Upload
obelia
View
206
Download
0
Embed Size (px)
DESCRIPTION
ÇOCUKLARDA ŞEKİL VE KAVRAM GELİŞİMİ. ÇOCUKTA ŞEKİL GELİŞİMİ. Çocukların şekil gelişimi 3 temel dönem doğrultusunda incelenmektedir: 1) Anlamsız, basit karalamalar dönemi 2) Belirgin şekiller dönemi 3) Anlamlı şekiller dönemi. - PowerPoint PPT Presentation
Citation preview
ÇOCUKLARDA ŞEKİL VE KAVRAM
GELİŞİMİ
ÇOCUKTA ŞEKİL GELİŞİMİ
Çocukların şekil gelişimi 3 temel dönem doğrultusunda incelenmektedir:
1) Anlamsız, basit karalamalar dönemi2) Belirgin şekiller dönemi3) Anlamlı şekiller dönemi
• Çocukların basit karalamalara ilişkin resimleri 2 yaşlarına doğru başlar.
• 2–3 yaşlarında ise belirgin şekillerin oluştuğu görülür.
• 3–4 yaşlarında. Anlamlı şekiller ortaya çıkar.
• 4 yaşına doğru çocuklar insan, hayvan, bina vb. resimlerini çizerek yeni bir aşamaya ulaşırlar.
Anlamlı şekiller, ‘bileşimler’ ve ‘kümeler’ olarak gelişimlerini sürdürürler.
1) Bileşimler: İki şekilden oluşan çalışmalardır. (örneğin dikdörtgenin içine ya da dışına çizilen daire vb.) araştırmalar bazı bileşimlerin çocuklar tarafından daha sık oluşturulduğunu ortaya koymaktadır. ( örneğin daire içinde çapraz ile oval veya dikdörtgen şekiller).
2) Kümeler: Üç ya da daha fazla şekilden oluşan çalışmalardır. 3-4 yaşlarında çocuklar karmaşık ve sonsuz sayıda kümeleri geliştirmeye başlarlar. Çizimlerde kendine özgü, kişisel bir stilin oluşmaya başladığı dikkati çeker. Anne- baba veya öğretmen bir resmin sahibini diğerinden kolaylıkla ayırt edebilir.
Anlamlı şekiller aşamasında ‘mandala’, ‘güneş’ ve ‘radyal’ olarak nitelendirilen orantılı ve dengeli çizgilerin oluştuğu görülür.
Mandala: Daire anlamına gelmektedir. Çocuklar tarafından yapılan mandala daire içinde çaprazlarla bölünen dairelerden oluşmaktadır. Mandala çocuğun sanatsal gelişiminde soyuttan somuta geçişin ifadesidir.
Güneş: Basit bir şekilden oluşan güneş resmi ancak 3 yaş dolaylarındaki çocuklar tarafından çizilebilir. Çocuk önce çeşitli çizgi ve işaretlerden oluşan oval güneşler çizer. 4 yaşlarına doğru eklediği yüz, kol ve bacaklar gibi ayrıntılarla ‘güneş insan’ı oluşturmaya başlar. Mandala ve güneş çocuğun ilk insan resmini gerçekleştirmesinde birer dürtü, uyarıcı olma işlevin görürler.
Radyal (merkezden yayılan çizgiler): Radyal merkez olarak kabul edilen, bir noktadan ya da alandan yayılan çizgiler olarak nitelendirilir. Sağ elini kullanan bir çocuk, sağ dirseğini kaldırarak resim kağıdının ol köşesine doğru ‘radyal’ çizgiler çizer. Kağıdın sağ tarafına benzer şekilleri çizerken dirseğini vücuduna doğru yaklaştırır.
ÇOCUK RESİMLERİNİN GELİŞİM AŞAMALARI
1) Karalama dönemi (2-4 yaş)2) Şema öncesi dönem (4-7 yaş)3) Şematik dönem (7-9 yaş)4) Gerçekçilik dönemi (9-12 yaş)5) Görünürde doğalcılık dönemi (12-14 yaş)
Karalama Dönemi:
Normal bir gelişim sürecini izleyen her çocuğun içgüdüsel olarak gerçekleştirdiği ilk eylemler rast gele, belirsiz, bilinçli olmayan kontrolsüz karalamalar şeklindedir. Bu karalamalar sınırlılık- mekan kavramı olmaksızın yüzeyin her tarafını gelişigüzel kaplamaktadır.
Şema Öncesi Dönem:• Çizgilerinde semboller şemalara dönüştürülerek
anlam zenginleştirilmiştir. Ev; ağaç ve insan resimleri şemalarla anlatılır.
• Mekan düşüncesi henüz gelişmediğinden eşyalar yüzeysel olarak yana yatık olup görünmeyen tarafları gösterilir. Örneğin bir masanın dört ayağının bir arada çizilmesi gibi.
• Çizdikleri çizgiler büyük ölçüde gerçekleri yansıtmasına rağmen gördüklerinden daha çok düşündüklerini çizmeye eğilimlidirler.
• İnsan figürü çizimlerinde giysi ve cinsiyet özellikleri belirginleşir.
Şematik Dönem:• Dekoratif süsleme ve renk kullanımı etkindir, özel
durumların dışında genellikle canlı renkler tercih edilir.
• Çizim ve boyamada önemli parçaların abartılarak gösterilmesi, önemsizlerin ise yok edilmesi fark edilir.
• Resimde planlama, kompozisyon duygusu belirgindir.
• Mekan kavramı gelişmiştir.
Gerçekçilik Dönemi:
• Geometrik çizgilerden uzaklaşılmıştır. • Resimlerde katı gerçekçilik egemendir. • İnsan figürlerinde önemli gelişme
cinsiyet ayırımları ile resimlerine yansır.• Renk kavramının geliştiği renkleri
anlamına ve amaçlarına uygun olarak tercih ettikleri görülür.
Doğalcılık Dönemi: Çizim ve boyama işlemlerinde daha
dikkatlidirler. Odaklaştığı konularda kendi çabalarıyla başarılı olabilirler. Genellikle bu döneme kadar insan giysileri, cinsiyet ayırımında önemli bir belirtgeç olarak görülüyordu. Oysa ki mantık döneminde giysiler önemli bir aksesuar olarak dikkati çeker. Örneğin bir hareket sonucunda giysi kıvrımları görülebilir. Işık, renk, gölge ve oran gibi faktörler üzerinde çok fazla dururlar.imgesel ve taklit çizimlere eğilim gösterirler.
YAŞ GRUPLARINA GÖRE KAVRAM
GELİŞİMİ
Kavram Benzer özelliklere sahip olay, fikir ve nesneler
grubuna verilen ortak isim Özel isimler dışında kalan kelimeler kavramdır * Örn, ağaç - çok sayıda nesneyi temsil eder - toprağa kök salma - dik durma - gövdesi - dalları ve yaprakları olma Kız, kitap, ev birer kavramdır
Kavramların yararları Çevrenin karmaşıklığını azaltır Nesnelerin tanınmasını kolaylaştırır Nesne/ olaylarla her karşılaşmada yeniden
öğrenme gereğini azaltır Etkinlikleri planlama ve onlara yön vermeye
yardım eder Nesne/ olay sınıflarını ilişkilendirme ve
sıralandırmaya yardımcı olur Düşünmeyi kolaylaştırma ve kesinleştirmeyi
sağlar Sağlıklı iletişim için gereklidir
Kavram öğrenme
Bilişsel gelişimin en önemli konularından biridir
Yaşamın ilk günlerinden başlar Her çocuk algıladığı uyaranların
benzer yönlerini görmeye, seçmeye ve kavramsal olarak birleştirmeye çalışır
Bu uğraşılar çocuğun çevresi ile etkileşiminde büyük kolaylık sağlar
ÇOCUKTA KAVRAM GELİŞİMİ
Çocuğun algısallıkla egemen dünyası zamanla yetişkinin kavramsal dünyasına dönüşür
Çocukta algısal uyarıcıları düzenleme yeteneği gelişir
Düzenlemenin yolu, uyarıcıları çeşitli sınıf/ takımlara ayırmaktır
Sınıf A’ nın Sınıf B’ den ayrı olduğunu anlayabilmesi için Sınıf A kavramı oluşmuş olmalıdır
ÇOCUKTA KAVRAM GELİŞİMİ
Örn, çocuk ilk önce hayvanlar sınıfını, nesneler sınıfına ayırır
* Daha sonra değişik hayvanlar arasında ayırımlar yapar * En sonunda bir hayvan örneğin köpek türlerini köpek sınıfının altsınıfları olarak seçebilir
ÇOCUKTA KAVRAM GELİŞİMİ Kavramlarda örgütlenme
Yatay: Yaklaşık olarak, benzer/ eş içerikli kavramları kapsar. Kedi, köpek, at vb.
Dikey:Gitgide artan içerikli aşamalı kavramları kapsar
Çomar, köpek, hayvan vb. Aşamalı olan dikey örgütlenmede mantıksal
sıraya dayalı bir soyutlama görülür
Yatay örgütlenme
İlk kavramları yatay örgütlüdür Kısıtlı deneyim ve söz dağarcığını yansıtır hav hav/ köpek gibi kavramlar yalnızca
köpeklere değil kedi, tavşan,hayvan resimleri gibi çeşitli nesnelere de uygulanır
Algının kesinleşmesi, artan ve çeşitlenen deneyimler ve gelişen söz dağarcığı ile çocuğun kavramları farklılaşmaya başlar ve daha kesin olarak ayırt edebilir
Yatay örgütlenme
2-3 yaşta köpek ve at, kız ve erkek, birbirlerinden farklılaşmıştır
Ancak hala somutturlar, gerçek nesnelere ve bu nesnelerin dış özelliklerine bağlıdır
Kavramları betimleyemez ve kıyaslayamaz Kavramların özelliklerini düşünüp, onlar
hakkında konuşabildiği zaman, gerçek kavram edinir
Gerçek kavram okul öncesi yılların sonlarına doğru başlar
Dikey örgütlenme Üst-düzey kavramları içerir Kavramları, daha soyut ortak öğeleri
ile tanımaya dayanır Genellikle okul yıllarına kadar
başarılamaz Örn, elma ve şeftali ne bakımdan
birbirine benzer? sorusu ancak normal 7 yaş çocuğu tarafından yanıtlanabilir
Dikey örgütlenme (6 yaşına kadar)
Çocuk kavramları kendi deneyim ve etkinlikleri ile belirler
Buna bağlı olarak tutarsızdır Kesin değildir Basittir Nesnenin algısal özellikleri ile yakından ilişkilidir Kavramlar okul çağı süresince ve yetişkinliğe dek
farklılaşır/mantıksal olur
Dikey örgütlenme (2-6 yaş)
Çocuğun dili Oyun anlayışı Dünya görüşü Kural anlayışı gelişirken Kavramların gelişiminde de birtakım özellikler göze
çarpar Örneğin, sayıları ezber yoluyla öğrenebilir. 10’a,
20’ye,100’e kadar sayabilir
Dikey örgütlenme (2-6 yaş)
Sınıflama ve gruplama yapamaz Çiçekler grubu olup, gelinciğin, papatyanın
bu grubun birer parçası olduğunu, Hayvanlar grubu olup, kedinin köpeğin bu
grubun birer parçası olduklarını kavrayamaz
Çocuk geliştikçe
Sayı,zaman,büyük-küçük, kendisi ve başkalarına ilişkin kavramlarında değişiklikler olur
Kavramlarının gelişimi okul başarısının en açık belirtilerinden biridir
Akademik becerilere (matematik, okuma-yazma gibi) temel oluşturur
Okulöncesi yıllarda gelişen kavramlar ve öğrenme biçimleri önemlidir
1. KAVRAMLARIN ÖZELLİKLERİ
Aynı- Farklı KavramlarıŞekil,renk,büyüklük, sınıf/ işlev açısındana. Verilen bir örneğin aynısını çeşitli resimler
arasından seçmeb.Verilen resimler arasından farklı olanı ayırmac.Verilen bir çift resmin benzer ya da farklı
olduğunu belirtmed.Çift olarak verilen resmin aynı ve farklı
olanları ayırma
Büyüklük İlişkisi
a.Verilen nesne büyüklüğünde başka bir nesne bulmab.Verilen nesneden farklı büyüklükte bir nesne bulmac.Değişik büyüklükte bir dizi nesne ve onların bir
parçası verildiğinde, nesne ve parçasını eşleştirebilmed.Değişik büyüklükte bir dizi nesne verildiğinde,
belirtilen büyüklüğe uygun olanı bulmae.Verilen değişik büyüklükte bir dizi nesneyi büyüklük
sıralarına göre dizmef.Verilen değişik büyüklükte bir dizi nesneyi bir
dizidekilerle eşleştirme
TEMEL KAVRAMLARŞekil kavramı 3-6 yaşlar arasında gelişim gösterir Şekilleri ayıredetme, yani farklı olarak algılama,
şekil kavramı geliştiği anlamına gelmez Çeşitli nesneler arasında yuvarlak olanları bir
tarafa ayırması istendiğinde bunu başarır Ör. top, portakal vb. nesneleri diğerlerinden
ayırabilirse şekil kavramı edinmiş olur
Büyüklük kavramı
2-6 yaşta gelişme gösterse de, yetişkinler gibi kavram edinilmez
Bazı adlandırmalar (büyük, küçük vb.) oluşur, ancak tüm büyüklük kavramları aynı anda gelişmez
Örn. 3 ayrı boy (büyük,orta, küçük) oyuncağın ayırdedilmesinde okulöncesi çocuk büyük olanı kolaylıkla seçtiği halde küçük ve orta olanları seçmekte güçlük çeker
Büyüklük kavramı (2-6 yaş)
Yaş ile büyüklük arasındaki ilişkiyi de anlamayamazlar
Uzun ağaç kısa ağaçtan daha yaşlıdır Büyüklüğün yaşa işaret ettiğini düşünür
Renk kavramı
2-6 yaşta hızlı bir gelişme gösterir
Az bir renk ya da parlaklık değişiklikliğini bile algılar, ayırdeder
Mekan Kavramı1 yaşında bir cismi yerden alır, ağzına
götürür 1-1,5 yaşında bir engelin önünde/
arkasında olma ilişkisini görür Kendisi ile almak istediği oyuncak
arasında bir başka obje varsa, onun farkına varır. Engeli iter, oyuncağı alır
2 yaşında yukarda, içeri, dışarı, uzağa git gibi sözcükleri kullanır
3 yaşında hangi sokakta oturduğunu söyler, ancak numarayı bilemez
5 yaşında tek başına evin yakın çevresinde dolaşır
Okula, bakkala giderken kullandığı yolu gösteren basit kroki ile çizer
TEMEL KAVRAMLAR Mekan Kavramı
Okulöncesi yıllarda Nesneler mekanda anlam kazanır Bir dereceye kadar ben merkezcilikten kurtulur Kendisinden soyut olarak, nesnelerin yer
değiştirebileceğini hisseder Örn. topu koltuğun altına atan bir çocuk, kanepenin
altında aramaz
Topun koltuğun altından geçerek arkasına,
yani odanın başka bir yerine gittiğini anlar Koltuğun arkasına dolanıp topu orada arar Örgütlü-bağımsız bir mekan kavramı kullanır
Nicelik ve Para Kavramı Erken çocukluk döneminde nesne kavramı
bilişsel yapısının bir parçası olur Bir nesne/ olayın birden çok görünümü
olduğunu anlamaya başlar Nesne/ olayın özelliklerini ve özellikleri
sıralama yollarını öğrenme gereksinimi doğar Sayı/ nicelik kavramı önemli olur
Sayı kavramı, nesneleri sınıflara ayırmak, seriler oluşturmak ve ilişkileri anlatmak için bu işlemleri birleştirme yeteneğini içerir
* Örn, 4 rakamı dört birimden oluşan bir sınıfı ifade eder (nesne/ olay)
* Örn, boncuk, araba, millet, vb. Sayı kavramı gelişme ve deneyimler
sonucu oluşur
Okulöncesi dönemde çocuğun doğrudan algılamasına dayanan somut kavramları vardır
Birimlerin yeniden düzenlenmesi sonucu toplam miktarın değişmeyeceğini anlayamaz 8=8(2+3+3)
Niceliği ayırdedici / kritik özelliklerine ilişkin kavramı yoktur
Bu kavramlar alıştırmalarla gelişir Okulöncesi çocuk için para kavramı
da anlaşılmaz derecede zordur 5 yaşın sonuna doğru en sık
kullanılan ve en az değeri olan paraları tanımaya başlar
Zaman Kavramı
• Bebeklikte zaman kavramı daha çok şimdi ile sınırlıdır
• 2 yaşında çok az sayıda geleceği belirleyen sözcükler kullanır
• Geçmiş ise 3 yaş dolaylarında oluşur 1,5-2 yaşında yakın geçmiş ve gelecek zamanı
büyüklükleri taklit ederek kullanır * Örn, baba gitti, kardeş geldi
• Zaman kavramını anladığında olaylarla günün belirli zamanları arasında ilişki kurmaya başlar
• Okula gitme, öğle yemeği, oyun saati vb. • 2-4 yaşta günlük etkinlikleri zamanla
bağdaştırmaya başlar; böylece akşam yemeğinin ne zaman olacağını,vb. bilir
• Zaman kavramını geliştirirken önce tam, sonra yarım en son çeyrek saatleri öğrenir
• Saate bakarak zaman anlama okul çağından önce başlamaz
• Anaokulu döneminde haftanın ilk ve son günlerinin adları öğrenilirse de hafta ortasındaki günler hala karıştırılır
• Zaman kavramı kendiliğinden ortaya çıkmaz, çocuk tarafından oluşturulur
• Zaman kavramının kazanılmasında hareket, mesafe ve hız kavramı da gelişmesi gerekir
• 7 yaşına kadar hız, hareket ve zaman kavramlarının bağdaştırılamadığı bilinmektedir
Ölüm Kavramı Ölüm zor öğrenilen, oldukça soyut bir
kavramdır Sadece çocuğa zor ve yabancı gelmez,
yetişkinlerce de açıklanması zordur 4 yaştan önce ölüm hakkındaki fikri kısıtlı
olup, belirgin duygusal tepkiler görülmez Ancak sevdikleri birinin yokluğu içli ve
duygulu çocukları etkileyebilir
4-5 yaşta ölüm kavramı daha ayrıntılı ve belirgin olur
Ölüm olgusunu soruşturur, kesinliğini anlamaya başladığında annesinin de bir gün ölebileceğinden kaygılanır
Ölüm hakkındaki fikirlerini mantıksızca uygular, kullanır
- Her iki dedesi ninelerinden önce öldüğünde, hep dedeler mi ölür? diye sorabilir
Ölümden, gidip gelinecek bir yermiş gibi düşünür
6 yaşında bu kavramla çok farklı şekilde uğraşır
Çoğu çocuk oldukça duygusal olur ve yaşlılıkla ölümün ilişkili olduğu fikri gelişir
İnsanlarla ilişkilerinde ölüm ile ilgili sözcük ve cümlelere yer verir
Kızdırıldığında en çok söyledikleri tehdit seni öldüreceğim dir.
Nedensellik Kavramı Çocuk sürekli değişmelerle karşılaşır, acaba
bunları kendi kendine nasıl açıklar Piaget çocuklara doğayla ilgili sorular
sormuştur - Bulut nasıl hareket eder? - Güneş ve ay niçin hareketsiz? - Gölgenin nedeni nedir? Farklı yaşdaki çocuklardan alınan tepkileri 3
grupta toplar
1. Nedenler güdüseldir
İlk yıllarda olayın nedeni ne olursa olsun neden her zaman bir insandır
3-4 yaşda, herhangi bir şekilde iki obje birbirine benziyor ise biri diğerine neden olur
- Örneğin odadaki gölge dışarıdaki gölgenin nedeni olabilir
2. Nedensellik yapaydır
Çocuğun ortaya koyduğu nedenler doğrudan doğruya gerçek durumla ilgili değildir
Nedenler onun hayal gücü ve yaratıcılığıyla karışır
- yaprakların içi gece, dışı gündüz diyebilir
Nedenler dinamiktir 7-8 yaşındaki çocuk sorusuna cevap aramaya
başlar - Bulutlar rüzgarla hareket ediyor der Nedenler daha çok mekaniktir - Rüzgarlar bulutu itti... Çocuk genellemeye de gider - Güneş ateştendir Bilgileri üzerinde fikir yürütebilir - Su hafiftir, çünkü sıvıdır 10-12 yaşında mantık yetişkinin ki gibi gelişmiştir
Nedensellik Kavramı
Nedensellik kavramını incelemenin, çocuğun diğer kavramlarla ilgili düşünme şeklinin anlaşılmasına daha çok yardımcı olacağı sanılmaktadır
Gagne (1966) ye göre, çocuklar doğrudan doğruya edindikleri tecrübelerle kavramları öğrenirler
SONUÇ
Her çocuğun temel kavramlarının desteklenerek yaşına uygun olarak öğretilmesi gerekir. Böylece
İletişim kurma Öğrenme etkinliklerinden yararlanma
becerileri daha iyi olacaktır Anaokullarının bu sürece katkısı son derece
önemlidir