Community Engagement Approach

ရပရြာလထအေျချပခဥးကပျခငး

ႏ၀ငဘာ (၂၀၁၅)

အမာစကား

ကနးမာေရး၀နၾကးဌာန၏ ရညမနးခကမားမာ ျမနမာႏငငအတြငး မတငးေနထငၾကသတငး ေရာဂါဘယကငးေ၀းေရးႏင သကတမးေစေနႏငေရးတ႕ျဖစသညအားေလာစြာ ကနးမာေရး ေစာငေရာက မႈစနစက ျပညသလထက အေျချပေသာ (People-centred) စနစျဖစေစရန ၾကးပမးေဆာငရြကလက ရသည။

ျမနမာႏငင၏ လေနမႈစနစမာ တစဥးႏငတစဥး ရငးပငးကညမႈမား၊ မမ၏အခန၊ ေငြႏင လပအား မားက အမားအတြကေပးလေလရသည ပရဟတစတဓါတ၊ “တစေယာကေကးဇး တစဥးေမတာ” ဟသည အဆအတငး တစဥးႏငတစဥး ေမတာတရားႏငေကးဇးတရားမားက အျပနအလန ဆကသြယ မႈမားျဖင တညေဆာကထားသည။ ဤကသ႕ လမႈအသငးအ၀ငးတြင ကနးမာေရးေစာငေရာကမႈစနစ၏ အလြနေရးပါေသာ က႑တစရပမာ “ျပညသလထ၏ပးေပါငးပါ၀ငေဆာငရြကမႈ” ပငျဖစသည။ ျမနမာႏငငတြင ၁၉၇၈ ခႏစမစ၍ ပဏမကနးမာေရးေစာငေရာကမႈက ကငသးခရာ ျပညသလထအားလး ပးေပါငးပါ၀ငေဆာငရြကခေသာေၾကာင စစကငးတငး၊ အရာေတာ ျမ႕နယတြင “ေရႊကမလ ေရကလသည’’ ဟေသာေဆာငပဒျဖင “ဆာဆာကာ၀ါ” ဆ (Sasakawa Prize) ကရရခဘးေသာ ေအာငျမငမႈသာဓကရခသည။

ဤ”ရပရြာလထအေျချပခဥးကပျခငး” (Community Engagement Approach) လကစြ စာအပမာ လထကနးမာဖြ႕ျဖးမႈအတြက လထကယတငတကၾကြစြာ ပါ၀ငေအာငေဆာငရြကႏငေရးတြင အဓကလအပသည လထအေျချပခဥးကပျခငးက ေအာငျမငစြာေဆာငရြကႏငရန အေထာကအကျပမည လကစြစာအပျဖစသည။ လထပါ၀ငႏငရန ကနးမာေရးလပငနးႏင ပတသက၍ သသငသည အခကအလကဗဟသတမားက သေစရန ကနးမာေရးေစာငေရာကမႈလပငနးစစဥရာတြင လထပါ၀င သည ညႇႏႈငးေဆြးေႏြးမႈမား ျပလပၾကရပါမည။ မမကယတငႏင မမေဒသ၏ ကနးမာေရးဖြ႕ျဖးမႈအတြက ရပရြာလထအားလး ကယတငသရ၊ ကယတငေရးဆြ စေပါငးအေကာငအထညေဖာ၍ ကယတငစေပါငးျပး ေရရညတညတေအာင မျပတထနးသမးသည အေလအကင ျဖစေစမည အကးျပလကစြလညးျဖစသည။ ကနးမာေရးအႏစတစမခက၏ အေျခခအကဆး အေရးအၾကးဆးျဖစေသာ လထအေျချပခဥးကပနညး ျဖင လထအားလး ပးေပါငးပါ၀ငကာ တစဥးခငး၏ ကနးမာေရးမသည ရပရြာအားလး ပမကနးမာ၍ ႏငင၏ ကနထတစြမးအားမားလညး တးျမငေစကာ ႏငငေတာဖြျဖးေရး လပငနးမားက မားစြာ အေထာကအက ျဖစပါေစေၾကာငး ဆႏၵျပအပပါသည။ ဤလကစြစာအပ ျဖစေျမာကေရးအတြက ရပေငြႏင နညးပညာ ပပးကညေသာ 3MDG မ တာ၀နရပဂၢလမားအား လညးေကာငး၊ ကနးမာေရး၀နၾကးဌာနႏင ပးေပါငးလကတြေသာ ဒါန-ေရ႕ေဆာငျမနမာအဖြ႕အစညးအားလညးေကာငး၊ ေကးဇတငရပါေၾကာငး ထပေလာငးေဖာျပအပပါသည။

(ေဒါကတာသနးသနးေဌး)

ဒတယ၀နၾကး

ကနးမာေရး၀နၾကးဌာန

မာတကာ

အမာစကား ................................................................................................................... က

မာတကာ ....................................................................................................................... ခ

နဒါနး ............................................................................................................................ ၁

ရပရြာလထအေျချပခဥးကပျခငး (Community Engagement) အဓပၸါယ ...................................... ၂

ရပရြာလထအေျချပခဥးကပျခငးဆငရာ အေျခခသေဘာတရားမား (Principles) ............................. ၂

ကနးမာေရးဝနေဆာငမႈမားက အသးျပရာတြင လႊမးမးေနသည႔ လမႈေရးဆငရာအတားအဆးမား ........ ၂

ရပရြာလထအေျချပခဥးကပရာတြင ထညသြငးစဥးစားသငသညအခကမား ................................... ၄

ရပရြာလထအေျချပခဥးကပျခငးသည ပမေကာငးမြနေသာကနးမာေရးစနစတချဖစေပၚေစရန အေရးပါပ

................................................................................................................................... ၅

လထအတြငးခတဆကေဆာငရြကရာတြင အေရးပါေသာအရာမား ............................................... ၆

ရပရြာလထအေျချပခဥးကပျခငးတြင ရပရြာလထပါ၀ငႏငသညနညးလမး ဥပမာမား ......................... ၆

လထပးေပါငးပါ၀ငျခငး (Community Participation) ............................................................... ၇

ရပရြာလထ အေျချပ လပငနးမား တြင လထ ပါဝငမ အဆငမား ................................................. ၈

ရပရြာလထအေျချပခဥးကပျခငးလပငနးမား လပေဆာငရာတြင လပေဆာငခကအဆငဆင ............. ၉

အဆင (၁) လထအတြငး ခတဆကေဆာငရြကျခငးလပငနးစၪအတြက ၾကတငျပငဆငျခငး ................ ၉

၁.၁) အဓက ပါဝငပတသကဆကႏြယေနသမားအားအေၾကာငးၾကားျခငး ..................................... ၉

၁.၂) ရပရြာအတြငး ကြငးဆငးျခငးအစအစၪ ၾကတငေရးဆြျခငး ............................................. ၁၀

အဆင (၂) ရပရြာ၏ ေယဘယအေျခအေနမားက လထႏငအတေဖာထတျခငး............................... ၁၀

၂.၁) ေကးရြာအေျချပေျမပထငဟပျပျခငး (Mapping) .......................................................... ၁၁

၂.၂) ရာသအလကျဖစစဥျပျပကၡဒနေရးဆြျခငး (Seasonal Calendar) ..................................... ၁၂

အဆင (၃) ေဒသခလထ၏အသကနားေထာငျခငး .................................................................. ၁၃

၃.၁) ရပရြာလထအား ပမတကၾကြစြာ ပါဝငေျပာဆလာေစရန လထအားလႈပရားသကဝငေစျခငး ...... ၁၃

၃.၁.၁) လထအားလႈပရားသကဝငေစျခငး ...................................................................... ၁၃

၃.၁.၂) ေျပာဆဆကဆျခငး (Communication) .............................................................. ၁၄

စဥးစားျခငး ( Thinking) ............................................................................................ ၁၄

နားေထာငျခငး (Listening) ........................................................................................ ၁၄

ထေရာကမႈရေသာ နားေထာငျခငး ................................................................................ ၁၄

စကားေျပာဆျခငး (Speaking) .................................................................................... ၁၅

အသမဆကသြယျခငး (Nonverbal) ............................................................................. ၁၅

လထႏင ဆကသြယေျပာဆရာတြင သတျပရနအခက ....................................................... ၁၆

၃.၁.၃) ပပးကညျခငး (Facilitation) ............................................................................. ၁၇

၃.၁.၄) ရပရြာလထအားလး အတတကြ ပါဝငေဆြးေႏြးလာေစရန မညသ႕လပေဆာငရမညနညး။ .. ၁၇

၃.၂) ျပနာမားကေဖာထတျခငး .................................................................................. ၁၈

၃.၃) ဥးစားေပးျပနာမားက လထႏငအတသတမတျခငး .................................................. ၁၉

၃.၄) ေရြးခယထားေသာ ျပနာမားက ေျပလညေစမည နညးလမးမားက ရပရြာလထႏင အတ

ေဖာထတျခငး ............................................................................................................ ၂၀

အဆင (၄) ရပရြာလထအေျချပ ခဥးကပေဆာငရြကမႈ မတတမး ကအသးျပျခငး ............................ ၂၀

အဆင (၅) ျမ႕နယအဆင ကနးမာေရးအႏစတစမခက ေရးဆြရာတြင တငျပျခငး ........................... ၂၁

ေနာကဆကတြ (၁) ........................................................................................................ ၂၂

ေကးရြာအေျချပေျမပထငဟပျပျခငး (Mapping) .................................................................... 22

၁) လမႈေရးအေျချပေျမပဆြျခငး (Social mapping/ Village mapping) ................................ ၂၂

၂) အေရႊ႕အေျပာငးျပ ေရြ႕လားေျမပ (Mobility Mapping) ................................................. ၂၃

၃) ခႏၶာကယပေဖာေရးဆြျခငး (Body mapping) ............................................................ ၂၄

ေနာကဆကတြ (၂) ရာသအလကျဖစစဥျပျပကၡဒနေရးဆြနညး (Seasonal Calendar) .................... ၂၅

ေနာကဆကတြ (၄) ဥးစားေပးျပနာမားက လထႏငအတသတမတျခငးနညး (၁) ...................... ၂၆

ဇယားကြကတြငအဆငသတမတျခငး (Matrix Scoring) ...................................................... ၂၇

ဥးစားေပးျပနာမားက လထႏငအတသတမတျခငးနညး (၂)................................................. ၂၈

ေနာကဆကတြ (၅) ရပရြာလထအေျချပ ခဥးကပေဆာငရြကမႈ မတတမး .................................... ၂၉

ရညညႊနးကးကားခကမား ................................................................................................ ၃၅

နဒါနး

ဤလပငနးဆငရာလမးညႊနလကစြသည ၿမ႕နယအဆင၊ ေကးရြာအဆငရ နယေျမေဒသလအမား၏

ခစားခက၊ လအပခကမား၊ လမႈစးပြားအေျခအေနမားက ရပရြာလထကယတင စနစတက ရာေဖြ

အေျဖထတႏငရနအတြက ပပးႏငရနရညရြယေသာ ရပရြာလထအေျချပခဥးကပနညးအခ႕က

ပထမအၾကမ ေရးသားျပစထားျခငး ျဖစပါသည။

ရပရြာလထအေျချပခဥးကပျခငးဆငရာ ဤလကစြစာအပအတြကလအပခကမားက ဒါန-

ေရ႕ေဆာငျမနမာ လထအေျချပအဖြ႕အစညး (Charity-Oriented Myanmar) မ လထအေျချပခဥးကပ

ျခငးစမခကမား၏ ကြငးဆငးအေတြ႕အၾကမား၊ စႏႈနးမား၊ အေလအထမား ေပါငးစပကာ ေရြးခယေဖာ

ထတ ျပစထားျခငး ျဖစသည။

ဤလကစြစာအပက ၿမ႕နယအဆင အႏစတစမခကေရးဆြျခငး အစအစဥတြင လထႏင

ခတဆကရာ၌ အေထာကအကျပ ပပးႏငရနရညရြယပါသည။ စမကနးဆငရာပဂၢလမား/ဝနထမးမား

ဌာနဆငရာမ သကဆငသမားအေနျဖင ရပရြာလထအေျချပ ခဥးကပျခငးျဖင ျမ႕နယအဆင၊

ေကးရြာအဆင အႏစပ စမခကမား ေရးဆြရာတြင ေဒသဆငရာျပညသမားႏင လကေတြ႕ကက

တသားတညး ကေစရနအတြက လမးညႊနမႈျပႏငမညဟ ေမာလငပါသည။

ထကသ႕ အႏစတစမခကမားေရးဆြရာတြင-

၁) စမခက၏ဝနေဆာငမႈမားက လကခရယၾကေသာ/ပါဝငၾကေသာ ေဒသခလထ၏ ပါဝငမႈက

ေသခာမႈရေစျခငး

၂) စမခကပစေဖာျခငး၊ ေရြးခယမႈႏင အေကာငအထညေဖာျခငးတ႕တြင ပြငလငးျမငသာမႈရျခငး

၃) အခကအခမား၊ ျပနာမား ေဖာထတရာတြင ရးရငးလြယက၍ စမခကမားေရးဆြျခငးက

ထေရာက ေသခာမႈရေစျခငးတ႕က အေျခခပါသည။

ရပရြာလထအေျချပခဥးကပျခငး (Community Engagement) အဓပၸါယ

ရပရြာလထအေျချပခဥးကပျခငးသည လထအကးရေစရန ကနးမာေရးဝနေဆာငမႈေပးသည

အဖြ႕အစညးမားက ရပရြာလထႏင ခငမာေသာဆကဆေရး ကတညေဆာကျပး အတတကြ ရညမနးထား

ေသာ ရညမနးခကေအာငျမငေစရနအတြက စဥဆကမျပတၾကးပမးသည ျဖစစဥတစခက ရညညႊနးျခငး

ျဖစသည။ တနညးအားျဖငဆလင ကနးမာေရးဆငရာ မဝါဒမား၊ အစအစဥမား၊ ဝနေဆာငမႈမား ခမတ

ရာတြင ရပရြာလထပးေပါငးပါဝငေစျခငးျဖစသည။

ရပရြာလထအေျချပခဥးကပျခငးဆငရာ အေျခခသေဘာတရားမား (Principles)

ရပရြာလထအျချပခဥးကပျခငးသည ထခကလြယအပစမား (Vulnerable Groups) ျဖစၾကသည

ဆငးရႏြမးပါးသမား၊ အမးသမးမားႏင ကေလးမား၊ တငးရငးသားလမးစမား၊ ျပညတြငး

ေရႊ႕ေျပာငးေနထငသမား ႏင ေရႊ႕ေျပာငးလပသားမား က ဥးတညခဥးကပျခငးျဖစသည။ စမခက

ကအေကာငအထညေဖာရာတြင ရပရြာလထႏင တငပငေဆြးေႏြးျခငးက အဓကထား

ေဆာငရြကရနျဖစသည။ ရပရြာလထအား လႈပရားသကဝငေစကာ အျမငမားက ထတေဖာေျပာဆေစျခငး

ျဖင ကနးမာေရးဝနေဆာငမႈေပးသည အဆငမားႏင ခတဆကေဆာငရြကျခငး ျဖစသည။ သတျပရနမာ

ေဒသခမားႏင တငးရငးသား လမးစမားအား ပမအကးရေအာင လပေဆာငျခငးျဖစသညအတြက

ထသတ႕၏ ယဥေကးမႈဓေလ ထးတမးအစဥအလာႏင ကကညမႈရသည ဝနေဆာငမႈမား ႏင

ထသတ႕အတြက အကးေကးဇးမားရရေစရနမာ အလြနအေရးၾကးပါသည။

ယဥေကးမႈႏင ဓေလထးတမးအစဥအလာ အတားအဆးမားအပါအဝင အျခားလမႈေရးဆငရာ

အတားအဆးမား ႏင ကနးမာေရးေစာငေရာကမႈ၏ အကးေကးဇးမားက နားလညမႈအားနညးျခငးသည

ရပရြာလထက ျပညသ႕ကနးမာေရးဝနေဆာငမႈမားထ မေရာကရေအာငတားဆးႏငသည အဓက

အတားအဆးျဖစသည။ စမခကမားေအာငျမငမႈအကးရလဒ ရရ/မရရသည ဥးတညအပစဝငမား၊

ထခကလြယအပစမားႏင ခတဆကေဆာငရြကျခငး ရ/မရ ေပၚတြငမတညသည။ 1

ကနးမာေရးဝနေဆာငမႈမားက အသးျပရာတြင လႊမးမးေနသည႔ လမႈေရးဆငရာအတားအဆးမား

လတစေယာက၏ ေမြးဖြားရာေနရာ၊ ေနထငရာအရပ၊ လပကငေသာအလပပစအေပၚ မတညကာ

ကနးမာေရးအေျခအေနမား သသသာသာကြျပားျခားနားၾကသညက ကမၻာလးဆငရာ ကနးမာေရး

အညႊနးကနးမားက ေဖာျပေနပါသည။ ကား၊မျဖစတညမႈ (Gender)ႏင ယငးအေပၚတြင ခယမႈ (Sexual

Orientation) အသကအရြယအပငးအျခား၊ လေနမႈအဆင႔အတနး၊ လမးဘာသာကြျပားမႈ၊ ယဥေကးမႈ

စခနစညႊနးမား၊ မသနစြမးမႈ၊ ပညာေရးအေျခအေန၊ စးပြားေရးအေျခအေနနင႔ ႏငငေရးအေျခအေနတ႔က

ကနးမာေရးက မားစြာလႊမးမးနငပါသည။ ကနးမာေရးဝနေဆာငမႈမားက သးစြရာတြင လႊမးမးေနသည

လမႈေရးဆငရာအေၾကာငးအရာမားက ေျဖေလာ႔ေပးျပး လတငးအတြက ကနးမာေရးရလဒေကာငးမား

1 World Bank, “Myanmar Essential Health Services Access Project, Community Engagement Planning

Framework”, August, 2014

ေပၚထြကလာေစရနအေရးၾကးသည။ ထသ႕ထြကေပၚလာေစရန မမတ႕သည ရပရြာလထ၏ စြမးရညမား၊

အားသာခကမားႏင ဗဟသတမားက ျဖစႏငသမ ခ႕ထြငအသးျပသြားရနျဖစသည။

ျမနမာနငငရ ကနးမာေရးေစာင႔ေရာကမႈခယသမားအား လႊမးမးေနေသာ လမႈေရးရာ အေၾကာငးအရာမား

က ေအာကတြင ဥပမာအေနျဖင႔ ေဖာျပထားပါသည။

၃ပ၂ပမေသာ ျမနမာလမးတ႔သည ေကးလကေဒသမားတြင ေနထငၾကပါသည။

ထေဒသမားမာ သြားလာရနခကခေသာေၾကာင ေဒသခမားအေနျဖင ေဆးရ၊

ေဆးေပးခနးက ေရာကရရန အခကအခရၾကပါသည။

လဥးေရ ၂၆%2 သည ဆငးရျပး ေဆးရေဆးေပးခနးမားသ႕သြားေရာကရနနင႔ လအပ

ေသာ ေဆးဝါးမား ဝယယရနမတတနငၾကပါ။

ျမနမာနငငတြင တငးရငးသားလမးစေပါငး (၁၃၀) ေကာခန႔ မတငးေနထငၾကပါသည။

ယဥေကးမႈ ဓေလထးစမားသည ထသတ႕၏ ကနးမာေရးလကစားမႈဆငရာ

အမအကငမားေပၚတြင လႊမးမးမႈရသည။

ျမနမာႏငငတြင ဘာသာစကားေပါငး တစရာေကာရပါသည။ ထ႔ေၾကာင႔ ၄ငးတ႔၏

ဘာသာစကားျဖင ေဖၚျပထားျခငးမဟတေသာ ကနးမာေရးသတငးအခကအလကမားက

နားလညနငရန အခကအခ ရပါသည။

ဆးျဖတခကခနငသည႕ အခြင႔အေရးနင႔အာဏာသည အမးသားနင႔ အမးသမးအၾကား

ကြျပားျခားနား ပါသည။

ထေၾကာင လထအေျချပခဥးကပျပး ကနးမာေရးဆငရာလအပခကမားက ေဖာထတရာတြင

လမႈေရးဆငရာ အတားအဆးမားအေၾကာငးက အျမသတျပရမညျဖစသည။3

2 UNDP Human Development Report, 2014

3 The Three Millennium Development Goal Fund Health for All Brochure

ရပရြာလထအေျချပခဥးကပရာတြင ထညသြငးစဥးစားသငသညအခကမား

တာဝနယမႈ (Responsibility)

ေကာငးမြနေသာအပခပမႈစနစႏင တာဝနယမႈ၊တာဝနခမႈက ျမႇငတငျခငး

ကနးမာေရးဝနေဆာငမႈအသးျပသမားအတြက ခမတထားေသာ ကင၀တမားကေစာငထနးျခငး

လထအသမားက နားေထာငျခငးႏင တ႕ျပနလပေဆာငေပးျခငး

ကနးမာေရးဝနေဆာငမႈမားကအသးျပသမားထ ကနးမာေရးႏင ဝနေဆာငမႈမားကမညသ႕ရ

ယရမညက သတငးအခကအလကေပးျခငး၊ စြမးရညျမႇငေပးျခငး

မတျခငး (Fairness)

ကနးမာေရးဝနေဆာငမႈကအသးျပေသာ လတငးအေပၚသတ႕၏ ကား/မျဖစတညမႈ၊

အသကအရြယ၊ လမးဘာသာကြျပားမႈ၊ ေနထငေသာေနရာေဒသတ႕အေပၚတြင မတညျပး

ခြျခငးမျပပ မမတတ ေဆာငရြကျခငးႏင တရားသျဖငျပမျခငး

လတငးလတငးသည မတညဘ၊ ကနးမာေရးဝနေဆာငမႈမားက ရယရာတြင ကြျပားေသာ လအပ

ခကရျခငးက နားလညသေဘာေပါကျခငး

အမးသမးၾကးမားႏင မနးကေလးငယမား၊ အမးသားမားႏင ေယာကားေလးလငယမားက

မမတတ ဆကဆျခငး

ခြျခားႏမချခငးက ေလာခႏငသည လပငနးမားကလပေဆာငျခငး

အားလးပါဝငျခငး (Inclusion)

ျပညသ႕အသက အေလးအနကထားနားေထာငျပး ကနးမာေရးအစအစဥေရးဆြျခငးႏင

ဆးျဖတခက ခမတရာတြင ထညသြငးစဥးစားျခငး

ကြျပားေသာ အေတြ႕အၾကမားႏင လအပခကမားက နားလညျခငး

အျပနအလနေလးစားမႈ၊ စတရညသညးခမႈကေမြးျမျခငးႏင အမးသမးမား၊ တငးရငးသားမား၊

ဆငးရႏြမးပါးသမားႏငမသနစြမးမားအပါအဝငဝနေဆာငမႈရယသမားအား အေလးထားေၾကာငး

က ထသမားကယတင နားလညေစျခငး

ရပရြာလထႏငခတဆကျပး ကနးမာေရးကစၥရပမားအတြက အစအစဥေရးဆြျခငးႏင

ဝနေဆာငမႈ ေပးျခငးတ႔က လပေဆာငျခငး

ပဋပကၡအေျခအေနမားေလာနညးေအာငေဆာငရြကျခငး (Do No Harm)

စမခကလပငနးမား လပေဆာငေနသညေဒသမား၏ အေျခအေနက နားလညျခငး

ကနးမာေရးဝနေဆာငမႈေပးသညလပငနးမားသည ပဋပကၡမားျဖစပြားေနသည ေဒသမားတြင

အေျခ အေနမား ပမဆးရြားမႈ မျဖစေအာငေဆာငရြကျခငး

ျဖစႏငလင ကနးမာေရးဝနေဆာငမႈေပးသညလပငနးမားက ျငမးခမးေရးကျမႇငတငေပးသည

အခြငအလမးမားအျဖစ အသးခေစျခငး4

ရပရြာလထအေျချပခဥးကပျခငးသည ပမေကာငးမြနေသာကနးမာေရးစနစတချဖစေပၚေစရန အေရးပါပ

ရပရြာလထအေျချပခဥးကပျခငး လပငနးစဥသည ျမနမာနငင၏ ကနးမာေရးစနစ ပမ

ေကာငးမြနေစရနအတြက လြနစြာအေရးပါသည။ လအမားပါဝငသည ညႇႏႈငးေဆြးေႏြးမႈမတစဆင

ကနးမာေရး ေစာငေရာကမႈလပငနးမား၏ အရညအေသြးႏင ယငးတ႔အေပၚ ဟန႕တားေနသည

အရာမားႏငစပလဥး၍ ရပရြာလထမားႏင လအပစအသးသးတ႔၏ ထငျမငယဆခကမားႏင

ဦးစားေပးအခကမားက ထတေဖၚသတမတျခငးအားျဖင ကနးမာေရးစမကနးမား ေရးဆြျပစႏငရန

အတြကအခကအလကမား ရရႏငဖ႔ ရညရြယပါသည။ ယငးလပငနးစဥတြင ေအာကပါ

အေၾကာငးအရာမား ပါဝငေနမညျဖစသည။

ၿမ႕နယအတြငး အျခားကနးမာေရးေစာငေရာကမႈေပးေနသမား၊ နယပယစမ ပတသကဆကႏြယ

သမားႏင တငပငေဆြးေႏြးျခငး။ အဆပါတငပငေဆြးေႏြးမႈ၌ (ဥပမာအားျဖင လနညးစ

အဖြ႔အစညးမား ကသ႔) ထခကလြယအပစမားႏင တနးတဝနေဆာငမႈ မရရသည လအပစမားက

ကယစားျပႏငသည အဖြ႕အစညးမား၊ NGO မား၊ ဘာသာေရး ယၾကညမႈက အေျခခသည

အဖြ႕အစညးမားႏင အျခားေသာ ပဂၢလကက႑မ ကနးမာေရး ေစာငေရာကမႈ ေပးေနသမား

ပါဝငသည။ တငးရငးသား/ေဒသခအဖြ႕အစညးမားက ကနးမာေရးေစာငေရာကမႈ

ေပးအပေနသညေဒသမား၌ အဆပါ အဖြ႕အစညးမားမ ကယစားလယမားႏင သာမက

ယငးေဒသရ ျပညနယကနးမာေရး အပခပေရးပငးႏငပါညႏႈငး ေဆြးေႏြးမႈမား

ျပလပဖ႔လပါသည။

ရပရြာလထမား ရပရြာေခါငးေဆာငမားႏငတငပငေဆြးေႏြးျခငး။ အဆပါ တငပငေဆြးေႏြးမႈမား၌

ၿမ႕နယရလအပစအသးသးက ကယစားျပသမားပါဝငေနၾကရမညအျပင မမဆႏၵအေလာက

သတငးအခကအလက စလငစြာျဖင ႀကတငတငပငေဆြးေႏြးမႈမား ျဖစႏငေစရန အတြက

ေဒသခ ျပညသလထတ႔၏ အေလးထားမႈမားႏင ဦးစားေပး အေၾကာငးအရာမားက လြတလပစြာ

ထတေဖၚေျပာဆ ခြငျပေပးထားရပါမည။ ထသ႔ေဆာငရြကေပးရာ၌ ေဒသအလက သကဆငရာ

ဘာသာစကားမားျဖင တငပင ေဆြးေႏြးေစျခငး၊ စကားျပနမားထားရေပးျခငးႏင NGO မား

သ႔မဟတ တငးရငးသားလနညးစ အဖြ႕အစညးမားကဖတေခၚ၍ ေဆြးေႏြးမႈက ေခာေမြ႕ေစျခငး

စသည တ႔ကပါ ေဆာငရြကေပးထားရပါမည။

4 The Three Millennium Development Goal Fund Health for All Brochure

လထအတြငးခတဆကေဆာငရြကရာတြင အေရးပါေသာအရာမား

ရပရြာလထ၏ ပးေပါငးေဆာငရြကမႈျမငတငေပးရာတြင ျမ.နယႏင ေကးရြာ ကနးမာေရး ေကာမတမား၏

ဖြ.စညးပႏင အခနးက႑သည အေရးပါသည။ ထေကာမတမားသည ျမ.နယ ကနးမာေရးစမကနး

(Township Health Plan - THP) ေရးဆြရာ၌ ရပရြာလထအား လအပေသာကနးမာေရး

အခကအလကမားျဖန႕ေဝေပးျခငး၊ ေကးရြာအဆင ကနးမာေရးေစာငေရာကမႈ လအပခကမားႏင

ဝနေဆာငမႈဆငရာေဆြးေႏြးမႈမား ျပလပေပးျခငး၊ စမကနး အေကာငအထည ေဖာေဆာငမႈက

ေစာငၾကညျခငးမား ျပလပရမည။5

ရပရြာလထအေျချပခဥးကပျခငးတြင ရပရြာလထပါ၀ငႏငသညနညးလမး ဥပမာမား

သတငးအခကအလကမားမေဝျခငး (Information Sharing)

ေကးရြာအဆငတန႕ျပနအၾကျပမႈေပးသညစနစ (Community feedback mechanism) တြင

ပါဝငေစျခငး

ဥးတညအပစေဆြးေႏြးျခငး (FGD) ႏင ရပရြာလထအစညးအေဝးမား (Community meeting)

တြငပါ၀ငႏငျခငး

ေကးရြာကနးမာေရးေကာမတ (Village Health Committee) တြငပါဝငေစျခငး

ကနးမာေရးဆငရာ စစတမးမား ေကာကယရာတြငပါဝငျခငး

ရပရြာလထႏင မတဖကျပကာ စမခကေရးဆြျခငး ႏင အေကာငအထညေဖာရာတြငပါဝငေစျခငး

5 World Bank, “Myanmar Essential Health Services Access Project, Community Engagement Planning

Framework”, August, 2014

လထပးေပါငးပါ၀ငျခငး (Community Participation)

လထပးေပါငးပါ၀ငျခငးသည မမတ႕ဥးတညသည ရပရြာလထက အဓပၸါယျပည၀စြာျဖင ခဥးကပျခငး

(Meaningful engagement) က ေသခာေစျခငး၊ ခငမာေစျခငး ျဖစသည။ ေဒသခလထပးေပါငးပါ၀ငျခငး

သေဘာတရားမားႏငပတသကျပး ပါ၀ငမႈအဆငမားက ပညာရငမားက တဆငျပးတဆင

ခြျခားေဖာျပၾကသည။ ထငသာျမငသာရသညျခားနားမႈ ႏစခမာ

အတအေယာငပါ၀ငေဆာငရြကျခငး (Pseudo – Participation) ႏင

စစမနေသာပါ၀ငေဆာငရြကျခငး (Genuine – Participation) တ႕ျဖစသည။6

ရပရြာလထအေျချပခဥးကပျခငးလပငနးမားေဆာငရြကရာတြင လထသည စာမကႏာ (၈) တြင

ေဖာျပထားသညအဆငမားအတငး အျမငဆးအဆငတငေအာင ရပရြာအဆငကနးမာေရးစမခကမား

အေကာငအထညေဖာေဆာငရြကရာတြင ပါဝငလာႏငမညျဖစသည။ ထသ႕ပါဝင ေဆာငရြကႏငရန

အတြက စတငလမးခငးေပးျခငးသည ရပရြာလထအေျချပခဥးကပျခငးပငျဖစသည။ သ႕မသာ

ပမအားေကာငး ေသာ ရပရြာအေျချပ ကနးမာေရးစနစ တစခက အေကာငအထညေဖာႏငမညျဖစသည။

6 ေဒါကတာထန၀ငး “လမႈေရးအဖြ႕အစညး၀နထမးမားအတြက လထဖြ႕ျဖးေရး အေျခခသေဘာတရားမားႏင

လပနညးလပဟနမား”, ၂၀၁၂

ေဒသခလထပးေပါငးပါ၀ငျခငး

ျပငပအဖြ႕အစညးတစခခ၏ ျဖစေစလေသာ

ပစအတငး ၄ငးတ႕၏ တကတြနးမႈ၊ ၾသဇာသက

ေရာကမႈတ႕ ျဖငလထက လကနာ ပါ၀င

ေဆာငရြကရျခငး

(အတအေယာငပါ၀ငေဆာငရြကျခငး)

လထကယတငသေဘာတညမႈျဖင ျပငပ၏

အကအညပပးမႈမားရယလက

ကယတငကယက ပါ၀ငေဆာငရြကျခငး

(စစမနေသာပါ၀ငေဆာငရြကျခငး)

ရပရြာလထ အေျချပ လပငနးမား တြင လထ ပါဝငမ အဆငမား7

7 Cornwall, A., “Participatory Research Methods: First Steps in a Participatory Process”, chapter 9 in

Participatory Research in Health: Issues and Experiences (de Koning K, and Martin, M, eds), London and New Jersey: Zed Books, Ltd (1996)

အဆင ၆။ ျပငပပပးမမပါပ ေဒသခမား က မမတ႕လပငနးစဥမားက မမတ႕ကယတင ေရးဆြကာ မမတ႕စြမးအားစမားျဖင အေကာငအထညေဖၚသည။ (Collective Action)

အဆင ၅။ ေဒသခမားသည ျပငပမ ပပးကညသည အဖြ႕အစညး၊ လပဂၢလမားႏင အသအျမငမား ဖလယကာ ထသမား၏ ပပးမျဖင အတတကြပးေပါငးကာ လပငနးစဥမား ေရးဆြ ႀကသည။(Co-learning)

အဆင ၄။ ဥးစားေပးသတမတရာတြင ေဒသခမား ႏင႕ ျပငပက လပဂၢလ/အဖြ႕အစညးမား ပးေပါငးေဆာငရြကႀကသည။ လပငနး အေကာငအထညေဖၚမ က ျပငပကလမား ညႊနႀကားသည။ (Co-operation)

အဆင ၃။ ေဒသခမား၏အႀကဥာဏမားရယသည။ ျပငပက လပဂၢလ/အဖြ႕အစညးမားက သးသပျပး ဘာလပရမည ဆးျဖတသည။ (Consultation)

အဆင ၂။ မကလးမားေပးထားျပး တာဝနမားေပးထားသည။ ျပငပကလပဂၢလအဖြ႕အစညးမား ဘာလပရမည ဆးျဖတျပး ညႊနႀကားသည။ (Compliance)

အဆင ၁။ ေဒသခမား စတသေဘာသာပါဝင။ ရပရြာကယစားလယမား ေရြးခယထားေသာလညး အခြငအာဏာမရ။ (Co-option)

ရပရြာလထအေျချပခဥးကပျခငးလပငနးမား လပေဆာငရာတြင လပေဆာငခကအဆငဆင

ရပရြာလထအေျချပခဥးကပျခငးအဆငမားက အေျခခကနးမာေရးဝနထမးမား အလြယတကလကပါ

လပေဆာင ႏငရနအတြက လြယကရးရငးေသာလပငနးစဥတစခအျဖစ ေဖာျပထားပါသည။

ယခအၾကျပထားသည အဆငမားသည အၾကျပခကသကသကသာျဖစပါသည။ ထအဆငမားက

မမရပရြာ အေျခအေနႏင ေလာညစြာ ေဆာငရြကႏငပါသည။ ေဖာျပပါအဆငမားအတငး မပကမကြက

လပေဆာငရမညဟ မဆလပါ။ အေကာငအထညေဖာေဆာငရြကရာတြင ေနရာေဒသအလကကြျပားမႈမား

ရႏငသည။ ဥပမာ ေနရာတငးတြင သားဖြားဆရာမကသာ ထလပငနးစဥက ေဆာငရြကရမည မဟတဘ

အခ႕ေနရာမားတြင အျခားအေျခခကနးမာေရးဝနထမးမားကလညး အလဥးသငသလ တာဝနယ

လပေဆာငႏငသည။ ထ႕အျပင ရပရြာလထအေျချပအဖြ႕အစညးမားႏင အျခားအဓက ပါတသက

ဆကႏြယေနသမားကလညး အခ႕လပငနးစဥအဆငမားတြင ပါဝငကညေဆာငရြကရန ဖတေခၚ

သငသည။ လပငနးစဥအဆငမားတြင သတငးအခကအလကမား ထေရာကစြာရယႏငရန

အသးျပႏငေသာ နညးလမးမားက ေနာကဆကတြ စာမကႏာအေနႏင ေဖာျပထားသည။

အဆင (၁) လထအတြငး ခတဆကေဆာငရြကျခငးလပငနးစၪအတြက ၾကတငျပငဆငျခငး

၁.၁) အဓက ပါဝငပတသကဆကႏြယေနသမားအားအေၾကာငးၾကားျခငး

ေကးရြာသ႕သြား၍ ရပရြာျပညသမားႏင မေတြ႕ဆမ သကဆငရာ အဓက ပါဝငပတသကဆကႏြယ

ေနသမားအား မမတ႕၏လပငနးစဥက ၾကတငရငးျပကာ အေၾကာငးၾကား ထားသငသည။

ေဆာငရြကရသညအေၾကာငးရငး

အဓက ပါဝငပတသကဆကႏြယေနသမားအေနျဖင မမတ႕လာေရာကမညအေၾကာငးက ၾကတင

သရျခငးျဖင မမတ႕အားမားစြာ ကညပပးေပးႏငပါသည။ ေတြ႕ဆေဆြးေႏြးရမည ဥးတည

အပစမားႏငလညး အဆငေျပစြာ ခတဆကေပးႏငပါသည။ ထ႕ေၾကာင ေတြ႕ဆလေသာ

ဥးတညအပစမား အားလးႏငလညး ေတြ႕ဆႏငပါသည။ အေျခခရပရြာ သတငးအခကအလကမား

ၾကတငသရႏငပါသည။ ထ႕ျပင ေကးရြာမားအတြငး ပဋပကၡျဖစေစႏငသည အျပအမမား ကလညး

ေရာငၾကဥႏငပါသည။ အခပဆေသာ အခနကနသကသာစြာျဖင ထေရာကေသာ

သတငးအခကအလကမားက အဆငေျပေခာေမြ႕စြာ ရယႏငပါသည။

ေဆာငရြကပနညးလမး

မမတ႔ေကးရြာသ႔လာေရာကမညအေၾကာငးႏင လပငနးစဥက ဖနးႏငျဖစေစ၊ စာႏငျဖစေစ၊ လကယတင

ျဖစေစ ေကးရြာဥက ဌထသ႕လညးေကာငး၊ ၾသဇာရရပမရပဖမားထသ႕ လညးေကာငး၊ ဘာသာေရး

ေခါငးေဆာငမား ထသ႕လညးေကာငး၊ ထေဒသရ လထအေျချပအဖြ႕မားကလညးေကာငး ၾကတင

ဆကသြယႏငပါသည။

၁.၂) ရပရြာအတြငး ကြငးဆငးျခငးအစအစၪ ၾကတငေရးဆြျခငး

ရပရြာလထအတြငး ခတဆကေဆာငရြကႏငရန မညသညေန႕ရက၊အခန၊ေနရာတြင မညသညဥးတည

အပစမားႏင ေတြ႕ဆရမညက ၾကတငစစဥေရးဆြထားသငသည။

ေဆာငရြကရသညအေၾကာငးရငး

မမတ႕ ေတြ႕ဆလေသာ ဥးတညအပစမားမာ ဝငေငြနညးမသားစမား၊ အမးသမးႏင ကေလးမား၊

တငးရငးသားလနညးစ၊ ျပညတြငး၌ ေရႊ႕ေျပာငးေနထငေနရေသာလမားကသ႕ေသာ ထခကလြယ

အပစမားျဖစေသာေၾကာင ၾကတင မစစဥခလင မေတြ႕ဆႏငဘ မမတ႕ရညမနး ထားသကသ႕ သတငး

အခကအလကမားမရရႏငေပ။

ေဆာငရြကပနညးလမး

မမတ႕ လာေရာကလေသာ ေန႕ရက၊အခန၊ ေနရာ၊ ေတြ႕ဆလေသာ ဥးတညအပစမား ႏင အေျခခရပရြာ

သတငးအခကအလကမားက ၾကတငေမးျမနးကာ ခနးဆထားသငသည။ ေကးရြာ၏ အေထြေထြ

သတငး အခကအလကမားက ျပစေရးသားထားကာ ျဖစႏငလင ေျမပအၾကမးတစခ ေရးဆြ

ထားသငသည။ ေကးရြာမားသြားလငေျမပက ယသြားရနအၾကျပပါသည။

အဆင (၂) ရပရြာ၏ ေယဘယအေျခအေနမားက လထႏငအတေဖာထတျခငး

ရပရြာ၏ ေယဘယအေျခအေနမားက လထႏငအတေဖာထတျခငးအဆငတြင ရပရြာလထႏင

အတေဆာငရြကသငပါသည။ ထသ႕ေဆာငရြကရာတြင ေအာကေဖာျပပါနညးလမးမားက အသးျပႏင

ပါသည။

၂.၁) ေကးရြာအေျချပေျမပထငဟပျပျခငး (Mapping)

ေကးရြာအေျချပေျမပေရးဆြျခငးဆသညမာ ရပရြာလထအေနျဖင ၄ငးတ႔ရပရြာအတြငးရ ေနထငသ

တငးရငးသား အပစမား၊ လမႈစးပြားေရး၊ လမးပနးဆကသြယေရး၊ ကနးမာေရးေစာငေရာကမႈရရႏငမႈ၊

ေရာဂါျဖစပြားမႈပစမား က ေျမပအေနႏင ေရးဆြေဖာျပျခငးျဖစသည။

ေဆာငရြကရသညအေၾကာငးရငး

ေျမပေရးဆြျခငးသညလထပါဝငျခငးက စတငအစပးရန အေကာငးဆး လပနညးလပဟန ျဖစသည။

လတငးက တကႀကြစြာ ပါဝငေရးဆြေအာင ဆြေဆာငႏငသည။ ေကးရြာေျမပေရးဆြျခငးအားျဖင ထေဒသ

အတြြငး ရေနသည စြမးအငအရငးအျမစမား၊ အခြငအလမးမား၊ အားသာခကမား၊ ၿပနာမား၊

လအပခကမား ႏင မတကြျပားမႈမားက ထငဟပျမငသာလာေစပါသည။

ေဆာငရြကပနညးလမး

ထသ႔ေရးဆြရာတြင စာရြကေပၚတြငျဖစေစ၊ေျမၾကးေပၚတြငျဖစေစ သငေလာသလျပလပႏငသည။

ဘာသာစကားမတ၊ ပညာေရး အေျခခ မတသမားအားလး နားလညသေဘာေပါကလြယေစရန

သေကၤတမားကလညး အသးျပႏငသည။ ရငးလငးျပသမညအေၾကာငးအရာေပၚမတညကာ

အပစခြထားသငလငလညး ခြထားရနလအပသည။ ဥပမာ - ေယာကားႏင မနးမ၊ လယသမားႏင

ေရလပငနးလပကငသမား။ မမတ႔ဥးတညလသည က႑အလက လထကယတငပါဝငေရးဆြႏငသည။

ထ႕အျပင ေဒသတြငးေနထငသမားက ၄ငးတ႕ေဒသအေၾကာငး ၄ငးတ႕သသညအတငးေရးဆြျပရန

ရညရြယပါသည။8 (ေကးရြာေျမပေရးဆြနညးအကယက ေနာကဆကတြ (၁) တြင ၾကညရႈပါရန)

၂.၂) ရာသအလကျဖစစဥျပျပကၡဒနေရးဆြျခငး (Seasonal Calendar)

ရာသအလကျဖစစဥျပကၡဒနေရးဆြျခငးသည ရပရြာ၏ ဝငေငြရရသညလပငနးမား၊ အရငးအျမစမား၊

ကနထတလပမႈ လပငနးမား၊ ျပနာမား၊ ေရာဂါျဖစပြားမႈမား၊ ေရႊ႕ေျပာငးေနထငမႈမားႏင

အျခားအျဖစအပကမားက အခနကာလ အပငးအလကသရႏငေစရနအတြက အသးျပႏငသည

နညးလမးတချဖစသည။ ထနညးလမးသည စာရြက သ႕မဟတ ေျမၾကးေပၚတြငလထႏင အတ

ေရးဆြျခငးျဖင ျမငသာျပး နားလညလြယေသာ ဇယားကြကမားထြကလာမညျဖစသည။

ထဇယားကြကမားက ၾကညရႈျခငးျဖင မမတ႕ရပရြာတြင ရာသအလကျဖစပကေနသည လမႈစးပြားႏင

ကနးမာေရးဆငရာေရာဂါျဖစပြားမႈ အေျခအေန စသညတ႕က အခနတအတြငး နားလညသရႏငမည

ျဖစသည။

ေဆာငရြကရသညအေၾကာငးရငး

ေန႕အလက၊ ရကသတပတအလက၊ လအလက၊ ႏစအလက၊ ျဖစေနသည ေျပာငးလမ ျဖစစဥမား

ေဖၚထတရနျဖစသည။ ရာသအလကကြျပားျခားနားသည အလပအကငအေျခေနမား ႏင အႏာရာယက

ေရာကႏငေခမား (ဥပမာ - ရာသအလကျဖစေပၚတတသညေရာဂါမား) က ဆနးစစႏငသည။ ထသ႕

သရျခငးျဖင ကေရာကႏငသည အႏာရာယမားေလာခႏငေစမည အစအစဥမားက အခနမခမတႏငျခငး

စသညအကးေကးဇးမားက ရရေစႏငသည။

ယခနညးလမးသည ေနရာေဒသတစခကအေျခခသည ရာသအလကအေျခအေနႏင ေျပာငးလမႈမားက

စဥးစားေဖာထတရေသာေၾကာင ထေဒသ၏ ရပရြာလထ၏ အေတြ႕အၾကႏင ပါဝငမႈမားမရပါက

အသးျပႏငမညမဟတပါ။

ေဆာငရြကပနညးလမး

လအနညးငယ သ႕မဟတ လဥးေရ (၈) ဥးထကမပေသာ အေရအတြကသာျဖစသငသည။

လအပစၾကးပါက အပစငယမားျပနလညခြႏငသည။ အတငႏငအတနးပါ၀ငေသာ ဇယားကြကကဆြပါ။

ဇယားကြက၏ ပထမအတနးတြင ရာသအလက လမားကေရးဆြပါ။ ေထာငလကပထမအကြကတြင

မမသလသည ေဒသဆငရာအခကအလကမားက ထညသြငးပါ။ ျပးလင ရပရြာလထအပစမားက

ေဆြးေႏြးေစရနျဖစသည။8

(ရာသအလကျဖစစဥျပျပကၡဒနေရးဆြျခငးေဆာငရြကပနညးလမးအကယက ေနာကဆကတြစာမကႏာ

(၂) တြငၾကညရႈပါရန)

8 International HIV/AIDS Alliance, “Tools together now! 100 participatory toosl to mobilize communities for

HIV/AIDS”, May 2006

အဆင (၃) ေဒသခလထ၏အသကနားေထာငျခငး

၃.၁) ရပရြာလထအား ပမတကၾကြစြာ ပါဝငေျပာဆလာေစရန လထအားလႈပရားသကဝငေစျခငး

ျမနမာဓေလ အစဥအလာအရ ႏငငအတြငးေနထငၾကေသာလမးမားမာ လအမားေရ႕တြင ေျပာဆ

ေဆြးေႏြးေလမရပါ။ မမတ.၏ထငျမငယဆခက၊ ျပနာ၊ လအပခကမားက ပြငလငးစြာ

ထတေဖာေျပာဆေလ မရၾကပါ။ ထ႔ေၾကာငအမနတကယ လထအသကနားေထာငလပါက

ရပရြာလထအား ပါဝငေျပာဆလာေစရန လႈ႕ေဆာေပးရန∕ လထအားလႈပရား သကဝငေစရန

အလြနအေရးၾကးပါသည။

၃.၁.၁) လထအားလႈပရားသကဝငေစျခငး

လထအားလႈပရားသကဝငေစျခငးဆသညမာ လထအတြငး ကယအားကယကး၍ ေဒသတြငး

ျဖစပကေနေသာ အေျခအေနမား ျပနာမားက ေဒသခမားကယတင စတပါဝငစားစြာ ေဖာထတကာ

၄ငးတ႕ေဒသ ဖြ႕ျဖးေရးအတြက သငေတာမည စမကနးမားက ကယတင ဆးျဖတခကမားခမတကာ

အေကာငအထည ေဖာႏငရန ပပးျခငးက ဆလပါသည။ ထသ႕ပါဝငမသာ ရပရြာလထအေနႏင

တာဝနယမႈရကာ ပးေပါငးေဆာငရြကေပလမမည။9

ထသ႕ေဆာငရြကရာတြင ပပးသမားက နယပယအားလးပါဝငေစရန မညသက မညသညအရာအား

မညကသ႕ ေထာကပမညက ေပၚလြငေအာငေဆာငရြကေပးရမည။ တနညးအားျဖင ေဒသ၏

9 Lisa Howard-Grabman and Gail Snetro, “How to mobilize communities for health and social change”

Health Communication Partnership, June 2003

လအပခကက ေဒသခမားကယတငရာေဖြေဖာထတ အေျဖရာတတေစရန လထကလႈပရား

သကဝငေစျခငး ကဆလသည။

ရပရြာအေျချပစမခကမားေရးဆြရာတြင နယပယအသးသးမ အဓက ပါဝငပတသက

ဆကႏြယေနသမား၏ ပးေပါငးပါဝငမႈျဖင အေကာငအထညေဖာ ေဆာငရြကသြားရနလအပပါသည။

ထသ႔ စမခကမားေရးဆြရာတြင ေျပာဆဆကဆျခငး ႏင ပပးကညျခငး (Communication and

Facilitation) ဆငရာစြမးရညမား လအပပါသည။

၃.၁.၂) ေျပာဆဆကဆျခငး (Communication)

လမႈဆကဆေရးက႑တြင ေျပာဆဆကဆရာ၌ သငေတာမနကနေသာ ေမးခြနးမားေမးတတရန၊

နားေထာငတတရန၊ ဆးျဖတခကတစခခခရာတြင သကဆငသအားလးက ပါဝငခြငေပးရန စသည

အခကမားက လကနာသငသည။ ထသ႕ေျပာဆဆကဆရာတြငေအာကပါ အေျခခစြမးရည (၄) ခကရရန

လအပပါသည။

စဥးစားျခငး ( Thinking)

အစအဖြ႕ႏင ေျပာဆေဆြးေႏြးရာတြင မမသတမတထားေသာ ရညမနးခကကၾကတငစဥးစားထားရန ႏင

ေဆြးေႏြးရာမထြကေပၚလာေသာ မတကြျပားသညအခကမားကလညး လကခႏငရန ၾကတင

ျပငဆငသငသည။ မမေျပာဆမညအခကမား၏ ရလဒႏငလပေဆာငခကမားက ထညသြငး

စဥးစားထားရနလညး လအပပါသည။

မမေျပာဆေသာ အေၾကာငးအရာက လထကလကခႏငစြမးရေစရနအတြကလညး ထညသြငး

စဥးစားသငသည။

နားေထာငျခငး (Listening)

ေဆြးေႏြးဝငးတြင အျခားသမား၏ တ႔ျပနေျပာဆခကမားက ဂရတစကနားေထာငေပးရန လအပပါသည။

မမေျပာဆေနစဥတြင နားေထာငေနသမားက ၄ငးတ႕၏ အေတြ႕အၾကမားက ျပနလညမေဝမႈ

ျပလပျခငးကလညး လကခသငသည။ အမား၏ အသက နားေထာငရာတြင ကား၊ မ ၾကးငယမေရြး၊

ဆငးရခမးသာမေရြး တနးတ ဆကဆသငသည။ စကားေျပာဆေနသ၏ ေျပာဆလသညအခကမား

ေပၚလြငထေရာကမႈက ပပးရနအတြက စတဝငတစားႏင ဂရစကနားေထာငသည အမအယာမား

ေဖာျပျခငး၊ အသအမတျပျခငး၊ ခးကးျခငးျပလပရန အေရးၾကးလပါသည။

ထေရာကမႈရေသာ နားေထာငျခငး

ထေရာကမႈရေသာ နားေထာငျခငး တြငလအပေသာ အရညအေသြးမားမာ မမကယကသးသပျခငး၊

အျခားသမား၏ စကားမားကလညး နားဝငေအာငအေလးအနက နားေထာငျခငးျဖစသည။

မမအားေလးစားသမႈႏင ဂရတစကနားေထာငေပးသညဟ ခစားရလင စတတြငလျခေစသည။

နားလညမႈတးတကလာသညႏငအမ ယၾကညမႈပါ တးတကလာသည။ ေျပာခငသညမား ေျပာခြငရျပး

ခစားမႈမားကလညး ထတေဖာခြငရေစကာ တ႔ျပနမႈမားလညး ရရသည။ ဂရတစကနားေထာငေပးျခငးက

ထေရာကမႈရေသာ နားေထာငေပးျခငးဟလညး ေခၚပါသည။

ထေရာကမႈရေသာ နားေထာငျခငးတြင ေအာကပါ အဆင(၃)ဆငက ေလလာႏငပါသည။

1) Internal Listening မမေျပာမညစကားက မမကယတင ျပနလညသးသပျခငး။

2) Focused Listening မမႏင စကားေျပာဆေနသတ႔တြငသာ လးဝအာရစးစကထားျပး

သတ႕၏စကားလးမား၊ စတခစားမႈမား၊ အသအေနအထား၊ ကယအမအရာမားက

သတထားေစာငၾကညျပး နားလညေအာငၾကးစားျခငး။

3) Global Listening ေျပာဆသအေပၚ ပတဝနးကငမသကေရာကမႈအေျခအေနမားက နားလညၿပး

ကယခငးစာစတျဖင နားေထာငေပးျခငး။

စကားေျပာဆျခငး (Speaking)

လထႏင စကားေျပာဆရာတြင ထေရာကေသာ စကားေျပာဆျခငးဆသညမာ စကားလးေရြးခယတတျခငး

ႏင အသေနအသထား အသးျပမႈမနကနျခငးက ဆလပါသည။

လထႏငစကားေျပာဆရာတြင နားလညလြယေစရန၊ ရငးလငးေသာစကားလးမားေရြးခယတတေစရန၊

ရငးရငးလငးလငး ျပတျပတသားသား ပမန အေနအထားျဖင ေျပာဆတတေစရန လအပပါသည။

ထအျပင လပေဆာငခကမားက ထညသြငးေျပာဆရာတြင အဘယေၾကာင လပေဆာငရသညအေၾကာငး

ႏင ၄ငး၏ ရလဒမားက ထညသြငးေျပာဆရနလအပပါသည။ နားေထာငသ၏အျမငအာရက

အေထာကအက ျဖစေစႏငမည ရပပကားခပမား၊ ဥပမာမား၊ ဟနပနအမအယာမားျဖင သရပေဖာကာ

ေျပာဆသငသည။

အသမဆကသြယျခငး (Nonverbal)

အသမဆကသြယျခငးဆသညမာ ဘာသာစကားတစမးမးျဖင ႏတမ ေျပာဆဆကသြယျခငး မဟတပ

ကယအမအယာျဖငေသာလညးေကာငး၊ အေထာကအကျပ ပစၥညးမားျဖငေသာလညးေကာငး

ဆကသြယျခငးက ဆလပါသည။ အသမဆကသြယျခငးမာ အေရးပါေသာ စြမးရညတစရပျဖစသည။

ထသ႕ဆကသြယရာတြင နညးလမးအသြယသြယရသညအေလာက လကဟန ေျခဟနျဖင

သရပေဖာျခငး၊ မကႏာ အမအယာျဖငသရပေဖာျခငး၊ အေထာကအကျပပစၥညးမားျဖစေသာ ဗြဒယ/

ရပေသကားခပ/ ဓါတပ/ ပနးခ/ စာတမးမားစသည နညးလမးမားျဖငလညး သတငးအခကအလကမား

ဆကသြယဖလယႏငသည။

လထႏင ေျပာဆဆကသြယရာတြင နားေထာငျခငး၊ စစမးေမးျမနးျခငး၊ တ႔ျပနျခငးတ႔သည

အျခားသမား၏ စြမးရညမားက အခြငအေရးေပးျပး ေဖာထတေပးလသညသမား၏

လကနကကရယာပငျဖစပါသည။ ထသ႔စြမးရညမားေဖာထတရာတြင အျခားသမား၏အျမငမားက

နားလညလကချပး အေကာငးဆးအေတြးအေခၚမားေပါငးစညးကာ ျပနာမား၏အေျဖမားက

ရာေဖြသညနညးအျဖစ အသးျပႏငပါသည။

ပ(၁)ဆကသြယေရးအေျခခစြမးရညမား

ပ (၂ ) လထစကားဝငးမားအတြငး ဆကသြယျခငး

လထႏင ဆကသြယေျပာဆရာတြင သတျပရနအခက

အေျခခကနးမာေရးဝနထမးမားအေနျဖင မမတ႕ေတြ႕ဆရမည ေဒသခလထႏင ေကာငးမြနေသာ၊

ရငးႏးေသာ ဆကဆေရးက မပကမကြကတညေဆာငရနလသည။ ထသ႕တညေဆာကရာတြင

ရပရြာအေျချပ လထအဖြ႕အစညးမား၊ ရပရြာလၾကးမား၊ ေခါငးေဆာငမားႏင အျခားေသာ

ပါတသကဆကႏြယ ေနသမား၏အကအညမားလအပသည။ ရငးႏးမႈတညေဆာကႏငမသာ

Communication

Thinking

Listening

Speaking

Nonverbal

ေဒသခလထႏင ကနးမာေရး ဝနထမးအၾကား ယၾကညမႈက ဆကလကတညေဆာကရပါမည။ သ႕မသာ

လထမ မမတ႕အျမငမားက ပြငလငးစြာ ထတေဖာေျပာၾကားၾကပါလမမည။

ေဒသခ တငးရငးသားလနညးစမားႏင ေတြ႕ဆရာတြင ကနးမာေရးဝနထမးမားအတြက

အဓကစနေခၚမႈမာ ဘာသာစကားအခကအချဖစသည။ ထအခကအခက ေကာလႊားႏငရနအတြက

ရပရြာလထအေျချပအဖြ႕ သ႕မဟတ ေဒသခရပရြာေခါငးေဆာငမား၏ အကအညရယႏငပါသည။

ေျပာဆဆကသြယျခငး ေဆြးေႏြးျခငးမားေဆာငရြကရာတြင ေဒသအလက ယဥေကးမႈဓေလမား၊

ကးကြယယၾကညမႈမားအျပင၊ ေဆာငရနေရာငရနမားက ေသခာစြာေလလာျပးလကနာေဆာငရြကရန

လအပသည။ သ႕မသာ ရပရြာႏင ေအာငျမငေသာ ဆကဆေရးကရရျပး မမလပငနးမား

ေဆာငရြကရာတြင ထေရာကလြယကေစမညျဖစသည။

၃.၁.၃) ပပးကညျခငး (Facilitation)

ပပးကညျခငးဆသညမာ ေဆြးေႏြးပြတစခတြင ေမာမနးရလဒရရေစရနအတြက ပးေပါငး

ပါဝငေဆြးေႏြးၾကရာတြင အျပသေဘာေဆာငျပး တကတကၾကြၾကြ ပါဝငေဆြးေႏြးႏငရနအတြက

ဘကလကမႈ မရေအာင ေဆြးေႏြးပြျဖစစဥက ပပးထနးေကာငးေပးျခငးက ဆလပါသည။

ပပးကညသအေနျဖင ေအာကပါအခကမားက လကနာရနလအပပါသည။

- ပါဝငေဆြးေႏြးသအားလးက ေလးေလးစားစားဆကဆျခငး

- ကယေရာ စတပါ သကေတာငသကသာရေသာ ပတဝနးကငျဖစေအာငဖနတးျခငး

- ေဆြးေႏြးပြ၏ အဓကရညရြယခကက လမးေၾကာငးလြမသြားေအာင ထနးညျခငး

- ေဆြးေႏြးသအခငးခငးထပတကရငဆငမႈမား၊ အျငငးပြားမႈမား ျဖစလာပါက ဝငေရာက

ထနးသမးျခငး

- ေဆြးေႏြးပြႏင ေဆြးေႏြးသမားအေပၚတြင အျမသတရျခငး

- ကယပငဟနျဖင ရငးႏးပြငလငးစြာ ေျပာဆ၊ ျပမ ျခငး

- နားလညသျမငလြယ၍ ေဆြးေႏြးခကမားက ခတဆကေပးျခငး

- အမန႕ေပးျခငး မျပဘ မတညေသာ ယဥေကးမႈ ၊ ဓေလထးစမားက အေလးထားျခငး

- လတငးပါဝငေဆြးေႏြးခြငရေစရန အေျခအေနေကာငးမားဖနတးေပးျခငး

- ပပးကညသအေနျဖင မမ၏ဆးျဖတခကမား၊ မတခကမား၊ သေဘာထား၊ အျမငမား၊

ယဆခကမား ေျပာဆျခငး မျပရ

၃.၁.၄) ရပရြာလထအားလး အတတကြ ပါဝငေဆြးေႏြးလာေစရန မညသ႕လပေဆာငရမညနညး။

ရပရြာမလမား အားလပေသာအခနကေရြးခယကာ သကဆငရာ နယေျမခ အရာရ၊ အာဏာပငတ႔က

အသေပးကာ ပါ၀ငေဆြးေႏြးသမားက ၾကတင၍ဖတၾကားခနးဆထားရမည။ ပါဝင

ေဆြးေႏြးမညသမားသည ရပရြာအတြငးေနထငသမားျဖစရမညျဖစၿပး (၁ဝ) ဥးမ (၁၅)ဥးခန႕သာ

ျဖစသငသည။ လထစကားဝငးက ပပးမညအဖြ႕တြင အနညးဆး ေခါငးေဆာငတစဥး၊ ပပးကညသတစဥး

ႏင မတတမးတင မညသတစဥးစ ရရနလအပသည။ ထသမားမာရပရြာလထ၏ စကားသမားရရေစရန

ႏင ရပရြာအားလး အတတကြပါ၀ငေဆြးေႏြးလာေစရန အတြက ပပးမညသမားပငျဖစသည။

ပထမဥးစြာ အဖြ႕ေခါငးေဆာငသည ေဆာငရြကမညလပငနးစဥမားကရငးျပရမညျဖစသည။ ထ႔ေနာက

၄ငးတ႕ေဒသ၏ေယဘယအေျခအေနမား ႏင ျပနာမားကလထႏငအတအဆငဆငေဖာထတရမည။

ထသ႔ အစအစဥေရးဆြရာတြင ေအာကပါအခကမားကလညးထညသြငးစဥးစားသငသည။

- အမးသား အမးသမးအပစ သးသန႕စခြ၍ ေဆြးေႏြးျခငး

- သငေလာေသာ ဘာသာစကားကသး၍ ေဆြးေႏြးျခငး

- ပါဝငေဆြးေႏြးသမား၏ အားလပခန၊ အလပခနအေပၚမတည၍ ထသတ႕အဆငေျပမညအခနက

စစဥေပးျခငး (သ႕) ပါဝငေဆြးေႏြးသမားအား ၾကတငခနးဆျခငး

- ေကးရြာကနးမာေရးေကာမတမားႏင လကတြလပေဆာငျခငး

- ေဆြးေႏြးမညေနရာ၏ လျခစတခရမႈ (လြတလပစြာေဆြးေႏြးႏငမႈ) ကထညသြငးစဥးစားျခငး

- ပါဝငေဆြးေႏြးသအပစအလက မတညေသာအေျခအေနမားက စဥးစားေပးျခငး (ဥပမာ-

မသနစြမးသမား လာႏငရနလအပေသာ အကအညမားက စဥးစားေပးျခငး)

လထႏငေတြ႕ဆေဆြးေႏြးပြျပလပသည နညးလမးမားက အသးျပရာတြင အဓကလပေဆာငရမည

အခကမား

- ေဆြးေႏြးမညသမားသည စာရြကၾကး တစရြကေပၚတြငေဆြးေႏြးခကမားက ခေရးရမည။

- ရရလာေသာျပနာ၊ အေျခအေန၊ လအပခက စသညတ႕အေပၚတြင မရငးလငးသညမားက

ရငးလငးအတညျပခကရယပါ။

- တညသညမားက စစညးပါ။

- အားလးျပးလင ျပနလညတငျပျပး လအပသညမားက ျဖညစြကပါ။

- ၿပးလငမတတမးတငပါ။

၃.၂) ျပနာမားကေဖာထတျခငး

ရပရြာတြင အဓကၾကေတြ႕ရသည ျပနာမားက လထႏငအတေဖာထတျခငးအဆငသည

အလြနအေရးၾကးသည။ ျပနာမားက ေဖာထတျပးပါကလညး ထျပနာမား၏အေၾကာငးရငးမားႏင

အကးသကေရာကမႈမားက ဆကလကေဖာထတရနျဖစသည။

ျပနာသစပင (Problem Tree Analysis)

ကနးမာေရးဝနေဆာငမႈမားလကလမးမရရႏငရန အဟန႕အတားျဖစေစေသာအေၾကာငးအရာမားက

လထႏငေဖာထတရန အေရးၾကးသည။ ထသ႕ေဖာထတရနအတြက ျပနာသစပင နညးလမးက

အသးျပႏငသည။

ေဆာငရြကရသညအေၾကာငးအရငး

လထႏငအတတကြေဖာထတထားသည ျပနာမားသည အေၾကာငးအရငးခ ျဖစနငသညမားပါသလ

အေၾကာငးအရငး မဟတပ အေၾကာငးရငးပြား (Sub cause or related cause) မားလညးျဖစႏငပါသည။

ထ႕ေၾကာင အေၾကာငးရငးခမားက ေဖာထတစစညးႏငမသာလင ျပနာကေျဖရငးႏငမည။ ထ႕ျပင

ထျပနာေၾကာင ေနာကဆကတြျဖစႏငသည သကေရာကမႈ ဆးကးမား (Effects) ကလညး

သရနလအပသည။ အေၾကာငးရငးပြားမားမတဆင အေၾကာငးရငးချပနာ၊ ထမတဆင

သကေရာကမႈမားက ေဖာထတႏငပါက ျပနာက ပမျမငသာျပး ေျဖရငးရနနညးလမးမားက

ေအာငျမငစြာ ေဖာထတႏငမညျဖစသည။ ထသ႕လပေဆာငရာတြင လထမပါဝငျပးအတတကြ

ဝငေရာကေဆြးေႏြး လပေဆာငရမညျဖစသည။

ေဆာငရြကပနညးလမး

ထသ႔ေရးဆြရာတြင စာရြကေပၚတြင ျဖစေစ၊ ေျမၾကးေပၚတြငျဖစေစ သငေလာသလျပလပႏငသည။

ဘာသာစကားမတ၊ ပညာေရး အေျခခ မတသမားအားလး နားလညသေဘာေပါကလြယေစရန

သေကၤတမားကလညးအသးျပႏငသည။ လထအား မမတ႕ထငျမငသည အေၾကာငးရငးပြားမားႏင

သကေရာကမႈမားက စဥးစားေဖာထတရနအားေပးပါ။ 10 (ျပနာသစပငေရးဆြနညးအကယက

ေနာကဆကတြ စာမကႏာ (၃) တြင ၾကညရႈပါရန)

၃.၃) ဥးစားေပးျပနာမားက လထႏငအတသတမတျခငး

ထအဆငအတြက ေအာကပါနညးက အသးျပႏငပါသည။

အမားသေဘာတဆႏၵယနညး (Norminal Group Process)

ရရျပးေသာျပနာမားအနကအေရးၾကးသည ျပနာမားကအမားသေဘာတ ဆႏၵယနညး (Norminal

Group Porcess) က အေျခချပး ဥးစားေပးျပနာမားက ဆကလကေဖာထတရမညျဖစသည။

ေဆာငရြကရသညအေၾကာငးရငး

တကေရာကလာသမားတြင ဘာသာစကားမတ၊ ပညာေရး အေျခခ မတသမားစသညျဖင

အမးမးကြျပားႏငပါသည။ တညသညကေဖာထတျပး ေဆာငရြကျခငးျဖစျပး မတညသညမားက ခနလပ

ထားျခငးပငျဖစသည။ တဥးခငးစ၏ဆႏၵမားက လြတလပစြာေဖာထတေစျခငးျဖစသည။

10

International HIV/AIDS Alliance, “Tools together now! 100 participatory tools to mobilize communities for HIV/AIDS”, May 2006

ေဆာငရြကပနညးလမး

တကေရာကလာသမားအား မမတ႕ေဖာထတထားေသာ ျပနာမားအနကမ ဥးစားေပး

ေျဖရငးေစလသည ျပနာမားက မမတ႕ကယတငအမတေပး ေရြးခယသညစနစျဖင

ေဖာထတသတမတျခငးျဖစသည။ အမားသေဘာတဆႏ ၵယနညးအကယက ေနာကဆကတြ စာမကႏာ

(၄) တြင ၾကညရႈပါရန၊

၃.၄) ေရြးခယထားေသာ ျပနာမားက ေျပလညေစမည နညးလမးမားက ရပရြာလထႏင အတ

ေဖာထတျခငး

အမားသေဘာတဆႏၵယနညးျဖငေဖာထတျပးျပနာမားက ေျပလညေစမည နညးလမးမားက

ေဖာထတရာတြင ရပရြာလထပါဝငရနအေရးၾကးပါသည။ ျပနာမားက ေျပလညေအာင

ေဆာငရြကရာတြင ရပရြာလထ၏ အၾကဥာဏမားႏင အကအညမားလညး မရမျဖစလအပသည။

အမားသေဘာတ ဆႏၵယနညး သ႕မဟတ ဇယားကြကအတြငး အဆငသတမတျခငး ျဖင

ေဖာထတျပးေသာ အဓကျပနာတခခငးစက ေျဖရငးရာတြင ကနးမာေရးဝနထမးမားမ အလးစ

ေျပလညေအာငေျဖရငးႏငရန မလြယကပါ။ ထ႕ေၾကာငရပရြာလထက မညသည အခနးက႑မ

ပါဝငႏငသည မညသညအကအည ထညဝငမႈျပႏငသညကေမးျမနးျပး အတညျပခက ရယသငသည။

ထအတညျပခကမားကလညး ေရးသားမတထားရပါမည။ ထသ႕ေမးျမနးရာတြင အတငးအၾကပ

ကညေစျခငးမးမဟတပ လထကသေဘာတသည လထက တတႏငသညအကအညႏင

အၾကမားကသာရယသငသည။ ထသ႕ျပလပျခငးျဖင ရပရြာလထသည မမတ႕ရပရြာကစၥမားက

မမတ႕ကယတငေျဖရငးတတသည အေလ႕အကငမားက ရရေစျပး တာဝနယတတသည

အေလအကငမားက ရရေစပါသည။ တခနတညးမာပင ရပရြာလထ၏ျပနာက မမကယတင

ေျဖရငးႏငသည စြမးရညျမငတကေစႏငသည။ ျပနာမားက ကနးမာေရးဝနထမးႏင ရပရြာလထမ

အတတကြေျဖရငးျခငးျဖင ပမထေရာက ေအာငျမငႏငမညျဖစသည။ (အမားသေဘာတ ဆႏၵယနညး

သ႕မဟတ ဇယားကြကအတြငး အဆငသတမတျခငး အကယက ေနာကဆကတြစာမကႏာ (၄)တြင

ၾကညရႈပါရန)

အဆင (၄) ရပရြာလထအေျချပ ခဥးကပေဆာငရြကမႈ မတတမး ကအသးျပျခငး

ေဆြးေႏြးဝငးမ ရရလာေသာ သတငးအခကအလကမားအား လထအတြငး ခတဆက

ေဆာငရြကျခငးဆငရာ မတတမးထတြင ထလပငနး ေဆာငရြကသမ (ဥပမာ-အေျခခ

ကနးမာေရးဝနထမး) စနစတက ျဖညစြကရပါမည။ ျဖညသြငးရမည မတတမးပစေသးစတက

ေနာကဆကတြ (၅) တြငၾကညရႈႏငပါသည။

အဆင (၅) ျမ႕နယအဆင ကနးမာေရးအႏစတစမခက ေရးဆြရာတြင တငျပျခငး

သကဆငရာတာဝနရေသာ အေျခခကနးမာေရးဝနထမးမျဖညစြကထားေသာ ရပရြာလထအေျချပ

ခဥးကပ ေဆာငရြကမႈမတတမးက ျမ႕နယအဆငအႏစတ ကနးမာေရးစမခကေရးဆြရာတြင

တငျပရပါမည။ ထ႕ေနာက ရပရြာလထႏငအတေရးဆြထားေသာ အခကမားက ထသတ႕အား

ျပနလညမေဝရပါမည။

နဂး

ရပရြာလထအေျချပခဥးကပျခငးသည လထႏင ခတဆကျပး ထလထ၏ အသက နားေထာငရန

အေရးၾကးသည အခကျဖစသည။ ရပရြာလထ၏ အခကအခမား၊ အၾကျပခကႏင ပးေပါငးပါဝငမႈမား

ရရေစရနအတြက အေရးပါေသာလပငနးစဥျဖစသည။ ထသ႕ရရျပးေသာအသမားက ျမ႕နယအဆင

ကနးမာေရးစမခကမားတြင ထညသြငးေရးဆြျခငးျဖင ရပရြာလထ၏ ကနးမာေရး ျပနာမားက

ေအာငျမငစြာေျဖရငးႏငေစရန အေထာကအကျဖစမညျဖစပါသည။

ေနာကဆကတြ (၁)

ေကးရြာအေျချပေျမပထငဟပျပျခငး (Mapping)

၁) လမႈေရးအေျချပေျမပဆြျခငး (Social mapping/ Village mapping)

လမႈေရးေျမပဆြရာတြင ေဖာျပရမညအခကမားမာ

- အမအားလး ႏင ၄ငးတ႔၏ ထးျခားခကမား

- တငးရငးေဆးခနး၊ ပဂၢလကေဆးခနး၊ အစးရေဆးခနး/ေဆးရ ေဆးဆင၊ တငးရငးေဆးဆရာ ေနအမ စသညျဖငကနးမာေရးဝနေဆာငမႈေနရာမား

- စာသငေကာငး၊ ရစခနး စသညေနရာမား

- ရပရြာတြင အက အညေပး သမား၊ ရြာလၾကး/ အပခပေရးမႈး မား၏ ရး/အမမား

- ရပရြာလထေတြ႕ဆသညေနရာမား၊ လမႈေရးအသငးအဖြ႕ေနရာ/ဝနေဆာငမႈေနရာမား

- ဆယေကာသကလငယမားစေ၀းႏငသညေနရာမား

- ရပရြာ အမတအသားမား (လမး၊ ေရကန၊ ေဈး၊ဘရားေကာငး၊ေစတ၊ စသည)

- သဘာ၀သယဇာတ အရငးအျမစမား စကခငးမား

ေကးရြာအေျချပေျမပ

ေျမပဆြအျပး ရြာရ လမး၊ ဘာသာ၊ လမ အဆင ဆႀကနမျမင ကြျပားျခားနားမက ေဆြးေႏြးရပါမည။

ထသ႔ေဆာငရြကျခငးျဖင ေဒသခမားအေနျဖင မမတ႕ေဒသတြငးရ အမးမးေသာလမႈအဆငအတနးမား၊

စြမးအငအရငးအျမစမား၊ အခြငအလမးမား၊ လအပခကမားႏင မတကြျပားမႈမားက ေဖာထတ သရ

လာႏငပါသည။ ထ႕အျပင ေရ၊ ဆညေျမာငး၊ ကနးမာေရး၊ ပညာေရး၊စကခငး၊ နယေျမအပငးအျခားမား၊

သဘာဝသယဇာတ အရငးအျမစမားတညေနရာမား၊ အဆပါအရငးအျမစမား ရရႏငမႈအေျခအေန၊

အသးျပမႈႏင အသးဝငမႈ တ႔ကလညး ဆနးစစႏငမညျဖစသည။

၂) အေရႊ႕အေျပာငးျပ ေရြ႕လားေျမပ (Mobility Mapping)

ေရြ႕လားျပေျမပမာ ရပရြာလထက ရြာတြငး/ျပငပ သြားလာလပရားမမားက ျမငသာေအာင ပေဖၚျပျခငး

ျဖစသည။လ႕အလႊာလက သြားလာလပရားမ ကြျပားမ အေျခအေနမား ရေနလင ယငးေဒသတြင

လြတလပမ၊ ႀကြယဝမ၊ မမတ႕ဘဝႀကမၼာ မမတ႕ဖနတးႏငမ၊ လ႕အခြင႕အေရးျပည႕ဝမတ႕တြင

မတညကြျပားမ မားရေနေႀကာငးျပသသည။

သြားလာလပရားမ မတည ကြျပားရျခငး၏ ေနာကခ စးပြားေရး၊ လမေရး၊ ႏငငေရး အေျခအေနမား၊ တစေနရာမတစေနရာသ႕ သြားလာရာအသးျပသညယာဥအေပၚမတည၍ အခနၾကာျမငပ၊ ေနာကဆကတြမား က ေဖၚျပႏငသည။ ဥပမာ။

- ရြာတြငး/ျပငပ သြားလာ သည႕ေနရာမား ေဖၚျပသည႕ ေျမပဆြခငးပါ - ၄ငးေနရာမားသည တျခားျမ႕ရြာမားလညးျဖစႏင သလ ဝနေဆာငမ တစခခရရ သည႕ေနရာမား

လညး ျဖစႏငသည (ဥပမာ၊ ေရတြငး၊ ေဈး၊ စာသငေကာငး၊ ေဆးခနး၊ စသည) - စေကး/ စကကေျမပမားျဖစရနမလပါ - ၄ငးေနရာမားသ႕ ဘယႏစႀကမ၊ ဘာေၾကာင႕ သြားသည က ေဆြးေႏြးပါ - သြားရျခငးအေႀကာငး အမးမး က မဥးေၾကာငးပ အမးမး၊ အေရာင အမးမး ျဖငေဖၚျပပါ - သြားသည အႀကမ အနညးအမားက မဥးေၾကာငး အထအပါး ျဖင ေရးဆြပါ

အေရႊ႕အေျပာငးျပ ေရြ႕လားေျမပ

ေရြ႕လားေျမပမားကေဖာထတရာတြင လမးပမးဆကသြယမႈ၊ ကနးမာေရးေစာငေရာကမႈ၊ ပညာေရး စသျဖင

လကလမးမႏငမႈ၊ ကနကစရတ၊ တ႕ျပနေဆာငရြကႏငမႈ၊ အၾကျပတန႔ျပနမႈက လကခရယမႈ စသျဖင

အဖကဖကမထညသြငးစဥးစားအေျချပႏငသည။

ထသ႕ေဆာငရြကျခငးျဖငေဒသခမားအေနျဖင ျဖစေပၚလာေသာ ေရာဂါအေျခအေန အလက

ကနးမာေရးေစာငေရာကမႈ ခယသညေနရာမားက ေဖာထတသရႏငပါသည။

၃) ခႏၶာကယပေဖာေရးဆြျခငး (Body mapping)

လ႕ခႏ ၶာကယပမားေရးဆြကာ ကနးမာေရးအခကအလကမား ေဆြးေႏြးျခငးျဖစသည။

ပါဝငေဆြးေႏြးမည႕သမားက ကား/မ လ႕ခႏၶာကယပမားေရးဆြျပး အတြငးခႏ ၶာကယအစတအပငးမား

(အထးသျဖငမးပြားအဂၤါမား) အေႀကာငး ေဆြးေႏြးႏငသည။

အတြငးခႏၶာကယအစတအပငးမား တညရသည႕ေနရာမား ႏင ၄ငးတ႕ ၏ အလပလပပ မားအေႀကာငး

ေဆြးေႏြးေမးျမနးျခငးျဖင လထအတြငး ကနးမာေရးအသအနမအျမငက ေပၚလြငစြာသရႏငသည။ ပါဝင

ေဆြးေႏြးမည႕သမားက ကား/မ ႏင႕ အသကအပငးအျခားအလက အပစမားခြဖြ႕ကာ ေဆြးေႏြးေစျခငးျဖင

ပမထေရာကေသာေဆြးေႏြးမႈမားက ရရေစႏငသည။

ခႏၶာကယပေဖာေရးဆြျခငး

ေနာကဆကတြ (၂) ရာသအလကျဖစစဥျပျပကၡဒနေရးဆြနညး (Seasonal Calendar)

ေဆြးေႏြးမညသမားသည စာရြကၾကးတစရြကေပၚ သ႕မဟတ ေျမၾကးေပၚတြင ရာသအလက

ျပကၡဒနတစခေရးဆြရနအတြက ဇယားကြကမားက ေရးဆြရမည။

- ေရးဆြရမညေခါငးစဥဥပမာမားက ပတြငၾကညရႈႏငပါသည။

- ရရလာေသာျပနာ၊ အေျခအေန၊ လအပခကစသညတ႕အေပၚတြင မရငးလငးသညမားက

ရငးလငးအတညျပခကရယပါ။ တညသညမားက စစညးပါ။

- အားလးျပးလင ျပနလညတငျပျပး လအပသညမားက ျဖညစြကပါ။

ေနာကဆကတြ (၃) ျပနာသစပင (Problem Tree Analysis)

ျပနာသစပငေရးဆြျခငးသည ရပရြာတြငၾကေတြ႕ေနရသည ကနးမာေရး၊ လမႈေရး၊ စးပြားေရးအျပင အျခား

ျပနာမားကေဖာထတျပး ေျဖရငးႏငမညနညးလမးမားက ေဖာထတရနအသးျပသည။ ထသ႕

ေရးဆြရာတြင ျဖစစဥတစခလးအတြက အဆငတစချပးမတစခအတြက စဥးစားေရးဆြရမည။

အဆငတငးတြင ပါဝငသ လတစဥး ခငးစ၏ အေတြ႕အၾကမားႏင ထငျမငခကမားက ထညသြငးစဥးစား

ရနလသည။ ရပရြာရ အေျခအေနမား၏ အေႀကာငးရငးမား ႏင႕ ေနာကဆကတြ အကးသကေရာကမမား က

ဝငးဝနး ေဆြးေႏြး ေဖၚထတႏငသည။

- ပထမဥးစြာအေၾကာငးရငးခ ျပနာတစခက ေရြးခယရမည။ ထျပနာက ျပနာသစပင ၏ပငစညအျဖစ သတမတပါ။

- စာရြကၾကးတစခ သ႕မဟတ ေျမၾကးေပၚတြင သစပငပေရးဆြျပး ပငစညေပၚတြင အေၾကာငးရငးခ ျပနာကခေရးပါ။ ထျပနာက ျဖစေပၚေစသည ပပးသည အေၾကာငးရငးမားက အျမစမားသဖြယေဖာထတျပးထအေၾကာငးရငးပြားျပနာမားကလညး ထအျမစမားေပၚတြငေရးပါ။

- ထအေၾကာငးရငးပြားျပနာတစခခငးစ၏ေအာကတြင ထျပနာကျဖစေပၚေစသည ေနာကထပ ေၾကာငးရငးပြားျပနာမား ရေနေသးသညက သတျပပါ။ ျပနာက အဆငဆငေရးဆြျခငးျဖင အဓက ျပနာျဖစေပၚေစသည အေၾကာငးအရာက ေဖာထတႏငမညျဖစသည။

- အားလးျပးလင ျပနလညတငျပျပး လအပသညမားက ျဖညစြကပါ။

ထသ႕ ေဖာထတရာတြင ကား/မ၊ ၾကး/ငယ၊ ဘာသာေရး၊ ၾကြယဝမႈ၊ ၾသဇာအရနအဝါ စသျဖင

အပစေပါငးစပါဝငျခငးျဖင မတညေသာလအမးမးအတြက ကြျပားေသာ ျပသနာအမးမးက

ေဖာထတႏငမညျဖစသည။ ထခကမႈအရဆးႏင အေျခခလအမား၏ အသမား ပါ၀ငလာေစရန အထး

သတထားလပေဆာငသငသည။

ေနာကဆကတြ (၄) ဥးစားေပးျပနာမားက လထႏငအတသတမတျခငးနညး (၁)

အမားသေဘာတညမႈျဖင ဥးစားေပးျပနာမားေဖာထတရာတြင အမားဆႏၵအရသတမတေရြးခယရနမာ

အေရးၾကးပါသည။ တကေရာကလာသလထမားသညမမတ႕ထငျမငခကမားအတငး ဥးစားေပး

ျပနာမားက ေဖာထတရန အေရးၾကးသည။ အမားသေဘာတ ဥးစားေပးျပနာမားက

ထေရာကစြာေဖာထတႏငရနေအာကပါနညးလမးကအသးျပႏငသည။

ဇယားကြကတြငအဆငသတမတျခငး (Matrix Scoring)

Urgent Not Urgent

Important Problem 1 Problem 2

Not Important Problem 3 Problem 4

အမားသေဘာတသတမတသည႕ “စ“ မားအေျခခလက အေႀကာငး ကစၥတစခ႕က အဆင႕ သတမတျခငး

ျဖစသည။

ထသ႕ အမားသေဘာတေဆာငရြကျခငးေၾကာင အခကအခရႏငေသာလညး ခငမာသည႕ ဆးျဖတခကမား

ခမတႏငပါသည။

အစညးအေဝးတကလာသမားက ေအာကပါတ႕ေဆာငရြကခငးပါ

- ဇယားကြက ေရးဆြခငးပါ။ အဆင႕ သတမတမည ေဖာထတရရေသာ ျပနာမား (ရပပ

သေကၤတမားပါ ေဖၚျပႏငလငေဖာျပေပးရန) က စာရြကတမားျဖင တစခခငးခေရးပါ။

- ထျပနာမား အကြကတစခခငးမထညမ စကား၀ငးအတြငးေဆြးေႏြးရန

ဥပမာ - ျပနာ (၁) - အေရးၾကး ခကခငးေျဖရငးရနလ

ဥပမာ - ျပနာ (၂) - အေရးၾကးေသာလညး ခကခငးေျဖရငးရနမလ

ဥပမာ - ျပနာ (၃) - ခကခငးေျဖရငးႏငေသာလညးအေရးမၾကး

ဥပမာ - ျပနာ (၄) - အေရးလညးမၾကး၊ ခကခငးေျဖရငးရနလညးမလ

အထကပါအတငးေဆြးေႏြးျခငးမ ေဖာထတရရေသာ အခကမားေပၚမတည၍ ခကခငးအေရးတၾကး

ေျဖရငးရန လအပေသာ ျပနာက ရရႏငသည။11

11

International HIV/AIDS Alliance, “Tools together now! 100 participatory tools to mobilize communities for HIV/AIDS”, May 2006

ဥးစားေပးျပနာမားက လထႏငအတသတမတျခငးနညး (၂)

အမားသေဘာတဆႏၵယနညး (Norminal Group Process)

- ပါဝငေဆြးေႏြးမညသအေရအတြကသည (၁ဝ) ဥးမ (၁၅)ဥးခန႕သာျဖစသငသည။

- အပစ၏ေခါငးေဆာငတစဥးႏင မတတမးတငမညသတစဥးစက ေရြးခယရမည။ ထသမားအေနျဖင

လညး ပါဝငေဆြးေႏြးခြငရပါသည။

- အပစေခါငးေဆာငသည ေဆာငရြကမညလပငနးစဥကရငးျပရမညျဖစသည။

- အဖြ႕ဝငမားမ ေခါငးစဥေပၚလကျပး အေျဖမားက ျဖန႕ေဝထားေသာစာရြကေပၚတြငေရးခပါမည။

- ရရလာေသာျပနာ၊ အေျခအေန၊ လအပခကစသညတ႕အေပၚတြင မရငးလငးသညမားက

ရငးလငးအတညျပခကရယပါ။

- တသညမားက စစညးပါ။

- ျပးလင ဥးစားေပးျပနာမားက ေဖာထတရနျဖစသည။ ရရထားသည ျပနာမားအနက

တဥးခငးစမ ဥးစားေပးအဆင (၅)မးက ေဖာထတရနျဖစသည။ ပထမဥးစားေပးျပနာက (၅)မတ

ဒတယဥးစားေပးျပနာက (၄)မတ စသညျဖင (၃)၊(၂)၊(၁) အမတေပးေရြးခယေစပါမည။

- တဥးခငးစေပးထားေသာအမတမားက အေျခချပး အမတမားက စစညးရမညျဖစပါသည။ ဥပမာ -

ျပနာ (A) ေပးထားေသာအမတမား ၅+၄+၃+၅+၃+၂ = ၂၂ မတ ျပနာ (B)

ေပးထားေသာအမတမား ၅+၃+၃+၄+၂+၁ = ၁၈မတ စသညျဖငအမတအနညးအမားစာရငး

အသးသးေပၚထြကလာမည။

- ရရထားေသာ အမတအနညးအမားစာရငးကလကျပး ပထမဥးစားေပး၊ ဒတယဥးစားေပး၊

တတယဥးစားေပး စသညျဖငေပၚထြကလာမညျဖစသည။ 12

12

ေဒါကတာသနးေဆြ၊ “ျမ႕နယအဆင အႏစတစမခကေရးဆြျခငး” ၂၀၁၅

ေနာကဆကတြ (၅) ရပရြာလထအေျချပ ခဥးကပေဆာငရြကမႈ မတတမး အမည ေကးရြာ အမည ရာထး ေကးရြာအပစ အမည ရကစြ ျမ႔နယ

၁။ ေကးရြာ အေျချပေျမပ ေရးဆြ၍ ေကးရြာ၏ ေအာကပါ အခကအလကမားက ေဖၚထတသည။

ဟတ မဟတ - ကနးမာေရး အေထာကအကျပ အေျခခ အေဆာကအဥမား - လမႈစးပြားေရး အေျခအေန - ေကးရြာအတြငး ေနထငသ တငးရငးသား အပစမား - ကနးမာေရးေစာငေရာကမႈ ရရႏငမႈ - ေရာဂါျဖစပြားမႈပစမား အေၾကာငးရငး ေဖၚျပေပးပါရန။

၂။ ေကးရြာလထ အသ နားေထာငရန ေအာကပါ နညးလမးမား အသးျပသည။

ဟတ မဟတ - ရပရြာလထ ေဆြးေႏြးပြ - ဥးတညအပစ ေဆြးေႏြးပြ - တစဥးခငး ေဆြးေႏြးျခငး - အျခား အေၾကာငးရငး ေဖၚျပေပးပါရန။

၃။ ေအာကပါ ပဂၢလ၊ အဖြ႔အစညးမားႏင ပးေပါငး ေဆာငရြကသည။

ဟတ မဟတ - ေကးရြာ အပခပေရးေကာမတ - ေကးရြာအတြငး ၾသဇာရသမား၊ ရပမရပဖမား၊ေရ႕မေနာကမ ပဂ ၢလမား - ေကးရြာကနးမာေရးေကာမတ - ရပရြာလထ အေျချပ အဖြ႔အစညးမား - သကဆငရာ အဓက ပါဝငပါတသကဆကႏြယသည အဖြ႕အစညးမား - အျခား အေၾကာငးရငး ေဖၚျပေပးပါရန။

၄။ ေကးရြာရ ေအာကပါ အပစမား၏ အသမားက ထညသြငး နားေထာငသည။

ဟတ မဟတ - အမးသမးမား - မသနစြမးသမား - ဝငေငြနညး မသားစမား - သကၾကးရြယအမား - လငယမား - တငးရငးသား လနညးစမား - ျပညတြငးေရႊ႔ေျပာငးေနထငသမား အေၾကာငးရငး ေဖၚျပေပးပါရန။

၅။ ေဆြးေႏြးပြတကေရာကသအားလး တကၾကြစြာ ပါဝငေဆြးေႏြးႏငရနႏင အခကအချပနာမားက လြယကစြာ

ေဖၚထတႏငရန ေအာကပါ နညးကရယာမား အသးျပသည။

ဟတ မဟတ - ေကးရြာအေျချပေျမပ ေရးဆြျခငး - ရာသအလက ျဖစစဥျပ ျပကၡဒန ေရးဆြျခငး - ျပနာ သစပင - အမားသေဘာတဆႏ ၵရယျခငး - Matrix Scoring ျဖငဥးစားေပးျပနာမားက ေဖာထတျခငး - အျခား အေၾကာငးရငး ေဖၚျပေပးပါရန။

၆။ ဥးတညအပစမားအားလးပါဝင ေဆြးေႏြးႏငရန ေအာကပါ နညးလမးမား အသးျပသည။

ဟတ မဟတ - အမးသမး၊ အမးသား၊ လငယ၊ သကၾကးပငး စသညျဖင အပစခြ၍ ေဆြးေႏြးျခငး - မသနစြမးသမား၊ သကၾကးရြယအမား (ဝါ) အစညးအေဝး တကေရာကရန

အခကအခ ရသမားႏင သြားေရာက ေတြ႔ဆ ေဆြးေႏြးျခငး

- ေကးရြာရ ဝငေငြနညး မသားစမား ႏင လငယမားအပါအဝင အလႊာအသးသး ပါဝငႏငရန စညးရးလႈ႔ေဆာျခငး

- ရြာသရြာသားမား အဆငေျပစြာ တကေရာကႏငမည အခန က ေရြးခယ၍ အစညးအေဝးကငးပျခငး

- ရြာသရြာသားမား အဆငေျပစြာ တကေရာကႏငမည ေနရာ က ေရြးခယ၍ အစညးအေဝးကငးပျခငး

အေၾကာငးရငး ေဖၚျပေပးပါရန။

၇။ ရပရြာလထႏင ေဆြးေႏြးပြျပးေျမာကေအာငျမငေစရန ေအာကပါနညးလမးမားက အသးျပသည။

ဟတ မဟတ - ေကးရြာ အပခပေရးအဖြ႕၊ ေကးရြာအတြငး ၾသဇာရသမား၊ ေရ႕မေနာကမ ပဂ ၢလမား

ႏင ညႏႈငး ေဆြးေႏြးျခငး

- ကနးမာေရးဝနထမးမဟတေသာ အျခား ကနးမာေရးဝနေဆာငမႈေပးသည ပဂၢလ၊ အဖြ႔အစညးမားႏင ညႏႈငး ေဆြးေႏြးျခငး

- အျခား

အေၾကာငးရငး ေဖၚျပေပးပါရန။

၈။ ေဆြးေႏြးပြမ ထတေဖၚရရသည ကနးမာေရးဆငရာ အခကအချပနာမား (ဥးစားေပး အစအစဥအလက)

၁။

၂။

၃။

၄။

၅။

၆။

၇။

၉။ ေဆြးေႏြးပြမ ထတေဖၚရရသည ကနးမာေရးေစာငေရာကမႈေပးရာတြင အဟနအတားျဖစေစေသာ

ဘာသာစကားဆငရာ၊ ဓေလထးစဆငရာ၊ ကးကြယယၾကညမႈဆငရာ၊ အခကအချပနာမား (ဥးစားေပး

အစအစဥအလက)

၁။

၂။

၃။

၄။

၅။

၆။

၁ဝ။ ေကးရြာလထမ အၾကျပသည ျပနာေျဖရငးရန နညးလမးမား။

၁။

၂။

၃။

၄။

၅။

၆။

၇။

၈။

၁၁။ ျပနာေျဖရငးရန နညးလမးမားအလက အေကာငအထညေဖာမညလပငနးစဥ

စဥ ေျဖရငးရနနညးလမး ရပရြာလထ၏ ထည၀ငမႈမား ရရႏငမည အျခားအရငးအျမစမား

ျပးစးေအာငေဆာငရြက ႏငမညအခနကာလ

အေကာငအထည ေဖာမညသ

မတခက

၁။

၂။

၃။

၄။

၅။

၆။

၁၂။ အျခား အၾကျပခကမား။

ရညညႊနးကးကားခကမား

1) ေဒါကတာထန၀ငး “လမႈေရးအဖြ႕အစညး၀နထမးမားအတြက လထဖြ႕ျဖးေရး

အေျခခသေဘာတရားမားႏင လပနညးလပဟနမား”, ၂၀၁၂

2) ေဒါကတာသနးေဆြ၊ “ျမ႕နယအဆင အႏစတစမခကေရးဆြျခငး”, ၂၀၁၅

3) Cornwall, A., “Participatory Research Methods: First Steps in a Participatory Process”,

chapter 9 in Participatory Research in Health: Issues and Experiences (de Koning K, and

Martin, M, eds), London and New Jersey: Zed Books, Ltd,1996

4) International HIV/AIDS Alliance, “Tools together now!” 100 participatory tools to

mobilize communities for HIV/AIDS”, May 2006

5) Lisa Howard-Grabman and Gail Snetro, “How to mobilize communities for health and

social change” Health Communication Partnership, June 2003

6) The Three Millennium Development Goal Fund Health for All Brochure, 2015

7) UNDP Human Development Report, 2014

8) World Bank, “Myanmar Essential Health Services Access Project, Community

Engagement Planning Framework”, August, 2014

ဤလကစြစာအပက ေထာငစႏစဖြ႔ျဖးတးတကေရး ရညမနးခကသးမးရနပေငြ (3MDG Fund) ႏင ၄ငး၏ Collective

Voices မတဖကအဖြ႔အစညးမား၏ ေထာကပမႈျဖင ထတေဝပါသည။