnrịnmặtđất,lởnvởncanhgác,baoche,bảovệthếnhânbiếtnóikhỏibấthạnh,taiương.”

‘Vâng,ngôbốitintưởngnhưthisĩ.’

‘Vàkhẩncầuthầnlinhgiángsấm,ngôbốisẽmaitángtheonghilễđặcbiệtdànhchongườitưcáchanhhùng,caocảnhưthế.’

‘Dĩnhiênngôbốisẽlàm.’

‘Sauđóngôbốikínhcẩntrôngnommộphần,[b]thờcúngnhưmộphầnáthần.Vàngôbốisẽvuntrồngtụclệtươngtựdànhvinhdựchongườilúctạithếđượccôngnhậnđãsốngtốtđẹpkhácthườngquađờikhigiàhoặcbấtkểthếnào.’

‘Chílý,đólàđiềunênlàm.’

‘Thếcònchuyệnnày?Binhsĩcủangôbốiđốixửvớikẻthùrasao?’

‘Vềmặtnào?’

‘Trướchết,đốivớinôlệ.QuýhữucónghĩthànhquốcHyLạpbánngườiHyLạplàmnôlệ,hoặcđểthànhquốckháclàmvậytrongkhicóthểngăncảnlàphảikhông?ThànhquốcHyLạpcónêncoiđólàphongtụcmàthathứchongườicùngnòigiống,phòngkhi[c]rơivàotaydânngoạilaibịbắtlàmnôlệkhông?’

‘ĐừngbắtngườiHyLạplàmvậyrõràngvànhấtđịnhtốthơn.’

‘NhưvậythànhquốccủangôbốisẽkhôngcónôlệlàngườiHyLạpvàsẽđềnghịthànhquốckhácnoitheo.’

‘Nên lắm.Làmvậysẽkhuyếnkhích thànhquốckhắpHyLạpkhôngđánhnhau,đểnhauyênthân,màdồnlựcchốnglạidânngoạilai.’

‘Hơnthế,saukhichiếnthắng,cónênlộtcủabinhsĩtửtrậntrừvũkhíhoặclộtcủalàđiềucónênlàmhaykhông?Sựthểtạođiềukiệnchobinhsĩhènnhátlấycớkhôngđuổitheokẻthùvẫncònkhảnăngchiếnđấu,nếu[d]cóthểlàmravẻkhẩnthiếtthihànhphậnsựlụihụisụcsạo,lụclọixácchết.Từtrướcđếngiờnhiềuđạoquânđãtantácvìthóiquencướpbócnhưthếphảikhông?’

‘Vâng,đúngthế.’

‘Quýhữucónghĩ lộtcủaxácchết là tham lam, ti tiệnkhônghở?Coixácchếtnhưkẻthùcóphảitiểunhân,đànbàkhôngkhikẻthùthựcsựđãbaybổngnơinàođể lạiphương tiệnbản thânsửdụngchiếnđấu?Quýhữucónghĩtácphongnhưvậy[e]giốngtácphongconchótứcgiậnngoạmhònđámàkhôngđộngtớingườinémkhônghở?’

‘Thưa,chẳngkháctínào.’

‘Vậyngôbốisẽkhônglộtcủatửthivàcũngkhôngtừchốichophépkẻthùmaitángngườichết.’

‘Tiệnnhânhoàntoànđồngý,trờiơi!’

‘Hơnthếngôbốicũngnhấtđịnhkhôngđemvũkhí,giápycủakẻthùvàođềnthờlàmlễhiếndângnhưchiếnphẩm,đặcbiệtnếuđólàcủangườiHyLạp,vànếungôbốimuốnbàytỏthiệnchí,vuntrồngliênhệthânthiệnvớingườiHyLạp.[470a]Tráilại,ngôbốisẽlosợđólàmạophạm,gâynhơđềnthờkhihiếndângvũkhícủabàconthânthuộc,mangtớinơithiêngliêng,trừphithầnlinhbảolàmnhưthế.’

‘Chílý,quảthựcchílý.’

‘Tànpháruộngvườn,thiêuhủynhàcửacủangườiHyLạpthìsao?Binhsĩcủaquýhữuđốixửvớikẻthùvềchuyệnđóthếnào?’

‘Tiệnnhânmuốnbiếtýkiếntiênsinh.’

‘Bảnnhânnghĩhọkhôngnênlàmhaichuyệnnhưthế,[b]songchỉtịchthulúagạo,hoamàutrongnăm.Bảnnhâncónênnóiquýhữuhaytạisaokhôngnhỉ?’

‘Xinvuilòngchobiết.’

‘Bảnnhânnghĩmấychữ“chiếntranh”và“xungđộtnộibộ”phảnánhthựctrạngkhácbiệtgiữahailoạibấthòa.Bảnnhânmuốnnóibấthòabêntrong,bấthòavớingườitronggiađình,bấthòabênngoài,bấthòavớingườixalạ;ngô bối gọi bất hòa bên trong là “xung đột nội bộ”, bất hòa bên ngoài là“chiếntranh”.’

‘Ýkiếnvừađưaxácđángvôcùng.’

‘Vậy[c]quýhữucónghĩýkiếncũngxácđángnếubảnnhânnóiliênhệgiữangườiHyLạpvớingườiHyLạplànộibộvàgiađình,liênhệgiữangườiHyLạpvớingườingoạilailàngoạiquốcvàbênngoàikhông?’

‘Thưa,chílý.’

‘KhingườiHyLạpđánhnhauvớingườingoạilaihoặckhingườingoạilaiđánhnhauvớingườiHyLạp,ngôbốinóihaibêngiaochiếnvàlàkẻthùtựnhiên,xungđộtgiữađôibênnhưthếnóiđúngralàchiếntranh.NhưngkhingườiHyLạpđánhnhauvớingườiHyLạp,ngôbốinóihọlàthânhữutựnhiên, trong trườnghợpđó,đau lòngkhônxiết,HyLạprơivào tình trạngphânchiavìphephái,xungđộtnhưvậy[d]phảigọilàxungđộtnộibộ.’

‘Tiệnnhântánđồngquanđiểmcủatiênsinh.’

‘Vậy hãy để ý hậu quả xảy ra trong xung đột nội bộ theo nghĩa thôngthường,nóikhácđi,khithànhquốcrơivàocảnhnộichiến.Nếuhaiphíatànpháruộngvườn,thiêuhủynhàcửacủanhau,ngôbốinghĩlàmvậylàcựckỳbạoliệt,tànác,ngôbốcoihaibêncảganhủyhoạitanhoangxứsởđãcưumang,nuôinấnghọnhưthiếulòngáiquốc.Tuynhiên,ngôbốicholàhợplý[e]nếuphíathắngtrậnchỉtịchthumùamàngcủađốithủthuatrận,songnênnhớ hai bên không thể tiếp tục đánh nhaumãimãi,mà trước sau thế nàocũngphảiđitớigiảnghòa.’

‘Thưa,vìtháiđộnàytrắcẩngấpbộitháiđộkia.’

‘Ờ,thànhquốcquýhữuđịnhxâydựnglàHyLạpphảikhông?’

‘Thưa,đươngnhiên.’

‘Cưdântửtế,nhântừchứ?’

‘Chắcchắn.’

‘Họsẽyêu thươngđồngbàongườiHyLạp,họsẽcoiHyLạp làđấtnướcquêhươngvàhọsẽthờcúngcùngtôngiáo?’

‘Vâng,hẳnthế.’

‘Xungđột[471a]vớingườiHyLạphọsẽcoinhưxungđộtnộibộ,vìdiễnragiữangườicùngnòigiống,nhưvậykhôngthểgọilàchiếntranh.’

‘Thưa,đúngvậy.’

‘Vìthếtrongthờigianphântánhọhyvọngcóngàyđitớigiảnghòa.’

‘Vâng,tấtnhiên.’

‘Họsẽsửasaiđốithủtheođườngthânthiện,chứkhôngtrừngtrịbắtlàmnôlệ,tànphánhàcửa,ruộngvườn;họsẽcưxửtheotinhthầncảihóa,khôngphảihậnthù.’

‘Đúngthếhọsẽlàmvậy.’

‘ChonênlàngườiHyLạp,họsẽkhôngtànpháruộngvườnHyLạp,thiêuhủynhàcửaHyLạp,vàhọsẽkhôngcoidânthànhquốc,đànông,đànbà,trẻcon,màcoithiểusố[b]gâynênxungđộtlàkẻthù.Dovậy,căncứtrênlýdovừakể,họsẽkhônghủydiệtđấtđai,tànphágiacưcủađasốthânhữu,màtheođuổixungđộttớicùngkhinạnnhânvôtộiđưathiểusốphạmtộiraánhsángcônglý.’

‘Tiệnnhânđồngýdânthànhquốcphảicưxửvớikẻthùtheođườnglốinhưthế.KhigiaochiếnvớidânngoạilaihọnênđốiđãivớidânđónhưngườiHyLạpđốiđãivớingườiHyLạp.’

‘Vậyngôbốinênquyđịnhnhưđiềuluậtđểvệquốcnoitheo,khôngtànpháruộngvườn,khôngthiêuđốtnhàcửa.’[c]

‘Ngôbốisẽlàmvàcũngsẽnóiđiềunhưthếtốtđẹp,nhưbiếtbaođiềutrướcđó.Nhưng,tiênsinhơi,tiệnnhânthấynếungôbốiđểtiênsinhtiếptụcđềtàinàytiênsinhsẽquênđềtàitiênsinhgạtsangbên,ấylàchứngtỏthànhquốcngôbốimiêutảcókhảdĩhaykhông,vàlàmthếnàođểcóthểkhảdĩ.Tiệnnhânđồngýthànhquốctiênsinhxâydựnglàlýtưởngnếutồntại,vàđiềungôbốinêu ra sẽ tốtđẹpđốivới thànhquốc,kểcảđiều tiên sinhbỏqua.Tiệnnhânbiếtdânchúngsẽcảmthấytươngthântươngái.Họsẽlàbinhsĩxuấtsắc[d]chốnglạikẻthù,họsẽkhôngbỏnhau,vìbiếtnhau,vìgọinhaulàanh,làem,làcha,làcon.Hơnthế,nếuphụnữcũngthamgiachiếndịch,đóngquânởtiềntuyếnhaydàntrậnởhậuphươngnhưlựclượngtrừbị,đểđedọaquânthù,đểtăngcườngquânbạn,mỗikhicầntiếpviện, tiệnnhânhiểulàmvậysẽkhiếnhọhầunhưvôđịch.Tiệnnhâncũngthấynhiềuđiểmlợihọđemlạichogiađìnhtiênsinhkhôngnhắctới.Tiệnnhânđồngýđiểmnàyvàhàngngàn[e]điểmnữa,nếuthànhquốccủangôbốithựcsựtồntại.Xinđừngnóinữa, tiệnnhânkhôngmuốnnghe thêmchi tiết.Ngôbốihãyquêntấtcả,bâygiờtậptrungvàoviệclàmthếnàochứngtỏvớichínhmình

thànhquốccóthểtồntạivàlàmthếnàođểthànhquốctồntại.’

‘Ýkiếnvừanêuđốivớitranhluận[472a]đúnglàtấncônghếtsứcbấtngờ,quýhữukhôngkhoandung,khôngnươngtayvìbảnnhânchậmchạp,rùrờ.Có lẽquýhữukhôngnhậnrabảnnhânvừasuýtchếtvìhaiđợtsóng,khókhănlắmmớithoáthiểm,đợtthứba

quýhữuđangtìmcáchđemlạibâygiờtolớngấpbộivàkhókhănvôcùngphảiđươngđầu.Khinghevànomthấyquýhữusẽrộnglòngthathứ,cócảmtìnhvớibảnnhân,đồngthờihiểungậpngừngtựnhiênhợplýlàmsao,khiếnbảnnhânsợphảiđềxuất,tìmhiểuđếnnơiđếnchốnlýthuyếtngượcđờinhưvậy.’

‘Càng nghe bào chữa ngô bối càng khôngmuốn buông tha tiên sinh giảithích [b] làm thếnào có thể thựchiện chếđộxãhội như thế.Vậynóiđi,đừngphíphạmthìgiờ.’

‘Ờ,cólẽtrướchếtbảnnhânphảilưuýquýhữungôbốiđãtớiđiểmnàykhitìmkiếmbảnchấtcôngbìnhchínhtrựcvàbấtcôngbấtchính.’

‘Đồngý,nhưngcósaođâu?’

‘Khôngsao,songbảnnhânsẽchỉhỏinếutìmracôngbìnhchínhtrựclàthếnào,ngôbốisẽyêucầungườicôngbìnhchínhtrựctrảlờichínhxácvìlýdogìlạikhôngkhácmàgiốngcôngbìnhchínhtrựcvềmọimặt?Hay[c]ngôbốisẽbằnglòngnếungườicôngbìnhchínhtrựctiếpcậncànggầncàngtốt,chiasẻ,dựphầntrongđócànglớnlaohơnngườikháccàngquýhóakhông?’

‘Sựthểnhưthếsẽkhiếnngôbốibằnglòng.’

‘Đólàmôhìnhlýtưởngngôbốitìmkiếmkhinóibảnchấtcôngbìnhchínhtrực và bất công bất chính là thế nào, đồng thờimiêu tả người công bìnhchínhtrựchoàntoàn,ngườibấtcôngbấtchínhhoàntoànrasaonếuhọthựcsự tồn tại.Do quaymắt nhìn họ, do nom thấymức độ hạnh phúc họ vuihưởnghoặcmặt trái củahạnhphúchọgánhchịu, ngôbốibuộc lòngphảithừanhậncàngtiếngầnngôbốicànghầunhưchiasẻsốphậnhọ.Mụcđíchcủangôbốilàvậy,chứkhôngphảitìmcáchchứngtỏmôhìnhlýtưởng[d]cóthểthựchiệnbằngthựctế,đúngkhông?’

‘Thưa,đúng.’

‘Quýhữucónghingờkhảnăngnghệthuậtnếuhọasĩvẽchândungngười

xinhđẹptuyệtvời,môtảđầyđủchitiếtchobứchọahoànchỉnh,songkhôngthểchứngtỏngườinhưthếthựcsựtồntạikhông?’

‘Không,trờiơi,chắcchắnkhông.’

‘Ờ, [e] thếngôbốichẳngvừadùng lờipháchọachândung thànhquốc lýtưởngđóư?’

‘Đúngthế.’

‘Vậycóphảibứchọatồidởchỉvìngôbốikhôngthểchứngtỏlàmthếnàothựchiệntrongthựctếkhông?’

‘Không.’

‘Vậyđólàsựthậtcủavấnđề.Tuynhiên,nếucứtiếptụctheođuổiđềtài,làmđẹplòngquýhữu,tìmcáchchứngtỏlàmthếnào,điềukiệnrasaongôbốicóthểtớigầnhơnhếtmôhìnhlýtưởng,bảnnhânphảiyêucầuquýhữuthừanhậnnguyêntắctươngtựápdụngchosựkiệnbảnnhântrìnhbày.’

‘Nguyêntắcnào?’

‘Bản nhân [473a]muốn biết lý thuyết có thể thực hiện đầy đủ bằng thựchànhkhông?Haytheobảnchấtsựviệc,bấtkểngườitanghĩthếnào,thựchànhkhôngbaogiờcóthểtớigầnchânlýnhưlýthuyết?Dùsaocũngchobảnnhânhayquýhữucóthừanhậnsựthậthaykhông?’

‘Thừanhận.’

‘Vậy đừng ép buộc bản nhân chứng tỏ sự việc ngô bối miêu tả trong lýthuyếtcóthểthựchiệntrongthựchành,mànênchấpnhậnngôbốisẽđápứngyêucầuquýhữuđưara.Thựchiệnlàkhảdĩnếungôbốicóthểtìmrađiềukiệntheođóthànhquốc[b]cóthểtớigầnlýthuyếthơnhết.Quýhữucóbằnglòngnhưthếkhông?Phầnriêngbảnnhânbằnglòng.’

‘Tiệnnhâncũngvậy.’

‘Điềutiếptheobảnnhânnghĩngôbốiphảicốgắngtìmra,đồngthờichứngtỏ sai trái ra sao trong cơ chế thànhquốchiệnhànhkhiếnkhông thểđiềuhànhnhưngôbốimiêutả,vàthayđổinhỏnhấtlàthếnàođểgiúpthànhquốcđạtcơchế.Thayđổinhỏnhấtbảnnhânmuốnnóithayđổichỉcómộtnếucóthể,nếumộtkhôngđượcthìhai,hoặcbằngmọicáchcàngítcàngnhỏcàng

tốt,hậuquảkhôngđángkể.’

‘Bằngmọicách.’[c]

‘Bảnnhânnghĩngôbốicóthểthựchiệnbiếnđổibằngthayđổiđơnthuần.Thayđổikhôngnhỏvàcũngkhôngdễ,songcóthể.’

‘Thayđổithếnàoxinchohay?’

‘Bâygiờbảnnhânsẽtrựcdiệnvớikhókhănngôbốigọilàđợtsóngkhổnglồ.Bảnnhânphảinóiquýhữuhayđợt sóngđó thếnào,dùnócuốnxoáytrongtiếngcườingạonghễ,bảnnhânchếtchìmdướilớpsóngkhinhkhi.Bởithếxinsẵnsànglắngnghe.’

‘Bắtđầuđi.’

‘Theobảnnhânxãhộingôbốimiêutảbấylâusẽkhôngbaogiờtrởthànhsựthậthoặcnhìnthấyánhsángmặttrời,thànhquốcvànhânloạisẽkhôngtránhkhỏibấthạnh, taiương,Glauconquýmếnơi,nếu trên thếgiớingườicầmquyềnkhônglàtriếtgia,[d]hoặcngườibâygiờngôbốigọilàquốcvương,lãnhtụchưanghiêncứutriếthọcthựcsựvàđầyđủ,nóikhácđi,chínhtrịvàtriếtlýchưakếthợplàmmột,quyềnhànhchưavềtaymộtngười,trongkhingườibảnchấtkhácbiệthiệnnaytìmcáchloạibỏlẫnnhau[e]chưabịngăncảnkhôngcholàmnhưthế.Sởdĩvậyấylàvìbảnnhânthấyphátbiểungượcđời làmsaochonêncó lúcngậpngừngkhôngnói ra.Kểcũng lạvà lạvôcùngkhinhậnrakhôngcóbóngdánghạnhphúcthựcsựchoxãhộihayconngườitrongbấtkỳthànhquốcnào.’

‘Socratesquýmếnơi!Thốtlờinhưvậy,phátbiểuýkiếnnhưthếgiữathanhthiên bạch nhật tiên sinh sẽ không ngạc nhiên nếu đa số người tao nhã,khôngphải thiểusốngườibìnhdân, [474a]cởiphăngáochoàng, thân thểtrầntrụi,mỗingườivơvộivũkhí,xắntayáoxổtớiquyếttâmhoànthànhsứmạnganhhùng.Trừphidùnglýluậnngănchặn,hoặccogiòtẩuthoát,nếukhôngthếnàotiênsinhcũngsẽtrảgiáthựcsựvềtộingạogiễukhinhkhi.’

‘Ơhay,quýhữulàmthếvớibảnnhânchứai!’

‘Tiệnnhânkhôngânhận.Dẫuthếkhôngcónghĩalàtiệnnhânsẽrờibỏtiênsinh,màhếtlòngtrợgiúp,songkhôngvượtquámứcđộthiệnchívàkhuyếnkhích.Cólẽquenvớicâuhỏitiệnnhâncóthểtrảlờithíchđánggiùmtiênsinhhơnmấyngười.Vậyvớiđỡđầnnhưthếhãytìmcáchthuyếtphụcngườihoàinghi[b]sựthậtđúngnhưtiênsinhphátbiểu.’

‘Đượcquýhữutận tình trợgiúpbảnnhânphảicốgắnghếtsức.Nếubằngcách nào đó thoát khỏimũi dùi tấn công quý hữu nói đang đe dọa khônlường,ngôbốiphảiđịnhnghĩatriếtgiamàngôbốikhẳngđịnhphảilàngườicầmquyền.Khikhôngcònhồnghithếnàolàtriếtgia,ngôbốicóthểbảovệbảnthânbằngcáchnêudẫncóngườibẩmsinhthíchhợpvớitriếtlý[c]vàchínhtrịtrongvaitròlãnhđạo,cóngườikhôngcókhuynhhướngtươngtựchẳngnênđộngtớitriếtlýmàchỉcấtbướcđitheo.’

‘Đãđếnlúccầnđịnhnghĩa.’

‘Đồngý,vậyđitheo,đểxemnếubằngcáchnàođóngôbốicóthểgiảithíchsựthểthỏađáng.’

‘Tiênsinhđitrướcdẫnđường.’

‘Ờ,bảnnhânkhôngcầnlưuý,quýhữuthừabiết,khinóimộtngườiyêucáigì,nếungôn từsửdụngchínhxác,ngôbốiphảichứng tỏngườiđókhôngyêumộtphần,loạibỏphầnkhác,màyêutoànthểcáiđó.’

‘Xinlỗitiệnnhâncầnlưuý,[d]vìthựctìnhkhônghiểutiênsinh.’

‘Bảnnhânchẳngcầnchờđợicâutrảlờinhưthế,Glauconơi,câutrảlờihợpvới người khác hơn quý hữu! Người đa cảm như quý hữu hẳn phải nhớkhuynhhướngsitìnhluônluônbịđammêthôithúcđốivớithanhniênđangtuổidậythì,nênthườngnghĩhọxứngđángchúývàyêuthương.Bảnnhânmuốn nói đó không phải cách quý hữu và người như quý hữu xử sự vớithanhniênđẹptraihaysao?Cangợimũihếchquýhữubảoduyêndáng;mũikhoằmquýhữubảocươngnghị,mũigiữahếchvàkhoằm[e]quýhữubảocânxứngngoạnmục;nướcdaxậmcươngtrực,nướcdalợtthánhthiện.Còn“màumậtong”quýhữunghĩcụmtừlàgìnếukhôngphảiphátminhuyểnkhúcngườiyêu thấydễdàngbỏquacặpmátáinhợtchừngnàođối tượngcòntrẻkhông?[475a]Tómlại,quýhữusẽthấyđủthứtừngữ,đủthứbiệnbạchđểkhôngloạibỏ,khướctừbấtkểngườinàođangđộsungsức,ởtuổihoaniên.’

‘Nếutiênsinhlấytiệnnhânlàmtỉdụngườiyêusitìnhxửsựthếnào,tiệnnhânsẵnsàngchấpnhậnvìcuộctranhluận.’

‘Ô,quýhữukhôngthấyngườimêrượuvangcũngxửsựtươngtựhaysao?Họyêuđủthứrượuvangvàtìmđủlýlẽđểkhenngợirượuvang.’

‘Vâng,quảthậtnhưvậy.’

‘Bảnnhânhyvọngquýhữucũngnhậnrangườiyêudanhdựxửsựthếnào.Nếukhôngnắmquyềnđạitướngchỉhuyquânđoàn,họsẵnsàngnắmquyềnthiếutướngchỉhuyphầnbaquânđoàn.[b]Nếukhôngđượcngườidanhgiá,quantrọngđềcao,họbằnglòngchấpnhậnngườitầmthường,hènmọncangợi,vìsaymêdanhdựvớibấtcứgiánào.’

‘Chắcchắnvậy.’

‘Xinchobiếtquýhữucóđồngýchuyệnnàyhaykhông.Khinóimộtngườisaymêcáigì, ngôbốimuốnnóingườiđóướcao toànbộcáiđó,haychỉphầnnày,phầnkia?’

‘Thưa,toànbộ.’

‘Sựthểcũngtươngtựvới triếtgia.Ngôbốinói triếtgiayêuhiểubiết,saymêhiểubiết, khôngphânbiệt loạihiểubiếtnàyhay loạihiểubiếtnọ,màmọiloạihiểubiết,đúngkhông?’

‘Thưa,đúng.’

‘Nếu người chuộng kiến thức, yêu hiểu biết lại om sòm, nhắng nhít vềchuyệnhọchỏi,nhấtlànếutrẻtuổi,chưađủnhậnxétđểbiết,chưathểgiảithíchhợplý[c]cáigìhữuích,cáigìvôíchđốivớimình,ngôbốisẽkhônggọilàngườiyêuhọchỏihoặctriếtgia,cũngnhưngôbốisẽkhôngnóingườicầukỳ,kiểucáchvềthứcănlàđóihoặcthèmăn,màgọilàngườibiếngăn,khôngphảingườihamăn.’

‘Thưa,đúngthế.’

‘Tráilại,ngườisẵnsàngtiếpcậnđủthứhiểubiết,hăngháitìmhiểusựviệc,khôngbaogiờthỏamãn,ngôbốisẽnóingườiđóxứngđánglàtriếtgia,phảikhông?’

‘Bứctranhbaogồmnhiềungườikỳquái,’Glauconđáp.‘[d]Ngườiyêucảnhtrí,ngườimêâm thanh, thích tìmhiểusựviệchiệnhìnhđầyđủ tronghọaphẩm tiên sinh phác họa; họ là hạng dị thường xếp loại như triết gia, vìkhôngbaogiờmuốnthamdựbànluậnnghiêmtúchoặctiêukhiểnthờigiantheocáchtươngtự.Tráilại,họsẵnsàngchạyquanh,khônghềvắngmặthộitếTửuThần, tổ chức trong thànhphốhayở làngquê, làmnhưđôi tai đãchuẩnbịsẵnsànglắngnghemọibiểudiễn,mọihợpxướng.Ngôbốicókểngườichiasẻthịhiếunhưthế,saysưanghệthuậttiểuxảonhưvậylàtriếtgiakhông?’[e]

‘Không,họkhôngphải,songcóvẻgiốngtriếtgia.’

‘Vậyngườinàotiênsinhsẽgọilàtriếtgia?’

‘Ngườithíchnhìnsựthật.’

‘Thưa,đúng,nhưngtiênsinhnóithếnghĩalàthếnào?’

‘Sự thểkhôngdễgiải thíchchongườikháccùnghay,songbảnnhânnghĩquýhữusẽđồngýđiểmnày.’

‘Điểmthếnào?’

‘Vìđẹpvàxấuđốinghịch,nênhaicáilàhaisựviệckhácnhau.’

‘Dĩnhiên.’[476a]

‘Vìlàhai,nênmỗicáicũnglàmột.’

‘Đúngvậy.’

‘Nguyêntắctươngtựcũngápdụngvớicôngbìnhchínhtrựcvàbấtcôngbấtchính, tốtvàxấu,cùngmọihình trạng;mỗicái tựnó làmột, songvìxuấthiệnkhắpnơithànhcộngđồngkếthợpvớihànhđộng,vớithânthể,cáinàyvớicáikia,nênmỗicáicóvẻlàvôsố.’

‘Đúngthế.’

‘Bảnnhândùngnguyêntắcnàyđểphânbiệtngườiyêucảnhtrí[b],ngườiyêuâmthanh,ngườiyêuthủcôngthựcdụngcủaquýhữuvớitriếtgiatheonghĩachânthực,họlàđềtàingôbốithảoluận.’

‘Tiênsinhtiếnhànhrasao?’

‘Ngườithíchnhìn,ngườithíchnghecảmthấythíchthúvìâmthanhdặtdìu,màusắctươiđẹp,hìnhthùxinhxắncùngtácphẩmnghệthuậtmôphỏngcácyếutốđó,nhưngtâmtríhọkhôngthểnhìnvàcảmthấythíchthútrongbảnchấtcốtyếucủachínhcáiđẹp.’

‘Đươngnhiênlàvậy.’

‘Ngườicó thể tiến tớichínhcáiđẹp,nhìncáiđẹp thựcsự làcáiđẹp trong

chínhnókhôngphảihiếmhaysao?’

‘Quảthựcrấthiếm,đếmtrênđầungóntay.’[c]

‘Thếngườinhậnrasựhiệnhữucủasựvậtxinhđẹp,songvìchântrờigiớihạn,không tin tưởngsựhiệnhữucủachínhcáiđẹp,nếucóngườidẫn tớichỗđểhiểubiếtcáiđẹp,khôngthểđitheo,quýhữunghĩngườiđótỉnhhaymơ?Xinđểý thếnày.Cóphảimơchỉ là lẫn lộngiữa thựcvàmộng,giữanguyênhìnhvàtươngtự,giữathựctạivàtừatựa,dùngườimơngủhaythứckhông?’

‘Theotiệnnhânngườiởtrạngtháitâmlinhđóchắcchắnđangmơ.’

‘Thế,[d]ngượclại,ngườitintưởngchínhcáiđẹp,nhìncảcáiđẹplẫnsựvậtđặcbiệtchiasẻ,dựphầntrongcáiđẹp,khônglẫnlộnsựvậtđặcbiệtvàcáiđẹptrongđósựvậtđặcbiệtchiasẻ,dựphầnthìsao?Quýhữunghĩngườiđótỉnhhaymơ?’

‘Ngườiđóhoàntoàntỉnh.’

‘Bởithếngôbốicóthểmiêutảtrạngtháitâmlinhcủangườiđólàhiểubiết,trạngtháitâmlinhcủangườikialàquanniệmkhông?’

‘Đươngnhiênchắcvậy.’

‘Nếungườingôbốinóichỉquanniệm,khônghiểubiết,lạibựctứcnặnglờiđặtvấnđềđiềungôbốiphátbiểuthìsao?[e]Ngôbốicónêntìmcáchthânthiệntrấnan,nhẹnhànglôicuốnmàkhôngđểngườiđóbiếtđầuócrốiloạnrồikhông?’

‘Bắtbuộc.’

‘Ờ,ngôbốihãynghĩnóigìvớingườiđó.Bắtđầutìmhiểungôbốicónênnóivớingườiđóngôbốikhônghềđốkỵđốivớibấtkỳhiểubiếtnàongườiđósởđắc,màquảthựcvuimừng,thíchthúthấyngườiđóhiểubiếtđủthứ,sau đó hỏi liệu người đó có vui lòng trả lời câu hỏi này không: “Có phảingườihiểubiếtlàhiểubiếtcáigìhoặckhônghiểubiếtgìhếtphảikhông?”Quýhữutrảlờigiùmngườiđó.’

‘Tiệnnhânsẽđápngườiđóhiểubiếtcáigì.’

‘Cáihiệnhữu,hoặckhônghiệnhữuhả?’

‘Cáitồntại.[477a]Làmsaongườiđóhiểubiếtcáikhôngtồntại?’

‘Ngôbốicóđồngý,saukhinhìnvấnđềtừmọikhíacạnh,cáitồntạiđầyđủlàcóthểhiểubiếtđầyđủ,cáikhôngtồntạilàkhôngthểhiểubiếthoàntoànkhông?’

‘Hoàntoànđồngý.’

‘Ờ,nhưngnếucócáiởtìnhtrạngnhưthểvừahiệnhữuvừakhônghiệnhữu,vậycáiđócónằmgiữacáituyệtđốihiệnhữuvàcáihoàntoànkhônghiệnhữu,phảikhông?’

‘Thưa,phải,nằmgiữa.’

‘Vìhiểubiết liênquan tới cáihiệnhữu,khônghiểubiếtđươngnhiên liênquantớicáikhônghiệnhữu,nênngôbốicũngphảitìmchoraxemcáinằmgiữahaicáicóliênquantớicáinằmgiữahiểubiếtvàkhônghiểubiếtkhông,[b]nếucócáithựcsựnhưvậy?’

‘Vâng.’

‘Ngôbốicóchấpnhậnquanniệmtồntạikhông?’

‘Cóchứ.’

‘Cùngkhảnăngnhưhiểubiếthaykhác?’

‘Khác.’

‘Bởi thếquanniệmvàhiểubiết phải cóquanhệkhácbiệt tươngứngvớikhácbiệtvềkhảnăng.’

‘Chắcchắn.’

‘Vậyhiểubiếtliênquantớicáihiệnhữu,vàhiểubiếtcáihiệnhữunhưcáiđóhiệnhữuvàhiệnhữuthếnào.Tuynhiên,cókhácbiệtbảnnhânsẽnêutrướckhitiếptục.’

‘Khácbiệtrasao?’

‘Ngôbốixếpchunglà“khảnăng”[c]sứcmạnhtrongngôbốivàtrongsựviệcgiúpngôbốithựchiệnmọichứcnăngkhácnhaumàngôbốicóthể.Do

thếnhìnvànghechẳnghạnbảnnhângọilàkhảnăng.Quýhữucóhiểuloạisựviệcbảnnhânmuốnnóikhônghở?’

‘Thưa,tiệnnhânhiểu.’

‘Xinnóiquýhữuhaybảnnhânnghĩthếnàovềkhảnăng.Bảnnhânkhôngnhìnthấy.Khảnăngkhôngcómàusắc,hìnhthùhaybấtkỳphẩmchấttươngtựdoquansátbảnnhânphânbiệtvậtnàyvớivậtkia.[d]Bảnnhânchỉcóthểxácđịnhkhảnăngbằngcáchquansátphạmvivàtácdụngcủakhảnăng,bản nhân bảo khả năng tương tự nếu phạm vi và tác dụng của khả năngtươngtự,khácbiệtnếuhaithứkhácbiệt.Ýkiếnquýhữuthếnào?’

‘Nhưtiênsinh.’

‘Vậyngôbốiquaylại.Xinvuilòngchobảnnhânhayquýhữucónghĩhiểubiết làkhảnăngkhông?Quýhữucó thểxếp loạihiểubiết theocáchkháckhông?’

‘Thưa,không;hiểubiếtlàkhảnăngvàlàkhảnăngmãnhliệthơnhếttrongmọikhảnăng.’

‘Quanniệm[e]cóthểxếploạilàkhảnăngkhônghaythếnào?’

‘Thưa,cóthể,vìđólàsứcmạnhgiúpngôbốihìnhthànhquanniệm.’

‘Nhưnglúcnãyquýhữuđồngýhiểubiếtvàquanniệmkhácnhau.’

‘Vâng,cáikhôngsailầmvàcáisailầm,vìthếngườicóócnhậnthứckhôngđồnghóacáinàyvớicáikia.’

‘Tuyệt!Câutrảlờirõràngchứngtỏngôbốiđồngý[478a]hiểubiếtvàquanniệmkhácnhau.’

‘Vâng.’

‘Dokhảnăngkhácnhau,quanniệmvàhiểubiếtcóphạmvikhácnhau,phảikhông?’

‘Đươngnhiên.’

‘Phạmvicủahiểubiết là thựctại,phảikhông?Chứcnăngcủahiểubiết làhiểubiếtthựctạicủabấtkểcáigìhiệnhữuvàhiệnhữunhưthếnào,đúng

không?’

‘Vâng.’

‘Chứcnăngcủaquanniệmlàhìnhthànhquanniệm,phảikhông?’

‘Thưa,phải.’

‘Chủđềcủaquanniệmcótươngtựchủđềcủahiểubiếtkhông?Phạmvicủahiểubiếtvàquanniệmcógiốngnhaukhông?Haylàkhôngthể?’

‘Không, theonguyên tắc ngôbối đãđồngý.Nếukhácnhauvềkhảnăng,đươngnhiênkhácnhauvềphạmvi;[b]nếuquanniệmvàhiểubiếtlàhaikhảnăngkhácbiệt,nhưngôbốinói,vậyphạmvicủahiểubiếtvàquanniệmtấtnhiênkhôngthểgiốngnhau.’

‘Nếuphạmvi củahiểubiết làhiệnhữu,phạmvi củaquanniệmhẳnphảikhác,khôngphảihiệnhữu,phảikhông?’

‘Vâng.’

‘Ờ,vậycó thểquanniệmcáikhônghiệnhữukhông?Haycũngkhông thểquan niệm cái không hiện hữu?Để ý điều này.Có quan niệm là có quanniệmvềcáigì.Ngôbốicóthểcóquanniệmvềcáikhônghiệnhữukhông?’

‘Khôngthể.’

‘Ngườicóquanniệmlànắmcáigìđótrongtríphảikhông?’

‘Vâng.’

‘Nhưngkhônghiệnhữukhôngthểgọilàcáigì,mànóiđúngra,[c]chẳnglàcáigì.’

‘Đúng.’

‘Vậyngôbốiphảixếploạikhônghiểubiếtquanhệvớikhônghiệnhữu,hiểubiếtquanhệvớihiệnhữu,phảikhông?’

‘Đúng.’

‘Quanniệmkhôngquanhệvớihiệnhữuhoặckhônghiệnhữuphảikhông?’

‘Khôngvớicảhai.’

‘Vàcũngkhôngquanhệvớikhônghiểubiếtvàhiểubiếtphảikhông?’

‘Dườngnhưthế.’

‘Vậycó thểcóquanniệmnằmngoàikhônghiểubiếtvàhiểubiếtkhông?Quanniệmrõhơnhiểubiếthaytốihơnkhônghiểubiết?’

‘Khôngcảhai.’

‘Trong trườnghợpđóbảnnhânnghĩquanniệmđốivớiquýhữucóvẻ tốihơnhiểubiết,songsánghơnkhônghiểubiết?’

‘Cảhai,vàởmứcđộkhôngnhỏ.’

‘Vàcũngnằmgiữahaiphạmvi?’[d]

‘Vâng.’

‘Vậyquýhữukếtluậnquanniệmởgiữahaiphạmvi?’

‘Thưa,đúngthế.’

‘Nhưngngôbốiđãkhẳngđịnh trướcđâynếucáixuấthiệncùnglúccóvẻvừahiệnhữuvừakhônghiệnhữu,cáiđóthuộcloạinằmgiữahiệnhữutuyệtđốivàkhônghiệnhữu tuyệtđối,khôngquanhệvớihiểubiếthoặckhônghiểubiết,songquanhệvớicáihiệnhìnhởgiữahiểubiếtvàkhônghiểubiết,đúngkhông?’

‘Đúngthế.’

‘Bâygiờngôbốithấycáingôbốigọilàquanniệmnằmởgiữa,phảikhông?’

‘Thưa,phải.’

‘Ngôbốicònphảitìmchora[e]cáidựphầnvàocảbảnchấthiệnhữulẫnkhônghiệnhữu,cáituyệtđốikhôngthểgọichínhxáclàcáinàyhoặccáikia,nếutìmrangôbốicóthểtạmgọiđólàđốitượngcủaquanniệmnhưvậyliênhệcựcđiểmvớicựcđiểm,trungđiểmvớitrungđiểm,đồngýkhông?’

‘Thưa,sẵnsàng.’

‘Saukhi[479a]đưaranguyêntắc,bảnnhânsẽquaylạithânhữukhảáicủangôbối từngphủnhậncáiđẹp tuyệtđối trongchínhnó,hoặcbấtkỳhìnhtrạngbấtbiếnnàocủacáiđẹp,màquanniệmchỉcócáiđẹptươngđối,đadạng,yêucảnhtrí,yêucáiđẹphữuhình,songnhấtđịnhkhôngđồngýcócáiđẹpduynhất,cáicôngbìnhduynhất,hoặcbấtkểcáigìduynhất.Bảnnhânsẽnóivớithânhữuquýhóa:“Rấtmongquýnhânvuilòngchongôbốihaytrongbiếtbaovậtxinhđẹpcócáinàoxấuxíkhông?Trongvôsốhànhvicôngbìnhchínhtrựccóhànhvinàobấtcôngbấtchínhkhông?Hoặctrongmuônvàncáithánhthiệncócáinàotộilỗikhông?”’

‘Không,tấtcảxemratheonghĩanàođócóvẻvừađẹpvừaxấu;sựthểtươngtựvớicáikháctiênsinhvừanêu.’

‘Thếnhiềucáigấpđôicáikhácthìsao?Nếugấpđôimộtcái,nhữngcáiđócũngcóthểcoibằngnửacáikháckhông?’

‘Cóthể.’

‘Nhữngcáingôbốibảolớn,nhỏ,nhẹ,nặngcũngcóthểgánchothuộctínhđốinghịchchứ?’

‘Vâng,cóthểgánchocảhaiphẩmchất.’

‘Vậyngôbốicóthểgọicáinàotrongnhiềucáilàhiệnhữu,cáinàolàkhônghiệnhữu,cáiaicũngbảolàhiệnhữukhông?’

‘Haicáiđềukhóhiểunhưcâuđốngườitađốnhautrongbữatiệc,hoặctrẻconđốnhauhoạnquannémcondơi,[c]hoạnquanlấygìnémcondơi,condơiđậutrêncáigì.Mỗiđốitượngtiệnnhânvừanêucũnglàcâuđố,câuđốhainghĩa,cảhaimơhồtươngtự.Suynghĩchánchê tiênsinhcũngkhôngthể ấn định cả hai hiện hữu hay không hiện hữu, hoặc vừa hiện hữu vừakhônghiệnhữu,hoặckhôngphảicảhai.’

‘Quýhữucónghĩ racáchhayhơnđểgiảiquyếtvấnđề thayvìđặtcảhaigiữahiệnhữuvàkhônghiệnhữukhông?Rõràngcảhaikhôngcóvẻtốiđếnđộkhôngthựcbằngkhônghiệnhữu,hoặcsángđếnmứcthựchơnhiệnhữu.’[d]

‘Đúngquá.’

‘Bởithếngôbốidườngnhưcóthểkếtluậnýkiếnđasốphầnlớnngườiđờichấpnhậnvềcáiđẹpvàvạnvậtrậprờngiữacáikhônghiệnthựcvàcáihiện

thựchoàntoàn.’

‘Thưa,phải.’

‘Trướcđâyngôbốiđãđồngýnếucócáigìthuộcloạiđó,cáiđósẽphảigọilàphạmvicủaquanniệm,khôngphảiphamvicủahiểubiết,vìlàkhuvựcgiaothoaởgiữadokhảnăngởgiữachiphối.’

‘Vâng,ngôbốiđồngý.’

‘Ngôbốinghĩthếnàovềnhữngngườinày?Ngườinhìncáiđẹpđasốtươngđối,[e]chưanhìncáiđẹpđơnthuầntuyệtđối,lạikhôngtheohướngdẫnchỉđường tớiđó,ngườinhìncôngbìnhđasố tươngđối,chưanhìncôngbìnhtuyệtđối,ngườinhưthếtrongmọi trườnghợpcóthểnói làcóquanniệm,songkhôngthểnóilàhiểubiếtcáihọquanniệm.’

‘Đươngnhiên.’

‘Ngượclạingườinhìncáituyệtđối,trườngtồn,bấtbiếnhiểnnhiênlàngườicóhiểubiết,khôngphảiquanniệm’

‘Cũngkhôngthểphủnhậncảhai.’

‘Ngườiyêuquý,ômấphiểubiết [480a] tươngphảnvớingườiấpôm,quýyêu quan niệm.Bản nhân dám nói chắc hẳn quý hữu còn nhớ, người sautương tựngười thíchnghe âm thanhêmdịu, thíchnhìnmàu sắc tươiđẹp,songkhôngchấpnhậnsựhiệnhữucủacáiđẹptuyệtđối.’

‘Vâng,tiệnnhâncònnhớkhôngquên.’

‘Dạonhạckhôngđúngnhịp liệungôbốicómang tộikhiếmnhãgọihọ làngườiyêuquanniệmthayvìngườiyêuhiểubiếtkhông?Vàquýhữucónghĩhọsẽnổiđóavìngôbốimiêutảhọnhưthếkhônghở?’

‘Nếuchịunghe,tiệnnhânsẽnói,họđừngnổiđóa.Bởilẽkhôngaicóquyềnnổiđóavớisựthật.’

‘Nhưngngôbốiphảigọingườiyêusựthật,tráitimthẩmnhậpbảnchấtchânthựctừngsựvậtlàtriếtgia,khôngphảingườiyêuquanniệm.’

‘Vâng,nhấtđịnh.’

PHẦNVI(484a-511e)

Bâygiờtriếtgiađượcđịnhnghĩalàngườiyêuhìnhtrạng.TrongphầnnàySocrateshơnmộtlầnquaylạiphẩmchấtcầncóđểtrởthànhtriếtgia.Ôngđặt lòngyêusự thật lên trước, rồi từđósuyraphẩmchấtđạođứccầncó,gồmcảđạođức truyền thống.Ôngcũngnhấnmạnhvàiphẩmchất, tỉnhưlanh lẹ, bình tĩnh, hầu như mâu thuẫn, hiếm khi thấy cùng hiện diện.Adeimantus đồng ý, song nêu rõmặc dù Socrates cố tình ép buộc ngườinghephảiđồngýtừngđiểm,songphầnlớnvẫnnghĩtriếtgiasánggiánhấthạnglàđồvôdụng,nhiềungườicòntồitệ.VớivẻmỉamaiSocratesnóiđasố có lý; lời đápkhiếnngườinghegiậtmình.Ônggiải thích tính cáchvôdụngquachuyệnngụngônconthuyềnquốcgiatrongđóthủythủvìmùnênnghĩnghệthuậthànghảigồmnắmmáichèokhuanước,coithuyềntrưởngchânthựcnhưnhàchiêmtinhvôdụng.

Nóivềtínhcáchtồitệôngtrưngnêubảnchấttriếtlýdẫntớisaymê,vìsaymênênphẩmchấtthahóa,chứngkiếncảnhtượngkhiếnxãhộicoithường.Sovớithựctrạngđó,dochỉtìmhiểutínhkhísúcvậtvàcoiđólàkiếnthức,triếtpháiSophisttáchạiíthơn.Chonênkhibảnchấttriếtlýbịlôicuốnkhỏitriếtlý,tâmhồntitiện,tầmthường,ưagâygổxâmnhậptứcthìdẫnđưabảnchấtvàovòngtaitiếng.

Triếtgiaphảicókhảnănghọchỏicaorộng,họchỏicaorộngấylàhọchỏiChânThiện.YêucầuđịnhnghĩaChânThiện,ôngtrảlờiôngkhôngthể,màsẽmiêutả‘concáiChânThiệngiốnghệtChânThiện,’rồiôngđưaraẩndụsosánh:Chiếusángthếgiớivật lý,mặt trời thựchiệnchứcnăngtươngtựnhưChânThiệnđốivớithếgiớilýtính.Tiếnsâugiảithíchôngđưarahìnhảnhkhác,hìnhảnhĐườngthẳng,miêutảgiấcmơphiêudutừnhậnthứcđơnthuần lên tới hiểu biết trọn vẹn, hoàn hảo, và hành trình đó cũng là hànhtrìnhvươntớithựctại.

Khi viết phần này Plato cho thấy ông là nhà văn khả năng sáng tác sungmãn,tưởngtượnggợihìnhmãnhliệt.Phầnnàycónhiềuđoạn,nhưchuyệnngụ ngôn con thuyền, chuyện so sánh mặt trời, chuyện hình ảnh đườngthẳng,trởthànhbiểutượngbấttửtrongvănchươngcũngnhưtriếthọc,đọcdùchỉmột lầnsẽnhớđời.Hìnhảnhđómiêu tả tư tưởngvàýnghĩaPlatomuốnphôbàysắcnétđậmmàuhơnbấtkỳđoạnvănnàomiêutảtươngtự

trongvănchươngcổkim.

***

‘Ô,[484a]Glaucon,bànluậnvòngvo,quanhquẩnmãi,khókhănlắmbâygiờmớitìmra,ngôbốithấyrõailàtriếtgia,aikhôngphảitriếtgia.’

‘Bànluậnngắnngủixemrakhôngdễchútnào.’

‘Bảnnhânnghĩquýhữucó lý.Tuy thế,phầnriêng,bảnnhân lạinghĩngôbốicóthểgiảiquyếtvấnđềngoạnmụchơnnếuchỉbànluậnđềtàiduynhất,khôngđivàonhiềuđiểmvẫncầnchúýtrướckhinhìnrakhácbiệtgiữacuộcđờicôngbìnhchínhtrựcvàcuộcđờibấtcôngbấtchính.’[b]

‘Vậyđềtàitiếptheođểbànluậnlàgì?’

‘Đềtàitiếptheohả?Thếnày.Ngườicókhảnăngamtườngcáitrườngtồn,bấtbiến là triếtgia,ngườikhôngcókhảnăngnhư thế lang thangvôđịnhgiữamuônvàn hiện tượngbiến đổi theomuônvàn cung cách khôngphảitriếtgia,xinchobảnnhânhay,tronghaingườingườinàoxứngđángđểngôbốitraoquyềncaitrịthànhquốc?’

‘Tiệnnhânlàmthếnàotrảlờicâuhỏichođúngcách?’

‘Địavịvệquốcdànhchongườicókhảnăngbảovệluậtphápthànhquốcvàphongtụcxãhội.’[c]

‘Vâng,đúngthế.’

‘Nên traoquyền canhgác, giữgìnmọi thứ chongườimùhayngười sángmắt?’

‘Chuyệnđókhôngcógìphảibàncãi.’

‘Quýhữucónghĩcókhácbiệtgiữangườimùvàngườikhôngcóhiểubiếtchânthựcvềthựctại,trongtâmtríkhôngcómôhìnhtoànbíchrõràngđểcóthểquaylại,nhưhọasĩquaylạingườimẫu[d]ngõhầunghiêncứukỹlưỡngtrướckhiquyđịnhkháiniệmhợplýởthếgiớinàyvềcáigọilàđẹp,đúng,tốt,tạichỗcầnquyluậtnhưthế,hoặccanhgác,duytrìquyđịnhđãthiếtlậpkhông?’

‘Không,trờiơi,họkhácchingườimù.’

‘Vậyngôbốicónênbiếnhọthànhvệquốckhông?Hayngôbốithíchtriếtgia,ngườikhôngnhữngđãhọchỏiđểhiểubiếttừngthựctạichânthực,màcònthừakinhnghiệmđốivớithựctếnhưngườikhác,vàcóthểganhđuavớivệquốctrongmọilãnhvựctuyệthảo.’

‘Khôngchọnngườinàylàphilý,nếungườinàykhôngkémcỏivềmặtkhác.Vìvềphẩmchấtcốttửcủahiểubiếtngườinàyrõràngvượttrội.’

‘Vậy[485a]ngôbốicónênthảoluậnlàmthếnàongườinàycóthểphốihợpcảhiểubiếtlẫnkinhnghiệmkhông?’

‘Nênchứ.’

‘Nhưngôbốđãnóikhibắtđầuthảoluận,điểmđầutiênlàđàosâutìmchorabảntínhtựnhiêncủangườinày.Khiđồngývớinhauvềcáiđórồi,bảnnhânnghĩ,ngôbốisẽsẵnsàngđồngýngườinàycũngcóthểsởđắccảhaiphẩmchất,cũngnhưngườinàylàngườiđủkhảnăngđảmnhậntrọngtráchlãnhđạothànhquốc.’

‘Xingiảithích.’

‘Nétnổibật trongbảntínhngườinàyngôbốicóthểthừanhậnlàyêuquýmọingànhhọchỏi[b]dẫntớipháthiệnthựctạibấtbiến,lĩnhvựckhôngbịảnhhưởngbởibiếnhóa,thăngtrầm,thayđổithườngxuyên.’

‘Đồngý.’

‘Hơnthếngườinàyyêuquýtoànbộthựctạiđó,tácphonggiốngtácphongngườiyêutìnhái,ngườiyêudanhdựngôbốimiêutảtrướcđây,khôngsẵnsàng bằng lòng thiếu mất phần nào, lớn hay nhỏ, sang trọng hay tầmthường.’

‘Vâng,tiênsinhnóichíphải.’

‘Vậynếuđúngnhưngôbốimiêutả[c]trongbảntínhtriếtgiakhôngcóđặctínhnữahả?’

‘Cáigì?’

‘Chânthật.Triếtgianhấtđịnhkhôngchấpnhậngiảdối,màghétgiảdốivì

yêusựthật.’

‘Đươngnhiên.’

‘Khôngnhữngđươngnhiên,quýhữuơi,màcònhoàntoànlàđặctínhtuyệtđốicầnthiếtcủangườiyêu,dobảntính,phảitậntụyvớimọithứliênhệmậtthiếtvớiđốitượngcủatìnhyêu.’

‘Đúngthế.’

‘Cócáigìliênhệgầngũivớihiểubiếthơnsựthậtkhônghở?’

‘Không.’

‘Nhưvậy chắc hẳn khó có thể phối hợp trong cùngbản tính [d] lòng yêuhiểubiếtvớilòngyêugiảdối.’

‘Hoàntoànkhôngthể.’

‘Bởithếngườithựcsựyêuhiểubiếtsẽthèmkháttoànbộsựthậttừlúcđầucònxanhtuổicòntrẻ.’

‘Chắcchắn.’

‘Nhưnghơn thếngôbối thừabiếtnếunhắmmãnh liệtvềmộthướng,ướcmuốncủangườiđódovậysẽyếuđàởhướngkhác,nhưdòngsuốitáchnướcranhiềungả.’

‘Hẳnthế.’

‘Dovậynhưdòngnướcđổvềhướngthuthậphiểubiếtvàhoạtđộngtươngtự,ướcmuốncủangườiđósẽtậptrungvàovuithútinhthần,lánhxathúvuithểxác,[e]nghĩalànếungườiđólàtriếtgiađíchthực,khôngphảitriếtnhângiảmạo.’

‘Đươngnhiên.’

‘Ngườiđósẽtựchế,khôngkhátkhao,vồvậptiềnbạc.Ngườikhácbậntâm,hămhởtìmkiếmtiềnbạcđểtiêuphavungvít,ngườiđókhôngvậy.’

‘Đúngthế.’[486a]

‘Nhưngkhiphânbiệtbảntínhtriếtlývớibảntínhphitriếtlýquýhữucũng

phảiđểýcáinày.’

‘Cáigìvậy?’

‘Quýhữuphảiđểýcáikhôngdínhdángtớibầntiện.Vìtâmtrítitiệnhoàntoànkhôngxứnghợpvớiýđịnhbấtbiếnluônluônvươntớinhằmnắmbắttoànbộ,trọnvẹncáisiêuviệtvàcáitrầntục.’

‘Chílý.’

‘Nếungườibẩmsinhđầuócvĩđại,tầmnhìnsâurộngđểmắtquansáttoànbộthờigianvàtoànbộthựctại,quýhữucónghĩngườiđócoiđờingườilàcáigìquantrọngkhông?’

‘Không.’

‘Vìthếngườiđósẽkhôngnghĩchếtlàcáiđángsợ.’[b]

‘Không.’

‘Nhưvậytứclàbảnchấttitiện,nhútnhátkhôngthểthựcsựdínhdángtớitriếtlýchânthực.’

‘Không,theonguý,khôngthể.’

‘Vậyxinchohayngườibảnchấtquânbình,khôngti tiện,khôngkeokiệt,khônghuênhhoang,khôngnhútnhátliệucóthểlàngườikhóchơihoặctrởthànhbấtcôngbấtchínhkhông?’

‘Không.’

‘Bởithếkhitìmkiếmbảntínhcótriếtlýhaykhông,quýhữuphảiđểýquansátbảntínhđóngaytừlúccòntrẻcóchínhtrực,hòanhãhayngangngạnh,cộccằn.’

‘Đươngnhiên.’[c]

‘Cònđiềunữaquýhữucũngchớbỏqua.’

‘Điềugìvậy?’

‘Bảnnhânmuốnnóibản tínhđóhọchỏinhanhchónghay chậmchạp,dễ

dànghaykhókhăn.Quýhữukhôngthểkỳvọngngườiđặcbiệtyêuthíchcáigìkhithựchiệnlạithấyđauđớn,khókhăn,cựcnhọc,nhiềucốgắng,ítthànhcông.’

‘Không,ngườiđókhôngthể.’

‘Một người có thể tránh rơi vào tình trạng hoàn toàn khônghiểu biết nếukhôngthểlưugiữcáiđãhọchỏivàkhôngcótrínhớkhông?’

‘Dĩnhiênkhông.’

‘Dovậyngườiđósẽhìhục,cămcụimấtcôngvôích,cuốicùngbịđẩytớichỗghétbỏbảnthânvàtoànthểcôngviệchọchỏi.’

‘Tấtnhiên.’

‘Bởithếngôbốikhôngbaogiờkểngườihayquên[d]thuộchàngngườicóphẩmchấttriếtlý;ngôbốibuộclòngđòihỏingườiđóphảicótrínhớhoànhảo.’

‘Vâng,nhấtđịnh.’

‘HơnthếbảnchấtxalạvớiThiThần,khôngcóvănhóahoặcphongcáchsẽthếnàocũngđưatớichỗthiếuýthứcvềtầmvóc.’

‘Chắcvậy.’

‘Ýthứcvềtầmvóccóliênhệgầngũivớisựthậtkhônghở?’

‘Thưa,có.’

‘Chonêncộngvớiđủthứphẩmchấtđãkể,ngôbốicầntìmkiếmtâmtrícóphongcáchvàýthứcvềtầmvóc,tâmtrísẽtựnhiênvàdễdàngdẫntớinhậnthứchìnhtrạngcủamỗithựctại.’

‘Tiệnnhânđồngý.’

‘Vậysaonhỉ?[e]Quýhữucóđồngýkhôngbâygiờngôbốiđãkểhếtdanhsáchđặctính,phẩmchấtcầnthiết,tấtcảquấnquyệnvớinhau,tâmtríphảisởđắc,nếumuốnhiểubiếtđầyđủthựctại?’

‘Chắcchắn[487a]phảicóđầyđủ.’

‘Quýhữucóchốngđốiviệctheođuổikhôngaicóthểthựchiệnđíchđángtrừphingườiđótrongbảnchấtphảiphốihợptrínhớbénnhạy,họchỏimaulẹ,nhìnxa trôngrộng, tâmhồncao thượng, tính tìnhdịudàng,gầngũisựthật,côngbình,canđảm,tiếtđộkhông?’

‘Thưa,ngaycảthầnlinhưaphêbình,châmchọccũngkhôngbớilôngtìmvếtchốngđốiviệctheođuổinhưthế.’

‘Vậykhituổitácvàgiáodụcđãđạtmứcviênmãn,ngườiđócóphảingườiduynhấtquýhữutraothànhquốchaykhông?’

‘Dĩ nhiên [b] không ai có thể phủ nhận điều tiên sinh vừa nói,’ đến đâyAdeimantus lên tiếng ngắt lời. ‘Nhưngmỗi lần tiên sinh nói như lúc này,ngườinghe lạicóấn tượngkỳ lạ.Họcócảmtưởngnaonúngvìkhôngcókinhnghiệmvềnghệthuậthỏiđáp,nênthườngbịlýluậndẫnxađề,lạclốimộtchúttrướcmỗicâuhỏitiênsinhđưara,cuốicuộctranhluậncộngtấtcảcách biệt nho nhỏ, họ thấy sai lầm khủng khiếp xuất hiện trái ngược vớinhữnggìhọnóitrướcđó.Họcảmthấylýluậncủatiênsinhyhệtcuộcchơicờtrongđóngườiđánhcờtậptoạngluônluôncuốicùngbịtaychơicờcaosiêudồnvàothếbí,tiếnthoáilưỡngnan,khôngbiếtđiđườngnào.[c]Giốngngườichơicờhọcùngcảmthấymắckẹt,khôngbiếtnóithếnàotrongloạichơicờkhácbiệt,chơikhôngphảivớiquâncờmàvớilýluận.Sởdĩnóithếấylàvìtiệnnhânliêntưởngtớitranhluậnhiệntại.Bâygiờmỗilầncâuhỏiđặt ra,ngườinàocũngnóikhông thểdùng lời chốngđốibấtkỳđiểmnàotronglýluậncủatiênsinh,songrõràngaicũngthấytrongthựctếngườilaovàotriết lý(khôngphảingườigắnbóvới triết lý từlúctrẻđểtiếpthuvănhóa,sauđórútrabỏdở,màngườinấnnáquálâu),[d]đasốtrởthànhkỳcụchếtsức,chimdạilạcđàn,nếukhôngmuốnnóisađọatriệtđể,trongkhisốkháccóvẻkhảkính,mặcdùnổitiếngthanhtao,dohậuquảtheođuổi,tiênsinhcangợihếtlời,rơixuốngmứchoàntoànvôdụngđốivớixãhội,vôíchđốivớithànhquốc.’

‘Quýhữunghĩcáobuộcnhưthếđúnghaysai?’

‘Tiệnnhânkhôngbiết,tiệnnhânmuốnnghetiênsinhnghĩthếnào.’

‘Nếuquýhữumuốnbiếtbảnnhânsẽnóibảnnhânthấyhọnóiđúngsựthật.’

‘Vậylàmsaotiênsinhcóthểnói[e]thànhquốcsẽkhôngbaogiờhếttệhạinếutriếtgiachưanắmquyềncaitrị,sốngườitiênsinhđồngýlàphầntửvôdụngtrongxãhội?’

‘Trảlờicâuhỏibảnnhânphảilấyhìnhảnhminhhọa.’

‘Chuyệnđótiênsinhcóbaogiờlàmđâu!’

‘Đấy, thấychưa, [488a]quýhữuchọcquêsaukhiđưabảnnhânvàovòngtranhluậntuyệtvọngmuốnđưaraquanđiểmkhókhănvôcùng!Dùsaohãylắngnghehìnhảnhbảnnhânkể,quýhữusẽhiểu,bảnnhânhammêhìnhảnhnhườngnào.Vìcungcáchngườitađốixửvớingườikhảkínhtrongthànhquốcđaubuồnđếnđộkhôngcósựthểđơnđộcnàotrêntrầngiancóthểsánhkịp.Bởivậy,đốivớitrườnghợpnhưthế,nếuphảibiệnhộvịthếtàntệ,nôngnỗi thảmthươngcủahọ,bảnnhânphải tìmkiếmtừnhiềunguồncội,gomgópchấtliệulàmthànhbứctranh,nhưhọasĩphốihợpkỳlạmấyconvậtđểvẽhìnhnửadênửahươuhoặcquáivậttươngtự.

‘Tưởng tượng tình trạng sauđâydiễn ra trênboongchiếc thuyềnđơnđộchayđoànthuyềnđôngđảo.Thuyềntrưởngcaolớn,lựclưỡnghơnthủythủ,[b]songtaihơinghễnhngãng,mắthơicậnthị,kiếnthứchànghảihơigiớihạn.Thủythủcãilộnomsòmchuyệnlàmhoatiêu,làmthếnàoláithuyềntrênbiển,ngườinàocũngnghĩmìnhcóthểcầmbánhlái,mặcdùchưabaogiờtheohọcnghệthuậthànghải,khôngthểnóiailàthầydạyhoặcxácđịnhthờigianthựctập.Vậymàhọnóinghệthuậtvừakểkhôngcầnphảidạy,họsẵnsàngchovềchínsuốingườinàonóikhoanàycầnphảigiảngdạy.Suốtngàyhọbuquanhkhôngrờithuyềntrưởng[c]nănnỉ,mènheo,làmđủtròđểthuyềntrưởngtraobánhlái.Nếunhómnàyđạtýnguyện,nhómkiasẽhạsát,némxácxuốngbiển.Sauđóphụcvụđủ thứ,nào thuốcngủ,nàorượungon,đưathuyềntrưởngchânthậttớichỗđờđẫn,làmchủchiếcthuyền,tậnhưởngmọithứtrênboong,ănuốnglubù,họbiếnhảihànhthànhcuộchảiduvuithúsaysưa.Chưahết![d]Cuốicùng,họcangợingườibiếtcáchgiúpđỡthuyếtphụchayépbuộcthuyềntrưởngbằngsứcmạnhhaymưumẹo;họtándươngngười này là hoa tiêu tài ba, am tườnghànghải, hiểubiết biển cả,đồngthờichêbaingườikia làvôdụng.Họhoàntoànkhônghiểuhoatiêuthực sự phải nghiên cứu bốnmùa trong năm, bầu trời, tinh tú, hướng giócùngđềtàithíchhợp,liênhệtớinghềnghiệp[e]nếumuốnthựcsựđủkhảnăng điều khiển chiếc thuyền. Trái lại, họ nghĩ không tài nào sở đắc khảnăngchuyênmôncầnthiếtđểlàmcôngviệcđiềukhiển,bấtkểhọcómuốnứngdụngkhảnăngđóhaykhông,vàkhông làmgìcóchuyệngọi lànghệthuậthànghải.Vớiđủ thứchuyệnnhư thếdiễn ra trênboongquýhữucónghĩ thủy thủ con thuyềnmà làm như vậy sẽ không coi hoa tiêu thực sự[489a]làtaybahoa,kẻnhìnsao,đầutrênmây,vôdụngđốivớihọhaysao?’

‘Thưa,tiệnnhânnghĩtấtnhiênhọlàmvậy.’

‘Bảnnhânnghĩ,khôngcầngiải thíchchi tiết,quýhữucũnghiểuhìnhảnhnhằmphơibàytháiđộhiệntạicủathànhquốcđốivớitriếtgiathựcsự.’

‘Thưa,tiệnnhânhiểu.’

‘Vậyquýhữuphảigiảithíchhìnhảnhchongườinàotỏvẻngạcnhiêntrướcsự kiện xã hội không quý trọng triết gia, trước hết tìm cách thuyết phụcngườiđó[b]sựthểcàngngạcnhiêngấpbộinếutriếtgiađượcđềcao.’

‘Tiệnnhânsẽgiảithíchchongườiđóhay.’

‘Rồinóivớingườiđóthếnày:Quýnhânnóichíphải,triếtgiahạngsánggiávượtbựclàđồvôdụngđốivớiđasốnhândân,đồngthờiyêucầungườiđónếunóivôdụngthìđừngchêbaingườisánggiámàchêbaingườikhôngsửdụngngườisánggiá.Đờithuởnhàai,nghesaolọttai,thuyềntrưởnglạiyêucầuthủythủđểthuyềntrưởngchỉhuy,vàđờithuởnhàai,chẳnghợplýchútnào,ngườitàigiỏiđếngõcửanhàngườigiàucó.Tácgiảcâunóithâmthúykhôngnóisự thậtmàbiếnngônýnhị.Điều tựnhiênvàchân thựcđốivớingườiốmđau,bệnhtậtlà[c]dùgiàuhaynghèotớigõcửanhàthầythuốc,vàđốivớingườicầnhướngdẫn làgõcửanhàngườibiếthướngdẫn.Nếuthựcsựíchdụngngườibiếthướngdẫnkhôngyêucầungườicầnhướngdẫnchấpnhậnđểmìnhhướngdẫn.Đốivớingườicai trị thànhquốchiện thời,xemrakhôngsaichútnào,nếuquýnhânsosánhhọvới thủy thủngôbốivừamiêutảquahìnhảnh,hoặcngườihọtuyênbốlàkẻnhìnsaovôdụngvớihoatiêuthựcsự.’

‘Chílý.’

‘Đólànguyênnhânvàđiềukiệngâykhókhănchoviệctheođuổituyệtvờiđểđạt tiếng thơmđối với người theođườnghướng trái ngược.Nhưng [d]chêbaigaygắt,phỉbángkhủngkhiếp,gièmphakinhhồnđốivớitriếtlýlạiphátxuấttừngườilàmravẻthựchànhtriếtlý,ngườimàngườilênántriếtlýcủaquýhữutuyênbốđasốđềuxấuxa.Ngườiđócònnóisốsánggiátrongbọn hầu như vô dụng,nhận định cay chua bản nhân đồng ý, có phải thếkhông?’

‘Thưa,phải.’

‘Ờ,ngôbốiđãgiảithíchlýdovìsaocótìnhtrạngvôdụngtrongđámhọ.’

‘Vâng,ngôbốiđãlàm.’

‘Tiếptheongôbốicónêngiảithíchtạisaophầnlớntrongđámhọlạisađọa,[e]đồngthờichứngtỏ,nếucóthể,khôngphảilỗitạitriếtlý.’

‘Vâng,xintiênsinhtiếnhành.’

‘Bắtđầuthảoluận,nóivànghelầnlượtthayphiên,hãynhớlạingôbốiđãmiêutảbảnchấtngườithựcsựtốtđẹpcầncónhưthếnào.[490a]Trướchết,nếuquýhữucònnhớ,đòihỏiđầutiênlàsựthật.Ngườiđóphảiluônluônvàtíchcựctheođuổi,nếukhôngsẽmangtiếnglàkẻmạodanhvàbịtrụcxuất,tốngcổkhỏilàngtriếthọcchânchính.’

‘Ngôbốiđãkhẳngđịnh.’

‘Điềunàychắchẳnnghịchlýdướimắtnhiềungườiđốivớingườiđó.’

‘Thưa,chắcvậy.’

‘Sauđó,đểđáplờibênhvực,ngôbốicónênbiệnbạchngườiyêuhiểubiếtchânthực[b]cókhảnăngthiênbẩmkếthợpvớithựctại,khôngbằnglòngnấnnávớimỗinhómtronghằnghàsasốsựvậtđặcbiệt,quanniệmthườngchấpnhậnlàthựctại.Tráilại,trongkhitìmkiếm,hăngsayvươnlênkhôngmỏimệt,khônglầmlẫn,ngườiđóchỉngừngkhinắmbắtbảnchấtthựctạimỗisựvậtnhưnó thựcsựhiệnhữu trongchínhnó,vớinăng lực tâmlinhsungmãnđểnắmbắt,nghĩalà,vớinănglựctươngtựthựctại,tiếntới,hợpnhấtvớithựctại.Đếnlúcđó,chứkhôngphảitrướcđó,dohônphối,ngườiđómớihạsinhnhậnthứcvàsựthật,vàchỉngừnglâmbồnsaukhiđạt tớihiểubiết,cuộcđờivàchấtsốngthựcsự.’

‘Bàochữanhưvậyhợplýhơnhết.’

‘Ngườinhưthếyêuhayngượclạighétgiảdối?’

‘Ghétgiảdối.’[c]

‘Khi sự thật dẫn đường cuộc vũ, ngô bối khôngmuốn xấu xa kéo đàn đitheo,phảikhông?’

‘Làmsaocóthể?’

‘Nhưngngôbốihyvọngtìmthấykhôngphảikhuyết tật,màtínhtìnhlànhmạnhtrongđótiếtđộsánhbướccùngcôngbình.’

‘Đúngthế.’

‘Ờ,lúcđó,bảnnhânnghĩngôbốikhôngcầnđòihỏihànglôphẩmchấtkhácbảnchấttriếtlýcầncódiễnhànhtrởlạitừđầu.Quýhữuhẳncònnhớngôbốithấyphẩmchấtđócũngbaogồmchíkhícanđảm,tâmhồnquảngđại,học hỏimau lẹ, trí nhớminhmẫn.Tới đó ngắt lời quý hữu lên tiếng, [d]trongkhimọingườibuộcphảiđồngývớinhữnggìngôbốiphátbiểu,nếutạmngưngtranhluận,đểmắtnhìnsốngườingôbốibànluận,mọingườisẽnóimọingườithấycótriếtgiavôdụng,cótriếtgiahoàntoànđồibại.Vìthếcốgắngtìmhiểunguyêndođưatớichêtráchbâygiờngôbốiphảitrảlờicâuhỏitạisaođasốtriếtgialàđồvôlại?Đólàlýdokhiếnngôbốibuộclòngphảitrởlạiđịnhnghĩađặctínhbẩmsinhcủatriếtgiachânthực.’

‘Vâng,phảithế.’[e]

‘Vậyngôbốiphảitìmhiểucungcáchbảnchấtđóbiếnchất;cónhiềutrườnghợpbảnchấtđóbănghoạihoàntoàn,songcótrườnghợpbảnchấtđókhônghềhấn,cuốicùng,nhưquýhữunói,ngườitabảovôdụng,mặcdùhoàntoànvôhại.Sauđó[491a]ngôbốiphảitìmhiểubảnchấttâmtrímôphỏngbảnchấtđó,xuấthiệnđầyđủ theođuổi triết lý,cứ thếdấn thân theođuổiquásức, quá cao, quá xa, rồi lầm lẫn, hết trật đường lạc điệu lại lạc điệu trậtđường,đưatriếtlývàotìnhtrạngôdanhbạigiáquýhữumiêutả.’

‘Xintiênsinhvuilòngchotiệnnhânhaytìnhtrạngbiếnchất.’

‘Bảnnhânsẽcốgắngtrongkhảnăngcủamình,nếucóthểxemxétcùngquýhữu.Bảnnhânnghĩmọingườisẽđồngýbảnchấtphốihợpnhưthếngôbốiđòihỏiởtâmtrítriếtgialýtưởng,xemrarấthiếmtrongnhânloại,[b]vàítthấyxuấthiệntrêntrầngian.Quýhữucónghĩvậykhông?’

‘Thưa,rấthiếm.’

‘Vậyhãynghĩ tớinguyênnhânmãnhliệt,độchạigâynên tình trạngbănghoạitrongsốtâmtríhiếmhoi.’

‘Nguyênnhânnào?’

‘Lạ lùnghơnhếtđốivớiquýhữu làmỗiphẩmchấtngôbốicangợi trongbảnchấtđólại làmhưhỏngtâmtríngườimang,bứtđưangườiđórakhỏitriếtlý.Bảnnhânmuốnnóicanđảm,tiếtđộ,cùngnhiềuphẩmchấtkhácngôbốivừakể.’

‘Tiệnnhânngạcnhiênkhingheđiềunhưvậy.’

‘Hơnthế,[c]ngoàimấyđặctrưngvừakể,đặctrưngthườnggọilàyếutốtốtđẹptrongcuộcđờicũnggópphầntáchại,lôicuốnngườiđó–diệnmạotuấntú,củacảigiàucó, thânthểcườngtráng, liênhệgiađìnhnổi tiếng,xãhộilừngdanhvànhiềuthứtươngtự.Quýhữuhiểuloạiyếutốbảnnhânmuốnnóichứ?’

‘Vâng.Nhưngtiệnnhânmuốnbiếtchínhxáchơnnữatiênsinhđịnhnóigì.’

‘Đểýtoànbộcâuhỏi,quýhữusẽnhìnthấyđiềuđó.Nhữnggìngôbốivừanóisẽkhôngkhiếnquýhữungạcnhiên.’

‘Tiênsinhđịnhnóigì?’

‘Ngôbối [d]đềubiếthạtgiống,mọivật sinh trưởng, câycốihay súcvật,sốngđượclànhờdinhdưỡng,khíhậu,đấtđaiđầyđủ;càngmạnhhạtgiốngcàngđòihỏimôitrườngthíchhợp,thiếuvắngnhữngthứđóhạtgiốngpháttriểnchậmchạp,vìmôitrườngxấutồicóhạiđốivớicáitốtđẹpnhiềuhơncáikhácbiệt.’

‘Dĩnhiên.’

‘Bởithếxemracólýkhinóiphẩmchấttốtđẹpsẽtrởnêntồitệnhiềuhơnphẩmchấttồitệtrongmôitrườngkhôngthuậnlợi.’

‘Đúngvậy.’

‘Chonên,[e]Adeimantusơi,dựavàonguyêntắcnày,ngôbốicóthểnóibảntínhthiênphúhơnhếttrởnênđặcbiệttồitệnếunuôidưỡng,giáodụctồitệphảikhông?Hayquýhữunghĩsaitráilớnlao,xấuxathuầntúylàsảnphẩmcủabảnchấtyếukémchứkhôngphảibảnchấtlànhmạnhbănghoạivìnuôidưỡng?Vàquýhữucónghĩbảnchấtyếukémlànguyênnhângâyrahậuquảtốtđẹphayxấuxakhônghở?’

‘Không,tiệnnhânkhôngnghĩthế,tiệnnhânđồngývớitiênsinh.’

‘Dovậy,theobảnnhân,[492a]bảntínhtriếtlýngôbốivừađịnhnghĩanếuđượcnuôidưỡng,giáodụcđúngcáchtrongquátrìnhpháttriểnphảinảynởtuyệthảo.Nếugieotrồng,nẩymầm,mọclênởmảnhđấtkhôngthíchhợp,bảnchấtđósẽđưatớikếtquảtráingược,trừphicóthiênmệnhbaoche.Quýhữucócũngchia sẻquanđiểmnhưnhiềungười cho rằngphầnnào thanh

niêncủangôbốihưhỏngvì thầygiáochuyênnghiệp,đámSophist, có sốtrongkhảnăngriêngtưlàmhọhưhỏngtớimứcđộthựcsựđángkểkhông?Có phải người nói thế không ai khác mà là bọn Sophist chính tông, ảnhhưởnglớn lao, [b]giáodụckháưhiệuquả,biếngià trẻ, traigái,đànông,đànbàthànhloạingườihọmongmuốnkhông?’

‘Nhưnghọlàmvậylúcnào?’

‘Khihọrủnhaukéovàohộitrường,phápđình,híviện,khihọtụtậptronglềutrại,tạinơicôngcộng,ầmĩ,bừabãi,phóngtúng,lahét,vỗtayhoanhô,lớntiếngđảđảobấtkểcáigìđềnghịhoặcquyếtđịnh,[c]khiđánémtớitấp,nơihộihọpồnàonhưchợ, tiếnghoanhô,đảđảogiatăngdồndập.Trướccảnhtượngnhưthếngườithanhniêncóthểgiữlòngbìnhthản,bấtđộngnhưngườitanóikhông?Làmsaogiáodụccánhâncóthểđươngcựáplựcnhưthế?Thanhniêncó thểsẽbịnhậnchìmvì tiếnghoanhô, lờiđảđảo,cuốnphăngmangđicùngconnước,thấymìnhnóinăngtươngtựvềcáiđẹp,cáixấu,cáihay,cáidở,xửsự,theođuổi,phảnứngnhưđámđôngvàtrởthànhngườinhưđámđôngkhông?’

‘Vâng,thưatiênsinh,áplựcsẽdiễnra.’[d]

‘Vậymàngôbốivẫnchưađềcậpáplựcquyếtliệthơnhết.’

‘Nhưthếnào?’

‘Áplựccụthểcácnhàgiáodụcchuyênnghiệp,nhữngtaytriếtgiaSophistsànhsỏiđưaratrướckhirataynếudùnglờikhôngthểthuyếtphục.Quýhữukhôngbiếtưhọtrừngphạtbằngcáchtruấtquyềnbầucử,tịchthutàisản,kếtántửhìnhngườiươngbướngkhôngchịulắngnghe?’

‘Vâng,trừngphạtgắtgaochắcchắnhọlàm.’

‘VậythửhỏigiáodụcriêngtưhaybấtkểcánhânSophistnàolàmsaocóthểđingượcchiềuhướngvàchốnglạiáplựcnhưthế?’

‘Khôngthể,tiệnnhânnghĩ.’[e]

‘Khôngthểđươngnhiên,đấylàchưakểngớngẩnhếtsứcnếuđịnhtâmlàthứthầygiáonhưthế!Đàoluyệnloạibảnchấtkhácbiệt,đàoluyệnđểđạttuyệthảotheotiêuchuẩnkhácbiệttiêuchuẩnđạichúngquanniệmlàkhôngthể,chẳngbaogiờcóthể,vàsẽkhôngbaogiờcóthể,Adeimantusơi,nghĩalà,bảnnhânmuốnnóivềmặtkhảnăngconngười,vàchỉkhảnăngnàythôi,

nhưngạnngữnói,khôngphảiphéplạ.[493a]Bởi,xinquýhữuđừnglầm,thoátkhỏixấuxa,pháttriểnđúngđườngtrongtổchứcxãhộihiệntại,trongchếđộchínhtrịhiệnthờicóthểnóiđólànhờthiênmệnhthiêngliêngcứuvớt.’

‘Tiệnnhâncũngnghĩvậy.’

‘Bảnnhânhyvọngngoàiđiểmđóquýhữucũngsẽđồngýđiểmnày.’

‘Điểmgì?’

‘Sốngườiđókiếmsốngbằngcáchdạyhọc trả tiền,xãhộigọi làSophist,thánphụctàinăngcoilàđịchthủnghệthuậtđámnhàgiáongôbốivừanói,thực ra chẳng dạy gì, mà chỉ nhắc lại quan niệm truyền thống đa số dânchúngômấp,biểulộmỗikhigặpmặt;họgọicáiđólàhiểubiết.Điềubảnnhânmuốnnóilàthếnày.Tưởngtượngngườitrôngnomconvậttolớn,lựclưỡng[b]muốntìmhiểubảnnăngvàsởthíchcủanó;muốnđiềukhiểnnó,ngườiđóphảihọccáchkhinào tớigần,khinàovà tại saonó lạiđặcbiệthungdữhayhiềnlành,âmthanhphátratrongmỗitrườnghợpnghĩalàgì,tiếngnói,giọngđiệuphảisửdụngrasaođểvỗvềhoặcthúcđẩy.Họctậptấtcả,quakinhnghiệmlâudài,quenthuộcthườngnhật,ngườiđógọi làhiểubiết, thu thập, tómtắt,côđọngthànhnghệthuậtđemragiảngdạy.Nhưngngườiđókhôngthựcsựbiếtsởthích,thèmmuốnnàocủanóđángyêuhayđángghét,[c]tốthayxấu,phảihaytrái;ngườiđóchỉsửdụngngôntừtheophảnứngcủanó,gọinhữnggìnólàmvừalònglàtốt,nhữnggìnólàmtráiýlàxấu.Ngườiđókhôngđưa ragiải thíchhợp lý, trái lạigọiyêu sáchcầnthiếtcủabảnchấtconvậtlàtốtđẹp,đángyêu,hoàntoànmùtịtđốivớibảnchấtvàkhácbiệtthựcsựgiữacầnthiếtvàtốtđẹp,vàhoàntoànkhôngthểnóichongườikháchaycáiđólàthếnào.Trờiđấtơi,quýhữucónghĩngườiđólàmthứthầygiáokỳlạkhông?’

‘Vâng,hếtsứckỳlạ.’

‘Nhưngcókhácbiệt thựcsựgiữangườiđóvàngườinghĩ [d]hiểubiếtvềđammê,vuithúcủaquầnchúngtừmọigiớilàkhoahọc,bấtkểngườiđólàhọasĩ,nhạcsĩ, thisĩhaychínhkháchkhông?Nếuliênhệvớiquầnchúng,tiếpcậnđểphôdiễnthica,trìnhbàysángtáchoặcbiểulộkhảnăngphụcvụthànhquốcđểquầnchúngnhậnxét,ngườiđóđã lầmlạcbiếnquầnchúngthành chủ nhân, đưa bản thân tới chỗ cần thiết tai hại, gọi là cần thiếtDiomedes,chỉsángtácnhữnggìquầnchúngchấpnhận.Quýhữucóbaogiờnghelýluậnnghiêmtúcnàochứngtỏsángtácnhưthếlàcógiátrịchânthực

không?’

‘Thưa,không,tiệnnhânkhônghyvọngcódịpnhưthế.’[e]

‘Xinnhớđiềunàyvàhồitưởngtrướcđâyngôbốiphânbiệtcáiđẹpchínhnóvớisựvậtđẹpđặcbiệt,vàcáithựcsựlànóvớiđasốsựvậtđặcbiệt.[494a]Quýhữucónghĩquầnchúngsẽchấpnhậnhoặcquanniệmsựthểkhông?Vàquầnchúngcótinsựthểnhưvậykhông?’

‘Chắclàkhông.’

‘Bởithếtriếtlýlàcáikhôngthểđốivớiquầnchúng.’

‘Hoàntoànkhôngthể.’

‘Vàbởithếquầnchúngphủnhậntriếtgia.’

‘Đươngnhiên.’

‘Cảsốcánhântràtrộnvớiquầnchúngvàmuốnlàmđẹplòngquầnchúng.’

‘Điềuđóhiểnnhiên.’

‘Dovậyquýhữucóhyvọngnhìnthấybảnchấttriếtlýsẽtồntạichânthựcvớithiênhướngvàkiênnhẫnduytrìtớicùngkhông?Hẳnquýhữucònnhớtrướcđây[b]ngôbốiđồngýhọchỏimaulẹ,trínhớminhmẫn,tinhthầncanđảm,tâmhồnquảngđạilàđặctínhthiênbẩm.’

‘Thưa,nhớ.’

‘Vớinăngkhiếuthiênphúnhưthếngaytừlúccònnhỏngườitheođuổitriếtlýphảidẫnđườngchỉlốichobạnhữu,đặcbiệtnếuthânthểtrángkiệnkếthợpvớitinhthầnminhmẫn.’

‘Dĩnhiên.’

‘Bảnnhân thầmnghĩkhingườiđókhôn lớn,bằnghữuvàđồngbàosẽ sửdụngđểthựchiệnmụcđíchcủahọ.’

‘Đươngnhiênhọsẽlàm.’

‘Tỏraphụctùnghếtsức,họxinânhuệ,[c]bộclộngưỡngmộ,tínhtoánngỏlờitângbốcquyềnnăngngàynàođósẽthuộcvềngườiđó.’

‘Vâng,sựthểtrênđờithườnglàvậy.’

‘Trong tìnhhuốngnhư thếquýhữu tưởng tượngngườiđóxử sự thếnào?Đặcbiệtnếuxứ sởcường thịnh,ngườiđóxuất thân từgiađìnhquýphái,giàucó,thânthểcườngtráng,diệnmạotuấntú?Quýhữucónghĩngườiđósẽthựchiệnthamvọnglớnlao,tựnghĩcóthểgiảiquyếtmọiviệccủangườiHyLạpvàdânngoạilaikhông?[d]Haydovậyngườiđótrởthànhvôcùngngạomạn,hếtsứchuênhhoang,phôtrươngphilý,kiêuhãnhhãohuyền?’

‘Thưa,chắccó.’

‘Tưởngtượnglúcđangởtìnhtrạngnhưthếcóngườiđếngầndịudàngnóichongườiđóhaysự thật:Ngườiđóhoàn toàn thiếuhiểubiếtcần traudồingay bây giờ; hơn thế nếu không cần cù làm việc như nô lệ người đó sẽkhôngbaogiờ sởđắc.Quýhữucónghĩ,bịvôvànảnhhưởngxấuxabủavây,ngườiđósẽsẵnsànglắngnghechăng?’

‘Không,ngườiđósẽthấykhókhănhếtsức.’

‘Tráilại,nếubảnchấttựnhiên,năngkhiếutựnhiên[e]nghiêngvềlýluậnkhiếnlắngnghelờinói,nhìnthấymụctiêu,dolôicuốn,ngườiđóngảtheotriếtlý,ngôbốisẽnghĩbằnghữuphảnứngthếnàokhibiếtmấtngườiđólàmấtcảkhảnăngphụcvụlẫntìnhbạntươnggiao?Họsẽlàmgì,nóigìliênhệtớingườiđó,đểngăncảnngườiđókhỏibịthuyếtphục,hoặcliênhệvớingười thuyếtphụcđểngănchặnngười thuyếtphụckhông thể thuyếtphụctrongkhiâmthầmmưutínhhãmhại,côngkhaiđưaratòabuộctộiđểngănngừangườiđóthuyếtphụcgiớitrẻ?’

‘Họđươngnhiênlàmvậy.’[495a]

‘Làmthếnàongườiđócóthểtrởthànhtriếtgiaraogiảngtriếtlý?’

‘Hiểnnhiênkhôngthể.’

‘Vậyquýhữucóthấyngôbốihoàntoàncólýkhinóiyếutốcấuthànhbảnchất triết lý bề gì cũng chịu trách nhiệm, nếu phát triển trongmôi trườnggiáodụctồitệ,đốivớitìnhtrạngbănghoạicủatriếtlý,suysụpkhôngthểthựchiệnchứcnăngchínhđáng, cũngnhưcủacải, tài sảncùng loại cũnggópphầnkhông?’

‘Thưa,ngôbốirấtcólý.’

‘Vậy,Adeimantusquýhóahayngạcnhiênơi,mấythứvừakểlàảnhhưởnglớnlaođãhủyhoại,hủhóabảnchấttốtđẹp,rấtquýhiếmbấtluậnthếnàonhưngôbốimiêutả,[b]chỉnhằmtheođuổicáicaocảhơnhết.Ngôbốisẽtìmtrongsốngườinàyngườinàomangxấuxakhủngkhiếp,ngườinàođemtốtlànhvôcùngchothànhquốcvàquầnchúng,nếukhuynhhướngdẫnhọtheođườngđó.Bảnchấtnhỏnhenkhôngbaogiờ làmbấtkểcáigìcaocảchocánhânhoặcxãhội.’

‘Đúngquá.’

‘Khivốnlàngườiyêutâmđầuýhợp,sốngườinàyxalánh,triếtlýrơivàotìnhtrạngchơivơi.Đểnàngđơnchiếc,côđộc,khôngdạmhỏi,khôngcướixin,họtheođuổi[c]cuộcđờikhôngthựcsựthíchhợpbảnchất.Trongkhitheobướcđámnày,thànhphầnbấtxứngxuấthiệnlạigần.Phầnriêng,nhưđứatrẻmồcôi,khôngchakhôngmẹ,khôngnơinươngtựa, tứcốvôthân,nànggánhchịuđủthứnhụcnhã,mọimặtêchềquýhữuvừanóiđámxấumiệngtuônlờirèbỉu,chêbai,nhấtlàsốđãgiaotìnhthắmthiết,thiểusốvôdụng,đasốtồitệ,xấuxa.’

‘Vâng,điềuđóthườngnghenói.’

‘Dĩnhiênlàvậy.Vìkhithấymảnhđấtngonlành,ngôinhàxinhđẹp,danhxưngngoạnmục,tướcvịhoamỹ,bỏtrốngkhôngngườiở,[d]đámcòicọc,dịdạngnhảyquẫng,hớnhởrủnhauùnùnkéotới.Rờibỏkhôngtiếcnuốinghềtầmthườngquanămthángđãsởđắcchuyênmôntớimứcđộđángkể,sovớinghềkháckhéoléogấpbội,vuivẻrờibỏ,đámnàyđâmxổvàotriếtlý,yhệtbọntộiphạmtrốnkhỏinhàlaokéotớiẩnnáutrongđềnthờ.Bởidùbịlạmdụngrơivàotìnhtrạngthảmthươnghiệntại,triếtlývẫnduytrìdanhtiếngvượtxanghềkhác,uytínlôikéonhiềungười,danhtiếngbảnchấtcòmcõikhaokhát,ướcaosởđắc,mặcdùtâmtríbấynát,héotàndocôngviệchènmọn,nhớpnhúa,thânxácdịdạng,thôkệchbởilaođộngchântay.[e]Kếtquảtấtnhiênlàvậy,phảikhông?’

‘Thưa,phải.’

‘Quýhữucónghĩsốngườinàytrôngkhácthợhànnhỏthó,hóiđầulàmđồđồngvớđượcítbạc,vừarờinhàtùvìnợ,tắmgộisạchsẽ,thắngbộmớitinh,phục sức chỉnh tề như chú rể ra đi lấy con gái chủ nhân vì nàng cô đơn,nghèokhổ,khôngaiđểý,giađìnhgặplúckhókhănkhông?’

‘Thưa,khôngkháctínào,sosánhđạtmức.’[496a]

‘Đámcướinhưthếsinhđẻthếnào?Concáibảnchấttitiện,hènmọnphảikhông?’

‘Hoàntoànkhôngtránhkhỏi.’

‘Nếukhôngcógiáodục,thiếuvănhóamàtiếpcận,kếtthânvớitriếtlýtheocáchkhôngxứnghợp,ngôbốithửhỏisốngườiđósẽsảnsinhtưtưởngvàquanniệmrasao?Liệutưtưởng,quanniệmcóxứngđánggọilàngụybiệnkhông,nghĩalàkhôngcógìchânthựchoặcmangdấuvếtcủahiểubiết?’

‘Chắcchắnlàvậy.’

‘Chỉ còn số hết sức nhỏ sống sót,Adeimantus ơi, trong số xứngđángkếthợp, giaoduvới triết lý, [b] có lẽ sốnhỏ lương thiện, tâmhồn cao cả, vìhoàncảnhphảilưuvong,xacáchảnhhưởngtồitệ,dobảnchấtvẫnchungthủy,hoặcđầuócvĩđại chàođời trong thànhquốcnhỏbé, coinhẹkhinhthường chính trị; số nhỏ tài năng thiên bẩm xuất thân từ ngành nghề họkhông thực sự đề cao theo đuổi triết lý.Bảnnhân cũngnghĩ có người tậtnguyềnnhư[c]thânhữuTheagescủangôbối,cóýrờibỏtriếtlý,songốmđaugiữrịtkhôngcholạigầnchínhtrị.Trườnghợpbảnnhânkhôngđángkể,dấuhiệu thiêng liêng tiênbáo,vìsự thểchưahềxảyravớiai từ trước tớigiờ.Trongnhómnhỏsốngườitrởthànhtriếtgia,thưởngthứchươngvịsởđắctriếtlýthúvị,sungsướnglàmsao,đềuhiểutìnhtrạngđiênrồcủađasố,đờisốngchínhtrịxemrakhôngcógìlànhmạnh,khókiếmđồngminhtrợgiúpkhichiếnđấuvìcôngbìnhchínhtrực.[d]Nếukhôngsẵnsàngthamgiacùngngườikháclàmđiềusaitrái,songkhôngthểmộtmìnhchốnglạimanrợlantrànkhắpnơi,họsẽchếtnhưngườibịnémvàogiữabầythúdữ,vôdụngđốivớibảnthânvàthanhân,trướckhilàmlợichoxứsởvàbằnghữu.Đểýnắmbắttổngkếttấtcảsựkiện,họgiữimlặng,nínthinh,loviệccủamình.Nhưngườinúpdướibứctườngnhỏthấptránhphongbabãotáp,gióthổiđiêncuồng,bụibốcmùmịt,mưarơinhưtrút,nomthấyngườikhácxửsự lố lăng, bừa bãi, [e] họ cảm thấymãn nguyện giữ gìn bản thân trongtrắng,khôngvướngdínhxấuxa,saitrái,dùthếnàocũngsốngcuộcđờihiệntạithoátkhỏibấtcôngbấtchính,hànhđộngthôbạo,ngổngáo,rồitừgiãrađimangtheohyvọngtốtđẹp,khônggiậnhờn,khôngcaycú,phongđộvuitươi,thanhthản.’

‘Trướckhi[497a]rũáolênđườngnếulàmvậythànhquảthựcrasẽkhôngnhỏnhoi.’

‘Đồngý,nhưngthànhquảcũngsẽkhônglớnlao,vìhọkhôngsốngdướicơ

chếthíchhợp.Nếusốngdướicơchếthíchhợp,pháttriểnsungmãngấpbội,họsẽcứuvớtcảcộngđồnglẫnbảnthân.Bảnnhânthấyngôbốiđãbànluậnkhádài,kháđủlýdotạisaotriếtlýbịmangtiếng,bịvukhống,vàvukhốngnhưthếlàbấtcông,chẳnghayquýhữucóđiềugìnóithêmkhônghở?’

‘Thưa,không,vềđềtàitiệnnhânkhôngcógìnóinữa,songmuốnbiếttrongsốcơchếchínhtrịhiệnhữutheotiênsinhcơchếnàothíchhợpvớitriếtlý?’[b]

‘Xemrachẳngcócơchếnào,vìthếbảnnhânlêntiếngcảnhbáo.Hiệntạikhôngcócơchếxãhộinàolàmôitrườngthíchhợpvớibảnchấttriếtlý.Dovậybảnchấttrởnênbănghoại,thoáihóa.Nhưhạtgiốnglạgieotrênđấtlạdoảnhhưởngđấtlạ,hạtgiốngtrởnênẽoọt,biếnchấtthànhcâyđịaphương.Ởhoàncảnhtươngtựsựthểcũngvậy,bảnchấttriếtlýkhôngthểpháttriểnđầyđủ,duytrìkhảnăng,màbiếnthànhkhuynhhướngxalạ.Tuythế,nếutìm thấy cơ chếxãhội [c] cũng tuyệt hảonhưcơ chế củanó, bản chất sẽchứng tỏ phẩm chất thực sự thánh thiện trong khi bản chất khác, khuynhhướngkhácchỉlàphàmthường.Bảnnhânhiểutiếptheochắchẳnquýhữusẽhỏicơchếxãhộiđóthếnào.’

‘Không,khôngphải,tiênsinhhiểulầm,tiệnnhânkhônghỏithế.Tiệnnhânmuốnhỏi cóphải cơchếngôbốixâydựngvàmiêu tả là cơchế tiên sinhđịnhnóihaycơchếkhác.’

‘Phải,đaphầnlàcơchếđó,songquýhữucònnhớngôbốinóitrướcđâycầnnhắc lại, thànhquốc luôn luônphảicóngườiam tườngnguyên tắccơchếcấutạo thếnào,[d]nguyêntắchướngdẫnquýhữu,nhàlậppháp,khisoạnluật.’

‘Vâng,ngôbốinóithế.’

‘Songngôbốichưalàmsángtỏvấnđề.Bảnnhânsợmuốnchứngminhsẽdài dòngvà khó khăn, vì quýhữu chốngđối.Bởi thế phần còn lại khôngphảidễdàngđểbànluận.’

‘Gìvậy?’

‘Làmsaosửdụngtriếtlýmàthànhquốckhôngbịhủyhoại?Dựđịnhlớnlaonàocũnggặpbấttrắc,rủiro,vàđúngnhưngườitanói,cáiđánggiáthườngkhóđạt,khótìm.’

‘Dùsao[e]ngôbốicũngphảinêurõvấnđềvàtiếptụctrìnhbàytớicùng.’

‘Điềuduynhấtngăncảnngôbốilàmvậykhôngphảidothiếuýchímàbởithiếukhảnăng.Tựmìnhquýhữusẽthấybảnnhânsẵnsàng.Xinđểý.Táobạovàhămhởchấpnhậnrủi ro,bâygiờbảnnhânkhẳngđịnh thànhquốcphảigiảiquyếtviệc theođuổi triết lý theocungcáchhoàn toànngượcvớihiệntại.’

‘Xingiảithích.’

‘Hiện tại sốngười theohọc triết lýquá trẻvừahết tuổi thiếuniên [498a],theohọccáchquãngtrướckhiloviệctrongnhà,rangoàikiếmtiền,bắtđầuphầnkhónhất,bảnnhânmuốnnóilýluậntrừutượng,bỏdởkhichưanắmvững,vậymàđượccoi làhuấnluyệnđầyđủvềtriếthọc!Lớnlênvàođờinếunhậnlờimờithamdựthảoluậntriếthọc,họnghĩsinhhoạtnhưthếhoàntoàn làbiến sựđặcbiệt, sựviệcngười ta thường làm lúc rảnh rỗi.Vềgiàkhôngcònnghịlực,sứckhỏesuynhược,dĩnhiêntrừsốnhỏ,lửahăngháitrong lòng tắt ngấm tắt ngầm, [b] không bao giờ cháy nữa, họ không cònquyếtliệtvàdứtkhoátnhưmặttrờicủaHeraclitus.’

‘Vậyhọphảilàmthếnào,theođườngnàotiếntới?’

‘Hoàn toànngược lại.Khicòn trai trẻhaynhỏdạihọchỉ thụhuấn triết lýtheođộtuổithíchhợp;khiđanglớnhọphảiđặcbiệtchútrọngpháttriểnthểxác,đồngthờichuẩnbịkhảnăngtiếpthuhữuhiệutriếtlý.Lớnlêntâmtríbắtđầutrưởngthành,họcóthểgiatăngtraudồihuấnluyệntâmlinh;cuốicùngkhisứckhỏevềchiều,[c]khôngcònthíchhợpvớisinhhoạtchínhtrịhay quân sự, thả lỏnghoàn toàn, họ tung tănggặmcỏ nhưgia súc thiêngliêng,khônglàmgì,trừviệcphụlúcrảnhrỗi,dồnhếtnănglựcvàotriếthọc.Đólàchươngtrìnhýnghĩavớingườimuốnsốngthoảimái,thảnhthơi,khikhoácáorađimangtheosốphậncuốicùngsangthếgiớibênkiakhôngthuakémcuộcđờiđãsốngởthếgiớibênnày.’

‘Nóinăngtiênsinhtỏvẻhăngsay,songtiệnnhântrộmnghĩphầnlớnngườinghehăngsayhơnnhiềusẽchốngđối,nhấtđịnhkhôngchịuthuyếtphụctínào,đặcbiệtThrasymachus.’

‘XinđừngđàohốmâuthuẫngiữabảnnhânvàThrasymachuschỉvìngôbốivừamớitrởthànhthânthiện,dẫutrướckiakhôngphảithùnghịch.[d]Bảnnhân sẽ không ngừng cố gắng chừng nào ngô bối còn phải thuyết phụcđươngsựvàthânhữu,hoặcbấtluậnthếnàolàmcáigìđểsửasoạnchohọtronglầnnhậpthếsaunàykhitáisinhlạihiệndiệntrongtranhluậntươngtư!’

‘Nhưvậytheotiênsinhthờigiancóvẻcòndài!’

‘Khôngdàiđâusovớitoànthểthờigian.Dẫuthếchẳngngạcnhiênchútnàonếungôbốikhôngthểthuyếtphụcđasố.Họchưahềchứngkiếnlờingôbốiphátbiểulàsưthực.Tráilại,họquennghelờicânxứngsắpxếphếtsứccẩnthận,[e]khôngphảitranhluậntựpháthồnnhiênnhưngôbốiđanglàmlúcnày.Họchưahềchứngkiếnngườisẽtheođuổilýtưởngtuyệthảo,cốgắnghết sức thực hiện lý tưởng bằng cả lời nói lẫn việc làm, nắm quyền điềukhiểnthànhquốccũngtốtđẹpnhưbảnthân.[499a]Hiểnnhiênđólàđiềuhọchưamộtlầnnhìnthấy.’

‘Chắchẳnchẳngbaogiờ.’

‘Và,ngườimaymắnơi,họcũngchưanghe tạmđủtranhluận tựdo, thoảimái,hăngsay tìmkiếmmọinơi, cốgắngkhámphá sự thậtdohammuốnhiểubiết,lánhxabàncãimưumẹochỉnhằmtạoấntượnghoặcgiànhluậnđiểmởtòaánhayphònghộithảo.’

‘Không,họchưahề.’

‘Vìlýdovừakể,nhìnthấykhókhăn,lòngđầylosợ,dẫuthếvìsựthậtngôbốibuộclòngphảithànhthậtnói[b]thànhquốc,cơchếhaycánhânhoànhảosẽkhôngbaogiờxuấthiệnchừngnàochưacócơmayépbuộctriếtgia,thiểu số không hề xấu xa, song bị gọi là vô dụng, nắm quyền điều khiểnchínhtrị,dùhọmuốnhaykhông,épbuộcxãhộiphảituântheo,hoặctrừphitrờicaoxuikhiếnquânvươnghayngườicầmquyềnhiệntạihoặcconcáihọnảysinhlòngyêuchânthật,sayđắmđốivớitriếtlýthựcsự.[c]Theonguý,khôngcólýdođểkhẳngđịnhmộthayhaiđiềuvừanóilàbấtkhả.Nếucảhainhưvậy,bảnnhânnghĩquýhữusẽđồngýngôbốiđángchêcườivìsuynghĩviểnvông,mơtưởnghãohuyền.Đúngkhông?’

‘Thưa,đúng.’

‘Bởithếdùtrongthờigiandàidặcđãqua,hoặctrongtươnglaisắptới,haytronghiệntạisátsịttạixứngoạilaicáchxaquêhươngngànvạndặm,bấtkỳkhi nào người thấm nhuần triết học do nhu cầu đòi hỏi buộc lòng thamchính,ngôbốisẵnsàngtrongtranhluậncươngquyếtkhẳngđịnhthànhquốcngôbốimiêutảđãtồntại,đangtồntạivàsẽtồntại,[d]tinhthầntriếtlýlàmchủtìnhhình.Sự thểkhôngphảikhông thể.Chuyệnngôbốibàn luậnquảthựckhókhăn,songkhôngphảibấtkhả.’

‘Tiệnnhâncũngnghĩvậy.’

‘Nhưngquýhữucónghĩđasốđồngýhaykhông?’

‘Thưa,cólẽkhông.’

‘Adeimantussungsướngơi,quýhữuthừahiểuchẳngnênkhekhắtcáobuộcđámđôngnhưthế.Họsẽthayđổiýnghĩ[e]nếuthayvìsừngsộ,hunghăngnặnglời,quýhữuhòanhã,dịudàngtìmcáchdứtbỏthànhkiếnchêtráchhọcóđốivớiyêuthíchhọchỏi.Nếuquýhữuđịnhnghĩabảnchấtvàgiảithíchkhuynhhướngtriếtlýtheongôntừnhưngôbốivừasửdụng,nêurõtriếtgiaphải thế nào, theo đuổi cái gì, [500a] họ sẽ thấy quý hữu không có ý nóingườihọnghĩ là triếtgia.Nếuhọnhìn sựviệc theocáchnày,quýhữusẽthấyhọsẽquanniệmkhác,trảlờikhác,chủtrươngkhác.Quýhữucónghĩngườithựcsựcởimở,điềmđạmsẽtỏratứcgiậnvớingườitỏrakhôngtứcgiận,hằnhọcvớingườikhôngtỏrahằnhọckhông?Bảnnhânbiếttrướcquýhữusẽtrảlờithếnào.Bảnnhânkhôngnghĩtháiđộngoancốnhưthếlàđặcđiểmcủađasốmàcủathiểusốconngườitrongnhânloại.’

‘Dĩnhiêntiệnphuđồngývớitiênsinh.’

‘Thế[b]quýhữucócũngđồngýđiểmtiếptheođặcbiệtkhônghở:phầnlớndânchúngkhôngưatriết lýlàdođámchầuhẫu,vôtrật tự, la lốiomsòm,khôngmờimàtới,lạmdụng,ganhghét,cãilộn,chỉtríchlẫnnhau,cưxửsỗsàng,chuyệntrò luônluônđảkíchcánhân, tháiđộhoàntoànkhôngxứngđángvớitriếtlý?’

‘Vâng,đúngthế.’

‘Vìtriếtgiachânchính,nhưquýhữubiết,Adeimantusơi,đầuócluônluônvươntớithựctạicaocả,khôngcóthìgiờđểýcôngviệcthếnhân,khôngdựphầnkhihọtranhcãiđầyganhtịvàácý.[c]Thayvìthế,ngướcnhìn,quansáttriếtgiabịnrịnvớithựctạihiệnhữu,bấtbiến,nơikhôngcóbấtcôngbấtchính,nơikhôngđaukhổvìbấtcôngbấtchính,nơilýtrívàtrậttựngựtrị,nơilàmôhìnhtriếtgiamôphỏng,càngnhiềucàngquý,nơitriếtgiatậnlựcđồnghóabảnthân.Quýhữucónghĩcócáchnàongăncảnngườiđồnghóabảnthânvớibấtkểcáigìngườiđóthíchmôphỏngkhônghở?’

‘Thưa,không.’

‘Bởithếdođồnghóavớithựcthểtrậttự,thánhthiện,triếtgiasởđắc[d]hầunhưvôtậnđặctínhtrậttựvàthánhthiện,songluônluôngặpgièmpha,vukhốngtừmọiphía.’

‘Đươngnhiênlàvậy.’

‘Nếubuộc lòngphảidunhập,ứngdụng tiêuchuẩnđãnom thấyởđó,kếthợptiêuchuẩnkhôngnhữngtrongbảnthânmàcảtrongđờisốngcôngcũngnhư tưcủaconngười,quýhữucónghĩ triếtgia sẽ lànghệnhân thiếu taynghềchuyênmônđểsảnxuấttiếtđộ,côngbìnhvàđứctínhbìnhdânkháchaykhông?’

‘Chắcchắnkhông.’

‘Ờ,nếuthấynhữnggìnóivềtriếtgiađềuthật,quầnchúngcóvẫncòntứcgiậnvới triếtgia,[e]nghingờngôbốinữakhông,khingôbốikhẳngđịnhkhông có thành quốc nào có thể tìm thấy hạnh phúc, nếu không sử dụngđườngnétnghệsĩmiêutảmôhìnhthánhthiện?’

‘Không, chắc là không. Nếu khám phá thấy sự thể họ sẽ thôi tức giận.Nhưngtiênsinhmuốnnóiđườngnétthếnào,miêutảrasao?’[501a]

‘Trướchếtnghệsĩphảilausạchphôngvẽpháctảtrạngtháixãhộivàbảnchấtđạođứccủaconngười,muốnlàmvậykhôngdễđâu.Vìquýhữuthừabiết,ngay từđầunghệsĩ triếtgiacủangôbốikháchẳnmọingườivềmặtnày,họsẽkhướctừkhôngbắttayvàomiêutảcánhân,thànhquốchoặcsoạnluật,trừphicóngườitraotayhoặctựmìnhlàmraphôngvẽsạchsẽ.’

‘Vâng,họrấtcólý.’

‘Sauđóquýhữucónghĩđầutiênhọsẽpháctảđườngnétchủyếucủacơchếchínhtrịkhông?’

‘Thưa,tấtnhiên.’[b]

‘Bảnnhânnghĩmuốnhoàntấttácphẩmnghệsĩcủangôbốisẽthườngxuyênquansáthaiphía,trướchếtnétcôngbình,nétngoạnmục,néttiếtđộvàmọithứ cùng loại trong bản chất chân thực, tiếp đến nét tương tự họ đang cốgắngsángtạo trongconngười,pha trộn,kếthợpnétkhácbiệtđể tạomàusắcnhânsinh,hìnhảnhconngười,căncứvàođónhậnđịnhphẩmchấttrongnhânloạiHomercũnggọilàtuyệttrần,tuyệtvời.’

‘Đúngthế.’

‘Họ sẽ xóanét nàyvẽnét khác, thêmbớt, điểmxuyết, chừngnào [c] bảnchấtconngườitrởthànhdễthươngđốivớithầnlinhmớithôi.’

‘Bứchọachắchẳnsẽngoạnmụchếtsức.’

‘Ờ,chẳnghayquýhữucónghĩngôbốinêntheocáchnàođóthuyếtphụcsốngườinhấtđịnhtấncông,quýhữubáođộng,tiếntớihùnghổtấncôngngườitrướcđâyngôbốicangợi trướcmặthọ lànghệsĩpháchọacơchếxãhộikhông?Họnổiđóavìngôbốitraothànhquốcchonghệsĩ.Liệuhọcónguôigiậnkhinghengôbốinóinhưđangnóibâygiờkhông?’

‘Nênlắm,nếuhọcòntừtốn,sángsuốt.’

‘Ờ,thếhọ[d]lấycớgìphảnđối?Liệuhọcónóitriếtgiakhôngphảingườiyêusựthậtvàthựctạikhông?’

‘Nếuvậythìphilýhếtsức.’

‘Hayphủnhậnbảnchấtngôbốimiêutảkhônggầntuyệthảo?’

‘Nếuvậycũngphilý.’

‘Hayhọnóibảnchấtnhưthế,nếuởhoàncảnhthuậnlợi,môitrườngthíchhợp,sẽđươngnhiêntrởthànhtriếtgiahoàntoàntốtđẹpvàsángsuốt?Hayhọthíchsốngườingôbốiphủnhận,loạitrừ?’

‘Chắcchắnkhông.’[e]

‘Họcòntứcgiậnnữakhôngkhingôbốinóichỉkhinàotriếtgianắmquyềnkiểmsoátthìxãhội,thànhquốcvàquầnchúngmớithoátkhỏivấnnạn,cơchếngôbốimiêutảtronglýthuyếtmớicóthểthựchiệnđầyđủ.’

‘Cólẽhọbớttứcgiận.’

‘Xin quý hữu đừng nói bớt giậnmà nói trở nên khá dịu dàng và đã chịuthuyết phục. [502a]Muốn tránhmắc cỡ, nếu chỉ vì thế, không vì nguyênnhânnàokhác,họsẽđồngývớingôbối.’

‘Nhưvậyhayquá.’

‘A, hãy giả dụ về điểmnày ngô bối đã tương đối thuyết phục họ.Nhưngđiểmtớiquýhữucónghĩcóngườitrongđámsẽphảnđốinóirằngconquânvương,conthủlãnhcầmquyềnchưachắccóbảnchấttriếtlýkhông?’

‘Không,khôngaisẽnóithế.’

‘Nếucóngườinhưvậyrađời,liệuhọcókhẳngđịnhthếnàongườiđócũnghư hỏng hay không? Ngô bối cũng thừa nhận muốn tránh khỏi hư hỏngkhôngphảidễdàngmàkhókhăn.[b]Nhưngcóaiphủnhận,theobướcthờigian,xuyênquathờiđại,khôngngườinàotrongđámcóthể tránhkhỏihưhỏngkhông?’

‘Dĩnhiênkhông.’

‘Ờ,mộtlàđủ,chỉcầnmộttrongsạch,lànhmạnh.Nếuthànhquốcsẵnlòngtuântheo,ngườiđócóthểhoànchỉnhmọithứkhiếnngôbốihếtnghingờ.’

‘Vâng,mộtlàđủ.’

‘Vìmộtkhingườiđócầmquyền,thiếtlậpluậtlệ,xâydựngtậpquánngôbốimiêutả,tấtnhiêncóthểkhẳngđịnhquầnchúngsẽtuântheo,sẵnsàngthựchiện.’

‘Tấtnhiên.’

‘Vậyphảichăngđólàphéplạbấtkhảnếungườikháctánđồngquanđiểmcủangôbối?’

‘Tiệnnhânnghĩkhôngphải.’[c]

‘Ngôbốiđãchứngminhkháđầyđủtrongtranhluậntrướcđây,nếucóthểứngdụng,đềnghịcủangôbốisẽlàđềnghịtuyệthảo.’

‘Vâng,ngôbốiđãchứngminh.’

‘Bởithếbâygiờngôbốicóthểkếtluậnđịnhchếngôbốiđềnghị,nếuứngdụng,làđịnhchếlýtưởng,vàngôbốicôngnhậnthựchiệnđịnhchếđókhókhăn,songkhôngphảikhôngthể.’

‘Vâng,ngôbốicóthểkếtluậnnhưvậy.’

‘Ừ,phầnđềtàiđóđãlàmxong,mặcdùkhôngphảikhôngkhókhăn.Bâygiờngôbốiphảibànphầncònlại,[d]tìmhiểuviệchọchỏi,ngànhtheođuổisẽsảnsinhngườiduytrìđịnhchế.Họsẽhọccáigì,tuổinàohọbắtđầu?’

‘Vâng,ngôbốicầnbànđềtàinhưthế.’

‘Trongtranhluậnbảnnhânquảthậtđoảnvịkhôngloạibỏđểrồirahãybàn

đềtàirắcrốivềchuyệnlấyvợ,đẻcon,đưangườilêncầmquyền.Bảnnhânlàmvậyấylàvìhiểucơchếhoàntoànvàtuyệtđốichânthựclàđiềusẽgâyrakhókhăn,tạonênoántrách.Dẫuthếbâygiờbảnnhânvẫncầnmiêutả.[e]Ờ,đúngrồi,đặcbiệtvấnđềvợ,conđãbànđầyđủ,nhưngvấnđềngườicầmquyềnphảibàn lại từđầu.Chắcquýhữucònnhớngôbốinói [503a]người đó phải chứng tỏ yêu quý thành quốc, phải trải qua thử nghiệm cảsung sướng lẫn đau khổ, phải trung thành, cương quyết, không chao đảotrướccựcnhọc,hãihùng,khókhăn,thăngtrầmtrongmọihoàncảnh.Ngườikhôngvượtquathửnghiệmsẽbịloạibỏ.Tráilại,ngườivượtquakhônghềhấn,nhưvàng thử lửa, sẽđượcđưa lên cầmquyền, traodanhdựvàphầnthưởngkhisốngcũngnhưlúcchết.Ngôbốinóiđạiloạinhưvậy,songngạikhơidậyvấnđềngôbốitrựcdiệnbâygiờ,[b]tranhluậnkhôngđivàođềtài,chỉlướtquakhôngaihaybiết.’

‘Đúngthế,thưa,tiệnphunhớ.’

‘Quýhữuơi!Bảnnhândodựnóiđiềuliềulĩnhbảnnhânvừabỏqua;nhưngbâygiờxinchophéptỏracanđảmbảnnhântuyênbốvệquốc,đúngnghĩahơnhết,phảilàtriếtgia.’

‘Vâng,cầnkhẳngđịnhrõràngnhưvậy.’

‘Nênnhớsốđócó lẽ rất ít.Phẩmchất trongbảnchấtngôbốiđềcậpnhưđiều kiện cần thiết họ phải có thường không kết hợp thành tổng thể, màthườngthấypháttriểnrờirạc,táchbiệt.’

‘Tiênsinhmuốnhàmýthếnào?’[c]

‘Quýhữu thừabiết người họchỏimau lẹ, trí nhớminhmẫn, đầuóc sángsuốt,nhậnthứctinhtế,vàphẩmchấtđicùngnăngkhiếuvừakể, tấmlòngnhiệt tình, tầmnhìnquảngđại,ngườinhư thế thườngkhôngcùng lúcchịusốngcuộcđờiquycủ,êmả,phẳnglặng.Tráilại,dohăngháiđẩyđưa,tínhkhíthayđổi,họsốngphóngtúng,cuộcđờihoàntoànthiếuổnđịnh.’

‘Đúngthế.’

‘Tráilại,ngườikiêntrì,cươngquyết,quýhữucóthểtintưởng,khôngthayđổidễdàngvìsợhãingoàichiếntrường,[d]cũngkhôngthayđổitronghọchỏi.Họđápứngkhókhăn,họhọchỏivấtvả,tìnhtrạngbấtđộngnhưthểtrìđộn.Trựcdiệnvớicáigìđòihỏicốgắngtrínão,họngáp,rồirơivàotìnhtrạngbuồnngủ.’

‘Chuyệnđóđúngquá.’

‘Nhưngngôbốiđòihỏiđầyđủvàtốtđẹphaiphẩmchấtnhưthếlàđiềutiênquyếtởngườisẽtiếpthugiáodụcchínhxác,đónnhậnvinhdự,quyềnhànhtốithượng.’

‘Thưa,hữulý.’

‘Quýhữucónghĩngườinhưthế,phatrộnnhưvậylàhiệntượnghiếmhoikhông?’

‘Dạ,dĩnhiên.’

‘Ngôbốiiphải [e]khôngnhữngthửnghiệmquacựcnhọc,nguyhiểm,vuisướngngôbốiđãkể,màcònphảikiếmtìmtrongđủthứnghiêncứutríthứcngôbốibỏqua trướcđây,đểxembảnchấtnàycó thểchịuđựngngõhầutheođuổi [504a]hình thứchiểubiết tuyệtvời,khôngnaonúngnhưphẩmchấtkhácchùnbướctrongthửnghiệmthểxác.’

‘Thửnghiệmnhư thế làphải, nhưng tiên sinhhàmý thếnàokhinóihìnhthứchọchỏituyệtvời?’

‘Quýhữuhẳncònnhớngôbốiphânbiệtbayếutốtrongtâmtrí,sauđóbànluậnbảnchấtcôngbình,tiếtđộ,canđảmvàsángsuốt.’

‘Nếukhông,tiệnphuchẳngxứngđángnghenốtphầntranhluận.’

‘Vàquýhữucónhớngôbốinóigìtrướckhiđivàođềtàikhông?’

‘Cáigìvậy?’

‘Ngôbối[b]nóimuốnnhìnphẩmchấtđóthựcsựrõràngphảiđivòngkhálâu,làmvậybấtkỳaitiếntớitìmhiểucũngsẽnomthấy,songcăncứvàođàmluậntrướcđâyngôbốicũngcóthểđưarachỉdẫnsơsài.Quýhữunóinhưvậylàthỏađáng.Tráilại,bảnnhânnghĩphátbiểulúcđónhưthếthiếuchínhxác.Cóchínhxáchaykhôngchỉquýhữubiết.’

‘Tiệnphunghĩvềsựthậttiênsinhđãtraochongôbốiphươngthứctốtđẹp,vàxemradườngnhưcảngườikhácnữa.’

‘Adeimantusquýmếnơi,[c]đốivớiđềtàiloạinày,phươngthứcxathựctếtớimứcđộnàođókhôngphảiphươngthứctốtđẹp.Cáibấttoànkhôngthểlà

phươngthứcchobấtkỳcáigì,mặcdùđôikhingườitanghĩnhưthêlàđủ,khôngcầntìmkiếmxanữa.’

‘Vâng,nhưngthôngthườnglàvậyvìhọquábiếngnhác.’

‘A,đólàphẩmchấthầunhưkhôngcầncóởngườibảovệthànhquốcvàluậtpháp.’

‘Hẳnthế.’

‘Ơ,ừ,quýhữuơi,[d]ngườiđóphảiđivòngkháxa,cốgắnghọchỏi,thamgiathụhuấnvănhóavàluyệntậpthểdụccựcnhọc,giannan.Nếukhôngrútcuộc,nhưngôbốivừanói,ngườiđósẽkhôngbaogiờvươn tớihình thứchiểubiếttuyệtvời,hiểubiếtđósẽđặcbiệtthuộcvềbảnthân.’

‘Giáo trìnhvừakểphảichăng làđề tàihọchỏiquan trọnghơnhết?Cógìquantrọnghơncôngbìnhvàphẩmchấtngôbốibànluậnkhông?’

‘Có,khôngnhữngquantrọngmàthựcsựlàloạisựviệcđòihỏikhôngnênchỉquansátđườngnétđơnthuần,nhưngôbốiđanglàmbâygiờ,kẻokhôngnhìnrachitiếtbứchọahoànchỉnh.[e]Bởixemrakhôngphilýhaysao,dồnhếtnănglựcvàcốgắngđểcóbứchọachínhxác,rõràngtớimứctốiđavềsựvậttầmthường,trongkhikhôngđòihỏichínhxáctốiđadànhchođềtàivĩđại?’

‘Thậmphilý.Nhưngtiênsinhkhólòngthoátkhỏichấtvấnvềcáitiênsinhgọilàhìnhthứchiểubiếttuyệtvờivàđốitượngcủahìnhthứcđó.’

‘Chắclàkhông,bảnnhânkhônghyvọngthoátkhỏiquýhữu,nhưngcứhỏi.Dùsaoquýhữuđãnhiềulầnnghebảnnhânbànluậnđềtài,nhưngbâygiờmột là tưduythiếpngủ, tâmtrí lơ là,hai làđịnhbụnggâykhókhănbằngcáchnóingược,bảnnhânnghitháiđộsau.[505a]Quýhữuthườngnghebảnnhântrìnhbàyđốitượngtuyệtvờicủahiểubiếtlàbảnchấtcốtyếucủachânthiện,vìdohình trạngnàysựviệccôngbình, sựviệcđạođức trởnên íchdụngvàgiátrịđốivớingôbối.Chắchẳnbâygiờquýhữumuốnbảnnhânnói thế và nói thêm hiểu biết của ngô bối về bản chất đó khiếm khuyết.Chẳngcầnnóiquýhữucũngbiết,nếukhônghiểubảnchấtđó,dùhiểusựviệchoànchỉnhđếnđâu,hiểubiếtcủangôbốicũngvôdụng,chẳngkhácsởđắcbấtkểcáigìmàkhôngcóchânthiện.[b]Quýhữucónghĩsởđắcđủthứcủacảicólợiíchgìkhôngnếucủacảikhôngchânthiện?Hoặcsởđắcmọihìnhthứchiểubiếtmàkhôngcóhiểubiếtvềchânthiện,nhưvậylàhiểubiếtmàkhônghiểubiếtchânthiệnhoặctoànmỹlàthếnào?’

‘Thưa,không,trờiơi,bảnnhânkhôngbiết.’

‘Nhưng quý hữu cũng biết phần lớn người bình dân nghĩ vui thú là chânthiện, trong khi thành phần tinh hoa, người ưu tú nghĩ chân thiện là hiểubiết.’

‘Vâng.’

‘Ngược lại, quý hữuơi, người chủ trương quan điểmdưới không thể giảithíchchínhxácchongôbốihay thếnào làhiểubiết, cuốicùngbuộc lòngphảinóiđólàhiểubiếtchânthiện.’

‘Quáưphilý.’

‘Dĩnhiênhọkhôngsaotránhkhỏiphilý,nếusaukhichỉtríchngôbốikhôngbiết chân thiện, [c] lại nói với ngôbối làmnhưngôbối thực sự hiểu biếtchânthiện.Vìhọnóiđólà“hiểubiếtchânthiện”nhưthểngôbốihiểuhọmuốnnóigìkhithốtrachữ“chânthiện.”’

‘Đúngquá.’

‘Thếngườiđịnhnghĩachânthiệnlàvuithúthìsao?Sovớingườikháchọcóbớtlẫnlộnkhônghở?Liệuhọcócũngbuộclòngthừanhậntrongtrườnghợpnàycóvuithúxấuxakhông?’

‘Đươngnhiên.’

‘Bởithếchonênhọphảithừanhậnmộtvậtcóthểvừatốtlànhvừaxấuxa,phảikhông?’

‘Thưa,phải.’[d]

‘Nhưvậyrõràngđềtàisẽgâytranhluậnsôinổivàthườngxuyên.’

‘Vâng,chắcvậy.’

‘Ờ,hơnthế,sựthểcũngrõràngđốivớivấnđềcôngbìnhhoặcgiátrịnhiềungườithíchngoạidiệnhơnthựcchất,bấtkểcăncứvàođóđểsởhữu,hànhxử,suynghĩ;songkhôngaithíchcáichỉcóvẻchânthiện,màmuốncáithựcsựchânthiện,vàaicũngchêbềngoài,phảikhông?’

‘Đúngquá.’

‘Chânthiệnlàcứucánhcủamọicốgắng,đốitượngmọitâmhồnhướngtới.[e]Tâmhồntrựccảmchânthiệnhiệnhữu,songkhônghiểungọnnguồn.Dongầnngừ,lưỡnglự,khôngthểnắmbắttrọnvẹnđểbiếtchânthiệnthựcsựthếnào,tâmhồnkhôngcóniềmtinvữngchắcnhưvớisựvậtkhác.Vìthếtâmhồnkhôngtìmthấygiátrịsựvậtkháccóthểsởđắc.[506a]Chânthiệnvĩđạivàquýgiáđếnthếliệungôbốicóđồngýdotintưởngsẽtraophómọithứchocôngdânsánggiáhơnhếttrongthànhquốcchìmđắmtrongbóngtốiđốivớiđềtàiquantrọngnhưthếhaykhông?’

‘Nhấtđịnhkhông.’

‘Bấtluậnthếnàobảnnhânnghĩđiềuchânvàđiềumỹ,khikhôngaihiểutừđócũngphátxuấtđiềuthiện,khôngcóngườibảovệxứngđáng,nếungườibảovệkhônghiểuđiềuthiệnliênquantớihaiđiều!Vàbảnnhânnghinếukhônghiểuđiềuthiện,khôngaithựcsựhiểuđiềuchânvàđiềumỹlàgì.’

‘Nghingờcócăncứ.’

‘Thànhquốccủangôbối sẽ lèo lái thíchđángchỉkhinàovệquốc sởđắchiểubiếtnhưthế[b]nắmquyềnđiềukhiển.’

‘Đươngnhiênphảivậy.Nhưngphầnmìnhthìsao?Tiênsinhcónghĩchânthiện làhiểubiết hoặcvui thúkhông?Hay tiên sinhnghĩ chân thiệnkhácthế?’

‘Nghekìa người đâu!Rõ ràng đôi khi quý hữukhông thỏamãnvới quanđiểmngườikhácbàytỏvềđềtài!’

‘Dẫu thế tiện phu không nghĩ tiên sinh phải tí nào, chỉ kể quan điểm củangười khác, không kể quan điểm củamình, nhất là với người đã bỏ khánhiềuthờigiannhưtiênsinhômấp,bậnbịuvớiđềtài.’[c]

‘Ờmànày?Quýhữucónghĩnóiđiềumìnhkhônghiểulàmnhưmìnhhiểulàphảikhông?’

‘Làmnhưhiểulàkhôngphải,songphảivớingườicóquanđiểmbàytỏquanđiểmđólàthếnào.’

‘Sao?Thếquýhữukhôngđểýquanđiểmkhôngcăncứvàohiểubiếtluônluônsailầmư?Giátrịlớnnhấttrongsốlàmùđặc.Quýhữucónghĩngườibiểulộquanđiểmchânthực,songkhônghiểubiếtchẳngkhácngườimùđitheolềphảiư?’[d]

‘Khôngkhác.’

‘Quýhữucómuốnbảnnhântrìnhbàysựviệctồitàn,đuimù,dịdạngkhicóthểnghengườikháckểsựviệctươisáng,ngoạnmụckhông?’

‘Không, trời ơi! Socrates,’Glauconnăn nỉ, ‘đừngdừngbước như thể tiênsinhđãtớiđích.Ngôbốisẽmãnnguyệnvôcùngnếutiênsinhbànluậnchânthiệnnhưcáchtiênsinhbànluậncôngbình,tiếtđộ,cùngđềtàikhác.’

‘Ô,thânhữuquýmếnơi,làmvậycũngkhiếnbảnnhânmãnnguyệnhếtsức,songbảnnhânsợngoàikhảnăng,vàbảnnhânngạinếuliềumạngbảnnhânsẽbiếnmìnhthànhtròcườivìvụngvề,kémcỏi.Bởithế,bảnnhânđềnghị,quýhữuquýhóa,nhữngngườiđầyơnphước,ngôbốihãytạmngừngđịnhnghĩabảnchấtchânthiệnlúcnày.[e]Bảnnhânlođạttớicáibảnnhânnghĩlàcâutrả lời thỏađánglàvượtquáphạmvi tìmhiểuhiệntạicủangôbối.Tuythế,bảnnhânsẽsẵnsàngnóiquýhữuhay,nếuquýhữumuốn,cáihìnhnhưlàconđẻcủachânthiệngiốngchânthiệnhếtsức.Nếukhôngngôbốinênngừng.’

‘Ờ,nóichongôbốihaychuyệnđứacon,cònchuyệnngườichatiênsinhgiữđósaunàysẽtính.’

‘Đólàmónnợbảnnhânhyvọngtrảvàquýhữunhậnđầyđủ,[507a]thayvìchỉ trả tiền lời đối với tiềnvay.Hiện tại xinvui lòngnhận thằngconbảnnhânmiêutả,sảnphẩmcủachânthiệnnhưtiềnlời.Songxincẩnthậnbảnnhânkhôngcốýphỉnhlừaquýhữu,bịachuyệntiềnlờiphảitrả!’

‘Ngôbốisẽcẩnthậntốiđa.Vậybắtđầu.’

‘Bảnnhânsẽlàm,nhưngtrướchếtphảiđượcquýhữuđồngý.Xinlưuýquýhữuphânbiệtngôbốiphátbiểu trướcđây,vànhắc lạinhiều lần trong lúcthảoluận.’

‘Phânbiệtthếnào?’[b]

‘Ngôbốiphânbiệtcónhiềusựvậtđặcbiệtlàsựvậtđẹp,nhiềusựvậtlàsựvậttốt,trongkhibànluậnngôbốikhẳngđịnhsựvậthiệnhữunhưvậy.’

‘Vâng,đúngthế.’

‘Mặtkhác,ngôbốicũngkhẳngđịnhcáiđẹp tồn tại trongchínhnó,cái tốthiệnhữutrongchínhnó,cũngnhưtấtcảsựvậtlúcđóngôbốixếploạinhư

đasố.Bâygiờ, làmngượclại,ngôbốixếploạimỗisựvật theohìnhtrạngduy nhất, như thể hình trạng làmột, và ngô bối gọimỗi sự vật theo thựctrạngcủanó.’

‘Đúngthế.’

‘Ngôbốinóisựvậtcụthểlàđối tượngcủathịgiác,khôngphảiđối tượngcủatưtưởng,trongkhihìnhtrạnglàđốitượngcủatưtưởng,khôngphảiđốitượngcủathịgiác.’

‘Đươngnhiên.’

‘Vớibộphậnnào[c]trongcơthểngôbốicóthểnhìnsựvậtngôbốinhìn?’

‘Vớithịgiác.’

‘Ngôbốinghebằngthínhgiácvànhậnthứcsựvậtbằnggiácquankhác?’

‘Đúngthế.’

‘Vậy quý hữu có để ý người sáng tạo giác quan cho ngô bối hào phóngnhườngnàođãchothịgiácnănglựcnhìnlạicònlàmcảsựvậtđểthịgiácnhìnkhông?’

‘Tiệnnhânkhôngthểnóicóđểýhaykhông.’

‘Vậyđặtvấnđềthếnày.Thínhgiácvàâmthanhcócầncáigìtrợgiúpđểtaicóthểnghevàâmthanhcóthểnghethấy,[d]yếutốthứba,khôngcócáiđó,thínhgiáckhôngthểnghe,âmthanhkhôngthểnghethấykhông?’

‘Không,cảhaikhôngcầncáigì.’

‘Sựthểcũngđúngvớigiácquankhác,bảnnhânmuốnnóitấtcả.Hayquýhữucóthểkểgiácquannàocầncáigìkhông?’

‘Thưa,không.’

‘Nhưngquýhữucóđểýthịgiácvàđốitượngcủathịgiáccầncáinhưthếkhông?’

‘Nhưthếnào?’

‘Nếumắtcókhảnăngnhìn,mắtsẽtìmcáchsửdụngkhảnăngnày,nếusựvậtcómàusắc,dẫuvậyquýhữubiếtmắtsẽkhôngnhìnthấygì,[e]màusắcsẽkhôngnhìnthấy,nếukhôngcóyếutốthứbahiệndiệncụthểvàtựnhiênthíchhợpvớimụcđích.’

‘Cáigìvậy?’

‘Cáiquýhữugọilàánhsáng.’

‘Đúng.’

‘Ýthứccủathịgiácvàkhảnăngcủađốitượngràngbuộcchặtchẽvớinhautrênphạmvirộnglớnbởiliênhệquýbáu[508a]hơnliênhệnốikếtbấtkểgiácquannàovớiđối tượng,nghĩalàquýbáulắm,nếuánhsángkhôngbịcoithường.’

‘Thưa,không,nhấtđịnhtrangtrọng.’

‘Vậythiênthểnàoquýhữucoilàliênhệtớichuyệnnày?Ánhsángcủathiênthểkhiếnmắtngôbốinhìnvà thấyđối tượnghoànchỉnh,ngoạnmụcđếnthế?’

‘Tiệnnhânsẽtrảlờinhưtiênsinhhoặcbấtkỳai;tiênsinhmuốnnóimặttrờichứgì.’

‘Vậy thị giác liên hệ tự nhiên với nguồn gốc thiêng liêng như vậy phảikhông?’

‘Nhưthếnào?’

‘Mặttrờikhôngphảithịgiácvàcũngkhôngphảivậtthểngôbốigọilàconmắt[b]trongđóthịgiáccưngụ.’

‘Nhấtđịnhkhôngphải.’

‘Tuythếtrongsốcơphậncủagiácquanconmắtgiốngmặttrờihơnhết.’

‘Vâng,hếtsức.’

‘Vậythịlựclàtinhchấtmặttrờibàochếchoconmắt?’

‘Hiểnnhiên.’

‘Tuykhôngphảithịgiác,songmặttrờilànguồngốccủathịgiácvàthịgiácnhìnthấymặttrời.Đúngkhông?’

‘Đúngvậy.’

‘Ờ,bảnnhângọimặttrờilàconđẻcủachânthiện;chânthiệnsinhcontươngtự bản thân; trong thế giới siêu hình chân thiện có liên hệ thế nào với tưtưởngvàsựvậtnhậnthức,[c]thìtrongthếgiớihữuhìnhmặttrờicũngcóquanhệtươngtựvớithịgiácvàvậtthểquansát.’

‘Nhưthếnào?Xinvuilònggiảithíchthêmmộtchút.’

‘Quýhữubiếtkhingôbốiđểmắtnhìnvậtthểmàusắckhôngcònnhưlúccóánhsángbanngàymàmờdầntrongbóngđêmnhưdướiánhtrăng,ánhsao,mắtngôbốinhìnlờmờvàcóvẻhầunhưđuimùlàmnhưkhôngcònthịgiácrõràng.’

‘Đúngthế.’

‘Nhưngkhingôbốinhìnvậtthể[d]mặttrờisoisáng,mắtngôbốinhìnrõràng,thịgiácxuấthiệnhiểnnhiêntrongcùngconmắt?’

‘Vâng,đúngthế.’

‘Ápdụngloạisuyvàotâmtrí.Khixoáysâuvàovậtthểrựcsángvìsựthậtvà thực tại, tâm trí hiểuvàbiết vật thể, tâm trí có tư tưởng làhiểnnhiên.Nhưngkhidánmắtvàovậtthểtrộnlẫnbóngtốitrongthếgiớithayđổi,biếndạng,đúngđộhoànghôn,tâmtríchỉcóthểhìnhthànhquanniệm,tầmnhìnchậpchoạng,quanniệmchaođảo,tâmtrívàolúcnhưthếdườngnhưkhôngsởđắctưtưởng.’

‘Thưa,đúngvậy.’

‘Bởithếcóthểnóicáiđemlạichođốitượngcủahiểubiếtsựthật[e]vàtâmtríngườihiểubiếtkhảnăngnhậnthứclàhìnhtrạngcủachânthiện.Vìchânthiệnlànguồngốccủahiểubiếtvàsựthật,quýhữuđúngkhinghĩchânthiệnlàđốitượngcủahiểubiết,songlàcáikháchơn,rựcrỡhơnhiểubiếtvàsựthật.Cũngnhưquýhữuđúngkhinghĩánhsángvàthịgiácgiốngmặttrời,[509a]songsainếunghĩcảhailàmặttrời,bởithếchỗnàylạiđúngnếunghĩhiểubiếtvàsựthậtgiốngchânthiện,nhưngsainếuchorằngcảhailàchânthiện,vịthếchânthiệnvẫnphảixếploại,vinhdanhcaohơn.’

‘Tiênsinhđềcậpcáirựcrỡgiátrịkhônlườngnếucáiđókhôngnhữngcungứnghiểubiếtvàsựthậtmàcònngoạnmụchơncảhai.Tiệnnhânmuốnnóichắchẳntiênsinhkhônghàmýđólàvuithú!’

‘Chà,ácý,Glaucon!Thôingôbốinên tìmhiểuhìnhảnhcáiđó theocáchnày.’

‘Nhưthếnào?’[b]

‘Bảnnhânnghĩquýhữusẽđồngýmặttrờikhôngnhữngtạokhảnăngchothịgiácnhìnthấyđốitượngmàcòncungứngchođốitượngquátrìnhhìnhthành, phát triển, dinh dưỡngmặc dù chính nó không kinh qua tiến trìnhtươngtự.’

‘Saolạithế?’

‘Vìvậycóthểnóichânthiệnlànguồncộikhôngnhữngcủanhậnthứcđốitượngcủahiểubiếtmàcònlàhiệnhữuvà thựctạicủađối tượngcủahiểubiết;dẫuthếchânthiệntựnókhônglàthựctạiđó,màvượtxa,caohơnthựctạiđóvềuydanhvàquyềnnăng.’[c]

‘Chắchẳnnósiêuviệtmộtcáchkỳlạ,’Glauconnhậnxétdídỏm.

‘Ấy,đừngvộitráchcứbảnnhân.Chínhquýhữuđãthúcđẩybảnnhânnóinhữnggìbảnnhânnghĩvềcáiđó.’

‘Vâng,đúngthế,songchớngừng,nếucầnchỉmộttí,màtiếptụcgiảithíchtìnhtrạngtươngtựvớimặttrời.Dùthếnàocũnghoàntấtloạisuy,đừngbỏquacáigì,nếutiênsinhchưahoàntất.’

‘Thựcrabỏquanhiềurồi,songbảnnhânhầunhưchưahoàntất.‘

‘Đừngbỏquangaycảchitiếtnhỏnhặt.’

‘Rấttiếcbảnnhânsợphảibỏquaquánhiều.Nhưngtrongtìnhhuốnghiệntạicốgắnggiảithíchtốiđabảnnhânsẽkhôngbỏquacáigì.’

‘Vâng,xinđừng,tiênsinh!’

‘Quýhữu[d]nênnhớbảnnhânđềcậphaiquyềnlực:mộttốithượngđốivớimọi vật trongvùng lý tính,một tối thượngđối với sựvật trongvùnghữuhình.Bảnnhânkhôngnóivũtrụvậtlýkẻoquýhữulạibảobảnnhânchơi

chữ,gọitêntheokiểutriếtpháiSophist.Dùsaoquýhữucũngcótrướcmặthaitrậttựsựvật,loạihữuhìnhvàloạilýtính.’

‘Vâng.’

‘Ờ,hãyhìnhdungsựvậtnhưđườngthẳngchiathànhhaiphầnkhôngbằngnhau,rồilạichiahaiphầnđótheotỷlệtươngtự,miêutảphầnhữuhìnhvàphầnlýtính.Quýhữusẽcócácphầnliênhệvớinhautheotỉlệsángvàtốitươngđối.Phầnthứnhấtcủaphầnhữuhình(D)gồmhìnhảnh,[e]nóihìnhảnhbảnnhânmuốnnóitrướctiênmộtsốsựvật:bóngmờ,hìnhchiếutrênmặtnước,[510a]hoặcbấtkểcáigìbóngláng,nhẵnnhụi,mịnmặt,đạiloạinhưvậy,mongquýhữuhiểuýbảnnhân.’

‘Thưa,tiệnnhânhiểu.’

‘Phầnkháccủaphầnhữuhình(C)dànhchovậtthểsinhrahìnhảnh,sinhvậtquanhngôbối,đủloạithảomộc,độngvậttrêntrầngian,cảđồvậtchếtạonữa.’

‘Tiệnnhânxếptấtcảnhưvậy.’

‘Quýhữucósẵnsàngđồngýhaiphầnđókhácnhauởchỗmột thực,mộtkhôngthực,vàliênhệcủahìnhảnhvớinguồngốccũngtươngtựliênhệcủaquanniệmvớihiểubiếtkhông?’

‘Chắchẳntiệnnhânđồngý.’[b]

‘Tiếptheoxinđểýphầnlýtínhcủađườngthẳngphânchiarasao.’

‘Nhưthếnào?’

‘Nhưthếnày.Trongmộtphầncủaphầnnày(B)tâmtrísửdụngnguồngốccủatrậttựhữuhìnhnhưhìnhảnh,songtìmhiểuphảidựavàogiảthiết,rồitừgiảthiếttiếntớikhôngphảinguyênlýđầutiênmàkếtluận.Trongphầnkhác(A)tâmtrídichuyểntừgiảthiếttớinguyênlýđầutiênkhôngliênhệtớigiảthiết,khôngsửdụnghìnhảnhtrongphầntrước,songtiếptụctìmhiểuhoàntoànbằngvàquahìnhtrạng.’

‘Tiệnnhânkhônghiểutiênsinhđịnhnóigì.’[c]

‘Vậybắtđầulại.Quýhữusẽhiểukhôngchútkhókhănđiềubảnnhânsắpnóibâygiờ.Bảnnhânnghĩquýhữubiếtngườihọchìnhhọc,toánhọc,mấy

thứcùngloại,thừanhậnsốchẵn,sốlẻ,hìnhkỷhà,baloạigócvànhiềuthứliênhệmỗimônhọc làmnhưđãhiểu tấtcả.Ngườihọccoi tấtcảnhưgiảthiếtkhôngcầngiảithíchchochínhmìnhhoặcbấtkỳainhưthểtấtcảhiểnnhiênvớimọingười.Đólàbướckhởiđầu;bướctiếptheo[d]đitừgiảthiếtquachứngminhtiệmtiếnhọtớikếtluậnđãđịnhdựatrêncáihọbỏcôngtìmhiểu.’

‘Thưa,điềuđótiệnnhânhiểu.’

‘Quýhữucũngbiếttrongkhibànluậnhọsửdụnghìnhhữuhình,nhưnghọkhôngthựcsựnghĩtớihìnhhữuhình,mànghĩtớinguyênbảnhìnhhữuhìnhgiốnghệt.Họkhôngtranhluậnvềhìnhvuông,đườngchéotronghìnhvuônghọvẽ,màtranhluậnvềbảnthânhìnhvuônghaybảnthânđườngchéo,[e]hoặcbấtkểhình thếnào.Hình thựcsựhọvẽhoặcmôphỏng, rọibóngvàphảnchiếutrênmặtnước,tấtcảhọchỉcoinhưhìnhảnh,đốitượngthựcsựđểhọtìmhiểubịlumờ,trừvớiconmắtcủalýtrí.’

‘Đúngthế.’[511a]

‘Loạisựvậtnàybảnnhângọilàlýtính,songtheobảnnhântâmtríphảisửdụnggiảthiếtđểtìmhiểu,khôngnhảyvụttớinguyênlýđầutiên,vìkhôngthểrờibỏvàvượtquagiảthiết,màsửdụngsựvậtđónhưhìnhảnh,sựvậtđólạicóhìnhảnh(C)vàbóngmờởmứcđộthấphơn(D),sovớihìnhảnhcủamôhìnhđượccoilàtrongsángvàgiátrị.’

‘Tiệnnhân[b]hiểutiênsinhmuốnnóisựthểdiễnratronghìnhhọcvàkhoahọctươngtự.’

‘Cũng nên hiểu khi nói tới phần khác của phần lý tính theo đường thẳng,trongquátrìnhlýluận,bảnnhânmuốnnóiloạilýtrísửdụngkhảnăngbiệnchứngđểnắmbắt;loạinàykhôngcoigiảthiếtnhưnguyênlýđầutiên,mànhưgiảthiết theonghĩachínhxác,nghĩalà,điểmbắtđầuvàbướcnhảyđilênngõhầuđạtcáikhôngliênhệtớigiảthiếtvàlànguyênlýđầutiêncủamọisựvậthiệnhữu.Tớinơinắmbắtnguyênlý,giữchặthệquảđitheo,loạinàylạiđixuốngkếtluận.Toànbộphươngthứckhôngsửdụngbấtkểcáigìtrongthếgiớihữuhình,songchỉdichuyển[c]từhìnhtrạngquahìnhtrạng,cuốicùngđếnhìnhtrạngtrongchínhnó,dochínhnó.’

‘Tiệnnhânhiểu,songkhôngđầyđủ,vìcáitiênsinhmiêutảnghenhưviệclàmkhủngkhiếp.Tiênsinhmuốnphânbiệtphần(A)củathựctạivàlýtính(A+B),khoabiệnchứngnghiêncứulàrõrànghơnphần(B)nghiêncứubởi

cáingười tamệnhdanh lãnhvựckiến thức.Lãnhvựcvừakểcoigiả thiếtnhưnguyênlýđầutiên,muốntiếntớiquansát,chiêmnghiệmđềtài,ngườinghiền ngẫm buộc phải tiến tới bằng lý luận, không bằng nhận thức giácquan,[d]vìkhinghiêncứuhọkhôngtrởlạinguyênlýđầutiênmàtiếnhànhtừgiảthiết,chonêntiênsinhnghĩhọkhôngamtườngđềtài,mặcdùđềtàicóthểhiểunếutiếpcậntừnguyênlýđầutiên.Tiệnnhânthấyhìnhnhưtiênsinhgọisinhhoạttâmtrícủanhàhìnhhọcvàngườithựctậplãnhvựckiếnthứcliênhệlàlýluận,khôngphảihiểubiết,hàmýlýluậnlàcáiởgiữaquanniệm(C+D)vàhiểubiết(A).’

‘Quýhữubámsát,nắmvữngvấnđề.Bâygiờxinnốibốntrạngtháitâmlinhtươngứngvớibốnphần trênđườngthẳng.Phần thứnhất lànhận thức, [e]phầnthứhailàlýluận,phầnthứbalàquanniệm,phầncuốicùnglàtưởngtượng.Sauđóquýhữuxếploạitùytheotỉlệ,songnhớvềmứcđộcànggầnsựthậtđềtàicủatrạngtháitâmlinhcàngrõrệt.’

‘Tiệnnhânhiểuvàtánđồngsắpxếptiênsinhđềnghị.’

PHẦNVII(514a-541b)

Phầnbảybắtđầuvớihìnhảnhkhóquên,chuyệnngụngônkểtùnhântronghang động sống với hình bóng mờ mờ chẳng khác cuộc đời người bìnhthường trênmặtđất,cựcnhọcngoi lênnhìnánhsángmặt trời, làmvậy làmuốnhiểubiết,vươntớitriếtlýđểhiểucuộcđời.Socratesnghiêncứu,giảithích toànbộbức tranh.Sauđóôngquaysanggiáodụcdànhcho triếtgiacầmquyền.Ôngnhậnđịnh,giáodụckhôngphảichỉnhồinhéthiểubiếtvàođầuóc,màlàdẫndắtconmắtcủatâmtríhướngvềđốitượngchínhđáng,thiếunhiphảigiáodụcnhưvuichơi,khônggòép,ápđặt.

Họccáigì?Socratestìmcâutrảlờitrongtoánhọc,sốhọc,hìnhhọc,phépđolậpthể,nghiêncứuthiênvăn(luậtchuyểnđộng)vàhòaâm(luậtâmthanh).Tiếp theo ông sắp xếp thời biểu. Ông nhấnmạnh sau năm năm học biệnchứngpháp,tớituổibamươilăm,triếtgiaphảitrởvềhangđộng,nghĩalàthamdựchínhtrị thựcsự,mườilămnămnhằmthulượmkinhnghiệmcầnthiếtchongườicầmquyền.Saunămmươi,khigiáodụcđãhoàntất,triếtgiatrởlạinắmquyềncai trị thànhquốc.Theoôngkhôngnênđểtriếtgia theohọcbiệnchứngphápquásớmlúccònquátrẻkẻohọsẽsửdụngnhưngónnghềcãivãbừabãikhiếnnhiềungườimấtcảmtình.Khôngđểtrẻtrênmườituổiởtrongthànhphốmàđưavềmiềnquêtránhảnhhưởngcủachamẹdolốisốnghiệnthờicóvẻ làđườnglốiquyết liệtnhằmthiết lậpcơchếmới,songnhằmnhấnmạnhquanđiểmcủaPlatovềgiáodụcmuốncóhiệuquảphảibắtđầusớm.Socratescũnglưuýngườingheđiềuôngnóicũngápdụngchophụnữ.ĐiềuđóđọclênnghenhưthểPlatonhắcnhởchínhmình!

Hìnhảnhcuốicùng,chuyệnngụngônvềhangđộng, làhìnhảnhdàinhất,haynhấttrongbahìnhảnh.Giớithiệuhơiđộtngột,songhìnhảnhnhằmtạohàihòavớihaihìnhảnhđãkể (517b-c,532a-d).Chi tiếtvềhàihòakhiếnngườisautranhcãi,mặcdùđườngnéttổngquátkhônglumờ.Cũngnhưbiếtbaohìnhảnhvĩđạitrongvănchươngthếgiới,HangĐộngcủaPlatobiểulộcùnglúcnétvẻtrongsáng,phúngdụ,songphongphúvàkỳlạvôcùng.Độcgiảtừngnghĩtriếtlýlàmônhọckhôkhan,cuộctheođuổichánngắtsẽngạcnhiênkhiđọcphầnnàytrìnhbàycuộcgiảiphóngconngườikhỏicảnhnôlệtởmlợm.Tráilại,đốivớiPlatovàngườicùnghộicùngthuyềnvớiông,triếthọclàlốisống,khôngchỉlàmônhọc.

HangĐộng, hình ảnh ẩn dụ,miêu tả sự thật theo cách biểu họa trình bày

tronghìnhảnhloạisuyđườngthẳng;hìnhảnhđặcbiệtnóichođộcgiảhayvềhaitrạngtháitâmlýmệnhdanhtrongđườngthẳnglàquanniệmvàtưởngtượng.Độcgiảchứngkiếntâmtríđilêntừtưởngtượngtớitriếtlýthuầntúy,và khó khăn đi theo khi tâm trí cất bước. Khi đã hoàn tất tầm nhìn tốithượng, triết gia trởvềhangđộngphụcvụđồng loại, thái độmiễn cưỡngphảilàmvậychứngtỏtriếtgiađãđạtphẩmchất.

***

‘Vàsauđóbảnnhân[514a]muốnquýhữusosánhtácdụngcủacógiáodụcvà thiếu giáo dục đối với thực trạng nhân sinh trong hoàn cảnh thế này.Tưởngtượngcănphòngdướiđấttựahangđộngtrongnúi,phíacuốixaxacólốivàodàirộng,lốiđivươnlênthôngraánhsángthếgiớibênngoài.Trongphòngcóngười,họlàtùnhânởđótừkhicònlàconnít;chân,cổcộtchặt,nênhọởnguyêntạichỗ,chỉnhìnthẳngphíatrước,[b]vìdâythắtkhôngthểquayđầu.Cáchxamộtquãng,phíasauvàtrêncao,cóngọnlửabậpbùng.Giữangọn lửavà tùnhân, trênmặtđấtcaohơn,cóconđường thoai thoảichạyngang, dọc theo conđường cóbức tường thâm thấp, như tấmphôngtrongbuổibiểudiễnmúarối,giữadiễnviênvàkhángiả,trênđóbàylaliệtconrốilàmtrò.’

‘Tiệnnhânhiểu.’

‘Vàtưởngtượngdọcbứctườngnhiềungườimangđủthứđồnghềđithànhhàng.Đồnghề,tượnghìnhngười,hìnhsúcvậtđẽogọtbằnggỗ,bằngđá,[c]bằngđủthứvậtliệurọichiếuđậmnéttrênđó;[515a]vàquýhữucóthểhìnhdungtrongkhiômđồnghềbướcđicóngườichuyệntrò,cóngườiimlặng.’

‘Tiênsinhvẽbứctranhkỳlạvàkểchuyệntùnhânlạkỳ.’

‘Giốnghệtngôbốihọđềurútratừcuộcđời.Vìtrướctiênxinchobiếtquýhữucónghĩsốtùnhânđónhìnthấychínhhọhoặcđồngbạnkhông,trừbóngmờdoánhlửahắtlênbứctườngphíađốidiện?’

‘Làmsaohọnhìnthấygìnếubịngănchặnkhôngchocửđộngmáiđầusuốtcuộcđời?’[b]

‘Họcónhìnthấyvậtdụngmangtheodọcconđườngkhônghở?Haysựthểcũngnhưhọ?’

‘Dĩnhiênkhông.’

‘Nếucóthểchuyệntròvớinhauquýhữucónghĩhọcoibóngmờhọnhìnthấylàvậtthựckhônghả?’

‘Chắcvậy,họkhôngthểnghĩkhác.’

‘Nếubứctườngđốidiệndội lạiâmthanhthìsao?Khimột trongsốngườiđangcấtbướcngẫunhiênthốttiếng,quýhữucónghĩhọtinđólàtiếngnóicủabóngmờtriểndiễntrướcmặthaykhông?’

‘Chắchọnghĩthế.’

‘Xétchocùng[c]tronghoàncảnhđóhọsẽtinbóngmờđồnghềrọilênhoàntoànlàthực.’

‘Vâng,đươngnhiênvậy.’

‘Bâygiờđểý,theoquýhữu,nếuhọkhôngcònbịtróibuộc,nếuhọkhôngcònngớngẩn,sự thểsẽ thếnào?Giảdụmộtngười trongbọnđược tựdo,bỗngdưngđứngphắtdậy,quayđầu,nhìnthẳng,bướcvềphíangọnlửa.Mọicửđộngsẽkhiếnthânđau,mắtlóa[d]đểnhìnchochínhxáccácvậtngườiđóthườngnhìnbóngmờcácvậthắtlên.Quýhữunghĩngườiđósẽnóithếnào nếu có người cho hay những gì người đó thường thấy trước đó đềukhôngthực,bâygiờcànggầnthựctại,ngườiđónhìncàngchínhxác,vìsựvậthiệnhữuđầyđủngayphíatrước.Nếucóngườichỉmỗivậtdiễnqua,hỏivậtấylàgì,yêucầungườiđótrảlời,quýhữucónghĩdongỡngàngngườiđónghĩnhữnggìnhìntrướcđâythựchơncácvậtchỉchobiếtlúcnàykhônghở?’

‘Vâng,thựchơn.’

‘Nếu[e]cóngườibảongườiđónhìnthẳngngọnlửa,mắtngườiđósẽchói,ngườiđósẽbỏchạyquaylạicácvậtcóthểnhìnđúngđắn,đồngthờinghĩcácvậtnàythựcrarõrànghơncácvậtcóngườichỉchongườiđóthấy.’

‘Vâng.’

‘Nếubịépbuộckéođingượclênlốimònlởmchởm,dốcthẳmtớikhithấyánhsángmặttrờimớiđượcbuôngra,[516a]tiếntrìnhgiannan,cựcnhọc,ngườiđóvùngvằng,chốngđốiquyếtliệt.Khingoiraánhsáng,mắtsẽlóavìtianắngchóichang,ngườiđósẽkhôngthểnhìndùmộtvậttrongsốcácvậtlúcnàycóngườichohaylàthực.’

‘Mớiđầungaytứckhắcchắclàkhôngthể.’

‘Dĩnhiên,bởingườiđócầnthờigianlàmquenvớiánhsángtrướckhicóthểnhìnsựvậttrongthếgiớitrêncaobênngoàihangđộng.Trướctiênngườiđóthấynhìnbóngmờdễdànghếtsức,tiếpđếnhìnhchiếubóngngườivàvậtthểtrênmặtnước,sauđóchínhcácvậtthể.Cuốicùngngườiđósẽthấyquansátthiênthểvàbầutrờibanđêm,nhìnánhtrăng[b]ánhsaodễdànghơnmặttrờivàánhsángbanngày.’

‘Dĩnhiên.’

‘Cuốicùngngườiđósẽnhìnthẳngmặttrời,ngắmmặttrời,khôngphảihìnhảnhmặttrờiphảnchiếutrênmặtnướchoặcnơinàokhác,màchínhmặttrờitạichỗcủamặttrời.’

‘Vâng,tấtnhiêncuốicùngngườiđósẽlàmthế.’

‘Sauđóngườiđósẽđitớikếtluậnmặttrờilànguồngốcsinhramùaxoayvần,nămthayđổi,kiểmsoátmọithứtrongthếgiớihữuhình,vàtheocáchhiểunàođấylà[c]nguyênnhânliênquantrựctiếpđếnđủthứngườiđóvàbạntùthườngnhìntừtrướctớigiờ.’

‘Đươngnhiênngườiđósẽđitớikếtluậnnhưthế.’

‘Khingườiđónhớlạinơiởđầutiên,bạntùlúcđóvàhiểubiếtởđó,quýhữucó nghĩ người đó cảm thấy sung sướng, bản thânmaymắn, vì hoàn cảnhthayđổi,cùnglúcthươnghạibạntùkhônghở?’

‘Nhấtđịnhrồi.’

‘Nếu lúc đóở phía dưới có người lên tiếng khenngợi, đề cao, tán dươngphầnthưởngvàvinhdựdànhchongườitinhmắtnhậnrabóngmờtriểndiễnrõ ràng trước mặt, nhớ rành mạch bóng nào thường tới trước, bóng nàothường tới sau, bóng nào thường tới cùng lúc, [d] do đó có thể tiên đoánchínhxáccáigìsẽtớitrongtươnglai,theoquýhữu,ngườiđócósẽtịnạnhphần thưởngvà tỏ rađốkỵsốngườiđượcđềcaovà traophóquyềnhànhtrongsốtùnhânkhông?Haytráilạingườiđócảmthấy,nhưHomerdiễntả,hết sức ước ao “làm lụng như nông nô cày sâu cuốc bẫm cho nông dânnghèokhókhôngthướcđấtcắmdùi,”kinhquađủthứđaukhổtrêntrầngiancònhơnchiasẻquanniệmvàsốngcuộcđờinhưhọ?’

‘Thưa,[e]tiệnnhânnghĩngườiđósẵnsàngchịuđựngđủthứcònhơnsống

cuộcđờinhưthế.’

‘Suyngẫmđiềunàynữa rồi chobiết tôný.Nếungười đó lại xuốnghangđộng,ngồivàochỗcũ,vừabấtthìnhlìnhrờiánhsáng,mắtngườiđókhôngbịhưhạivìbóngtốihả?’

‘Chắchẳnbịkhủngkhiếpchứ.’

‘Nếuphảiphânbiệt,xácđịnhbóngmờ,lạiphảilờiquatiếnglạitranhcãivớingườivẫnlàtùnhân,trongkhithịgiácvẫnlờmờ,[517a]conmắtchưatrởlạibìnhthườngvớibóngtối,quátrìnhthíchnghicầnthờigian,liệungườiđócó tựbiếnmình thành trò cười khônghở?Liệu tù nhânkhác có sẽ nói vìngườiđólênthămthếgiớitrêncaorồitrởvềnênmắtbịhỏng,lêncaonhưthếchẳngbõcôngchútnàokhông?Vànếucóngườiđịnhthảhọra,dẫnhọđilên,nếutómđượcngườiđó,liệuhọcógiếtchếttứcthìkhônghở?’

‘Họlàmthếthật.’

‘Ờ,Glauconquýmếnơi,hìnhảnhnàynhìnchungphảiliênhệ[b]khăngkhítvớicáingôbốinóitrướcđây.Khônggianthịgiácpháthiệntươngxứngvớinhàtù,ánhlửatrongnhàtùtươngxứngvớinănglựcmặttrời.Nếudiễngiảiviệcđilênthếgiớitrêncao,việcngắmnhìnsựvậtởđónhưviệctâmtrírađivàothếgiớilýtính,quýhữusẽnắmgọnđiềubảnnhânđịnhnói,ítnhất,bảnnhânnghĩquýhữukhônglầm.Bảnnhândiễngiảiđạiloạinhưvậy,vìđólàđiềuquýhữuhămhởmuốnnghe.Sựthểđúnghaysaichỉcóthầnlinhmớibiết.Tuythế,theobảnnhân,đólàhìnhảnhcuốicùngphảichiêmngưỡng,khókhănmớichiêmngưỡngnổi,[c] trongthếgiới lýtínhhìnhtrạngchânthiện;mộtkhinhìnthấyhìnhảnhđóconngườisẽsuyluậnđấylànguồncộicáiphảilẽ,cáigiátrịtrongmọisựvật,bấtkểtìnhhuốngthếnào,đãsảnsinhtrongthếgiớihữuhìnhcảánhsánglẫnnguồnánhsáng,trongkhiởthếgiớilýtínhchínhhìnhảnhđókiểmsoátsựthật,hiểubiết.Vàbảnnhâncũngnghĩnhìnthấyhìnhảnhđólàđiềukiệntiênquyếtconngườicầncóđểcưxửhợplýởnơicôngcộnghaychốnriêngtư.’

‘Tiệnnhânđồngývớitiênsinhvìhiểuphầnnào.’

‘Vậycólẽquýhữucũngđồngývớibảnnhânđiểmnàyvàkhônglấylàmngạcnhiênnếungườiđãtớiđiểmđóđềukhôngmuốndấnthânvàoviệctrầnthế,tráilạitâmtríhămhởđilênsốngởtrêncao.Dùsaosựthểcũngkhôngngạcnhiênmàrấtưtựnhiênnếu[d]quảthậtởđósựvậtcũngdiễnrađúngnhưhìnhảnhngôbốivừamiêutả.’

‘Chắcvậyquá.’

‘Quýhữusẽnghĩchẳngcógìkỳlạngườinàođósaukhichiêmngưỡngcuộcđờisiêuviệtđixuốngcuộcđờitrầnthế,chứngkiếnmọithóihưtậtxấucủacuộcđờicưxửvụngvề,tỏrahếtsứcluốngcuống,nựccười,nếutrongkhivẫncònlóamắt,chưalàmquenvớibóngtốibaoquanh,nếubịépbuộcratòahoặcđâuđótranhbiệnvềbóngmờcủacôngbìnhchínhtrựchoặchìnhthùchỉlàbóngmờ,bịđẩyvàovòngtranhluậnvềkháiniệmbóngmờ,[e]ngườichưahềnhìnthấycôngbìnhchínhtrựcchủtrươngphảikhông?’

‘Thưa,chuyệnđóchẳngcógìkỳlạ.’

‘Nhưng[518a]ngườihiểubiếtsẽnhớmắtcóthểkhôngnhìnthấytheohaicáchkhácnhau,donguyênnhântừhaitrạnghuốngkhácnhau,chuyểndịchtừánh sángvàobóng tốihoặc từbóng tối raánh sáng.Nếuchấpnhận sựkiệnngườiđócũngnhậnrasựthểtươngtựcóthểápdụngchotâmtrí.Vìthếkhithấytâmtríaiđóởtìnhtrạnghỗnloạn,khôngthểnhậnđịnhsựviệcrõràng,ngườiđósẽkhôngcườimàkhôngsuynghĩ.Thayvìthếngườiđósẽtựhỏiphảichăngtâmtríngườinàyvừatừlốisốngliênhệtớithếgiớisángsủađivàonênbịlóamắtvìbóngtốikhôngquenthuộc,hayphảichăngđitừchỗtươngđốitốitămsangchỗtươngđốisángsủadoánhsángmãnhliệtbịquánglóanênkhôngnhìnthấygì.Khiđãphânbiệthaitrạnghuốngvàhailốisống,ngườiđósẽkhenngợibấtkểai[b]ngườiđóthấyởtrạnghuốngthứhai,thươnghạibấtkỳaiởtrạnghuốngthứnhất.Nếungườiđóđịnhtâmcườingườinàoởtrạngtháithứhai,giảitrínhưvậytrongtrườnghợpnàykhôngphilýbằngcấttiếngcườinhằmngườitừánhsángtrêncaotrởvề.’

‘Tiênsinhtrìnhbàychíưhợplý.’

‘Nếuđiềuđóđúng,ngôbốiphảibácbỏquanniệmgiáodụccóngườichủtrương,họnóitâmtríkhôngcóhiểubiết,họcóthểđưahiểubiếtvàotâmtrí[c]làmnhưhọcóthểđemthịgiácvàocặpmắtbịmù.’

‘Thưa,họkhẳngđịnhnhưthếthật.’

‘Tráilạitranhluậnhiệntạichothấykhảnănghọchỏitồntạitựnhiêntrongtâmtrímọingười,bộphậncơthểconngườisửdụngđểhọchỏigiốngconmắt không thể quay từ bóng tối sang ánh sáng nếu toàn bộ cơ thể khôngxoay;vìthếtâmtríphảixoaytoànbộtừthếgiớibiếndịchtớilúctâmtrícóthểnhìnthẳngthựctại,[d]chóilọihơnhếttrongmọithựctại,ngôbốigọilàchânthiện,phải

thếkhông?’

‘Thưa,phải.’

‘Giáodục lànghệ thuật thựchiệnviệc làmvừakể,nghệ thuậtchuyểnđổi.Giáodụcphảitrùtínhphươngpháplàmthếnàotâmtrícóthểxoayquanhhếtsứcdễdàngvàhữuhiệu.Giáodụckhôngphảinghệ thuậtđưa thịgiácvàotâmtrí,màphảitiếnhànhtừýthứctâmtríđãsởđắckhảnăngđó,songxoaykhôngđúngcáchhoặcnhìnkhôngđúngchỗ.Đólàviệcgiáodụcphảigiảiquyết.’

‘Chắcvậyquá.’

‘Chonênphầncònlạicủacáithườnggọilàphẩmchấtcủatâmtrí[e]cólẽgiốngphẩmchấtcủathểxác,ởchỗphẩmchấtđóthựcrakhôngbẩmsinh,màđượccấytrồngdohuấnluyện,thựctậpvềsau.Dẫuthế,chắchẳndườngnhưcóphẩmchấtthiêngliêng,hiểubiếtkhôngbaogiờmấtkhảnăngcủanó,[519a] trái lại tác dụnghữudụngvà bổ ích, hoặc vô dụngvà vô ích theohướngtâmtríxoaytới.Quýhữuđãbaogiờđểýánhmắtsắcsảo,cáchnhìnmalanhcủaloạingười thườnggọi làxấuxa,songkhéoléochưa?Tâmtrínhỏmọn,nhưngthịgiácbénnhạy,xuyênsuốtnhìnthẳngvấnđềliênquantớihọ;thịgiáccủahọthựcrakhôngyếu,songhọbịépbuộcphảiphụcvụmụcđíchxấuxa,bởithếthịgiáccàngsắcsảo,xấuxacàngxácthực.’

‘Thưa,tiệnnhâncónhậnthấyđiềuđó.’

‘Tráilạigiảdụnếutâmtríloạinàyđượcuốnnắn,xéntỉangaytừlúccònthơấu,[b]pháttriểndịhợm,bấtthườngthuộcvềthếgiớitrầnthếbứtbỏ,tiệctùng,ănuốnglubù,khoáilạctươngtự,tấtcảnhưcụcchìnặngtrĩulôikéotâmtrínhìnxuống...vàgiảdụnếu,bảnnhânnhắclại,thoátkhỏiràngbuộcvừakể,tâmtríquaynhìnsựvậtthựcsự,lúcđóvẫntâmtríđócủavẫnngườiđócũngsẽnhìnsựvậtrõràng,nhưnhìnsựvậttâmtríquaynhìnbâygiờ.’

‘Vâng,chắcvậy.’

‘Hơnthế,phảichăngkhôngphảihayquảthựcchỉlàhậuquảtấtnhiênđốivớinhậnxétngôbốiđưaratrướcđây:ngườivôhọckhôngcókinhnghiệmvề sự thật chẳngbaogiờ có thể cai quản thànhquốcđíchđáng, [c]ngườiđượcphépbỏcảcuộcđờitheođuổitríthứcthuầntúyliêntụcđếncùngcũngvậy?Ngườithứnhấtsẽthấtbạivìkhôngcómụcđíchduynhấtđểtheođuổikhilàmviệccôngcũngnhưtư.Ngườithứhaisẽthấtbạivìkhônghànhđộngcụthể,trongkhicòntạithế,tưởngtượngđãlẻnrangoàithếgiớitớiđịnhcư

ởđảothầntiên.’

‘Thưa,đúngthế.’

‘Dovậyvớitưcáchngườilàmluật,nhiệmvụcủangôbốilàépbuộctâmtrítuyệthảo [d]vươn tớicáingôbốimệnhdanhhình thứccaonhấtcủahiểubiết,đilênđểnhìnthấychânthiệnnhưngôbốimiêutả.Khitâmtríđãhoàntấthànhtrình,nhìnthấychânthiệnđầyđủ,ngôbốikhôngnênđểhọxửsựnhưhọđượcphépxửsựbâygiờ.’

‘Tiênsinhmuốnnóigìvậy?’

‘Ở lại thế giới trên cao, khôngmuốn trở lại hangđộngphía dưới, chia sẻcùngtùnhânnhọcnhằncũngnhưvuithú,bấtkểtầmthườnghaycaocả.’

‘Nhưngnhưvậykhôngcôngbìnhchútnào.Ngôbốibắthọsốngcuộcđờikhổsởhơncuộcđờisungsướnghọmongđợi.’

‘Quýhữuơi,quýhữulạiquênmụcđíchcủaviệcsoạnthảoluậtlệ[e]khôngnhằmđemsungsướngđặcbiệtchothànhphầnđặcbiệtnàotrongxãhội,màmangsungsướngchotoànthểxãhội.Nhàlàmluậtsẽsửdụngthuyếtphụchoặcépbuộc[520a]quầnchúngđoànkết,giáodụchọchunghưởnglợiíchmỗicánhâncốnghiếnchocộngđồng,cùnglúcnuôidưỡngtháiđộkhôngđểbấtcứaithỏamãnbảnthân,muốnxoayhướngnàotùyý,màlàmmỗingườilàmắtxíchkếtnối,ràngbuộctấtcả.’

‘Tiênsinhnóiphải,tiệnnhânquảthựcquênmất.’

‘VậyGlauconơi,quýhữusẽthấyngôbốikhôngbấtcôngvớitriếtgiaxuấthiệntrongthànhquốcmàsẽnóichuyệnhoàntoàncôngbìnhkhiyêucầuhọphảichămlovàcótráchnhiệmvớingườikhác.Ngôbối[b]sẽnóivớihọngườitrởthànhtriếtgiachàođờiởthànhquốckháccólýkhitừchốikhôngthamdựchínhsựphiềnhà,nhọcnhằn.Bởisảnsinhrahọxãhộihoàntoànkhôngchủtâm,khôngcốý.Vìthếvàchỉvìthếcáitựpháttựsinhsẽcảmthấykhôngphảiđềntrảcônglaonuôidưỡngvàkhôngnợnầnaihết.Nhưngngôbốisẽnói:“Quývịkhôngphảivậy.Ngôbốinuôidưỡngquývịvìquývịvàvìthànhquốcđểhànhxửnhưlãnhtụvàquânvươngtrongquầnchúngnhưongchúatrongtổong;quývịđượcgiáodụctốtđẹp,chuđáohơnngườikhác, trang bị phẩm chất giá trị để đủ khả năng thamdự như người hànhđộngvàngườisuytưphốihợptriếtlývớichínhtrịápdụngcảhaivàocuộcđời.[c]Dođóquývịphảitừngngườilầnlượtđixuốngsốngvớiđồngbạntronghangđộng, làmquennhìn trongbóng tối.Làmquenxongquývị sẽ

nhìntốthơnhọsốngmãimãiởdướiđócảngànlần;quývịsẽnhậnrabóngmờkhácnhaulàthếnào,quývịsẽbiếtbóngmờđócủahìnhảnhnào,vìquývịđãnhìnsựthậtvềcáichân,cáithiện,cáimỹ.Bởithếquývịvàngôbốisẽthấycuộcđờitrongthànhquốcthựcsựthứctỉnh,chứkhôngmơmàng,nhưởđasốthànhquốchiệnhữu,sốngtrongđóconngườigiaochiếnvớinhauvềbóngmờ,giànhgiậtvớinhauvềquyềnhànhchínhtrị[d]làmnhưđólàphầnthưởnglớnlao.Sựthậthoàntoànkháchẳn,vàsựthậtthếnày.Ởthànhquốcngườicầmquyền tương laiđónnhậnnhiệmvụkhôngmấyhămhở, chínhquyềnsẽvôcùngtốtđẹp,xãhộirấtưổnđịnh,trongkhiởthànhquốcngườicầmquyềnđónnhậnnhiệmvụhếtsứchăngsay,chínhquyềnsẽvôcùngtồitệ.”’

‘Chắcchắnvậy,tiệnnhânhoàntoànđồngý.’

‘Quýhữucónghĩkhinghengôbốinóithếngườingôbốinuôidưỡngsẽnghingờkhôngđồngý, sẽ từchốikhông thamgiaviệccai trịnặngnhọc, từngngườiluânphiênđiềukhiểnthànhquốc,trongkhivẫnsốngvớinhauphầnlớnthờigiantrongvùngđấtthanhkhiết,khôngkhítronglànhkhông?’

‘Không,họkhôngthểtừchối.Vìngôbốichỉđưarayêucầucôngbìnhvớingười công bình. [e] Hiển nhiên, khác người cầm quyền hiện thời ở cácthànhquốcngàynay,họsẽtiếntớiviệccầmquyềnnhưnhiệmvụcầnthiết,khôngthểtrốntránh,nhưđòihỏitấtyếukhôngthểmiễntrừ.’

‘Đúngthế,quýhữu.Sựthậtlànếumuốncóthànhquốccaitrịtốtđẹpxuấthiện,quýhữuphảitìmchongườicầmquyềntươnglaicuộcđờitốtđẹphơnviệccầmquyền.Vìchỉkhiđó[521a]vàchỉởđóthôi,quýhữumớicóchínhquyềndongườigiàucóthựcsựđiềukhiển,nghĩalà,giàucókhôngphảivềvàngbạc,màgiàucóvềkhảnăngđemlạihạnhphúc,sungsướng,thảnhthơichocuộcđờivàconngười.Tráilại,trongviệctrịnước,nếuquýhữuđểbọnnghèođói,thèmkhátlợiíchriêngtưcầmquyền,tưởngtượngvịthếưutiên,thầmnhủquyềnbínhvôhạn,họsẽvồchộp,vơvétcủacảiconngườithèmmuốn,quýhữusẽkhôngcóthànhquốccaitrịtốtđẹphiệnhữu.Khiquyềnhànhtrởthànhđốitượngcầngiànhgiật,đólàchiếntranh,đólànộichiến,chiếntranhtronggiađình,họtìmcáchgiếtlẫnnhau,mâuthuẫnnộitạihủyhoạicảhọlẫnxứsở.’

‘Thưa,đúngquá!’

‘Theoquýhữucócuộcđờinàongoàicuộcđờitriếtlýchânthực[b]coinhẹđịavị,xemthườngquyềnhànhchínhtrịmanglạikhônghở?’

‘Không,trờiơi,thưakhông,tiệnnhânkhôngthấy.’

‘Điềungôbốicầnlàngườicầmquyềnphảilàngườikhôngmêquyềnhành.Nếukhôngngôbốisẽcóđịchthủtranhgiành,đánhlộnvìhamquyềnhành.’

‘Chắcvậy.’

‘Vậy người nào quý hữu sẽ yêu cầu đảmđương trọng trách bảo vệ thànhquốcnếukhôngphảingườingoàiamtườngnguyêntắccaitrịkhônkhéo,sởđắcuy thếkhácuy thếchính trị,vuihưởngcuộcđời tốtđẹphơncuộcđờichínhtrị?’

‘Quảthựckhôngcóngườinào.’

‘Vậy[c]quýhữucómuốnngôbốitìmhiểungườiloạinàyđàotạonhưthếnào,dẫnlênnhìnánhsángrasao,nhưngườitrongchuyệnnhỏmdậybaytừâmphủlênthiênđìnhgianhậphàngngũthầnlinhkhông?’

‘Làmsaokhông,thưa,tiệnnhânrấtmuốn.’

‘Sự thể không phải việc ngô bối có thể giải quyết như tungmảnh sứ sấpngửa,màlàchuyểnđổitâmtrítừngàytốinhưđêmsangngàysángthậtsự,leolênđivàothựctạingôbốisẽkhẳngđịnhlàtriếtlýchânthực,theođuổihiểubiếtthựcsự.’

‘Vâng,dĩnhiên.’

‘Dovậyngôbốiphảicốgắngtìmchoraloạimônhọccókhảnăngtạotácdụngnhưthế.’[d]

‘Nhấtđịnh.’

‘Ờ,vậythì,Glauconơi,mônhọcnàolàmônhọclôikéotâmtríconngườitừthếgiớibiếndịchđưasangthếgiớithựctại?Ô,khinóicâunàybảnnhânsựcnhớngôbốinóingườicầmquyềnlúctrẻphảihuấnluyệnlàquánquântrongchiếntranh,phảikhông?’

‘Vâng,ngôbốinóithế.’

‘Vậymônhọcngôbối tìmkiếmcũngphảicóđặc tínhnàyngoàiđặc tínhkhác,khôngvôdụngđốivớichiếntranh.’

‘Tiênsinhmuốnnóithếnào?’

‘Phảicógiátrịđốivớichiếnbinh.’

‘Vâng,nhấtđịnhphải,nếucóthể.’

‘Ừ,ngôbốiđãsắpxếphuấnluyệnhọvềthểdục,vănchươngvàâmnhạc.’[e]

‘Đúngthế.’

‘Tronghaimôn,huấnluyệnthểdụcliênhệtớithựctrạngbiếndịchvàbănghoại,vìmônnàytrôngcoitìnhtrạngtăngtrưởngvàsuytàncủathânthể.’

‘Vâng,rõràng.’

‘Vậysẽkhônglàmônhọcngôbốitìmkiếm.’[522a]

‘Không.’

‘Thếvấnđềgiáodụcvănchươngvàâmnhạcngôbốimiêutảtrướcđâythìsao?’

‘Nhưngnếu tiên sinh cònnhớ, cảhaibổ sunghuấn luyện thểdục.Cảhaihuấnluyệnvệquốcđểcóthóiquen,sửdụngâmnhạccùngnhịpđiệuđểsảnsinhhàihòanộitâm,quânbìnhtínhtình,khôngsảnsinhhiểubiết.Liênhệvới thể dục là thói quen khác, gần gũi thói quen này, phô diễn trong vănchương,hưcấuhayhiện thực,nêncó tácdụngtươngtự.Tuythếngười takhôngthấytrongđócócáigìcóthểdẫndắtngườihọchỏitớimụcđíchtiênsinhđangtìmkiếmlúcnày.’

‘Trínhớchínhxác,[b]nhờthếbảnnhânnhớlại!Đúngrồi,ngôbốisẽkhôngtìmcáingôbốimuốntìmởđó.Nhưng,trờiđấtơi,ngôbốitìmcáiđóởđâu,hởGlauconquỷquái?Vìmọikhảnăngkỹthuật,taynghềthựctiễnđềucóvẻquátầmthường.’

‘Chắcvậy.Nhưngnếungôbốigạtbỏcảhai,cũngnhưthểdụcvàvănhóa,thửhỏicòncáigì?’

‘À,nếukhôngthểnghĩracáigìngoàimấymônvừakể,ngôbốiphảitìmđặctrưngnàođótấtcảđềuchiasẻ.’

‘Tiênsinhmuốnnóithếnào?’

‘Chẳnghạn, [c] cómột cáimọingànhnghề, côngnghệ, trí thứchaykhoahọcđềusửdụng,mộttrongnhữngcáiđầutiêntấtcảngôbốicầnphảihọc.’

‘Tiênsinhmuốnnóicáigì?’

‘Cáihoàntoàntầmthườngđểphânbiệtgiữamột,hai,ba.Tómlại,bảnnhânmuốnnóiconsốvàcách tính.Cóđúngmọikhoahọc,mọikiến thức,mọinghệthuậtđềuphảilàmvậykhônghở?’

‘Thưa,đúng,tấtcảđềuphải.’

‘Cảchiếntranhnữavàbấtkểhoạtđộngnào?’

‘Khôngsaotránhkhỏi.’

‘Bảnnhân[d]tựhỏikhôngbiếtquýhữucónhậnraAgamemnonlàvịtướngtứccườihếtsứchaykhông.QuýhữukhôngđểýưmỗilầnxuấthiệntrongbikịchPalamedeslạikhẳngđịnhvìđãphátminhraconsốanhtadànquânvâyhãmthànhTroa,kiểmtrachiếnthuyềncùngmọithứđemtheo?Sựthểhàmý trước đó chưa ai đếm, Agamemnon dường như không biết ông có baonhiêuchân,vìquảthựckhôngbiếtđếm.Nếusựthậtlàvậyquýhữunghĩôngtalàloạitướngthếnào?’

‘Hếtsứckỳcục,theotiệnnhân,nếuquảthựclàthế.’

‘Vậy[e]ngôbốicósẽđòihỏingườilínhphảibiếttínhvàđếmcùngnhiềuviệckháckhông?’

‘Vâng, dĩ nhiên, cần thiết hơn hết, nếu người línhmuốn hiểu tổ chức độiquân,nhấtlàtheotiệnnhân,nếumuốntrởthànhconngười.’

‘Cóýkiếnvềmônhọc,songbảnnhânkhôngbiết[523a]quýhữucóđồngývớibảnnhânkhông?’

‘Mônnào?’

‘Cóvẻnhưđólàmônhọcngôbốiđangtìm,dẫnđưamộtcáchtựnhiênđếnhànhđộngnhậnthức.Nhưnghìnhnhưchưaaisửdụngđúngcáchkhảnănghoànbịcủanóđểlôikéoconngườihướngtớithựctại.’

‘Tiênsinhnóithếlàthếnào?’

‘Bảnnhânsẽcốgắnggiảithíchquanđiểm.Trongtâmtríbảnnhânphânbiệtsựvật cókhảnăngdẫn tới hoặckhôngdẫn tới cái ngôbốiđangnói.Bảnnhânsẽcốgắngđưaquýhữutớichỗcũngnhậnratìnhtrạngkhácbiệt,rồichobiếtcóđồngýhaykhông,nhưvậyngôbốimớicóthểnhìnrõhơnsựthểcóđúngnhưbảnnhânlinhcảmkhông.’

‘Xingiảithích.’

‘Vâng,đồngý.Quýhữubiếtcónhậnthứckhôngđòihỏivậndụngtưtưởng,vì[b]giácquancóthểnhậnxétthíchđáng,nhưngcónhậnthứcđòihỏivậndụngtưduy,vìgiácquankhôngthểcungứngkếtquảkhảtín.’

‘Chắchẳntiênsinhmuốnnóisựvậtxuấthiệntừxahaysựvậtvẽtheophốicảnh.’

‘Không,quýhữuchưahiểuýbảnnhân.’

‘Vậytiênsinhmuốnnóithếnào?’

‘Nói nhận thức không đòi hỏi tư tưởng trợ giúp bản nhânmuốn nói nhậnthứckhôngcùnglúcđemvàonhậnthứctráingược;[c]nhậnthứcđòihỏitưtưởngtrợgiúplànhậnthứcđưavàogiácquannhưthếnêntronggiácquancảmgiáctrởnênmơhồgiữahaitráingược,bấtkểkhoảngcáchgầnxa.Tuynhiên,quýhữusẽhiểurõhơnnếubảnnhânnóithếnày.Đâylà,ngôbốinói,bangóntay,ngónút,ngónápút,ngóngiữa.’

‘Vâng,đúngthế.’

‘Tưởngtượngbảnnhânnóivềbangóntaynhưthểđangnhìnthậtgần.Dẫuvậycònđiểmnữabảnnhânmuốnquýhữuđểý.’

‘Điểmgì?’

‘Ờ,mỗingón trôngđều làngón tay,khôngcókhácbiệtnếuởcuốihayởgiữa,[d]trắnghayđen,dầyhaymảnh.Chỗnàyhầunhưkhôngcógìépbuộctưtưởngngườibìnhthườnghỏihoặcnghĩthếnàolàngóntay,vìtrongquátrìnhnhìnthịgiáckhônghềchotưtưởnghayngóntaycũnglàđốinghịchcủangóntay.’

‘Chắcchắnkhông.’

‘Bởi thế nhận thức loại này hiển nhiên không kêu gọi hoặc đánh thức tưtưởng.’[e]

‘Chắckhông.’

‘Nhưng kích thước ngón tay thì sao?Thị giác có thể phân biệt chính xácngóntaytohaynhỏkhông?Cócầnphânbiệttrongkhinhìnngónnàoởgiữahayởcuốikhông?Xúcgiáccóthểphânbiệtđộdầy,độmỏng,độcứng,độmềmkhông?Mọigiácquancó thựcbất lựckhông thểnhận thứcđặc tínhnhưthếkhông?Giácquancóhoạtđộngnhưthếnàykhông:[524a]xúcgiácchẳnghạnquantâmtớiđộdầycũngphảiquantâmtớiđộmỏng,báocáochotâm tríbiết theonhận thứccủaxúcgiácvậtđóvừacứngvừamềm.Đúngkhông?’

‘Thưa,đúngvậy.’

‘Trongtrườnghợpnhưthếtâmtrícóthấykhóhiểugiácquannàynóicứngnghĩa làgì, nếugiácquannàynóivật đó cũngmềmkhông?Hoặcnhẹvànặngnghĩalàgì,nếugiácquanliênhệchothấycáitưởngnặnglạinhẹvàcáitưởngnhẹlạinặng?’

‘Thưa,có,[b]vìchỉdẫnnhưvậykhiếnlúngtúngtâmtrícầntìmhiểu.’

‘Bởi thế trong trườnghợpnày tâm trí triệugọi lý luậnvà tưduy tìmcáchđiềutramỗisựvậtbáocáochotâmtríhaylàmộthayhai.’

‘Dĩnhiên.’

‘Nếucâutrảlờilàhai,vậymỗicáicólàthựcthểriêngbiệtkhông?’

‘Có.’

‘Nếumỗicáilàthựcthểriêngbiệt,vàhaicáilàhai,tâmtrísẽnhậnthứchaithựcthểriêngbiệt;[c]vìnếuhaicáikhôngtáchbiệt,tâmtrísẽkhôngnhậnthứclàhai,màlàmột.’

‘Thưa,đúngthế.’

‘Nhưngtrongvídụhiệnthờingôbốinóithịgiáccũngnhậnthứclớnvànhỏkhôngnhưphẩmchấtriêngbiệt,songhòalẫnvớinhau.Cóphảithếkhông?’

‘Vâng,ngôbốinóivậy.’

‘Muốnlàmsángtỏvấnđềtưduybuộclòngphảiápdụngcáchtiếpcậnđốinghịch,nhìn lớnvànhỏnhưphẩmchấtkhácbiệtvà riêngbiệt,khônghòalẫnvớinhau–tiếntrìnhngượcvớitiếntrìnhthịgiác.’

‘Thưa,đúng.’

‘Bởithếmớicócâuhỏi,bảnchấtlớnvànhỏthựcsựlàgì?’

‘Vâng,đúngquá.’

‘Vàvìthếngôbốiđitớichỗgọicáilàlýtínhphânbiệtvớicáilàhữuhình.’

‘Chílýquáchừng.’[d]

‘Ơ,đúngrồi,đólàđiềubảnnhânmuốndiễntảtrướcđâykhinóicósựvậttriệugọi,cósựvậtkhôngtriệugọitưduy.Sựvậtảnhhưởnggiácquantheođường lối tráingượccùng thờigianbảnnhânxácđịnh là triệugọi tưduy,trongkhi sựvậtkhôngảnhhưởnggiácquanbảnnhânmiêu tảnhưkhôngtriệugọihànhđộngnhậnthức.’

‘Thưa,bâygiờamtườngtiệnnhânđồngývớitiênsinh.’

‘Vậytheoquýhữutronghailoạithìconsốvàđơnvịmộtthuộcloạinào?’

‘Thưa,tiệnnhânkhôngbiết.’

‘Ấy,căncứvàonhữnggìngôbốinóitrướcđâyquýhữulýluậntìmchora.Nếunhận thứcvềđơnvịmộtcủangôbối, trongnóvàchínhnó,bằng thịgiáchaybấtkểgiácquannào,hoàntoànkhôngmơhồ,trongtrườnghợpđónhậnthứckhônglôikéotâmtrí[e]hướngtớithựctạinhưnhậnthứccủangôbốivềngóntayđãlàm.Tráilại,nếuluônluônphốihợpvớinhậnthứccủacáiđốinghịch,vàhìnhnhưbaohàmcảđơnvịnhiềulẫnđơnvịmột,trongtrườnghợpđónhậnthứckêugọivậndụngsuy luận, thúcđẩy tâmtríphảitìmhiểu,tâmtríphảivùngvẫysuynghĩvàgạnhỏiđơnvịmộtchínhnólàgì;nếusựthểlàvậy,tìmhiểuđơnvịmộtlàmộttrongsốtìmhiểudẫntâmtríđilên,[525a]đưatâmtríhướngtớihìnhảnhthựctại.’

‘Vâng,nhậnthứcvềđơnvịmộttheothịgiácchắcchắncóđặctínhnàytớimứcđộđángkể.Vìngôbốinhìncùngmộtvậtcùngmộtlúcvừanhưđơnvịmộtvừanhưđơnvịnhiềubấttận.

‘Nếuđúngvớiđơnvịmột,sựthểsẽđúngvớimọiconsốnóichung.’

‘Chắcvậy.’

‘Hơnthế,nghệthuậtđếmvàtínhhoàntoànliênhệtớiconsố.’

‘Dĩnhiên.’

‘Dovậy[b]xemracóvẻnhưcảhaisẽdẫntâmtríhướngtớisựthật.’

‘Vâng,nhằmmụcđíchđócảhaihiệulựcvôcùng.’

‘Vậycảhaisẽnằmtrongsốmônhọcngôbốiđangdòtìm.Quânnhânphảinghiêncứuđểcóthểtổchứchàngquân,triếtgiavềphầnmìnhvìbổnphậnphảihọchỏiđểcóthểrờibỏthếgiớibiếndịchđivàotiếpxúcvớithựctại,nếukhôngsẽchẳngbaogiờcókhảnănglýluậnvàtínhtoán.’

‘Đúngthế.’

‘Vệquốccủangôbốiphảivừalàchiếnbinhvừalàtriếtgia.’

‘Dĩnhiên.’

‘Bởithế,Glauconơi,mônnàylàmônthíchhợp.Ngôbốilậpphápvàthuyếtphụcngườinắmđịavịquantrọngtrongthànhquốctheohọcsốhọc.[c]Ngôbốisẽđòihỏihọđừngtiếpcậnmônhọcmộtcáchtàitử,màphảimiệtmàitheođuổichừngnàothấuhiểumớithôi,bằngtưduythuầntúy,conmắtcủatâm trí, chiêmnghiệmbảnchất con số thực sự làgì.Họkhôngđược theođuổimônnàynhằmsửdụngvàodịchvụthươngmại,nhưthểhọlàthươnggiahoặcchủtiệm,màsửdụngvàomụcđíchchiếntranhvàvươntớithoảimáinhằmchuyểnđổitâmtrítừthếgiớibiếndịchsangthếgiớithựctạivàsựthật.’

‘Phátbiểutuyệtvời.’

‘Hơnthế,[d]vìđãnóitớihọchỏisốhọc,bảnnhânnhậnthấymônhọcquảthậtlàphươngtiệnýnhịvàíchdụngrộnglớnvềnhiềumặtđốivớimụcđíchcủangôbối,nếuhọchỏivìmụcđíchhiểubiết,khôngvìmụcđíchthươngmại.’

‘Theocáchnào?’

‘Theocáchngôbốivừanói.Mônhọccươngquyếtlôikéotâmtríđilên,épbuộctâmtrítranhluậnvềconsố,nhấtđịnhkhôngchấpnhậngiớihạntranh

luậnvàoconsốgắnliềnvớivậtthểhữuhìnhhoặchiểnnhiên.Quýhữubiết[e]toánhọcgiatàibaxửsựrasao?Nếutrongtranhluậncóngườibảocóthểchiađơnvịmột,họsẽcườivàkhôngđồngý.Nếuquýhữuchiađơnvịmộtthànhphầnnhỏ,họsẽnhânlàmthếnàođơnvịmộtkhôngbaogiờcóvẻlàđơnvịmànhưthừasốnhânlên.’

‘Thưa,đúngquá.’

‘Glaucon,quýhữunghĩhọsẽtrảlờithếnào[526a]nếungạcnhiêncóngườihỏi:“Sựthểkỳlạhếtsức,consốquývịbànluậnlàgì,trongđóđơnvịmộtcấuthành,nhưquývịquyđịnh,tấtcảđềubằngnhau,khôngmảymaykhácbiệt,khôngthểchiathànhphần?”’

‘Tiệnnhânnghĩhọsẽđáphọđangbànluậnvấnđềchỉcóthểnắmbắtbằnglýluận,khôngthểđềcậptheobấtkỳcáchnào.’

‘Quýhữu thấymônhọcđốivớingôbối thựcsựcần thiếtchứ, [b]vìhiểnnhiênépbuộctâmtrísửdụngtưtưởngthuầntúynhằmđạttớisựthật.’

‘Vâng,mônhọcchắcchắncótácdụngnhưvậy.’

‘Hơn thế,quýhữucóđểýnhờ thiênphúngườigiỏi sốhọchầunhư luônluôn, như người ta nói, giỏimọimôn, người kém số học, nếu được huấnluyệnvàthựctậpthếnàocũngkháhơn,giỏihơntrướckiaphảikhông?’

‘Thưa,đúngthế.’[c]

‘Dẫuvậybảnnhânnghĩquýhữusẽkhôngdễdàng tìm thấymônnàocầnphảicốgắngnhiềuhơnnhưkhinghiêncứuvàthựctậpmônnày.’

‘Chắcchắnkhông.’

‘Vậy,vìlýdovừakể,ngôbốiphảiduytrì,sửdụngmônnàyđểhuấnluyệncôngdântuyệthảo.’

‘Thưa,đồngý.’

‘Vậylàgiảiquyếtxongmônthứnhất.Bướctiếptheongôbốicầnxemmônthứhaicóthíchhợpmụcđíchkhông.’

Môngìvậy?Cóphảitiênsinhđịnhnóihìnhhọckhônghở?’

‘Đúngrồi!’

‘Mônnày[d]hiểnnhiênthíchhợpmụcđíchcủangôbối,vìíchdụngtrongchiến tranh.Dựng trại, chiếm lĩnhvị trí, tập trungquân lính,dàn trận trênphạmvilớnnhỏ,haytrongmọiđiềuđộngquânsựtrênchiếntrường,lúcdihành,sựthểsẽkháchẳnđốivớingườinếuhiểuhìnhhọc.’

‘Đúng, nhưng vì mục đích đó, hiểu biết sơ qua hình học, số học đủ rồi,khôngcầntoànbộ.Ngôbốiphảixemliệuhìnhhọcnhìnchung,nếuđẩycaohơn, [e] có tác dụng làm cho hiểu biết hình trạng cái chân thiện dễ dàngkhông.Nhưngôbốithườngnóimônhọcnàocũngcókhuynhhướngđó,nếuépbuộctâmtríhướngvềthếgiớihạnhphúctốihậu,nơithựctạihiệnhữu,tâmtríphảingướcnhìnbằngmọigiá.’

‘Thưa,đúngthế.’

‘Dovậy,nếuvànếuchỉthúcđẩytâmtríngắmnhìnthựctại,mônhọcíchlợivì thích hợpmục đích ngô bối theo đuổi; ngược lại, nếu thúc đẩy tâm tríngắmnhìnthếgiớibiếndịch,mônhọctrởnênvôbổ.’

‘Quanđiểmcủangôbốilàvậy.’

‘Ờ,[527a]thếthìvềmặtnàykhôngaidùhiểubiếtsơđẳngvềhìnhhọcsẽphủnhậnsựkiệnngànhnàylàkhoahọchoàntoànkhácvớitừngữnhàtoánhọcsửdụngđểmiêutả.’

‘Tiênsinhnóithếnghĩalàthếnào?Xingiảithích.’

‘Về hình học chữ dùng cung cách hoàn toàn tức cười, song khó tìm chữkhác,họđànhphảidùng.Họnóinhưthểđangtínhchuyệnthươngmại,vànhưthểlýluậncủahọcómụcđíchthiếtthực.Moimãihọrặnramấychữ“bìnhphương”,“ápdụng”,“bổsung”vàđủthứtươngtự,trongkhithựcramụcđíchduynhấtcủamônhọclàvìhiểubiết.’

‘Vâng,đúngthế.’[b]

‘Vàcònđiềunữangôbốicũngphảiđồngý.‘

‘Cáigì?’

‘Đốitượngcủahiểubiếtlàcáitồntạivĩnhviễn,khôngphảicáisẽlàcáinàyrồicáikia,thayđổi,suyđồi,thôikhônghiệnhữu.’

‘Điềuđókhông thànhvấnđề, đồngýdễdàng, vì đối tượng củahiểubiếthìnhhọclàcáitồntạivĩnhviễn.’

‘Cáiđósẽ,quýhữukhảáiơi, lôikéo tâmtrívềvớisự thật,hướngdẫn lýluậncủatriếtgianhìnlên,thayvìnhìnxuống,nhưngôbốiđanglàmsailầmhiệntại.’

‘Sựthểđúngraphảithế.’

‘Vậyđúngraquýhữuphảiđặcbiệtđòihỏi[c]côngdânthànhquốclýtưởngkhôngđượclơlàhìnhhọc.Bảnnhânmuốnnóilợiíchmônnàycũngđángkể.’

‘Lợiíchthếnào?’

‘Lợiíchliênhệtớichiếntranhquýhữuvừakể,vàđươngnhiêndễdànghọchỏimônkháctrongđóngôbốicũngthấykhácbiệt lớnlao, toàndiệngiữangườihọchìnhhọcvàngườikhônghọchìnhhọc.’

‘Vâng,trờiơi,quảthậtlàhaithếgiới.’

‘Bởithếngôbốicónênghimônnàylàmônthứhaithanhniêncủangôbốiphảihọckhông?’

‘Nênlắm.’

‘Ờ,mônthứbasẽlàthiênvăn.Quýhữu[d]đồngýchứ?’

‘Thưa,chắcchắn.Cókhảnăngnắmvữnglịchtrìnhmùa,tháng,năm,mứcđộnhậnthứcíchdụngkhôngnhữngvớinôngnghiệp,hànghảimàcảnghệthuậtquânsư.’

‘Quýhữukhảái,quýhữuyhệtngườitrướcđámđônglosợhọsẽphủnhậnnếumônhọc quýhữuđề nghị không có lợi ích thiết thực. Sự thể thực rakhông dễmà rất khó – thuyết phục người ta tin tưởng trong tâm trí mỗingườingôbốicócơnăngmônhọcnàysẽtẩysạch,sẽnhómsáng,saukhibịhủyhoại,đuimùvìmônhọckhác, [e]cơnăngđángcứuvớthơncảngànconmắt.Vìnhờcơnăng,chỉcơnăngnàythôi,ngôbốicóthểnhậnthứcsựthật.Ngườiđồngý sẽnghĩquýhữuđangnóikháưkhả tín, trái lạingườichưahềbiếtsựkiệnthếnàocũngnghĩquýhữuđangnóiđiềuvôlý,vìhọkhôngnhìn thấy lợi íchđángkểcó thểhyvọng từmônhọcnhư thế.Vậyphảisuytínhngaybâygiờquýhữunóivớiđámnàohaykhôngnóivớicả

hai,[528a]màchỉtheođuổitranhluậnphầnlớnvìsởthíchcánhân,khôngđốkỵvớiaibấtkể lợi ích thếnàongườiđócó thể thugặtdo lờiquýhữuphátbiểu.’

‘Tiệnnhânchọncáchthứhai,nói,hỏi,đápchỉnhằmthỏamãnbảnthân.’

‘Ờ,vậyquýhữuphảiđằngsauquay,luibướcmộtchút,trởvềvịthếtrướcđây,vìngôbốisailầmkhichọnmônhọctheosauhìnhhọc.’

‘Lỗithếnào?’

‘Sauhìnhhọcmặtphẳng,ngôbốitiếnthẳngchọnhìnhhọchìnhkhốichuyểnđộng,[b]trướckhichọnhìnhhọckhônggian.Đúngraphảitiếntừchiềuthứhai sangchiều thứba, làmvậyngôbối sẽ tớihình lậpphươngvàhìnhbachiều.’

‘Thưa,đúngthế,nhưngtiênsinhơi,mônhọcdườngnhưvẫnchưacóngườikhaithác.’

‘Vì hai lý do.Một, không thành quốc nào chú ý,môn học lại khó, vì thếkhôngđược theo đuổi nhiệt tình.Hai, theo đuổi sẽ không thành côngnếukhôngcóngườihướngdẫn,hiệnnaykhókiếmngườinhưthế,ngaycảkiếmthấy, [c] tronghoàncảnhhiện thờingười làmcôngviệckhai thác, tháiđộcaongạo cũng sẽ không chịu nghe theo.Trái lại, nếu thànhquốc giúp đỡngười hướng dẫn trông nom, kiểm tra, nếu thành quốc đề cao môn học,ngườihướngdẫnsẽđượcnghetheo,nếumônhọcđượctheođuổiliêntụcvànhiệt tình,vấnđềsẽsớmtrởnênrõràng.Cònbâygiờ, lơlà,chểnhmảng,khôngđượcđềcao,nhiềungười coi thường, theođuổibởingười tìmhiểukhôngthểgiải thíchíchlợicủamônhọc,dẫuvậy,mặcdùtrắctrởvừakể,vớivẻquyếnrũđặcbiệt,mônhọcbắtbuộcpháttriển,sựthểsẽkhôngngạcnhiênchútnàonếuvấnđềđượcgiảiquyết.’

‘Vâng,[d]quảthựcmônhọclôicuốn,vàlôicuốnkhácthường,nhưngxingiải thích rõhơnnữađiềuvừaphátbiểu, tiênsinhkhẳngđịnhhìnhhọc làmônhọcbàntớimặtphẳng.’

‘Đúngthế.’

‘Thoạtđầu tiênsinhnói sauhìnhhọc là thiênvăn,nhưngsauđó tiênsinhquaylạiđiềuđãnói.’

‘Nhằmkếtthúctranhluậnhốihảđềcậpvìthếchậmtrễtrìnhbày.Tronglúc

vộivãdotìnhtrạngtìmkiếmtứccườibảnnhânbỏquahìnhhọckhônggian,đánglẽphảikểtiếptheo,vìpháttriểndướimứcmộtcáchphilý,lạikểthiênvănliênhệtớikhốithểchuyểnđộng,sauhìnhhọcmặtphẳng.’[e]

‘Vâng,đúngrồi,tiênsinhlàmthế.’

‘Vậyngôbốixếpthiênvănvàohàngthứtư,thầmhiểuloạihìnhhọcbâygiờngôbốiloạibỏsẽxuấthiệnđộclậpnếuthànhquốckhuyếnkhíchcôngviệcnghiêncứu.’

‘Nhưvậynghecóvẻhợplý.Vìtiênsinhvừakhiểntráchtiệnnhâncangợithiênvăntheocáchtầmthường,bâygiờchophéptiệnnhânápdụngnguyêntắccủa tiên sinh,ngợi ca thiênvăn theocách tiên sinh tiếpcận thiênvăn.[529a]Bởitiệnnhântrộmnghĩhiểnnhiênvớimọingườitrongcácmônhọcthiênvănlàmônhọcthúcđẩytâmtrínhìnlên,dẫnđưatâmtrítừsựvậtởđâyđếnsựvậtđằngấy,từthếgiớinàytớithếgiớiđó.’

‘Cólẽđiềuđóhiểnnhiênvớimọingười,theonguý,trừbảnnhân.’

‘Tạisaothế?’

‘Theobảnnhânvìhiệntạivậndụngbởisốngườitìmcáchdẫndắt,lôikéomọingườiđivàotriếthọc,mônhọchoàntoàntạotácdụngkhiếntâmtríconngườinhìnxuống,khôngnhìnlên.’

‘Tiênsinhnóithếnghĩalàthếnào?’

‘Bảnnhâncócảmtưởngquýhữudườngnhưcóquanniệmkháhàophóngvềtìmhiểusựvậttrêncao!Xemrahìnhnhưquýhữunghĩngửađầuvềđằngsauquansáthìnhvẽtrêntrầnnhà,[b]haytìmhiểusựviệctheocáchtươngtựlàsửdụngtâmtríchứkhôngphảiconmắt!Rấtcóthểquýhữuchínchắn,rấtcóthểbảnnhânngâyngô,nhưngphầnriêng,bảnnhânkhôngthểtincómônhọcđiềukhiển tâmtrínhìn lênnếukhôngphảimônhọc tìmhiểucáithực tại, cái vô hình.Nếu có ngườimuốn tìmhiểu cái gì về thế giới giácquan,trốmắtnhìnlên,chớpmắtnhìnxuống,bảnnhânkhôngnghĩngườiđóthựcsựtìmhiểu-khôngcónhậnthứcnào[c]sởđắcvềsựvậtnhưvậy-vàbản nhân cũng không nghĩ tâm trí người đó nhìn lên,mà nhìn xuống, dùngườiđónằmngửadướimặtđấthaytrênmặtbiển.’

‘Tráchcứxácđáng,tiệnnhâncúiđầunhậnlỗi.Nhưngtiênsinhmuốnnóigìkhi bảo phải tìm hiểu thiên văn theo cách khác, không như bây giờ, nếumuốntìmhiểuhữudụngchomụcđích?’

‘Như thếnày.Tinh tú tôđiểmbầu trời,vìđược thêu thùa trênnềncụ thể,ngôbối tưởngđólàsựvậthoànhảo,ngoạnmụcvôcùng.[d]Nhưngdoởtrongthếgiớihữuhình,sovớithựctạichânthực,hoahìnhđókémxavềvẻđẹpvàđộchuyểnđộng,chuyểnđộngtrongđósựvậtnhanhthựcsự,sựvậtchậmthựcsự,thànhsốlượngchânthực,hìnhthùchânthực,dichuyểntươngquanvới nhau, vàkhi di chuyểnvận chuyểnnhữnggì hình thù chân thựcchứađựng.Dĩnhiên,sựvậtnhưthếchỉcóthểnhậnthứcbằnglýluậnvàtưduy,khôngbằnggiácquan.Quýhữuđồngýkhông?’

‘Thưa,có.’

‘Ừ,vìvậy,ngôbốiphảicoibứcthêuhữuhìnhtrênbầutrờinhưhọaphẩmmẫumựcđểtìmhiểuthựctạichânthực,nhưngườitacoihọađồtuyệtvờiDaedalusphác tảchi lyhaybấtkểnghệsĩhoặcnghệnhânnào. [e]Ngườihiểuhìnhhọcnhìnhọađồnhưthếsẽthánphụctàinăngdođóhọađồthànhhình,songsẽnghĩphilýnếutìmhiểuhọađồmàlạihyvọngnhấtđịnhhọchỏisựthậtvềbằngnhau,gấpđôihoặcbấtkểtỉlệnào.’

‘Hyvọngnhưthếrõràngphilý.’[530a]

‘Vậy,quýhữucónghĩnhà thiênvăn thựcsựsẽcócảmnghĩ tương tựkhingướcnhìnsaotrờidichuyểnkhông?Nhàthiênvănsẽnghĩbầutrờivàthiênthểlàcôngtrìnhngoạnmụcnghệnhânđãsángtạotheophươngcáchtuyệtvờidànhchosựvậtnhưthế.Songnhàthiênvăncũngsẽnghĩxemraphilýnếuchorằngluônluôncóquanhệbấtbiếngiữangàyvớiđêm,giữangày,đêmvớitháng,giữathángvớinăm,[b]hoặcsaotrờivớingày,tháng,năm,vàsaotrờivớisaotrời.Tấtcảluônluônnhưthế,khôngbiếnđổi,tấtcảđềuhữuhìnhvàvật thể, tìmkiếmsự thậtchínhxác trongchúng làphi lýphảikhông?’

‘Khinghe tiênsinhgiải thích tiệnnhân thấyđốivới tiệnnhânsự thểcũngvậy.’

‘Bởithếngôbốisẽcoithiênvăn,cũngnhưhìnhhọc,nhưphươngtiệngiảiquyếtvấnđề,bỏquakhôngmàngtớisựvậttrêntrời,nếumuốnbiếnthiênvănthànhmônhọcchânthực,sửdụngthiênvănchuyểnnhậnthứctựnhiên[c]củatâmtrítừtìnhtrạngvôdụngthànhmụcđíchhữudụng.’

‘Việc làm tiên sinhđòihỏikhókhăngấpbộiviệc tìmhiểu thiênvănhiệntại.’

‘Ngôbốisẽđòihỏitươngtựnếutỏrahữudụnglànhàlàmluật.Dẫuthếquý

hữucónghĩtớimônhọcnàothíchhợpđểđềnghịkhông?’

‘Lúcnày,thưa,không.’

‘Ờ,dùsaođinữacónhiềuloạichuyểnđộng[d]chứkhôngphảichỉcómột.Bảnnhânnghĩngườithànhthạocóthểkểrấtnhiều,songbảnnhânphânbiệthailoạidễdàng.’

‘Hailoạilàloạinào?’

‘Loạingôbốiđangbànvàloạibổtúcloạiđó.’

‘Tiênsinhmuốnnóiloạinàotronghailoại?’

‘Dườngnhưmắtsinhralàđểdùngvàothiênvăn,theochiềuhướngtươngtựtaisinhrađểdùngvàohòaâm.Nếuvậyhaingànhhiểubiếtliênhệvớinhau.Và như trường phái Pythagore khẳng định, ngô bối tán đồng, haimôn làkhoahọcchịem,Glauconạ,phảithếkhông?’

‘Thưa,phải.’

‘Vì[e]côngviệckhókhăn,phứctạpngôbốisẽthamkhảotrườngpháiđóxemquanđiểmcủahọthếnào,giảiquyếtvấnđềrasao,vàtìmhiểuxemhọcóthêmthắtgìkhông.Dẫuthếsuốtquátrìnhngôbốiphảiduytrìnguyêntắcđãđặt.’

‘Nguyêntắcnào?’

‘Nhưngôbốivừanóikhibànvềthiênvăn,họcviênkhôngđượcbỏdởmônhọchoặckhôngvươntớiđốitượngcuốicùng.[531a]Quýhữukhôngthấyhọlàmtươngtựvớihòaâmư?Độvangvàâmthanhhọnghehọđocáinàylẫncáikia,loayhoayphíthìgiờvôích,yhệtcácnhàthiênvăn.’

‘Vâng, trời đất ơi, đúng thế, họ làm vậy thật tới mức độ tức cười! Gọikhoảngcáchgiữaâmthanhlà‘đặc’họghétaivàođànchămchúlắngnghelàmnhưđangnghehàngxómnói chuyện.Sauđó cóngười nói họ có thểphân biệtmột nốt giữa hai nốt, đó là khoảng cách ngắn nhất họ phải đo,trongkhingườikhácgâncổbảokhôngcókhácbiệtgiữanốtđangbàn,âmthanhlàmột.Cảhai[b]đềuthíchdùngtaithayvìtâmtrí.’

‘Quýhữunghĩtớisốngườitàibahìhụccăngdây,cốbứtsựthậtkhỏidâybằngcáchvặndâytrênchốt.Bảnnhânkhôngmuốnđẩymạnhhìnhảnhẩn

dụđểhìnhdungsốngườiđócầmmónggẩyđậpnện,chêbai,phủnhận,tándươngtrongkhidâyđànchốibaibải,căngtrơtrơkêuầmĩ.Bỏquahìnhảnhsosánhbảnnhânsẽkhôngnóitớisốngườinàymàmuốnnóivớiquýhữubản nhân đang nghĩ tới số người trường phái Pythagore, ngô bối sẽ hỏi ýkiếnvềhòaâm.Vìlàmnhưcácnhàthiênvăn,họtìmliênhệconsố[c]trongđộvanghọnghe,songkhôngtiếnlênvấnđềxemxétsốnàohòahợp,sốnàokhông,vànguyênnhântrongmỗitrườnghợplàthếnào.’

‘Việclàmtiênsinhnêuralàviệclàmkhủngkhiếp.’

‘Nhưnghữuích,khimụcđíchlàtìmkiếmcáitoànmỹ,cáichânthiện,songvôíchnếuđuổitheomụcđíchkhác.’

‘Cóthểthếlắm.’

‘Đúngvậy.Bởichỉkhinàongôbốitheođuổimônhọcvừakể[d]tớinơitớichốn,tớikhinomthấytìnhtrạngliênhợpvàtươngquan,tìmraliênhệmậtthiếtgiữachúngvớinhau,lúcđócôngcuộctìmhiểumớiđónggópvàomụcđích ngô bốimongmuốn, công sức bỏ ramới không vô ích, trái lại, nếukhônghoàntoànvôích.’

‘Tiệnnhâncũngtưởngtượngsựthểnhưvậy,cóđiềulàcôngviệctiênsinhnóilàcôngviệclớnlao,khókhăn.’

‘Sao?Quýhữumuốnnóimởđầuhaythếnào?Quýhữukhôngbiếtmônhọcvừakểchỉlàmởđầuđốivớichủđềchínhyếungôbốiphảitìmhiểuư?Vìchắchẳnquýhữukhôngnghĩngườiamtườngmônhọclàngườithànhthạođốithoại.’

‘Không,trờiơi,[e]trừsốnhỏđôikhitiệnnhâncódịpgặpmặt.’

‘Vậyquýhữucónghĩngườikhôngthểgiảithíchhợplýphátbiểucủahọvàkhôngthểtiếpnhậngiảithíchcủangườikháccóthểđạttớihiểubiếtngôbốiđòihỏikhônghở?’

‘Thưa,không,họkhôngthể.’

‘Glauconơi,[532a]đâyđúnglàchủđềbiệnchứngphápkhaithác.Dĩnhiênchủđềcótínhcáchlýtính,songcóthểmiêutảbằngkhảnăngthịgiác,nhưngôbốinói,quatiếntrìnhnhìntừbóngmờtớisinhvậtthựcsự,saotrờithựcsự,cuốicùngmặttrờithựcsự.Bởithếkhidựđịnhtìmkiếmmỗisựvậtlàgìtrongchínhnó,quaviệcápdụngbiệnchứngpháp,khôngcógiácquannào

trợgiúp,màchỉbằnglýluận,nhấtđịnhkhôngbỏcuộc[b]chừngnàonắmbắtchânthiệntrongchínhnóbằngnhậnthức,tưduythuầntúy,ngườitamớitớimụcđích tốihậucủa thếgiới lý tínhnhư tùnhân trốnkhỏihangđộngnhìnmặttrờibướctớimứcđếncuốicùngcủathếgiớihữuhình.’

‘Thưa,đúngquá.’

‘Tiếntrìnhnàyngôbốigọilàbiệnchứngpháp,phảikhông?’

‘Thưa,phải.’

‘Tùnhângiảiphóngkhỏiràngbuộctronghangđộngquaynhìnxungquanh,từbóngmờtớihìnhngười,ánhlửa,lốimònđilênrangoàiánhsáng;[c]tớinơivẫnchưa thểnhìnsúcvật,câycốivàánhnắng,songcó thểnhìnhìnhảnhtuyệttrầncủasúcvật,câycối,bóngmờphảnchiếutrênmặtnước,bóngmờcủavậtthể,vậtthểthựcsự,nghĩalà,khôngphảibóngmờhìnhảnhrọichiếudoánhlửachínhnólàhìnhảnhsovớimặttrời.Ờ,tìmhiểumônhọcngôbốivừamiêutảcókhảnăngkhíchđộngphầntinhhoahơnhếtcủatâmtrí,dẫndắtđilênquansátcáituyệthảotrongnhữngcáihiệnhữu,ynhưgiácquanmẫnnhuệhơnhếttrongcơthểconngườibịlôicuốnngắmnhìnsựvậtđẹpnhất[d]trongthếgiớivậtchất,hữuhình.’

‘Tiệnnhânđồngýsựthểlàvậy,songsựthểnhưthếtiệnnhânnghĩkhóchấpnhậnvôcùng,mặtkháccũng thấykhóphủnhậnhoàn toàn.Tuynhiên,vìđâykhôngphảicơhộiduynhấtngôbốisẽcódịplắngnghe,màtrongtươnglaisẽphảithườngxuyênquaylại.Bởithếchấpnhậngiảithíchcủatiênsinhlàchínhxác,ngôbốitiếptụcbànchủđềchínhyếukỹlưỡngnhưđãlàmvớidạokhúc.Vậyxinchongôbốihaycungcáchbiệnchứngphápvậnhành,khảnăngnhậpxuất,hìnhthứcphânchia,[e]conđườngtiếntớithếnào.Vìtấtcảdườngnhưcuốicùngsẽdẫntớinơiconngườisẽtìmthấynghỉngơi,kếtthúcmụcđíchvàhànhtrìnhdàidặc’.

‘Glauconquýhóaơi,[533a]quýhữusẽkhôngthểđitheobảnnhântớiđóđâu,khôngphảivìvềphầnmìnhbảnnhân thiếunhiệt tình,màvì cáiquýhữusẽnhìnsẽkhôngcònlàhìnhảnhcáingôbốiđangbàn,màlàsựthực,nghĩalà,ítnhấtnhưbảnnhânnhìnthấy.Bảnnhâncóthểđúng,bảnnhâncóthểsai,cáiđóthựcsựlàvậyhaykhông,chuyệnđóngôbốikhôngbànlúcnày,songngôbốicóthểkhẳngđịnhđólàcáithuộcloạiđángnhìn,quýhữunghĩthếnào?’

‘Thưa,đánglắm.’

‘Ngôbốicónênnóithêmchỉcóphépbiệnchứngmớicókhảnăngpháthiệnvấnđềchongườinghiềnngẫmmônhọcngôbốivừamiêutả,khôngcócáchnàokhác,đúngkhông?’

‘Ngôbốicóthểkhẳngđịnhchắcchắnnhưvậy.’

‘Ờ,dùsaokhôngaicóthểphủnhận[b]khingôbốinóiphépbiệnchứnglàphươngthứcnghiêncứuduynhất(vượtquavàởtrênphươngthứcngôbốivừamôtả)nhắmđịnhhiểubiếtcóhệthống,cóphươngpháp,đểýtừngsựvật,tấtcảsựvật,trongchínhnóthựcsựthếnào.Tráilại,ngànhchuyênmônkháchoặcnhắmthỏamãnướcmuốn,quanniệmcủaconngười,hoặchướngtớitiếntrìnhhìnhthành,sinhhóacủasựvật,hoặcchămlo,sănsócsinhvậtpháttriểntựnhiênhaysựvậtcấutạomộtcáchtổnghợp.Ngànhcònlại,hìnhhọcchẳnghạn,tuynắmbắtthựctạitớimứcđộnàođó,[c]songngôbốithấytấtcảđềumơmàng,không thểcócáinhìn tỉnh táovề thực tại,chừngnàocònsửdụnggiảthiết,đểnguyênkhôngđụngtớivàkhôngthểgiảithíchsựvậtmộtcáchhợplý.Nếutiềnđềlàcáiquýhữukhôngbiết,nếukếtluậnvàkhoảnggiữalàmớdữkiệnquýhữucũngkhôngbiết,lýluậncủaquýhữucóthểkiênđịnh,songlàmthếnàobiếnlýluậnnhưthếthànhhiểubiết?’

‘Đươngnhiênkhôngthể.’

‘Phépbiệnchứng làphương thứcduynhất tiếnhành theocáchđó,bỏquagiảthiếttiếnthẳngtớinguyêntắcđầutiênđểtìmcơsởbiệnluận.Khiconmắttâmtríthựcsựsalầytrongvũngbùnmanrợbiệnchứngphápnhẹnhànglôira,dẫnđilên,[d]sửdụngmônhọcngôbốivừamiêutảđểtrợgiúptrongtiếntrìnhchuyểnđổi.Dothóiquentrongquákhứngôbốinhiềulầngọisốnàybằngtênkhoahọchàmýngànhhiểubiết,songsốnàythựcsựcầntêngọikhác,nhằmchỉmứcđộsánghơnquanniệm,tốihơnhiểubiết,ngôbốidùng chữ “lý luận” đâu đó trước đây.[e]Dẫu thế, theo bản nhân, ngô bốikhôngnêncãi lộnvề têngọi,vìvấnđềngôbối trựcdiệncũngquan trọngnhưvấnđềngôbốitìmhiểulúcnày.’

‘Chắclàkhông.’

‘Vậy dùng bất kể chữ nào cũng đượcmiễn biểu lộ độ sáng của tâm trí ởtrạngtháiđặcbiệt.’

‘Vâng.’

‘Vậyngôbốiđồngýchữngôbốisửdụngtrướcđâychiađườngthẳnglàmbốnphần,gọituầntự,phầnthứnhấthiểubiết(A),phầnthứhailýluận,phần

thứbatintưởng,[534a]phầnthứtưtưởngtượng.Haiphầndướigộplạingôbốigọilàquanniệm;haiphầntrêngộplạingôbốigọilànhậnthức(A+B),quan niệm liên quan tới tiến trình biến hóa, thế giới hữu hình; nhận thức(A+B)liênquantớithựctrạnghiệnhữu,thếgiớithựctại.Hiệnhữuđốivớibiếnhóa làmsao,nhận thức(A+B)đốivớiquanniệmlàmvậy,nhận thứcthuầntúy(A)đốivớiquanniệmthếnào,nhậnthức(A+B)đốivớiniềmtinvàlýluậnđốivớitưởngtượngthếnấy.Tráilại,tươngquangiữathếgiớilýtính và thế giới cảm tính, giữa nhận thức (A+B) và quan niệm, hoặcmỗiphầnchiathànhhai,mỗikhuvựcthànhtỉlệ,ngôbốinênbỏqua,Glauconạ,kẻosẽbịđẩyvàotranhluậndàidòng,lâula,phứctạpnhiềuhơntrướcđây.’

‘Thưa,[b]trừmấyđiểmđó,phầncònlại,chừngnàocòncóthểđitheo,tiệnnhânchắcchắnđồngývớitiênsinh.’

‘Thếquýhữucũngđồngýgọingườicóthểgiảithíchbảnchấtcốtyếucủasựvậtmộtcáchhợplýlànhàbiệnchứngchứ?Tráilại,ngườikhôngthểgiảithíchnhưvậyvớichínhmìnhhayvớingườikhác,tớimứcnàođó,quýhữucókhẳngđịnhlàkhônghiểuđềtàikhông?’

‘Làmsaotiệnnhâncóthểlàmkhác?’

‘Vậyvềquanniệmchânthiệnsựthểcótươngtựkhônghở?Nếukhôngthểtóm tắt, không thể định nghĩa hình trạng của chân thiệnmột cách hợp lý,trong giải thích không thể phân biệt rõ ràng cái đó với cái khác, [c] liềumạng chốngđỡmọi phảnđối, căn cứvào thực tại, khôngvàoquanniệm,quyếttâmbiệnbác,khôngchệnhchoạng,chaođảokhitranhluận,nếugặpngườiởtrạngtháinhưthế,quýhữusẽbảongườiđókhônghiểuchânthiệnhoặcbấtkểchânthiệnkháclàgì.Kháiniệmlờmờnhưthếngườiđóbiểulộlàsảnphẩmcủaquanniệm,khôngphảicủanhậnthức.Ngườiđóđangsốngtronggiấcmơ,lịmngủsuốtcuộcđờihiệntại.[d]Trướckhitỉnhgiấcởthếgiớibênnàyngườiđósẽsangthếgiớibênkia,xuốngâmphủnơicuốicùngngườiđósẽngủ,ngủlibì,vàngủvĩnhviễn.’

‘Vâng,ýkiếnvừanêutiệnnhânhoàntoànđồngývớitiênsinh.’

‘Nhưngđámcontưởngtượngđangnuôinấng,giáodụctronglýthuyếtnếungàynàođóphảinuôinấng,giáodụctrongthựctế,bảnnhânthầmnghĩquýhữusẽkhôngđểnắmquyềncaitrịthànhquốc,giữtrọngtráchchủyếutrongxãhộitrongkhichúngvẫnnhưđườngthẳngvôtỷ.’

‘Thưa,không.’

‘Bởithếquýhữuquyđịnhnhưđiềuluậtchúngphảiđặcbiệtdồntâmdồntrínghiềnngẫm,mônhọcsẽgiúpchúngđặtcâuhỏi,trảlờicâuhỏivớitrìnhđộhiểubiếthếtsứccao.’

‘Đượctiênsinhtrợgiúp,[e]tiệnnhânsẽlàm.’

‘Nhưngquýhữucóđồngýngôbốiđặtphépbiệnchứngtrêncácmônhọctrongchươngtrìnhnhưhònđáphủmáitườngngôinhà,khôngmônhọcnàocóthểđểcaohơn,[535a]vàviệcgiảithíchđềtàimônhọcđếnđâyhoàntấtkhông?’

‘Thưa,tiệnnhânđồngý.’

‘Bâygiờđiềucầnlàmlàquýhữulậpbảngchỉđịnh,chobiếtaisẽhọccácmônvừakểvàhọcnhưthếnào.’

‘Thưa,sẵnsàng.’

‘Quýhữucónhớloạingườingôbốilựakhichọnngườicaitrịkhông?’

‘Dĩnhiêncólàmsaokhôngnhớ.’

‘Ờ,theophầnlớnđòihỏi,ngôbốiphảilựangườicùngphẩmchấttựnhiên,đươngnhiêntớimứctốiđa,ngôbốithíchngườikiênquyết,canđảm,tuấntúhơnhết. [b]Ngoàiphẩmchấtvừakểngôbối sẽkhôngchỉkiếmngườivềmặtđạođứcphongcáchcươngtrực,đĩnhđạc,màcònphảicótháiđộhồnnhiênvớigiáodụcloạinày.’

‘Làmthếnàotiênsinhnhậnrasựthể?’

‘Ờ,quýhữuquýhóaơi,họcầnnhiệttìnhtríthức,họphảihọchỏimaulẹ,họchỏidễdàngkhôngkhókhăn.Vìtâmtríconngười,quýhữubiết,thườngdễnản,buôngxuôitrướcmônhọckhókhănhơntậpluyệnthểdục.Vìhọchỏicựcnhọchầunhưthuộcvềtâmtrí,họchỏilàviệcriêngtưcủatâmtrí,khôngchiasẻvớithểxác.’

‘Vâng,đúngvậy.’

‘Dĩnhiên,[c]họphảicótrínhớminhmẫn,quyếttâmvàhamthíchviệckhóbấtkểthếnào,trongmọihoàncảnh.Nếukhông,làmthếnàohọsẽsẵnsànggánhváccôngviệcđòihỏicốgắngthểxác,đồngthờihoàntấthọchỏi,thựchànhnhiềunhưthế?’

‘Khôngaicóthể,trừngườicótàinăngthiênphúlớnlao.’

‘Sựthểgiảithíchquanđiểmsailầmhiệntạivềtriếthọc,tháiđộcoithườngđốivớitriếthọc,tạisaotriếthọcmangtaimangtiếng,nhưngôbốinóitrướcđây,ấychỉvìsốngườikhôngxứngđángtheođuổitriếthọc.Triếthọcphảiđượcngườichânchínhnângniu,khôngphảihàngngụytạo.’

‘Tiênsinhnóithếnghĩalàthếnào?’

‘Trướchết[d]ngườitheođuổitriết lýphảikhôngcócốtậtngầnngạiviệckhó khăn, cực nhọc. Người đó không được nửa vời, nửa thích làm, nửakhôngthíchlàm.Chẳnghạnnhưngườithíchsănbắn,thểthaovàđủloạithểdục,songkhôngcóxuhướnghọchỏi,lắngnghe,tìmhiểuvàkhôngthíchcốgắngtríthứcnhưthế.Ngườithíchlàmlạitheochiềuhướngtráingượccũnglàloạikhậpkhễnh,quèquặt.’

‘Đúngquá.’

‘Cũngnhưđốivớisựthật,ngôbốisẽcoilàkhuyếttật,[e]tâmtríghétnóidốicốý,khôngchấpnhậnnóidối,tứcgiậnramặtkhingườikhácnóidối,songsẵnsàngchấpnhậnnóidốivôtình,diễntảsailầmquyước,khôngbựctứckhinghemàkhôngbiết,chấpnhậndễdàng,vìthiếuhọchỏi,ngụplặntrongvũngbùntămtốinhưconheotrongchuồng.’

‘Vâng,đúngthế.’[536a]

‘Đốivớitiếtđộ,canđảm,quảngđạivàmọimặtcủađạođứccũngthế,ngôbốiphảihết sức thận trọngphânbiệtngườiđích thựcvớingườingụy tạo.Thiếuhiểubiếtcầncóđốivớiphânbiệtnhưthếvềphầncánhânhaythànhquốcchỉdẫntớisửdụngvôýthứcngườiquèquặtvàkẻgiảmạo,coingườinàylàbằnghữu,ngườikialàngườicầmquyền.’

‘Chắcvậyquá.’

‘Dovậyngôbốiphảitránhsailầm,phảiđểýcẩnthậnvấnđềvừakể.Nếulựa[b]ngườilànhlặnvềthểxác,lànhmạnhvềtâmtríđưavàochươngtrìnhgiáodụcquantrọng,huấnluyệnlâudài,côngbìnhchínhtrựctựnósẽkhôngtráchcứ,ngôbốisẽbảovệthànhquốcvàthểchếchínhtrị.Tráilại,nếuchọnngười loạikhác,kếtquảđươngnhiênsẽ tráingược,ngôbối sẽnhấnchìmtriếthọccàngngàycàngsâuxuốngbểlốbịchnhưhiệntại.’

‘Nếulàmvậysẽhổthẹnvôcùng.’

‘Tấtnhiên.Khôngnhữngthếhiệngiờbảnnhânlạicóvẻhơilốbịch.’

‘Nhưthếnào?’

‘Quênbẵngngôbốiđanggiảitrítìmvui[c]vớipháchọatưởngtượng,bảnnhânnóinăngkhoatrương,quáưtìnhcảm.Tronglúcphátbiểubảnnhânđểmắt nhìn Triết Học. Thấy nàng bị vấy bùn lênmặt, hạ nhục không xứngđáng,lạmdụngrấtbấtcông,dườngnhưmấtbìnhtĩnh,cầmlòngchẳngđặng,nổigiậnvớiđámphêbìnhgâyranôngnỗi,bảnnhântuônlờihếtsứcquyếtliệt.’

‘Ô, không, trời ơi!Tiện nhân không có cảm tưởng như vậy khi nghe tiênsinhphôdiễncảmnghĩ.’

‘Nhưngbảnnhâncảmthấythếkhingỏlời.Dẫuvậyđừngquêntrướcđâykhichọnngôbốilựangườilớntuổi,songbâygiờkhônglàmthếnữa.Vìngôbối[d]khôngthểđồngývớiSolon,lãonhânnóivềgiàconngườicóthểhọchỏinhiềuđiều;sovớichạyđuaconngườikhôngthểlàmvậy;mọicốgắnglớnlao,thậntrọngnênthựchiệnkhiđầucònxanhtuổicòntrẻ.’

‘Đươngnhiên.’

‘Vậysốhọc,hìnhhọcvàcácmônsơđẳngdẫntớiphépbiệnchứngphảidẫnnhậptừtuổiấuthơ,khigiảngdạykhôngnênépbuộcbấtkểdướihìnhthứcnào.’

‘Tạisao?’

‘Vìngườitựdokhôngnênhọcbấtkểcáigì[e]docưỡngbứcnhưngườinôlệ.Cựcnhọcthểxácthựchiệnbởibắtbuộckhônggâytáchạiđốivớithânxác,songhọchỏivìépbuộckhôngcáigìởlạitrongtâmtrí.’

‘Vâng.’

‘Vậy,quýhữuquýhóaơi,đừngsửdụngcưỡngbáchtronggiáodục,[573a]tráilạiđểhọcsinhhọctựnhiên,bàihọcnhưtròchơi.Theocáchđóquýhữusẽbiếtnhiềuvềkhảnăngtựnhiêncủachúng.’

‘Điềutiênsinhnóinghehữulý.’

‘Quýhữucónhớngôbốinóicontrẻphảichocưỡingựaquansátchiếntrận,nếu tình trạngan toànkhôngnguyhiểmtới tínhmạng,có thểđemtớigầnchonếmmáunhưchósăn?’

‘Thưa,có.’

‘Ừm, ngô bối phải ghi tên số chọn lọc vào danh sách, những trẻ tỏ ra tựnhiênnhưởnhà,trướchoàncảnhgâynênsợhãi,trongthửthách,tìmhiểu,nguyhiểmnhưthếvẫntỏrabìnhtĩnh,khônkhéo.’

‘Tớituổinào?’[b]

‘Khihuấn luyện thểdụccơbảnvừachấmdứt.Trong thờigianđó,dùhaihoặcbanăm,chúngsẽkhôngthểlàmgì.Thểxácmỏimệt,buồnngủkhôngmuốnhọchỏi.Thờigianhuấnluyệnthểdụcđồngthờicũnglàmộttrongsốthửnghiệmquantrọnghơnhếtxemmỗitrẻthựchiệnnhưthếnàoởphòngtậpdượt.’

‘Dĩnhiên.’

‘Sauthờigianđó,đếntuổihaimươi,mộtsốsẽđượcchọnđềbạtlêncấp.[c]Mônhọcđãgiảngdạyrờirạctrongthờithơấubâygiờphảitổngkếtđểsốnàycócáinhìntoátyếuvềmônhọcliênhệvớimônhọcvàmônhọcliênhệvớibảnchấtthựctạinhưthếnào.’

‘Đólàcáchduynhấtđểsởđắcnhậnthứclâubền.’

‘Vàcũng là thửnghiệmhữuhiệuhơnhếtvềkhảnăngđốivớibiệnchứngpháp.Vìngườinhìnsựvậtbaoquát lànhàbiệnchứng;ngườikhôngnhìnbaoquátkhôngphảinhàbiệnchứng.’

‘Đồngý.’

‘Quýhữusẽphảitheodõiđòihỏivừakể,[d]lựalầnnữatrongsốứngviênđãchọnkhihọqua tuổibamươi.Số tỏrakiênnhẫn tronghọchỏi,cươngquyếttrongchiếntrận,kiênđịnhtrongnhiệmvụluậtphápquyđịnh,sốnàysẽđượcnânglênhàngcaohơn,cókhảnăngtheođuổisựthậttrongthếgiớithực tại thuần túy, không sử dụng thị giác hay bất kỳ giác quan nào, trắcnghiệm qua khả năng biện chứng.Đến đây, quý hữu ơi, quý hữu sẽ phảicanhchừnghếtsứccẩnthận.’

‘Thưa,tạisaolạiđặcbiệtđếnthế?’

‘Quýhữukhôngthấy[e]táchạighêtởmbâygiờđãđếnvớiphépbiệnchứnghaysao?’

‘Táchạithếnào?’

‘Ngườitậpsựbiệnchứngtrởnênbừabãi,thiếukỷluật,vôphéptắc.’

‘Ô,dạ,tiệnnhâncóthấyrõràngnhưthế.’

‘Sựthểnhưvậykhiếnquýhữungạcnhiênhả?Quýhữucóđộnglòngtrắcẩnđốivớinạnnhânkhông?’

‘Tạisaotiệnnhânphảithế?’

‘A,xinkểhìnhảnhloạisuy.Hãytưởngtượngđứatrẻvôthừanhậnbịđánhtráolàmcon[538a]nuôinấngtronggiađìnhgiàusang,quyềnthếgiữađámtheođómăn tàn chuyênnghềnịnhhót; và tưởng tượng lớn lênkhámpháthấynókhôngphảiconđẻôngbàgọilàchamẹ,songkhôngthểtìmrachamẹthựclàai.Quýhữucóthểphỏngđoántháiđộnósẽcảmthấythếnàođốivớiđámxiểmnịnhcũngnhưôngbànhậnlàchamẹ,trướcnhấtlúcnóvẫnkhôngbiếtôngbàkhôngphảichamẹthực,tiếpđếnlúcnóbiếttôngtíchchamẹthực,hoặccómuốnnghebảnnhânphỏngđoánthếnàokhônghở?’

‘Thưa,xinvuilòng,đólàđiềutiệnnhânmongmuốn.’

‘Ờ, bản nhân phỏng đoán [b] trong thời gian không biết sự thực, ông bàkhôngphảichamẹđẻramình,nónêntỏlòngkínhtrọngbàmẹ,ôngbốvàsốngườicholàcóliênhệhơnđámnịnhhót,quantâmtớinhucầucủahọ,khôngnênlàmhaynóiđiềugìxúcphạmđốivớihọ,hoặckhôngvânglờikhigiảiquyếtsựviệcquantrọng.’

‘Hẳnphảivậy.’

‘Nhưngkhi tìmra sự thật,bảnnhânphỏngđoán,nónêngiảmbớt tỏ lòngkínhtrọngđốivớiôngbà,thayvìthếdànhnhiềucảmtìnhchođámnịnhhót;ảnhhưởngcủađámnàyđốivớinósẽgiatăng,nósẽhòahợpchântình,sốngtheolốisốngcủađámnày.[c]Nếubảnchấtđặcbiệtphongnhã,nóchẳngcầnquantâmtớiôngbốnổitiếngtrướcđâycùngsốngườicholàcóliênhệ.’

‘Thưa,sựthểtiênsinhmiêutảdiễnrađúngquá!Nhưnghìnhảnhvừakểcóliênquangìtớisốngườithamdựtranhluậntriếthọc?’

‘Nhưthếnày.Ngaytừkhicònnhỏngôbốiđãcóniềmtinvềthếnàolàphải,thếnàolàđẹp.Niềmtinđócấuthànhbốicảnhgiáodục,ngôbốichịuảnhhưởngnhưchịuảnhhưởngcủachamẹ,ngôbốituântheovàkínhtrọng.’

‘Thưa,đúng.’

‘Ngượclại[d]vớiniềmtinvừakểlàcáchsốngđemlạivuithú,cósứclôicuốn, lừadối tâmtrí,songkhôngthể thuyếtphụcngười thuộchàngphongnhã, đề cao lối sống ngô bối đề cập, kính trọng, trung thành với niềm tinmãnhliệttổtiênđểlại.’

‘Thưa,đúngthế!’

‘Nhưngsựthểsẽthếnàokhingườiởtìnhtrạngđónghecâuhỏi:“Quýnhânhiểuthếnàolàđẹpvềmặtđạođức?”Nếungườiđótrảlờitruyềnthốngđãnuôidạynhưthế,biệnluậnsẽbẻlạiquyếtliệt.Nếusựthểdiễnranhiềulầnvànhiềucáchkhácnhau,ngườiđósẽbịđẩytớichỗnghĩkhôngcókhácbiệtgiữađẹpvàxấu,sựthểcũnggiốngvớigiátrịkhác,nhưcôngbìnhvàchânthiện[e]ngườiđóthườngđềcao.Sauđóquýhữunghĩtháiđộcủangườiđócuốicùngsẽthếnàođốivớiđềcao,kínhtrọngniềmtintừtruyềnthống?’

‘Chắchẳnngườiđókhôngđềcaovàkínhtrọngniềmtinnhưthếnữa.’

‘Nếukhôngđềcaohoặckính trọngniềmtin trướckia, trongkhivẫnchưatìmraniềmtinchânthực,ngườiđósẽxoaytrởrasao?[539a]Phảichăngsẽchấpnhậnbấtkỳcuộcđờithếnàohơnlàcuộcđờitângbốcthèmmuốn?’

‘Thưa,chắckhôngphảivậy.’

‘Bởithếngôbốisẽthấyngườiđótừngườitôntrọngphápluậttrởthànhkẻchốngđốiluậtpháp.’

‘Đươngnhiên.’

‘Sựthểdiễnralàhậuquảtựnhiêncủaviệcmởđườngtranhluậntriếthọctheolốinày,nhưbảnnhânvừanói,ngôbốicóđủlýdođểthathứ.’

‘Vâng,vàthươnghạinữa.’

‘Vậynếumuốn tránh thươnghại sốngườibamươi tuổi,quýhữuphảihếtsứccẩnthậnlàmthếnàodẫnđưahọvàophépbiệnchứng.’

‘Đúngrồi,phảihếtsứccẩnthận.’

‘Và[b]quýhữucũngphảidựphòngtốiđa,ấylàđừngđểhọnếmmùibiệnchứngphápquásớm.Quýhữuphảiđểýthanhniên,saukhinếmmùibiệnchứngpháplầnđầu,dùngbậylàmnhưđólàtròchơi,luônluônsửdụngchỉđểnóingượcchokhoáimiệng.Họbắtchướcngườihọngheđốiđáp,chấtvấnlẫnnhau,họđốiđáp,chấtvấnngườikhác,vuimừngnhưchóconthíchnhay,thíchcắn,thíchxétranhbiệnvớibấtkểailạigần.’

‘Vâng,cókhuynhhướngtựnhiênphithườngnhưthế.’

‘Quađốichất,cậtvấnsaukhi thấynhiềungườisai lầm,bảnthâncũngsailầm, thay đổi tâm trí quyết liệt, họ hăng hái,mau lẹ nghi ngờ sâu sắc [c]nhữnggìtintưởngtrướcđâyđềukhôngthực.Kếtquả,quýhữuthấy,họnghingờchínhhọ,đồngthờinghingờtoànbộviệclàmcủatriếthọctrướcmắtmọingười.’

‘Điềuđóquáưrõràng.’

‘Nhưngngườilớntuổihơnmộtchútsẽtừchốithamdựchuyệnxuẩnđộngnhưthế;họkhôngbắtchướcsốngườinóingược,lýsựcùn,ưacãivã,chỉcốtvuiđùa,songsẽtheongườibiệnluậnnhằmtìmchorasựthật.Họlàngườibiếtphảitrái,họsẽlàmchotriếthọctrởnêntiếngtămthayvìtaitiếng.’[d]

‘Đúngthế.’

‘Vềđiểmnàynhữnggìngôbốinóitrướcđâyđềunhằmlưuýphảithậntrọngchỉngườibản chấtkiên cường, tiết độmớiđược chấpnhậnvàođàm luậntriếthọc,chứkhôngnhưbâygiờaicũngcóthểthamgiamặcdùhoàntoànbấtxứng.’

‘Tiệnnhânđồngýcảhaitay.’

‘Nghiêncứubiệnchứngphápliêntục,tíchcực,khônglàmgìkhác,nhằmbổtúccungcáchtươngtựtậpluyệnthểdục,songthờigiangấpđôi,nhưvậycóđủkhônghở?’

‘Tiênsinhmuốnnóisáuhaybốnnăm?’[e]

‘Đừngbận tâm,chuyệnđókhông thànhvấnđề,nămnămlàvừa.Sau thờigianđóhọphảitrởlạihangđộng,bắtbuộcđảmnhiệmchứcvụquânsựhoặcdânchínhthíchhợpvớingườitrẻđểcókinhnghiệmthựctiễn[540a]không

thuakémđồngbạn.Đếnđâyhọ lạiphảiqua trắcnghiệmxemkiêncườnghaychaođảo,cóthểđươngđầuhaygụcngãtrướcquyếnrũđủloại.’

‘Thờigianđótiênsinhấnđịnhmấynăm?’

‘Mườilămnăm.Tớituổinămmươisốngườivượtquatrắcnghiệmlýthuyếtvàthựchànhđạtmứcđộxuấtsắcsẽđượcđưatớithửnghiệmlầnchót.Thụhuấnđểnângconmắttâmtrínhìnnguồnánhsáng,nhìnchânthiện,họcóthểlấylàmkhuônmẫuđểtổchức,quyđịnhđờihọ[b]cũngnhưđờithànhquốcvàđờiquầnchúng.Phầnđờicònlạihọsẽbỏthờigiantìmhiểutriếtlý;nhưng khi đến lượt, họ sẽ luân phiên đảm nhận công việc chính trị buồnchán,vìlợiíchcủaxãhộilàmnhiệmvụngườicầmquyền,khôngvìvinhdựchứcvụmanglại,màvìnhucầuthànhquốcđòihỏi.Docótháiđộnhưthế,họluônluôngiáodụcngườikhác,saukhiđưangườikếvịgiốnghọnắmvaitròvệquốcthaythế,họsẽrađiđếnsốngtrênđảongườidiễmphúc.Thànhquốcsẽthiết lậpđài tưởngniệm,quầnchúngsẽtổchứctếsinhkínhdâng,[c]nếusấmđềnDelphiđồngýchấpthuận,kínhdângnhưáthần,nếukhôngnhưngườisungsướng,tuyệtvời.’

‘Socrates, nhưnhàđiêukhắc tài hoa, tiên sinhđã sáng tạongười vệquốcngoạnmụctoàndiện!’

‘Glauconơi,trongđámhọcócảphụnữ.Nhữnggìbảnnhânnóivềnamgiớiđềuápdụngngangbằngvớinữgiới,nếuhọcókhảnăngthiênphú.’

‘Dĩnhiên,nếuhọchiasẻđồngđềumọithứvớinamgiới,nhưngôbốimiêutả.’

‘Ờ,vậyquýhữu[d]cóđồngýxãhộivàcơchếngôbốipháctảkhôngphảigiấcmơhãohuyền,mặcdùthựchiệncóthểkhókhănkhông?Điềucầnthiếtlàquyềnhànhchínhtrịphảitrongtaymộthayhơnmộttriếtgiathựcsự.Họcoivinhdựhiệntạichínhtrịmanglạiđềutầmthường,rẻrúng,khônggiátrị.Chỉquantâmtới làmđiềuphải[e]cùngvinhdựđiềuphảimanglại, trongkhicoicôngbìnhchínhtrựclàtốiquantrọng,tốicầnthiết,suốtquátrìnhtổchức,họrasứcphụcvụ,nuôidưỡng,chuyểntảicôngbìnhchínhtrựcchoxãhộivàthànhquốc.’

‘Tiếnhànhrasao?’

‘Bắtđầuhọsẽđưahếtcôngdântrênmườituổivềmiềnquê;[541a]làmvậylàtáchrờitrẻconkhỏiảnhhưởngchamẹtronglốisốnghiệntại,họsẽnuôidạytheophươngphápvànguyêntắccủahọ,nguyêntắcvàphươngphápngô

bốivừamiêutả.Đólàđườnglốihữuhiệu,maulẹhơnhếtđểthiếtlậpthànhquốcvàcơchếngôbốivừabànluận,nhằmđạthạnhphúc,manglạilợiíchtốiđachomọingười.’

‘Vâng,đường lốiđó tốtđẹphơnhết, tiệnnhân thấy tiênsinhđãgiải thíchkhátườngtậnlàmthếnàoxãhộinhưthếcóthểhiệnhình,nếucóbaogiờhiệnhình.’[b]

‘Thếngôbốichẳngđãnóikháđủvềthànhquốccủangôbốivàmẫungườitươngứngrồisao?Rõràngngôbốisẽcầnloạingườinhưthếnào.’

‘Thưa,khárõràng.Vớicâuhỏitiênsinhvừađưa,tiệnnhânthiểnnghĩtiênsinhchẳngcầnnóigìthêmnữa,ngôbốiđãtớiđiểmchótcuộcđàmluận.’

PHẦNVIII(543a-569c)

Miêutảthànhquốclýtưởngcùngnhânvậttriếtgiađếnđâyhoàntất,bâygiờSocratesnhắclạicuộcthảoluậnởcuốiphần4ôngsắpsửamiêutảbốnloạithànhquốcsuyđồivàmẫungười tươngứng trong thànhquốcđó.Ôngsửdụngthờigiannhưchuỗixíchlàmnhưđangmiêutảtiếntrìnhlịchsửvàôngnóinhưthểtrongtươnglaitìnhtrạngbănghoạixảyrathườngxuyênhếtthếhệnàyđếnthếhệkia.

Trướchếtôngphảigiải thích tạisao thànhquốc lý tưởngcủaôngsẽbănghoại.Làmvậylàôngmuốnnóibấtkỳcáigìcósinhđềucótử,đólàlẽtựnhiêntrêncõiđời.Bằngngôntừbaybướm,hoamỹ,ôngkêugọiThiThầnbanchotahuyềnthoạitoánhọcnổitiếngvềconsố.Chitiếtvềhuyềnthoạikhôngquantrọnglắm,songtakhôngnênquênýnghĩahệtrọng,ấylàquyluậtvũtrụcóthểdiễntảtheotoánhọc,nếutacóđủkiếnthức.

Bướcđầutiênđặtchânxuốngđườngsuyđồilàchếđộvịdanh(timarchia)còngọilàchếđộtàibản,phúhàohaykimquyền(timokratia)theomôhìnhthànhquốcSparta.Lẽphảikhôngcònngựtrịnữa,màthànhphầnhunghãnnắmquyền,quânđộithốngtrị.Bởithếchiếntranhvàchiếnthắngtrởthànhviệc làm giá trị. Vệ quốc vẫn bảo vệ thành quốc chống lại kẻ thù từ bênngoài,nhưngbâygiờhọcai trịhàkhắc,đồngthờiđòihỏi tàisảnriêngtư.Vănhóasuyđồi,nghệthuậtbănghoại,giáodụcxuốngdốcthảmhại.Conngườimêtiền,songmêbímật,mêkínđáo.Bướcthứhailàchếđộquảđầu(oligarchikos)còngọilàchínhthểthiểusố,chínhthểđầusỏ,haychínhthểtậpđoàn(ploutokratia)trongđóviệcyêutiềnhámcủaxuấthiệncôngkhai,tiềncủalàthướcđogiátrịtrongxãhội,câycầuđưatớichứcvụ,vàtrongđócóhốngăncách,hốnàycàngngàycàngsâu,càngrộngkhônlường.Bởithếtrongmẫungườicầmquyềnnảynởtinhthầnchuộngtiền,dòngmáusaycủa,tinhthầnnàynhưdiềugặpgiólêncaokhủngkhiếp,lẽphảivàtinhthầnnhưđàytớ,nôlệngoanngoãncúiđầu,luồncúi,nângbithầntài.Tìnhtrạngvẫnđòi hỏi kiềm chế lòng tham, song không đúng loại. Bước thứ ba đi trênđườngdânchủ,nhưngđườngnàykhônghềcókiểmsoát,mọiướcmuốnđềunhưnhau.Môtảchếđộdânchủvàmẫungườidânchủvớivẻchâmbiếm,nét chữuyển chuyển,màumựcđậmđà, rõ ràngPlato cảm thấy khoái trí.Hammêtiềnbạcquáđộtiêuhủychếđộquảđầu,hammêtựdoquáđộthủtiêuchếđộdânchủdẫntớichếđộđộctàichuyênchế,còngọilàchếđộbạochínhtrongđókhôngcótựdo,quầnchúnglàbầycừungoanngoãn.Chếđộ

độctàirađờilàdoquầnchúngchọnthủlĩnh,ngườinàysửdụngmọimánhlớinắmgiữmọiquyềnhànhvớisự trợgiúp,ủnghộcủaquầnchúngngâythơ,họbầuralàmvệsĩ.Tronggiaiđoạncuốicùngtrênđườngsuyđồilòngthamtồitệhếtsứcđiềukhiểnthànhquốc.

***

‘Ờ,[543a]phảirồi,Glaucon,ngôbốiđãđồngýlàtrongthànhquốchoànhảophụnữ, trẻ conđều là của chung,đànbà, đànôngchia sẻ cùnggiáodục,cùngnghềnghiệp,thờibìnhcũngnhưthờichiến,tấtcảđềudướiquyềncaitrịcủangườitrongsốhọchứngtỏamtườngsâusắctriếthọcvàchiếntranh.’

‘Vâng,ngôbốiđồngýnhưvậy.’

‘Hơn thế ngô bối [b] cũng đồng ý khi được bổ nhiệm giữ vai trò cai trị,ngườicầmquyềnsẽhướngdẫn,chỉđịnhnơiănchốnởchobinhsĩtạichỗnhưngôbốimiêu tả trướcđây,nơikhôngcó riêng tư,mọi thứđềuchungchạ.Ngoàiviệcsắpxếpnhưthếquýhữuhẳncònnhớngôbốicũngnóivềloạisởhữuhọsẽcó.’

‘Vâng,tiệnnhânnhớ,nghĩalàhọsẽkhôngsởhữubấtkểthứgìngườikhácbâygiờsởhữu;họđượchuấnluyệnứngphóvớichiếntranh,hànhxửnhưvệquốcđốivớicộngđồng.[c]Đổilạihọnhậncấpdưỡngnhưthùlaohàngnămdocôngdâncungđónggóp,họcốnghiếnbảnthântrôngnomđồngđộivệquốc,bảovệtoànthểthànhquốc.’

‘Đúng thế.Nhưng chuyện đó bàn rồi, bây giờ cho bản nhân hay, ngô bốidừngởchỗnàokhirẽngangđiđếnđâyđểcóthểtiếptụctrởlại.’

‘Thưa,dễlắmkhôngkhó,vìlúcđóyhệtlúcnày,tiênsinhnóinhưthểtiênsinhđãhoàntấtbứctranhliênhệtớithànhquốc.Tiênsinhnóitiênsinhxếploạithànhquốctiênsinhmiêutảvàmẫungườitươngứngvớithànhquốctốtđẹp,[d]mặcdùdườngnhưtiênsinhvẫncómẫungườivàthànhquốctốtđẹphơnsẽnóichongôbốihay.[544a]Sauđótiênsinhnóinếuthànhquốcnàythuộcloạitốtđẹp,mấythànhquốckiathuộchạngtồitệ.Tiệnnhânnhớtiênsinhnóicóbốnloạithànhquốcđángbànluận,đángquansátsailầmcũngnhưmẫungười tươngứngvới số thànhquốcđó.Mụcđíchcủangôbối làquansáttấtcả,bànluận,rồikếtluậnthànhquốcnàotốtđẹp,thànhquốcnàotồitệ,sauđótìmhiểucóphảingườitốtđẹplàngườisungsướng,ngườitồitệlàngườiđaukhổhaysựthểdiễnrakháchẳn.[b]Tiệnnhânvừahỏitiênsinhđịnhnóibốnthànhquốcđólàthànhquốcnào,đúnglúcấyPolemarchus

vàAdeimantusngắtlời.Tiênsinhđáplại.Vìthếtranhluậnđưangôbốitớichỗnày.’

‘Trínhớquýhữuthuộchạngtuyệtvời.’

‘Vậy,ngôbốiquaylại,nhưlựcsĩđôvậtvẫnnămthếvõkhởithủy,tiệnnhânsẽhỏi tiên sinhvẫncâuhỏiđó, tiên sinh sẽchonghecâu trả lời tiên sinhđịnhtrảlờilúcđó.’

‘Bảnnhânsẽnếucóthể.’

‘Thưa,thựctìnhtiệnnhânđặcbiệtnônnaomuốnnghebốncơchếchínhtrịtiênsinhđịnhnóilàthếnào.’

‘Quýhữusẽnghechẳngchútkhókhăn,[c]vìtấtcảđềucótêngọihẳnhoi.Loại thứnhấtđa sốquầnchúngcangợihết lời, chếđộCretehoặcchếđộSpartavùngLaconia;loạithứhaicũngđượcđềcaochẳngkémgọilàchếđộquảđầu,mặcdùđầyrẫyxấuxa,tồitệ;loạithứbakháchẳnmệnhdanhchếđộdânchủxuấthiệnđốilậploạitrên;loạithứtưlàchếđộđộctàiquýtộc,thườngtưởnglàtốtđẹp,xứngđáng,songthựcrabệnhhoạnhơnhết.Chẳnghayquýhữucóýniệmvềchính thểhình thứckháchẳnkhông?Bảnnhânmuốnnói[d]chínhthểchuyênchế,chínhthểquânchủchatruyềnconnối,trongđóvươngquyềnmuabằngtiền,vàchínhthểkhác,songsốnàycũngnhưsốtươngtựthựcrachỉ làsốnhỏnằmgiữabốnloạivừakểvàthườngthấyxuấthiệntrongdânngoạilaivàdânHyLạp.’

‘Nghenóicónhiềuloạikỳlạ.’

‘Ư, đúng thế, quýhữu thừabiết donhu cầuđòi hỏi đối với conngười cónhiềuloạicuộcđờitươngứngvớinhiềuloạichínhthểphảikhông?Quýhữucũngthừabiếtchính thểrađờikhông“từcâysồihay tảngđá”,mà từconngườisốngtrongcộngđồng.[e]Nếuởthếápđảo,cóthểnói,khicáncânnghiêngvềphíanàyhayphíakia,mộtngườisẽkéođasốnghiêngtheo.’

‘Vâng,chínhthểhìnhthànhtừconngười,đólàconđườngduynhấtkhảdĩ.’

‘Vậynếucónămloạichínhthểchắchẳnphảicónămloạimẫungườitươngứng.’

‘Chứgìnữa.’

‘Ngôbốiđãmiêutảmẫungườigiốnggiaicấpquýtộcvàkhẳngđịnhđólà

mẫungườivừatốtđẹpvừacôngbình.’

‘Vâng,đúng,ngôbốiđãlàm.’[545a]

‘Saumẫungườinàyngôbốiphảimiêu tảmẫungườikémcỏi,mẫungườiyêuchuộngchiếnthắngvàhammêdanhvọngtươngứngkhítkhaovớihìnhthái thànhquốcSpartavùngLaconia, rồi lần lượtbamẫungườinữa:mẫungườiquảđầu,mẫungườidânchủ,mẫungườichuyênchế.Cứthếquansát,đồngthờiphânbiệtmẫungườitồitệtươngphảnvớimẫungườitốtđẹp,ngôbốihoàntấtcôngviệctìmhiểutươngquangiữahạnhphúctươngđối,đaukhổtươngđối,côngbìnhchínhtrựcthuầntúy,bấtcôngbấtchínhthuầntúymangđếnchomẫungườisởđắctínhchấtvừakể.Sauđóngôbốisẽmộtlàthựcthibấtcôngbấtchính[b]cùngThrasymachus,hailànhờlýluậnhiệntạisoiđườngchỉlốisẽtheođuổicôngbìnhchínhtrực.’

‘Thưa,việcđóngôbốinhấtđịnhphảilàm.’

‘Bắtđầulàbànluậnvềphẩmchấtđạođức,ngôbốisẽtìmhiểuphẩmchấtđạođứcbiểuhiệntrongxãhội,vìnhưvậydễdànghơn,trướckhitìmhiểuphẩm chất biểu lộ trong con người.Ngô bối có nên làmnhư vậy bây giờkhônghở?Đầutiênlấychínhthểvịdanh,bảnnhânkhôngbiếttêngọihiệnthờilàgì,cólẽngôbốitạmgọichínhthểtàibản,chínhthểkimquyềnhoặcchínhthểphúhào.Ngôbốisẽtìmhiểu,sauđóđểýquansát,sosánhmẫungườitươngứng;tiếpđếncungcáchtươngtự[c]ngôbốisẽxemxétchínhthểquảđầuvàmẫungườitươngứng;tiếpnữangôbốisẽđểmắtnhìnchínhthểdânchủvàmẫungườidânchủ;vàsauhếtngôbốisẽtìmhiểuchínhthểchuyênchếvàmẫungườichuyênchínhcầmquyềncaitrịthànhquốc.Quýhữucónghĩngôbốicó thểhìnhthànhnhậnxétchínhxácvềvấnđề trướcmắthaykhông?’

‘Vâng,đólàcungcáchhoàntoànhợplýđểquansátchínhthểvàđitớikếtluận.’

‘Vậyngôbốihãytìmcáchgiảithíchlàmsaochínhthểquýtộclạitrởthànhchếđộkimquyền.Phảichăngđólànguyêntắcđơngiản:nguyênnhânthayđổitrongxãhội[d]bắtđầutừmâuthuẫnnộitạigiữathànhphầncầmquyền.Nếuthànhphầnnàyđoànkếtnhấttrí,dùsốlượngrấtnhỏ,thayđổisẽkhôngxảyra.’

‘Thưa,đúngthế.’

‘Vậy,Glaucon,thayđổidiễnratrongthànhquốccủangôbốinhưthếnào?

Làmsaotrợthủvàvệquốclạibấthòa,haibênbấthòavớinhauhaymỗibênbấthòanộibộ?QuýhữucómuốnngôbốilàmnhưHomercầuxinThiThầnchỉchohay“bấthòabắtđầunhưthếnào?”[e]Hayngôbốinênnghĩđáplờigiọngđiệuvôcùngbithảm,cungcáchrấtưtrangtrọng,dángvẻhếtsứcâncần, song thực raThiThầnchỉgiễu cợt, trêu chọc làmnhưngôbối là trẻcon?’

‘Tiênsinhnóithếnghĩalàthếnào?’[546a]

‘Nhưthếnày.Xemrakhócóthểtạorathayđổidẫntớisuyđồitrongthànhquốccấu tạochặtchẽnhưcủaquýhữu.Nhưngvìmọivậtcósinhđềucóhóa,ngaycảtrậttựxãhộicũngkhôngthểkéodàimãimãi,màthếnàocũngsuytàn.Suytàndiễnranhưsau.Khôngnhữngcâycỏmọctrênmặtđất,màcảsúcvậtsốngtrênđó,đềucómùasinhsảnvàmùavôsinh,cảvềtinhthầnlẫnthểxác,mùabắtđầuchomỗiloạikhichuyểnđộngđịnhkỳđihếtchukỳ;thờikỳdàingắntùytheođờimỗiloại,dàivớithànhphầnsốnglâu,ngắnvớithànhphầnchếtyểu.Mặcdù[b]ngườicầmquyềnquýhữuđàoluyệnchothànhquốcđềukhônngoan,songlýluậnvànhậnthứcsẽkhôngluônluôngiúphọtínhđúnghaysaithờigiangâygiống,thờigianvôsinh;đôikhihọtínhsai,dovậyconsẽsinhlầm.Vớisinhvậtsiêuphàmrađờichukỳxácđịnhtrongsốhoànthiện;vớisinhvậttrầnthếđólàsốthứnhấttrongđónhâncăn sốvàbìnhphương,gồmba sốhạngvàbốn thừa số, chokếtquảcuốicùng,phầntửgiống,khônggiống,tăng,giảm,khiếnmọiphầntửthôngướcvàhữutỉvớinhau.Tỉlệcơbảncủacácphầntửnày,bốnvớiba,[c]kếthợpvớinăm,nhânvớibasẽchohaihàihòa,trongđómộtlàtíchsốcủathừasốbằngnhauvàtíchsốcủamộttrămnhânsốlầntươngđương;mộtlàtíchsốcủathừasốtrongđócósốbằngnhau,cósốkhôngbằngnhau,nghĩalà,mộttrămlầnbìnhphươngđườngchéocủasốhữutỉ,mỗisốgiảmđimột,hoặcmộttrămbìnhphươngcủasốvôtỉ,mỗisốgiảmđihai,vàmộttrămtamthừacủaba.Toànbộsốkỷhàkiểmsoáttiếntrình,quyếtđịnhphẩmchấtsinhnởtốtxấu.[d]Vệquốckhôngchúý,đểcôdâuchúrểkếtđôikhôngđúngthờigian,kếtquảsẽkhôngtốtđẹp,đứaconsẽkhôngtinhkhôn,khôngmaymắn.Đứakhánhất trongbọnsẽđược thếhệgiàbổnhiệm,songkhông thựcsựxứngđángvớichứcvụ.Bởithếkhicầmquyềnngồivàođịavịbốnắmgiữtrướcđâychúngsẽbắtđầutrướchếtlơlàkhôngchúýđếnngôbối,mặcdùlàvệquốc,đánhgiáthấphuấnluyện,thoạtđầutâmtrí,sauđếnthểxác,kếtquả làđámtrẻcủaquýhữusẽkémgiáodục,kémvănhóa, lãngquênThiThần.Vàkếtquảlàthếhệtiếptheoquýhữusẽcóngườicầmquyềnkhôngcókhảnăngvàbảnchất củavệquốc thực sựđểphânbiệt chủng loại cấuthànhcôngdânkhácbiệtnhưcủaHesiod,nhưcủaquýhữu:[e]vàng,bạc,đồng,sắt.Khisắtvàbạchayđồngvàvàngtrộnlẫn,[547a]chấtliệukhông

nhấtquán,khôngđồngchấtsẽrađời trongthànhquốc;bấtkỳxuấthiệnởđâuđặctínhbấtthườngcủachúngsẽsinhrachiếntranhvàthùhận.Đólàdòngdõi,đólàphảhệ,ngôbốicầnkhẳngđịnh,củabấthòanộibộxảyrakhắpnơi.’

‘NgôbốisẽnóicâutrảlờicủaThiThầnlàchínhxác.’

‘Đươngnhiên,vìtừcửamiệngThiThần.’

‘Tiếptheo[b]ThiThầnsẽnóigì?’

‘Mộtkhimâuthuẫnnộitạibắtđầu,haithànhphần

kéovềhaihướngkhácnhau;sắtvàđồnghướngtớilàmtiền,sởđắctưlợi,tưsảnruộngvườn,nhàcửa;tráilại,vàngvàbạcđãgiàucóthựcsựtrongbảnchất, không cần của cải nữa, hướng tới đạo đức và trật tự truyền thống.Chốngđối,cạnhtranhquyếtliệt,cuốicùnghọchấpnhậnhòagiải:[c]phânchia ruộngđất,nhàcửavì là tưhữu;người trướckiabảovệ,coinhư thânhữu,ngườitựdo,ngườicungứngnhucầu,bâygiờbắtlàmnôlệ,họgiữlàmnôngnô,đầytớtrongkhivẫnrasứcbảovệ,trôngnomđồngthờisửasoạnchiếntranh.’

‘Theotiệnnhân,vìthếthayđổibắtđầu.’

‘Vậylàchếđộđứnggiữagiaicấpquýtộcvàthànhphầnquảđầu?’

‘Vâng,đúngthế.’

‘Vìvậychếđộsẽthayđổi.Saukhichếđộthayđổi,thànhquốcsẽcaitrịrasao?[d]Rõràngchếđộsẽgiốngchếđộtrướckiamặtnàyvàgiốngchếđộquảđầumặtnọ,vìởgiữahaichếđộ,vàmặtkhácchếđộcũngsẽcóđặctrưngriêngbiệt.’

‘Hẳnthế.’

‘Vậyquýhữucónghĩchếđộsẽgiốngchếđộtrướckiavềvàimặt-đềcaongười cầmquyền, thànhphần chiếnđấukhông thamgia nôngnghiệp, laođộngtaychân,kỹnghệ,thươngmại,nhưngsẽtổchứcănchung,tậpluyệnthểdục,thụhuấnquânsựđềphòngchiếntranhkhông?’

‘Thưa,có.’

‘Tráilại,[e]đặctrưngcủachếđộlàngạisợbổnhiệmngườitàitrívàochứcvụcaitrị,bởikhôngtìmthấyloạicươngnghị,thuầnnhấtnữa,màchỉcóloạipha trộn.Vì thếchếđộquay tìmngườihunghăng,cụcmịchbẩmsinhưachiến tranh hơn hòa bình, [548a] bây giờ đề caomưu chước, chiến thuật,thànhquốcdồnhếtkhảnăngchuẩnbịchiếntranh.Chếđộsẽduytrìđaphầnđặctrưngvừakể.’

‘Vâng.’

‘Ngườinhưthếsẽhammêtiềnbạcgiốngngườitrongchếđộquảđầu;họsẽhăngsaycatụngvàng,bạckhôngchúthạnchế,màthựchiệnlénlút,bímật;bâygiờhọcótườngdầycửachắcriêngtư,phòngchứagiấukínkhôngđểaihay;nhàởbaochenhưtổấmđắtgiá,nơihọcóthểvungtiềntiêuxàithảcửađểcóđànbàcongáivàbấtkỳcáigìnếumuốn.’

‘Đúngquá.’[b]

‘Nhưngvìyêu thíchđềcao, songkhông thể sởđắccôngkhai,họcũngsẽthựcsựbầntiệnvềtiềnbạc,tráilạisẽsẵnsàngtiêutiềnngườikhácđểthỏamãnướcmuốncánhân.Họsẽănchơilénlút,tránhnéluậtphápnhưtrẻconné tránhbốđẻ.Sởdĩvậy làvìhọđãđượcgiáodụcbằngépbuộc,khôngbằng thuyết phục, nên lơ là Thi Thần chân thực cùng đồng hành của ThiThần,lýluậnvàtriếtlý,[c]thayvìthếchútrọngquámứcvàohuấnluyệnthểdục,coinhẹđàoluyệnnghệthuật,tríthức,vănhóa.’

‘Chếđộtiênsinhmiêutảđaphầnphatrộncảtốtlẫnxấu.’

‘Đúngthế,phatrộn.Nhưngchếđộcóđặctrưngnổibật,nhờkhaithácthànhphần nhiệt tình, hung hăng trong ngô bối: hăng say chiến thắng, hammêdanhdự.’

‘Thưa,đúngquá.’

‘Đólànguồngốcvàbảnchấtchếđộsẽtrởthành,vàxuấthiệnrasao.Ngôbốichỉpháctảđạikháikhôngđivàochitiếtchínhxác,[d]bởimớichỉđạikhái thôi cũng đủ giúp ngô bối nhìn thấy cực điểm của người công bìnhchínhtrựcvớingườibấtcôngbấtchínhnằmởchỗnào,vàbởiviệclàmsẽkéo dài bất tận nếumiêu tả chi tiết đủ loại chế độ và đủ loạimẫu ngườitươngứngtrongchếđộđó.’

‘Tiênsinhquáưchílý.’

‘Vậymẫungười tươngứngvới chếđộvừaphác tả thì sao?Ngườiđó thếnào,đàoluyệnrasao?’

‘Tiện phu thầm nghĩ,’ Adeimantus chêm lời, ‘người đó giống thân hữuGlauconhiệndiệnởđâynếunhìntheotháiđộhăngsaychiếnthắng.’

‘A,cólẽvềđặctrưngấy,[e]songvềđặctrưngkhác,theobảnnhânngườiđókhônggiốnganhấytínào.’

‘Đặctrưngnào?’

‘Ngườiđócóvẻngoancố,hơithôlậu,mặcdùcómòiưanghệthuật,chuộngvănhóa;ngườiđókhoáinghenóinăng, songkhông thểdiễn tả;ngườiđókhắtkhe,tànácvớinôlệ,vìgiáodụcbấttoàn,nênkhôngcóýthứcxácđángvềtưthếbềtrênđốivớihọ[549a].Tráilại,vớingườitựdongườiđócóvẻnhãnhặn; với người cầmquyềnngười đóhoàn toànngoanngoãn.Vì bảnthânyêudanhvọngngườiđóhamquyềnlực.Ngườiđókhôngtinkhảnăngbiểulộbảnthân,hoặcbấtkểcáigìtươngtự,sẽdẫntớiquyềnlực,màlàkhảnăng hành động trong chiến tranh, phẩm chất liên hệ tới chiến tranh, vìngườiđólàngườithíchthểdụcvàsănbắn.’

‘Vâng,thưa,đólàđặctrưngcủachếđộngôbốimiêutả.’

‘Ngườinhưthế[b]sẽcoi thườngtiềnbạclúctrẻ,songhânhoanchàođónkhigià,càngcaotuổicànghăngsaybấtkểhoàncảnhrasao,vì trongbảnchấtcómáumêcủahamtiền.Vìđãtừbỏbảovệtuyệtvờingườivớitháiđộnhưthếkhôngtrongsạchđốivớiđạođức.’

‘Bảovệlàthếnào?’Adeimantushỏi.

‘Tâm trí pha trộn lý luận xác đáng với tưởng tượng huấn luyện nhuầnnhuyễn.Đó làcáiduynhấtnếucósẽduy trìphẩmchấtđạođứcngườisởhữunguyênvẹnsuốtcuộcđời.’

‘Câutrảlờiýnhị.’

‘Vàđó làmẫungười tàidanh lúc là thanhniên,mẫungười tươngứngvớichếđộngôbốiđangbàn.’

‘Vâng,chắcvậy.’[c]

‘Đạikhái cungcách thanhniênxuấthiện thếnày.Bố thanhniên làngười

đànghoàngsốngtrongthànhquốccaitrịtồitệ.Vìthếôngkhôngmuốndínhtớidanhvọng,chứcvụ,kiệncáo,đủthứliênhệđại loạinhưvậy;ôngsẵnsàngchịulépvế,thiệtthòinhằmtránhlôithôi,rắcrối.’

‘Nhưnglàmthếnàothanhniêntàidanhxuấthiện?’

‘Trướctiênthanhniênnghemẹnổigiậnthanvãn[d]vìchồngkhôngphảiquanchức,bởithếbàkhôngđượcphụnữtrongxãhộikínhnể.Tiếpđếnbàthấyôngchẳngnghĩgìtớitiềnbạc;ôngkhôngphảnứngkhibịnhụcmạởnơi riêng tư hay chốn công cộng, tòa án, hội trường; ông nín thinh chịuđựng,tháiđộlạnhlùng,thảnnhiên.Bàlạithấyônglúcnàocũngtậptrungtưtưởngưutư,suynghĩ,khôngđềcaomàcũngkhôngcoinhẹbà.Trướccảnhtượngnhưthếmáutambànhnổilênbànóivớicontraibốlàngườiđànôngmềmyếu,nhunhượcquáchừng,vàbàcòntuônlờihátđiệpkhúcnhưphụnữlặpđilặplạivềđànôngtrongcảnhtươngtự.’[e]

‘Vâng,đúngthế,’Adeimantustiếplời,‘chánlắmcácbàđềuvậycả.’

‘Quýhữucũngbiếtđàytớcóvẻtửtế,ngoanngoãncủaloạingườinàyđôikhinóinăng tương tự, sau lưngôngchủ, trướcmặtcácconchẳngúpmở.Khithấyôngbốkhôngtruytốngườinợtiềnkhôngtrả,hoặccưxửsaitráivớimình,họmớmlờichongườiconkhilớnlênphảitrảthùsốngườiđó,vàphảicươngquyếthơnbố.[550a]Rangoàiđờingườiconnghevàthấyđiềutươngtự.Trongthànhquốcngườichúiđầuloviệccủamìnhbịgọilàngusi,đầnđộn,bịkhinhrẻcoithường,ngườixíavôxenvàoviệcngườikhácđượctôn trọng, ca ngợi.Người con lắng nghe, quan sát hết cả, song cũng lắngnghebốnóigì,quansát tậnnơibốlàmgì,sosánhlốisốngcủabốvới lốisốngcủangườikhác.Kếtquảngườiconbịảnhhưởnghaiphíalôikéo.[b]Bố tướibón,chắtchiunuôidưỡngphầnhợp lý, trongkhingườikhácvunxới,cặmcụichămlophầnbồngbột,thèmmuốncủatâmtrí.Cuốicùng,vìbảnchấtkhông thực sựxấuxa, songchỉvìgiaoduvớibạnbè tồi tệ, ảnhhưởnghaiphíalôikéo,đứnggiữamuốnđạthòagiải,ngườiconchuyểnđổiquyếtđịnhbêntrongbảnthânchophầnởgiữa,phầnthíchchiếnthắng,ưahunghăng,bởithếtrởthànhngườingạomạn,hamdanhvọng.’

‘Tiệnphunghĩtiênsinhđãgiảithíchđầyđủviệcrađờicủamẫungườinhưthế.’

‘Vậylà[c]ngôbốiđãmiêutảchếđộthứhaivàmẫungườithứhai.’

‘Vâng.’

‘Sau loại này, nhắc lại thơ Aeschylus, chẳng hay ngô bối có nên nói về“ngườikháctiếnđánhthànhquốckhác”haytheochươngtrìnhdựđịnhbắtđầubànthànhquốctrước?’

‘Xintiếnhành.’

‘Chếđộđếnsauchếđộnàytheobảnnhânlàchếđộquảđầu.

‘Tiênsinhgọichếđộquảđầulàchếđộthếnào?’

‘Chếđộcăncứvàogiátrịtàisản,trongđóngườigiàucónắmquyềncaitrị,[d]ngườinghèokhóđứngngoàichầurìa.’

‘Tiệnphuhiểu.’

‘Vậytrướchếtngôbốicónêngiảithíchchếđộvịdanhchuyểnthànhchếđộquảđầunhưthếnàokhông?’

‘Thưa,nên.’

‘Hiểnnhiêncungcáchchuyểnđổirõnhưbanngàyngườimùcũngthấy.’

‘Xinchohaylàmsao?’

‘Đổvàokhochứatưhữu,mỗingườisởđắc,càngngàycàngnhiều,vànghủyhoạichếđộvịdanh.Đầu tiênhọ tìmcáchbản thân tiêuxàihoangphí.Vìmụcđích và theo chiều hướngđó, họ bópméo, bất tuân luật pháp, vợ họkhinhkhỉnhnoigương.’

‘Chắclàvậy.’

‘Tiếpđến,nếubảnnhânkhông lầm,nhìnngóngườinàyganh tị [e]ngườikia.Bắtchước lẫnnhau,đốkỵgia tăng,họbiến thànhđámđônghànhxửtươngtự.’

‘Cóthểlắm.’

‘Thế rồi tiếnhànhhơnnữavàođường làm tiền tích của, càngđề cao tiềnbạc, họ càng hạ thấp đạo đức. Làm sao quý hữu có thể phủ nhận hố sâukhủngkhiếpngăncách,đốichọitiềncủavớiđạođức,nênkhiđặthaithứlênbàncânxemnặngnhẹthếnào,thứnàyluônluônđilên,thứkianhấtđịnhhạxuống?’

‘Thưa,chắcchắnnhưvậy.’

‘Bởithếkhicủacảivàngườigiàucóđượcđềcaotrongthànhquốc,[551a]đạođứcvàngườiđạođứcbịcoithường.’

‘Hiểnnhiên.’

‘Ngôbốitheođuổicáingôbốingưỡngmộ,bấtkểcáiđóthếnào,bỏrơicáingôbốikhinhkhi.’

‘Vâng.’

‘Cuối cùng diễn ra cảnh chuyển tiếp, người yêu chiến thắng, danh dự trởthànhngười yêu tiền của và người làm tiền.Danhdự, tiếng tăm, chức vụdànhriêngchongườigiàucó,ngườinghèokhóbịkhinhrẻ.’

‘Đúngthế.’

‘Tớigiaiđoạnnàyhọbanhànhluậtlệ.Đặctrưngnổibậtcủachếđộquảđầu,luậtlệthiếtlậpđịnhdanhcủacải,nhiềuíttùythựctrạngchếđộ,củacảicàngcaochínhquyềncàngquảđầu,[b]củacảicàngthấpchínhquyềncàngítquảđầu,vìtrướcđóđãkhẳngđịnhngườinàotàisảnkhôngtớimứcấnđịnhsẽkhôngđủđiềukiệnthamchính.Họsửdụngbạolựcthựcthiluậtđịnhhoặcgieorắckhiếpđảm,khủngbốtrướckhithiếtlậpchếđộ.Cóphảithếkhông?’

‘Thưa,phải.’

‘Đạikháiđólàcáchchếđộquảđầuđượcthiếtlập.’

‘Đúngthế,nhưngđiềuhànhthếnào?Nghenóicónhượcđiểm,vậynhượcđiểmrasao?’[c]

‘Ơ,nhượcđiểmđầutiênhoàntoànnằmtrongđịnhnghĩachếđộngôbốivừakể.Hãyđểýhậuquảsẽrasaonếungôbốichọnthuyềntrưởngtheonguyêntắcđịnhdanhcủacải,khôngtraoconthuyềnchongườinghèokhómặcdùngườiđólàhoatiêutàiba?’

‘Ngườilàmthếsẽkhiếnhảihànhgaygo.’

‘Sựthểkhôngápdụngvớiquyềnhànhởphạmvikháchaysao?’

‘Thưa,phầnriêngtiệnphunghĩcó.’

‘Trừchínhtrị?Haycũngápdụngvớichínhtrị?’

‘Khôngtrừmàgồmcảvìđâylàloạiquyềnhànhkhókhăn,quantrọnghơnhết.’

‘Vậy[d]đólànhượcđiểmđángkểcủachếđộquảđầu?

‘Cólẽvậy.’

‘Thếnhượcđiểmtiếptheocónghiêmtrọngbằngnhượcđiểmvừakểkhônghở?’

‘Thưa,nhượcđiểmthếnào?’

‘Ờ,cộngđồngnhưthếđươngnhiênmấttínhcáchđồngnhất,thànhquốctrởthànhhai thànhquốc, thànhquốcnàygồmtoànngườigiàucó, thànhquốckiagồmrặtngườinghèokhó,sinhsốngtrêncùngmảnhđất, luônluôntìmcáchhãmhạilẫnnhau.’

‘Vâng,trờiơi,đólànhượcđiểmtaihại.’

‘Vànhượcđiểmnàycũngkhôngphảiđặctrưngtốtđẹp.Cólẽhọkhôngđủgâncốtđivàochiếntranh,vìbắtbuộcphảitrangbịvũkhíchonhândânsửdụng,[e]songlạisợnhândânhơnkẻthù.Tráilại,nếukhônglàmvậy,khiphảichiếnđấuthựcsựngoàichiếntrường,dolàthiểusố,họquảthựclàquảđầu!Đồngthờidohammêcủacảihọkhôngmuốnbỏtiềntheođuổichiếntranh.’

‘Không,đặctrưngkhôngtốtđẹpchútnào.’

‘Hơnthế,cósựkiệnngôbốicũngcựclựcphủnhậntừtrước,đólàtrongchếđộloạinàymộtngườilàmnhiềunghềkhácnhau,làmruộng,làmtiền,làmlínhcùngmộtlúc.[552a]Quýhữunghĩnhưvậycóphảihaykhông?’

‘Thưa,chẳngphảitínào.’

‘Nhưngkhoan,xinđểýtrongsốnhượcđiểmcóphảinhượcđiểmnàytệhạihơnhếtxuấthiệnđầutiêntrongchếđộhaykhông?’

‘Nhượcđiểmthếnào?’

‘Chophépngườinàybánhết tài sản,ngườikiabỏ tiền ramua.Bánxong

ngườiđósốngtrongthànhquốcbámvàoxãhội,khônglàmgì,khôngchứcvụ,chẳngphảithươnggia,nghệnhân,kỵbinh,bộbinh,màchỉlàtênvôgiacư,khốrácháoôm.’

‘Vâng,đâylàchếđộđầutiên[b]chấpnhậnsựthểnhưthế.’

‘Nhưngkhôngbị cấmđoán trong chếđộquảđầu.Nếukhôngquýhữu sẽkhôngcótìnhtrạngphânchiaquyết liệtgiữaphúhàovàhànhkhất,ngườigiàuúụ,kẻnghèoxácxơ.’

‘Thưa,đúngquá.’

‘Nhưngđểýđiểmnày.Khigiàucóngườinàycólàmviệcgìíchlợichoxãhộinhưngôbốivừanêuhaychỉtiêupha?Mặcdùcóvẻlàngườithuộcgiaicấpcầmquyền,songthựcrangườinàykhôngphảinhàchứctráchvàcũngchẳng phải hàng thứ dân phục vụ xã hội,mà chỉ là người tiêu xài khi vớđượccủa.’

‘Đúngthế.Cóvẻlàthànhphầnquyềnbínhtrongcộngđồng,[c]songchẳnglàgìmàchỉlàkẻhoangphí.’

‘Vậyngôbốicónêngọi làongđựckhônghở?Sinh ra, lớn lên,hiệndiệntrongổmàlàtaiươngchotổ,ngườinàylàkẻlườibiếngtrongnhà,taiươngchothànhquốc.’

‘Hoàntoànlàvậy,sosánhtuyệtdiệu,tiênsinh.’

‘Vậyquýhữucóđồngý,Adeimantusơi,thầnlinhsángtạoongđựccócánhmàkhôngcónọc,songcũngsángtạotrongsốongđựchaichânconkhôngnọc,concónọcnguyhiểmkhông?Vềgiàongđựckhôngnọctrởthànhănmày,[d]ongđựccónọcmangtêntộiphạm,đúngkhông?’

‘Thưa,đúngquá.’

‘Hiểnnhiênthànhquốcnàocũngvậy,chỗnàocóănmàylàchỗnấycókẻcắp,ẩnnúpđâuđó,móctúi,ăntrộmđềnthờcùngđủloạithựchiệntộiácnhưthế.’

‘Vâng,hiểnnhiên.’

‘Thếnghĩalàthếnào?Quýhữucóthấyănmàytrongchếđộquảđầukhônghở?’

‘Thưa,có,đasốdânchúnglàvậy,trừthànhphầncầmquyền!’

‘Vậyngôbốicóthểgiảdụcũngcónhiềuongđựccónọclàtộiphạmtrongthànhquốcvừakể[e]chínhquyềnkiểmsoátquyếtliệtbằngvũlực.’

‘Vâng,ngôbốicóthểlàmvậy.’

‘Ngôbốicónênnóisởdĩhọnhưthếấylàvìgiáodụcthiếusót,nuôinấngtồitệ,chếđộtổchứcxấuxakhông?’

‘Thưa,đúngthế.’

‘Đấylàchếđộquảđầu,vàđấylànhượcđiểmcủachếđộđó,cókhicòntồitệhơnthế.’

‘Tiênsinhtrìnhbàyvấnđềkháhấpdẫn.’

‘Vậy[553a]ngôbốicóthểcoiviệcgiải thíchchếđộtrongđóquyềnhànhdínhliềnvớicủacải,sửdụngcủacảinhưtiêuchuẩnđểcầmquyền,têngọithôngthườnglàchếđộquảđầuhaytậpđoànthốngtrịđãhoàntất.Bâygiờnhích thêmbướcnữa ngôbối tìmhiểu nguồngốc và bản chấtmẫungườitươngứng.’

‘Vâng,mìnhbắtđầu.’

‘Chuyểndịchtừmẫungườitàidanhsangmẫungườiquảđầu,theobảnnhân,diễnranhưsau.’

‘Nhưthếnào?’

‘Mẫungườitàidanhcóthằngconchàođời,mớiđầubắtchước,theosáttừngbước,tiếpđếnchứngkiếnbỗngdưngbốvachạmvớichínhquyềnnhưchiếcthuyềnđâmvàováchđá,tanhoangcơnghiệp,tannátngaycảcuộcđời.[b]Rấtcóthểôngbốđãlàtướngchỉhuycuộcviễnchinh,hoặcnắmgiữchứcvụquantrọngtrongchínhquyền,cuốicùngbịbọntốgiácchuyênnghiệpvucáobắtbíđưaratòa,bịxửtử,bịphátvãng,bịtướcquyềncôngdân,bịtịchthutàisản.’

‘Chuyệnđócóthểxảyralắm.’

‘Nhìnthấytấtcả,chịuđựngđaukhổ,Adeimantusơi,mấthếttàisản,sợmấtcảmạngsống,thằngconlậptứcrũbỏlòngyêudanhdự,tinhthầndũngcảm,

[c]tốngcổkhỏichỗcảhaiđãngựtrịngaivàngtâmhồn.[c]Rơivàocảnhnghèo túng, thằngconngoanngoãn, thầm lặngquay rahăngsay làm tiền.Nailưngkiếmsống,cầncùlaođộng,chắtchiutừtừ,đểdànhtừngtí,thằngcon gây dựng cơ nghiệp.Quý hữu có nghĩ trong hoàn cảnh như thếmẫungườinàycósẽ thiết lậpbộphậnthèmmuốn, thamlamlàmtiềntrênngaivàngnộitâmkhônghở?Quýhữucónghĩđươngsựsẽbiếnthứđóthànhvịvua vĩ đại trong chính lòng mình, trang điểm vươngmiện đội đầu, huânchươngchoàngcổ,đạiđaoBaTưđeobênsườnkhông?’

‘Tiệnphunghĩcó.’

‘Bộphậnlýluậnvàhăngháimẫungườinàyđểxuốngđất[d]dướichânvịvua,mỗibênmột,giángcấpcảhaixuốnghàngnôlệ.Bộphậnthứnhấtmẫungườinàykhôngchophéplýluận,tínhtoánlăngnhănghoặctìmhiểubấtkểcáigìngoàiviệclàmthếnàobiếnít tiềnthànhnhiềutiền, trongkhikhôngchophépbộphậnkiađềcao,thánphụcbấtkểcáigìtrừtiềncủavàngườigiàucóhoặcsởđắcbấtkểthamvọngnàongoàicủacảihaybấtkểcáigìcóthểdẫntớimụcđíchđó.’

‘Thưa, không có chuyển tiếp nào nhanh chóng, mãnh liệt đến thế bằngchuyểntiếptừngườiyêudanhtiếngthànhngườimêtiềnbạc.’

‘Cóphảimẫungười[e]ngôbốimiêutảlàloạiquảđầukhônghởquýhữu?’

‘Thayđổitrongmẫungườinàychắcchắntươngtựthayđổitrongchếđộquảđầu.’

‘Vậyngôbốiđểýxemmẫungườinàycóđặctínhtươngtựchếđộkhông.’

‘Vâng,xintiếnhành.’[554a]

‘Tươngtựthứnhấtvớichếđộlàmẫungườinàycoiđồngtiềnquáưquantrọng.’

‘Dĩnhiên.’

‘Hơnthế,mẫungườinàytiêuphahàtiện,siêngnănglaođộng,chỉthỏamãnnhucầucầnthiết,khônghamtiêuxài,dẹpbỏmọiướcmuốncoinhưvôbổ,hãohuyền,phùphiếm.’

‘Đúngthế.’

‘Bủnxỉn,biếnmọithứtrongmọihoàncảnhthànhmốilợi,chỉnghĩtớitíchtrữtiềncủa,đúnglàloạingườidânchúnghoannghênh.Mẫungườiloạinàycógiốngchếđộtươngtựngôbốimiêutảkhônghở?’[b]

‘Tiệnphunghĩgiống.Sởhữucủacảiđươngnhiêncảchếđộlẫnmẫungườinhưthếđềuđềcao,coitrọng.’

‘Bảnnhânnghĩsởdĩvậyấylàvìmẫungườinhưthếkhônghềquantâmtớigiáodục.’

‘Vâng,tiệnphucũngnghĩtươngtự.Nếukhôngmẫungườinhưthếsẽchẳngchọnngườimùgiữvaichimđầuđàndìudắtcađoànhợpvũ,đồngthờihếtlờiđềcao.’

‘Ýkiếnkháhay.Songđểýđiềunày.Ngôbốicónênnóithiếugiáodụcsẽnuôidưỡngtrongmẫungườinàythèmmuốnnhưbầyongđực,cóconđiệubộnanáănmày,cóconcungcáchchẳngkháctộiđồ,[c]songtấtcảbịngănchặnquyếtliệtkhônghả?’

‘Thưa,nênlắm.’

‘Quýhữucóbiếttìmthèmmuốnsaitráitrongsốnàyởđâukhông?’

‘Ởđâu?’

‘Nếubấtđồlàgiámhộviệncônhi,hoặcđạikháinhưvậy,môitrườngthuậntiệnmẫungườinàysẽcóvôvàncơhộilàmđiềusaitrái,bấtlương.’

‘Đúngthế.’

‘Tìnhhuốngchothấynhờcótiếnglươngthiệnvìmuốntỏrađànghoàngtạoấntượngcôngbìnhtrongdịchvụlàmănởmôitrườngkhácmẫungườinàyphảikiềmchếthèmmuốnxấuxa.[d]Kiềmchếkhôngphảihọnghĩhọphải,khôngphảivìsửdụnglýluậnđểchếngựthèmmuốn,màvìcảmthấycầnthiếtvàsợhãi,runrẩy,lolắngmấtcủacảiđãcó.’

‘Đúngquá.’

‘Vàtrờiơi,hơnthế,Adeimantusơi,quýhữusẽthấykhivungtaytiêutiềnngườikhác,họphơibàythèmmuốntươngtựthèmmuốncủabầyongđực.’

‘Ô,chắcvậyquá.’

‘Nộitâmrốiloạnbởithếmẫungườinàysẽchẳngbaogiờyênổnvớichínhmình; mẫu người này chẳng phải một mà hai con người, mẫu người nàymang bản tính lưỡng diện trong đó thèmmuốn tốt đẹp [e] thường áp đảothèmmuốnxấuxa.’

‘Thưa,đúngthế.’

‘Bởi vậy, theo bản nhân, mặc dù sở đắc phần nàomức độ khả kính hơnnhiềungười,mẫungườinàyvẫnkhôngtớigầnđượcbảnchấtchânthực,đòihỏitâmtríhàihòa,bảntínhquânbình,toànvẹn.’

‘Tiênphunghĩvậy.’

‘Hơnthế,vìtằntiệnvềtiềnbạc,mẫungườinàyvềmặtcánhâncạnhtranhthuakémđểđạtthànhcônghaytranhtàihoàntấtcáigìtrongđờisốngcôngcộng.[555a]Khôngmuốnbỏtiềnranhằmđạtvẻvang,haycạnhtranhthithố,mẫungườinàysợkhơidậytoànbộthèmmuốntiêutiền,hoặckêugọithèmmuốn làmđồngminhđểđạtchiến thắng.Bởi thế,giống tayquảđầuthựcsự,mẫungườinàychỉphấnđấuvớiphầnnhỏphươngtiệnsởhữu.Vàbởithế,mặcdùphầnlớnthuatrận,mẫungườinàyvẫngiàucó.’

‘Vâng,đúngthế.’

‘Vậybâygiờngôbốikhôngcólýdođểnghingờmẫungườihamtiềntươngứngvớichếđộquảđầuphảikhông?’

‘Thưa,không.’[b]

‘Đềtàitiếptheolàdânchủ.Khibiếtchếđộdânchủxuấtphátrasao,sinhhoạtthếnào,ngôbốilạicóthểnhậnđịnhmẫungườitươngứng.’

‘Nhưvậysẽtươnghợpvớiphươngthứcngôbốitừngtheođuổi.’

‘Cóphảithànhquốcthayđổitừchínhthểquảđầusangchínhthểdânchủlàdoquầnchúng thèmkhátcáiquầnchúngcho là tốtđẹp,do thả lỏngquầnchúngtheođuổimụcđíchlàmgiàucàngnhiềucàngtốtkhông?’

‘Xinnóichohaynhưthếnào?’

‘Vìngườicầmquyềncóquyềnlựclàdocủacảikhôngmuốnsửdụngluậtpháp[c]hạnchếtìnhtrạngvôđộ,quátrớn,ngăncảnđámtrẻtiêuphahoang

phílàmhạibảnthân.Họchủtrươngchođámtiêuxàivungvítvaytiền,hoặcbỏ tiềnmua tài sản đámnày.Làmvậy hy vọng tài sản và ảnh hưởng giatăng,họtrởnêngiàucóvàtiếngtămhơnnữa.’

‘Đúngrồi,đólàđiềuhọmuốnhơnhết.’

‘Sựthểrõnhưbanngày:khôngthểđềcaotiềncủatrongthànhquốc,đồngthờiyêucầuquầnchúngkiềmchếtiêupha;hamtiềnvàtiếtđộlàhaisựkiệnkhôngthểcộngsinh,cộngtồntrongbấtkểxãhộinào;[d]muốnsởđắcthứnàyphảigạtbỏthứkia.’

‘Vâng,điềuđókhárõràng.’

‘Vìlơlànhưthế,vìkhônghạnchếđámvôđộ,họthườngđẩyngườikhágiảtrongchínhthểquảđầuxuốnghốsâunghèokhổ.’

‘Vâng,thườngthế.’

‘Cóngườinợnần,cóngườimấtquyềncôngdân,cóngườibịcảhai.Camphậnkéolêcuộcsốngsốnàytrangbịnọcđộcvàvũkhítronglòng,cămthùđámsởđắctàisảncủamình,âmmưuchốnglạiđámnàyvàđámkhác,âmthầmngồiim,nónglòngtrôngchờđổithay.’[e]

‘Vâng,đúngvậy.’

‘Trongkhiđóbọnlàmtiềnmảimêdịchvụcúiđầu, làmravẻkhôngnhìnthấy,trái lại tiếptụcchovay,chíchthuốcđộcvàotiền,bấtkểchỗnàotìmthấy nạn nhân, [556a] đòi lãi suất gấp bội, kết quả là ong đực và ănmàytrongthànhquốcgiatăngkhủngkhiếp.’

‘Đươngnhiên,nhiềulắm.’

‘Dẫu thếngaycảkhixấuxaxuấthiện lù lùnhưđámcháyhọcũngkhôngmuốndập tắtbằngphương thứccầncó,họkhôngmuốnphương thứcbảnnhânđềcập,kiểmsoáttiêuphatùytiện,khôngđểquầnchúngmuốnlàmgìthì làmvới tài sản, hoặcđưa rađiều luật thíchhợphủybỏ tình trạng lạmdụngnhưthế.’

‘Luậtnào?’

‘Bổsungđiềuluậtkiểmsoáttrướcđó,épbuộcquầnchúngcưxửchínhtrực,lươngthiện.Nếuđiềuluậtquyđịnhđasốhợpđồngtựnguyệnngườichovay

chấpnhậnrủiro,[b]việctìmtiềnkiếmbạcsẽbớttrângtráovàngườitasẽthấyxấuxađỡpháttriểnhơnnhiềutrongthànhquốcbảnnhânvừamiêutả.’

‘Vâng,giảmkhánhiều.’

‘Nhưnghiệnnayvìlýdovừakểngườicầmquyềnquảđầuđãđẩythứdânrơivàotìnhtrạngngôbốimiêutả,trongkhibảnthânvàconcái...à,đámtrẻsống xa hoa [c] không thèmđể ý chăm lo thể xác cũng như tinh thần trởthànhbạcnhược,khôngcókhảnăngchốnglạiđaukhổ,vuisướng,vàcònquáưlườibiếng.’

‘Vâng,thếthật.’

‘Còn họ, không lo gì ngoài làm tiền, và chẳng quan tâm tới đạo đức nhưngườinghèokhó,đúngkhông?’

‘Đúngthế,họchẳngmảymay.’

‘Đólàthựctrạnggiữangườicaitrịvàngườibịtrị.Vậythửhỏichuyệngìsẽxảy ra khi hai bên chạm trán ngoài đường, trong chợbúa lo chuyệnbuônbán, tại lễhội, trongchiếndịch, trênboong thuyềnhay tạidoanh trạibinhlính?Khi hai bêngặpnhau tronggiâyphút nguynan, [d] vào trườnghợpnhưthế,ngườigiàucósẽkhôngcòncóthểkhinhrẻngườinghèokhó.Thôngthường thânxácgầyguộc, nướcdaxạmnắng, ra chiến trườngđứng cạnhngườigiàucó, cuộc sốngchướng rủmànche,xanhxaovì thiếuánhnắngmặttrời,dathịtmềmxèo,ngườinghèokhóthấyngườigiàucóthởhồnghộc,luốngcuống,lóngngóng,hoàntoànkhôngthểđươngđầuthọđịch.Quýhữucónghĩngườinghèokhósẽkếtluậnngườinhưngườinàytrởnêngiàucóchỉvì người nghèo khó nhút nhát không? Lúc gặp nhau riêng tư chỉ có haingười,[e]ngườinghèokhónàycónóivớingườinghèokhókia:“Đámnàyvôdụngkhôngphảihạngtốt,vơđâucũngđược,chúngsốngnhờngôbốigiaơn”không?’

‘Tiệnphubiếtchắchọsẽnóithế.’

‘Khithânthểốmyếumộtngườichỉcầnđẩynhẹtừbênngoàilàcóthểngãbệnh,đôikhingaycảkhôngbịnhưvậycũngởtìnhtrạngbấtổnbêntrong.Sựthểtươngtựvớithànhquốcbệnhhoạn.Chỉcầnkhiêukhíchnhènhẹtừbênngoàilàngãbệnh,thànhquốcrơivàotìnhtrạngbấthòa,khibênnàykêugọi thànhquốcquảđầu lân cận, bênkianíukéo thànhquốcdân chủ lánggiềngtrợgiúp,đôikhiphepháiđánhnhau,giaochiếnbắtđầu,khôngphảitừkhíchđộngbênngoài.Đúngkhông?’

‘Đúngquá.’[557a]

‘Theobảnnhânchínhthểdânchủrađờilàkhingườinghèokhóthắngthế,tàn sátmột số giàu có, tống cổmột số đối lập lưu vong, cho quần chúngquyền bình đẳng, cơ hội thamgia chính quyền, bổ nhiệm chức vụ xã hộiphầnlớntheonguyêntắcbốcthăm.’

‘Vâng,chínhthểdânchủthiếtlậpnhưthế,thựchiệnbằngbạolựcvũtranghoặcđedọađốithủphảitháochạybiệtxứ.’

‘Chínhthểđóthuộcloạithếnào?Điềuhànhrasao?Bảnnhânmuốnnóicâutrảlờihiểnnhiênsẽchongôbốithấy[b]bảnchấtmẫungườidânchủ.’

‘Vâng,hiểnnhiên.’

‘Trướchếtquýhữuđồngýquầnchúngsẽđược tựdo,đúngkhông?Quầnchúngcótựdovàtựdongônluậnrộngrãi,côngdânđềutựdomuốnlàmgìthìlàm.’

‘Thưa,ngườitanóithế.’

‘Đượctựdorồi,mọingườisẽtổchứccuộcsốngriêngtưthíchhợphơnhếtvớimình,phảikhông?’

‘Vâng,dĩnhiên.’

‘Bởi thếbảnnhânnghĩđặcbiệt xãhộinày [c] sẽ có rất nhiềumẫungườikhácnhau?’

‘Đươngnhiênsẽthế,làmsaokhác.’

‘Cólẽđâylàcơchếhấpdẫnkhủngkhiếp.Nhưtấmáothêuthùađủloạihoahình,trìnhbàyđủloạimàusắc,tôđiểmđủloạinétvẻconngười,cơchếtrởnên lôicuốn lạkỳ.Vì thế,quảnhiênvàcó lẽ,nhưđànbàvà trẻconnomthấyđồvậtmàusắcsặcsỡ,đasốdânchúngnhậnxétđólàhìnhthứcxãhộitốtđẹphơnhết.’

‘Chắcvậyquá.’

‘Vàhơn thế,Adeimantusngười sung sướngơi, [d]đóđúng là chỗđếnđểlùngkiếm,sănđuổicơchế.’

‘Saolạivậy?’

‘Vìchỗđóchứađựngđủloạikhảdĩ,dodễdãi,buôngthả,chophéptựdorộngrãi,ngườinàođịnhtâmxâydựngthểchế,nhưngôbốiđanglàm,cólẽnêntớiviếngthăm.Đólàtrungtâmthươngmạicơchế,quýhữucóthểlựachọnmôhìnhưa thích trongvôsốmôhình trưngbày, truớckhi tiếnhànhcôngviệcxâydựngmôhìnhcủamình.’

‘Đólàcửatiệm[e]ngườitìmkiếmsẽthấytriểnlãmêhềmôhình.’

‘Trongcơchếnàykhôngcóchuyệncưỡngbách,épbuộccầmquyềndùquýhữuthừakhảnăng,haycúiđầutuânlệnhchínhquyềnnếuquýhữukhôngmuốn.Quýhữukhôngphảirachiếntrườngnếucóchiếntranh;quýhữucóthểgâychiến tranh trong thờibìnhnếukhôngmuốnhòabình.Thêmnữa,nếu luậtphápngăncấm thamgiachính trịhay tưpháp, [558a]nếumuốn,quýhữuvẫncó thể làmcảhai, cầmquyềnvàxửán.Sốngnhư thếkhôngthíchthú,tuyệtvờitrongngắnhạnhaysao?’

‘Vâng,cólẽ,songkhôngphảitrongdàihạn.’

‘Thếtháiđộungdungcủatộiphạmbịtòakếtánkhôngdễthươngư?Quýhữuchẳngthấytrongthểchếdânchủngườibịkếtántửhìnhvẫnsốngphâyphây,kẻbịtửhìnhhaylưuđàyvẫnởlạixứsởhaysao?Nhởnnhanhởnnhơtrongxãhội,tộiđồđilạinhưvonglinhanhhùng,khôngaiđểý,khôngainhòmngó.’

‘Thưa,tiệnphunomthấykhánhiều.’

‘Thànhquốckhoandung![b]Cơchếkhôngtỏratitiệnđốivớichuyệnnhỏmọn,tầmthường,nhưngthayvìápdụngtriệtđểlạicoithườngnguyêntắcngôbối trangtrọngtuyênbốkhi thiết lập thànhquốc.Ngôbốikhẳngđịnhtrừphicóbảnchấtcựckỳtốtđẹp,nếutừnhỏkhôngđượcnuôidưỡngtrongmôitrườnglànhmạnh,khôngthụhuấnthóiquenđứngđắn,khôngtheođuổimụcđíchsángngời,conngườisẽchẳngbaogiờtrởthànhtốtđẹp.Dángdấpđĩnhđạc,oaivệ,cơchếdânchủquétsạch,chàđạptấtcả,khôngmảymaynghi ngờ quá khứ, lai lịch chính khách trước khi bước vào chính trường,songsẽđềcao,miễnngườiđótuyênbốlàbạncủanhândân,quyếttâmphụcvụmọiđiềunhândânaoước!’[c]

‘Cơchếrấtưhoànhtrángvàcaocả!’

‘Đặctínhnàyvàđặctínhtươngtựlàđặctínhcủacơchếdânchủ.Cóvẻlà

cơchế thúvị, bát nháo, tạpnham,đamàu,đa sắc, khôngngười cầmđầu,phânchiađồngđều,coimọingườibằngnhau,bấtkểhọcóbằngnhauhaykhông.’

‘Bứctranhmiêutảsinhđộng,ngôbốihiểuýtiênsinh.’

‘Tiếptheongôbối tìmhiểumẫungườitươngứng.Theobảnnhânngôbốinênđểýtrướctiêngốcgácngườiđó,nhưđãđểýcơchếchínhtrị.’

‘Thưa,nên.’

‘Cóphảithếnàykhông?Ngườiquảđầutằntiện[d]cóthằngcon,bảnnhânthầmnghĩ,thếnàocũngnuôinấng,dạydỗcưxửnhưcungcáchôngấyhằngsống.’

‘Dĩnhiên.’

‘Nhưbốđẻnócũngépbuộcbản thânkhôngđộng tới thúvuidẫn tớichỗphảimóc tiền ra tiêu thayvìsinh lợimang tiềnvềnhà, thúvuikhôngcầnthiếtnhưngườitanói.’

‘Thưa,hiểnnhiên.’

‘Vậyquýhữucónghĩnếumuốntránhtranhluậntrongbóngtốingôbốinênđịnh nghĩa khác biệt giữa thèmmuốn cần thiết và thèmmuốn không cầnthiếthaykhông?’

‘Thưa,tiệnphunghĩnênlắm.’

‘Thèmmuốnngôbốikhôngthểtừchối,kểcảthèmmuốnđemlạithỏamãn,[e]theobảnnhân,cóthểgọilàcầnthiết,vìdobảntínhngôbốibuộclòngphảithỏamãncảhai,đúngkhông?’

‘Thưa,đúng.’

‘Bởi thế [559a]muốn cho hợp lý ngô bối có thể dùng chữ “cần thiết” đểmiêutả.’

‘Vâng.’

‘Nhưngthèmmuốncóthểtừchối,nếuhuấnluyệnbảnthântránhnétừlúccòntrẻ,thèmmuốnchắcchắnkhôngdẫntớitốtlành,tráilạiđôikhicòntai

hạithìsao?Ngôbốicóhợplýgọilà“khôngcầnthiết”không?’

‘Thưa,có.’

‘Ngôbốicónêncho thídụmỗi thứhàmý thếnàođểcó thểnắmý tưởngtổngquátkhông?’

‘Tiệnphunghĩngôbốinên.’

‘Quýhữucónóithèmănchođủđểgiữgìnsứckhỏe,thèmthịt,thèmbánhmìnhằmmụcđíchđó,làcầnthiếtkhông?’

‘Thưa,tiệnphunghĩcó.’

‘Thèmbánhmìlàcầnthiếtchohaimụcđích,vìcólợichongôbốivàvìcầnthiếtchosựsống.’

‘Thưa,đúng.’

‘Trongkhithèmthịtlàcầnthiếtchỉvìnóđưatớichỗtrợgiúpcơthểcườngtráng.’

‘Vâng.’

‘Nhưng thèmmuốnđi rangoàigiớihạn, thèmmuốnmónăncầukỳ, sangtrọng là thèmmuốn, với kỷ luật và huấn luyện ngay từ thiếu thời, thôngthườngcóthểgạtbỏ,vìcóhạichothểxácvàtâmhồn,nếunghĩtớidèdặtvàtiếtđộ,vậykhônghợplýkhigọilàkhôngcầnthiếtư?’

‘Hoàntoànhợplý.’[c]

‘Loạithèmmuốnthứnhấtngôbốicũngcóthểgọilàvụlợi,vìtínhcáchhữudụng,thựctiễncủanó,loạithèmmuốnthứhailàhoangphí.’

‘Thưa,đúng.’

‘Sựthểcóđúngvớithèmmuốnsinhlývàthèmmuốnkháckhông?’

‘Thưa,có.’

‘Vậy,đểdễbềphânbiệt,khigọimộtngườilàongđực,ngôbốimuốnnóiloại [d]sẽbị lôicuốnbởikhối lạc thú,nguồnthèmmuốnkhôngcần thiết,

trongkhiloạidèsẻn,quảđầusẽbịchếngựbởilạcthúvàthèmmuốncầnthiết,đúngkhông?’

‘Thưa,đúng.’

‘Bâygiờngôbốitrởlạivấnđềmẫungườidânchủphátxuấttừmẫungườiquảđầunhưthếnào.Bảnnhânnghĩphầnlớnsựthểthườngdiễnrabấtdibấtdịchnhưsau.’

‘Nhưthếnào?’

‘Khingườithanhniênnuôidạytheođườnglốikinhtếeohẹp,ngôbốivừamiêutả,môitrườngđạmbạc,khôngkhítằntiện,lạinếmmùimậttừongđựclườibiếng,giaoduvớicôntrùnghunghăng,nguyhiểmcóthểcungứngđủthứkhoáilạctừnhiềunguồnkhácnhau,quýhữucóthểhìnhdung,kếtquảsẽlà[e]trongbảnthânngườiđócóthayđổitừcơchếquảđầusangcơchếdânchủ.’

‘Hầunhưđươngnhiênlàvậy.’

‘Ngôbốithấythayđổichínhtrịdiễnrakhimộtpherướcngườicùngcánhtừbênngoàivàothànhquốctrợgiúp.Vậyngườithanhniêncócũngthayđổikhithèmmuốngầngũi,tươngtựtừbênngoàikéovàotrợgiúpthèmmuốnbêntronghaykhông?’

‘Thưa,chắcchắn.’

‘Nếuyếutốquảđầuđượctrợgiúpđểđươngđầuvớiđedọa,dobốđẻhaythânnhântronggiađìnhkhuyênnhủ,chỉ trích, tráchmắng,bảnnhânnghĩ[560a]kếtquảsẽlàmâuthuẫnvàbàichốngmâuthuẫndiễnra,cuộcchiếnbùngnổgiữahaiphầntrongconngười,anhtagiaochiếnvớichínhanhta.’

‘Dĩnhiên.’

‘Bảnnhântưởngtượngđôikhiyếutốdânchủluibước,yếutốquảđầuxấntới,mộtsốthèmmuốntiêudiệt,mộtsốđẩylui.Sựthểxảyrakhingăncấmbénrễ,ýthứchổthẹnnảynởtrongtâmtrí,ngườithanhniênsắpxếplạicuộcđời.’

‘Vâng,đôikhisựthểnhưthếxảyra.’

‘Nhưngthèmmuốndồnépvừabịđẩylui,thèmmuốnkhácgầngũivớithèm

muốnnàynuôidưỡngbímậtlạithaythế,vìbốđẻkhôngbiếtnuôidạyđúngcách,[b]thèmmuốnđópháttriểnnhannhảnvàmãnhliệt.’

‘Sựthểthườngvậy.’

‘Thèmmuốnvừakểlôikéoanhtatrởlạivớiđồngbạntrướcđây.Trongkhisống chung với anh ta, thèmmuốn này âm thầmnuôi dưỡng, nảy nở, giatăng.’

‘Chắcvậy.’

‘Cuối cùngchúngchiếmcứkinh thành,địavị cai quản,vì thấybên trongtâmtríngườithanhniênrỗngtuếch,khôngcóhiểubiếtxácđáng,khôngcómụcđíchcaođẹp,khôngcólýluậnchânthựcvốnlàvệsĩ,hộtốngbảovệđắclựctâmtríconngườithầnlinhyêuthương.’[c]

‘Thưa,đúngthế.’

‘Thayvìphảicómấy thứvừakể làm línhcanhngười thanhniên lạiđể lýluận huênh hoang, tin tưởng sai trái ngoi lên chiếm cứ kinh thành hoangvắngtrongtâmtrí.’

‘Nhấtđịnhthếrồi.’

‘Từđótrởlạiđấtngườiănhạtsenngườithanhniêncósốnglénlútkhông?Nếugiađìnhgửi trợgiúp tới phần tằn tiện trong tâm trí anh ta, đámxâmlượckiêucăngsẽđóngcổngkinhthành,khôngđểlựclượngcứuviệnđivào,khôngchịu lắngnghe sứgiảđạidiện thânhữu tíncẩn, caoniênngoàigiađìnhtrìnhbàytựsự.[d]Sửdụngvũlựcchúngbiếnchúngthànhchủnhân.Chúng gọi hổ thẹn là ngu đần, đẩy hổ thẹn vào vòng tủi nhục, lưu vong;chúnggọi tựchế làhènnhát, thẳng tayvấybùnbôinhọbêuxấu, rồi tốngkhứ;chúngthuyếtphụcngườithanhniêntiêuphađắnđo,đúngmứclàquêmùa,bầntiện;chúngkêugọihằnghàsasốthèmmuốnvôdụngđếntrợgiúpđểxuađuổitằntiện,tiếtđộkhỏibiêncương.’

‘Trời,đúngơilàđúng!’

‘Saukhikhoétrỗng,tẩysạchtâmtrínạnnhân,sẵnsànglongtrọngđónnhậnlễnghi truyền thụhuyềnbí, bâygiờ chúng [e] triệugọiquáđộ, hỗn loạn,hoangphívàxấcxượctừcõilưuđầytrởvề.Nhanhnhưchớpchúngchoànghoatấtcảrấtưlộnglẫy,diễnhànhtấtcảrấtưtrangtrọng,tùytùngtheosautấpnập, dồndập.Chúngcangợi tất cả,mệnhdanhbằng tênhoamỹ;xấc

xượcchúnggọi lànhonhã,buông thả là tựdo,hoangphí làhàohiệp, trơtrẽn làcanđảm.Quýhữucóđồngýđó làcungcách[561a]vìcòn trẻdạithanhniênthayđổitừngườiđượcnuôidạygiữathèmmuốncầnthiếtthànhngườibuôngthả,đắmchìmtrongvuithúvôích,khôngcầnthiếtkhông?’

‘Thưa,có,tiênsinhgiảithíchrõràng.’

‘Từđâyvềsauđếnhếtcuộcđờianhtasẽtiêuxàikhánhiềutiềncủa, thờigian, nghị lực vào thèmmuốn không cần thiết cũng như thèmmuốn cầnthiết.[b]Nếumaymắn,nếucuồngnhiệtkhôngvượt tớicựcđiểm,khi tuổiđờigiatăng,phầnlớnhiếuđộngxẹpdần,anhtasẽđónnhậnđámlưuvongtrởvề,songkhônghoàntoànbuôngmìnhtheođámxâmlấn.Lúcđóanhtasẽthiếtlậptìnhtrạngquânbằnggiữavuithú,luônluôntraophóviệcđiềukhiểntâmhồnchovuithúxuấthiệnbấtchợt,làmnhưcúiđầutuânlệnhsốphận,tớikhithỏamãn,rồichuyểnsangvuithútiếptheo,khôngcoithườngvuithúnào,khôngđểvuithúnàythiệtthòi,thúvuikiathủlợi,tráilạinuôidưỡng,khuyếnkhíchtấtcảđồngđều.’

‘Thưa,đúng.’

‘Nếucóngườinóichohaycóvuithúvìphátxuấttừthèmmuốntốtđẹp,nênkhuyếnkhíchvàchấpthuận,[c]cóvuithúdobắtnguồntừthèmmuốnxấuxa,cầnkiềmchếvàđènén,anhtasẽkhôngđểtailắngnghehoặcmởcổngkinh thành tiếp đón sự thật, trái lại lắc đầu, tuôn lờimọi thú vui đều nhưnhau,dovậyphảiđềcaobằngnhau.’

‘Vâng,ngườitronghoàncảnhnhưthếđươngnhiênlàmvậy.’

‘Anh ta tiếp tục sống,đểngàynốingày trôi theovui thúđến tầm tay.Cóngàytiệctùngrượuchèsaykhướtbênđànbà,bêntiếngsáo;cóngàynhấmnước lã,ănchaychogiảmký;cóngày tậpdượt thểdục, [d]cóngàyrongchơi,tungtăngthoảimái,sauđókhônglàmgì,khôngnghĩgì;cóngàytìmhiểutriếthọc.Nhiềukhithamgiachínhtrị,rờichỗngồiđứngdậy,nhảytângtâng,anhtanóinăng,múamaybấtkểcáigìdiễnratrongtâmtrí.Đôikhibấtđồtỏrangưỡngmộnhânvậtquânsự,anhtabịcuốntheohướngnhàbinh;lắmkhi tỏ ra say sưa tiền bạc anh ta quay sang lối làm tiền.Anh ta sốngkhôngcóchươngtrìnhhoặcquyđịnh,vậymàanhtabảođờianhtathúvị,tựdo,sungsướng,anhtacúiđầucắmcổđitheobấtkểmuônvànkhókhăn.’

‘Tiênsinhmiêutảtrọnvẹncuộcđờingười[e]tintưởngvàotựdovàbìnhđẳng.’

‘Đúngthế.Bảnnhânnghĩanhtacũngđasắc,đadiện,miếngvảichắpmảnhrựcrỡ,lôicuốnnhưtìnhtrạngđadạngcủathểchếdânchủ.Đólàcuộcđờinhiềuđànông,nhiềuđànbàthèmmuốn,vìcuộcđờiđóchứađựngmôhìnhcủakhánhiềuthểchếvàlốisốngởđời.’

‘Thưa,quảthựcvậy.’

‘Đólàmẫungười tươngứngvới [562a] thểchếdânchủ,vàngôbốicó lýmệnhdanhlàmẫungườidânchủ.’

‘Thưa,đồngý.’

‘Bâygiờngôbốicònphảimiêutảthểchếvàmẫungườituyệtvời,ấylàthểchếchuyênchínhvàmẫungườiđộctài.’

‘Vâng,đúngthế.’

‘A, Adeimantus quýmến ơi, thể chế chuyên chính bắt đầu thế nào? Bảnnhânnghĩrõràngnóphátxuấttừthểchếdânchủ.’

‘Vâng,rõràng.’

‘Vậycóphảithểchếchuyênchínhphátxuấttừthểchếdânchủ[b]theocáchtươngtựnhưthểchếdânchủrađờitừthểchếquảđầukhông?’

‘Tiênsinhmuốnnóithếnào?’

‘Mụcđích chínhyếucủa thể chếquảđầu, vì thếđược thiết lập, bảnnhânnghĩngôbốiđồngý,làlàmgiàu.’

‘Vâng.’

‘Thểchếđósụpđổlàdothèmmuốnquáđángcủacải,khiếnkhôngnghĩtớivấnđềkhác,màchỉnghĩđếnlàmtiền.’

‘Đúngthế.’

‘Thếthểchếdânchủcóquyđịnhmụcđíchkhônghở?Chắckhôngphảivìthèmmuốnquáđángmàsụpđổ?’

‘Mụcđíchấylàgì?’

‘Tựdo.Chắchẳnquýhữuđãnghenóitựdolàưuđiểmcủaxãhộidânchủ,[c]vìthếđólàxãhộiduynhấtngườicótinhthầntựdothíchsống.’

‘Ngườitathườngnghenóithế.’

‘Vậyđểbổtúccâuhỏibảnnhânđịnhhỏilúcnãy,phảichăngthèmmuốntựdoquáđáng,khôngquantâmtớivầnđềkhác,làđộnglựchủyhoạithểchếdânchủdẫntớichếđộchuyênchính?’

‘Làmsaolạithế?Xingiảithích.’

‘Theobảnnhânkhixãhộidânchủthèmkháttựdongẫunhiênrơivàotaybồitửuthủđoạn[d]chuốcrượutựdochouốngthảcửa,saykhướtsaymềm,nếukhôngnớilỏnghếtsứcchotựdorộngrãi,ngườicầmquyềnsẽbịthànhquốclênánlàtộiphạm,quảđầuxấuxa,rồitrừngtrị.’

‘Vâng,đúngthế,cơchếdânchủlàmvậy.’

‘Cơchếtiếptụcchêbai,khinhmiệtngườituântheochínhquyền,coihọlàđámnô lệ,bầy ti tiện tựnguyện,đồng thời tán thành,đềcao, trongđời tưcũngnhưđờicông,ngườicầmquyềncưxửnhưthứdân,thứdâncưxửnhưngười cầmquyền.Trongxãhội như thế [e] nguyên lý tựdo sẽ đi tới cựcđoan,đúngkhông?’

‘Thưa,chắcchắn.’

‘Hơnthếtựdosẽlenláchtìmđườngđivàogiađình,cuốicùngnuôidưỡnghỗnloạncảtronghàngngũsúcvật.’

‘Tiênsinhnóithếnghĩalàthếnào?’

‘Bảnnhânmuốnnói,chẳnghạn,theođuổitựdotrởthànhnếpsốngtheothờigianhóarabìnhthường,biếnđổithếđứng.Ngườichabiếnmìnhcưxửnhưthằngconvàcóvẻkhiếpsợthằngcon.Ngượclại,muốntỏrađộclập,thằngconbiếnmìnhcưxửnhưngườicha,khôngcảmthấyhổthẹn,khiếpsợtrướcmặt chamẹ.Và sự thể bắt đầu tương tự trong cộng đồng.Kiều cư nganghàngcôngdân,côngdânnganghàngkiềucư,ngaycảdukháchngoạiquốccũngvậy,mọingườibằngnhau.’

‘Chuyệnxảyrađúngthế.’[563a]

‘Đấylàchuyệnquantrọngtầytrời,chuyệnnhỏnhặttươngtựcũngthường

xuyêndiễnra.Chẳnghạnthầygiáotrongcộngđồngsợhãi,tìmcáchbợđỡhọcsinh,trongkhihọcsinhrẻrúng,coithườngthầygiáovàphụgiáo.Tómlại,qualờinóihayviệclàm,trẻconnghĩchúngnganghàngngườilớn,bắtchước, cãi lý, đối địch với người già,trong khi cố gắng tránh né sợmangtiếng khó tính hoặc khe khắt, người già bắt chước trẻ con, hòa đồng vớichúng,[b]vuichơi,đùagiỡnravẻcởimở,thânthiện.’

‘Đúngquá.’

‘Tựdođạichúng,quýhữuơi,đạttớicựcđiểmtrongxãhộinhưthếkhinôlệ, cảnam lẫnnữ, cũng tựdonhưôngchủbàchủbỏ tiền ramua.Đấy làchưakể,bảnnhânhầunhưquênchưanói,giớihạnngangbằngkhủngkhiếp,tựdohoàntoànxuấthiện,tồntạigiữahaigiới,đànôngvớiđànbàvàđànbàvớiđànông.’

‘VậyngôbốicónênnhưAeschylusgợiýnóinhữnggìxuấthiệntrênmôikhônghở?’[c]

‘Nênlắm,đólàđiềubảnnhânsẽlàm.Quýhữusẽkhôngbaogiờtin,trừphiđãnhìn tậnmắt, hơnhẳnmọi nơi, súcvật nuôiởđây tựđođếnmứcnàotrongcơchếdânchủ.A,conchónganghàngbàchủ,nhưngạnngữnói,sựthểđúngcảvớingựavàlừa.Quenthóitựdorađườngphốbướcđinghênhngang, nhởn nhơ chúng đâm cả vào người nếu người không tránh.Cái gìcũngđầyắp,tươnghợpvớitinhthầntựdo!’[d]

‘Biếtrồi,khổlắm,nóilạilàmgì!Tiệnphuthườngkhốnkhổvìcảnhđómỗilầnrờithànhphốvềmiềnquê.’

‘Tóm lại thế này.Quý hữu thấy dài ngắn khác nhau điều vừa nói gộp lạikhiếntâmtríngườidâncơchếdânchủnhạycảmdịứngđếnđộnếuaibónggióđưarachữnôlệ,họsẽnổinóng,bựctứctứcthì.Quýhữucóhiểubảnnhânđịnhnóigìkhông?Họlorấtcóthểcóngườiápđặtquyềnhành.Cuốicùngbấtchấpluậtpháp,thànhvănhaybấtthànhvăn,quyếttâmbấtluậnthếnào,họkhôngmuốncóngườicàiđạp.’

‘Thưa,đúngthế.’[e]

‘Vậy,quýhữuơi,theobảnnhân,đólàcỗirễsinhracơchếđộctài,khởiđầutươiđẹpvàmãnhliệt.’

‘Mãnhliệtđươngnhiên,songsauđóthếnào?’

‘Cănbệnhtáchạicuốicùngtriệt tiêucơchếquảđầucũnglàcănbệnhtáchại,phạmvirộnghơn,lựcđộcmạnhhơn,vìtìnhtrạngbuôngthả,đồngthờiđưacơchếdânchủvàovòngnôlệ.Hầunhưquyluật,cựcđoanbấtluậnthếnào thênào cũng sinh rađổi thaymãnh liệt theo chiềuhướng trái nghịch.[564a]Sựthểđúngvớithờitiết,câycối,cơthể,vàđặcbiệtcũngđúngvớithểchếchínhtrị.’

‘Đólàđiềumọingườidựđoán.’

‘Nóikhácđi,hiểnnhiêncóthểkhẳngđịnh, từtựdoquáđángthếnàoconngườicũngbắtgặp,bấtkểởmứcđộcánhânhayxãhội,phảnứngdẫntớinôlệquáđáng.’

‘Chắcthế.’

‘Nếusựthểlàvậy,ngôbốicóthểnóicơchếđộctàiphátxuấttừcơchếdânchủ,theobảnnhân,hìnhthứcnôlệmanrợ,tànnhẫnhơnhếtbắtnguồntừtựdoquáđộ.’

‘Quáưhợplý.’

‘Dẫu thếbảnnhânkhôngnghĩđó làcâuhỏiquýhữuđưa ra.Trái lại,quýhữuhỏicănbệnhnàopháttriểntrongcơchếquảđầucũngpháttriểntrongcơchếdânchủvàđưacơchếnàyxuốngvòngnôlệ?’[b]

‘Vâng,thưa,đólàđiềutiệnphuhỏi.’

‘Ừ,hẳnquýhữucònnhớ,khinóivềthànhphầnlườibiếng,tiêuxàihoangphí,chiathànhđầunậuvàtayemnhưthếnào,tùymứcđộsởđắcnghịlực,bảnnhânsosánhvớiongđực,đầunậunăngnổcủađámnàylàongđựccónọc,đámđôngtayemẻolảlàongđựckhôngnọc.’

‘Sosánhcũngthíchđáng.’

‘Ờ,đúng rồi, cứxuấthiện trongxãhội làhai thànhphầngây táchại,nhưđờmvàmậttrongcơthểconngười.Ysĩgiỏi,luậtsưtàicủathànhquốcphảitiênliệuđềphòngcẩnthậncảhai,[c]ynhưngườinuôiongnắmvữngnghềnghiệp,tìmcáchngăncảnkhôngchosinhnở,nếusinhnởloạibỏtứcthì,ởcácổvàtrongkhắptổ.’

‘Vâng,trờiơi,việclàmcầnthiếthếtsức.’

‘Vậy có nên tiếp tục câu hỏi theo cách này hay không để có thể nhìn rõđườngđinhằmquyếtđịnhvấnđềngôbốimongmuốn?’

‘Cáchnào?’

‘Trongtranhluậnhãychiathànhquốcdướicơchếdânchủralàmbathànhphần làmnhư thực tế làvậy. [d]Đầu tiên thànhphầnngôbốiđãmiêu tả,thànhphầnlườibiếngdobuôngthảphát triểntựnhiêntrongcơchếchẳngkémcơchếquảđầu.’

‘Đồngý.’

‘Nhưngthànhphầnnàytrongcơchếdânchủnăngnổhơntrongcơchếkiarấtnhiều.’

‘Saolạivậy?’

‘Trongcơchếquảđầubịkhinhmiệt,bịgạtrakhỏichínhquyền,nênthiếukinh nghiệm, thiếu khả năng, không có cơmay biểu lộ sức lực. Trái lại,trongcơchếdânchủ,thànhphầnnàylàyếutốchủchốt,trừmấyngoạilệ.Thànhphầnnăngnổhơnhếtnóinăng,múamay,sốcònlạingồiimvùvùtrênghếquanhdiễnđàn,khôngđểdiễngiảđốilậpphátbiểu,[e]bởithếmọiviệctrongthànhquốcđềudohọquyếtđịnh,trừvàitrườnghợptầmthường.’

‘Đươngnhiênlàvậy.’

‘Tiếpđếnlàthànhphầnthứhailiêntụcnổibậttrongquầnchúng.’

‘Thànhphầnnào?’

‘Đámsaymêtìmcáchlàmtiền,songthànhphầntrậttựhơnhếtdobảnchấtthườngtrởthànhgiàucóhơncả.’

‘Chắcvậy.’

‘Bảnnhânnghĩthànhphầnnàysởhữunhiềumậthơnhếtnêncóthểvắtracungcấpdễdàngvàdồidàochoongđực.’

‘Đúngthế,vìlàmsaocóthểlấymậttừthànhphầnnghèomật?’

‘Bởivậythànhphầnnàyxứngđánggọilàđồngcỏcủaongđực.’

‘Chílý.’

‘Thànhphầnthứba[565a]làquầnchúnglaođộngkiếmsống.Loviệccủamình,họkhôngdựphầnvàochínhtrị,sởđắcrấtítcủacải.Mỗikhitụhọpthànhphầnnàyđôngđảo,mãnhliệthơnhếttrongcơchếdânchủ.’

‘Đúngvậy,songthànhphầnnàykhôngmuốntụhọpthườngxuyên,trừphicómậtđểchiaphần.’

‘Bởithếhọluônluôncóphần.Tịchthucủacảicủabọngiàucó,giữphầnlớnchomình,sauđóthủlĩnhchiachỗcònlạichoquầnchúng.’

‘Vâng,đólàcáchhọđượcchiaphần.’[b]

‘Sốngườibịthànhphầnnàytướcđoạtcủacảibuộclòngphảitựvệ,kêulaầmĩgiữahộitrườnghoặcphảnđốibằngbấtkểcáchnào.’

‘Bắtbuộckhôngsaotránhkhỏi.’

‘Vì thế thànhphầnnàybịđối thủdânchủvucáoâmmưuchống lạiquầnchúng,vìlàphảnđộngvàquảđầu,mặcdùtrongthựctếhọkhôngcóýđịnhnổidậy.’

‘Hiểnnhiên.’

‘Vìvậykhithấyquầnchúngtìmcáchhãmhại,đốixửbấtcông,khôngphảido tựýmàdongudốtvàvìđối thủcáobuộc,xúibẩy,phỉnhgạt, [c]cựcchẳngđãlúcđó,vàchỉlúcđó,họmớihăngháithựcsựmuốntrởthànhquảđầu,khôngphải tựnguyện,màdoongđựcchíchđốt,nọcđộcđivàopháttriểntrongcơchế.’

‘Hiểnnhiên.’

‘Tiếptheolàtốcáo,buộctội,haibênđemnhauratòa.’

‘Quảthậthọlàmvậy.’

‘Đấutranhnhưthếquầnchúngcóthườngđưaramẫungườinhưthủlĩnhđặcbiệtđểquýtrọng,đềcao,thổiphồnghếtcỡkhônghở?’

‘Thưa,thườnglàvậy.’

‘Quanniệmthủlĩnhcủaquầnchúngrõrànglàcănnguyên[d]tạođiềukiệnchomầmmốngchếđộchuyênchếvàmẫungườiđộctàinảysinhmộtcáchtựnhiên.’

‘Vâng,quảthậtrõràng.’

‘Vậythayđổitừthủlĩnhquầnchúngthànhbạochúađộctàibắtđầunhưthếnào?HaysựthểdiễnratươngtựkhithủlĩnhbắtđầucưxửnhưngườitrongchuyệnngôbốinghekểvềđềnthờChúatểngườiLykiaởArcadia?’

‘Chuyệnthếnào?’

‘Chuyệnkểănthịtngười,chỉcầnmiếngruộtcắtnhỏtrộnvớithịtvậttếthầnđủbiếnngườiđóthànhchósói.Quýhữuđãnghechuyệnđóchưa?’

‘Thưa,rồi.’[e]

‘Sựthểtươngtựxảyravớithủlĩnhquầnchúng.Đãkhốngchếđámđông,họnghelờirămrắp,ngườiđókhôngnươngtaysáthạiđểmáuanhemđồngbàotuônchảy.Ngườiđóđưangườianhemđồngbàoratòaxửtội,cáobuộcgiandối, xóa sổmạng sống.Chiếc lưỡibấtkính, cặpmôibất tín củangườiđónếmmáungườithânkẻthuộc.Trongkhiđẩykẻthùvàovònglưuvong,tìmcáchtiêudiệt,ngườiđótungtinchoquầnchúnghayngườiđósẽxóabỏnợnần,phânchiaruộngđấtchomọingười.[566a]Ngườinhưthếsauđóliệucóthoátkhỏiđòihỏitấtyếu,bịkẻthùhạsát,trởthànhbạochúađộctài,đanglàngườibiếnthànhchósóihaykhông?’

‘Làmsaothoátkhỏi.’

‘Ngườiđó làngườikhíchđộngquầnchúng, lãnhđạochiến tranhgiai cấpchốnglạithànhphầntưsản.’

‘Đúngrồi,ngườiđó.’

‘Nếulưuvongsauđótrởvề,trựcdiệnkẻthù,ngườiđótrởvềnhưbạochúalànhnghề,phảikhông?’

‘Đươngnhiên.’

‘Nếu không thể tống khứ khỏi xứ sở, kêu gọi thành quốc chống đối, giếtchết,[b]quầnchúngsẽbímậtlậpkếthủtiêungườiđó.’

‘Vâng,chuyệnthườngxảyranhưvậy.’

‘Tiếptheolànướccờthíquânmởđườngmáubạochúatrêntrầngianđềuthựchiệnvàogiaiđoạnnàytrênđườngxâydựngsựnghiệp:cầnvệsĩbảovệanninhchothủlĩnhcủaquầnchúng.’

‘Đúngthế.’

‘Vìlochoanninhcủathủlĩnh,đồngthờinghĩtớitươnglaitrongsángbảnthân,quầnchúngđápứngtứcthì,khôngmảymaynghingờ.’

‘Đúngquá.’[c]

‘Đâylà lúccũngbịnghingờlàkẻ thùcủaquầnchúng,đối lậpvớicơchếdân chủ, người giàu có nào cũng xử sự theo sấm truyền ban choCroesus“chạychomau,mentheobờsôngHermussỏiđálởmchởm,đừngchầnchừ,đừngsợmangtiếnglàkẻnhátgan.”’

‘Đươngnhiênquânvươngsẽkhôngsợbịmangtiếnglầnnữa.’

‘Không,nếubịbắtsốngchếtđứđừ.’

‘Tấtnhiên.’

‘Bâygiờrõràngkhôngcóvấnđề“thânthểtolớnnằmkínkhoảngđấtrộngrãi”[d]màquánquânlậtđổđốilập,nắmquyềnđiềukhiểnchiếcxethànhquốc,xuấthiệnhiênngang,khôngcòn là thủ lĩnhbình thường,mà làbạochúahoànchỉnhvàhoànhảo.’

’Thưa,kếtluậnđươngnhiênlàvậy.’

‘Vậyngôbốicónênmiêutảtrạngtháisungsướngcủangườinàyvàthànhquốctrongđósinhvậtnhưngườinàyđượcnuôidưỡnghaykhông?’

‘Thưa,nênlắm,xintiếnhành.’

‘Ngàyđầumớiởđịavịtốithượngngườinàyluônluônmỉmcười,nóinăngnhỏnhẹvớimọingười.[e]Ngườinàytuyênbốngườinàykhôngphảibạochúa, trang trọng hứa hẹn, chỗ công cũng như nơi tư, giải phóng con nợ,phân chia ruộngđất cho quần chúngvà tay emnằmgai nếmmật, vẻmặthiềnhậu,nhântừ,phảikhông?’

‘Thưa,phải.’

‘Nhưngbảnnhânnghĩngôbốisẽthấykhithanhtoánxongkẻthùbênngoàibằnghiệpướchaytànphá,khikhôngcònlosợchúngnữa,ngườinàytrướctiênsẽkhuấyđộngchiếntranhđểquầnchúngtiếptụccầnthủlĩnh.’

‘Hẳnthế.’

‘Dochiếntranh[567a]thuếmásẽcao,thuếmácaosẽgiúpngườinàyđẩyquầnchúngxuốngmứcnghèokhổ,buộchọphảisiêngnănglaođộngkiếmmiếngcơmmanháohàngngàyhơnlàtụhọpâmmưuchốnglại.’

‘Rõràng.’

‘Cuốicùngnếunghingờaiđócóýnghĩmuốntựdo,khôngthầnphụcchếđộ,ngườinàysẽtìmcáchtrừkhử,bàymưuđểkẻthùtómcổ.Vìlýdođóbạochúacầnphảiluônluôngâyhấn,khuấyđộngchiếntranh.’

‘Vâng,đươngsựphảilàmvậy.’[b]

‘Nhưnghànhđộngvừakểsẽkhiếnngườinàytrởthànhbỉổi,ghêtởm,cămghétdướimắtnhândân.’

‘Đươngnhiên.’

‘Do vậy có ai can đảm trong số người trước đây đưa người này lên nắmquyền,bâygiờgiữđịavịquantrọng,nóithẳngthừng,khôngúpmở,khôngsợsệtchongườinàyvàmọingườicùnghay,đồngthờichỉtríchngườinàyvềnhữnggìđangdiễnrakhông?’

‘Rấtcóthể.’

‘Vậynếumuốnnắmgiữquyềnhành,ngườinàyphảidầndầnbứttuyệtnọc,trừtậngốcsốngườiđó,tấtcảkhôngtrừmộtai,bấtkểbạnhaythù,chừngnàokhôngcònngườigâyhậuhọamớithôi.’

‘Thưa,hiểnnhiên.’

‘Vì thế người này phải tinhmắt lùng kiếm người dũngmãnh, tinh tuờng,lanhlợihaygiàucó.Bởidùmuốnhaykhông,[c]sốphậnrunrủinênmaymắnlàkẻthùbấtbiếncủahọ,ngườinàyluônluônlậpmưutínhkếgạtbỏ,thanhlọchọkhỏithànhquốc.’

‘Tẩyrửakhônkhéo.’

‘Đúngthếvàngượclại,tẩyrửatheonghĩayhọc.Ysĩrútchấtđộckhỏicơthểđểchấtlànhởlại,bạochúalàmngượclại.’

‘Cóvẻphảilàmvậynếungườinàymuốncầmquyền.’

‘Vâng,bởithếngườinàyrơivàotìnhtrạngkhóxử,cầnthiếtéole,buộclòngphảilựachọn,[d]sốngvớiđồngbọnđasốvôdụng,đasốthùghéthoặcthôikhôngsốngmàchếtchorồi.’

‘Hoàncảnhcủangườinàylàvậy.’

‘Bâygiờđườnglốichuyênchínhcànglớn,cămthùquầnchúngcàngcao,vệsĩcàngphảiđôngđảovàtíncẩn.’

‘Tấtnhiên.’

‘Tìmđâurangườiđểngườinàycóthểtincậy?’

‘Chẳngcầnphảihỏi,họsẽtựýùnùnkéotớinhưcóphépthầnthông,nếungườinàytrảlương.’

‘Ôi linhkhuyển!’bảnnhân thốt lời, ‘quýhữumuốnnóiongđựchình thù,khổdạngbátnháokhắpnơitừngoạiquốckéovềphảikhông?’[e]

‘Vâng,đólàđiềutiệnphumuốnnói.’

‘Thếngườinàykhôngmuốntrưngmộtạichỗư?Quýhữucónghĩ...?’

‘Nhưngngườinàysẽlàmthếnàođểchiêumộ?’

‘Tướcđoạtnôlệcủacôngdân,tuyênbốgiảiphóng,đưatấtcảvàolàmvệsĩ.’

‘Ô,đúngrồi,vìhọsẽhếtsứctrungthành.’

‘Sốphậnbạochúamaymắn,khảáilàmsaonếusốngườinàylàthânhữutíncẩn,trungthành[568a]bạochúasửdụngsaukhitậndiệtsốngườitừngủnghộtrướckia.’

‘Ờ,dẫusaosựthểlàvậy.’

‘Bảnnhânnghĩchắchẳnsốcôngdânmớithánphụcngườinàyhếtsức,tạothànhnhómthânhữuhoannghênh, trongkhingườiđànghoàng, tửtếcămgiận,tránhmặtnhưtránhhủi.’

‘Dĩnhiên,họlàmsaohơn?’

‘Bởi thế chẳngphải bỗngdưngbi kịch nói chungđược coi làmôi trườngthâmthúyvàEuripidesnóiriêngtrongthểloạinổibậtlàkịchgiađạitài.’

‘Tạisaolạithế?’

‘Vìngoàibiếtbaođiềubànvềbạochúađưanhậnxétsâusắc,ýnhị[b]ôngthốt lời:“Bạo chúa trở nên khôn ngoan vì thường giao du với người khônngoan.”Nóingườikhônngoanrõràngônghàmýsốngườitạothànhnhóm,ngôbốimiêutả,bạochúaliênhệ.’

‘Vâng,ôngcònnóicơchếđộctàilàtuyệtvời,nganghàngthầnlinh,vàcangợiđủcách.Cảđámthisĩloạikháccũnglàmnhiềuđiềutươngtự.’

‘Bởithếdokhônngoancólẽthisĩbikịchnênthathứchongôbốivàthànhquốc cơ chếgiốngcơ chế củangôbối, nếungôbối từ chối chấpnhậnhọsốngtrongthànhquốc,vìhọcatụngchínhthểđộctài.’

‘Tiệnphunghĩ[c]trongbọnítnhấtngườicóđầuócnhậnxétýnhịsẽbỏquachongôbối.’

‘Ờ,bảnnhânhyvọnghọsẽđi thămvài thànhquốc,đếnnơi tậphợpquầnchúng,bỏtiềnthuêmướndiễnviêngiọngnóitrongtrẻo,hùnghồn,lôicuốn,thuyếtphục,nhằmdẫnđưa thànhquốc tớicơchếđộc tàihoặccơchếdânchủ.’

‘Tiệnphumonglắmthay!’

‘Dĩnhiên,quaviệclàmnhưthế,họsẽcótiền,họsẽnổitiếng,aicũngbiết,đặcbiệtvớibạochúa,vàcảvớicơchếdânchủ,mặcdùmứcđộkémhơn.Nhưngleodốclênđồicơchếhọcànglêncaobaonhiêu,[d]tiếngtămcàngxuốngthấpbấynhiêu,làmnhưkhôngthểleonữa,phảingừngvìhếthơi.’

‘Đúngquá.’

‘Chếtchửađếnđâylạcđề!Ngôbốiphảiquaylạiđiểmđangnóivềquânđộihộ tống bạo chúa.Làm thế nào bạo chúa nuôi dưỡng đám lính tinh nhuệ,

đôngđảo,tạpsắc,thayđổiluônluôn?’

‘Hiểnnhiênbạochúasẽsửdụngkhotàngđềnthờbấtkểởđâu,kểcảtàisảncủanạnnhânbạo chúađã tiêudiệt, chừngnàohếtmới thôi, nhưvậybạochúasẽđánhthuếbớtđi,quầnchúngsẽđỡphảiđónggópquánhiều.’

‘Khi[e]hainguồntiềncủanhưthếcạnkiệtthìsao?’

‘Đếnlúcđóđươngnhiênbạochúa, tayem,bạn trai,bạngái, từnggắnbó,kếtthân,ănnhậuvớinhausẽsốngnhờcủacảichamẹ.’

‘Bảnnhânhiểuý.Quýhữumuốnnói quần chúng sinh ra bạo chúa sẽ trợgiúpbạochúavàđồngbọn.’

‘Phảithếthôi,khôngthểkhác.Cầnthiếtlớnlaobắtbuộc.’

‘Quýhữunóithếnghĩalàthếnào?Nếucảmthấynóngmặt,bựcmìnhquầnchúngnóichakhôngphảinuôikhiconđãlớn,ngượclạiconphảinuôikhichađãgià,[569a]hoặcnuôiconkhônlớn,khôngbaogiờcóýđịnhkhiconnổitiếnglừngdanh,quyềncaochứctrọng,chamẹsẽlàmnôlệchonôlệcủachamẹ,vàphảicungphụngconcùngđámtiệndânhènhạ.Tráilại,chamẹhy vọng con phải bênh vực, giải phóng chamẹ khỏi quyền hành của bọngiàucóvàgiaicấpgọi là thượng lưu trong thànhquốc.Nếuchamẹquyếtđịnhbạochúacùngbèlũbỏxứsở,nhưngườicharalệnhđứaconrờinhàcùnglũbạnphápháchthìsao?’

‘Lúcđó,trờiơi,chamẹsẽthấyloạisúcsinhchamẹsinhthành,nuôinấng,dạydỗ[b]đểtrởthànhtolớnthếnào,chamẹquáyếuđuốikhôngthểtốngcổsúcsinhquácườngtrángkhỏingôinhà!’

‘Quýhữunóithếnghĩalàthếnào?Quýhữumuốnnóibạochúasẽsửdụngbạolựcđốivớichađãsinhthànhramình,giơtaythoinếuchachốnglạiphảikhông?’

‘Vâng,saukhibạochúatướcvũkhícủacha.’

‘Nhưvậybạochúaquýhữumôtảlàkẻgiếtcha,khôngphảinguồnanủimàvúnuôibấtnhẫnđốivớichagià.Rõràngđếnđâyngôbốibắtgặpcơchếđộctàithựcsự,hiểnnhiênvàquyếttâm,vàquầnchúngthấy,nhưngạnngữnói,[c]nhảykhỏichảochiênkhuấtnhụcđểthànhngườitựdonàongờrơivàolửađỏkhuấtphụchóarakẻnôlệ,đổitựdoquáđáng,nonyểulấynôdịchcaychua,nhọcnhằn,làmnôlệchobầynôlệ.’

‘Sựthểxảyrayhệtnhưthế.’

‘Ờ,bảnnhânnghĩngôbốicólýkhikhẳngđịnhđãmiêutảtạmđủcơchếdânchủbiếnthànhđộctàivàbảnchấtcơchếđộctàilàthếnào.’

‘Vâng,tiệnphunghĩquáđủ.’

PHẦNIX(571a-592b)

Phầnchínmiêutảmẫungườiđộctàihoặctànbạo.MẫungườinàylàmẫungườihoàntoànbấtcôngbấtchínhGlauconyêucầuSocratesđặtbênmẫungườicôngbìnhchínhtrựcngõhầunhậnxétchođúngđắnmẫungườinàosungsướnghơnmẫungườinào.Nhậnxétghitrongphầnnày.Nhậnxétbắtđầuvớiviệcphânbiệtgiữathèmmuốncầnthiếtvàthèmmuốnkhôngcầnthiết.Thèmmuốnloạisaulàthèmmuốnhỗnloạnhầunhưhiệnhữu,tồntạitrongmọiconngườivàthôngthườngđểlộbảnchấtchỉtronggiấcngủ,songngựtrịtâmtríconngườiđộctàikhiếnkhôngbiếtgìđếntìnhthân,bằnghữu,màchỉcoiliênhệgiữangườivớingườinhưliênhệgiữachủnhânvànôlệ.Losợkhônxiết,kẻthùtứbề,cơchếvàmẫungườiloạinàythếnàocũngsuytàn,sụpđổ.Điểmđặcbiệtlàbànvềvuisướng.Aicũnghiểumỗiphầntrongtâmtrícóvuisướngriêngbiệt,phầnđócóthểvuihưởngkhitoànbộtâmtrídolýtríđiềukhiển.Khithèmmuốnchếngự,dovậydiễnrahỗnloạn,khôngphầnnàocóthểvuihưởngngaycảvuisướngchínhđángcủanó.

Cóbacuộcđời:cuộcđờitriếtlý,cuộcđờithamvọng,cuộcđờithèmmuốn.Trongbangười,ngườinàocũngnghĩcuộcđờicủamìnhlàthúvịhơnhết.Tuynhiên,triếtgialàquantòatinhtường,vìcókinhnghiệmvềvuisướngcủangườikhác, trongkhingườikháckhôngcókinhnghiệmvềvuisướngcủatriếtgia.Hơnthế,triếtgialạisởđắcphươngtiệnnhậnxétđặcbiệt:Kiếnthức sâu sắc và lý luận nhuần nhuyễn.Vui sướng không phải chỉ là vắngbóngbuồnrầu, trái lạivuisướngcủangườibìnhthườngluônphatrộnvớibuồnrầu,khácvuisướngcủatriếtgiađúngđắn,chânthậtvàlâudài.TheocáchtínhcóvẻnhưmúarốibiểudiễnnhàolộnSocratesthấymẫungườiđộctàiđaukhổ729lầnnhiềuhơnquânvươngtrongthànhquốclýtưởng.Biệnminhchonhậnxéttìnhtrạngđaukhổcủangườibấtcôngbấtchính,Socratesđưarahìnhảnhtởmlợmcủasinhvậtbềngoàilàconngườivớidãthúrừngxanh,sưtửvàconngườibêntrong.Mộtlầnnữaôngkêugọiđểlýtríkiểmsoátnghĩa làhàihòangựtrị.Nhưvậyngườicôngbìnhchínhtrựccũngsẽvuihưởngvinhdựhợplývàsẽtiếtđộtrongviệcsởđắccủacải.

***

‘Bâygiờ[571a]ngôbốicònphảimiêu tảmẫungườiđộc tài thựcsự,pháttriểnrasaotừmẫungườidânchủ,sauđóbảnchấtthếnào,sốngởđờimẫungườiđóđaukhổhaysungsướng.’

‘Vâng,ngôbốivẫnchưađểýxemthếnào.’

‘Nhưngquýhữubiết không, cònviệcnữabảnnhân cũngmuốn làmnhânthể.’

‘Việcgì?’

‘Bảnnhânnghĩviệcxếploạibảnchấtvàphânbiệtsốlượngthèmmuốnkhácnhauchưađầyđủ.Nếuởtìnhtrạngdởdang,[b]việctìmhiểuđốitượngcủangôbốisẽkhôngrõràng.’

‘Thưa,chưaquámuộn,ngôbốivẫncònthờigian.’

‘Hyvọng.Hãyđểýđiềubảnnhânmuốnquansát.Điềuđó thếnày:Theobảnnhânvuisướngvà thèmmuốnkhôngcần thiết thườnghỗn loạnvàdữdội.Cólẽngôbốisinhrađờisốnàyđãhiệndiện,songbịluậtpháp,lýluậnvà thèmmuốn tốtđẹpchếngự.Trongmộtsốngười tấtcảbị tiêudiệt,chỉcònsốnhỏtồntạiởtìnhtrạngsuyyếu;ngượclạitrongmộtsốngườitấtcảvẫn[c]duytrìsốlượngvàsứcmạnh.’

‘Tiênsinhmuốnnóivuithúvàthèmmuốnnào?’

‘Loạithứcdậykhingôbốilịmngủ,khiphầnkiacủatâmtrí,phầntỉnhtáo,tinh tường,điềukhiểngiấcđiệp,khiphần thúvật,man rợ,đầyứ thứcăn,thứcuống,choàngtỉnh,ngoidậy,vùngvẫy,tìmkiếmđườnglốiđivàothỏamãnbảnnăngthôngthường.Quýhữubiếtlúcđókhôngcócáigìphầnđósẽkhôngdámnhúngtay,[d]nhưthểhoàntoànbuôngthả,tháocởi,thiếuhẳnnguyêntắcđạođức,mấthếtýthức,khôngbiếthổthẹn.Tronggiấcmơphầnđókhôngngầnngạisắpđặtkếhoạch,nhưphầnđónghĩ,giaocấuloạnluânvớimẹđẻ,vớiđànông,vớithầnlinhhaysúcvật;phầnđósẽnhúngtayvàobấtkểtộiácsátnhânghêtởmnào,phầnđósẽkhôngtừchốibấtkểthứthựcphẩmcấmđoánnào.Nói tóm lại,phầnđó sẽkhông lùibước trướcbấtkểđiênrồhoặcônhụcnào.’

‘Điềutiênsinhvừanóiquảlàthực.’

‘Trái lại, theobảnnhân,ngườichấpnhậntháiđộlànhmạnh, tiếtđộkhiđingủtrướchếtthếnàocũngđánhthứcphầnlýluận,cungcấpchophầnnàyđầyđủnhậnthứcsángsuốt,suytưtaonhã,đưatớikếtluậnthỏađángbêntrongbản thân; [e] thứđếnngườiđókhôngđểphần thèmmuốnđóiănvàcũng không vỗ ăn cho phần thèm muốn, nên phần thèm muốn yên ngủ,khôngquấyrầyphầntốtđẹphơnhết[572a]bằngcảmgiácvui,buồn,dovậy

phầnđótựdotheođuổi,kiếmtìm,khôngbịníukéo,ngănchặnbởibấtkểcáigì,phầnđócốgắngđạttớinhậnthứcsựviệcvẫnchưahaybiết,dùởquákhứ,hiện tạihay tương lai; saucùngngườiđócũngkìmgiữphần thứba,phần hung hăng, cho trầm tĩnh, không lên giường đi ngủ trong tình trạngcảmxúcrốibời,lòngdạngổnngang,vìvừatứcgiậnvớiaiđó.Nóikhácđi,ngườiđórungủhaiphầntâmtrí,songđểphầnthứbathứctỉnh,phầntrongđó tư tưởngcưngụ, rồimớiyêngiấc.Đến lúcđó,vàchỉ lúcđó,quýhữubiết,ởtrạngtháiđóngườiđócóthểnắmbắtsựthật,[b]thủtiêutìnhtrạnghỗnloạndoảotưởngtronggiấcmơgâynên.’

‘Sựthểdiễnrađúngthế,tiệnphuhoàntoànđồngývớitiênsinh.’

‘Ờ, bây giờ, ngôbối đã lang thangkhá xa, phát biểu khá nhiều về đề tài,songđiểmbảnnhânmuốnbànlàthếnày.Trongngôbối,trongbấtkểngườinào, bềngoài taonhãhết sức, ngay cả thiểu số tỏ ra tiết độ, đều có thèmmuốnrấtưnguyhiểm,manrợ,hỗnloạn.Loạinàyxuấthiệnđặcbiệttronggiấc mơ. Xin cho biết bản nhân nói có phải và quý hữu có đồng ý haykhông?’

‘Thưa,có.’

‘Vậytrởlạiloạingườingôbốikhẳngđịnhlàmẫungườidânchủ.Quýhữunhớngườiđókhônlớndongườichatằntiệnnuôidưỡng,[c]ôngchỉđềcaothèmmuốnlàmratiền,coirẻthèmmuốnkhôngcầnthiếtchỉnhằmgiảitrímuavui,hàonhoángbềngoài.’

‘Thưa,tiệnphunhớ.’

‘Nhưnggiaoduvớingườivề thịhiếucũngnhưthèmmuốnthạođời,sànhđiệuhơnnhiều, ngôbốiđãmiêu tả, nhắmmắtđi theo lối sốngcủahọ, vìkhôngưalốisốngcăncơcủacha,ngườiđóđắmmìnhvàođủthứquáđáng.Dẫuthếvềbảnchấtngườiđóvẫnkháhơnđámbạnsađọa.[d]Bịhaichiềulôikéo,chọngiảiphápdunghòahợplý,ngườiđóđứnggiữahai lốisống,vuihưởngcảhaitớimứcđộnàođó.Dovậyngườiđósốngcuộcđờikhôngkhắckhổmàcũngkhônghoangphí, từmẫungườiquảđầu trở thànhmẫungườidânchủ.’

‘Vâng,ngườiđólàmvậy,vàngôbốicũngnghĩngườiđóthếthực.’

‘A,bâygiờgiảdụ,theolẽtựnhiênđếnlượtcũnggià,cóthằngcon,ngườiđónuôinấng,dạydỗtheolốisốngcủamình.’

‘Vâng,giảdụnhưvậy.’

‘Ơ,lạigiảdụsựviệcxảyravớingườichalàthằngconbâygiờcũngxảyravớithằngconlàngườichatrướckia.Ngườiđóbịlôicuốnvàođủthứbuôngthả,thùnghịchvớiluậtpháp,ngườilôicuốnrêuraolàtựdohoàntoàn;giảdụchangườiđóvàgiađình[e]kéotớiủnghộthèmmuốnđứngởvịtrítrunggian,trongkhingườilôicuốnngườiđótánthànhthèmmuốnđứngởvịtríđốilập.Khikhôngcònhyvọngnàokhácchếngựngườiđó,đámphùthủytàtâmvàbọnsảnxuấtbạochúanhậnracầnvậndụngmọikhảnănglàmnảysinhtrongtâmtríngườiđóđammêchủchốt,dẫnđầuthèmmuốnquáưtrìtrệ,thèmmuốnđưatớichỗtriệttiêumọisứcmạnhdựtrữ,[573a]đammêđólàthứongđựctolớncócánh,trừphiquýhữunghĩcáchmiêutảhayhơn,phảikhông?’

‘Thưa,không,miêutảnhưvậyquáhay.’

‘Thèmmuốnkhácbayvùvùxungquanh,tấtcảchứađầyhươngthơm,nhụyngạt,mậtnhi,hoađẹp, rượungonvàđủ thứkhoái lạc tìmthấy trongcuộcđờiphóngđãng;tấtcảnuôinấng,vỗbéo,cuốicùngsảnsinhtrongongđựcnọc thèmmuốn.Từđócóđiênkhùng làmvệ sĩ, làmgìđammêchủchốtcũngcuồngloạn.[b]Nếuthấytrongngườinàyquanniệmlànhmạnhhoặcaoướctaonhã,vàvẫncònphầnnàocảmnghĩhổthẹn,đammêchủchốttiêudiệttứcthìhoặctốngcổtấtcảrangoài,rồitẩysạchtiếtđộ,thayvàođóđầynhócđiênkhùng.’

‘Tiênsinhgiảithíchđầyđủ,tuyệtvờiquátrìnhphátsinhmẫungườiđộctài.’

‘Phảichăngđócũnglàlýdotạisaođammêtìnhdụctừlâuđãđượcmệnhdanhlàbạochúa?’Bảnnhânhỏi.

‘Cólẽdotìnhcờ.’

‘Vàbởithế,Adeimantusơi,ngườisayrượu[c]trongtâmtrícócáigìđộctài,tànbạo,phảikhông?’

‘Thưa,chắcvậy.’

‘Ngườiđiêntâmtrírốiloạntưởngtượngcóthểcaiquảnkhôngnhữngconngườimàcảthầnlinh,vàhầunhưsẵnsàngratay.’

‘Vâng,dámlắm.’

‘Vậy,quýhữuquáiquỷơi,địnhnghĩachínhxácngườiđộctàilàngườidobẩmsinh,dothóiquenhaydocảhaiphốihợpđặctínhsaysưa,phóngđãngvàusầu.’

‘Chắcchắn.’

‘Đódườngnhưlànguồngốc.Nhưngngườiđósốngrasao?’

‘Nóirasợmangtiếnggiỡnđùa,tiệnphuxinthưa,[d]rấtmongtiênsinhvuilòngchỉgiáo!’

‘Khôngsao,bảnnhânsẵnsàng.Khiđammêchủchốtbêntrongnắmquyềnkiểmsoát tuyệtđối tâmtríconngười,quyếtđịnhmọiviệc,bảnnhânnghĩcuộcđờisẽlàchuỗidàitiệctùngphóngđãng,saysưacuồnglạcvàvuithúxácthịt.’

‘Đươngnhiênsẽvậy.’

‘Từđóngàynốingày,đêmtheođêm,bêncạnhthèmmuốncũ,thèmmuốnmớinảynở,pháttriển,giatăngmãnhliệt,thèmmuốnnàocũngđòithỏamãnđủthứ.’

‘Chắclànhiềulắm.’

‘Dovậybấtkểthunhậprasaongườiđósẽtiêuxàichẳngmấylúchếtnhẵn.’

‘Tấtnhiên.’

‘Sauđóđivay[e]vàbắtđầumoimóctàisản.’

‘Chứsao?’

‘Khinguồnlợivừakểcạnkiệt,hànghànglớplớpthèmmuốnkhủngkhiếpnằmimbêntrongsẽhúgàophảnđối,bịthèmmuốnkhácchíchđốt,nhấtlàđammê chủ chốt lãnhđạo tất cả nhưvệ sĩ, trở nênđiên cuồng, người đóquaynhìn,đểmắtquansátxemaicócáigìcóthểsửdụngvũlựchoặcmưumẹocưỡngđoạt.’[574a]

‘Chắcthếlắm.’

‘Khôngcólựachọnnàokhác,ngườiđóphảiđánhcắpcủacảitừđâuđóhoặcsẽsốngtrongdaydứtvàlolắngnãonề.’

‘Vâng,bắtbuộc.’

‘Cuộc sống phôi pha, vui thú đến sau luôn chiếmưu thế hơn vui thú đếntrước, cưỡng đoạtmọi thỏamãn, vì thế bản thân thuộc thế hệ trẻ nghĩ cóquyền hơn bốmẹ thuộc thế hệ già, khi tiêu hết phần gia tài thừa hưởng,ngườiđósẽtiêuđếntàisảncủabốmẹ.’

‘Dĩnhiên.’

‘Nếu[b]bốmẹkhôngcho,ngườiđósẽtìmcáchlấytrộmhayđánhlừađúngkhông?’

‘Chắcchắn.’

‘Nếukhôngthểlàmnhưthế,ngườiđósẽsửdụngvũlựccướpgiậtchứgì?’

‘Vâng,tiệnphunghĩvậy.’

‘Nếu,Adeimantushayngạcnhiênơi, nhất địnhkhôngnhường, khôngbỏ,ông già, bà già cự nự phản đối, chống trả, quý hữu có nghĩ người đó sẽchứngtỏhiếuthảomàngầnngạisửdụngđườnglốibạochúakhông?’

‘Không,thưa,không,tiệnphukhôngtinônggià,bàgiàsẽthoátcảnhtangthươngvớingườinhưthế!’

‘Nhưng,trờiđấtquỷthầnơi,quýhữucóthựcsựmuốnnóingườiđósẽhysinh ngườimẹ từng chăm lo săn sóc biết bao năm trường, đầu gối tay ấpkhôngthểxalìađổilấycôảmớiquen,liênhệkhôngthắmthiếtkhông?[c]Quýhữucónghĩngườiđósẽhysinhbốgià,ngườiđãhếtthời,quanhệtừlâuvàcầnthiếtđổilấybạntraituấntúmớiquen,liênhệkhôngthắmthiếtchăng?Quýhữucónghĩngườinhưthếsẽđánhđậpbốmẹcaotuổicóliênhệmáumủ,tìnhcảmyêuthươnglâudài,bắtphụcdịchngườimớiquennếuđemvàoởchungtrongnhàkhông?’

‘Thưa,đólàđiềutiệnphumuốnnói.’

‘Ôichao,diễmphúcnhườngnàosinhhạthằngconlàbạochúa!’

‘Ô,thưa,diễmphúcthựcsự!’

‘Vậysao?[d]Nhưngbảnnhânthầmnghĩkhisửdụnghếtcủacảicủabốmẹ,bây giờ lại có khá nhiều khoái lạc tựmình thu thập, người đó sẽ lẻn qua

tườngvàotưgiaăntrộm,lộtáochoàngngườitảnbộđêmkhuyavàđộtnhậpđềnthờvơvétcủacải.Quanniệmxưathếnàolàtiếngthơm,thếnàolàtiếngxấu,đượcnuôidưỡngtừtấmbé,ngườiđócoinhưđạođức,sẽbịquanniệmmớilấnát,trướckiabịkiềmchế,songbâygiờđượcthảlỏng,trởthànhvệsĩcủađammêchủchốt,đồngthờichiasẻquyềnhành.[e]Lúcngườiđócònlàmẫungườidânchủ,doảnhhưởngcủaluậtphápvàthânphụ,khoáilạcđóchỉxuấthiệntronggiấcmơ.Tráilại,bâygiờ,dokiểmsoáttànbạocủađammêchủchốt, lúc thứcngườiđó trở thànhcáingườiđóchỉ thỉnh thoảng làtronggiấcmơ.Ngườiđókhôngtừnancáigì:kiêngđồăncấmkỵ,giếtngườidùkhủngkhiếpđếnđâu.[575a]Đammêchủchốtnhưbạochúabêntrong,khôngkiềmtỏa,khôngluậtpháp,đônđẩyngườiđó(nhưbạochúađônđẩythànhquốc)vàođủthứphiêulưusẽlàmlợichobảnthâncùngbèlũ,bèlũtậphợpbênngoài,phầndobạnbèxấuxangườiđógiaodu,phầndo thôithúcbên trongdo thói quen tồi tệ tương tựngười đóbuông tha, thả lỏng.Quýhữucónghĩđólàloạicuộcđờingườiđósẽsốnghaykhông?’

‘Thưa,tiệnphunghĩđúngvậy.’

‘Nếuchỉcósốítngườiloạiđóởtrongthànhquốc[b],nếuđasốdânchúngsốngônhòa,tôntrọngluậtpháp,sốngườinàysẽbỏquêhươngrađi,làmvệsĩchobạochúachỗkháchoặclínhđánhthuêchobấtkểcuộcchiếnnàođangdiễnrađâuđó.Ngượclại,nếulàthờihòabình,khắpnơiyênổn,ởlạinhà,họsẽtìmcáchnhúngtayvàođủthứtộiácnhonhỏ.’

‘Chẳnghạn?’

‘A,họtrởthànhkẻtrộm,ăncắp,móctúi,cướpđường,lẻnchuivàonhà,độtnhậpđền thờ,bắtcóc,buônbánnô lệ.Nếukhéouốn lưỡihọ trở thànhvucáobắtbí,nhânchứnggiảmạo,hoặcnhậncủađútlót.’

‘Chắchẳntiênsinhgọiviệclàmphiphápvừakểlàtộiácnhonhỏ[c]nếusốlượngphạmnhânquảthậtcònítỏi!’

‘Nhonhỏlàtừngữtươngđốisovớitộiáclớnlao.Vìtìnhtrạnganninhtốtđẹphoặcrốiloạntồitệcủathànhquốc,tộiácnhưtộiácvừakể,nhưngườitanói,chắcchắnkhôngtớigầnchếđộđộctài.Tráilại,khitộiphạmvàđồnglõagiatăngvềsốlượng,ýthứcsứcmạnhlớnlao,chínhsốnàysángtạobạochúangôbốiđềcập.Đượcquầnchúngđiênrồtrợgiúp,[d]họsẽchọnngườitrongđámthâmtâmlàbạochúahoànhảo,tuyệtđốihơnhết.’

‘Vâng,vìngườiđóchắcchắnthíchhợphơnhếtvớichếđộđộctài.’

‘Nếuhọsẵnsàngphụctùng.Ngượclại,nếuthànhquốckhôngcúiđầuủnghộ,ngườiđósẽtrừngphạtnhưđãtrừngphạtchamẹtrướckia.Ngườiđósẽtraoxứsở, tổquốcquýbáucủacha,hoặcđấtnước thânyêucủamẹ,nhưngười đảoCrete nói, chođámđồngđội hãnh tiếnđểbọnnày cài đạp, caiquản.Đólàmụcđíchtốihậungườinhưthếthèmmuốn,đúngkhông?’

‘Thưa,đúngquá.’[e]

‘Trongđờisốngriêngtư,trướckhinắmquyềncaitrị,ngườiloạinàyxửsựtươngtự.Giaoduvớiai,dứtmựcngọtngào,sẵnsàngchiềuýbấtkểthếnào,hoặcnếucầncáigì,khôngngạikhúmnúm,[576a]khẩnkhoảnhếtsứcthânthiện,nhưngsaukhiđạtmụcđíchsẽthayđổigiọngđiệuhọtrởlạihoàntoànlạnhlùng,xalạ.’

‘Sựthểthếthật.’

‘Bởi thếmẫungười tànbạo sốngcảđờikhôngbạnbèvới ai, giaoduvớingườikhácluônluônlàchủnhânhoặcnôlệ,bảnchấtđộctàikhôngbaogiờnếmmùibằnghữuhaytựdochânthực.’

‘Đúngthế.’

‘Dođóngôbốicólýgọihọlàlũngườixảotrá,bấttín.’

‘Làmsaohơn?’

‘Vàbấtcôngbấtchínhhoàntoàn,nếuđịnhnghĩatrướcđâyngôbốiđồngývềbảnchấtcôngbìnhchínhtrựclàchínhxác.’[b]

‘Địnhnghĩacủangôbốiquảthếthực.’

‘Ờ,vậythìngôbốicóthểtómtắtloạingườitồitệnhấthạng,lúcthứccưxửnhưngườingôbốimiêutảtronggiấcmơ.’

‘Vâng,hẳnthế.’

‘Sựthểxảyrađúngvậykhibạochúabẩmsinhnắmquyềntuyệtđối,càngnắmlâudàibaonhiêucàngcưxửtànbạobấynhiêu.’

‘Thưa,đươngnhiên,’Glauconcấttiếngthamgiađàmđạo.

‘Ờ,hiểnnhiênngườitỏratồitệcũngsẽcóvẻđaukhổhơnhếtphảikhông?

[c]Vàbởithế,trongthựctế,bấtluậnđasốngườiđờinghĩthếnào,ngôbốithấyquyềnhànhcàng lâudàibaonhiêu, to lớnđếnđâu,bạochúacũngsẽcàngđaukhổlâudài,tolớnbấynhiêu.’

‘Thưa,chắcvậy.’

‘Vềmặtgiốngnhaumẫungườiđộctàicótươngứngvớichếđộđộctài,mẫungườidânchủcótươngứngvớichếđộdânchủkhônghở?’

‘Cóchứ.’

‘Vềmặt đạođứcvàhạnhphúc tươngquangiữamẫungười khácnhau cótươngứngvớitươngquangiữachếđộkhácnhaukhông?’

‘Dĩnhiên.’[d]

‘Vậymặtđạođứctươngđốicủathànhquốcdođộctàicaitrịvàthànhquốcdoquânvươngtriếtgiatrịvìnhưngôbốimiêutảlàthếnào?’

‘Haicựcđoanđốinghịch;mộttuyệthảo,mộttồitệ.’

‘Bảnnhânkhônghỏiquýhữumuốnnóichếđộnào,vìnghĩsựthểrõnhưbanngày.Nhưngbảnnhânmuốnbiếtquýhữunhậnxét,đánhgiáthựctrạngsungsướng,đaukhổcủahaichếđộrasao,tươngđồng,khácbiệtthếnào?Ngôbốichẳngnênchóamắtkhinhìnbạochúa,vộivàngkếtluận,vìchẳnglàgìmàchỉlàcánhânđơnđộc,hoặcsốítbầytôibuquanh.Tráilạingôbốiphảitìmhiểutoànthểxãhội,[e]tiếnsâuvàobêntrong,tớicùngngõngách,quansátthấuđáoxungquanhtrướckhitrảlờirõràng.’

‘Đòihỏihợplý.Hiểnnhiênkhôngcóxãhộinàođaukhổhơnxãhộidướiquyềncaitrịcủabạochúađộctài,vàkhôngcóxãhộinàosungsướngbằngxãhộidướiquyềntrịvìcủaquânvươngtriếtgia.’

‘Bảnnhânnghĩngôbốicũngnênđưarađòihỏitươngtựkhibànmẫungườitươngứng.[577a]Ngôbốihyvọngngườinhậnđịnhchânthựcsởđắchiểubiếtđánhgiáhạnhphúcvàđaukhổkhảdĩxuyênquabềmặtđivàotâmlýloạingườiđó,khôngchóamắtnhưđứatrẻtrướcbềngoàirựcrỡ,dángvẻuynghicủabạochúađộctài,màquansátcảhaithậttườngtận.Sauđóngườiđómớicóđủthẩmquyềnđưaranhậnxét,ngôbốisẽlắngnghe,đặcbiệtnếungườiđóđãsốngvớibạochúa,quansátbạochúasinhhoạt ra saoởnhà,tronggiađình,nơi thuậntiệnhơnhếtnắmbắtconngườiđộctài lộthết tưtrangdiễnxuất,[b]đồngthờiquansátbạochúaxửsựthếnàokhigặphiểm

nguyliênhệtớicuộcđờichínhtrịtrướcquầnchúng.Vậyngôbốicónênhỏingười đónói chongôbối hayhạnhphúc tươngđối vàđaukhổ tuơngđốitrongđờibạochúasosánhvớingườikháckhông?’

‘Đócũnglàđòihỏihếtsứchợplýtiênsinhtrưngnêu.’

‘Quý hữu cómuốn ngô bối làm ra vẻ là người định giá thành thạo có đủnhậnxétvàkinhnghiệmcầnthiết,trongquákhứđãtrựcdiệnngườinhưthếkhông?Nếukhôngsẽkhôngcóngườitrảlờiđiềungôbốihỏi.’

‘Nênlắm.’

‘Tiếpcậncâuhỏi[c]ngôbốihãybànđặctínhcủathànhquốcvàmẫungườitươngứng,lầnlượttừngthứ,dướiánhsángloạisuygiữahaithứvớinhau.’

‘Đặctínhgì?’

‘Bắtđầuvớithànhquốc,thànhquốcdướibàntaycaitrịcủabạochúađộctàiởtìnhtrạngtựdohaynôlệ?’

‘Hoàntoànnôlệ,nôlệcaođộ.’

‘Dẫuvậythànhquốccũngcómộtsốlàchủnhân,mộtsốlàngườitựdo.’

‘Vâng,nhưngsốđólàthiểusố,cònđasốquầnchúngvàphầntửtốtđẹprõrànglànôlệkhốnkhổkhốnnạn,khôngchútnhânquyền.’

‘Ơ, [d]nếu tương tựnhư thànhquốcchắchẳnmẫungườiđócũngcócấutrúctươngứng.Tâmtríđầytưtưởngápbức,nôlệ,phầntaonhã,tốtđẹpsẽbịkìmkẹp,hoàntoànchếngựbởiphầnnhỏnhoi,xấuxa,điênkhùnghơnhết.’

‘Thưa,chắcvậy.’

‘Vậy,thửhỏi,ngườinhưthếởtìnhtrạngtựdohaynôlệ?’

‘Nôlệ,hiểnnhiên.’

‘Hơnthế,chếđộbịbạochúađộctàikìmkẹpkhócóthểlàmnhưmìnhmuốnphảikhông?’

‘Thưa,phải.’

‘Bởithếtâmtrí[e]trongđóchếđôđộctàingựtrịcũngsẽkhócóthểlàmnhữnggìmìnhmuốn, vì thườngxuyênbị chứngđiên thôi thúc, do đó rốiloạnvàchaođảo.’

‘Dĩnhiên.’

‘Thànhquốcdướichếđộđộctàigiàuhaynghèo?’

‘Nghèo.’

‘Vậy[578a]mẫungười tươngứngphảinghèorớtmồngtơivàbấtmãnvôcùng.’

‘Đúngthế.’

‘Cảthànhquốclẫnmẫungườinhưthếhẳnbịlosợthườngxuyêngiàyvò.’

‘Chắcvậy.’

‘Cóthànhquốcnàoquýhữuthấykhócthan,khổnão,tangtócvàđauthươngnhiềuhơnkhông?’

‘Thưa,không,chắckhông.’

‘Sựthểcótươngtựvớimẫungườitươngứngdướichếđộđộctàiđiênkhùngđầythèmmuốnvàkhaokhátkhông?’

‘Thưa,tươngtự.’

‘Vớilýdovừakể[b]cùngnhiềulýdonữachưanóiraquýhữukhẳngđịnhthànhquốcdướibàn taycai trịcủanhàđộc tài là thànhquốcđaukhổhơnhết.’

‘Tiệnnhânnóikhôngphảihaysao?’

‘Phảichứ.Vớilýdocònởtrongđầutrướcthựctếtươngtựquýhữusẽnóigìvềmẫungườiđộctài?’

‘Rõràngsovớingườikhácđươngsựlàkẻđaukhổhơnhếttrêncõiđời.’

‘Ấy,nóivậylàquýhữukhôngđúng.’

‘Saolạithế?’

‘Vìmẫungườinàyvẫnchưaphảimẫungườiđaukhổtộtcùng.’

‘Vậymẫungườinào?’

‘Mẫungườibảnnhânsẽnóicólẽcóvẻcònđaukhổnhiềuhơnmẫungườiđó.’

‘Mẫungườinào?’

‘Mẫu người, theo bản nhân, vì bản chất độc tài, [c] không sống cuộc đờiriêngtư,songbấthạnh,dosốphậnhẩmhiu,hoàncảnhđẩyđưa,bịdồntớiquyềnhànhtốithượngtrởthànhbạochúa.’

‘Căncứvàonhữnggìngôbốinóitiệnnhântrộmnghĩđólàsựthật.’

‘Đúngthế,nhưngtrộmnghĩ,phỏngđoánkhôngđủ.Ngôbốiphảixemxét,tranhluậnkỹcàngtheođườnglốiđãđồngý.Vìtìmhiểucủangôbốiliệnhệtớivấnđềtốiưquantrọng,lựachọngiữacuộcđờitốtđẹpvàcuộcđờixấuxa.’

‘Vâng,tiênsinhnóichíphải.’

‘Vậyđểý.Theobảnnhân,suyngẫmvấnđề,ngôbốiphảibắtđầutừquanđiểmsauđây.’

‘Thưa,nhưthếnào?’[d]

‘Ngôbốiđểýtrongthànhquốcgiachủgiàucósởđắcsốlượngnôlệđôngđảo.Vềmặt này họ giốngnhà độc tài ở chỗkiểm soát nhiều nô lệ.Khácchănglàmứcđộnhàđộctàikiểmsoátdânchúngsốlượnglớnlaogấpbội.’

‘Vâng,đúngthế.’

‘Quýhữubiếtgiachủnhưthếsốngthảnnhiên,khônghềsợnôlệ.’

‘Tạisaolạisợ?’

‘Khôngcólýdo,songquýhữucóbiếttạisaokhông?’

‘Thưa,có.Tạivìkhicầntoànthểthànhquốcsẵnsàngtrợgiúpcánhân,từngngườiriênglẻ.’

‘Đúngthế.Nhưnghãytưởngtượngnếubâygiờthầnlinh[e]đemngườisởhữunămmươinô lệhoặchơncùngvợcon,củacải,đồđạc rakhỏi thànhquốctớinơihoangvắng,nơikhôngcóngườitựdorataytrợgiúp,quýhữucó nghĩ người đó sợ hết hồn nô lệ sẽ thanh toánmình, vợ conmình haykhông?’

‘Sợhếthồnchứlị.’

‘Vìthếngườiđóphảikhúmnúm,luồncúi[579a]vàiđứatrongđámnôlệ,hứahẹnđủđiều,trảlạitựdo,mặcdùlòngchẳngmuốn,biếnbảnthânthànhkẻxunịnhnôlệcủamình.’

‘Buộclòngphảilàmvậy,nếukhôngsẽđiđờinhàma.’

‘Tiếptheogiảdụthầnlinhmangngườiđóđếnchỗđôngđảohàngxómlánggiềng,họkhôngchấpnhậnbấtkểaikiểmsoát,kìmkẹpngườikhácvàsẽtrừngtrịthẳngtay,quyếtliệtngườinàođịnhlàmtươngtự.’

‘Nếuthế[b]ngườiđósẽrơivàohoàncảnhkhóxửgấpbội,vìbốnbềtoànthùđịch.’

‘Nhưngđólàhoàncảnhtừngvâyhãm,giamgiữbạochúađộctài.Đươngsựtựnhiênlàmồichođủthứsợhãi,đammênhưngôbốiđãmiêutả;đươngsựlàngườiduynhấttrongthànhquốckhôngdámđingoạiquốchoặcthamdựlễhộingườitựdobìnhthườngthamdự,măcdùtronglòngrấtmuốn.Tráilại,lẩnquấtởnhànhưngườiđànbà,đươngsựthèmkháttựdongườikháctậnhưởngkhidulịchnướcngoài,thămviếngcảnhtríngoạnmục.’[c]

‘Đúngquá.’

‘Bởithế,mẫungườiđộctài,quýhữunhậnxét,khốnkhổhơnhếtvìgặtháiđủthứxấuxadotìnhtrạnghỗnloạnchếngựbêntrongsinhra,vẫnkhốnkhổhơnkhikhôngcònlàcôngdânbìnhthường,dosốphậnđẩyđưabuộcphảitrở thànhđộctài thựcsự,kiểmsoát,kiềmchếngườikhác,songkhôngthểkiềmchế,kiểmsoátbảnthân.Sựthểtựanhưquýhữuépngườitàntậthoặcbạixuộithamgiatậpdượtquânsự[d]haythiđuathểdụcthayvìsốngyênổn,thầmlặngởnhà.’

‘Vâng,sosánhđạtmức,chínhxáchếtsức,thưatiênsinh.’

‘Vậy,Glauconquýmếnơi,quýhữucóđồngýtìnhtrạngbạochúađộctàithựcsựthảmthương,cuộcđờiđươngsựkhốnkhổhơncuộcđờingườiquý

hữucholàkhốnkhổvôcùngkhônghở?’

‘Tiệnnhânđồngýhoàntoàn.’

‘Bởithế,sựthậtlà,mặcdùngườitacóthểnghĩngượclại,độctàithựcsự[e]lànôlệthựcsự,khúmnúm,ômchânbiếnthànhnịnhhót,tângbốcphườngvôlạixấuxa.Đươngsựkhôngbaogiờthỏamãnthèmmuốn,đằngsauvôvànướcmuốn,nếubiếtcáchquansátkỹlưỡngtoànbộtâmtrí,quýhữucóthểnhìnthấymẫungườithựcsựnghèokhổ.Hơnthế,suốtđờisốngtrongsợhãi,nếusovớitìnhtrạngthànhquốcđươngsựcaitrị,nhưchỗngôbốibiết,tình trạng của đương sự quằn quại vì đau đớn, dằn vặt vì khổ sở, đúngkhông?’

‘Chắcchắn.’

‘Ngoài[580a]thuộctínhvừakểcũngcầnthêmnhữnggìngôbốinóilúcbắtđầu.Đương sự không những phải cómà phải có nhiều hơn trước vì cầmquyền.Đươngsựđốkỵ,xảotrá,bấtcông,bấttín,vôđạo,lànơichứachấp,baochemọiđộcác,vàquýhữusẽthấyđươngsựlànguồngốcđaukhổhơnhếtvớibảnthân,vớicảngườigầngũi.’

‘Ngườihiểubiếtkhôngtàinàophủnhậnđiềuđó.’

‘Vậybâygiờ là lúcnhưgiámkhảoquyếtđịnhcuốicùng trongcuộc tuyểnlựa, quýhữuphải hànhxửvai trò trọng tài tối hậu chongôbối biết phánquyết về nămmẫu người: [b]mẫu người vương giả,mẫu người tài danh,mẫungườiquảđầu,mẫungườidânchủ,mẫungườiđộctàiđứngthứtựrasaotronghànghạnhphúc,ngườinàothứnhất,ngườinàothứnhì?’

‘Phánquyếtxemrakhôngkhó.Đểýđạođứcvàđồibại,hạnhphúcvàđốinghịch,tiệnnhânlựachọnhọnhưngườitađánhgiávũđoànbikịchbướcrasânkhấu,xếploạiứngviêntheotrậttựxuấthiện,khôngnhữngchỉvềhạnhphúcmàcòncảmứcđộtuyệthảo.’

‘VậyngôbốicónênmướnlệnhsứhaybảnnhânsẽcôngbốcontraiAristonkhẳngđịnhngườisungsướngtộthạnglàngườicôngbình,tuyệtvờihơnhết,nghĩa là,ngườisởđắcphẩmchấtvươnggiả,quânvương triếtgia làmchủbản thân,[c]đồng thờicũngphánquyếtngườiđaukhổ tộtđộ làngườibấtcông,tồitệhơnhết,nghĩalà,ngườisởđắcphẩmchấtđộctài,caitrịbảnthânvàxứsởhoàntoànđộctàikhông?’

‘Tiênsinhnêncôngbố.’

‘Thếbảnnhâncónên thêmcácmẫungườiđó làvậy,dù thếnhânvà thầnlinhcóbiếtthựctrạngcủahọhaykhông?’

‘Tiênsinhnên.’

‘Ơ,đólàbằngchứngthứnhất,[d]songngôbốimuốnbiếtbằngchứngthứhaiquýhữuđưara.’

‘Thếnào?’

‘Ngôbốichia tâmtríconngườira làmbaphần tươngứngvớibagiaicấptrongthànhquốc.Chianhưvậytheobảnnhânlàcóthêmbằngchứng.’

‘Tiếnhànhrasao?’

‘Nhưthếnày.Bảnnhânthấydườngnhưcũngcóbathứvuisướngtươngứngvớibaphần,mỗivuisướngđặcbiệtvớimỗiphần,tươngtựthèmmuốnvànguyêntắcchỉđạocủatừngphần.’

‘Tiênsinhnóithếnghĩalàthếnào?’

‘Ngôbốithấythứnhấtcóphầnchoconngườihọchỏi,hiểubiết,thứnhìcóphầnchongườiphấnkhởi, rungđộng, thứba cóphầnbiểuhiệndướiquánhiềuhìnhthứckhócóthểmiêutảbằngtừngữđơngiản,gọibằngtênđặcbiệt,song[e]vìtolớnvàmãnhliệt,gọitheođặctínhnổibật.Ngôbốigọilàthèmmuốn,thèmăn,thèmuống,thèmsinhlý,vânvân,ngôbốicũnggọilàthèmcủa,vìcủacảilàphươngtiệnthỏamãnthèmmuốnloạinày.’[581a]

‘Thưa,gọinhưvậyđúngquá.’

‘Vìnhằmmụcđíchminhbạch,nếumuốngiảiquyếttranhluậntheotiêuđềđơnthuần,hìnhthứctổngquát,căncứvàođóámchỉphầnthứbatrongtâmtrí,ngôbốicónênnóivuisướngvàcảmxúccủaphầnđólàtậptrungvàolợiíchkhông?Dovậyngôbốicólýkhigọiđộnglựcphầnnàylàyêutiềnvàhámcủa.’

‘Tiệnnhânnghĩngôbốicóthể.’

‘Vảchăngngôbốiđãchẳngnóiphầnphấnkhởi,rungđộnghoàntoànnhắmvàoviệctheođuổi,nắmbắtquyềnhành,thắnglợi,tiếngtămhaysao?’

‘Rõràng.’

‘Vậyngôbốicónêngọiphầnđó làyêu thắng lợivàkhoái tên tuổikhônghở?’

‘Nênlắm.’[b]

‘Hơnthế,hiểnnhiênainấyđềuthấyphầnnhờđóngôbốihọchỏihoàntoànvàluônluônnhằmtìmhiểusựthậtnằmởchỗnào,trongbaphầnthìphầnnàyítquantâmtớitiềncủavàdanhvọnghơncả.’

‘Đúngvậy.’

‘Bởithếngôbốicóthểgọiđộnglựctươngứngchỗnàylàtríthức,yêuhọchỏivàtriếtlý,hamhiểubiết.’

‘Dĩnhiên.’

‘Vậytùyhoàncảnhmộttrongbađộnglựcchiếmưuthế,phầnnàyhoặcphầnkiađôikhichếngựtâmtríconngười,[c]đúngkhông?’

‘Thưa,đúngvậy.’

‘Đólàlýdotạisaongôbốichiamẫungườiralàmbaloạicơbảntùytheođộnglực:mẫungườiyêuhiểubiết,mẫungườiyêuthắnglợi,mẫungườiyêutiềncủa.’

‘Hiểnnhiên,hoàntoànnhưvậy.’

‘Vàcũnggiảithíchtạisaocũngcóbaloạivuisướng,mỗiloạitươngứngvớimỗiloạimẫungười,đúngkhông?’

‘Vâng,đúngthế.’

‘Nếuquýhữuhỏilầnlượtbamẫungườinhưthế:Cuộcđờinàolàcuộcđờithúvịhơnhết,dĩnhiênngườinàocũngcangợihếtlờicuộcđờicủamình.Ngườiyêutiềncủasẽnóisovớivuisướnglàmtiền,[d]vuisướngtiếngtămhayvuisướnghiểubiếtchẳngcógiátrị,trừphivuisướngđóchứađựngcáigìlàmratiền.’

‘Đúngvậy.’

‘Thếngườiyêu tiếng tămthìsao?Ngườiđócónghĩvuisướnglàmtiền làtầmthường,vuisướnghọchỏilàvôbổ,vônghĩa,trừphimanglạitiếngtăm

không?’

‘Đúngthế.’

‘Thếcòntriếtgia,ngườiyêuhiểubiết?Quýhữunghĩ triếtgiasẽđánhgiávuisướngkhácthếnàosovớivuisướnghiểubiết,[e]vàluônluônrắptâmtheođuổitìmtòisựthật?Vuisướngđócóbịđánhgiáthấpkhông?Triếtgiacó gọi đó là vui sướng thực sự cần thiết theo nghĩa chính xác không, vìkhôngcầnvuisướngkhácnếuvuisướngkháckhôngcầnthiết?’

‘Câuhỏiđòihỏihiểubiếtrõrệt.’

‘Bởithếkhicótranhcãivềbaloạivuisướngđểhưởng,baloạicuộcđờiđểsống,tấtcảchỉsosánhtrênmứcđộsốlượngvuisướng,đaukhổtấtcảđemlại,[582a]khônghềhàmngụmứcđộtấtcảkhảái,khảố,tốtđẹp,xấuxarasao,vậyngôbốilàmthếnàobiếtphầnnàonóilênsựthậthơncả?’

‘Thúthậttiệnnhânkhôngbiếttrảlờirasao.’

‘Ơ,hãynhìnvấnđề thếnày.Ngôbốicầngìnếuphảinhậnđịnhchođúngđắn?Ngoàikinhnghiệm,kiếnthứcvàlýluận,theoquýhữu,cótiêuchuẩnnàohoànchỉnhhơnkhông?’

‘Thưa,chắclàkhông.’

‘Vậyđểý.Trongbangườingôbốivừamiêutảngườinàocókinhnghiệmhơnhếtvềbaloạivuisướng?Quýhữucónghĩngườiyêutiềncủa,dohiểubiếtsựthậthiệnhữutrongchínhnó,cókinhnghiệmvềvuisướngtrí thứcnhiều hơn người yêu hiểu biết [b] có kinh nghiệm về vui sướng tiền củakhông?’

‘Thưa,không,khácbiệtquálớn.Ngườiyêuhiểubiếttấtnhiêncầnnếmmùivàtừngtrảicảhai loạivuisướngngaytừthiếuthời.Ngượclại,ngườiyêutiềncủakhôngcólýdođểnếmmùihoặctừngtrảivuisướngtríthức,hươngvịdịudànghiểubiếtđặc tính tựnhiêncủa sựvậtmang lại, thực radùcómuốnlàmvậyngườiđócũngcảmthấykhôngdễdàngmàkhókhăn.’

‘Vậyngườiyêuhiểubiếtcólợiđiểmhơnngườiyêutiềncủavềkinhnghiệmcảhaithứvuisướng.’

‘Lợiđiểmhếtsứcđángkể.’[c]

‘Làm thế nào người yêu hiểu biết có thể sánhvới người hamdanhvọng?Ngườiyêuhiểubiếtkhôngcókinhnghiệmvềvuisướngđếntừdanhvọngbằngngườihamdanhvọngcóvềvuisướngđếntừhiểubiết,phảikhông?’

‘Không, danh vọng đến với mọi người, nếumọi người đạt mục đích saunhiềucốgắng.Danhvọngbanchotấtcảvìcủacải,nghịlựcvàkiếnthức;ngườigiàucó,ngườicantrường,ngườikhônngoanđềuđượckínhnểrộngrãi.Bởi thếbangườiđềucókinhnghiệmvềvuisướngđến từdanhvọng,songtrừngườiyêuhiểubiếtchỉthưởngthứcvuisướngngắmnhìnthựctạivàsựthật.’

‘Vậy,[d]vềmặtkinhnghiệm,trongbangười,ngườiyêuhiểubiếtởvịthếtốtđẹphơnhếtđểnhậnđịnh.’

‘Quáưtốtđẹp.’

‘Hơn thếngườiđó làngườiduynhấtkếthợpkhăngkhít trí thứcvớikinhnghiệm.’

‘Vâng.’

‘Sauhếtchỉcóngườiđó,khôngphảihaingườikia,cóphươngtiệncầnthiếtđểnhậnđịnh.’

‘Tiênsinhmuốnnóithếnào?’

‘Ngôbốiđãnóinhậnđịnhđòihỏilýluậnhợplý,phảikhông?’

‘Vâng.’

‘Lý luậnhợp lý là phương tiệnđặcbiệt quan trọng của triết gia trongbốicảnhnày.’

‘Thưa,đúngthế.’

‘Nếugiàucóvàtiềncủalàtiêuchuẩntốtđẹphơnhếtđểnhậnđịnh,[e]vậytháiđộyêuvàghétcủangườihámlợiđươngnhiênsẽgầngũisựthậthơnhết.’

‘Vâng.’

‘Nếutiếngtăm,thắnglợivànghịlựclàtiêuchuẩntốtđẹphơnhếtđểnhận

định,vậytháiđộyêuvàghétcủangườiyêutiếngtămvàngườiyêuthắnglợisẽgầngũisựthậthơnhết,đúngkhông?’

‘Hiểnnhiên.’

‘Nhưngvìnhậnđịnhngôbốicầnkinhnghiệm,suytưvàlýluận?’

‘Chonênnhờthấmnhuầnvàamtường,nhậnđịnhcủangườiyêuhiểubiếtvàngườiyêulýluậnsẽgầngũisựthậthơnhết.’

‘Bởi thế, [583a] trong ba loại vui sướng, vui sướng thú vị hơn hết là vuisướng thuộc phần bên trong tâm trí, phần đem cho ngô bối hiểu biết; khiphầnđókiểmsoát,thúcđẩy,đờiconngườitrởnênvuisướnggấpbội.’

‘Chắcvậy,làmsaokhác?Khicangợiđờimình,ngườihiểubiếtcangợidứtkhoát,rànhmạch.’

‘Cuộcđờinào,vuisướngnàongườinhậnđịnhsẽxếploạithứhai?’

‘Hiểnnhiêncuộcđờiloạiưachiếntranhvàloạitìmtiếngtăm.Cuộcđờiđógầncuộcđờingườiđóhơncuộcđờingườilàmtiền.’

‘Vậybảnnhânnghĩvuisướngcủangườilàmtiềnđếnsaucùng.’

‘Chứgìnữa.’

‘Đó,[b]thấychưa,hailầnlênđài,hailầnngườicôngbìnhchínhtrựcđãhạngườibấtcôngbấtchính.Bâygiờhiệpthứba,theolềthóiĐạihộiThểthaoOlympiad,trướckhikhởisự,đôvậtthườngkhẩncầuChúatểĐấngCứuthế.Ờ, bản nhân tự hỏi không biết quý hữu có đồng ý hay không chỉ có vuisướngcủangườiyêuhiểubiếtmớihoàn toànchân thựcvà tinhkhiết, vuisướngcủangườikháclàảotưởng,thứhọaphẩmbóngmờ.Bảnnhândườngnhưnhớđãnghe từcửamiệngvịhiền triết thâm thúybiểu lộý tưởngđó.Nếusựthểđúngvậy,chắchẳnthuakeonày,hiệpcuối,hiệpquantrọnghơnhếtsẽquyếtđịnhtấtcả,giảiquyếtvấnđề.’

‘Tấtnhiên.Nhưngxinchotiệnnhânhaytiênsinhđịnhnóithếnào.’

‘Bảnnhânsẽgiảithích,songquýhữuphảigiúpmộttay[c]trảlờicâuhỏi.’

‘Tiênsinhcứtựtiện.’

‘Vậychobảnnhânbiếtcóphảivuisướnglàmặttráicủađaukhổkhông?’

‘Chắcvậy.’

‘Cótrạngtháinàotrongđóngôbốikhôngcảmthấyvuisướnghoặcđaukhổkhông?’

‘Thưa,có.’

‘Bảnnhânnghĩtrạngtháiđósẽnằmgiữa,giúptâmtríngơinghỉkhôngràngbuộcvớicảhai.Đồngýchứ?’

‘Thưa,vâng.’

‘Quýhữucónhớkhiốmđaubệnhnhânnóigìkhông?’

‘Nóigì?’

‘Bệnhnhânnóikhôngcógìvuisướngbằngsứckhỏe,[d]mặcdùtớikhingãbệnhmớiýthứcvuisướngtuyệtvờisứckhẻođemlại.’

‘Thưa,tiệnnhânnhớ.’

‘Vàquýhữucũngcónghengườiđaukhổnóikhôngcóvuisướngnàovuisướnghơnchấmdứtđaukhổkhông?’

‘Thưa,có.’

‘Quýhữuhẳnphảicôngnhậncónhiều trườnghợp tương tự trongđóchịuđựngđaukhổkhiếnngôbốiđềcaovắngbóng,vượt thoát,đoạn tuyệtđaukhổnhưvuisướngtuyệtvời,chứkhôngphảivuisướngthôngthường.’

‘Cólẽsởdĩvậyấychỉvìtrongtrườnghợpđóđoạntuyệtđượcđónnhậnnhưvuisướnghẳnhoi.’

‘Khi[e]vuisướngchấmdứt,đoạntuyệtvuisướngsẽđauđớn.’

‘Cóthể.’

‘Trong trườnghợpđóđoạn tuyệtngôbốibảo là trạng thái trunggiangiữavuisướngvàđaukhổ,sẽcólúclàcảhai,vuisướngvàđaukhổ.’

‘Cóvẻnhưvậy.’

‘Nhưngcócáigìkhôngphảilàhaicáimàlàhaicáikhông?’

‘Tiệnnhânnghĩkhông.’

‘Hơnthế,khidiễnracảđaukhổlẫnvuisướngđềulàtiếntrìnhthayđổitâmlinhphảikhông?’

‘Thưa,phải.’

‘Nhưng[584a]ngôbốikhôngvừathấykhôngcảmthấyvuisướnghayđaukhổlàtrạngtháinghỉngơi,bấtđộng,đoạntuyệtgiữahaithứư?’

‘Thưa,có,sựthểlàvậy.’

‘Vậynếubảovắngđaukhổlàvuisướnghoặcvắngvuisướnglàđaukhổ,nóivậycóhợplýkhônghở?’

‘Thưa,không.’

‘Khôngthểthếđược.Vàolúcnhưvậytrạngtháingơinghỉcóvẻvuisướngtươngphảnvới đaukhổ trướcđóhoặc cóvẻđaukhổ tươngphảnvới vuisướngtrướcđó,nhưngxét theotiêuchuẩnvuisướngthựcsự,cảhaicóvẻđềukhôngchânthực,màchỉlàảotưởng.’

‘Đólàđiềucuộctranhluậnchothấy.’

‘Ờ,đểdứtbỏýtưởnghiệntạicònnấnnátrongđầu[b]chorằngvuisướngthựcsựlàchấmdứtđaukhổ,đaukhổthựcsựlàkếtliễuvuisướng,bảnnhânmuốnquýhữunhìnvuisướngkhônglàsảnphẩmcủađaukhổ.’

‘Thưa,tiệnnhântìmởđâuvàtiênsinhhiểuvuisướngđóthếnào?’

‘Nhiều thứ lắm, song thí dụ hay nhất, nếu quý hữu để ý, đặc biệt là vuisướngmùi vị.Vui sướng loại nàymãnh liệt ghê gớm, xuất hiện bất chợtkhôngdođaukhổtrướcđó,tanbiếntứcthìkhôngđểlạidấuvếtđaukhổsauđó.’

‘Thưa,đúngquá.’

‘Bởithếngôbốikhôngnênnhắmmắttintưởngvuisướngchânthực[c]làthoátkhỏiđaukhổ,hoặcđaukhổchânthựclàchấmdứtvuisướng.’

‘Vâng,khôngnên.’

‘Nhưngđaphầnvuisướnggọilànóngbỏngngôbốicảmnhậnđiquacơthểtớitâmtríthuộcloạinày,vìbềgìcũngthoátkhỏiđaukhổ.’

‘Vâng,đúngthế.’

‘Sựthểcũngápdụngvớivuisướngvàđaukhổdựphòngphátxuấttừchờđợisungsướngvàđaukhổsẽdiễnraphảikhông?’

‘Vâng.’

‘Quýhữucóbiếtbảnnhânnghĩthếnàovềđặctínhcủavuisướngnày[d]vàvuisướngnàygiốngcáigìkhông?’

‘Thưa,không,xintiênsinhchỉgiáo.’

‘Quýhữucóđồngýtrongthếgiớitựnhiêncóphầnđỉnh,phầnđáyvàphầngiữakhônghở?’

‘Thưa,có.’

‘Vậy người ngoi từ phần đáy lên phần giữa có nghĩ đã lên tới phần đỉnhkhông?Khiđứngởphầngiữanhìnxuốngchỗtừđóngoi lên,ngườiđócónghĩđãởphầnđỉnh,dẫuchưanomthấyphầnđỉnhthựcsựkhông?’

‘Không,trờiơi,tiệnnhânthấytrongtrườnghợpđóngườiđókhôngthểnàonghĩkhác.’

‘Nếu[e]lạixuốngđiểmtừđórađi,ngườiđósẽnghĩđixuốngphầnđáy,vàtintưởngđúngvậy,phảikhông?’

‘Làmsaokhácđược?’

‘Sởdĩcóấntượngnhưthếấychỉvìngườiđókhôngcókinhnghiệmphầnđỉnh,phầngiữa,phầnđáythựcsựlàgì.’

‘Hiểnnhiên.’

‘Bởithếquýhữucóngạcnhiênchăngngườikhôngchútkinhnghiệmvềsựthậtthườngcóquanniệmsailầmvềnhiềuvấnđề,nhấtlàvấnđềliênhệtớivuisướng,đaukhổ,trạngtháitrunggiangiữahaitrạngthái?Kếtquảlàkhi

gặpđaukhổ,họnghĩ[585a]họđaukhổ,vàđaukhổthựcsự.Tráilại,chuyểndịchtừđaukhổsangtrạngtháitrunggianhọsẽtưởngđãtớitrạngtháithỏamãnvàvuisướng,trongkhithựcradothiếukinhnghiệmvềvuisướngthựcsựhọphânbiệtsailầmgiữađaukhổvàkhôngđaukhổnhưngườichưahềcókinhnghiệmvềmàutrắngđặtmàuxámđốinghịchmàuđen.’

‘Thưa,khôngngạcnhiênchútnào.Tiệnnhânnghĩthựcranếukhácthìmớingạcnhiên.’

‘Vậyxinnghĩthếnày.Đói,khát,vàchuyệntươngtựcólàtrạngtháicơthểthiếuvắngcáigìkhông?’[b]

‘Dĩnhiên.’

‘Ngudốt,tốidạ,đầuóctrốngrỗngcólàtrạngtháitâmtríthiếuvăngcáigìchăng?’

‘Chắcchắn.’

‘Vậythứcănvàhiểubiếtlànguồngốcđemlạithỏamãnchocơthểvàtâmtrítrongtrườnghợpnày?’

‘Thưa,chắcvậy.’

‘Có phải đây là trường hợp cái càng chân thực bao nhiêu càng có thể lànguồngốccungcấpthỏamãnchânthựcbấynhiêu,haylàcáicàngkémchânthực?’

‘Thưa,hiểnnhiên,cáicàngchânthực.’

‘Loại nào theo quýhữudựphần lớn lao trong thực tại tinh khiết: [c] loạichứađựngbánhmì,nướcuống,thịtcávàđủloạithựcphẩm,nóimộtcáchtổngquát,hayloạichứađựngquanniệm,phánđoánvàhiểubiếtchânthực,nóimộtcáchtómtắt,đủthứphẩmchấtcấuthànhtuyệthảo?Đềnghịđặtcâuhỏithếnày.Cósựvậtliênhệvớicáiluônluônlàmột,khôngbaogiờthayđổi,khôngbaogiờhéotàn,khôngnhữnghiệnhữutrongchínhnó,màcòntồntạitrongbảnchấtcủanó,hoặccósựvậtliênhệvớicáikhôngbaogiờlàmột, thườngxuyênthayđổi, thườngxuyênhéotàn,khôngnhữnghiệnhữutrongchínhnó,màcòntồntạitrongbảnchấtcủanó,tronghailoại,theoquýhữu,loạinàochứađựngmứcđộthựctạicaohơn?’

‘Thưa,loạibấtbiếnthựchơnnhiều.’

‘Thựctạicủabấtbiếncóthựchơnthựctạicủahiểubiếtkhông?’

‘Thưa,không.’

‘Sựthật?’

‘Cũngkhông.’

‘Nếumứcđộđúngít,mứcđộthựccũngít?’

‘Tấtnhiên.’

‘Nhưvậy, [d] tổngquátmànói, loạivật thểcungứngnhucầuchocơ thểkhôngđúngvàkhôngthậtbằngloạivậtthểcungcấpnhucầuchotâmtrí.’

‘Khôngbằng.’

‘Khácbiệttươngtựcóápdụngvớithểxácvàtâmtríkhông?’

‘Có.’

‘Phảichăngcàngthỏamãnvớivậtthểchânthực,loạitựnócàngchânthựcvàcàngthựcsựthỏamãnhơnloạithỏamãnvớivậtthểkémchânthựcvàtựnókémchânthực?’

‘Dĩnhiên.’

‘Chonênnếutrảiquavuisướngkhinhucầutựnhiênđượccungứngđầyđủ,vậtthểcungứng,phươngtiệncungứngcàngthực,vuisướngvàvuihưởngdođócàng thựcvàcàngđúng, trongkhi [e]nếuvật thểcungứngmứcđộthựccàngkém,ngôbốicàngkémthỏamãn,vuisướngcũngkémthực,kémđángtin.’

‘Đươngnhiênlàvậy.’

‘Bởi thế [586a] người không có kinh nghiệm về suy tưởng và đạo đức,khônglàmgìmàluônluônchỉvuihưởng,bậnbịutiệctùngđểcuộcđờilạclõnggiữaphầnđáyvàphầngiữa,rồitrởlại,trongbứctranhngôbốimiêutả.Họkhôngbaogiờngoilêncaođểnhìnthấyhoặcsờvàophầnđỉnhchânthựcvàcũngkhôngbaogiờđạtthỏamãnvớicáihiệnhữuchânthựchoặcthưởngthứcvuithúlànhmạnh,tinhkhiết.Tráilại,họcúikhomtrênbànăn,nhưbầycừugậpđầu trênbãi cỏ, luôn luônnhìnxuống,mắtbắmchặtmặtđất, thi

nhaunhồinhét.Chỉnghĩtớimiếngăn, lấpđầycàngnhiềucàngtốt,[b]họdùngsừng,móngcứngnhưsắthúc,đá,giếtnhau,dokhôngthểthỏamãn,vìcáihọcốgắnglấpđầykhôngphảiphầnchânthực,tinhkhiếtcủachínhhọ,vàcáihọđưavàochínhnócũngkhôngchânthực.’

‘Socratesquýmến,’Glauconchenlờikhẳngđịnh,‘nghenhưtiênsinhđanggiảngsấmvềcuộcđờiđasốconngườitrêntrầngian.’

‘Vui sướngcủacuộcđờinhư thếcó tấtnhiênpha trộnvớiđaukhổchỉ làbóng mờ họa phẩm, hình ảnh hão huyền của vui sướng chân thực haykhông?[c]Nhưhọaphẩmdựavàoảotưởng,vuisướngnàymangmàusắctươngphảnvớivuisướngkianêntrôngcóvẻsinhđộng,cảhainuôidưỡng,sảnsinhthèmmuốnđiênrồtronglòngđámngungốcrasứcchiếnđấunhưStesichorusmiêutảbinhsĩtấncôngthànhTroachỉvìbóngmaHelenbởihọkhônghay,khôngbiếtsựthật.’

‘Thưa,loạiđóđươngnhiên,đờihọnhiềuítnhưvậy.’

‘Cònyếu tố tinh thần thì sao?Chuyện tương tựcó lạiđươngnhiênxảy rakhôngkhingườitìmkiếmtiếngtăm,thànhcônghoặckhátvọng,khôngsuynghĩ,khôngtínhtoán,vàkhihoàntấtthỏamãn,[d]thèmmuốntiếngtămvàthànhcôngdẫntớiđốkỵvàbạolực,khátvọngđưađếnbấtmãnvàbựcbội?’

‘Thưa,cũngđươngnhiên.’

‘Vậybảnnhânnghĩngôbốicóthểmạnhdạnkhẳngđịnhnếutheohiểubiếtvàlýluậnhướngdẫn,thèmmuốntiềncủa,tiếngtămchỉlựachọn,theođuổivui sướng kiến thức chỉ định, thì vui sướng thèmmuốn đạt được sẽ chânthựchơnhết,vìsựthậthuớngdẫn,vàcũnglàvuisướngthíchhợpvớithèmmuốn,[e]bởicáithíchhợpvớisựvậtkhôngphảicáitốtđẹphơnhếtvớisựvậthaysao?’

‘Thưa,quảvậy.’

‘Nếutoànbộtâmtrítuântheophầnyêutriếtlý,bêntrongkhôngmâuthuẫnphânchia,mỗiphần sẽ chínhxácvàcó thể thựchiệnchứcnăngvềnhiềumặt,[587a]thêmvàođósẽvuihưởngvuisướngđặcbiệt,chânthực,tuyệtvờihơnhếtdànhriêngchophầnđó.’

‘Đúngquá.’

‘Nhưngkhimộttronghaiphầnđókiểmsoáttớimứcđộnàođó,khôngthể

hoàntấtvuisướngriêngbiệtcủamình,tâmtrísẽépbuộchaiphầnđótheođuổivuisướngxalạvàgiảtạo.’

‘Thưa,đúngthế.’

‘Hậuquảkhôngphảirõrànglàcácphầncáchxatriếthọcvàlýluậnhơnhếtgâyrahaysao?’

‘Chắcvậyquá.’

‘Cóphảicáicáchxahơnhếtbứtkhỏilýluậncũnglàcáicáchxahơnhếtbứtkhỏiluậtphápvàtrậttựkhông?’

‘Hiểnnhiên.’

‘Ngôbốikhôngthấythèmmuốncuồngnhiệt,độctàilàthèmmuốncáchxaluậtphápvàtrậttựhơnhếthaysao?’[b]

‘Xahơnhết.’

‘Thèmmuốntrậttự,vươnggiảgầnhơnhếtphảikhông?’

‘Vâng.’

‘Bởithếbảnnhânnghĩnhàđộctàisẽcáchxahơnhếtvuisướngchânthựccủaconngườivàvuisướngcủabảnthân, trongkhiđấngquânvươngtriếtgiasẽgầnhơnhết.’

‘Chắcvậy.’

‘Chonênnhàđộctàisẽsốngcuộcđờiítvuithúhơnhết,đấngquânvươngtriếtgiasẽsốngcuộcđờinhiềuvuithúhơncả.’

‘Nhấtđịnhlàvậy.’

‘Quýhữucóbiếtđờibạochúađộctàiđaukhổhơnđờiquânvươngtriếtgianhiềunhưthếnàokhônghở?’

‘Thưa,không,xintiênsinhvuilòngchohay.’

‘Xemrađúngrồicóbaloạivuisướng.Mộtchânthực,haigiảmạo.[c]Baykhỏiluậtphápvàlýluận,vượtquagiớihạncủaloạigiảmạo,bạochúađộc

tàivâyquanhbảnthânbăngđảngvũtrangbằngvuisướngđêtiện,mứcđộthấpkémcủađươngsựkhôngbútnàotảxiết,trừcólẽnhưthếnày.’

‘Thếnào?’

‘Bạochúađộctàiđứngởchỗthứbatínhtừmẫungườiquảđầu,mẫungườidânchủxenvàogiữa.’

‘Vâng.’

‘Bởithế,nếulýluậncủangôbốichínhxác,vuisướngbạochúađộctàivuihưởngsẽlàảotưởngbalầnxahơnthựctếsovớivuisướngcủamẫungườiquảđầu.’

‘Đúngvậy.’

‘Mẫungườiquảđầuởchỗthứbatínhtừmẫungườivươnggiả[d]nếungôbốigiảdụmẫungườiquýtộcvàmẫungườivươnggiảlàmột.’

‘Đúngrồi,ởchỗthứba.’

‘Bởithếkhoảngcáchvuisướngcủabạochúađộctàicáchvuisướngchânthựccóthểdiễntảbằngconsốtươngđươngbalầnba.’

‘Cóvẻvậy.’

‘Cho nên ảo tưởng về vui sướng của bạo chúa độc tài tính theo cách nóikhônggianlàsốdiễntảmặtbằng.’

‘Đúngthế.’

‘Bìnhphương,rồilậpphươngsốnàyhiểnnhiênchothấykhoảngcáchmẫungườivươnggiảlớnlaonhưthếnào.’

‘Hiểnnhiênđốivớinhàtoánhọc!’

‘Ngược lại, nếu tính lũy thừa, quý hữu sẽ thấy ước số khác biệt giữa haingười[e]vềvuisướngchânthựclàquânvươngtriếtgiavuisướnghơnbạochúađộctài729lần,bạochúađộctàichịuđựngsốlượngtươngđươngvềđaukhổhơnquânvươngtriếtgia.’

‘Tiênsinhtuônraconsốkỳdịtínhtoánphithườngnhằmdiễntảkhácbiệt

lớnlao[588a]giữahaimẫungười,ngườicôngbìnhchínhtrựcvàngườibấtcôngbấtchính,dướigóccạnhvuisướngvàđaukhổ!’

‘Nhưngconsốhoàntoànchínhxácvàcũngphùhợpkhítkhaovớiđờiconngười,nếuđờiconngườiđobằngngày,đêm,tháng,năm.’

‘Dĩnhiênlàvậy.’

‘Nếungườiđànghoàngtửtế,côngbìnhchínhtrựcvượtxangườixấuxatồitệ,bấtcôngbấtchínhvềvuisướng,liệumứcđộthànhcông,thắnglợicósẽvĩnhviễnlớnhơnvềvẻdịudàng,nétngoạnmụcvàmứcđạođứctrongcuộcđờikhông?’

‘Trờiơi,cóchứ,khoảngcáchthựcsựkhủngkhiếp!’

‘Chắcvậy.Vìđãđikháxatrongtranhluận[b]bâygiờquaylạiđiểmbàntừđầu,nhờthếngôbốitiếntớiđây.Nếuquýhữunhớđiểmđónóixửsự,hànhđộngbấtcôngbấtchínhlàvìlợiíchcủangườihoàntoànbấtcôngbấtchính,songlàmravẻcôngbìnhchínhtrựcđúngkhông?’

‘Thưa,đúng.’

‘Ơ,vìđãđồngýtácdụngcủamỗithứ,nghĩalà,xửsựcôngbìnhchínhtrựcvàbấtcôngbấtchính,bâygiờngôbốicóthểthảoluậnvớingườichủtrươngquanniệm.’

‘Ngôbốisẽnóithếnào?’

‘Ngôbốicấutrúcmôhìnhbảntínhconngười,chongườiđóthấyđiềungườiđókhẳngđịnhthựcsựhàmýthếnào.’

‘Môhìnhrasao?’[c]

‘Nhưmấyquáivậttronghuyềnthoạingàyxưa,Chimaera,Scylla,Cerberusvànhiềunữa,nghenóikếthợpkhôngphảimộtmànhiềusinhvật.’

‘Tiệnnhânbiếtsinhvậtnhưthếđượcmiêutảrasao.’

‘Tưởng tượngmộtcon thuộc loạihết sứcphức tạp,nhiềuhình,nhiềuđầu,đầuthúrừng,đầugiasúctuatủathànhchuỗi,cóthểmọcra,thayđổitùyý.’

‘Môhìnhphứctạp,[d]songmaythaytưởngtượngdễhơntáctạo.’

‘Tưởngtượngthêmhaisinhvật,mộtsưtử,mộtconngười.Đểsinhvậtthứnhấtlớnnhất,sinhvậtthứhailớnnhì.’

‘Cáiđódễlàm,vàmôhìnhxongngay.’

‘Bâygiờđểcảbagộpchunglại,rồitheocáchnàođóphốihợpcảbathànhsinhvậtduynhất.’

‘Vâng,cảbaphốihợp.’

‘Tạomôhìnhcuốicùng,cảbabềngoàicóvẻlàhìnhảnhđơnđộc,hìnhảnhconngười,đểđốivớingườikhôngthểnhìnbêntrong,[e]màchỉnhìncáivỏbênngoài,toànbộcóvẻlàsinhvậtthựcsự,vàđólàconngười.’

‘Cáiđócũngxongngay.’

‘Bâygiờngôbốinêntrảlờingườikhẳngđịnhlàmsaitráicólợi,làmphảilẽthuathiệt,ngôbốinóithẳngchongườiđóhayđiềungườiđónóichỉhàmýbấtcôngbấtchínhđemlợichongườinuôidưỡngconvậtnhiềuđầu,nhiềuhình, vỗ cho béo tốt, khỏemạnh, [589a] cũng như con sư tử vàmọi thứthuộcvềconsưtử,songđểconngườibêntronghéohon,gầymòn,ẻolảnênbịmột tronghai sinhvậtkéođibấtkỳnơinào tùyý.Ngườiđókhôngđểphầnnàylàmquenvớiphầnkia,vàcũngkhôngđểhaiphầnkếtthân,màđểmặchaiphầncắnnhau,đánhnhau,giếtnhau.’

‘Thưa,đóchắcchắnlàđiềungườicangợibấtcôngbấtchính,làmsai làmtráimuốnnói.’

‘Tráilại,nóicưxửcôngbìnhchínhtrựccólợilànóilàmgì,nóigìngôbốiđềunhằmlàmchoconngườibêntrongcườngtráng.[b]Ngườiđósẽtrôngnomconvậtnhiềuđầu,nhiềuhìnhnhưnôngphu trôngnomgiasúc,chănnuôi,dậydỗđầuthuầnthục,ngăncảnkhôngđểđầumanrợpháttriển.Vớibảnchấtsưtửlàđồngminh,ngườiđósẽchămloquyềnlợicủatấtcả,gâydựng,hòagiảitấtcả,làmchotấtcảthânthiệnvớinhauvàvớichínhngườiđó.’

‘Thưa,rõràngđólàđiềungườiđềcaocôngbìnhchínhtrựchàmý.’

‘Bởithế,dùquýhữunhìntheohướngnào,cangợibấtcôngbấtchínhlàsai,đềcaocôngbìnhchínhtrựclàđúng.[c]Vìdùquýhữunhìnvuisướng,danhvọnghaylợiíchtheokhíacạnhnào,cangợicôngbìnhchínhtrựclànóisựthật,đảkíchcôngbìnhchínhtrựclànóidốitrá,hoàntoànvônghĩa,người

đảkíchkhônghiểuđảkíchcáigì.’

‘Vâng,tiệnnhânnghĩđươngsựkhôngbiếtgìhết.’

‘Dẫu thế,ưphải rồi, ngôbối sẽ lựa lời nhẹnhàng thảo luận, vì đương sựkhôngcốý lầmlỗi.Nhằmchinhphụcngôbốisẽhỏi:“Thânhữuquýmến,nguồngốcvàmụcđíchcủakháiniệmcótínhcáchquyướcvềđẹpvàxấulàthếnào?Cóphảiđẹpchếngựphầnsúcvậtbắttheophầnconngườihoặccólẽnênnóiphầnthiêngliêngtrongngôbối,trongkhixấunôlệphầndịudàngéptheophầnmanrợkhông?”[d]Thửxemđươngsựcóđồngýhaykhông?’

‘Vâng,nếulắngnghetiệnnhân.’

‘Vậythửhỏitheochiềuhướnglýluậncólợigìkhônglàmtiềnmàlàmsaitrái,nếuviệclàmbắtphầntốtđẹptrongbảnthântrởthànhphầnxấuxa?Nóikhácđi[e]nếulàmtiềnmàphảibáncontrai,congáilàmnôlệchochủnhânman rợ,hungdữ,giácảdùcao thếnào,người làmchắchẳnchẳng lợigì,ngaycảsởđắcnhiều tiền theocáchđó.Nếubắtphầnthiêngliênghơnhếttrongbảnthânphải luồncúi tuântheophầnphàmphu,ghêtởmmàkhôngcảmthấymảymaytrắcẩn,độnglòngthươnghại,ngườiđócóđaukhổ,nhậncủađútlótđổilấycáichếtrùngrợnhơnEriphyle[590a]cầmsợidâychuyềnđổimạngsốngcủachồnghaykhông?’

‘Thưa,nếuđượcphéptrảlờithayđươngsự,tiệnnhânsẽnóisựthểrùngrợnhơnnhiều.’

‘Quýhữucócũngnghĩtừlâubuôngthảđãbịlênánvìtrongngườibuôngthảconvậtđahình,đathủ,tolớn,gớmghiếcđãthảlỏngthayvìbuộcchặtkhông?’

‘Thưa,hiểnnhiên.’

‘Bướngbỉnhvànóngnảybịchỉtrích[b]bấtkểkhinàophầngiốngconsưtửvàphầngiốngconrắnkếthợp,giatăng,vươndàiquámứcphảikhông?’

‘Thưa,chắcchắn.’

‘Xahoavàẻolảcóbịkhiểntráchkhôngvìgiảmbớt,nớilỏngphầntươngtựsảnsinhnhútnhát,khôngthểtrựcdiệnkhókhăn?’

‘Thưa,dĩnhiên.’

‘Ngô bối chê trách nịnh bợ và ti tiện khi cả hai ép buộc phần hung hăngtrongngôbốituântheoconvậtbấttrị,vàkhimuốnthỏamãnlòngthamlợi,tínhhámcủacủaconvật, cảhaihuấn luyệncon sư tử từ lúcnon trẻchịuđựngnhụcmạ,đồngthờibiếnconsưtửthànhconđườiươi.’

‘Thưa,đúngthế.’[c]

‘Tạisaongôbốicoiviệclàmtaychânlàtầmthường?Phảichăngvìviệclàmnhưthếchứngtỏphầntốtđẹp trong tâmtríyếukém,khôngthểkiểmsoátphầnthúvậttrongngôbối,màchỉcưngnựng,loayhoaytìmcáchvuốtve?’

‘Thưa,dườngnhưvậy.’

‘Bởithếmuốnngườithuộcloạinhưthếcũngchấpnhậnuyquyềntươngtựuyquyềncaitrịngườituyệthảo,ngôbốichẳngđãchủtrươngngườiđóphảilệthuộcngườituyệthảo[d]bêntrongchứađựngyếutốtuyệtvờiư?Ngôbốicòn hình dung người đó khi lệ thuộc không bị ép buộc, hãm hại, nhưThrasymachuscoilàsốphậnđươngnhiên.Tráilại,ngôbốitintưởngđólàconđườngtốtđẹpmọingườiđiềuhànhbởiuyquyềntoànthiện,toànbích.Uyquyềnđó,nếucóthể,sẽhiệnhữutrongtimngườiđó;nếukhông,phảidunhậptừbênngoài,ngõhầunuôidưỡngđồngnhất,tươnghợpgiữađôibên,càngnhiềucàngquý,ngôbốisẽngangbằngnhưnhau,thânthiệnvớinhau,lèolái,hướngdẫnbởicùnghoatiêu.’

‘Điềuđóquáhiểnnhiên.’

‘Đórõrànglàmụcđíchcủaluậtpháp,[e]nhằmtrợgiúpmọicôngdântrongthànhquốc,củanguyêntắckiểmsoátngôbốiápdụngvớitrẻcon,khôngđểchúngchạynhảytựdo[591a]chừngnàochưathiếtlậpchínhquyềncơchếtrongchúng,nhưngôbối làmvới thànhquốc,chưagiáodụccái tuyệthảotrongchúngđểtrởthànhngườibảovệ,ngườicầmquyềncộngvớicáituyệthảotrongngôbối,chừngđómớiđểchúngtựdorangoài.’

‘Vâng,luậtpháplàmvậyquảthựcrõràng.’

‘Vậylàmthếnào,Glauconquýmến,vàlýluậnkhảdĩrasaongôbốicóthểkhẳngđịnhbấtcôngbấtchính,tựdophóngđãng,hoặchànhđộngđiếmnhụclàcólợi,vìtácphongđóconngườicàngtồitệ,xấuxa,mặcdùcóthểsởđắcthêmcủacảihoặcnắmgiữthêmquyềnhành?’

‘Ngôbốichắchẳnkhôngthể.’

‘Hoặclàmsaitráikhôngbịphanhphui,khôngbịtrừngphạtlàcólợi?Nếukhôngbịphátgiác,[b]ngườiđócótrởthànhtồitệ,xấuxahơnkhông?Nếubịphátgiácvàtrừngphạt,phầnconvậttrongngườiđócótrởnênhiềnlành,thuầnthục,phầnconngườitrongngườiđócótựdokhông?Phảichăngthếcónghĩa làngườiđó tậndụngkhảnăng thiênbẩm,bằngcáchcấu tạobảntính trong đó tiết độ, công bình, hiểu biết kết hợp chặt chẽ, nhằm đạt cáiđánggiáhơnthânthểcườngtráng,cânđối,khỏemạnh,chỉvìtinhthầnquýhơnthểxác?’

‘Thưa,đúngquá.’

‘Ngườicóýthức[c]sẽdồnhếtnănglựcnhằmđạtmụcđíchđóchừngnàocònsốngởđời.Trướchếtngườiđóđánhgiácaoviệctheođuổitríthức,hậuquả đối với tâm trí ngô bối đãmiêu tả, đồng thời coi việc khác đều tầmthường.’

‘Hiểnnhiên.’

‘Tiếpđếnngườiđósẽđểýtìnhtrạngthânthể,luyệntập,nuôidưỡngkhôngnhằmtheođuổivuisướngphilý,thúvật,vàlấyđólàmmụcđíchsốngởđời.Ngaycả sứckhỏengướiđócũngkhôngnhắmvàkhôngcoi làquan trọngnếucường tráng,ngoạnmục, lànhmạnhvềmặt thân thể, [d]màkhôngsởđắctựchế,tiếtđộ.Tráilại,ngôbốisẽthấysuốtđờingườiđótraudồithânthểsaochohàihòa,cộnghưởngvớitâmtrívàtínhtình.’

‘Đúngquá,nếuquảthựcngườiđólàđệtửchânchínhcủaThiThần.’

‘Ngườiđócũngsẽtuânthủnguyêntắctrậttựvàgiớihạntrongviệcsởđắctàisảnchứ?Ngườiđósẽkhôngchóamắt,hốthoảngvìsốlượngngườiđờiquanniệmhạnhphúc,giatăng,chồngchấtcủacảivôtận,vìthếgâynênvôvànvấnđềtaihạichobảnthân.’

‘Tiệnnhânnghĩngườiđósẽkhônglàmvậy.’

‘Vìdànhdụmhoặcchitiêutheokhảnăng,[e]ngườiđósẽcốgắnglàmtheonguyên tắc tự chế ngự trị trong tâm trí vừa canh chừng vừa hướng dẫn;ngườiđóchỉquantâmsẽkhôngđểrốiloạnxảyradocóquánhiềuhoặcquáítcủacải.’

‘Nhấtđịnh.’

‘Vàhơnthế,ngườiđó[592a]cũngsẽtheonguyêntắctươngtựđốivớidanh

vọng, côngcũngnhư tư.Nếu thấydanhvọng sẽkhiếnmình làngườikháhơn,ngườiđósẽđónnhậnvànângniu.Nếunghĩdanhvọngsẽhủyhoạitrậttựhiệnhữutrongtâmtrí,ngườiđósẽtránhné.’

‘Nếuđólàđiềuquanngại,ngườiđósẽkhôngbướcvàochínhtrị.’

‘Ô,nhândanhlinhkhuyển,cóchứ,quáđichứlị!Ítnhấttrongthànhquốcngười đó thực sự là thànhphần; nhưng có lẽ không, theobảnnhân, trongthànhquốcngườiđóchàođời,trừphiphéplạxảyra.’

‘Tiệnnhânhiểutôný.Tiênsinhmuốnnóingườiđósẽlàmvậytrongthànhquốcngôbốivừamiêutảvà[b]xâydựngvềmặtlýthuyết;dẫuthếtiệnnhânkhôngtinthànhquốcđócóbaogiờtồntạitrêntráiđất.’

‘Không,songcólẽthànhquốcđótồntạinhưmôhìnhtrêntrời,nơiaimuốncũngcóthểquansátvàxâydựngtrongtâmhồn.Thànhquốcđócótồntạihaysẽtồntại,sựthểkhônghềkhácbiệt,vấnđềkhôngđángquantâm.Bởiđây là thành quốc duy nhất người đó có thể tham gia sinh hoạt chính trị,khôngphảithànhquốcnàokhác.’

‘Thưa,cóthể,tiệnnhânnghĩvậy,tiênsinhrấtưchílý.’

PHẦNX(595a-621d)

PhầnthảoluậncơbảncủatriếtphẩmCộngHòađếnđâyhoàntất,côngbìnhchính trực đã được chứngminh rànhmạch là đem lại hạnh phúc cho conngười.PhầnmườitheonhậnđịnhcủacácnhànghiêncứuPlatotừtrướctớinaylàphụlục:nửatrênlạibànluậnthica,lầnnàydướiánhsángsiêuhìnhvà tâm lý của tác phẩm liênhệ; nửadưới tiếpnối tranh luậnnhằmchứngminhlinhhồnconngườibấttử,vàcuốicùnglàhuyềnthoạiEr.

Bắt đầuSocrates xácđịnh cấmđoán, tống cổ thi camôphỏngkhỏi thànhquốc, đồng thời chứng minh mô phỏng sẽ tách xa sự thật, nghĩa là, rờichuyểnkhỏiHìnhTrạng.Môphỏngchỉbắtchướcnétcábiệt,vàthựcrachỉbắtchướcbềngoài.Ôngchứngminhsựthểbằngnghệthuậthộihọa,songôngnóivớiđộcgiảsựthểcũngđúngvớibikịch.Thisĩlàngườikhôngcóhiểubiết.Ngườisửdụngdụngcụcóhiểubiết,ngườisáng tạodụngcụcókháiniệmrõ ràngvì làm theochỉ thịcủangười sửdụng,ngườibắtchướckhôngcó.Hơn thế, thi ca lại lôi cuốnphần tìnhcảm trong tâmhồnngườiđọc,ngườinghe.Đixemkịchnhìncảnhdiễnratrênsânkhấunhânvậtbiểulộcảmxúckhônnguôi,tìnhcảmrungđộng,ảnhhưởng,khángiảđồnghóabảnthânvớinhânvật.Hậuquảthếnàocũngkhiếnkhángiảmấtquânbìnhtrongcuộcsốnghàngngày.Sựthểứngdụngchocảhàikịchlẫnbikịch.

BànluậnvềsựbấttửcủalinhhồnPlatođưaýkiếncáigìkhôngbịhủythểđặcbiệtcủachínhnóhủyhoạithìkhôngbaogiờbịhủydiệt.Mặtkhác,ôngbácbỏýkiếnngườisắpquađờicàngtrởnênbấtcôngbấtchính,ôngbảolậpluận như thế là phi lý. Lý luận dù khôngmấy thuyết phục, song xem rangườinghekhócóthểchỉtríchvìôngkhôngtìmtachứngcớthuyếtphụcvềcáitừtrướctớigiờchưaaichứngminhsựthậtthếnào.

Huyền thoạiEr,bức tranh sinhđộng, tỉmỉmiêu tả linhhồnphiêudumộtngànnămtừhóathânnàyđếnhóathânkia,làchuyệntưởngthưởngvàtrừngphạtsaukhitừgiãcõiđờikếtthúchồsơvềcôngbìnhchínhtrực,đồngthờichấmdứttròntrịatriếtphẩmCộngHòa.

ChữmimesistiếngHyLạprộngnghĩa,tiếngnướcngoàikhódiễntảtươngđương;tiếngtatùytrườnghợptạmhiểu:môphỏng,bắtchước,phôdiễn,thểhiện,thủvai,đónggiả,hoánnhân.Chữnàyđãđượcsửdụngởđoạn366d-

412ađểmiêutảthơbikịchtươngphảnvớithơthuậtsự,bâygiờlạiđượcsửdụngđểmiêutảsángtácnghệthuậtnóichung,đồngthờidiễndịchhàmýbắtchước,môphỏng,phỏngtạo.Sángtáccủahọasĩvàthisĩlàmôphỏngcuộcđờitựnóchỉchứađựngthựctạiphếthải,cảhọasĩlẫnthisĩđềukhônghiểuhọmôphỏngcáigì.Họaphẩm,thiphẩmlàđồthừa,mualại,dùngrồi,khôngthực,khôngchongườixemhaybiếtvềcuộcđời.

KhibànluậngiáodụcđàotạovệquốcPlatomuốngiớihạntrẻconđọcthơbikịch,ngườilớnsắmvainhânvậtkịchnghệtrênsânkhấu.Hơnthếôngđềnghị cấm tiệt khắp thành quốc không cho lưu hành thi ca không đạt tiêuchuẩn.Sauđóđisâuvàovấnđềôngchođộcgiảthấy(1)khácbiệtsiêuhìnhgiữathếgiớivôhìnhcủahìnhtrạngquenthuộcvớitriếtgiavàthếgiớihữuhìnhcủahìnhthểquenthuộcvớingườiyêuâmthanh,yêucảnhsắc[474b-480và 509d-511b]; (2) phân tích tâm trí con người thành ba phần [434d-441c].Căncứvàodữkiệncụ thểôngđảkích (1) thicavànghệ thuậtnóichungvìtáchxathựctạinênkhônghiểubiết,(2)vàthicabikịchvìtáchạitâmlýkhángiả.Tuynhiên,đốitượngchínhyếuđểtấncônglàchủtrươngcủa triếtpháiSophistvàđámducachuyênnghiệpbấygiờ lưudiễnngâmvịnhkhẳngđịnh thi ca, đặcbiệt trường ca Iliad,Odyssey là thuốcbổ tinhthần.TheohọHomerlàbậcthầyphongphú,sởđắckiếnthứcchuyênmôntừđóngxe, láixe tớichiến thuật,chiến lượcchiến tranh, từ luân lý, tôngiáođếnđạođứcsốngởđời.Nếuvậy,Platonhậnđịnh, thisĩ trở thànhđối thủcủatriếtgia,họchỏi thicasẽthaythếhuấnluyệntrí thứcgiảngdạytronghọcviện.Nếukiếnthứcsởđắc làdohiểubiết thếgiớichânthựccủahìnhtrạngnhờbiệnchứngphápmổxẻ,phântích,chủtrươngchorằngthisĩcóthểgiáohóanhânloạitiếntớiđạođứclàláokhoét,ngụysuykhôngkhácgìnóivìcóthểvẽhọaphẩmthợđónggiàynhưhìnhthựcngoàiđời,họasĩlàngườiam tườngnghềđónggiày.Vậy thửhỏimuốnvẽbức tranhbằng lờimiêutảcuộcđờiconngườithisĩcầnbaonhiêukiếnthứctốihậu?

Ôngchọnhọasĩđểchứngminh.Hìnhchiếcgiườngtrongbứctranhlàmôphỏnghaichiềudángvẻvậtthểcứngchắcnhìntheogóccạnhnàođó.Vậtthể tựnó là chiếcgiườngđặc thù.Do làphần của thếgiới vật chất, chiếcgiườngđókhônghoàn toàn làvật thể thực sự,vìnóhiệnhữu,héo tànvàluônluônthayđổi;nóthuộcthếgiớihiệnhữumiêutảtrongđoạn474b-480.Tráilại,chiếcgiườngthựcsựgầnthựctạihơnbứctranh,vìnólàmộttrongvôvànhiệnthâncủabảnchấtcốtyếuđốivớimọichiếcgiường.Giườngcóthểlàmbằnggỗ,sắt,hayvảivàcóthểthayđổikíchthước,hìnhthù,màusắcvô tận.Dẫu thế tấtcảsẽkhông thểgọi làgiườngnếukhôngphụcvụmụcđíchcủachiếcgiường,vậtthểpháchọa,thiếtkếđểconngườinằmngủ.Khóđịnhnghĩamụcđíchvừakể,cóthểtạmgọilàbảnchấthoặchìnhtrạngcủa

giường, và theo Plato đó là thực tại duy nhất, bất biến, dẫu không hoànchỉnh,tượngtrưngbấtkỳchiếcgiườngnào,vàtheomộtnghĩađólànghĩacủachữ‘chiếcgiường’.

Thi ca nhưbứchọabằng lời,môphỏng cuộcđời.Tuynhiên, dù sửdụngkhéoléođếnmấy,thựctếchothấy,khôngthisĩnàothựcsựsởđắchiểubiếtđòihỏicầncóđểcưxửđúngcáchtrongcuộcsốnghàngngày.Hiểubiếtnhưthếmuốncókhôngphảidonghiêncứuchândungnhânvậtanhhùng.Hiểubiếtnhưthếcàngkhôngphảidohọchỏicungcáchđiềumãkhiểnxa,điềubinh khiển tướng ngoàimặt trận nhằm quyết chiến nhưHomer nhiều lầnmiêutảhiệnthựctrongcuộcchiếnthànhTroa.NghiêncứuhàngngũthisĩSocrates đi đến kết luận họ sáng tác không bằng kiến thứcmà bằng rungđộng,nhưthầybói,thầyđoán,thầysấmphántruyền,songkhônghiểunghĩangôn từ hoa mỹ họ sử dụng. Ông kể: ‘Xin hiến quý vị bức tranh mô tảchuyệntôilangthang,laođộngcựcnhọc,chịuđựngcùngmìnhchỉđểcuốicùng thấy sấm truyền đúng quá không sai. Sau khi chia tay chính kháchchuyênnghiệp, tôi lầnmòđi gặp thi sĩ bi kịch, thi sĩ tán ca và thi sĩ loạikhác.Trựcdiệnvớihọtôi tựnhủphennàymàysẽbị lòiđuôiconbò;bâygiờmàymớithấymàydốthơnhọkhôngsaotảxiết.Tôimangtheomộtsốsángtáctuyệtvờicủahọ,địnhtâmhỏinghĩalàgì,hyvọnghọchỉgiáochobiếtđôiđiềuđểmởmangkiếnthức.Quývịcótintôikhông?Thưa,tôingại,tôi đỏmặt nói quývị hay sự thật, dẫu thếvẫnphải nói, nói đúng sự thật,khôngthêmkhôngbớt.Hầuhếtsốngườiđứngngoài lắngnghengườinàocũng giải thích, cắt nghĩa số thơ đó rànhmạch hơn chính tác giả. Sự thểkhiếntôithấytứcthìkhôngphảidohiểubiếtthisĩlàmthơ,màdobảnnăngvàrungđộngtựnhiên,nhưthầyđoán,thầybóicũngnóinhiềuđiềuhayho,song không hiểu nghĩa là gì. Tôi thấy đám thi sĩ cũng chẳng khác tí nào.Đồng thời tôi lại thấydo thơhùnghồnhọ tin tưởnghọ làngườihiểubiếtnhấtđờitrongmọiđịahạttrongđóhọnhưxẩmsờgậy,thầybóixemvoi.Từgiãhọ luibướcrađi tôi thầmnhủmìnhhơnhọkhôngsao tảxiếtvì lýdotươngtựnhưđãhơnbọnchínhkháchchuyênnghiệp.’(BiệnGiải,22b-c)

***

‘Quýhữubiết[595a]trongsốchínhsáchtuyệthảokhixâydựngthànhquốclýtưởng,chínhsáchđốixửvớithicacũngkhiếnbảnnhântintưởngngôbốihoàntoànđiđúngđườnglối.’

‘Thưa,tạisaonhưvậy?’

‘Vìngôbốiloạibỏthẳngthừngmọithứthicamôphỏng.Bâygiờsaukhi

phânbiệtyếutốkhácnhautrongtâmtrí,ngôbốicóthể[b]nhìnrõhơnloạibỏnhưvậylàkhẩnthiếtnhườngnào’

‘Tiênsinhmuốnnóithếnào?’

‘Giữangôbốithôi,đừngnóilạivớiđámkịchgiahaybọnthisĩ,môphỏngnhưthếthếnàocũngtáchạitâmtríkhángiả,thínhgiả,trừphidohiểubiếtbảnchấtthựcsựloạithicađóhọcóthuốcgiảiđộc.’

‘Tiênsinhthựcsựđịnhnóigìvậy?’

‘Bềgìcũngphảinóiquýhữuhaychẳnggiấulàmchi.Sốthisĩbikịchsánggiá đó đều bắt nguồn từ Homer, ông là bậc thầy độc đáo, sư phụ kinhnghiệm;tấtcảđềulàmônsinh,đệtử.Sựthểtạokhókhănkhiếnbảnnhânngầnngại[c]nóiđiềuphảinói,bởingaytừthiếuthờiđãsaymê,ngưỡngmộông.Dẫu thếngôbối chẳngnênđánhgiáconngườicaohơnsự thật.Chonên,nhưđãnói,bảnnhânsẽnóiquýhữuhay.’

‘Xintiênsinhbắtđầu.’

‘Vậylắngnghe,hoặcthếnày,trảlờicâuhỏi.’

‘Tiênsinhcứtựnhiên.’

‘Quýhữucóthểchobảnnhânhaymộtcáchtổngquátvềcơbảnmôphỏnglàgìkhônghở?Phầnriêngthúthật,quýhữuthừabiết,bảnnhâncũngkhôngbiếtmiêutảchínhxácmụcđíchcủamôphỏngthếnào.’

‘Vậylàmsaotiệnnhânbiết!’

‘Ô,nếuvậy [596a]bảnnhânkhôngngạcnhiênchútnào!Sự thểchứng tỏkhôngphảicứmắtsánglànhìnthấycònmắtkémlàkhôngnhìnthấygì.’

‘Thưa,đúngvậy.Nhưngdùsaotrướcmặttiênsinh,nếucónhìnthấy, tiệnnhâncũngngạinóira,bởithếtựmìnhtiênsinhđểmắtnhìn!’

‘Sẵn sàng. Nếu thế thử hỏi ngô bối có nên bắt đầu bằng cách áp dụngphươngthứcthôngthườngkhônghở?Ngôbốiluônluônquyđịnhtrongmỗitrườnghợpmộthình trạngđơn thuầnchomỗinhómsựvật cábiệt, rồi ápdụngcùngtêngọi.Quýhữubiếtchứ?’

‘Thưa,biết.’

‘Vậy[b]bâygiờngôbốilấybấtkỳnhómnàoquýhữuchọn.Chẳnghạn,nếuquýhữumuốn,cónhiềugiườngvàbàncábiệt.’

‘Dĩnhiên.’

‘Nhưngvềhìnhtrạngchỉcóhai,hìnhtrạnggiườngvàhìnhtrạngbàn.’

‘Vâng.’

‘Ngôbốicũngthườngnóilàmmộttronghaithứđồmộcvừakểnghệnhânđểmắtnhìnhìnhtrạngtươngxứng,rồimớiratay,ngườilàmgiường,ngườilàmbàn,ngôbốisửdụng,sựthểtươngtựvớivậtdụngkhác.Vìkhôngnghệnhânnàocóthểlàmhìnhtrạngthựcsự,đúngkhông?’

‘Chắclàkhông.’

‘Ờ,thếthìbảnnhântựhỏiquýhữugọinghệnhânloạisauđâylàgì?’

‘Xinmiêutả.’[c]

‘Ngườisángtạomọivậtnghệnhânmỗingànhhoànthànhriêngbiệt.’

‘Ngườiđólàngườikhéoléo,tuyệtvời!’

‘Ấy,khoanmộtchút,quýhữusẽngạcnhiênnhiềunữa.Vìnghệnhânnàykhôngnhữngcóthểlàmmọivậtmàcònsángtạomọithứpháttriểntựnhiên,câycỏ,súcvật,cảbảnthân,hơnnữacảmặtđất,bầutrời,thầnlinh,thiênthểtrêncao,mọithứdướiâmphủtronglòngtráiđất!’

‘Tàinăngthểhiệnlạlùng!’[d]

‘Quýhữukhôngtinbảnnhânhả?Xinchohayquýhữucónghĩkhôngthểcónghệnhânthuộcloạinàytồntại,hayrấtcóthểtheocáchnàođócóngườisángtạotấtcảsựvậtvừakểkhông?Quýhữucóbiếtcócáchtheođóquýhữucóthểtựmìnhsángtạosựvậtkhông?’

‘Cáchđóthếnào?’

‘Khôngkhó.Quýhữucóthểlàmtheonhiềucáchnhanhchóngvàdễdàng.Cáchdễnhất là cầm tấmgươngxoayquanhmọiphía; [e] trongnháymắtquýhữusẽsángtạomặttrời,tinhtú,mặtđất,bảnthân,súcvật,câycối,bànghếvàvậtdụngngôbốivừakể.’

‘Đúngthế,nhưngtấtcảchỉlàphảnchiếu,khôngphảivậtthực.’

‘Đúng vậy và cụ thể hết sức.Vì theo bản nhân họa sĩ cũng là nghệ nhânthuộcloạinày.Đồngýchứ?’

‘Vâng,dĩnhiên.’

‘Cólẽmuốnchốngđốiquýhữusẽnóivậthọasĩsángtạokhôngthực;dẫuthếbềgìđinữahọasĩcũngsángtạochiếcgiường,phảikhông?’

‘Vâng,họasĩcũngsángtạodángvẻchiếcgiường.’

‘Còn[597a]thợmộcthìsao?Quýhữucóđồngýcáithợmộcsángtạokhôngphảihìnhtrạng,theongôbốiđíchthựclàchiếcgiường,màlàchiếcgiườngcábiệtkhông?’

‘Thưa,đồngý.’

‘Vậynếucáithợmộclàmkhôngphảicáichiếcgiườngthựcsựlà,sảnphẩmcủathợmộckhôngphảicáihiệnhữu,màlàcáigiốngcáihiệnhữu,khôngphảicáihiệnhữuthựcsự.Nóisảnphẩmcủathợmộchaycủabấtkểnghệnhânnàohoàntoànlàthựclànóikhôngđúngsựthật,phảikhông?’

‘Vâng,khôngaiquenvớiđườnglốilýluậnngôbốisửdụnglạinghĩvậy.’

‘Bởithếngôbốisẽkhôngngạcnhiênnếuthấychiếcgiườngthợmộclàm[b]cũnglàvậtdụnglờmờsovớisựthật.’

‘Không,tấtnhiên.’

‘Vậyngôbốicónêncăncứvàosựviệcnàycốgắngtìmhiểuhoạtđộngcủamôphỏngkhông?Ngôbốicónênthửxemthídụvừakểcógiúpgìchăng?’

‘Vâng,xintiếnhànhnếumuốn.’

‘Ngôbốiđãthấycóbathứgiường.Thứthứnhấthiệnhữutrongthiênnhiên,bản nhânnghĩ ngôbối sẽ nói thứđó hóa công làm.Không ai có thể làm,đúngkhông?’

‘Chắckhông.’

‘Thứthứhaidothợmộclàm.’

‘Vâng.’

‘Thứthứbadohọasĩlàm?’

‘Đồngý.’

‘Vậyhọasĩ,thợmộc,hóacông,mỗingườilàmmộtthứgiường.’

‘Vâng.’

‘Hóacông[c]chỉsángtạochiếcgiườngthựcsựtrongthiênnhiên.Giớihạnchỉmộtcólẽvìmuốnthếhoặcvìcầnthiếtsaođókhônglàmhơnchiếcduynhất chính nó là chiếc giường. Dù thế đi nữa hóa công chưa bao giờ vàkhôngbaogiờsángtạohaihoặchơnhaichiếcgiường.’

‘Saolạithế?’

‘Bởivìnếuhóacôngchỉsángtạohaichiếckhônghơn,chiếckhácsẽxuấthiện, hình trạng chiếc này hai chiếc kia giống hệt, chiếc này sẽ là chiếcgiườngthựcsự,khôngphảihaichiếckia.’

‘Đúngvậy.’

‘Bảnnhânnghĩhóacônghiểusựthể.[d]Hóacôngkhôngmuốnlàthợmộclàmchiếcgiườngcábiệt,hóacôngmuốnlàngườisángtạochânthực,làmchiếcgiườngchânthực.Đólàlýdotạisaohóacôngsángtạochiếcgiườnghiệnhữuthựcsựtrongthiênnhiên.’

‘Tiệnnhânnghĩchắcvậy.’

‘Vậyquýhữucónghĩngôbốicóthểgọihóacônglàtácgiảtựnhiênsángtạochiếcgiườnghayđạiloạinhưthếkhông?’

‘Vâng,hóacôngxứngđáng têngọi,vì sáng tạocáinàyvànhiềucáikháctrongthiênnhiên.’

‘Thếthợmộcthìsao?Ngôbốigọilàngườilàmgiườnghả?’

‘Vâng.’

‘Ngôbốicógọihọasĩcũnglàngườilàm,ngườisảnxuấtgiườngkhông?’

‘Không,nhấtđịnhkhông.’

‘Vậyquýhữunghĩhọasĩlàmgìvớichiếcgiường?’

‘Tiệnnhânnghĩ[e]ngôbốicóthểkhẳngđịnhmộtcáchcôngbìnhhọasĩmôphỏngcáihaingườikiathựchiện?’

‘Ờ,nhưvậylàquýhữunóimôphỏngcủahọasĩđứnghàngbacáchxathựctạihaihàngphảikhông?’

‘Thưa,phải.’

‘Sựthểtươngtựcũngápdụngvớitácgiảbikịch,nếunghệthuậtcủahọlàmôphỏng,vìhọcáchxangaivàngsựthậthaihàng,vàsựthểcũngđúngvớinghệsĩmôphỏngkhác.’

‘Dườngnhưvậy.’

‘Nhưthếtứclàtheochiềuhướngvàbốicảnhđàmluậnngôbốiđãđồngývềmôphỏng.Dẫusaocũngcócâuhỏixinchobảnnhânhayhọasĩmuốnmôphỏngcáigì?[598a]Phảichăngbấtluậnthếnàosựvậthiệnhữutrongthiênnhiênhaysựvậtnghệnhânsángtạo?’

‘Sựvậtnghệnhânsángtạo.’

‘Ấyđấyquýhữulạicầnphânbiệt:nhưsựvậthiệnhữu,haynhưsựvậtcóvẻhiệnhữu?’

‘Tiệnnhânkhônghiểutiênsinhmuốnnóithếnào.’

‘Điềubảnnhânmuốnnóilàthếnày.Nếunhìnchiếcgiường,bêncạnh,đằngtrước,phíanàođó,quýhữucóthấykhácbiệtgìkhông,haykhôngkhácbiệtgìhết,màchỉcóvẻkhácbiệt?Sựthểtươngtựvớimọisựvật.’

‘Vâng,vẫnchiếcgiường,songtrôngcóvẻkhác.’

‘Vậyđểýđiểmnày.[b]Khimôphỏnghọasĩcóquychiếuvậtthểnhưnóthựcsựthếnàohaychỉámchỉbềngoàiđơnthuần?Môphỏngcủahọasĩlàbềngoàihaysựthật?’

‘Bềngoài.’

‘Vậynghệthuậtmôphỏngcáchkháxasựthật,cóthểmôphỏngđủthứ,vì

nắmbắtsơsàimọithứ,nắmbắtsơsàinhưthếchỉlàtiếpxúcbênngoàihiệntượng.Chẳnghạn,họasĩcóthểvẽchândungthợgiày,thợmộchaybấtkểnghệnhânnào,[c]khôngcầnhiểutaynghềcủahọ.Tuynhiên,nếutaynghềthànhthạo,vẽchândungthợmộcmiêutảnhìntừxahọasĩcóthểkhiếntrẻconvàngườilớnngớngẩntưởngđólàthợmộcthựcsự.’

‘Vâng,cóthểlắm.’

‘Nhưng dù sao trong trường hợp như thế ngô bối phải để ý suy ngẫm,Glauconơi.Khicóngườinóichohay[d]ngườiđóđãgặpngườilàbậcthầytronglàngnghệthuật,hiểubiếtchínhxácmọiđềtài,khảnăngthâmhậuhơnchuyêngiamọingànhhiểubiếtcủaconngười,ngôbốinêntrảlờingườiđócóvẻngâythơ,ngườiđódườngnhưđãtiếpcậntácphẩmcủanghệsĩhãohuyền,phù thủycao tay, tàinăngbềngoàihoàn toàndobất lựcbên trongkhôngthểphânbiệthiểubiết,ngumuộivớimôphỏng.’

‘Thưa,đúngthế.’

‘Tiếptheongôbốiphảixemxétkhẳngđịnhcủathisĩbikịchvàthủlĩnhcủahọ, thihàoHomer.Người tanóivớingôbốihọ làbậc thầymọihình thứcnghệthuật,[e]hiểubiếtsâurộngcáihay,cáidởcủaconngười,kểcảsựviệcsiêuphàmcủathầnlinh.Vìtheochiềuhướnglýluận,nếumuốnsángtácgiátrị,thisĩchântàiphảiamtườngđềtài.Nếukhôngthisĩkhôngthểphôdiễnđềtài.Dođó,ngôbối lạiphải tựhỏi liệusốngườigặpcácthisĩ,khinhìnhoặcnghe,cónhậnrasángtáccủahọlàmôphỏngcáchxathựctạiđếnbahàng,[599a]sángtạodễdàngkhôngcầnhiểubiếtsự thật,vìđều làngoạidiệnchứkhôngphảithựctrạngkhông?Hoặcnếuhọnhậnthứcchínhxác,thisĩchântàicóthựcsựhiểubiếtđềtàiquầnchúngnghĩthisĩphôdiễnnghệthuậtđếnthếhaykhông?’

‘Thưa,đólàcâuhỏiđươngnhiênngôbốiphảixemxét.’

‘Vậyquýhữucónghĩngườicókhảnăngsảnxuấtcảnguyênbảnlẫnphụbảnsẽcặmcụi,tỉmỉchếbiếnphụbảnvàbiếnđổinghệthuậtchếbiếnthànhmụcđíchtốithượngởđờihaykhông?’

‘Không,tiệnnhânnghĩkhông.’[b]

‘Dĩnhiênkhông.Nếuthựcsựhiểubiếtsựvậtmôphỏng,ngườiđósẽdồnhếtthờigianvàosảnxuấtvậtdụngthựcsựchứkhôngvàomôphỏng;ngườiđósẽcốgắngđểlạinhiềusảnphẩmngoạnmụcchohậuthếtưởngnhớ,biếnmìnhthànhngườiđónnhậnhơnlàngườibanphátngợica.’

‘Tiệnnhânđồngý;tiếngtămvàảnhhưởngcủangườiđósẽlớnhơn.’

‘NgôbốisẽkhônghỏiHomerhoặcthisĩkhácgiảithíchykhoahoặcnhiềunghềhọlấylàmđềtàisángtác.[c]Ngôbốisẽkhônghỏicóthựccóngườitrongnhómthànhthạoykhoa,khôngchỉmôphỏngngônngữykhoa,hoặccóngườitrongnhómlàthisĩngàyxưahoặcthisĩngàynaychữachobệnhnhânlànhmạnhnhưAsclepiusđãlàm,hoặccómônsinhykhoathisĩnàytruyềnnghềnhưAsclepiustruyềnnghềchohậuduệ.Ngôbốicũngsẽkhônghỏihọvềnghềkhácởđịahạtkhácmàsẽbỏquakhôngđộngtới.Nhưngvềđềtàivôcùngngoạnmục,hếtsứcquantrọngHomerchấpnhậnphátbiểu:chiến lượcquânsự,cai trị thànhquốc,giáodụcconngười, [d]ngôbốicóquyềnhỏiôngvàtìmhiểu.Ngôbốisẽlễphép,kínhcẩncấtlời:“Homerquýmến,nếuđốivớiđạođứccóthểthihàokhôngđứngởhàngbaxasựthật,cóthểthihàocũngkhônglànghệnhânsángtạoảoảnh,làmvậyngôbốimiêutảlàmôphỏng,nếuquảthựcthấymìnhởhànghai,cólẽthihàobiếtnghềnàokhảdĩgiúpconngườithănghoahơnlàthuichộtvềđờicôngcũngnhưđờitư,vậyxinvuilòngchongôbốihaynhờthihàothànhquốcnàođãpháttriểncơchếtốtđẹp,nhưLycurgusđãlàmchoSparta,nhiềungườiđãlàmởnhiềunơitrênphamvilớnhoặcnhỏ[e].Thànhquốcnàonhờtàinăngkhônkhéocủathihàođãđemlạilợiíchchohệthốngluậtpháp?ÝvàSicilemangơnCharondasvềphươngdiệnnày,ngôbốidânthànhAthensđộiơnSolon.Xin chongôbối hay thànhquốc nào chịuơn thi hào?”Ông sẽ trả lời thếnào?’

‘Tiệnnhânnghĩôngsẽkhôngtrảlời,ngaycảphườnghộicangợiônghếtlờicũngnínthinh.’

‘Ờ,[600a]vậycóchứngtíchlịchsửnàoghilạicuộcchiếntranhthắnglợithựchiệntrongthờiHomerdướiquyềnchỉhuyhoặctàithammưucủaôngkhônghở?’

‘Thưa,không.’

‘Ông có khả năng thực tiễn nào chăng? Ông có tuyên bố đã phát minhphương thức thực dụng, kỹ thuật tài tình như Thales người Miletus hayAnacharsisngườiScythiakhông?’

‘Ôngchẳnglàmcáigìnhưthếcả.’

‘A,nếukhônglàmviệcxãhộiôngcólàmviệcriêngtưkhông?Ngôbốicónghenóikhicòntại thếônglậptrườngdạyhọc,mônsinhhămhở,lũlượt

kéotới[b]nghethuyếtgiảng,đồngthờitraotruyềnlốisốngHomerchohàngkếnghiệp.ĐólàcáchPythagoređãcựckỳlừngdanhkhôngnhữngdogiảngdạy lúc sinh thời, mà còn do đệ tử vẫn nói lối sống của họ là lối sốngPythagoređểdườngnhưphânbiệthọvớingườikháctronghàngthếnhân.’

‘Thưa,không,ngôbốicũngchẳngnghegìnhưvậyvềHomer.Thựctìnhmànói,nếuchuyệnkểvềHomerlàthực,Creophylosthânhữucủaônghóaralạitứccườihơntêngọivềthànhquảvănhóachothấy.VìngườitakểsinhthờiôngtachẳngmànggìtớiHomer[c]khithihàovẫncòntạithế.’

‘Đúngrồi,chuyệnthếđó.NhưngGlauconơi,quýhữucónghĩnếuthựcsựcókhảnăngđemlợiíchgiáodụcchoconngười,khiếnconngườithăngtiến,thayvìchỉmôphỏng, liệuHomercónhiềumônsinhnhiệt tìnhmếnphục,noitheokhông?Ơ,ProtagorasngườivùngAbdera,ProdicusngườiđảoCeosvànhiềunhàgiáoởnhiềunơi,bằnglốiriêngtư,tìmcáchthuyếtphụcngườiđồngthời,[d]nếukhôngthụhuấntheođườnglốigiáodụccủahọ,khôngaicó thểđiềuhànhsựviệccôngcũngnhư tư.Họđượcmếnmộvìhiểubiếtthànhthạovừakể,nênđệtửhầunhưsẵnsàngđưalênvairướckiệu.ChắchẳnnếuHomercóthểgiáodụcconngười,làmchoconngườigiatăngđạođức,ngườiđồngthờisẽkhôngđểônghoặcHesiodlangthangđóđâylàmthisĩcadạohátrongđâu.Họsẽbámchặthaingườinhưvàngkhốigiữgịtởnhàvớihọ.Nếuhaingườikhôngchịu,họcó theo thamdựbấtkểnơinàohaingườitới[e]đểhọchỏithỏađánghaykhông?’

‘Thưa,tiệnnhânnghĩhiểnnhiênlàvậy,khôngaicóthểphảnbácýkiếntiênsinh.’

‘VậyngôbốicóthểkhẳngđịnhtấtcảthisĩtừHomertrởđimôphỏngbóngmờ,khôngnắmbắtsựthậtmàchỉsángtạonétvẻgiốngbềngoàibấtkểđềtàinàohọđivào,kểcảđạođứccủaconngười.Chẳnghạn,nhưngôbốivừanói,họasĩvẽcáitrônggiốngnhưthợgiày,[601a]dẫuhọasĩvàkhángiảcủahọasĩkhôngbiếtgìvềnghềlàmgiày,màchỉbiếtnhậnxétmàusắcvàhìnhdạng.’

‘Thưa,đúngthế.’

‘Bảnnhânnghĩngôbốicó thểnóiđiều tươngtựvới thisĩ.Họsửdụngtừngữ,cúđiệunhưphươngtiệnthựchiệnbứctranhvẽbấtkểnghệnhânnào,dùchẳngbiếtgì,trừlàmthếnàomôphỏngnghệnhân,vầnđiệu,nhịpđiệuvànhạcđiệusẽthuyếtphụcngườicũngnôngcạnnhưhọ,vàchỉcăncứvàolờihọsửdụngchorằnghọthựcsựcóđôiđiềunóivềnghềlàmgiày,nghề

làmtướnghoặcbấtkểcáigì.Thicacósứclôicuốnmaquáitựnhiên.Lộthếtmàusắctiếtđiệu,viết thànhvănxuôimộcmạc,[b]bảnnhânnghĩquýhữubiếtthicachẳngcòngì.’

‘Vâng,tiệnnhânnhậnthấyđiểmđó.’

‘Nhưkhuônmặtnhờtuổi trẻmơnmởnmàduyêndáng,xinhtươi,khi tuổitrẻgiãtừkhuônmặt,vẻđẹpbiếnmấtrõràng.’

‘Vâng,đúngthế.’

‘Xinnóithêmđiểmnữađểngẫmnghĩ.Nghệsĩsángtạovẻgiống,ngườimôphỏngbóngmờcủasựvậtkhôngbiếtgìvề thực tại,màchỉbiếtbềngoàitrônggiốngthựctại,ngôbốinóithế,phảikhông?’[c]

‘Vâng.’

‘Ờ,nhưngđóchỉlànửacâuchuyện,ngôbốinênđểýđầyđủhơn.’

‘Xintiếptục.’

‘Họasĩcóthểvẽbứchọaconngựavớiyêncương,hàmthiếc.’

‘Vâng.’

‘Yêncương,hàmthiếckhôngdothợrèn,thợđồngựalàmhaysao?’

‘Cóchứ.’

‘Họasĩcóbiếtyêncương,hàmthiếtphảithếnàokhônghở?Cóphảicáinàylàcáingaycảthợchếtạo–thợrèn,thợlàmda–cũngkhôngbiết,màchỉcóngườicưỡingựamớibiếtsửdụng,đúngkhông?’

‘Thưa,đúngvậy.’

‘Cáiđócóluônluônđúngvớitấtcảkhônghở?’

‘Tiênsinhnóithếnghĩalàthếnào?’

‘Đốivới[d]bấtkểvậtdụngnàoquýhữuluônluôncóbamặtchuyênmôn:mặtsửdụng,mặtchếtạo,mặtmôphỏng.’

‘Vâng.’

‘Cótiêuchuẩnnàokhácđểđánhgiáphẩmchất,vẻđẹp,chínhxáccủabấtkểcáigì,dùđólàvậtdụnghoặcsinhvậthayhànhđộng,ngoàiviệcdosửdụngmỗithứmàconngườichếtạohoặcthiênnhiênsángtạokhông?’

‘Thưa,không.’

‘Do vậy người sử dụng vật dụng đương nhiên là người có kinh nghiệmphongphú,hiểubiếttườngtận,sẽnóichongườichếtạohayvậtdụngthựchiệnchứcnăngtốtđẹphaytồitệrasaongườichếtạosẽnhắmtheomàthựchiện.Chẳnghạn,ngườichơisáonóichongườilàmsáobiếtchiếcsáobiểudiễnthếnào,[e]đồngthờiđưarađặctínhngườilàmsáosẽtheođểchếtạo.’

‘Dĩnhiên.’

‘Ngườichơisáohiểuưuđiểmvàkhuyếtđiểmcủanhạccụ,ngườilàmsáosẽcăncứvàonhậnxétcủangườichơisáo,phảikhông?’

‘Vâng.’

‘Bởithếngườilàmvậtdụngcóniềmtinchínhxác[602a]vềưuđiểm,nhượcđiểmcủavậtdụng,songmuốncóniềmtinbuộclòngphảihợptác,lắngnghengườihiểubiết.Ngườivớihiểubiếtxácđánglàngườisửdụngchiếcsáo.’

‘Đúngthế.’

‘Cònhọasĩvàmôphỏngthìsao?Họasĩcókinhnghiệmtrựctiếpcủangườisửdụngvậtdụnghọasĩmiêutảkhảdĩgiúphọasĩbiếthọaphẩmcóhoànchỉnh,ngoạnmụchaykhông?Hayhọasĩcóýniệmchínhxácbắtnguồntừquenbiếtvànghetheoýkiếnngườibiếthọasĩphảivẽcáigì?’

‘Khôngbiếtcảhai.’

‘Bởithếhọasĩkhôngbiếtvàcũngkhôngcóýniệmchínhxácvềmặtđẹp,mặtxấucủavậtdụnghọasĩmôphỏng.’

‘Dườngnhưkhông.’

‘Thisĩcũngvậy.Lànghệsĩhọhiểu lơmơmộtcáchngoạnmụcđề tàisửdụngtrongthica!’

‘Đúngvậy.’

‘Ấythếmàcứnhắmmắttiếptụclàmthơ,[b]bấtkểcáimìnhsảnxuấtđẹphayxấu,hayhaydở,tốthaytồi,vàcáimìnhmiêutảcóvẻngoạnmụcsẽlàcáichỉthíchhợpthịhiếuđámđôngdốtnát,ngusi.’

‘Làmsaohơnđược?’

‘Ờ,đúngrồi,đâylàđiểmngôbốidườngnhưđãđồngýhọasĩbiếtíthoặckhôngbiếtgìvềđềtàihọasĩmôphỏng,nghệthuậtloạiấylàsinhhoạtấutrĩ,mộtthứtròchơi,khôngcógiátrịthựcsự,sựthểápdụngđúnghơnhếtvớithicabikịchvàthicahùngtráng.’

‘Thưa,tiệnnhânhoàntoànđồngý.’

‘Ấy,khoan,trờiơi,[c]ngôbốinóitiếntrìnhmôphỏngliênhệvớicáiởhàngthứbacáchxasựthậtphảikhông?’

‘Thưa,phải.’

‘Vậycáiđótácđộngphầnnàotrongconngười?’

‘Nóiphầntiênsinhmuốnnóithếnào?’

‘Thếnày.Kích thướcbềngoàicủavật thể,nhưquýhữubiết, thayđổi tùytheokhoảngcáchgầnxamắtngôbốingắmnhìn.’

‘Vâng.’

‘Dođó[d]chiếcgậytrôngsẽcongnếuquýhữunhúngxuốngnước, thẳngkhiquýhữu rút lênbờ,ảo tưởngquanghọcdo tácdụngcủamàusắckhóphânbiệtcóthểkhiếncùngmặtphẳngđốivớimắtnhìnhìnhnhưlồihoặclõm;hiểnnhiênhỗnloạnloạinàyrõrànghiệnhữutrongtâmtríngôbối.[d]Lợi dụng nhược điểm tự nhiên như thế trong ngô bối, họa sĩ bóng mờ,chuyêngiamúarối,phùthủyảothuậtthahồkhaitháctácdụngkỳdiệu.’

‘Đúngthế.’

‘Rấtmaycáchđo,cáchtính,cáchcânxuấthiệngiúpngôbốivượtquakhókhănvừakể.Nhờthếngôbốikhôngbịchiphốibởibềngoàivậtdụngtrôngcóvẻtohoặcnhỏ,nhẹhoặcnặngmàquyếtđịnhdocáiđãtính,đãđohoặcđãcân.’

‘Dĩnhiên.’

‘Việctínhtoánthựchiệnlànhờphầnlýluậntrongtâmtrí.’[e]

‘Vâng,đúngvậy,đólàviệccủaphầnấy.’

‘Khiphầnấythôngbáo,dokếtquảđoliêntiếp,ngôbốibiếtvậtdụngnàylớn,nhỏhaybằngvâtdụngkia, ấn tượngđốinghịchcũngxuấthiệnđồngthờivềvậtdụngtươngtự.’

‘Vâng.’

‘Ngôbốichẳngđãnóiphầntươngtựtrongngôbốikhôngthểcóýniệmtráingượcvềcùngvậtdụngtrongcùngthờigianrồiư?’

‘Ngôbốinóiđúng.’

‘Bởi thếphần tâm trí [603a]choýniệm tráingượcvớiviệcđokhông thểtươngtựnhưphầnchoýniệmtrùnghợpvớiviệcđo.’

‘Không.’

‘Nhưngphầncăncứvàoviệcđovà tính toánphải làphần tốtđẹphơnhếttrongtâmtrí.’

‘Dĩnhiên.’

‘Vậyphầnđốinghịchvớiviệcđovà tính toán sẽ làphần tồi tệ trongngôbối?’

‘Đươngnhiên.’

‘Đó làđiểmbảnnhânmuốngiảiquyếtgiữangôbốikhinói tácphẩmcủahọa sĩ, hoặc toànbộ tácphẩmcủanghệ sĩmôphỏng trongquá trình thựchiệnđềucáchxasựthậtvàkếthợpvớiphầntrongngôbối[b]cũngcáchxanhậnthức,haibênliênhệthắmthiết,thânthiện,songmụcđíchkhônglànhmạnhhoặcchânthực.’

‘Đúngquá.’

‘Dovậynghệthuậtmôphỏnglàcậuănmàykếtduyênvớicôănmàysinhrađứaconănmày.’

‘Thưa,chắcvậy.’

‘Sựthểchỉápdụngvớinghệthuậtthịgiáchaycảvớinghệthuậtthíchhợpvớithínhgiácngôbốigọilàthica?’

‘Tiệnnhânnghĩsựthểcólẽápdụngcảvớithica.’

‘Ờ,vậyngôbốichẳngnêncăncứvàotìnhtrạngxácsuấtrútratừhộihọamànênđithẳngvàophầnđócủatâmtrí,phần[c]thicamôphỏngduytrìtươngquan,vàhỏixemgiátrịthựcsựthếnào,tầmthườnghaychânthực.’

‘Thưa,phảilàmnhưvậy.’

‘Ngôbốihãyđặtvấnđềthếnày.Kịchnghệmôphỏngconngườitronghànhđộng,mộtcáchtựnguyệnhayépbuộc.Khihànhđộngnhưthế,conngườinghĩconngườisốngphảihoặctrái,đồngthờiconngườinghĩconngườitrảinghiệmniềmvui,nỗibuồn.Tómtắtnhưvậycóphảikhônghở?’

‘Thưa,phải.’

‘Khi kinh qua trải nghiệm như thế con người còn ở tình trạng thuần nhấttrongchínhmìnhnữakhông?Ngôbốithấy,trongphạmvithịgiác,rấtcóthểcómâu thuẫnvàconngười cóýniệm tráingược [d] trongchínhmìnhvềcùngvậtdụng,cùngthờigian.Khôngcómâuthuẫntươngtựvàxungkhắcnộitạitrongphạmvihànhđộnghaysao?Thựcrachẳngcầnhỏicâuhỏinhưthếlúcnàyxemngôbốiđứngởchỗnàođốivớiđềtài,vìbảnnhânnhớtrướcđâytrongkhibànluậnngôbốiđãkhẳngđịnhrõràngbấtkỳlúcnàotâmtríngôbốicũngđầyắpvôvànmâuthuẫnloạinày.’

‘Chuyệnđódứtkhoátmườimươi.’

‘Đúngrồi[e]dứtkhoát,songđàmluậndởdang,theobảnnhâncóchỗbỏsótngôbốiphảibổkhuyếtbâygiờ.’

‘Cáigìvậy?’

‘Lúcđóngôbốichẳngnóivớitâmtrícùngphẩmchất,mấtthằngconhoặcbấtkểcáigìthânthiếtvôcùng,ngườiđĩnhđạcthườngchịuđựngbấthạnhđiềmđạmhơnnhiềungườihaysao?’

‘Thưa,vâng.’

‘Nhưngđâylàcáingôbốicầnsuynghĩ.Phảichăngvìngườiđókhôngcảmthấybuồnrầu?Nếungược lại,phảichăngvìngườiđómuốntiếtchếbuồn

rầu?’

‘Ýthứhaigầnsựthậthơn.’

‘Vậychobảnnhânhay,[604a]ngườiđócósẽtìmcáchchếngự,nhấnchìmnỗibuồnxâmchiếmcõilònghơnlàđểngườikhácnhìnthấy,haylúcchỉcómộtthânmộtmìnhngụplặntrongcôđơn?’

‘Tìmđủcáchchếngựhơnlàđểngườikhácnhìnthấy.’

‘Tráilại,lúcchỉcómộtthânmộtmình,ngườiđósẽkhôngngầnngạinóihaylàmnhiềucáikhiếnđỏmặthổthẹnnếungườikhácnghehoặcnomthấy.’

‘Thưa,đúngthế.’

‘Lýtrívànguyêntắcđòihỏichếngự,trongkhicảmgiácbuồnrầu[b]thôithúcngườiđóđểmặcbuồnrầuxuấthiện,đúngkhông?’

‘Thưa,đúng.’

‘Khixungđộngđốilậpxuấthiệncùnglúcvềcùngsựviệcngôbốinóichắchẳnngườiđócóhaiphầntrongbảnchất.’

‘Dĩnhiên.’

‘Tronghaiphầnđó,mộtsửasoạntuântheochỉthịcủanguyêntắc.’

‘Tiênsinhmuốnnóithếnào?’

‘Ơ,dĩnhiên,tậpquánvànguyêntắcnóitốthơnhếtlàkiênnhẫnchịuđựngbấthạnh,càngnhiềucànghay,không rên rỉ,không thanvãn.Bởingôbốikhôngthểnóilàmvậykếtquảsẽhayhaydở,nônnóngkhôngdẫntớiđâu.Vảchăngtrongđờiconngười[c]khôngcógìđángquantâmđếnthế.Hơnnữa, trong tìnhhuốnghiện tại,buồnrầungăncảnngôbốiđạtcáiphảiđạtcàngsớmcàngtốt.’

‘Thưa,thếnghĩalàthếnào?’

‘Nghĩalàthậntrọngđốivớicáiđãxảyravàthựchiệncáilýtríquyếtđịnhnhưnướcđituyệtvờikhiđặtquâncờxuốngbàn.Ngôbốiphảihọcđừngômthươngtích,đừngphíphạmthìgiờkhóclóc,nhưtrẻconlaođầuvàonhau,màphảiluônluônhuấnluyệntâmtrí[d]băngbóthươngtích,điềuchỉnhlỗi

lầmcàngsớmcàngquý,trừkhửnỗibuồnbằngchữatrị.’

‘Đólàcáchhợplýcầnlàmđốivớibấthạnh.’

‘Phầncaonhấttrongngôbốisẵnsàngtuântheolýluậnvừakể.’

‘Vâng,hiểnnhiên.’

‘Phầnkháctrongngôbốidẫntớitưởngnhớbuồnrầukhôngbaogiờngừngrênrỉ,bảnnhânnghĩ,ngôbốicóthểgọilàphi lý, lườibiếng,cómòinhútnhát.’

‘Vâng,ngôbốicóthể.’

‘Phầnbấttrị,[e]phầnthanvãntrongngôbốicungcấpkhánhiềuchấtliệuchomôphỏngbikịch;tráilạiphầnhợplývàtínhthầmlặngluônluônlàmộtvớichínhnó,khómôphỏng,khóamtường,nếuđượcmôphỏng,nhấtlàđốivớikhángiảtạpnhamtụtậptrongrạphát.Đốivớihọđólàkhuynhhướngmôphỏnghoàntoànxalạ.’

‘Quáưchílý.’[605a]

‘Dovậynếumuốnnổidanhtrongquầnchúngthisĩbikịchtheolẽtựnhiênsẽkhôngngótới,taynghềnghệthuậtcũngkhôngđộngtớiđểthỏamãnphầnnày.Tráilại,nếumôphỏngnhânvậtdễxúcđộng,haythayđổithisĩbikịchsẽthấydễdàng.’

‘Tấtnhiên.’

‘Vậykhôngchútthắcmắcngôbốicóthểlấythisĩđặtcạnhhọasĩnhưbèđốinghịch.Thisĩgiốnghọasĩcảhaimặt,vìtácphẩmkhôngchứađựngmấysựthật[b]vàcũngvìthisĩsửdụngphầnthấpkémtrongtâmtrí.Bởithếngôbốicóquyềntừchốichấpnhậnthisĩsốngtrongthànhquốcsinhhoạtđànghoàng, tôntrọngluật lệ,vì thisĩkhơidậy,khuyếnkhích, tăngcườngphầnthấpkém,pháhoạiphần lý luận trong tâm trí, sự thểkhácnào traoquyềnkiểmsoát,điềuhànhchophầntửtồitệ,đồngthờihủyhoạiphầntửsánggiátrong thànhquốc.Thisĩbikịchsảnxuất tình trạngsựviệc tồi tệ tương tựtrongtâmtríconngười,[c]dokhuyếnkhíchphầnkhôngbiếtlýluận,phầnkhôngthểphânbiệtlớnvớinhỏ,tráilạinghĩvậtdụngcóthểlúclớnlúcnhỏ,nênsángtạohìnhảnhhếtsứccáchxasựthật.’

‘Chắcchắnvậy.’

‘Dẫuthếngôbốivẫnchưanghiêmkhắclênánthicamôphỏng,nhấtlàthicacókhảnănghủyhoạingaycảngườiđànghoàng,ngoại trừsốrất ít,vàkhẳngđịnhđólàđiềunguyhiểm,khủngkhiếpvôcùng.’

‘Quảthựckhủngkhiếpnếuthicacóthểlàmnhưvậy.’

‘Ấy,đâylàchứngcớ,hãylắngnghe,rồiquyếtđịnh.KhingheHomerhaythisĩbikịchnàođómôphỏngđauđớncủanhânvật,đểnhânvậtquằnquại,rênrỉ,thanvãn,[d]vừangânngaaicavừađấmngựcthùmthụpbằngđủthứâmthanh,đủthứdấuhiệubiểulộnỗibuồnbiđát,quýhữubiếtkhông,ngaycảthànhphầntỉnhtáohơnhếttrongbọncũngthôngcảm,buôngmìnhchiasẻniềmđau,đểcảmxúcđẩyđưamangđibiềnbiệttheođườngmôphỏng,ngôbốikhôngngớtlờicangợithisĩtàihoađãcókhảnănghầunhưkhủngkhiếplôicuốn,dẫndắttấtcảvàotìnhtrạngđặcbiệtnhưthế.’

‘Thưa,tiệnnhânhiểu,ngôbốidĩnhiênnhưvậy.’

‘Nhưngkhibấtchợtphảigánhchịubuồnriêng,quýhữuthấy,ngôbốinhắmđiểmngượclại,nghĩalà,chứngtỏcóthểhiênngangbiểulộimlặng,chấpnhậnbuồnrầu,[e]vìlàmvậyngôbốinghĩđólàtháiđộđànông,làmkhác,nhưngôbốicangợilúcđó,làtháiđộđànbà.’

‘Thưa,tiênnhânhiểusựthể.’

‘Nhìnngườimúamaytrênsânkhấu,nếutrônggiống,ngôbốisẽcảmthấyhổthẹn,vậycangợinhưthếcóphảilẽkhônghở?Vàcóhợplýchăngnếucảmthấythíchthú,khoáichíhơnlàchánghét,tởmlợm?’

‘Không,trờiơi,dườngnhưkhônghợplýchútnào.’[606a]

‘Ấythếmàhợplýđấy,nếuquýhữunhìntheohướngnày.’

‘Hướngnào?’

‘Nếusuyngẫmquýhữusẽthấyphầntâmtríbịbấthạnhriêngtưkiềmchế,bấylâuquằnquại,nứcnởmuốnbậtkhóc,kêula,thanvãnchothỏathích,vìbản tínhmuốn thế,chính làphầnđónnhận thỏamãnvàvui thú thi sĩphôdiễntrongrạphát.Phầntrongngôbốidobảnchất làphầntốtđẹphơnhếtchưa được đào luyện đầy đủ vềmặt kiến thức hoặc đạo đức, [b] vì canhchừngđaukhổcủaphầnkhác,nênlơlàphầnủymị,bảnthânkhônghềcảmthấyhổ thẹnkhi cangợi, thươnghạingườikhác, có tiếnghiền lành,phúchậutỏrabuồnbãvôcùng.Hơnthế, lạinghĩ thắnglợi rõràng,nhất làvui

thú,phầnđósẽkhôngbằnglòngbịtướcđoạtdocoirẻ,phủnhậntoànbộthitập hoặc kịch phẩm.Bản nhân chắc chỉ có số ít ý thức những gì ngô bốithương cảm người khác thế nào cũng ảnh hưởng những gì ngô bối cảmthươngchínhmình.Đấylàchưakểnếuđểthươnghạiđốivớibấthạnhcủangười khác phát triển quá mạnh, ngô bối sẽ thấy khó kiềm chế cảm xúcthươnghạilúcbảnthânrơivàobấthạnh.’

‘Thưa,đúngquá.’[c]

‘Lýluậntươngtựcóápdụngvớitiếngcườinhưlòngthươnghạikhônghở?Vì hậu quả thì tương tự khi quý hữu tìm thấy nguồn vui thả dàn trên sânkhấuhoặcngay trongcuộcsống thườngnhật,chỗchuyện trò riêng tư,nóigiỡn,phatrò,bôngđùa,chọcquêquýhữungượngngùngthựchiện,thayvìghêtởmtínhcáchthôbỉ,tụctĩu.Quýhữukiềmchếbảnnănghàihước,lýtríđãkiềmchếvìsợquýhữucóvẻđangđóngvai thằnghề,và thịhiếu thấpkémcủarạphátcóthểnghiễmnhiêndẫnđưaquýhữuvàođườngtrởthànhvuahềchuyênnghiệpsuốtđờiởnhà.’

‘Cóthểlắm.’

‘Thicacótácdụngtươngtựđốivớingôbối[d]khimiêutảsinhlý,thịnhnộ,mọicảmgiác thèmmuốn,vuisướng,đaukhổ trong tâmhồn theosaumọihoạtđộng.Thicachămnuôinhữngthứnày;thicadưỡngdục,tướibónkhithèmmuốnhéotàn;thicađẩyđưathèmmuốnkiềmchếngôbốikhicầnngõhầungôbốitrởthànhtốtđẹp,sungsướngthayvìxấuxa,đaukhổ.’

‘Tiệnnhânkhôngthểphủnhậnđiềutiênsinhphátbiểu.’

‘Bởi thế,Glaucon ơi, [e] khi gặp đám người ca tụngHomer như nhàmôphạmgiáodụcHyLạp,nghehọnóivềđiềuhành,giáohuấnxãhội,tổchứcsinhhoạtvănhóangôbốiphảinghiêncứuông,sửdụngthicacủaônglàmkhuônmẫu cho cuộc sống, quý hữuphải nhã nhặn hoan nghênh, lịch lãmtiếpđón,đặcbiệtquý trọnghọnhư thânhữungoạihạng. [607a]QuýhữuphảiđồngývớihọHomer là thisĩ thượngthặng,kịchgiabikịchđộcđáođầutiên.Nhưngquýhữuphảihiểuchỉcótụngthingợicathầnlinh,tántừđềcaodanhnhânlàthicaduynhấtngôbốichấpnhậntrongthànhquốc.Nếubướcquagiớihạn,quýhữuchấpnhậnnàngthơdịuhiền,thicatrữtìnhhoặctrườngcaanhhùng,nếuvậyvuisướngvàđaukhổsẽngựtrịngaivàngnhưđế vương cai trị thành quốc, thay vì luật pháp và nguyên tắc hợp lýmọingườithườngchấpnhậnlàtuyệthảo.’

‘Thưa,đúngquá.’

‘Hãylấyđiểmvừakểlàmvũkhíđềphòng,láchắnbiệngiảivìngôbốivừaquaylạiđềtàithica.[b]Căncứvàobảnchất,dolýluậnbuộcphảilàm,xemrahữulý,ngôbốitốngcổthicakhỏithànhquốc.Tuynhiên,muốntránhbịmangtiếngcóvẻvôcảm,hàkhắc,thôbạongôbốisẽkểxưakiacócuộccãilộn giữa nàng thơ và triết lý. Có vô vàn chứng cớmiêu tả tình trạng thùnghịch.Chỉxinkểmấycâulàmbằng:“Chócáigầmgừ,vồđớpchủnhân”,“nổitiếnglừngdanhtrongđámhềđầuócrỗngtuếch”,“đámđôngmáiđầuquáưthôngminhcáigìcũngbiết”,[c]“triếtgiaýnhịlàlũănmày”cùngvôsốdấuhiệubiểu thịđốikháng lâuđờigiữahaibên.Dẫu thếcũngcầnnóinếukịchnghệvàthicasángtácnhằmmuavuicóthểđưaralýluậnchứngtỏxứngđángcóchỗngồitrongthànhquốctổchứcchuđáo,ngôbốisẽvuivẻtiếpđóntrởlạisauthờigianbiệtxứlưuvong,vìngôbốiquábiếtcáiđẹp,cáihaythicaphôdiễn,songsẵnsàngphủnhậnlàtồitệ,xấuxanếuviphạmcáingườitatinlàsựthật.Glauconơi,quýhữucóbịthicalàmchongâyngất,mêmẩnkhông,[d]đặcbiệtkhingắmnhìnnàngthơphátbiểuquacặpmôiHomer?’

‘Thưa,quásức!’

‘Vậyxétrahữylý,từbiệtxứlưuvong,saukhibiệngiảibằngthicatrữtìnhhoặchìnhthứcthicakhác,thicacóthểtrởvềquêhươngyêudấu.’

‘Vâng.’

‘Ngôbốicũngphảichongườiyêuthicakhônglàthisĩcơhộibiệnhộbằngvănxuôivàchứngminhthicakhôngnhữngtạovuithúmàcònđemlạiíchlợilâubềnchoxãhộivàđờisốngconngười.Ngôbối[e]sẽlắngnghevớitinhthầnbằnghữu,cảmgiácthânthiện,vìchắcchắnsẽcólợikhánhiềunếuhọchứngtỏthicakhôngnhữngvuithúmàcòníchdụng.’

‘Vâng,ngôbốicólợinhiềulắm.’

‘Tráilại,quýhữuơi,nếuhọkhôngbiệnminhnhằmbảovệ,ngôbốisẽxửsựnhưngườirơivàolướitìnhái,vòngyêuđương.Nhậnrasaymêkhôngíchlợi,họépbuộcbảnthânlánhmặt,sửdụngbạolựctránhxangườiyêu.Bởithếvìtìnhyêuđốivớithicađãănsâucắmrễtrongngôbốidonuôidưỡng,giáodụctiếpnhậntừxãhộitổchứctốtđẹp,ngôbốisẽsẵnsàngchấpnhận[608a]bấtkểchứngcớthếnàochứngminhthicacógiátrịcaosiêuvàhếtsức chân thực.Tuynhiên, nếu thi cakhông thểbiệnminh,bất kểkhinàolắngnghe,ngôbốisẽnhắclạivớimìnhlýluậnnhưbàichúngănchặnkhỏi

rơilầnnữavàolướitìnhấutrĩ,tầmthườngnhiềungườivẫnvướngmắc.Ngôbốisẽtiếptụcnhắclạimặcdùphôdiễntrangtrọngloạithơđókhôngcógiátrị thực sự hoặc không hề chứa đựng sự thật.Ngô bối sẽ cảnh cáo ngườinghephảiđểýhậuquảđốivớicơcấubên trongconngười, [b]đồng thờikhuyếncáohọchấpnhậnquanđiểmvềthicangôbốivừamiêutả.’

‘Tiệnnhânđồngýhoàntoànvớitiênsinh.’

‘Đúngrồi,Glauconquýmếnơi,vấnđềcamgo,phấnđấugaygắthơnngườita tưởng, lựachọngiữa trở thànhngườihiền từhayngườiđộcác.Bởi thếchẳng nên xoay hướng đổi chiều để bị lôi cuốn bởi danh vọng, tiền của,quyềnhành,chứctước,ngaycảsinhhoạtthica,màquênđòihỏicủacôngbìnhchínhtrựccùngmọihìnhthứccủađạođức.’

‘Tiệnnhânđồngývớitiênsinhđểkếtluậnnhữnggìđãtrìnhbày,tiệnnhânnghĩngườikháccũngvậy.’

‘Dẫu thế, [c] quý hữu biết, ngô bối vẫn chưamiêu tả phần thưởng chínhđángvàgiátrịquantrọngtộthạngđạođứccóthểđạtđược.’

‘Chắchẳntiênsinhmuốnnóithuộchànglớnlaongoàisứctưởngtượngnếuphầnthưởngđólớnlaohơnphầnthưởngngôbốimiêutả.’

‘Cócái gì thực sự lớn lao có thểphát triển trong thờigianngắnngủi?Vìkhoảngcách từ tuổi trẻđến tuổigiàchắcchắnngắnngủi sovớichuỗidàithờigian.’

‘Chẳngđángkểtínào.’

‘Vậyquýhữucónghĩsựvậtbấttửphảiliênhệvớichuỗidàithờigian[d]thayvìkhoảngcáchngắnngủi?’

‘Vâng, tiệnnhânnghĩvậy.Nhưngnhằmmụcđíchgì tiênsinhđặtcâuhỏinhưthế?’

‘Ơ,quýhữucóbiếtlinhhồnngôbốibấttửvàkhôngbaogiờhủydiệt,tànlụikhông?’

‘Trời ơi, chắc chắn không!’Glaucon thốt lời, trốmắt nhìn thẳngmặt bảnnhântỏvẻngạcnhiên.‘Chếtchửavìsaotiênsinhlạisẵnsàngkhẳngđịnhnhưthế?’

‘Bản nhân phải, nếu không sẽ sai lầm, quý hữu cũng vậy, vì chuyện đókhônghềkhó.’

‘Cóchứ,vớitiệnnhân.Bởithếtiệnnhânmuốnnghetiênsinhgiảithíchnếudễđếnthế!’

‘Sẵnsàng.’

‘Xinchohay.’

‘Cócáiquýhữugọilàtốt,cócáiquýhữugọilàxấu,phảikhông?’

‘Vâng.’

‘Vậy,[e]bảnnhântựhỏikhôngbiếtquýhữucónghĩvềhaichữđónhưbảnnhânnghĩkhông?’

‘Thưa,thếlàthếnào?’

‘Bảnnhângọicáilàmhạihoặchủyhoạisựvậtlàxấu,cáiduytrì,làmlợisựvậtlàtốt.’

‘Thưa,đồngý.’

‘Mỗisựvậtcábiệtcócáitốtvàcáixấucábiệt,phảikhông?Bởithếhầuhếtsựvậtbịcáixấuhoặcbệnhcábiệtchiphốimộtcáchtựnhiên.Chẳnghạn,[609a]mắtbịviêm,cơthểbịbệnh,lúamìbịmốc,gỗbịmục,đồngbịhoen,sắtbịrỉ,vânvân.’

‘Đúngthế.’

‘Khixuấthiện,cáixấukhôngtấncônglàmhưhại,cuốicùngphânhóa,rồitiêuhủyhoàntoàncáiđóư?’

‘Cóchứ.’

‘Vậycáixấuhoặcnétxấucábiệtcủasựvậtlàcáitiêuhủysựvật,chứkhôngphảicáikhác.Bởicáitốt[b]khôngbaogiờhủyhoại,cáiởgiữakhôngtốtkhôngxấucũngkhônghủyhoại.’

‘Thưa,đúngthế.’

‘Dođónêuthấybấtkểcáigìcáixấucábiệtcóthểlàmhưhỏng,songcuốicùngkhôngthểhủydiệt,ngôbốinênhiểucáiđódobảnchấttựnhiênkhôngthểhủydiệt.’

‘Thưa,cólẽvậy.’

‘Thếcócáigìlàmlinhhồnxấukhông?’

‘Có, chắc chắn có, đủ thứ tật xấu ngô bối điểmmặt từ trước tới giờ, bấtcông,buôngthả,hènnhát,umê.’[c]

‘Tậtxấunàotrongsốtậtxấuđócuốicùngphânhóa,hủydiệtlinhhồn?Ngôbối chẳngnên lànạnnhâncủaảo tưởngmà lầm lẫnnghĩ,vìbất côngbấtchínhlàcáixấutronglinhhồn,ngườibấtcôngbấtchínhhoặcngusidốtnát,khibịbắtquảtanglàmđiềusaitrái,bịbấtcôngbấtchínhcủamìnhhủydiệt.Ngôbốinênnhìnsựviệcthếnày.Cáixấucábiệtcủacơthểlàbệnhtật,bệnhtậtlàmsuyyếu,hủyhoạicơthể,cuốicùngcơthểkhôngcònlàcơthể;mọisựvậtngôbốivừanóicũngvậy, tấtcảngừnghiệnhữudocáixấucábiệtgắnliềnvớisựviệc,hiệndiệntrongsựviệc,hủyhoạisựviệc,cuốicùngsựviệcthôitồntại,[d]cóphảithếkhông?’

‘Thưa,phải.’

‘Ngôbốiquansátlinhhồntheocáchtươngtự.Cóphảibấtcôngbấtchínhvàhìnhthứckháccủatậtxấudohiệndiệndaidẳngbêntronglàmsuyyếu,hủyhoại,cuốicùnggiếtchết,táchbiệtlinhhồnkhỏithểxáckhông?’

‘Không,thưa,chắclàkhông.’

‘Nhưngxemrahoàntoànphilýnếugiảdụbấtkểcáigìcũngcóthểbịhủydiệtbởicáixấucábiệtcủacáikhác,khôngphảicáixấucủachínhcáiđó.’

‘Vâng,hoàntoànphilý.’

‘Vìthếnênnhớ,[e]Glauconơi,dĩnhiênxemrachẳnghợplýchútnàonếubảocáichếtcủacơ thể làdocáixấucủa thứcăn,có thểcũ,ôi, thiu, thối,hoặcởtìnhtrạnghưhỏngđặcbiệt.Songnếutìnhtrạngtồitệcủathứcănsảnsinhtìnhtrạngtồitệtrongcơthể,ngôbốisẽnóicơthểchếtvìcáixấucábiệtcủacơthể,tứclàbệnh,gâynênbởithứcăn.[610a]Nhưngngôbốisẽkhôngbaogiờnóicơthể,vậtthểthứnhất,chếtvìtìnhtrạngtồitệcủathứcăn,vậtthểthứhai,nếucáixấuxalạkhôngsinhsảncáixấuliênhệtựnhiênvớicơthể.’

‘Thưa,đúngquá.’

‘Ư,phảirồi,lýluậntươngtựsẽthấy,nếucáixấucủathểxáckhôngsảnsinhtronglinhhồncáixấucủalinhhồn,ngôbốisẽkhôngbaogiờthừanhậnlinhhồnbịhủyhoạibởicáixấuxalạkhôngmangtheonócáixấuđặcbiệtcủalinhhồn,nghĩalà,ngôbốisẽkhôngthừanhậnsựvậtnàycóthểbịhủyhoạibởicáixấucủasựvậtkiakhácbiệthoàntoàn.’

‘Thưa,lạiđúngnữa.’

‘Vìthếmộtlàngôbốibácbỏlậpluận,hailànếukhôngthểbácbỏ,[b]ngôbốiphảikhẳngđịnhlinhhồnhoàntoànthảnnhiên,vônhiễmtrướcốmđau,bệnhtật, thươngtích,ngaycả thểxácbịchiacắt thànhmảnhnhỏ, trừphi,nghĩalà,cóaiđóchứngminhchothấybấtkểthựctrạngnàotrongsốvừakểcũngcóthểlàmcholinhhồntrởthànhbấtcôngbấtchínhhayxấuxa,tồitệhơntrước.Ngôbốikhôngthểthừanhậnlinhhồnhoặcbấtkểcáigìcóthểbịhủydiệt[c]bởicáixấucábiệtcủasựvậtkháchiệndiệntronglinhhồnkhicáixấucábiệtcủalinhhồnvắngmặt.’

‘Xemra từ trước tớigiờchưacóaichứngminhchết làmcho linhhồn trởnênxấuxa,tồitệ.’

‘Trái lại,nếucóngườiđủkiênnhẫnchấpnhậngiảiquyếtcuộctranhluận,tìmcáchtránhnékhôngcôngnhậnlinhhồnbấttử,chủtrươngkhichếtconngườitrởnêntồitệ,xấuxa,bảnnhânnghĩngôbốivẫnsẽkhẳngđịnh,nếuđólàsựthật,xấuxa, tồi tệđươngnhiênthêthảmđốivớingườiđó;sựthểnhưcănbệnhhiểmnghèođốivớingườimang,[d]dobảnchấtcănbệnhgiếtngười,mắcnặngchếtsớm,mắcnhẹchếtmuộn,chếttùytheotìnhtrạngcănbệnhtấncông.Họsẽkhôngnhưngườixấuxa,tồitệ,nhưhiệntạichothấy,chếtvìxấuxa,tồitệ,màchếtvìtrừngphạt,hànhhạngườikháctatay.’

‘Trờiđấtơi,nếuthựcsựnguyhiểmđốivớingườimang,’Glauconlớntiếngnhấnmạnh,‘xấuxa,tồitệsẽkhôngcógìquáưkhủngkhiếpđếnnỗiphảilo.Vìxấuxa,tồitệthếnàocũnggiảithoát,ngườimangkhỏithắcmắc.Nhưngsựthậthoàntoàntráilại.Sựthậtlàxấuxa,tồitệgiếtngườikhác,nếucóthể,khôngphảingườimang;songdocáchxanênkhôngtáchại,[e]xấuxa,tồitệkhiếnngườimangtrànđầysứcsống,tràntrềnănglực,khôngchợpmắtngaycảbanđêm.’

‘Quýhữunóichíphải,’bảnnhânđáplờiđồngý.‘Nếucáitồicábiệtvàcáixấucábiệtkhôngđủkhảnănghủyhoạihoặcgiếtlinhhồn,nhưvậychắchẳnkhôngcóngoạilệđốivớiquyluậttổngquátchorằngkhôngcócáigìcóthể

bịhủyhoạibởicáixấuứngdụngđểhủyhoạicáikhác,màchỉcó thểhủyhoạibởicáixấuứngdụngđểhủyhoạichínhcáiđó.’

‘Không,chắchẳnkhócóthểnhưthế,tiệnnhânnghĩ.’

‘Nếukhôngcócáixấunàocó thểhủyhoại linhhồn,dùcáixấuđó làcủalinhhồnhaycủacáikhác,linhhồnchắchẳntồntạivĩnhviễn,nóikhácđi,[611a]nếutồntạivĩnhviễn,linhhồnđươngnhiênbấttử.’

‘Chắcvậy.’

‘Ngôbốicóthểthừanhậnýkiếnnhưđãchứngminh.Nhưngnếuthếthìcóthểnóilinhhồnhiệnhữuluônluônvẫnvậy.Sốlượngkhônggiảm,vìkhônglinhhồnnàochết;sốlượngcũngkhôngtăng.Bởinếusốlượnghàngbấttửtăng,quýhữuhẳnbiết,sốlượnghàngtất tửsẽgópphầntươngxứng,cuốicùngmọihànglàbấttử.’

‘Đúngthế.’

‘Nhưngđólàđiểmlýluậnkhôngchophépngôbốithừanhận.[b]Mặtkhác,ngôbối cũngkhông thừanhận trongbản chất cốt yếu linhhồnđầy tươngphản,dịđồngvàkhácbiệtnộitại.’

‘Tạisaotiênsinhlạinóithế?’

‘Bởibảnthểtựnókhôngdễgìbấttử,nhưngôbốivừamiêutảtrườnghợplinhhồn,nếubaogồmnhiềuphần,vànếuhìnhthứckếthợpkhôngthựcsựtuyệtmỹ.’

‘Không,khólắm.’

‘Ơ,tranhluậnmớiđâyvàtranhluậntrướcđóđãkếtluậnrànhmạchlinhhồnbấttử.Nếumuốnnhìn[c]linhhồnthựcsựthếnào,ngôbốiphảinhìn,khôngnhưbâygiờlúclinhhồnbiếndạngvìkếthợpvớithểxácvàbảnthểvẩnđục,màởtrạngtháitinhkhiếtlýtríhélộchothấy.Lúcđóngôbốisẽthấylinhhồnlàbảnthểdễthương,ngoạnmụckhủngkhiếp,cókhảnăngphânbiệtrõrànghơnnhiềucôngbìnhchínhtrựcvớibấtcôngbấtchính,cùngphẩmchấtkhácngôbốiđãbàn.Ngôbốiđãmiêutảkháchânthựclinhhồnnhưngôbốinhìnthấybâygiờ.[d]NhưngngôbốinhìnlinhhồnởtìnhtrạnggiốngtìnhtrạngthầnlinhbiểncảGlaucos,bảnchấtnguyênthủycủalinhhồnkhónhìnranhưbảnchấtcủahải thầnsaukhingụplặndướinướckhálâu, taychângẫyliệt,dịdạng,ngấtngưvìsóngcảthânthểphủkínvỏsò,rongbiển,sỏi

đátrôngnhưquáivậtchứkhôngphảithựcsựhảithần.Đólàthứtìnhtrạngngôbốinhìnlinhhồnbiếnchấtdovôvànbảnthểvẩnđục.Muốntìmsựthậtngôbốiphảitìmchỗkhác.’

‘Thưa,chỗnào?’

‘Chỗ[e] linhhồnyêuhiểubiết,yêu triết lý,chỗmiêu tảchongôbối thấylinhhồnmuốngắnbó,kết thânvớicáigì,vì làbàcon,dòngdõicái toànthiện,cáibấttử,cáivĩnhhằng;linhhồnsẽtrởthànhcáigìnếuđemhếtbảnthân theo đuổi thực thể như thế, nếu do nhiệt tình thúc đẩy nhô khỏi đạidương, từđáy thăm thẳmđi lên, linhhồn lúcnàyđangở trongđó,nếu rũsạchbiếtbaosỏiđá,biếtbaovỏsò,biếtbaovậtthểcứngrắn,hoangdạibámdính,cẩnkhảmkhắpthânthể,dosốngbằngthựcphẩmtrầnthế,[612a]linhhồnchekínbởibiếtbaolớpvỏxùxì,thểxáclấmláp,hóathạchdotiệctùnggọi là sung sướng.Lúc đó conngười sẽ thấy bản chất chân thực của linhhồn,đadạnghayđơnthuần,linhhồncấutrúcrasao,bảnthểthếnào.Hiệnthờibảnnhânnghĩngôbốiđãmiêutảtạmđủthửnghiệmlinhhồnkinhquavàhìnhtrạnglinhhồnthểhiệntrongcuộcđờiconngười.’

‘Thưa,kháđầyđủ.’

‘Đếnđâybảnnhânnghĩtranhluậnđãđápứngđầyđủđiềukiệnngôbốiđưara,đặcbiệtđãtránhđềcậpvấnđềtưởngthưởng[b]vàthanhdanhcôngbìnhchínhtrựcmanglại,nhưquýhữunóiHomervàHesiodđãlàm.Ngôbốithấycôngbìnhchínhtrựctựnólàcáitốtđẹphơnhếtđốivớilinhhồn,linhhồnphảicưxửđúngđắn,thựchiệncôngbìnhdùcóđeochiếcnhẫncủaGyges,ngoàichiếcnhẫnđóra,cóđộichiếcmũcủaDiêmVươnghaykhông.’

‘Thưa,tiênsinhnóiđúngquá.’

‘Bởi thế,Glauconơi,khôngthể lên tiếngphảnđốinếungoàivấnđềđórangôbốitrởlạitiếptụcmiêutảcôngbìnhchínhtrựcvàphầncònlạicủađạođứcnhiềuthứphầnthưởng, lượngcũngnhưphẩm,[c]cả thầnlinhlẫn thếnhâncungứngcholinhhồn,trongkhiconngườivẫnsốngởthếgiớibênnàycũngnhưsaukhiconngườiquađờisangthếgiớibênkia.’

‘Chắcchắnkhôngthểphảnđối.’

‘Thếquýhữucótrảlạibảnnhânnhữnggìđãmượnkhingôbốitranhluậnkhông?’

‘Cáigìvậy?’

‘Bảnnhânchấpnhậnđiềuquýhữuyêucầungườicôngbìnhchínhtrựclàmravẻbấtcôngbấtchính,ngườibấtcôngbấtchínhtạoấntượngcôngbìnhchínhtrực.Quýhữunóithựcradùlàmvậycũngkhôngthểchemắtđánhlừathầnlinhvàconngười.Dẫuthếquýhữuvẫnyêucầu.Vìmuốntranhluậnđiđếnkếtquảthỏađáng,chỗnàybảnnhânnhườnglờiđểngôbốicóthểnhậnđịnhcôngbìnhchínhtrựcthuầntúysovớibấtcôngbấtchínhthuầntúy.[d]Chẳnghayquýhữucónhớkhông?’

‘Thưa,nếukhôngnhớ,tiệnnhânquảthậtquáưsailầm.’

‘Bâygiờnhậnxétđãđưa,nhândanhcôngbìnhchínhtrực,bảnnhânyêucầutrảlạitiếngthơmcôngbìnhchínhtrựcsởđắcgiữathầnlinhvàconngười;bảnnhânyêucầungôbốiđồngýcôngbìnhchínhtrựcthựcsựsởđắctiếngthơmvừakểđểcôngbìnhchínhtrựccũngcóthểđónnhậnphầnthưởngvẻvangđến từbềngoài, rồi trao lạingười sởđắc.Bởingôbốiđã thấycôngbìnhchínhtrựcthựcsựđemlạiđiềutốtlànhđếntừthựctại,côngbìnhchínhtrựckhônglừadốingườithựctâmchấpnhậncôngbìnhchínhtrực.’

‘Yêucầu[e]tiênsinhđưarahoàntoànchínhđáng.’

‘Vậychấpnhậnđiềunàytrướctiên,bảnchấthaingười,cảcôngbìnhchínhtrựclẫnbấtcôngbấtchính,khôngquanổimắtthầnlinh.Đồngýkhông?’

‘Đồngý.’

‘Nếucảhaikhôngquanổimắtthầnlinh,mộtngườisẽđượcthầnlinhyêu,mộtngườisẽbịthầnlinhghét,nhưngôbốiđồngýtừđầu.’

‘Thưa,đúngthế.’

‘Ngườithầnlinhyêuhyvọngđónnhậnhồngân,[613a]traobandướihìnhthức tuyệthảo, trừ trườnghợpcó trừngphạtcần thiếtđốivới tội lỗiphạmphảitrướckia,đúngkhông?’

‘Thưa,đúng.’

‘Vậyngôbốiphải thừanhậnnếungườicôngbìnhchính trực rơivàocảnhnghèokhó,ốmđau,khổsởhoặcbấtkểbấthạnhnàocóvẻtồitệ,sựthểsẽtấtnhiênkếtthúctốtđẹpvớingườiđósuốtcuộcđờihiệntạihoặccuộcđờimaisau.Vìchắcchắnthầnlinhsẽkhôngbaogiờlãngquênngườihămhởmuốntrởthànhcôngbìnhchínhtrực,[b]theođuổi,thựctậpđạođức,cốgắnghếtsứcđốivớiconngườisẵnsàngtrởthànhgiốngthầnlinh.’

‘Nếungườiđógiốngthầnlinhchắcchắnthầnlinhsẽkhôngbỏmặc.’

‘Tráilại,ngôbốiphảitintưởngmặttráicủanhữngcáivừakểlàđúngvớingườibấtcôngbấtchính.’

‘Thưa,đaphầnchắcthế.’

‘Vậynhữngcáivừakểlàphầnthưởngthầnlinhdànhchongườicôngbìnhchínhtrực.’

‘Chắcchắntiệnnhânđồngý.’

‘Thế phần thưởng từ con người thì sao? Nếu kể sự thật có phải thế nàykhônghở?Ngườikhônkhéosongbấtcôngbấtchínhxửsựyhệtngườichạyđua,chạygiỏitừđầuđếncuối,chạydởtừcuốiđếnđầu,đúngkhông?Mớiđầulaovunvút,[c]đếncuốicuộcđuatrởnêntứccười,mệtlử,bởhơitai,rờiđườngbỏcuộc,tiunghỉu,khôngđoạtgiảithưởng.Ngườichạythựcthụgiữđường,chạytớicùng,đoạtgiảithưởngvẻvangvàđónnhậnvòngnguyệtquế. Sự thể tương tự có thường xảy ra với người công bình chính trựckhông?Saumỗiviệc làm,saumỗiquanhệvới thanhân,hoặctrongchínhcuộc đời, cuối cùng có phải người này là người đoạt cả phần thưởng lẫntiếngthơmgiữađồngloạikhônghở?’

‘Thưa,phải.’

‘Vậyquýhữucósẵnlòngchophépbảnnhânnóivềngườinàynhữnggìquýhữunóivềngườibấtcôngbấtchínhkhông?[d]Bảnnhânsẽnói,khigiànếumuốn,ngườicôngbìnhchínhtrựcsẽthamgiachínhquyềnđiềuhànhcôngviệc thànhquốc, lậpgiađìnhvớiaibấtkỳởđâu tùyý,dựngvợgảchồngcontraicongáichobấtkểgiađìnhnàongườiđóthích,nhưquýhữunóivềngườibấtcôngbấtchính.Vềngườibấtcôngbấtchính,bảnnhânkhẳngđịnhlầnnữa,phầnlớnchodùthoátkhỏiphanhphuilúctrẻ,cuốicuộcđuasẽbịphátgiác,chêcười,khigiàtrởnênkhốnkhổ,cảngườingoàinướclẫnngườitrongnướccoirẻ,khinhthường.Vềchuyệnbịđánhđòn,chịuđựngđủthứhìnhphạt[e]quýhữucólýgọilàtànác,quýhữunóiđúng,sauđóhọbịtratấn,đốtda;chuyệnđốiđãitồitệnhưthế,quýhữucũngnghebảnnhânxácđịnhchẳngcầnnhắclại.Thếnhưngquýhữucóchịuđểbảnnhânkểchuyệnnàyhaykhông?’

‘Đồngýhếtsức,cứtựnhiên,vìđiềutiênsinhnóichílý.’

‘Ờ,vậythìnhữngcáinhưthếsẽlàgiảithưởng,phầnthưởngvàtặngphẩm

ngườicôngbìnhchínhtrựcđónnhậntừthầnlinhvàconngườikhicòntạithế,cộngvớinhữngđiềutốtlành[614a]côngbìnhchínhtrựcmanglại.’

‘Nhữngcáiđóchắcchắnlàđềnđápcụthểvàngoạnmục.’

‘Tuy thếvề số lượngvàmứcđộkhôngđángkể sovớinhữngcái chờđợingườicôngbìnhchínhtrựcvàngườibấtcôngbấtchínhsaukhivĩnhbiệtcõiđời.Quý hữu cũng cần nghe những chuyện như chuyện này, có vậy cuộcđàmluậncủangôbốimớicóthểhoàntrảđầyđủnhữnggìvaymượnđốivớihaingười.’

‘Xinbắtđầu,[b]vìcónhiềuđiềuthúvịđáođểtiệnnhânmuốnnghe.’

‘ChuyệnbảnnhânkểquýhữuhaysẽkhônggiốngchuyệnOdysseuskểchoAlcinousnghe,màlàchuyệnngườicantrường,ErconôngArmeniosngườivùngPamphylia.Ngàyấylâu, lâulắmrồi.Ratrậnanhấymấtmạngngoàichiếntrường.Đếnngàythứmười,khisửasoạnthudọnthithểtửsĩmangđi,tấtcảbắtđầutrươngthối, trừanhấyvẫnhoàntoàntươi tắn.Anhấyđượcđưalêncángmangvềnhà,chuẩnbịmaitáng.Ngàythứmườihai,đangnằmtrêngiànhỏa,anhấyhồisinh.Trởlạicuộcđờianhấykểđãnhìnthấygìởthếgiớibênkia.[c]Anhấynóilúcrờibỏthânxáclinhhồnphiêuducùngnhiều linhhồnnữa.Cuối cùng tất cả tớivùngxa lạ,kỳdiệu.Ởđócóhaimiệnghốsátbênnhauháhốctrênmặtđất.Đốidiện,bêntrênhaimiệnghốnàylàhaimiệnghốkháchunhúttrênbầutrời.Quantòangồigiữahaibênmiệnghố.Saukhituyênánquantòaralệnhngườicôngbìnhchínhtrựcđitheođườngtayphảidẫnthẳnglênbầutrời,cùnglúcbuộccáotrạngđạođứcvàophíatrước.Sauđóquantòahạlệnhngườibấtcôngbấtchínhcũngphảiđeocáotrạngtuyênánbuộcvàođằngsau,đitheođườngtaytráidẫnthẳngxuốngdưới lòngđất. [d]Đếnlượt lúcanhấybướctới trướcmặt,quantòaphánanhấysẽlàsứgiả,anhấyphảibáocáolạichothếnhânhaynhữnggìdiễnraởthếgiớibênkia,đồngthờitruyềnlệnhanhấyphảilắngnghe,quansátmọichuyện,mọiviệcdiễn raởnơiấy.Liềnđóanhấynomthấynhannhảnlinhhồnlầnlượtbướcđi,saukhinghetuyênán,cólinhhồnbướctớimiệnghốlênbầutrời,cólinhhồnbướcđếnmiệnghốxuốnglòngđất,trongkhiởhaimiệnghốkiacólinhhồnngoikhỏilòngđất,dophiêudulấmlápđầybụi,[e]cólinhhồnbướcxuốngtừbầutrời,tinhkhiết,trongsạch.Đámđônglinhhồnkéotớitừngđợtanhấycócảmtưởnghìnhnhưđãphiêudukhálâu,vuivẻrẽsangbên,hớnhởđivàođồngcỏcắmtrạiởđó.Cảnhtượngtrôngnhưđạihội.Linhhồnquenbiếtchàohỏilẫnnhau;linhhồntừlòngđất[615a]hỏilinhhồntừbầutrờitrênđóthếnào,đổilạilinhhồntừbầutrờihỏilinhhồntừlòngđấtdướiđórasao,haibêntraođổicùngcâuhỏi.Linhhồn

từlòngđấtkểkinhnghiệmđượmbuồnrầu,đầynướcmắt,khinhớlạinhữnggì gánh chịu, nhìn thấy suốt cuộc hành trình dưới âm phủ, kéo dài nghìnnăm,trongkhilinhhồntừbầutrờikểvuithútrênthiênđình,vẻđẹptuyệtvờinhữnggìlinhhồnchứngkiến.Phảimấtkhánhiềuthờigianmớikểhếtchuyện,Glauconơi,songcóthểtómtắtđiểmchínhthếnày.Bấtkểtội lỗithếnàođốivớiaingườilàmđềuphảinhậntrừngphạtđềnbùlầnlượtmỗitộilỗimườilần.Nghĩalà[b]mỗitộilỗimộttrămnămsuốtcuộchànhtrình,tínhradàibằngcảđờingười,tứclàngườilàmphảitrảtrừngphạtmườilầnchomỗitộilỗi.Chẳnghạnnếugâyrachếtchócchonhiềungười,theođườngphảnquốcbộiquân,hoặcđẩynhiềungườivàovòngnôlệ,hoặcnhúngtayvàotộiácnàođó,ngườigâyraphảiđềntrảchịuđựngmườilầnđaukhổgâyratộilỗichomỗiconngười.Tráilại,làmviệctốtđẹp,côngbìnhchínhtrực,đạođứcnhânnghĩa, kính thần trọngđạo, người làm sẽnhậnphần thưởngmứcđộtươngđương.Anhấycũngkểchobảnnhânhayvềtrẻsơsinhvừalọt lòngmẹ chào đời đã chết, hoặc chỉ sống thời gian ngắn ngủi, tuy thếnhữnggìanhấykểkhôngđángnhắclạilàmchi.Anhấymiêutảtrừngphạtnặng hơn, tưởng thưởng lớn hơn đối với linh hồn tôn vinh hay nhụcmạ,bángbổhaybấthiếu,sùngkínhhayhiếuthảođốivớithầnlinhhoặcchamẹ,hayphạmtộisátnhân.Vìanhấynóiđangđứngđóđúnglúcấybỗngdưngnghe linh hồn này hỏi linh hồn bên cạnhArdiaeusĐại đế đâu rồi. (NghengườitanóingànnămtrướclàbạochúacaitrịthànhphốvùngPamphylia,Ardiaeusđãhạsátbốgià,anhlớnvàphạmnhiềutộiáckinhtởm.)Linhhồnkiatrảlờidángvẻkhẳngđịnh:“Ôngấykhôngtới,vàsẽkhôngbaogiờtớiđây đâu.Vì cảnh này, dĩ nhiên, cũng là cảnh khủng khiếp ngô bối chứngkiến.Đangởgầnmiệnghố, sắpsửabướcqua,saukhichịuđựngbiếtbaogiannan,khổcực,bấtthìnhlìnhngôbốinomthấyôngấycùngngườikhác.Phầnlớnlàbạochúađộctài,songtrongsốcũngcóvàicánhânđặcbiệt[e]cưxửhếtsức tànbạo,ácđộc trongđờisốngriêng tư.Họ tưởnghọsắpđilên,nhưngmiệnghốkhôngtiếpnhận.Vìbấtkểkhinàongườixấuxa, tànnhẫnnhưthế,hoặcngườikhôngđềntrảđầyđủtrừngphạttìmcáchchuiqua,miệnghốkêunhưbòrống.”Rồianhấytiếplời:“Đúnglúcđócómấyngườihungdữ,mặttiếtralửa,mắtnhìnchằmchằm,sátkhíđằngđằng,đứnggầnnghe tiếng gầm hiểu sự thể bèn nắmmấy người đó kéo đi xa, trong khiArdiaeusvàmấyngườikhác [616a]họ tróichân,buộc tay, thắtcổ,quăngxuốngđất,lócdaxẻthịt,kéoravệđường,chàtrênbụigainhưchàlôngcừu;họ nói chomấy người qua đường hay lý do tại sao làm vậy, rồi cho biếtnhữngngườinày sẽbị némxuốngđáyđịangục.”SauđóEr lêngiọngkểtiếp:“Trongbiếtbaosợhãi,chứngkiếnđủthứ,đủloại,sợhãinàylàsợhãikhủngkhiếphơnhết,sợnghetiếngrốnglúcmỗingườinhôlên;songainấymừngkhônxiếtkhiđượcphépimlặngđiqua.”Đólàphánxétvàtrừngphạtđốivớitộiácviphạm,đócũnglàtưởngthưởngtươngứngđốivớinghĩacử

ởthếgiớibênkia.

‘Sau[b]bảyngàytiêudaotrênđồngcỏngàythứtámlinhhồnphảirađi,tiếptụchànhtrình.Trongbốnngàytiếptheotớinơitừđólinhhồncóthểnhìnluồngánhsáng trải từ trêncaovắtngangmặtđấtvàbầu trời,nhưcột trụ,trônggiốnghệtcầuvồng,chỉkháclàsángvàrõhơn.Saungàynữaduhànhtớichỗtừđólinhhồnsẽthấygiữaluồngánhsángphầncuốichùmdâytrảitừbầutrời,vìlàsợidâycủabầutrời,luồngánhsánggiữ[c]toànthểđườngtròndínhlạivớinhaunhưdâycápchạyquanhchiềudàichiếcthuyền.Cuốichùmdâytreotrụctấtyếu,dotrụcnàymọiquỹđạoxoayquanh;cầntrục,móctrụcbằngtừthạchcònbầutrụcphatừthạchvớichấtliệukhác.[d]Bầutrục làmtheocáchsauđây.Hìnhthùgiốngbầutrục thôngthườngngôbốibiết; tuythếngôbốiphảihiểubộphậncấuthànhErmiêutảchobảnnhânhay.Xemranhưthểbầutrụcgồmbầulớnrỗngkhông,bầuthứhainhỏhơnđút vào vừa khít, bầu thứhai rỗngkhôngđể chứabầu thứba, bầu thứbachứabầuthứtư,tổngsốtớitámbầutựachồngbát.Vìcảthảycótámbầu,bầunàynằmvừavặn trongbầukia,mépbầunổibậtnhưvòng tròn[e] từphía trên tạo thànhmặt phẳng liên tục của bầu duynhất quay quanh trục,xoaythẳngtừtâmbầuthứtám.

‘Bầuthứnhấtvàngoàicùngcóméphìnhtrònrộngnhất;bầuthứsáurộngthừnhì,bầuthứtưrộngthứba,bầuthứtámrộngthứtư,bầuthứbảyrộngthứnăm,bầu thứnămrộng thứ sáu,bầu thứba rộng thứbảy,bầu thứnhìrộngthứtám,hẹpnhất.Vòngtrònbầurộngnhấtđasắc;vòngtrònbầuthứbảysángnhất;vòngtrònbầuthứtám[617a]lấymàusắcphảnchiếutừvòngtrònsángnhất;vòngtrònbầuthứbảysángthứnhì;vòngtrònbầuthứnămsángbằngvàvànghơnvòngtrònkhác;vòngtrònbầuthứbatrắngnhấtvềmàusắc;vòngtrònbầuthứtưhơiđỏ;vòngtrònbầuthứsáutrắngvàohạngthứnhì.Trụcquaytheochiềuvòngtròncùngchuyểnđộng,nhưngtrongkhitoànthểchuyểnđộng,bảyvòngtrònởtrongquaytừtừvàngượcchiềuvớichuyểnđộngcủatoànthể.Trongtổngsốvòngtrònthứtámxoaynhanhnhất,vòngtrònthứbảythứnhì,vòngtrònthứsáuvàthứnămquaycùngtốcđộ.[b]Chuyểnđộngngượcchiều,vòngtrònthứtưđốivớicácvòngtrònkiavềtốc độ chiếmhàng thứ ba, trong khi vòng tròn thứ tư chiếmhàng thứ ba,vòngtrònthứhaichiếmhàngthứnăm,chậmnhất.

‘TrụcquaytrênvếđùiTấtYếu.Trênđỉnhmỗivòngtròncómộtyêunữ.Đậuởđóchuyểnđộngtheovòngtrònyêunữthốtraâmthanhđôcnhất,âmđiệuđộcnhất;támgiọngcahợplạikếtthànhhòađiệuđộcnhất.Gầnđókhoảngcáchbằngnhaulàbagiainhân,[c]mỗigiainhânngồitrênmộtngaivàng,banữ thần địnhmệnh, ái nữ TấtYếu: Lachesis, Clotho vàAtropos. Xiêm y

trắng tinh, đầuđội vòngnguyệt quế, giai nhânđồng canhạckhúcyêunữsángtác,Lachesishátchuyệnquákhứ,Clothohátchuyệnhiệntại,Atroposhátchuyệntươnglai.ThỉnhthoảngClothođưatayphảinắmrìangoàicùngđẩy trục, trongkhiAtropos làm theocách tương tựđưa tay tráiquay riềmbên trong, cùng lúcLachesisđưa tay trái,đoạn tayphải lần lượtđẩy riềmngoài,rồiriềmtrong.[d]

‘BâygiờtớinơilinhhồnphảiđithẳngđếngặpLachesis.Trướctiênngườiphátngônbảotấtcảxếphàng,khoảngcáchbằngnhau, tiếptheolấytừvếđùiLachesissốphiếuvậnmạngvàmẫucuộcđời,sauđóbướclêntừngbậctới diễn đàn dõng dạc tuyên bố: “Nghe đây.Nữ thầnLachesis ái nữ kiềudiễmTấtYếuchỉthị.Linhhồnphùdutrongcõivôthường,cácngườilạibắtđầuchukỳsinhrồi tử.Không thầnbảnmệnhnàochỉđịnhchocácngười,cácngườisẽtựchọnthầnbảnmệnh.[e]Vonglinhsởđắcphiếuvậnmạngđầutiênsẽlàvonglinhđầutiênchọncuộcđời,cuộcđờiđóTấtYếusẽquyếtđịnhlàcủavonglinhđó.Đạođứckhôngcóailàmchủ,đạođứctựđặtquyluật:mỗivong linhsẽsởđắcđạođứcmứcđộnhiềuhoặc ít tùy theovonglinhđótôntrọnghaycoithườngđạođức.Tráchnhiệmlàcủavonglinhlàmviệc lựa chọn, không phải trách nhiệm của thần linh.”Dứt lời người phátngôntungphiếuvậnmạngxuốngđámlinhhồn,mỗilinhhồncúinhặtphiếurơibêncạnh,[618a]tấtcảđềulàm,trừErbịcấmkhôngđượclàmnhưvậy.Vừanhặtphiếusốphậnmỗilinhhồnbiếtngaysốnàomìnhđãchọn.Sauđóngười phát ngôn đặt trước hàng linh hồn trênmặt đấtmẫu cuộc đời khácnhau,sốlượnggấpbộisốlượnglinhhồnsẽchọn.Mẫuthuộcđủloạithíchhợp,mẫucuộcđờisúcvậtvàmẫucuộcđờiconngười.Vìtrongsốcómẫuđộctàitànác,cómẫusốnglâu,cómẫurơirụnggiữachừng,cómẫuchấmdứttrongnghèokhổ,cómẫubiệtxứthaphương,cómẫuhànhkhấtănmày.Có cuộc đời dành cho đàn ông nổi tiếng nhờ dáng vẻ tuấn tú, thân hìnhcường tráng, vóc dáng lực lưỡng [b] hoặc do sinh trưởng trong gia đìnhquyềnquý,bềthế,tổtiênđạođức,quenbiếtlớnlao,cócuộcđờidànhchođànôngkhôngbiếttiếngtămlàgì,vàcũngcócuộcđờilựachọntươngtựdànhchođànbà.Nhưngkhôngcólựachọnvềphẩmchất,vìdonhucầucầnthiết,mỗilinhhồnphảichấpnhậnloạicuộcđờithíchhợpvớilựachọncủamình.Dẫu thế trongcuộcđời lựachọnpha trộn lẫn lộn,mứcđộhơnkémkhác nhau, giàu có với nghèo khổ, mạnh khỏe với ốm đau, gồm cả chấtlượngởgiữahaicựcđoan.

‘Đếnđây,[c]Glauconquýmếnơi,mọichuyệndườngnhưngưngđọng,conngười trựcdiệnđiểmcựckỳquan trọng.Đó là lýdo tại saoviệcđầu tiêntừngngườitrongngôbốiphảiquantâm,ấylàtừbỏmọihìnhthứchiểubiết,thayvìthếchỉlùngkiếm,tìmhiểuhiểubiếtgiúpngôbốithấylàmthếnào

nhậnthức,khámphángườisẽcungứngchongôbốihiểubiếtvàkhảnăngphânbiệtcuộcđờitốtđẹpvớicuộcđờixấuxa,đểluônluônvàbấtkỳởđâucốgắngchọnlựahướngđitốtđẹphơnhết.Ngôbốiphảiướctínhnhữnggìđãnóivềbảnchấtcuộcđờiđạođứctrongkhibànluận,cânnhắctoànbộvàtừngphầnlýluậnđểxemlýluậnđãảnhhưởngcuộcđờitốtđẹprasao,đểthấyhậuquảtốt,xấumạodiệntuấntúsởđắckhiđikèm[d]vớinghèonàn,giàucó,hoặckhuynhhướngtínhtìnhkhácnhau,vàđểthấyhậuquảphatrộnkhácbiệtvềsinhracaosanghayhènmọn,thànhphầnxãhội,đờicông,đờitư, sứckhỏe,bệnh tật, thôngminh,nguđần tronghọchỏicùngmọiphẩmchấtảnhhưởngtâmtrídobẩmsinhhaythọgiáo.Nếuđểýtấtcảyếutốvừakể,đồng thờinhớ ra linhhồncấu tạonhư thếnào [e]ngôbối có thểchínchắnchọnlựacuộcđờixấuxavàcuộcđờitốtđẹp,gọicuộcđờidẫntớibấtcôngbấtchínhlàxấuxa,cuộcđờidắtđếncôngbìnhchínhtrựclàtốtđẹp.Nhữngcáikháccóthểbỏqua,vìngôbốiđãthấyđâylàlựachọntốtđẹphơnhếtđể sốngbâygiờvàđểchếtmai sau.Niềm tinnàyphảinắm thật chặt,nhấtđịnhkhôngrời,nhấtđịnhkhôngbuông, [619a]khingôbốibướcvàothếgiớibênkia,đểcóthểvữngtâmbìnhtrí,khôngnaonúngmàthảnnhiêntrướccámdỗtừcủacảihoặcxấuxatươngtự,tránhkhôngrơivàocuộcđờiđộctàibạochúahoặcácnhân,tránhkhôngphạmtộiácxấuxakhủngkhiếp,gánhchịuđaukhổnhiềuhơn, thayvì thếcó thểbiếtcách làm thếnào lựachọntrungđạo,tránhcựcđoanhaiphía,càngxacàngtốt,giữacuộcđờihiệntại và cuộc đời tương lai, sống cuộc đời như thế mãi mãi. [b] Vì đây làđườngchắcchắnhơnhếtdẫntớihạnhphúccaohơnhếtchoconngười.

‘Nhưngđúnglúcđósứgiảtừthếgiớibênkiacũngkểchongôbốihayngườiphátngônnóithếnày:“Ngaycảngườiđếnsaucùng,nếuchọnkhônkhéo,sốngthậntrọng,vẫncócuộcđờithỏađáng,khôngtầmthường,khôngtồitệngườiđó có thể sẽ rất hài lòng.Người chọnđầu tiênđừngcẩu thả, ngườichọn cuối cùng đừng thất vọng.”Người phát ngôn vừa dứt lời người vớiphiếuvậnmạngđầutiênbướcra,tìmmãichọnngaykiếpsốngtànbạohơnhết.Trong lúcđiên rồvà thamlamlựachọnmàkhôngxemxétkỹ lưỡng,ngườiđókhôngthấy[c]sốphậnmìnhlàănsốngcáccon,phạmtộiácghêrợn,gánhchịukinhhoàng.Vừarảnhđểmắtnhìntấmphiếungườiđóđấmngựcthùmthụp,rítkêuthanvãnvìsaolạilựachọnnhưthế,ngutốikhôngđểýlờingườiphátngôngiảithích,quênhẳnbấthạnhcủamìnhlàdolầmlỗimìnhphạm, đừngoán trách số phận, thần bảnmệnhhaybất kể cái gìmàtráchoánbản thân.Ngườiđó làmột trongsố linhhồnmới rời thiênđình,kiếptrướcđãsốngcuộcđờitrongthànhquốccaitrịtốtđẹp,songsởđắcđạođứclàdothóiquen,chứkhôngphảitriếtlý.Vàthựctìnhtómlạicóthểnói,[d]đasốngườilựachọntronghoàncảnhnhưthếđềutừthiênđìnhđixuống,vìlinhhồnchưanếmmùiđaukhổ.Tráilại,sốngườitừlòngđấtđilên,vìđã

chịuđựngđaukhổ,đãchứngkiếnngườikhácđaukhổ,khônghấptấp,vộivãlựachọn.Vìlýdovừakểvàbởimaymắntrongcuộcrútthămnênthườngcó thayđổi tốt thànhxấuvàxấu thành tốtđốivớiđasố linhhồn.Dẫu thếcũngcósựthậtlàngườinàosuốtcuộcđờitrầnthếthànhtâmthiệnchíkiếmtìmhiểubiết,theođuổitriếtlý,phiếuvậnmạngkhôngrơivàosốcuốicùng,vẫn có thểhyvọng, [e] nếungôbối tin chuyệnEr kể, khôngnhữnghạnhphúcởđờinày,màcònđượcphiêudutừthếgiớibênnàysangthếgiớibênkia,rồitrởlại,khôngqualốiđilởmchởm,gồghềdướiâmtimàxuôichèomátmáitrênconđườngnhẵnnhụi,êmáidẫnlênthiênđường.

‘Ernói[620a]đểmắttheodõiđôngđảolinhhồnlựachọncuộcđờiquảthựclàcảnhtượngđángnhìn,mỗilinhhồnchọnlựacuộcđờinhưthếnào,cảnhtượngkhiếnthươnghại,bậtcườivàngạcnhiên.Phầnlớnkhilựachọnlinhhồntheothóiquencótừcuộcđờikiếptrước.BởithếanhấythấylinhhồntrướckialàOrpheuschọncuộcđờiconthiênnga;chàngkhôngmuốnrađờilàconngườiđànbà,chàngghéttấtcảđànbàtrênthếgianvìhọchàngchết.LinhhồnThamyrischọncuộcđờiconhọami,vàanhấycũngthấyconthiênngavàmấyconchimhótvéovonchọncuộcđờingườiđànông.Đếnlượtchọnlinhhồnthứhaimươilựacuộcđờiconsưtử;đólàlinhhồnAias,contraiTelamon,[b]khôngmuốntrởlạilàmngười,vìsựcnhớphánquyếtliênhệtớigiápy.TiếptheolàAgamemnoncũngvìđaukhổđâmrathùghét,ghêtởmnhân loạichọn làchimưng.Bốc thămgầnkhoảnggiữađến lượt linhhồnAtalanta.Thấyvinhdựlớnlaolàlựcsĩthểthao,khôngsaocầmlòng,nàngchọncuộcđờinhưthế.[c]SaunànganhấythấyEpeius,contraiôngPanopeus,đóngvainữnghệnhântaynghềthànhthạovàgiữađámcuốicùngThersites tức cười đội lốt đười ươi. Tình cờ linh hồnOdysseus nhận chỗchọnlựasaucùng.Nhớlạichìmnổi,giantruânngàytrước,muốnnghỉngơithôikhônghammuốn,linhhồnđivòngquanhkhálâukiếmcuộcđờithầmlặngcủangườibình thường, tìmmãimới thấy,nằmbơvơkhôngai thèmngótới.[d]Chợtnhìnvuivẻchọnngay,quânvươngnóinếuđượcchọnđầutiênquânvươngvẫnlàmtươngtự.Cònnhiềuthayđổinữa,súcvậtchọnđờiconngười,súcvậtchọnđờisúcvật,ngườibấtcôngbấtchínhchọncuộcđờisúcvậthungdữ,ngườicôngbìnhchínhtrựcchọncuộcđờisúcvậthiềnlành,đủthứtraođổiphatrộndiễnra.

‘LựachọnxongxuôitấtcảlinhhồnquaylạitrìnhdiệnLachesistheothứtựphiếuvậnmạng.Nữthầncấpchomỗilinhhồnmộtthầnbảnmệnhđãchọnđểhướngdẫnlinhhồnquacuộcđờivàhoàntấtviệclựachọn.ĐầutiênthầnbảnmệnhdẫnlinhhồntớigặpClotho, [e]nữthầnhạ tayphêchuẩn,xoaytrụcchoquayxácđịnhsốphậnphiếughivàlựachọnđãdànhcholinhhồn.Tiếp theo, sau khi cúi chào nữ thần, thần bảnmệnh dẫn linh hồn tới chỗ

Atroposxechỉlàmchochỉxeđịnhmệnhlinhhồnbấtbiến,bấtdịch.Sauđó,khôngquaytrởlại, linhhồnsẽlầnlượtđitrướcngaivàngTấtYếu.Tấtcảđềuđiqua,[621a]cuốicùngtấtcảsẽcùngtớicánhđồngMê,hơinónghừnghực,khôngkhíngộtngạt,lửacháybừngbừng.Vìkhôngcócâycối,khôngcóraucỏnhôkhỏimặtđất.Họdừnglạigầnđó,vìbâygiờtrờisắptối,bênbờsôngQuên,nướckhôngbìnhnàođựngnổi.Tấtcảlinhhồncầnphảiuốngchútnướcsôngnày;có linhhồnmêmuội lạiuốngnhiềuhơndung lượng.Uốngxonglinhhồnquênhết.[b]Sauđólinhhồnđingủ.Khoảngnửađêmđộng đất rung chuyển, sấm chớp ầm ầm. Bỗng dưng linh hồn bừng tỉnh,nhỏmdậytừchỗđangnằm,hốihảnhưsaobăng,laovàohướngnày,hướngnọđểtáisinh.RiêngErbịcấmkhôngđượcuốngnướcsôngvừakể.Anhấykhônghiểu tại sao,khôngbiết chọnhướngnào,và làm thếnào trở lại thểxác.Nhưngbấtchợtmởmắtnhìnanhấythấylúcnàylàbìnhminh,ánhsángchanhòa,vàanhấyđangnằmtrêngiànhỏa.

‘Bởithế,Glauconquýmếnơi,chuyệnđượcbảotồntớihồikếtliễu,chuyệnkhôngmaimột.Chuyệncũngcóthểcứuđộ,nếungôbốitintưởng,vànhưvậyngôbốisẽvượtquasôngQuênantoàn,[c]khônglàmlinhhồnvấybẩn.Dùsao,nếuquýhữulắngnghe,nếungôbốitintưởng,bảnnhâncũngxincóýkiến,vàđây làđềnghị.Ngôbốinên tin linhhồnbất tử, linhhồncó thểchịuđựngmọiđaukhổ,đónnhậnmọisungsướng.Ngôbốiphảiluônluôntiếpbướcđilên,sửdụngmọiphươngtiệntrongtầmtay,cưxửđạođứcvàsáng suốt theođuổi côngbình chính trực.Nhưvậyngôbối sẽ tương thântươngáivớinhau,đồngthờihiệpthôngthathiếtvớicảthầnlinh,trongthờigian còn ở nơi đây trên trái đất, và khi đón nhận phần thưởng công bìnhchínhtrựctraotặngnhưlựcsĩbướclênlễđàitiếpnhậngiảithưởngvôđịchsaucuộctranhtài.[d]Vìthếkhôngnhữngsuốtcuộcđờitrầnthếmàsuốtcảcuộcphiêudumộtngànnămbảnnhânmiêutả,ngôbốisẽthấyhạnhphúctràntrềvàthànhcôngtrọnvẹn.’

Dựán1.000.000ebookchothiếtbịdiđộng

Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com

Tạoebook:TôHảiTriều

Ebookthựchiệndànhchonhữngbạnchưacóđiềukiệnmuasách.

Nếubạncókhảnănghãymuasáchgốcđểủnghộtácgiả,ngườidịchvàNhàXuấtBản