Сурган хүмүүжүүлэх харилцаа

Харилцаа = өргөн агуулгатай ойлголт• хүмүүс хоорондоо харилцан үйлчлэлд орох,• мэдээлэл дамжуулан солилцох,• харилцан бие биендээ нөлөөлөх,• хэн хэнийхээ сэтгэл санааны байдлыг мэдэрч

хуваалцах,• харилцан ойлголцох зэрэг олон асуудлыг нэгэн

зэрэг илэрхийлж байдаг ойлголт

Харилцаа бол бие хүн оршин тогтнох, нийгэмших зайлшгүй нөхцөл

Сурган хүмүүжүүлэх харилцаа = сургалт-хүмүүжлийн үйл ажиллагааг оновчтой зохион байгуулахад чиглэгдсэн сурган-хүмүүжүүлэх тодорхой үүрэг бүхий багш- суралцагчдын харилцан үйлчлэл

Сургалт-хүмүүжлийн үйл явцыг хэрэгжүүлэх үндсэн хэлбэр бол харилцаа

Сурган хүмүүжүүлэх харилцааны үүрэг• суралцагчдад нийгмийн болон

мэргэжлийн туршлага дамжуулах• суралцагчдын сурах идэвх, сонирхлыг

өдөөх• төлөвшүүлэх, хөгжүүлэх• мэдээлэл, үзэл бодлоо солилцох• суралцагчдад өөрийгөө илэрхийлэх

боломж олгох

Сурган хүмүүжүүлэх харилцааны үнэт зүйл:

• багшийн нэр хүнд, эрхэм чанар• суралцагчийн нэр хүнд , эрхэм чанар

Үр өгөөжтэй харилцаанд:

шударга чанар, нээлттэй байх чанар, итгэл, хүмүүнлэг хандлага, суралцагчдад туслахад бэлэн байх чанар зэрэг ёс зүйн чанарууд чухал

• Багшийн харилцааны хэв маяг ямар байхаас сургах, хүмүүжүүлэх үйл явцын үр өгөөж, суралцагчдын хөгжил төлөвшил ихээхэн хэмжээгээр шалтгаалах болно.

• Розенталь-ийн туршилт (эффект Пигмалиона)

1968, Розенталь, Л.Якобсон

Сурагчдын оюун ухааны судалгаа

Сурган хүмүүжүүлэх харилцаа нь харилцаанд оролцогч субъектуудын нийгмийн, үүргийн өөр өөр байр сууриар тодорхойлогддог.

XXI зууны багш:

Сургагч -> зөвлөгч, туслагч, хамтрагч, чиглүүлэгч

Мэдээлэл дамжуулагч -> суралцах боломж олгодог (мэдлэг бүтээлгэх арга технологи)

Конструктив хандлага (Дж.Брунер, Ж.Пиаже г.м.)

• “Хүн ертөнцийн тухай төсөөллийг өөрөө идэвхтэй бүтээдэг”

• “Багш аргаа зөв сонгох тохиолдолд аль ч насны хүнийг аль ч шинжлэх ухаан, аль ч мэдлэгт сургах боломжтой”

Багш• өөрөө тасралтгүй суралцагч• үлгэр жишээч, манлайлагч• суралцагчдын суралцах ялгааг илрүүлж,

харгалзах чадвартай (суралцах хэв маяг г.м.)• суралцагчдын амьдралд эерэг нөлөө үзүүлэх,

тэдэнд туслах эрмэлзлэлтэй• суралцагч бүр өсөж хөгжих нөөц боломжтой

гэсэн өөдрөг итгэлтэй• судалгаанд тулгуурласан г.м.

Сурган хүмүүжүүлэх харилцааны хэв маяг

Туршилт: К.Левин, 1938

3 бүлэгo 10 настай сурагчидo бие бялдар болон оюун ухааны хөгжлийн үзүүлэлтүүд ойролцооo ижил нөхцөлд, ижил хөтөлбөрөөр, нэг төрлийн үйл ажиллагаа

(тоглоом наадгай урлах)o нэг л ялгаа: багшийн харилцааны хэв маяг (захиран тушаах,

ардчилсан, үл ойшоох)o багш бүр нэг бүлэгтэй 6 долоо хоног ажиллаж, дараа нь солигдож

байсанo Энэ нь туршилтын “цэвэр” байдлыг хангасан: бүлгүүд анхдагч

үзүүлэлтүүдээрээ ижил төстэй байхын хамт өөр өөр харилцаатай багш нартай ажилласан

Бүлгийн хүчин зүйл тэглэж байгаагийн улмаас

багшийн харилцааны хэв маяг суралцагчдын харилцаа, үйл ажиллагааны сэдэл, үр дүн, багш-сурагчдын харилцаа, бүлгийн уур амьсгалд хэрхэн нөлөөөлөхийг мэдэх боломжтой.

Харилцааны хэв маяг• ардчилсан хүмүүнлэг• захиран тушаах • үл ойшоох

Сурган хүүмүүжүүлэх харилцааны 3 тал:• мэдээлэл дамжуулах• хүн хүнээ тусгаж ойлгох• хамтын үйл ажиллагаа хэрэгжүүлэх

Багш суралцагчдын харилцаа зөвхөн мэдээлэл дамжуулах үйл явцаар хязгаарлагдахгүй. Багшийн дамжуулсан мэдээллийг суралцагч зөв ойлгосон байх шаардлагатай.

Мэдээллийг зөвхөн нэг хүнээс нөгөө хүнд хандсан өрөөсгөл үйл явц гэж үзэж болохгүй. Харилцаа бол мэдээлэл солилцох хоёр талт үйл явц юм.

Мэдээлэгч мэдээлэл хүлээн авагч

• Мэдээлэл эзэндээ хүрсэн эсэх, түүнийг хэрхэн хүлээн авч ойлгосныг тайлбарлахад урвуу холбоо чухал

Урвуу холбоо үндсэн 2 үүрэгтэй• Өгч байгаа мэдээллээ харилцагчдаа зөв

ойлгуулсан эсэхээ тодорхойлох• Өөрийнх нь байр байдал харилцагч

хүнд ямар сэтгэгдэл төрүүлснийг мэдэх

• Сургалтын мэдээллийг зохистой хүртэх нь юунаас хамаарах вэ? Мэдээллийг бүрэн зөв дамжуулах ба хүлээн авах замд тохиолдох сэтгэл зүйн бэрхшээл тотгор

Саад тотгор үүсэх тохиолдолд сургалтын мэдээлэл гажиж өөрчлөгдөх, анхдагч агуулгаа алдаж гээж болно.

Сурган хүмүүжүүлэх харилцааны саад• хувийн• нийгэм-сэтгэл зүйн• гадаад орчны

Хувийн• сэтгэлгээний тогтсон хандлага• бие биенээ анхаарахгүй сонирхохгүй байх• баримтыг үл хайхрах• сэтгэл санааны байдал• хэл ярианы саад• харилцааны ач холбогдлыг дутуу

ойлгосноос үүсэх саад

Тогтсон хандлага (туршилт: хүний фото зураг)• анхны сэтгэгдэл• гадаад төрхөөр нь хүнийг тусгаж хүртэх

(хүний гадаад төрх байдал нь анхны сэтгэгдэл үүсэхэд нөлөөлдөг нэг хүчин зүйл; хүний гадаад төрх байдлыг бусад олон шинжтэй хослуулахын ач холбогдол)

• нийгмийн статус• буруу мэдээлэл

Хүн хүнээ хүртэх механизмууд:• Өөрийн сэдэл, мэдрэмж, сэтгэл хөдлөлөө бусдад

буулгах механизм• Децентраци= өөрийн байр сууринаас тусгаарлаж,

бусад хүмүүсийн байр суурийг хүлээж авах, ойлгох чадвар

• Адилтгал = үл ухамсарлагдахуйн төвшинд өөрийгөө бусадтай адилтгах, эсвэл өөрийгөө бусдын байр сууринд ухамсартайгаар тавих чадвар

• Эмпати = бусад хүмүүсийн сэтгэл хөдлөлийг ойлгох, хуваалцах чадвар

• Хэвшсэн хандлага

Харилцааны синтони загвар

• “синтони” өөртэйгээ болон бусад хүмүүстэй зохистой харилцаа холбоотой байх

• Нейролингвистик программчлалын (НЛП) хүрээнд боловсруулсан загвар

• НЛП = сэтгэл судлал, хэл шинжлэл, математикийн шинжлэх ухааны уулзвар

Харилцаа = хүртэхүй + сэтгэхүй

• Харилцаа нь хүртэхүйгээс эхэлнэ.• Хүртэхүйн тусламжтайгаар хүн ертөнц болон бусад

хүмүүстэй холбоо тогтоодог.• Бидний мэдрэхүйн эрхтэн= таван үүд хаалга• Хүрээлж буй бодит байдлын талаар мэдээлэл олж

авахын тулд энэ таван үүд хаалгаа нээдэг• Ухамсар эдгээр үүд хаалгыг дарааллаар нээдэг. Хүн

бүр “хүртэхүйн өөр өөрийн үүд хаалгатай”.• Үл ухамсарлагдахуй: бүх таван сувгаар нэгэн зэрэг

мэдээллийг хүлээж авдаг бөгөөд ухамсартай харьцуулахад илүү их хэмжээний мэдээлэл хүлээж авах чадвартай

Харилцааны үндсэн чадвар

• зорилго• мэдрэхүйн хурц чанар (торгон мэдрэмж)• уян хатан чанар• конгруэнт чанар• раппорт• ресурс байдал

Хүмүүстэй амжилттай харилцахын тулд эдгээр чадварыг эзэмшсэн байх хэрэгтэй

Зорилго =хүлээгдэж буй үр дүн

Үр дүнгүй харилцаа нь зорилгогүй аялалтай адил. Үр дүн гэдэг нь таны харах, сонсох, мэдрэхийг хүсэж байгаа зүйл

Мэдрэхүйн хурц чанар (торгон мэдрэмж)• Харилцагч хүнийхээ зан үйл дэхь өөрчлөлтийг

харах, сонсох, мэдрэх чадвар.• Харилцааг хянахад чухал ач холбогдолтой• Хүний бодол санаа, сэтгэл мэдрэмж нь гадаад

зан үйлээр илэрдэг (нүүр царайны хувирал өөрчлөлт, биеийн хөдөлгөөн, дохио зангаа, арьсны өнгө, доод уруулын хөдөлгөөн, амьсгалын хэм г.м.)

Мэдрэхүйн хурц чанарыг хөгжүүлэх 3 алхам• Өдөр тутам хүмүүсийг ажиглах, хүний зан

үйл дэхь өөрчлөлтийг өөртөө тэмдэглэх• Хүний зан үйлд давтагдах онцлогийг ялгах

(уурласан үе дэхь хүний гадаад төрх, )• Үгэн бус дохиогоор (нүүр царайны хувирал,

биеийн хөдөлгөөн, дохио зангаа г.м.) хүний байдлыг таних

Уян хатан чанар= нөхцөл байдлаас хамаарч зан үйлээ өөрчлөх чадвар

Дүрэм: Таны үйл үйлдэл амжилтанд хүргэхгүй тохиолдолд зан үйлээ өөрчлөх оролдлого хий

Хүн өөрийн үг яриа, сэтгэхүй, хүртэхүй, зан үйлийн хүрээнд уян хатан байх нь үр өгөөжтэй харилцахад чухал

(Мэдрэхүйн хурц чанар: зөвхөн хүртэхүйн уян хатан чанар)

Уян хатан чанар эзэмших 3 алхам:• Зан үйлийн өмнөх хэв маягаас татгалзах

(ажилдаа очих замаа өөрчлөх г.м.)• Зан үйлийн шинэ боломж, шинэ арга барил

эрэлхийлэх (өөрийгөө 16 настай гэж төсөөлөх, ертөнцийг 16 настай хүүхдийн байр сууринаас харах, ойлгох гэж оролдох)

• Шинэ сонголтоо амьдралд хэрэгжүүлэх

Конгруэнт чанар=бие хүний хэсгүүд нэгдэж, гол зорилгодоо хүрэхэд хүч боломжоо чиглүүлэх чадвар

• Бие хүний хэсгүүд: аав, ээж, эхнэр, нөхөр, багш, шүүмжлэгч г.м.

• Хүн нэг зүйл ярьж, өөр зүйл хийж, өөр зүйл хүсэж байвал конгруэнт биш

Конгруэнт байх алхмууд:• өөртэйгээ танилцах (бие хүний хэсгүүд)• хэсэг тус бүрийн зорилго, хэрэгцээ,

хүсэл тэмүүллийг илрүүлэх• амьдралынхаа гол зорилгыг

тодорхойлох• бие хүний хэсгүүд гол зорилгыг хүлээн

зөвшөөрөх

Раппорт=хүмүүс хоорондын нэгдэл, нийцэл, дотоод холбоо

• Харилцагч хүндээ итгэж байгаагаа хянах

• Харилцагч хүн танд итгэж байгаа эсэхийг хянах (“Харилцагч надад итгэж байна уу? Энэ асуултанд хариулахад мэдрэхүйн хурц чанар туслах болно”)

Ресурс байдал= хүний хамгийн зохистой дотоод байдал

Ийм байдлыг бий болгоход:• Амьдралынхаа таатай мөч, үйл явдал,

дурсамжаа эргэн санах

Харилцааны трансакт загвар

3 байр суурь:• Эцэг эх• Насанд хүрэгчид• Хүүхэд

Харилцааны явцад үүсэх зөрчил, шийдвэрлэх арга зам

Зөрчил = харилцан үйлчлэлд оролцож буй субъектуудын эсрэг тэсрэг чиглэл бүхий зорилго, сонирхол, байр суурь, үзэл бодлын мөргөлдөөн

Аль ч зөрчлийн үндэс бол ямар нэг асуудлаархи • эсрэг байр суурь, • эсрэг зорилго • зорилгодоо хүрэхэд хэрэглэх эсрэг тэсрэг

хэрэгсэл• харилцагчдын сонирхол хүсэл тэмүүллийн

зөрөлдөөн

Зөрчлийг бүлэг, байгууллагын үйл ажиллагаа, хувь хүмүүст нөлөөлөх нөлөөллөөр нь

• конструктив (бүтээлч, хамтын үйл ажиллагааг цааш хөгжүүлсэн, асуудлын оновчтой шийдлийг олоход туслах)

• деструктив (хүмүүсийн харилцаа, хамтын үйл ажиллагаа задрах)

Зөрчлийн бүтэц

• Зөрчилт нөхцлийн объект (зохион байгуулалтын асуудал, бэрхшээл, хөдөлмөрийн хөлс, бүлгийн гишүүдийн ажил хэргийн болон хувийн харилцаа)

• Зорилго (зөрчилд оролцогчдын субъектив сэдэл)• Зөрчилд оролцогч хүмүүс• Зөрчил явагдах нөхцөл (цаг хугацаа, орон зай)• Зөрчилт нөхцөлд үзүүлэх хариу үйлдэл

(хамгаалах, дайрч давшлах, төвийг сахисан, идэвхтэй/идэвхгүй)

• Зөрчлийн тайлал

Зөрчилт нөхцөл дэхь зан үйлийн стратеги.

Найр тавих: шаргуу зүтгэх хандлагын сул, хорших хандлагын хүчтэй илрэл.• зөрчлийг шийдвэрлэхээсээ илүү тайван,

тогтвортой байдлыг хадгалах нь ихэд чухал• зөрчил зөрөлдөөнийг бий болгосон асуудал таны

хувьд чухал биш• өөрийн байр суурийг хамгаалахаасаа илүү бусад

хүмүүстэй эерэг харилцаагаа хадгалах нь таны хувьд чухал

• та өөрийн бурууг ойлгосон• ялан дийлэх магадлал бага

Зайлсхийх: шаргуу зүтгэх ба хорших хандлагын хүч султай илрэл

Дараахь нөхцөлд хэрэглэх нь тохиромжтой:• зөрчил зөрөлдөөнийг бий болгосон асуудал таны хувьд

тийм ч чухал биш• өөрт ашигтай хувилбараар асуудлыг шийдэх боломжгүй• өөрт ашигтайгаар асуудлыг шийдэх эрх мэдэлгүй байх• шийдвэр гаргахын өмнө нөхцөл байдлыг нарийвчлан

судлах, нэмэлт мэдээлэл хайх хугацаа хожих• асуудлыг нэн даруй шийдвэрлэх нь эрсдэлтэй,

Буулт хийх: шаргуу зүтгэх ба хорших хандлагын дундаж илрэл• хоёр тал хоёулаа ижил үндэслэлтэй, аль

аль нь шаардлагатай эрх мэдэлтэй• асуудал нь таны хувьд чухал биш• бүх зүйлээ алдсанаас бага зэрэг зүйлтэйгээ

байх нь дээр

Сөргөлдөх: шаргуу зүтгэх хандлагын хүчтэй, хорших хандлагын сул илрэл

• асуудлын шийдэл таны хувьд ихэд ач холбогдолтой

• таны санал болгосон шийдэл хамгийн тохиромжтой гэдэгт итгэлтэй байх, та эрх мэдэлтэй, нэр хүндтэй

• өөр сонголт байхгүй

Хамтран ажиллах: шаргуу зүтгэх болох хорших хандлагын хүчтэй илрэл

• бүгдийг хамарсан шийдвэр гаргах• эсрэг талтай удаан хугацааны, тогтвортой

харилцаа тогтсон• гол зорилго хамтын туршлага эзэмших• аль аль тал бие биенээ сонсох, өөрийн ашиг

сонирхлыг илэрхийлэх чадвартай

Зөрчлийн карт

• Зөрчлийг амжилттай шийдвэрлэхэд зөрчлийн карт боловсруулах нь ихэд өгөөжтэй (Х.Корнелиус, Ш.Фэйр). Зөрчлийн картын мөн чанар:

• Зөрчлийг ерөнхийд нь томьёолох. Тухайлбал, гүйцэтгэж буй ажлын хэмжээнээс үүссэн зөрчлийн үед ачааллын хуваарилалтын диаграмм зохиож болно

• Зөрчилд оролцож буй хүмүүс (ажилчид, бүлэг, хэлтэс, байгууллага), нөөц боломж

• Зөрчилд оролцогч тус бүрийн үндсэн хэрэгцээ, түгшүүр зовнилыг тодорхойлох

Ийм карт зохиосноор

• Карт зохиох үед хүмүүс харьцангүй биеэ барьдаг учраас албан ёсны хүрээнд асуудлыг хэлэлцэх явдлыг хязгаарлаж ингэснээр сэтгэл хөдлөлийн хэт хүчтэй илрэлээс зайлсхийх боломжтой

• Хамтарч асуудлыг шийдвэрлэх, хүмүүст өөрийн шаардлага, хүслийг илэрхийлэх боломж олгодог

• Өөрийн байр суурь болон бусад хүмүүсийн байр суурийг тодруулах боломжтой

• Эмпатийн уур амьсгал бүрддэг сайн талтай, өөрөөр хэлбэл асуудлыг өөр хүний нүдээр харах

• Өмнө нь ойлгомжгүй байсан үзэл бодлыг ойлгох• Зөрчлийг шийдвэрлэх шинэ арга зам сонгох

Зөрчлийг бүтээлчээр шийдвэрлэхэд дараах хүчин зүйл чухал ач холбогдолтой

• Зөрчлийг зөв хүртэж ойлгох

Зөрчилт нөхцөлд хүмүүс өөрийн үйлдэл, зорилго байр суурь болон зөрчилдөгч талын байр суурийг буруу хүртэх нь элбэг.

“Зөвхөн миний зөв”

• Зөрчилдөж байгаа талуудын нээлттэй, үр өгөөжтэй харилцаа

Зөрчлийг бүтээлчээр шийдвэрлэх гол нөхцөл бол харилцаа. Харамсалтай нь зөрчилт нөхцөлд харилцаа мууддаг. Эсрэг талууд бие биенээ хөндөж, өөрсдөө өөрсдийн талаархи мэдээллийг нууж хамгаалах байр суурьтай байдаг. Гэтэл хоёр тал харилцан ойлголцолд хүрэх арга замыг хайх тохиолдолд харилцаа нь зөрчлийг шийдвэрлэхэд тус болох болно.

• Харилцан итгэлцэл, хамтын ажиллагааны уур амьсгал бүрдүүлэх

• Зөрчлийн мөн чанарыг тодорхойлох

Багш өөртөө асуулт тавих• Би оюутнуудтайгаа чөлөөтэй харилцаж чаддаг

уу?• Би оюутнууддаа ямар сэтгэгдэл төрүүлдэг бол?• Надтай харилцахаас зайлсхийдэг оюутнууд

байдаг уу?• Надад хошин шогийн мэдрэмж хэр хөгжсөн бэ?• Хичээл дээр найрсаг, хамтын үйл ажиллагааны

уур амьсгал бүрдүүлж чаддаг уу?

Зөрчил Харилцагч Зөрчил үүсэн шалтгаан

Зөрчлийг хэрхэн шийдвэрлэсэн бэ?

Цаашид харилцааны алдаанаас зайлхийхийн тулд юу хийх вэ?

Өнөөдөр би ямар алхам хийсэн бэ?

Сурган хүмүүжүүлэх харилцааны үе шат• бэлтгэл үе шат: багш сурган хүмүүжүүлэх үйл

ажиллагаанд бэлтгэх, анги бүлэг, суралцагчидтай харилцах харилцааны үйл явцыг загварчлах төлөвлөх үе шат

Анхаарах асуудал• сурган хүмүүжүүлэх зорилго, зорилтууд• анги бүлгийн сэтгэл зүйн онцлог• суралцагчдын хувийн онцлог• сургалтын арга технологи

• харилцааны эхний үе шат: анги танхимд сэтгэл хөдлөлийн нэгдэл, танин мэдэх хамтын эрэл хайгуулын уур амьсгал бүрдүүлэх

• өрнөл: суралцагчдын танин мэдэх үйл ажиллагааг удирдах

Анхаарах асуудал:• хамтын эрэл хайлтын уур амьсгал• суралцагчдад өөрийгөө илэрхийлэх боломж

олгох

• дүн шинжилгээ хийх: багш харилцаандаа дүн шинжилгээ хийж, давуу тал, ололт амжилт болон цаашид анхаарах асуудлаа тодорхойлж, дараагийн харилцааны хэлбэрийг загварчилах