1

2

3

Ευχαριστίες

Στην καθηγήτρια μου, Κλαμπατσέα Ειρήνη, για την καθοδήγηση και ενθάρρυνσή της από την πρώτη στιγμή που μοιράστηκα το θέμα αυτό ως απλό προβληματισμό,

στις Θεοδωρά Παναγιώτα και Βαλεριάνου Κωνσταντίνα για τις καίριες και εποικοδομητικές παρατηρήσεις τους κατά τη διάρκεια των Ε.Θ Χωροταξίας του 9ου εξαμήνου, στα πλαίσια του οποίου προσέγγισα για πρώτη φορά μέρος του θέματος,

στους Rob Zakee, Alex Bishop και Saskia Woudenberg που μου σύστησαν τη New Dutch Waterline και με βοήθησαν να αποκωδικοποιήσω μέσα από τις εμπειρίες τους όλα όσα είδα και διάβασα.

4

5

Περιεχόμενα

Περίληψη Αφορμή,Υπόθεσηεργασίας Μεθοδολογία,Ερευνητικοίάξονες,Πηγές

ΘεωρητικόΥπόβαθρο

1.Ηανταγωνιστικότητατωνπεριοχών 1.1. ΗανάγκηενίσχυσηςτηςανταγωνιστικότηταςτηςΕυρώπης 1.2. Σύγχρονεςπαγκόσμιεςσυνθήκεςενίσχυσηςτηςανταγωνιστικότηταςτωνπεριοχών

2.Ορόλοςτωνπολιτιστικώνπολιτικώνωςμοχλόςοικονομικήςανάπτυξης 2.1. Τοπαγκόσμιοκαθεστώςπροστασίαςκαιανάδειξηςμνημείωνκαιτοποθεσιών 2.2. Νέεςμέθοδοιαπόκτησηςκαιδιαμόρφωσηςτηςταυτότηταςτωνπεριοχών

3. ΕνίσχυσητηςανταγωνιστικότηταςκαιπολιτιστικέςπολιτικέςστηΒορειοδυτικήΕυρώπη 3.1. ΗΒορειοδυτικήΕυρώπηωςδίκτυοπόλεων. 3.2. ΗπερίπτωσητηςΟλλανδίας.

ΗπερίπτωσητηςNewDutchWaterline

4.Iστορικάστοιχεία. ΗNDWωςαμυντικήδομή

5.ΗNDWωςμνημείοπαγκόσμιαςπολιτιστικήςκληρονομιάς 5.1.Εθνικέςαποφάσειςκαισχεδιασμός 5.2.Υλοποίησηδράσεων ΕπανάχρησηκαιΕνεργοποίησητμημάτωντηςNDW,ένταξησεΕυρωπαικάδίκτυα 5.2.1.ΕπιχειρηματικάΜοντέλα.Παραδείγματα. 5.2.2.ΑρχιτεκτονικέςΠαρεμβάσεις.Παραδείγματα. 5.2.3.ΚριτικήΘεώρηση.

6.Επίλογος,Συμπεράσματα,Ερωτήματα

Βιβλιογραφία,Πηγές

7

9

10

11

14

36

43

45

47

56

17

22

24

26

31

60

62

6

7

Περίληψη

Ηπαρούσαεργασίααποσκοπείστηνεξέτασηκαιπροσέγγισητουζητήματοςχρησιμοποίησηςπολιτιστικώνπολιτικώνωςεργαλείοενίσχυσηςτηςανταγωνιστικότηταςτωνπεριοχών.

Στηνκατεύθυνσηαυτήεξετάζονταιαρχικάοισύγχρονεςσυνθήκεςπουεπιβάλλουντηνανάγκηενίσχυσηςτηςανταγωνιστικότηταςτωνπεριοχώνκαιδευτερευόντωςοιπρακτικέςυλοποίησηςκαιορόλοςτουπολιτισμούωςμοχλόςστηδιαδικασίααυτή.

ΩςμελέτηπερίπτωσηςεπιλέγεταιηNewDutchWaterline,ηπρώηναμυντικήγραμμήτηςΟλλανδίας,έναδυσδιάκριτοπρώηνστρατιωτικότοπίο,ηοποίααυτήτηστιγμήφέρειτηνταυτότηταενόςμνημείουυποψήφιουπροςένταξηστηλίσταμνημείωνπαγκόσμιαςκληρονομιάςτηςUNESCO.

ΗσύνδεσητωνπεριφερειακώνκαιεθνικώνπολιτικώνπουσχετίζονταιμετηνσύγχρονηαξιοποίησητηςNewDutchWaterlineκαθώςκαιηδικτύωσηαυτήςμεάλλεςχωρικέςενότητεςτηςβορειοδυτικήςΕυρώπηςπουέχουνκοινάχαρακτηριστικά,μπορείναβοηθήσειστηεξαγωγήχρήσιμωνσυμπερασμάτωνγιατονρόλοτουπολιτισμούστηνσύγχρονηδιαμόρφωσημιαςανταγωνιστικήςταυτότηταςγιατηβορειοδυτικήΕυρώπη.

8

εικ 1.πηγή: προσωπικό αρχείο

9

Αφορμή

ΤονΣεπτέμβριο2013συμμετείχαωςWorldHeritageVolunteerτηςUNESCOστηνανάδειξηκαιτηνπροστασίατηςNewDutchWaterlineωςυποψήφιουπροςένταξημνημείουστηλίσταπαγκόσμιαςκληρονομίαςτηςUNESCO.

HΝewDutchWaterline*μουπεριγράφηκεως‘’έναμνημείοενδεικτικότηςανθρώπινηςδιάνοιαςηοποίααξιοποιείτονχώρομ’έναντρόπομοναδικό’’πουήτανδύσκολονακατανοήσωμέχριναδω,όχιμόνογιατοιστορικότουσκέλος,αλλάκαιγιατιςσύγχρονεςεπιλογέςδιαχείρισήςτου.

Τα άλλοτε αόρατα για πολλούς αποσπασματικά στοιχεία της πρώην αμυντικής γραμμής,συνθέτουνπιαπολλαπλούςιστούςκαιόλαμαζίαποτελούντηνNDW,τηςοποίαςησύγχρονηπεριπέτειαξεκίνησεπερίπου15χρόνιαπριν.ΩςNationalLandscape,υποψήφιομνημείοτηςUNESCO,αλλάπάνωαπ’όλαωςέναμοναδικόχωρικόφαινόμενο,ηNDWεμπλέκεταιστηνκαθημερινήζωήτωνΟλλανδών,στιςτοπικέςκαιεθνικέςαποφάσεις,σεευρωπαϊκάδίκτυακαιπολιτικέςκαιεντέλειστηνδιαμόρφωσητουπροφίλτηςχώραςκαιτηςευρύτερηςπεριοχής.

Η πρώτηαπόπειρα να μελετήσω κυρίως τηνσύγχρονη ιστορία της, έγινε σταπλαίσια τουμαθήματοςτωνΕιδικώνΘεμάτωνΧωροταξίαςτου9ουεξαμήνου.

Υπόθεσηεργασίας

Η εργασία αποτελεί την απόπειρα ερμηνείας των συνθηκών που οδηγούν στηνενεργοποίηση ενός πρώην στρατιωτικού τοπίου μέσω πολιτιστικών πολιτικών καιτων ρόλων που καλείται αυτό να αναλάβει προς όφελος της ευρύτερης περιοχής,είτεπρόκειταιγιατονδήμο,τηχώραήτηνβορειοδυτικήΕυρώπη.

Μπορεί ένα πολιτιστικό στοιχείο, μνημείο ή τοπίο, με την κατάλληλη διαχείριση νααναδειχθείως μια ταυτότητα ισχυρή και ικανή να επηρεάσει ή ακόμα και να κινητοποιήσει αναπτυξιακές και οικονομικές διαδικασίες στο ευρύτερο περιβάλλον του,που εν προκειμένω ορίζεται ως η βορειοδυτική Ευρώπη, διαμορφώνοντας και ενισχύονταςτηνανταγωνιστικότητααυτού;

ΞεκινώνταςμακροσκοπικάαναζητώτιςσυνθήκεςπουπροκαλούντηνδιαχείρισητηςNDWμεαυτόντοντρόποκαιμέσααπότηνμελέτηπερίπτωσηςμακροσκοπικάεπιχειρώνακαταλήξωκαισεσυμπεράσματαγιαταπολλαπλασιαστικάαποτελέσματαπουμπορείναέχειηαξιοποίησηενόςτέτοιουμοναδικούχωρικούστοιχείουτόσογιατοάμεσοπεριβάλλοντου,αλλάκαιγιαταπεριβάλλονταμεταοποίαδικτυώνεταικαιεπικοινωνεί.

*στη συνεχεια αναφέρεται ως NDW

10

Μεθοδολογία,ΕρευνητικοίΆξονες,Πηγές

Ηεργασίαθέτειωςυπόθεσηεργασίαςότιοιδιαδικασίεςενίσχυσηςτηςανταγωνιστικότηταςτωνπεριοχώνεκκινούντηνενεργοποίησηκαιτηνανάδειξηπολιτιστικώνστοιχείωνώστεναταχρησιμοποιήσουνωςμοχλούςανάπτυξης.

Αρχικάεξετάζονταιοιαιτίεςπουκαθιστούναναγκαίατηνενίσχυσητηςανταγωνιστικότηταςτων περιοχών, κυρίως στον Ευρωπαϊκό χώρο. Αναζητούνται οι αποφάσεις και οι κατευθύνσεις οιοποίεςυποδεικνύουναυτήτηντάση.

Δευτερευόντωςερευνάταιοτρόποςμετονοποίοοπολιτισμόςείναιικανόςνααποτελέσειμοχλόστηνενίσχυσητηςανταγωνιστικότηταςτωνπεριοχών.Οιπολιτιστικέςπολιτικέςστιςπεριοχέςμπορούν να βασιστούν στην επικοινωνιακή δύναμη είτε των μνημείων και των τοπίων πολιτιστικήςκληρονομιάςείτεστηνεπικοινωνιακήδύναμηνέωντοπίωνκαικτιρίων.

Η προσπάθεια ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητας μέσω του πολιτισμού είναι έναστοιχείοεμφανέςστην βορειοδυτική Ευρώπη, ηοποίαορίζεταιως το ισχυρότερο κέντρο και κέντρο λήψηςαποφάσεωντηςΕυρώπης.

Για τη διερεύνηση των παραπάνω επιλέγεται η μελέτη ενός μνημείου/τοπίου πολιτιστικήςκληρονομιάςστηνΟλλανδία,τηςΝewDutchWaterline,τοοποίολόγωτηςδιπλήςτουιδιότηταςκαιτηςθέσηςτουκαλείταιναπροσφέρειγενικεύσιμασυμπεράσματακαιγιαάλλεςπεριοχέςμετιςοποίεςδικτυώνεταικαιοιοποίεςυποβάλλονταισεκοινέςπολιτικές.

Ηταυτόχρονηδιαχείρισηαυτώντωνπεριοχώνμεσυγκεκριμένακίνητρακαισεαυτέςτιςχρονικέςσυγκυρίεςείναι ικανήναεπιφέρειουσιαστικέςαλλαγέςστηνανάπτυξητηςανταγωνιστικότηταςτηςΒορειοδυτικήςΕυρώπης.

Οιδύο2θεματικοίάξονεςστηνβάσητωνοποίωναναπτύχθηκεηεργασίαείναιοιεξής: -Oισύγχρονοιμηχανισμοίανάπτυξηςτηςανταγωνιστικότηταςτωνπεριοχών -Ορόλοςτωνπολιτιστικώνπολιτικώνωςμοχλόςστηδιαδικασίααυτή

Καιστιςδύοπεριπτώσειςυπήρχεπληθώραβιβλιογραφίαςγιατοναστικόανταγωνισμό, καιιδίως για το τουριστικό του σκέλος. Ενώ στη δεύτερη περίπτωση το υλικό επίσης ήταν πλούσιοσχετικάμετηνχρήσηπολιτιστικώνπολιτικώνμεσκοπότηναναζωογόνησηπεριοχώνοιοποίεςήτανεξαρτημένεςαπόοικονομικούςκλάδουςπουπαρήκμασανκαιξανασυστήθηκανστηνπαγκόσμιααγοράμεανανεωμένηταυτότητακαιρόλους.

11

Έτσιστοπρώτοσκέλος,τουθεωρητικούυποβάθρουεπιχειρώνααναλύσω,νασυνδέσωκαιναανάγωτηνήδηυπάρχουσαγνώσηπάνωσταζητήματααυτά,στηνκλίμακατουμνημείουκαιτηςχωρικήςτουαναφοράς. ΗανάλυσηγίνεταιυπότοπρίσμαότιηΟλλανδίαείναιμιαχώραευρωπαϊκή,καιακόμαπιοσυγκεκριμένα,χώρατηςβορειοδυτικήςΕυρώπης,μιαπεριοχήπουεύκολακανείςμπορείνααναγνωρίσειωςτοκέντρολήψηςαποφάσεων,τηνισχυρότερηπολιτικάκαιοικονομικάπεριοχήτηςΕυρώπηςΟπότε και οι αποφάσεις, ο σχεδιασμός και η χρηματοδότηση της NDW υπόκεινται σε ευρωπαϊκάδίκτυακαιγενικότερεςστρατηγικέςτου‘’κέντρου’’τηςΕυρώπης,γιαταοποίαγίνεταιαναφοράμέσααπότοπαράδειγματηςNDWκαιτηςολλανδικήςσυνεισφοράςστοκέντροαυτό.

Οιπηγέςπουχρησιμοποιήθηκανγιατηνεπεξεργασίατουθέματοςαφορούν:

-Προσωπικήεμπειρίακαισυζητήσειςμεεμπλεκόμενους. -Βιβλιογραφίαπουαφοράτοθεωρητικόυπόβαθροκαιπεριλαμβάνειάρθρα,εισηγήσεις,εκθέσειςκαιμελέτες.ΒιβλιογραφίαπουαφοράιστορικάστοιχείαγιατηNDWκαιτηνπαραγωγήχώρουιστορικάστηνΟλλανδία,καθώςκαιτην‘’εγκυκλοπαίδεια’’της‘’AtlasoftheNewDutchWaterline’’.

-Διαδικτυακήέρευνασχετικάμεευρωπαικέςπολιτικέςκαικατευθύνσεις,πλατφόρμεςκαιδίκτυα,καθώςκαι μέσαανάδειξης καιπρωοθητικές ενέργειεςσχετιζόμενες με τηνNDW.Επίσημα κρατικά έγγραφα,συμφωνίες καιανταλλαγέςπρακτικώνμετουςδιαχειριστές, έγγραφακρατικάαλλάκαιτηςUnescoσχετικάμετοκαθεστώςπροστασίας,αναφορέςκαιαξιολογήσεις.

12

1.Ηανταγωνιστικότητατωνπεριοχών

1.1.ΗανάγκηενίσχυσηςτηςανταγωνιστικότηταςτηςΕυρώπης

Τα αποκλίνοντα πρότυπα του εισοδήματος μεταξύ της Ευρώπης και των άλλων οικονομιών, σηματοδοτούν την ανάγκη να αυξηθεί η ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης. Ενώ η ΕΕ μπόρεσε να εξασφαλίσει άνοδο του βιοτικού επιπέδου κατά μο, η άνοδος δεν ήταν στο σύνολό της στον ίδιο βαθμό που έχει παρατηρηθεί σε άλλες χώρες, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες. Πράγματι, η διαφορά μεταξύ των μέσων εισοδημάτων της ΕΕ και των ΗΠΑ έχει διευρυνθεί από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 , και ακόμη περισσότερο από την χρηματοπιστωτική και οικονομική κρίση των τελευταίων ετών. Η Δημοκρατία της Κορέας έχει έκτοτε ξεπεράσει την ΕΕ όσον αφορά το κατά κεφαλήν εισόδημα. Η Ευρώπη πρέπει να γίνει μια πιο ανταγωνιστική οικονομία, ώστε να παραμείνει σε θέση να παρέχει υψηλό και αναπτυσσόμενο βιοτικό επίπεδο και επικερδή απασχόληση για τους πολίτες της.[1]

Το2010,ηCommission(EC)πρότεινετηνστρατηγική‘‘Ευρώπη2020’’ώστενακατευθύνειτηνΕΕκαιτακράτημέλητηςστηνσημαντικήυποχρέωσητης ανάπτυξηςτηςανταγωνιστικότηταςτηςΕΕ.

Σύμφωναμεαυτήτηστρατηγική,οσκοπόςήτανναμετατρέψειτηνΕΕσεμια ‘‘έξυπνη, βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς οικονομία, η οποία θα εκμηδενίσει τα επίπεδα της ανεργίας, θα αναπτύξει την παραγωγικότητα και την κοινωνική ένταξη.” [2]

Ηκαρδιάτηςανταγωνιστικότηταςείναιτοεπίπεδοπαραγωγικότηταςτηςοικονομίας.Έτσι,οιανταγωνιστικέςοικονομίες,είναιικανέςναπαρέχουνέναυψηλόκαιαναπτυσσόμενοβιοτικόεπίπεδο,επιτρέπονταςσεόλαταμέλητηςκοινότηταςνασυνεισφέρουνκαιναεπωφεληθούναπόταεπίπεδαευμάρειας. Επιπλέον,οιανταγωνιστικέςοικονομίεςπρέπει ναείναιβιώσιμες,ανταποκρινόμενεςστιςανάγκεςτηςπαρούσαςγενιάςχωρίςναθυσιάζουντηνικανότητατωνεπόμενωνγενεώννακαλύψουντιςανάγκεςτους.[2]

Συνεπώς για να αναπτυχθεί η ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης απαιτείται η υιοθέτησηαποφασιστικώνμέτρωνέτσιώστεναυποστηριχθούνυψηλότεραεπίπεδαπαραγωγικότητας,εργασίαςκαιευμάρειας.Ενώηδημοσιονομικήκατάστασηβελτιώνεται,ηΕυρώπησυνεχίζεινακαταγράφειμέτριαανάπτυξη και σε μερικές περιπτώσεις φοβερά υψηλά επίπεδαανεργίας για τα οποία δεν υπάρχεισημάδιότιμπορούνεύκολαναμειωθούν.Ενάντιασεαυτότοπλαίσιο,ηΕυρώπηχρειάζεταιναφέρειτηνατζέντατηςανταγωνιστικότητάςτηςξανάστοκέντροτηςοικονομικήςπολιτικήςαπευθυνόμενηστους τομείςπουορίζουν το επίπεδοπαραγωγικότητας τωνοικονομιών της. Αυτή ηagendaθαέπρεπε να είναι αυστηρά προσανατολισμένη στα οφέλη της παραγωγικότητας που επιτρέπουνστις Ευρωπαϊκές οικονομίες να αυξήσουν την ευμάρεια των πολιτών τους: υψηλά ανταγωνιστικέςαγορές,καλάαναπτυσσόμεναclustersκαιέναεπιχειρηματικόπεριβάλλονπουμπορείναπαρέχειτονακρογωνιαίολίθοτηςεπιχειρηματικότηταςστιςβόρειεςκαιβορειοδυτικέςοικονομίες.[3]

Μεταρρυθμίσειςπουενισχύουντηνανταγωνιστικότηταέχουντηδυνατότηταναπροκαλέσουνμιααυτοτροφοδοτούμενηκαιθετικήακολουθίατωνγεγονότων.Θέτονταςτοθεσμικόπλαίσιογιαένα

13

επιχειρηματικόπεριβάλλονμεδυνατότητες,καθώςκαιεπενδύονταςστηνκαινοτομίακαικυρίωςστηνεκπαίδευσηγιατουςνέουςΕυρωπαίους,παρέχονταιτααπαραίτηταβασικάστοιχείαγιατηνέξυπνηανάπτυξη καιως εκ τούτου, για τη δημιουργία επικερδούςαπασχόλησης. Αυτόθα τροφοδοτήσειπεραιτέρωμιαπερισσότεροαλληλέγγυαΕυρώπηστηνοποίαόλοιοιπολίτεςθαεπωφεληθούναπότηναύξησητηςευημερίας.Μετησειράτης,μιαΕυρώπηχωρίςαποκλεισμούς,μεένακοινόόραμακαιυψηλάεπίπεδαοικονομικήςκαιπολιτικήςδέσμευσης,δημιουργείτιςπροϋποθέσειςγιαπεραιτέρωεπενδύσειςκαιυψηλότερεςαποδόσειςγιαόλαταενδιαφερόμεναμέρη.(1)

ΣτοreportτηςCommissionγιατοΠρόγραμμαLeaderτο1999,συνοψίζεταιπωςηεδαφικήανταγωνιστικότηταμιαςπεριοχήςμπορείνααναπτυχθείαναυτήδιαθέτει4παράγοντεςοιοποίοιείναιαναγκαίονασυνεργήσουν,σεδιαφορετικούςσυνδυασμούςκαιμέγεθοςανάλογατηνπερίπτωση,έτσιώστεναεπιτευχθείηαύξησητηςδύναμηςμιαςπεριοχής.

1.Κοινωνία.Πολίτεςκαιθεσμοίδρουνγιατονκοινόσκοπό,ακόμακιανοιαναγνώσειςτουςπάνωστοεπιθυμητόαποτέλεσμαείναιδιαφορετικές.2.Περιβάλλον.Τοπεριβάλλοντηςπεριοχήςαξιοποιείταιστοέπακροκαιαναδεικνύονταιταστοιχείααυτάπουθατοκάνουνξεχωριστόκαιιδιαίτερο.3.Οικονομία.Ηικανότητατωνεμπλεκόμενωνναδημιουργούνκαιναδιατηρούντηνμεγαλύτερηδυνατήπρόσθετηαξίαενδυναμώνονταςτουςσυνδέσμουςμεταξύτωνδιάφορωντομέωνκαιμετατρέποντάςτουςσυνδυασμένουςπόρουςσεπλεονεκτήματαγιαναενδυναμώσουντηναξίακαιτηνιδιαιτερότητατωνπαραγόμενωνπροϊόντωνκαιυπηρεσιώντους.4.Τοποθέτησηστοπαγκόσμιοπλαίσιο.Ηδυνατότητατωνεμπλεκομένωνναβρουντονρόλοτηςπεριοχήςσεσχέσημεάλλεςπεριοχέςκαιτονπαγκόσμιοχώρο,μετρόποτέτοιοώστενααναπτύξουντοσχέδιότουςστομέγιστοκαιναεξασφαλίσουνβιωσιμότητασεπαγκόσμιοπλαίσιο.[4]

Για να είναι λοιπόνμιαπεριοχήανταγωνιστικήσύμφωναμεταπαραπάνω,πρέπει να έχειαναζητήσει τις πρώτες ύλες, ταστοιχείααυτάπου την καθιστούν ιδιαίτερη και ‘σημαντική’, να τααναπτύξειωςπλεονεκτήματα,ναταυποστηρίξεικαιπροβάλεισεμιασυνέργειαμεταξύτηςκοινωνίαςκαιτωνδιάφορωνθεσμών,ενδυναμώνονταςτηναξίατουςώστεναπαράγουνμετησειράτουςακόμαπερισσότεραοφέλη,στοπλαίσιοτουανταγωνισμούμετιςυπόλοιπεςπεριοχές,είτεαυτέςβρίσκονταιγειτονικάτηςείτεοπουδήποτεπαγκοσμίως. Ηενίσχυσητηςανταγωνιστικότηταςμιαςπεριοχής είναιμιαπερίπλοκησυνέργεια, ενώηταυτότηταπάνωστηνοποίαθαβασιστείγιαναείναιανταγωνιστικήείναικαιαυτήπολύπλοκηκαιδύσκοληναοικοδομηθείμακαιναεπικοινωνηθεί,πατώνταςστοτοπικόκαικοιτώνταςστοπαγκόσμιο.

[1]Building a More Competitive Europe: Findings from The Europe 2020 Competitiveness Report 2014| Edition Benat Bilbao| Oso-rio,JenniferBlanke,NicholasDavis,MargaretaDrzeniek,HanouzCaroline,GalvanSerenaPozza|WorldEconomicForum

[2]RegionalPolicycontributingtosmartgrowthinEurope2020-EuropeanComission

[3]TheEurope2020CompetitivenessReport-BuildingamoreCompetitiveEurope.WorldEconomicForum[4] Territorialcompetitiveness-CreatingaterritorialdevelopmentstrategyinlightoftheLEADERexperience|LeaderEuropenObservatory(Δεκέμβριος1999)

14

1.2. Οισύγχρονεςπαγκόσμιεςσυνθήκεςανταγωνισμούτωνπεριοχών.

Οι χώρες και οι τόποι γενικότερα, ανταγωνίζονταν και ανταγωνίζονται για πόρους.Γιαεπισκέπτες,γιαεπενδύσεις,γιαεταιρίες,γιαανθρώπινοδυναμικό.Σταπλαίσιατουανταγωνισμούαυτού,χτίζουντοπροφίλτους,τοόνοματους,τοbrandτους,αναπτύσσονταςκαιπροβάλλονταςσυγκεκριμέναχαρακτηριστικάστοιχεία.Ηδύναμητουbrandμιαςπόλης,μιαςχώρας,μιαςπεριοχήςείναιμεγάλη. Αποφάσεις του καθενός μας καθημερινά, ως καταναλωτές, ταξιδιώτες, επιχειρηματίες,εργαζόμενοισχετίζονταιμετοbrandτωντόπων,τιςαντιλήψειςμαςδηλαδήγιατηνεικόνατηςκάθεχώραςήπεριοχής.Φυσικάτοπροφίλαυτόείναισημαντικόκαιγιατονπληθυσμότηςπεριοχής,αφούμπορείνααποτελέσειπηγήυπερηφάνειαςκαικινητήριοδύναμηστηνανάπτυξητηςκάθεχώρας.Μιασχέσηπουείναιφυσικάαμφίδρομη.

Ταbrandsείναιμεσολαβητέςτηςεμπειρίαςτωνκαταναλωτώνκαισυνδέουντασύμβολα,τιςεικόνεςκαιτιςαντιλήψειςπουυπάρχουνμέσαστησφαίρατων ιδεώνκαιτωνσυναισθημάτωνπουεκπροσωπείηταυτότηταμετηνπροσωπικήέκφρασητωνανθρώπων(BallantyneκαιAitken,2007). Τοplacebrandingείναιηδιαδικασίατηςοπτικήςεπικοινωνίαςσεμιαστοχευμένηαγορά.Κατάκανόνασυνδέεταιμετηναντίληψηότιοιτόποιανταγωνίζονταιοέναςτονάλλονγιαανθρώπους,πηγέςκαιεπιχειρηματικέςδραστηριότητες.[5]Aφοράστηναναπαράστασητηςταυτότηταςκαιτηνέκφραση ενόςτόπουόπωςαυτές γίνονταιαντιληπτέςμέσωτηςαίσθησηςτου κάθετόπου.Οιαλληλεπιδράσειςανάμεσαστοτοπίοκαιτουςανθρώπουςείναισυνυφασμένεςμετηναίσθησητουτόπου,δημιουργώνταςμιαμοναδικήταυτότηταγιακάθεθέση(Sack,1988).Παρόμοιαμετιςεταιρικέςμάρκες,τοPlaceBrandingείναι επίσηςσεμεγάλοβαθμόάυλο(Levy,1999)καιυφίσταταιωςένακολάζσυλλογικώναντιλήψεων. Ηέννοιατουplacebrandingέχειεφαρμοσθείσεμέρηγιαμίαποικιλίασκοπώνόπωςηαύξησητωνεξαγωγών,ηενθάρρυνσηνέωνεπενδύσεων(KotlerκαιGertner,2002,ΠαπαδόπουλοςκαιHeslop,2002,Anholt,2005)καιηανάπτυξητουριστικώνπροορισμών(Gnoth,2002,Hall,1999,Morganetal.,2002).Έχειεπίσηςαναγνωριστείωςέναεργαλείογιατηνενίσχυσητηςπολιτισμικήςδιαφοροποίησηςτωνθέσεων(Gnoth,2007,Freire,2005),ηοποίαγίνεταιαντιληπτήωςμιαπολύπλοκηδιαδικασίαπουαφοράτουςανθρώπουςκαιτιςκοινότητες(Gilmore,2002,Hall,2002,Blichfeldt,2005). Τοplacebranding(πουσανόροςεμπεριέχειτοplacemarketingκαιτοplacepromotion)είναιμιανέαομπρέλαηοποίαπεριλαμβάνειτοεθνικόbranding,τοregionbranding,καιτοcitybranding.[5]

Tonationbrandingέχειωςστόχοναμετρήσει,νααναπτύξεικαιναδιαχειριστείτηφήμητωνχωρών.Είναιόροςσυγγενήςμετοplacebranding.Ταπαραγόμεναπροιόντατηςχώραςαποκτούναυξανόμενησημασίακαθώςοιχώρεςπροσπαθούννατονίσουνταιδιαίτεραχαρακτηριστικάτους.Ηεπωνυμίακαιηεικόναενόςέθνους-κράτουςκαιηεπιτυχήςμεταφοράαυτήςτηςεικόναςστιςεξαγωγέςτης-είναιεξίσουσημαντικήμεαυτόπουπραγματικάπαράγεικαιπωλεί.Τοnationbrandingεξακολουθείναείναιέναςαναπτυσσόμενοςτομέαςστονοποίοοιμελετητέςσυνεχίζουντηναναζήτησήτουςγια

15

‘‘’Σε αυτή τη πολύβουη παγκόσμια αγορά, οι περισσότεροι άνθρωποι και οργανώσεις δεν έχουν τον χρόνο να μάθουν πολλά για άλλα μέρη. Όλοι επιβιώνουμε μέσα από την πολυπλοκότητα αυτού του κόσμου οδηγούμενοι από μερικά απλά κλισέ.’’ (7) Simon Anholt

Οι-συχνάμεπολύαπλότρόποσχηματισμένες-αντιλήψειςμαςδιαμορφώνουντηνσυμπεριφοράμαςαπέναντιστηνεκάστοτεχώραήπεριοχή,ταπροϊόνταπουπαράγει,τοανθατηνεπισκεπτόμασταν,τοανθαζούσαμε,θαδουλεύαμεήθασπουδάζαμεήανθαεπενδύαμεσεαυτήν. Έναbrandλοιπόν,ενσωματώνειένασύνολοφυσικώνκαικοινωνικοψυχολογικώνχαρακτηριστικώνκαιπεποιθήσεωνπουσχετίζονταιμετοπροϊόν.Αφοράστηδιαμόρφωσηενόςδιακριτούχαρακτήρα,αλλάκαιστησφυρηλάτησησυσχετίσεωνμεχαρακτηριστικάπουθεωρείταιότιπροσθέτουναξίαστοβασικόπροϊόνήυπηρεσία.Οιτόποισυνδέονταιμετιςδιοικήσειςκαιτιςοικονομίεςπουφιλοξενούν,τιςπαραγωγικέςτουςδιαδικασίες,μετουςάλλουςτόπουςμετουςοποίουςσυνδέονταιήγειτνιάζουν.

Ωςπρος τοplacebranding λοιπόν, οAshworth[8] διατυπώνει4 εκδοχέςως προς τουςτρόπουςμετουςοποίουςμπορείναασκηθείήακούσιαδημιουργείται.

1.ΓεωγραφικήΟνοματολογίαΈνα προιόν παίρνει το όνομα ενός τόπουκαιοτόποςσυνδέεταιάρρηκταμετηνπαραγωγήτουπροϊόντοςαυτού.Τοδιασημότεροπαράδειγμααυτούείναιη‘’Champagne’’.Ηπερίπτωσηαυτήόμωςδενείναιενδεικτικήplacebranding.Δενυπάρχεικάποιαηθελημένηπροσπάθειανασυνδεθείτοπροϊόνκαιοτόπος.Τοπροιόνδεν κερδίζειτίποτααπότηνσύνδεση, ενώκαιοτόποςεντέλει καταλήγειαπλάνασυνδέεταιμετηνπαραγωγήενόςπροϊόντοςτουοποίουταπλεονεκτήματαδενμπορούνναμεταφερθούνστοντόπο.

2.Co-BrandingΑφορά στη σύμπραξη τόπου και προϊόντος, με τρόπο που ο τόπος ευεργετεί το προϊόν. ΓιαπαράδειγματαΕλβετικάρολόγια.Σεαυτήτηνπερίπτωσηδενέχουμεακριβώςplacebranding,αλλάπερισσότερο product branding το οποίο επωφελείται με τον συσχετισμό του με έναν τόπο. Ο

[5]Placebranding:Evolution,meaningandimplications|PapadopoulosN.|PalgraveMacmillan(Νοέμβριος2004) [6]Howtobrandnations,citiesanddestinations.|Moilanen,T.,&Rainisto,S.|London,UnitedKingdom|PalgraveMacmillan(2009) [7]CompetitiveIdentity|SimonAnholt|PalgraveMacmillan(2006)[8]Canwe,dowe,shouldwe,brandplaces?[Orarewedoingwhatwethinkandsaywearedoing?]|G.J.Ashworth

ένα ενιαίο θεωρητικό πλαίσιο. Πολλές κυβερνήσεις έχουν πόρους αφιερωμένους σε αυτό. Στόχοςτουςείναιναβελτιώσουντηθέσητηςχώραςτους,καθώςηεικόνακαιηφήμηενόςέθνουςμπορείναεπηρεάσειδραματικάτηνεπιτυχίατηςστηνπροσέλκυσηεσόδωναπότοντουρισμόκαιτιςεπενδύσειςκεφαλαίου,τιςεξαγωγές,τηνπροσέλκυσηταλαντούχουκαιδημιουργικούεργατικούδυναμικούκαιστηνπολιτιστικήκαιπολιτικήεπιρροήτηςστονκόσμο.[6]

16

σκοπόςεδώείναιναμεταφερθούνταχαρακτηριστικάτηςαξιοπιστίας,ακρίβειαςκαιποιότηταςταοποίαθεωρείταιότισυνδέονταιμετηνΕλβετία,σταρολόγιαταοποίαθαθεωρηθούνμετάεπιθυμητάαποκτήματα.Σε πολλές αγροτικές περιοχές χρησιμοποιείται συχνά αντίστροφα, τα προϊόντα πουπαράγονταιγίνεταιπροσπάθειανασυνδεθούνμετηντουριστικήπροώθηση,σχετίζονταςτηνπεριοχήμεεικόνεςκαρποφορίαςκαιυγιεινήςδιατροφής.ΑυτήηπερίπτωσηείναιεκδοχήτουPlaceBranding.

3.Τοποθεσία. Yπάρχουνπολλέςπεριπτώσειςόπουτο προϊόν είναι εν τέλει η τοποθεσίακαιηγεωγραφικήθέσηείναιαυτήπουπωλείται.Πράκτορεςακινήτωνκαιτουριστικοίπράκτορες,σαφέστατακαιαναπόφευκταπολλέςφορέςπωλούνπραγματικάτηντοποθεσία.Σεαυτέςτιςπεριπτώσειςητυπολογίαφθίνειαπότοντόποσαναναγνωριστικότουωςπροϊόν.Δενείναιμόνοένασπίτιήέναθέρετροσεμιασυγκεκριμένητοποθεσίαπουπωλείται,αλλάσεπολλέςπεριπτώσειςηίδιαητοποθεσία.ΤοMarketingσυχνάθαεπιλέξει,θαμετατρέψεικαιθαχειραγωγήσειτηνγεωγραφικήονοματολογίαγιαναεπιτύχειτομέγιστοδυνατόόφελοςδημιουργώνταςεντέλειτιςδικέςτουγεωγραφικέςσυνθήκεςμεβάσητοmarketing.

4.ΤοPlaceBrandingωςόργανοτηςδιαχείρισηςτουτόπου.Η διαχείριση προσπαθεί να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο τα μέρη γίνονται αντιληπτά και χρησιμοποιούνταιαπόσυγκεκριμένεςομάδεςχρηστών.Προσπαθείναπροσθέσειαξίαστοντόπομετακινώνταςαντιλήψειςαπόσυγκεκριμέναγκρουπχρηστώναπότογενικόπροςτοbrand.Αυτόείναικαιτοplacebrandingτοοποίομελετάμεκαιγιατοοποίοκάνουνλόγοκαιόλαταplacemanagementagencies,αποσκοπώνταςουσιαστικάστηνεδαφικήανταγωνιστικότηταμιαςπεριοχής.Μεγάλομέροςτωνπαραγόντωνπουκαθορίζουντοbrand,αλλάκαιτωνπαραγόντωνστουςοποίουςμια κυβέρνηση ή μια διοίκηση μπορεί να παρέμβει ευκολότερα, έχουν σχέση με τον χώρο και τηνεικόνα.Καισυχνάδιαμορφώνονταιμεπολιτικέςοιοποίεςχρησιμοποιούνσανμοχλότονπολιτισμό. Μιλώνταςγιατησημασίατηςταυτότηταςμιαςπεριοχήςήμιαςχώρας,δενπρέπεινακάνουμετολάθοςναπιστεύουμεότιηδιαμόρφωσηκιηενδυνάμωσητηςείναιδιαδικασίεςαπλές,ήδιαδικασίεςπουμπορείναφέρουνκαρπούςμόνομεδιαφημιστικέςκαμπάνιες,σανναήτανηταυτότητατουτόπουίδιαμεαυτήενόςπροϊόντος.ΑυτόγίνεταιπολύσαφέςκαιμέσααπότιςτέσσεριςεκδοχέςτουAshworth. Έναςτόποςέχειπολλαπλάεπαγγελματικάκοινά,όμωςμιακοινήκατεύθυνσηπροώθησηςκαιπροωθητικού υλικού, ενισχύει την εντύπωση ενός καλοοργανωμένου, μοντέρνου κράτους, πόλης ήπεριοχήςπουσέβεταιτονεαυτότης.Καιπάλιόμωςηπροώθησημόνητηςδενείναιικανήγιαναφέρει τα επιθυμητά αποτελέσματα, καθώς από μόνη της αποτελεί περισσότερο μια άσκησηεπιβεβαίωσης. Ηχρήσητουπολιτισμούκαιτωνσυνεπαγόμενωνμεαυτόνδραστηριοτήτωνγιατηνδημιουργία(branding)καιπροώθηση(marketing)μιαςελκυστικήςεικόναςτόπωνκαιτουριστικώνπροορισμών,μπορείναέχειαποτελεσματικήεφαρμογήμόνομέσωτηςυιοθέτησηςμιαςευρύτερηςστρατηγικήςαναζωογόνησηςτουεκάστοτετόπου,καιαποτελείθέμαπουδιερευνάταικαιεφαρμόζεταιπρακτικάσεπαγκόσμιοεπίπεδοτιςτελευταίεςδεκαετίεςπροσελκύονταςεπενδύσειςκαιτουριστικήκίνηση.[9]

[9]JacquiTrue(2006)|“GlobalisationandIdentity”inRaymondMiller.GlobalisationandIdentitySouthMelbourne|OxfordUniversityPress.

17

2.Ορόλοςτωνπολιτιστικώνπολιτικώνωςμοχλόςοικονομικήςανάπτυξης

2.1. Τοπαγκόσμιοκαθεστώςπροστασίαςκαιανάδειξηςμνημείωνκαιτοποθεσιών. Ταμνημεία

ΗUNESCO,οΕκπαιδευτικός,ΕπιστημονικόςκαιΠολιτιστικόςΟργανισμόςτωνΗνωμένωνΕθνώνστοχεύει στην αναγνώριση, προστασία και διατήρηση τηςπαγκόσμιας πολιτιστικής και φυσικήςκληρονομιάς η οποίαθεωρείται ότι κατέχει εξέχουσασημασία για τηνανθρωπότητα.Οστόχοςαυτόςδιατυπώθηκεστηδιεθνήσυνθήκημετηνονομασία‘’ΣυνθήκηγιατηνπροστασίατηςΠαγκόσμιαςΠολιτιστικήςκαιΦυσικήςΚληρονομιάς’’,ηοποίαυιοθετήθηκεαπότογενικόσυνέδριοτηςUNESCOτο1972.[10]

*Η αποστολή της UNESCO περιγράφεται στις εξής κατευθύνσεις:

-Να ενθαρρύνει τις χώρες να υπογράψουν τη Σύμβαση για την Παγκόσμια Κληρονομιά και να διασφαλίσουν την προστασία της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς τους. (Μέχρι σήμερα τα κράτη-μέλη είναι 191).-Να ενθαρρύνει τα κράτη-μέλη να ορίσουν τόπους από την περιφέρειά τους προς ένταξη στον κατάλογο των μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς.-Να ενθαρρύνουν τα κράτη-μέλη να καταρτίσουν σχέδια διαχείρισης και αναφοράς για την κατάσταση της διατήρησης των μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς.-Να βοηθά τα κράτη-μέλη που συνεργάζεται να ασφαλίσουν την προστασία των σημείων παρέχοντας τεχνική υποστήριξη και επαγγελματική εκπαίδευση.-Να παρέχει βοήθεια έκτακτης ανάγκης για τα μνημεία παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς που βρίσκονται σε άμεσο κίνδυνο.-Να υποστηρίξει τις προσπάθειες των κρατών-μελών σχετικά με την προώθηση και ενημέρωση του κοινού σε ζητήματα πολιτιστικής κληρονομιάς.-Να ενθαρρύνει τη διεθνή συνεργασία για την διατήρηση της παγκόσμιας φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς. [10]

ΩςΜνημείοΠαγκόσμιαςπολιτιστικήςκληρονομιάςνοείταιμίαδιακριτήθέσηήτόπος(όπωςδάσος,όρος, λίμνη, έρημος, μνημείο, κτίριο,σύμπλεγμαήπόλη),πουπροτάθηκε και έγινεαποδεκτόστονκατάλογοτωνμνημείωνπουδιαχειρίζεταιτοδιεθνέςΠρόγραμμαΠαγκόσμιαςΚληρονομιάςτηςΕπιτροπήςΠαγκόσμιαςΚληρονομιάςτηςUNESCO,ηοποίααπαρτίζεταιαπό21Κράτη-ΕταίρουςεκλεγμένααπότηΓενικήΣυνέλευσητωνΕταίρωνΚρατώνγιαμιακαθορισμένηπερίοδο.Συμβουλευτικάστην διαδικασία αυτή δρουν 3 διεθνείς ή υπερδιεθνείς οργανισμοί, το IUCN (Διεθνής Ένωση για

18

ιστορικάφυσικάμεικτάσεκίνδυνο

Χάρτης1.ΤαμνημείαπουεμπεριέχονταιστονκατάλογοΠαγκόσμιαςΚληρονομιάςτηςUNESCO. πηγήστοιχείων:whc.unesco.org/en/list/

(I) Nα αντιπροσωπεύει ένα αριστούργημα της ανθρώπινηςδημιουργικήςιδιοφυΐας.(II) Nα προβάλλει μια σημαντική ανταλλαγή ανθρώπινωναξιών, στον χρόνο ή στον τόπο, σχετικά με τις εξελίξειςστηναρχιτεκτονικήήτηντεχνολογία,τηνμνημειακήτέχνη,τηνπολεοδομίαήτονσχεδιασμότουτοπίου.(III)Nαφέρειμιαμοναδικήήτουλάχιστονεξαιρετικήμαρτυρίαμιαςπολιτιστικήςπαράδοσηςήενόςπολιτισμούπουυφίσταταιακόμαήοοποίοςέχειεξαφανιστεί.(IV) Nα είναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα τύπου κτιρίου,αρχιτεκτονικού ή τεχνολογικού συνόλου ή τοπίου πουαπεικονίζειένασημαντικόστάδιοτηςανθρώπινηςιστορίας.(V)Nαείναιέναεξαιρετικόπαράδειγμαενόςπαραδοσιακούανθρώπινου οικισμού, χρήσης γης, ή χρήσης του νερού τοοποίοείναιαντιπροσωπευτικόενόςπολιτισμού(ήπολιτισμών),ήτηςανθρώπινηςαλληλεπίδρασηςμετοπεριβάλλον,ιδίωςότανέχει γίνει ευάλωτουπότην επίδρασημιας μηαναστρέψιμωναλλαγών.

(VI) Nα συνδέεται άμεσα ή απτά με γεγονότα ή ζωντανέςπαραδόσεις, με ιδέες ή πίστεις, με καλλιτεχνικά και λογοτεχνικάέργα εξέχουσαςπαγκόσμιαςσημασίας.(Χρησιμοποιείται μόνο σε συνδυασμό με άλλα κριτήρια)(VII)Nαπεριέχειεξαιρετικάφυσικάφαινόμεναήπεριοχέςεξαιρετικήςφυσικήςομορφιάςκαιαισθητικής.(VIII) Nα είναι ιδιάζοντα παραδείγματα μειζόνων φάσεων τηςιστορίας της Γης, του αρχείου της ζωής, σημαντικών εν εξελίξειγεωλογικών διαδικασιών για την ανάπτυξη γεωσχηματισμών ήσημαντικώνγεωμορφικώνήφυσιογραφικώνχαρακτηριστικών. (IX) Nα είναι ιδιάζοντα παραδείγματα σημαντικών εν εξελίξειοικολογικώνκαιβιολογικώνδιαδικασιώνστηνεξέλιξηκαιανάπτυξηοικοσυστημάτων χερσαίων, γλυκού ύδατος, παράκτιων καιθαλάσσιωνοικοσυστημάτωνκαικοινοτήτωνφυτώνκαιζώων.(X)Nαπεριέχειτασημαντικότεραφυσικάενδιαιτήματασυντήρησηςτηςβιοποικιλότητας,ναπεριλαμβάνειαπειλούμεναείδηπαγκόσμιαςαξίαςαπότηνάποψητηςεπιστήμηςήτηςσυντήρησηςτουείδους.

*κριτήρια επιλογής

19

τηνΔιατήρησητηςΦύσης),τοICOMOS(ΔιεθνέςΣυμβούλιογιαταΜνημείακαιτιςΤοποθεσίες)καιτο CCROM (Διεθνές Κέντρο για τη Μελέτη της Διατήρησης και Αποκατάστασης της ΠολιτιστικήςΚληρονομιάς). Τηνυποψηφιότηταπροςένταξηυποβάλλουντακράτη-μέλη.Γιαναενταχθείέναμνημείοστονκατάλογοπρέπειναέχει εξαίρετηπαγκόσμιασημασίακαιναπληροίτουλάχιστονένααπόταδέκακριτήρια*, ταοποίαμπορείναείναιπολιτιστικάήφυσικάήμεικτά.Σήμερασυνολικάπεριλαμβάνονταιστηλίστα802πολιτιστικά,197φυσικάκαι32μεικτάσε163κράτη.Σχεδόνταμισάεκτουσυνόλουβρίσκονταστονευρωπαικόχώρο(491/1031),όπωςκαιπαραπάνωαπόταμισάεκτωνπολιτιστικών(420/802).

Αξίζεινααναφερθείπωςηαρχήγιατηνυποστήριξητουπολιτιστικούτομέακαιτηνευρείαδιάδοση των πολιτιστικών αγαθών σημειώνεται μετά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο και τα τεράστιαπλήγματαστουςανθρώπους,τουςπολιτισμούςκαιταμνημεία.Συγκεκριμένατο1946μετηνίδρυσητηςUNESCO,τηςεκπαιδευτικήςεπιστημονικήςκαιπολιτιστικήςοργάνωσηςτωνΗνωμένωνΕθνών,πουαναλαμβάνειναμεριμνήσει,εκτόςτωνάλλωνκαιγιαθέματαπολιτισμού. ΔενείναιμόνοηUNESCOπουκινητοποιείταιβέβαια,διεθνείςσυμβάσειςγιατηναντιμετώπισηεπιμέρουςθεμάτωντηςπροστασίαςκαιδιαχείρισηςτηςπολιτιστικήςκληρονομιάςσυνάπτονταικαιυπογράφονταιταπροσεχήχρόνια.Οιδιεθνείςαυτέςσυμβάσειςδενέχουντόσονομικήδεσμευτικήισχύ,όσοηθικόδεσμευτικόχαρακτήρακαιδεσυνοδεύονταιαπόάμεσηπροσαρμογήτουεθνικούδικαίουτωνκρατώνπουτιςέχουνπροσυπογράψει. Κάθεκράτοςπαραλαμβάνειτιςσυμβάσειςωςοδηγίεςώστεναδιαμορφώσειτηδικήτουνομοθεσίακαιπολιτική,μεταφέρονταςτηθεωρίαστηπράξη,ορίζονταςταδικάτουκαθεστώταπροστασίαςκαιανάδειξης.

[10]whc.unesco.org/en/about/

20

Ηνομικήαναγνώριση

Η σύμβαση ορίζει ως το τοπίοως ‘’μια περιοχή, όπως γίνεταιαντιληπτή από τους ανθρώπους, του οποίου ο χαρακτήραςείναι αποτέλεσμα της δράσης και της διαντίδρασης φυσικώνή/και ανθρώπινων παραγόντων. Προβλέπει επίσης ότι κάθεσυμβαλλόμενο μέρος θα αναλάβει την υποχρέωση «νααναγνωρίσειτατοπίανομικάωςέναουσιαστικόστοιχείοτουπεριβάλλοντος των ανθρώπων, μια έκφραση της ποικιλίας τηςκοινήςπολιτιστικήςκαιφυσικήςκληρονομιάςτους,καιέναθεμέλιοτηςταυτότητάςτους”.Τοτοπίοαναγνωρίζεταιανεξάρτητααπότοανείναιεξαιρετικήςομορφιάς,δεδομένουότιόλεςοιμορφέςτουτοπίουέχουνσχέσημετηνποιότηταζωήςτωνπολιτώνκαιθαπρέπειναλαμβάνονταιυπόψηστιςπολιτικέςγιατοτοπίο.Τοπεδίο εφαρμογής της σύμβασης είναι εκτεταμένο: εφαρμόζεταισε ολόκληρη την επικράτεια των συμβαλλομένων μερών καισχετίζεταιμετοφυσικό,μετιςαστικέςκαιπεριαστικέςπεριοχές,συμπεριλαμβανομένης και της γης, τις υδάτινες και θαλάσσιεςπεριοχές.Ως εκ τούτου,δεναφοράμόνοαξιοσημείωτοτοπίααλλάκαιτααπλάκαθημερινήτοπίακαιυποβαθμισμένεςπεριοχές.

Οορισμός

Τοτοπίοείναιμέροςτουτόπου,όπωςγίνεταιαντιληπτόαπότουςντόπιουςκαιτουςεπισκέπτες,καιεξελίσσεταιστονχρόνοσαναποτέλεσμαεπιδράσεωναπότιςφυσικέςδυνάμειςκαιτουςανθρώπους.Η‘’Πολιτικήγιατατοπία’’αντικατοπτρίζειτηνσυνειδητοποίησητης ανάγκης από τις δημόσιες αρχές, να ορίσουν και ναεφαρμόσουνμιαπολιτικήγιατοτοπίο.Τοκοινόενθαρρύνεταιναπάρειένανενεργόρόλοστηνπροστασίατου,διατηρώντας

την αξία της κληρονομιάς του εκάστωτε τοπίου, στηνδιαχείρισή του, βοηθώντας στην διαμόρφωση των αλλαγώνπου έρχονται από οικονομικές, κοινωνικές ή περιβαλλοντικέςανάγκες,καιστοσχεδιασμότου,ειδικάστιςπεριοχέςπουπιοδραστικάεπηρεάζονταιαπότηναλλαγή,όπωςοιπεριαστικές,οιβιομηχανικέςκαιοιπαραθαλάσσιεςπεριοχές.

Οεντοπισμόςκαιηπροστασία

Η Σύμβαση δίνει μεγάλη σημασία στον εντοπισμό και τηναξιολόγησητοπίων,μέσωτηςέρευναςπεδίουαπόεπαγγελματίεςπου συνεργάζονται με τους κατοίκους της περιοχής. Κάθετοπίο αποτελεί ένα μείγμα συστατικών και δομών: τύποιπεριοχών, κοινωνικές αντιλήψεις και συνεχώς μεταβαλλόμενεςφυσικές,κοινωνικέςκαιοικονομικέςδυνάμεις.Μόλιςολοκληρωθείηδιαδικασίαεντοπισμούκαιτεθούνοιστόχοιγιατηνποιότητατουτοπίου,τοτοπίομπορείναπροστατευθεί,ναδιαχειριστείήνααναπτυχθεί.

Ταόρια

Το τοπίο δεν αφορά μεμονωμένα κράτη. Πρέπει νασυμπεριλαμβάνεται σε διεθνείς πολιτικές και προγράμματα. Ησυνεργασίαμεταξύτωνμερώνείναισχεδιασμένηναενισχύσειτηναποτελεσματικότητατωνμέτρωνπουλαμβάνονταισεκάθεκράτο,ναπαράσχειαμοιβαίατεχνικήυποστήριξηκαιεπιστημονικήυποστήριξηκαιναδιευκολύνειτηνμετακίνησηκαιανταλλαγήτωνειδικώνσε ζητήματατοπίου και τηνανταλλαγήπληροφοριώνσε όλα τα ζητήματα που σχετίζονται με την σύμβαση. Η διασυνοριακή συνεργασία ενθαρρύνεται σε τοπικό καιπεριφερειακό επίπεδο και όπου είναι απαραίτητο μπορεί ναανοίξειτονδρόμογιατηνπροετοιμασίακαιεφαρμογήκοινώνπρογραμμάτωντοπίου.

Η σύμβαση καθιέρωσε ένα Βραβείο Τοπίου, από το συμβούλιο της Ευρώπης, το οποίο απονέμεται σε μια τοπική ή περιφερειακή διοίκηση, ή μια ομάδα αρχών (σε μία χώρα ή σε περισσότερες) ή σε έναν μη κυβερνητικό οργανισμό η οποία άσκησε μια πολιτική ή καθιέρωσε μέτρα για την προστασία, τη διαχείριση ή την ανάπτυξη του τοπίου, η οποία έχει αποδειχθεί μακροπρόθεσμα αποτελεσματική και μπορεί από κει και πέρα να υπηρετήσει σαν παράδειγμα άλλες εδαφικές αρχές στην Ευρώπη.

*Ευρωπαική Σύμβαση για το Τοπίο (Φλωρεντία,2000)

πηγή: Council of Europe www.coe.int/t/dg4/cultureheritage/heritage/Landscape/presentation_en.asp

εικ 2: πρώην περιοχή πλημμύρας της NDW έξω από την Ουτρέχτη πηγή: www.amimotion.nl/waterlinie-de-fotos/

21

Τατοπία

‘’...ένα τοπίο δεν είναι, όπως το αντιλαμβάνονται μερικοί κάποιο σύνολο γης, φυτών και υδάτων. Είναι η προβολή της ψυχής ενός λαού πάνω στην ύλη...’ ‘Οδυσσέας Ελύτης

εικ 3: πρώην περιοχή πλημμύρας της NDW | πηγή: www.heritagevolunteers.eu/en/WorldHeritageVolunteers/SelectedProjectsEurope/NewDutchWaterline?

[11] Μωραίτης Κ. |Εισαγωγικό σημείωμα για το τοπίο και την κληρονομιά του πολιτισμού www.monumenta.org/article.phpIssueID=7&lang=gr&CategoryID=2&ArticleID=813

HυπαγωγήτουτοπίουσταδώρατηςΠολιτισμικήςΚληρονομιάςπουαπολαμβάνουνοικοινωνίεςμαςδεναφοράμόνοτηνυλικήτουποιότητάτου,αλλάεπίσηςτην«άυλη»κληρονομιά,τααισθητικάκαιπεριβαλλοντικάενδιαφέροντατωνκοινωνιών,τηγνώσητουςκαιτησυσσωρευμένηευαισθησίατουςτησχετικήμεταθέματατηςαντίληψης,ερμηνείαςκαιδιαμόρφωσηςτουτοπίου.Αφοράδηλαδήεπίσηςτοάυλοσυγκροτημένοαγαθότηςτοπιακήςπαιδείας,όπωςαυτήσυσσωρεύθηκεωςαπόκρισητωνκοινωνιώναυτώνστιςπαρατεταμένες«περιπέτειες»τωνπεριβαλλοντικών,πολιτισμικών-πολιτιστικώνκαιπολιτικώνμεταβολών των τοπίων ζωής τους. (Μωραίτης 2012)Οι θεωρήσεις και οι διαμορφώσεις του τοπίουαποτελούνκεντρικόστοιχείοσυγκρότησηςτουνεότερουΔυτικούπολιτισμού,συσχετισμένοόχιμόνομεπεριβαλλοντικάενδιαφέροντααλλάεπίσηςμεκεντρικάχαρακτηριστικάτηςπολιτισμικής-πολιτιστικήςκαιτηςπολιτικήςταυτότηταςτωνκοινωνιών.

Οόρος“τοπίο”επικαθορισμένοςαπότονεπιθετικόπροσδιορισμό“πολιτισμικό”,αναλαμβάνειως“πολιτισμικότοπίο”ναυποδείξειτησχέσητουυποβάθρουτουτόπου,φυσικούήανθρωπογενούς-δομικού,μετηνανάπτυξητουπολιτισμού ενγένει,περιλαμβάνονταςστοεύροςτουτις κάθεείδουςκοινωνικές-ιστορικέςεγγραφές. [11]

Ένα μεγάλο βήμα για την αναγνώριση και την προστασία των τοπίων έγινε με την ΕυρωπαϊκήΣύμβασηγιατοτοπίοστηνΦλωρεντίατο2000,ηοποίαεισήγαγεμιαπανευρωπαϊκήσύλληψηηοποίαεπικεντρώνεταιστηνποιότητατηςπροστασίαςτουτοπίου,τηδιαχείρισηκαιτονσχεδιασμόκαικαλύπτειτοσύνολοτηςεπικράτειας,όχιμόνοταεξαιρετικάτοπία.Μέσααπότηνπρωτοποριακήτηςπροσέγγισηκαιτοευρύτεροπεδίοεφαρμογήςτης,συμπληρώνειτοΣυμβούλιοτηςΕυρώπηςκαιτιςσυμβάσειςκληρονομιάςτηςUNESCO.

22

2.2. Νέεςμέθοδοιαπόκτησηςκαιδιαμόρφωσηςτηςταυτότηταςτωνπεριοχών.

Η ύπαρξη μοναδικών στοιχείων για μια περιοχή είναι για αυτή εξαιρετικό πλεονέκτημαστηνπροσπάθειατηςναπροσελκύσεικεφάλαιο,όπωςαναφέρθηκεπροηγούμενα.

Ενμέσωτωνσυνθηκώνοικονομικήςκαιπολιτιστικήςπαγκοσμιοποίησηςπουδιανύουμε,ηκρίσηταυτότηταςτωνπεριοχών είναι κάτιαναμενόμενο. Ιδίωςστον ευρωπαικόχώροπουοιπληθυσμοίμετακινούνταιμεμεγάληευκολία[13]ενώηπορείαπροςτηνυπερεθνικότηταπροχωράσεορισμένουςτομείςταχύτατα.[14]

Ηανάδειξητηςπολιτιστικήςκληρονομιάςκαιοκαινοτόμοςσχεδιασμόςεπιστρατεύονταιώστεναενισχυθείηταυτότητατωνπεριοχών.Τανέατοπίαπουδημιουργούνταικαιθαδημιουργηθούνκαλούνται να βρουν μια ισορροπία μεταξύ μιας μοναδικής τοπικότητας συνδεδεμένης με τηνπαράδοσηηοποίαθασυνδυαστείμεκαινοτομίεςοικουμενικώνήπαγκόσμιωνχωρικώναναφορών.Πολλάείναιβέβαιαταπαραδείγματαόπουαπουσίαςτουπρώτουστοιχείουοσχεδιασμόςστοχεύειμόνοστοδεύτερο.[12]

Στη περίπτωση αυτή νέα κτίρια και τοπία αναδύονται, με χαρακτηριστικά μοναδικά καιεπικοινωνιακά.Ακόμακιανείναιδυσλειτουργικάήχωρίςχρήση,ηδύναμητηςεικόναςδραυπέρτουςκαιγίνονταιτανέασύμβολαπόλεωνκαιπεριοχών. Ηαξίατωνπαρεμβάσεωναυτών,σανμαγνήτεςτουρισμούκαιπροσοχήςαυξάνεταιότανηόποιαπαρέμβασηφέρειμιαδιάσημηυπογραφή.FrankGehry,ZahaHadid,NormanFosterσχεδιαστέςτωνοποίωντοόνομαθατοποθετήσειτοντόποσεέναχάρτημεέργατουςσεόλοτονκόσμο,σεένακατάλογο,πουειρωνικάθαμπορούσεκανείςναπαρομοιάσειωςστοιχείοbrandingμετονκατάλογοτηςUNESCO.Τονέοκτίριοήτοπίοαυτόθαπροκαλέσειμιαεπικοινωνιακήέκρηξηκαιθαδιαδοθείταχύτατα,σεστήλεςπεριοδικώνσχεδιασμού,σε ιντερνετικέςδημοσιεύσειςγιααξιοπερίεργαμέρηήbucketlistταξιδιωτών.

Πολύενδιαφέρον,καιαπόάποψηεπικοινωνιακήαλλάκαιαρχιτεκτονικήκαιπολεοδομικήέχουνοιεπαναχρήσειςπεριοχώντωνοποίωνηχρήσηέχειπαρέλθει.Η ιστορίατουςπλέκειέναμύθοπουμαζίμετιςσύγχρονεςπαρεμβάσειςκαιτιςνέεςχρήσειςέρχεταικαιδιαμορφώνειμαγνήτεςεπισκεπτών.ΌπωςταπαλιάσφαγείατουΠαρισίουπουέγινανηκόκκινηViletteτουTschumi,ήόπωςαμέτρητεςπρώηνβιομηχανικέςπεριοχέςστηνΕυρώπη,τωνοποίωνοιπαραγωγικέςδυνάμειςάλλαξαν,κλήθηκανναπαραλάβουνχρήσειςσχετικέςμετονπολιτισμόκαιτηναναψυχήμετάαπόπαρεμβάσειςπου τις κατέστησαν ‘’ελκυστικότερες’’ ή τους πρόσθεσαν μια αρχιτεκτονική υπογραφή ως brandδιεθνούςαναγνωρισιμότητας.

‘’Ιστορικά η καινοτομία στον αστικό και αρχιτεκτονικό σχεδιασμό ήταν απόρροια επίδειξης δύναμης (π.χ Αρχαία Αθήνα), τώρα είναι μέσο απόκτησης δύναμης.’’[12]

23

Μιλώντας για τις πολιτιστικές πολιτικές και το ρόλο του σχεδιασμού σε αυτές, μεγάλοενδιαφέρονπαρουσιάζειηπορείααναδυόμενωνοικονομιώνκαιοτρόποςμετονοποίοχειρίζονταιτοενλόγωζήτημασχεδιάζονταςστο‘’κενό’’,χωρίςμνημείαήτοπίαήπρώηνβιομηχανικάκελύφη,χωρίςτηνπαράμετροτηςεπανάχρησης.Οτρόποςδηλαδήμετονοποίοχώρεςοιοποίεςήτανάγνωστεςμέχριπρότινοςσυστήνονταιωςτουριστικοίπροορισμοίαλλάκυρίωςωςπεδίοπρόσφορογιαεπενδύσεις. Οι προωθητικές τους καμπάνιες, τα βίντεο και οι εικόνες πρωτίστως καθιστούνσαφές ότιέχουναποδεχτείτονδυτικότρόποζωής.Οάκτιστοςχώροςείναιάφθονοςκαινέακέντραμπορούνναδημιουργηθούνενμίανυκτίμαζίμετεράστιαοικοδομήματακαιτεχνητάτοπία,πολύσυχνάαπόδιάσημουςαρχιτέκτονεςτης‘’δύσης’’.Τοπαραδοσιακόστοιχείοκαιοιτοπικέςχωρικέςαναφορέςδενείναιαπούσες,απλάπεριορίζονταισεμεμονωμένεςοργανωμένεςτουριστικέςεξορμήσειςέξωαπόταμεγάλαπροστατευμένααστικάκέντρα,δίνονταςμιααίσθησηπεριπέτειαςστοτουριστικόπροιόν. Οιχώρεςκαιοιπεριοχέςαυτέςυποδέχονταιμετονμεγαλύτεροενθουσιασμόδιοργανώσειςπαγκόσμιουβεληνεκούς,αφούαποτελούνγιααυτέςμιατεράστιαευκαιρίαπροβολής.Αναπτύσσουνπροσεκτικάόλαταστοιχείαπουαπαιτούνταιγιατηντουριστικήκαιοικονομικήδραστηριότητατηνοποίαδιεκδικούνδυναμικάμετεράστιαέργα,αφήνονταςσυχνάμεγάλοχωρικόαποτύπωμα.ΣύμφωναμετονDechameταστοιχείαδιακρίνονταισεπρωταρχικάήπρωτογενήκαιπεριγράφουντηνυλικήβάση(μνημεία,πολιτιστικήκαιαστικήκληρονομιά,θαλάσσιαμέτωπα,πάρκακλπ.),τηνανθρωπογενήβάση (φιλοξενία, γλώσσα, εκπαίδευση) καθώς και εξειδικευμένες δραστηριότητες και εξοπλισμούς,που προορίζονται στο να προσελκύσουν τουρίστες(μουσεία, εκθέσεις, καζίνο, θεάματα κλπ). Ταδευτερογενήαφορούνευκολίεςαγοράς,φιλοξενίας,φαγητού,γραφείατουρισμού,ενώταεξειδικευμέναεπιπρόσθεταπεριγράφουντιςδυνατότητεςπροσπέλασηςκαιπληροφόρησηςκλπ.[15]

Ενδεχόμεναδενείμαστεακόμασεθέσηνακρίνουμετηνεπιτυχίαήμητωννέωναυτώντουριστικώνπροορισμών,όχιμόνοωςτουριστικώνπροορισμώναλλάκαιωςαναδυόμενωνοικονομικώνδυνάμεων.Ηενδεχόμενηεπιτυχίατουςειςβάροςτωνπιοπαραδοσιακώνπροορισμώνπουστηρίζουντηνενίσχυσητης ανταγωνιστικότητάς στην προώθηση της πολιτισμικής τους κληρονομιάς, ενδεχόμενα να φέρειτεράστιεςαλλαγέςστηβιομηχανίατουτουρισμού,αποδεικνύονταςότιταστοιχείαπουσυνθέτουνκαι συντηρούν την ελκυστικότητα ενός τόπου μπορούν να είναι σε μεγάλο βαθμό εξ’ ολοκλήρουκατασκευασμένα. Οτουρισμόςέχειήδηεγκαθιδρυθείσανμιατεράστιαβιομηχανία,ενώοιπαραγωγικέςδυνάμειςανακατανέμονταιπαγκοσμίωςμεπρώηνβιομηχανικέςχώρεςνααναζητούννέουςμοχλούςανάπτυξηςτης οικονομίας τους. Παράλληλα οι αυξανόμενες μεσαίες τάξεις μορφωμένων επαγγελματιώνχαρακτηρίζονταιαπόμεγάληκινητικότητα,θέτονταςκάποιαζητούμενασχετικάμετοντρόποζωήςτους.Ο χώρος ήταν και είναι και θα είναι εμπορεύσιμος, και πάνω του πλάθονται εικόνες προςκατανάλωσηπουπροσελκύουνταπλήθη.

[12]TaΝέαΑστικάΤοπίακαιηελληνικήπόλη|Εισαγωγή|ΓοσπονδίνηΑ.,ΜπιεράτοςΗ.(2006) [13]KingR.(1993)|MassmigrationinEurope:Thelegacyandthefuture|London:Belhaven GrahamB.(1998)(ed.)|ModernEurope-Place,Culture,Identity|London:Arnold [14]CastellsM.(1993)|EuropeanCities,theinformationalSociety,andtheglobalEconomy|JournalofEconomicsandSocialGeography, [15]DechameS.(1992)|L’emergenceduTourismUrbanism|Grenoble

24

Ο Γάλλος γεωγράφος Roger Brunet, ο οποίος θέλησε να διακρίνει την Ευρώπη σε”ενεργό” και “παθητική” , ανέπτυξε την ιδέα της δυτικοευρωπαικής “ραχοκοκαλιά” το 1989. Έκανε αναφορά σε ένα αστικό διάδρομο της βιομηχανίας και των υπηρεσιών που εκτείνεται από τη Βόρεια Αγγλία έως τη βόρεια Ιταλία. Ο Brunet δεν παρουσίασε την ιδέα του ως μια νέα ανακάλυψη, αλλά σαν κάτι εύκολα προβλέψιμο από οποιονδήποτε με “ένα μικρό κομμάτι νοημοσύνης και μια αίσθηση για χωρικές ιδιότητες”. Είδε την Μπλε Μπανάνα ως την ανάπτυξη ιστορικών προηγούμενων, π.χ. γνωστών εμπορικών δρόμων ή αποτέλεσμα συσσώρευσης βιομηχανικού κεφαλαίου. Η Γαλλία, κατά την άποψή του, έχασε τους δεσμούς της με την ραχοκοκαλιά, ως αποτέλεσμα της δίωξης των μειονοτήτων και του υπερβολικού συγκεντρωτισμού του Παρισίου. Μεγάλα αστικά κέντρα, π.χ. Randstad, το Ruhr και το Μάντσεστερ, που αναπτύχθηκαν με τη Βιομηχανική Επανάσταση ενώ πρόβλεψε περαιτέρω ανάπτυξη στις περιοχές που αυτά επηρεάζουν.

To INTERREG NWE είναι ένα πρόγραμμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την προώθηση του οικονομικού, περιβαλλοντικού, κοινωνικού και εδαφικού μέλλοντος της περιοχής της Βορειοδυτικής Ευρώπης.Επενδύει 355 εκατ ευρώ από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) σε δραστηριότητες που βασίζονται στη συνεργασία των οργανώσεων από τις εξής οκτώ χώρες: Βέλγιο, η Γαλλία, η Γερμανία, η Ιρλανδία, το Λουξεμβούργο, την Ολλανδία, την Ελβετία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Η διακρατική συνεργασία είναι ο πυρήνας του προγράμματος INTERREG IVB. Επιτρέπει σε εταίρους από διαφορετικές χώρες να συνεργαστούν σε αμοιβαία επωφελή έργα για την αντιμετώπιση των ζητημάτων που υπερβαίνουν τα εθνικά σύνορα. Παράγει μεταβιβάσιμα προτύπα εργασίας, και επιταχύνει τη διαδικασία της καινοτομίας μέσω του επιμερισμού του κόστους της γνώσης και της ανάπτυξης. Τα συλλογικά οφέλη μιας τέτοιας συνεργασίας είναι ανεκτίμητα: οι συμμετέχοντες οργανισμοί αποκτούν νέες δεξιότητες, ανταλλάσουν αποτελεσματικές μεθόδους εργασίας και πολλαπλασιάζουν τις διασυνδέσεις τους στο ευρωπαϊκό δίκτυο.

Χάρτης 2. Blue Bananaπηγή:ArnoldPlaton via Wikimedia Commons creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0)

Χάρτης 3. North West Europeπηγή: www.nweurope.eu πηγή: www.nweurope.eu/index.php?act=page&page_on=about&id=42

πηγή: Gert-Jan Hospers (2002) |Beyond the Blue Banana: Structural Change in Europe’s Geo-Economy |42nd EUROPEAN CONGRESS of the Regional Science Association Young Scientist Session – Submission for EPAINOS Award 27–31 August 2002|Germany

*The Blue Banana

*Νorth West Europe

25

3.ΕνίσχυσητηςανταγωνιστικότηταςκαιπολιτιστικέςπολιτικέςστηΒορειοδυτική Ευρώπη 3.1. ΗΒορειοδυτικήΕυρώπηωςδίκτυοπόλεων. . ΟΕυρωπαικόςχώροςκαιιδιαίτεραοβορειοδυτικοευρωπαικός,αναζητάναεπαναπροσδιορίσειτονπαγκόσμιορόλοτου,τηνταυτότητάτουκαινααυξήσειτηνελκυστικότητατου.Οισύγχρονεςμορφέςενίσχυσηςτηςανταγωνιστικότηταςτωνπεριοχώναξιοποιούνπρωτίστωςτηνπληθώρατωνπολιτιστικώνστοιχείων,μέσααπότηνανάδειξητηςπολιτιστικήςκληρονομιάς.

Πέρααπόταμεγάλακέντρααστικούτουρισμού,άλλεςπεριοχέςτηςπεριφέρειαςκινητοποιούνταιμέσααπόπολιτιστικέςπολιτικές,είτεγιατίοιπροηγούμενεςπαραγωγικέςτουςδυνάμειςεξασθενούνήδεναποδεικνύονταιαρκετές,είτεγιατίοχώροςείναιλίγοςστηνβορειοδυτικήΕυρώπηκαιοιμετακινήσειςεύκολες.

ΗεξέτασητηςβορειοδυτικήςΕυρώπηςσανσύνολοήσανδίκτυο,καιτηςενίσχυσηςτηςανταγωνιστικότητάςτηςσυνολικά,προυποθέτεισυνεργασίες.ΗσυνλειτουργίαόμωςαυτήδεναντιπαρατίθεταισεπροηγούμενεςθεωρήσειςπουθέλουνταμεγάλααστικάκέντρανακυριαρχούνστηνΕυρώπηκαιμάλιστασεέντονοανταγωνισμόμεταξύτους;Μιασειράτοποθετήσεωναπαντάσεαυτότοζήτημακαιανταποκρίνεταιστημελέτηπερίπτωσηςτηςεργασίας.

Η διαδικασία της οικονομικής παγκοσμιοποίησης μαζί με τη διαδικασία της Ευρωπαϊκήςολοκλήρωσηςτηντελευταίαδεκαετία,έχειπαραλλάξειτηλειτουργίατουΕυρωπαϊκούαστικούσυστήματος.ΟιΕυρωπαϊκέςπόλειςαυξανόμενασυνδέονταιμεδυνάμειςεξωτερικέςαπόταεθνικάτουςσύνορακαιεμφανίζονταιναλειτουργούνωςενοποιημέναδίκτυααστικώνσυγκεντρώσεων((CEC),1992)..OCastells(1993)ισχυριζότανπωςόσοταεθνικάκράτητηςΕυρώπηςαποτυγχάνουνστορόλοτους,τόσοοιπόλειςθααναδύονταιωςκινητήριοςδύναμηστηδημιουργίαςμιαςνέαςΕυρωπαϊκήςκοινωνίας.Άλλοιακαδημαϊκοίπηγαίνουντόσομακριάώστεναισχυρίζονταιότι‘‘ηΕυρώπημετατρέπεταισεμιακοινότηταπόλεωναπ’ότιμιακοινότηταεθνώνήχωρών.’’[16]

ΗΕυρώπηπουαναφέρεταιπαραπάνωδενείναιηδιευρυμένηευρωπαικήένωσητηςπεριόδουπουδιανύουμε.Είναιαναπόφευκτοταδίκτυατωνκέντρωνναδημιουργηθούναπόπόλειςήμονάδεςπουέχουνκοινάχαρακτηριστικά,στηνοικονομικήπορείακαισταθερότητα,τουςστόχους,τουςπόρους,τοβιοτικόεπίπεδοκαιτην κατάστασητηςαγοράςεργασίας.Επίσηςαπαιτείται εύκοληκαιγρήγορηγεωγραφικήσύνδεση.ΗΕυρώπησανκοινότηταπόλεωνόπωςπεριγράφεταιπαραπάνωμπορείναείναιηΒορειοδυτικήΕυρώπη.

Εξακολουθείόμωςνα είναι κι ένασύνολοδιαφορετικών κρατώνπουχαράζουνανεξάρτητεςπολιτικές.Τοαναυτέςοιπολιτικέςσυγκλίνουνκαιανυποδεικνύουνμιακοινήπορείαστοζήτημαπουεξετάζεται, δηλαδή τη χρήση πολιτιστικών πολιτικών σαν μοχλό ενίσχυσης της οικονομίας και τηςανταγωνιστικότηταςτηςΒορειοδυτικήςΕυρώπηςενπροκειμένωθαδιερευνηθείμέσααπότηνμελέτηπερίπτωσηςκαιμεαναγωγήσεάλλεςπεριπτώσειςμνημείωνκαιτοπίωνμεταοποίαηNDWδικτυώνεται.[16]EuropeanCitiesinCompetitionandtheNew‘Uses’ofUrbanDesignASPAGOSPODINI|JournalsofUrbanDesign

26

3.2. ΗπερίπτωσητηςΟλλανδίας

ΠοιονρόλοδιεκδικείηΟλλανδίαωςχώρατηςΒορειοδυτικήςΕυρώπης;

Επενδύεικαιαυτήσεπολιτιστικέςπολιτικέςπροσπαθώνταςναενισχύσειτηνταυτότητα καιτηνανταγωνιστικότητάτης;

Αναφορικάμετοζήτηματουτουρισμού,γιαχρόνιαολόκληρηηχώραβρισκότανυπότησκιάτουΆμστερνταμ,τηςγηςτηςελευθερίαςκαιτωννόμιμωνναρκωτικών.

Στιςπρόσφατεςτουριστικέςκαμπάνιεςβλέπουμεότιπροβάλλεταιηδυνατότητάτηςχώραςναυποδεχθεί‘’ποιοτικότερο’’τουρισμό,μέσααπόανάδειξητωνπολιτιστικώνκαιτωνφυσικώντηςστοιχείων.

Tατελευταία7χρόνιαεκτόςαπόαύξηση(61.000αυτήτηστιγμή)τωνΕθνικώνΜνημείωντηςΟλλανδίας(RijksMonument)παρουσιάζεταισυστηματικήκαιαναλυτικήκαταγραφήτηςκατάστασήςτους.[17]

ΠαράλληλατοΟλλανδικόκράτοςέχειορίσει20ΕθνικάΠάρκακαι20ΕθνικάΤοπία.Είναιτα τοπία που συνδυάζουν μοναδικά στοιχεία της πολιτιστικής κληρονομιάς και της φύσης καισχετίζονταιμετην ιστορίατουολλανδικούτοπίου.Χαρακτηρίζονταιαπότηνειδικήαλληλεξάρτησητωνδιαφορετικώνόψεωντουτοπίου, τηςφύσης (χλωρίδα καιπανίδα), τουανάγλυφου (κοιλάδες,ρέματακαιαναχώματα),τηςχρήσητηςγης(γεωργία,αναψυχή,φύση)καιτωνιστορικώνκτιρίων(χωριάκαιφρούρια).ΤαΕθνικάΤοπίασύμφωναμετηνομοθεσίαπρέπειναείναισεθέσηναστηρίξουντηνκοινωνικο-οικονομικήανάπτυξη,διατηρώνταςήενισχύονταςταιδιαίτεραχαρακτηριστικάτηςπεριοχήςκαιναείναιελκυστικάμέρηγιακατοίκηση,γιαίδρυσηεπιχειρήσεωνκαιναπροσφέρονταιγιαχρήσειςσχετικέςμετηναναψυχή.ΤαΕθνικάΤοπίαμαζίκαλύπτουνπερίπουτο20%τηςεπιφάνειαςτηςχώραςκαικατ‘εκτίμηση2,5εκατομμύριαάνθρωποιζουνσεαυτά,κάτιπουόπωςθααναλυθείπαρακάτωέχειεπιφέρειστοπαρελθόνδιάφορεςσυγκρούσειςσυμφερόντωνωςπροςτηδιαχείρισήτους.[18]

Ταμνημείακαιοιτόποιενδιαφέροντοςλοιπόν,εντοπίζονται,αξιολογούνται,καταλογογραφούνταικαιηπορείατουςαποφασίζεταιμεδιάφορακριτήρια.Τακριτήριααυτάμπορείναξεκινούναπότηνανάγκητουανθρώπινουείδουςνασυντηρήσειό,τι‘’θαυμαστό’’τουάφησανοιπροηγούμενεςγενιές,ήηφύσηαλλάσίγουραεμπλέκονταικαιμετηνανταποδοτικότηταπουμπορείναέχειηπροστασίακαιηανάδειξηενόςσημείουενδιαφέροντος.ΙδίωςσεμιαεποχήπουοτουρισμόςείναιμίααπότιςισχυρότερεςβιομηχανίεςκαιηΕυρώπηδιεκδικείαπόαυτήτημερίδατουλέοντος.Σεαυτήτημάχηκάθεστοιχείομοναδικότηταςμπορείναανταποδώσειοικονομικάοφέληστηνευρύτερηπεριοχή,μιαςκαιηύπαρξηπολιτιστικώνκαιφυσικώνπόρωναποτελείγιατηνευρύτερηπεριοχήμελέτηςμαςένασυγκριτικόπλεονέκτημαστηνπροσπάθειατωνπεριοχώνναγίνουνκέντρατουρισμούκαιπολιτιστικήςέλξηςσεεθνικόκαιδιεθνέςεπίπεδοαλλάκαιναπροσελκύσουνιδιωτικέςεπενδύσειςκαιβιομηχανίεςυψηλήςτεχνολογίαςπουθαενισχύσουντηνοικονομικήανταγωνιστικότητα.

Ποιοςείναιόμωςορόλοςτουκαθεστώτοςπροστασίαςσεαυτό;

Πρόκειταιγιαμιααναγνώρισητηςαξίαςτουμνημείουήτουτοπίου.Δείχνειότιηπεριφέρεια,ηχώρα,ηUNESCOαποφάσισανπωςείναισημαντικό,ότιπρέπειναδιατηρηθεί.Ότιείναιάξιο-θέασης.

27

Καιφυσικάόσομεγαλύτερηδύναμηέχειτοσήμαπουφέρει,τόσομεγαλύτερηδύναμηαποκτάκαιητοποθεσία.

Ηεπικοινωνιακήδύναμη ενόςWorldHeritageSiteτηςUNESCO είναιπάραπολύμεγάλη.Ηένταξη ενόςτόπουήμνημείουστον κατάλογότης, επισημαίνειπαγκοσμίωςτην εξαιρετικήφυσικήήπολιτιστικήτουαξία,κιέτσιτο‘’WorldHeritageListing’’αποτελείκορυφαίοbrandμεόρουςmarketing.

Η ένταξη στη λίστα μνημείων παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO αλλά και η ένταξη σεάλλεςπαγκόσμιεςλίστεςλέειουσιαστικάστουςτουρίστεςότιμιατοποθεσίαυφίσταταικαιείναιάξιαεπίσκεψης.Γιατηναγοράφυσικούκαιπολιτιστικούτουρισμού,τοναφέρειέναμνημείοτοκαθεστώςπροστασίαςτου‘’ΜνημείουπαγκόσμιαςκληρονομιάςτηςUNESCO’’αποτελείένακορυφαίοbrand,μιαεγγύησηεξαιρετικήςποιότητας.[19]

[17]www.monumenten.nl/regionaal/mijn-regio/links-monumentenzorg [18])www.nationaalpark.nl/documents/orphan-pages/nationale-land---schappen.xml?lang=en [19] WorldHeritageIconValue:ContributionofWorldHeritageBrandingtoNatureTourism|RalfBuckley-Director|InternationalCentreforEcotourismResearchFacultyofEnvironmentalSciences|GriffithUniversityQueensland

Χάρτης 4: αριθμός Rijkmonumenten ανά περιφέρεια Χάρτης 5: κατάσταση των Rijkmonumenten (2009)πηγή: erfgoedmonitor.nl

28

Ένα τέτοιο μνημείο γίνεται κομμάτι μιας προσωπικής συλλογής για τους επισκέπτες, η δεεπίσκεψη σε πολλά μνημεία παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς δίνει μια κοινωνική αίγλη. Τατουριστικάπρακτορείαμεπρόσβασησταμνημείαπαγκόσμιαςπολιτιστικήςκληρονομιάςπροβάλλουντο πλεονέκτημά τους αυτό, ενώ επιχειρηματίες προτιμούν να αναπτύσσουν τις δραστηριότητεςτους επωφελούμενοιαπότηνπαρουσία τωνWH sites. H κήρυξηωςWorldHeritage μπορεί λοιπόννα αυξήσει τον αριθμό των ανθρώπων που γνωρίζουν γι’ αυτό, των ανθρώπων που επιθυμούννατο επισκεφτούν καιφυσικάτοποσότωνχρημάτωνπουθαπληρώσουνγια νατο κάνουν. Τοίδιοισχύεικαιγιαεθνικέςκαιπεριφερειακέςλίστεςμνημείων,φυσικάσεπολύμικρότεροβαθμό.[19]

Είναιπάντωςτόσομεγάληηδύναμητηςσφραγίδαςαυτήςπουπροηγείταισυχνάτηςέλευσηςτης.Ηίδιαηυποψηφιότηταενόςμνημείουείναικιαυτήέναεπικοινωνιακόεργαλείοκαιβρίσκεταιστηδιακριτικήευχέρειακάθεχώραςνατοχρησιμοποιήσειωφέλημαγιααυτή.Προωθητικέςδράσεις,εθελοντές,δρώμεναμπορούνναδιαδώσουντομήνυμα.Παράλληλακαιπολύσημαντικάτο ίδιοτοκράτοςπροωθείέναπροφίλαξιόπιστοκαιδυνατό,λαμβάνονταςμέριμναγιατονπολιτισμόκαιτονφυσικόπλούτο,όχιμόνογιανατασυντηρήσειγιατιςεπόμενεςγενιέςαλλάκαιγιατηναπόλαυσητουςαπότιςπαροντικές,γιατηνέλξηεπισκεπτώνκαικεφαλαίου.

ΗΟλλανδίαωςκράτοςαλλάκαιοιτοπικέςτηςδιοικήσειςέχουνεκκινήσειτέτοιεςδιαδικασίεςτατελευταίαχρόνιαμαζικά.Πέρααπότομεγάλοαριθμόεθνικώνμνημείων,6είναιυποψήφιαγιαένταξηστονκατάλογοτηςUNESCOαπότο2011,ενώκαιμόνοηυποψηφιότητάτουςγιακάποιααπόαυτάχρησιμοποιείταιωςστοιχείοπροβολής.

Κοιτώντας πάλι πιο μακροσκοπικά και επιστρέφοντας στο Nation Branding, διαδικτυακά (e-branding[20])ηΟλλανδίαπροβάλλεταιωςμιαχώραπράσινη,γραφική,ωςηχώρατηςχρυσήςεποχήςτηςζωγραφικής,αλλάκαιτουσύγχρονουdesign,τουβιολογικού‘’γκουρμέ’’φαγητού,τηςκαλύτερης μπύρας και των ποιοτικότερων τυριών. Τοαεροδρόμιο και η εθνική τηςαεροπορικήεταιρία εξασφαλίζουν άμεση σύνδεση με άλλα σημαντικά κέντρα της βορειοδυτικής Ευρώπης. Τοεπιχειρηματικό της κέντρο είναι 10 λεπτάαπό τοαεροδρόμιο με τασυχνότατα και ακριβέστατατρένατης.ΤοΡότερνταμ,ηΟυτρέχτηκαιτοΆμστερνταμβρίσκονταιεξαιρετικάκοντάτοέναστοάλλο, μέσαστο λεγόμενοRandstaad και φιλοξενούν εκτός από έντονη εμπορική δραστηριότητα,σημαντικάπανεπιστήμιακαιπολλάάλλαστοιχείαπουεξασφαλίζουνέναπολύκαλόβιοτικόεπίπεδοκαιδίνουνστιςπεριοχέςτεράστιαβαρύτητα.ΜαζίκαιμετιςγύρωπεριοχέςτηςβορειοδυτικήςΕυρώπηςσυνθέτουνέναευρύτεροκέντρολήψηςαποφάσεωνστονΕυρωπαϊκόχώρομεπαγκόσμιαακτινοβολία.[21]

Μπορείαυτόναείναιαπλάμιατουριστικήκαμπάνια,αλλάουσιαστικάείναικαιοτρόποςπουσυστήνεταιηχώρα.Καιδενσυστήνεταιμόνοσεπροσωρινούςεπισκέπτες,αλλάκαισεεπενδυτές,καισεεπιχειρηματίες,καισεένακαλάεκπαιδευμένοκαιέμπειροεργατικόδυναμικόπουέχεισυγκεκριμένεςαπαιτήσεςωςπροςτηνποιότηταζωηςτου.[20]Tschirhart M. |Evaluation of the brand use in the city goverment websites: A search for brand type, repetition and consistency| Journal of Non-profit & public sector marketing [21]holland.com |Holland:the Original Cool campaign

29

εικ2. πηγή: προσωπικό αρχείο

εικ3.πηγή: visitholland.com

30

Ως waterline ορίζεται η δημιουργία αμυντικής γραμμής με σκόπιμη πρόκληση πλημμύρας σε ορισμένη περιοχή. Η πλημμύρα αυτή έχει αρκετά μεγάλη στάθμη ώστε να εμποδίσει την προέλαση του εχθρού πεζού ή έφιππου, αλλά όχι τόσο μεγάλη ώστε να επιτρέπει την προέλαση με πλωτά μέσα. Στα σημεία στρατηγικής σημασίας που συγχρόνως βρίσκονται σε μεγαλύτερο υψόμετρο φτιάχνονται οχυρά τα οποία φιλοξενούν τους στρατιώτες. Τα οχυρά βρίσκονται στην εσωτερική πλευρά της waterline, προς τα δυτικά όπου συναντούνται και τα μεγάλα οικιστικά κέντρα, ενώ η πλημμύρα προκαλούταν προς τις αγροτικές εκτάσεις.

εικ.4 πηγή: www.hollandsewaterlinie.nl

31

ΗπερίπτωσητηςNewDutchWaterline

4.Iστορικάστοιχεία. ΗNDWωςαμυντικήδομή.

Η διαχείριση του νερού αποτελεί καθοριστικότατο στοιχείο της ολλανδικής ιστορίας καικουλτούρας. ΣτηνσημερινήθέσητηςΟλλανδίαςκάποτευπήρχανμόνοβαλτώδειςεκτάσεις.Τοολλανδικότοπίοστοσυνολότουείναιστηνπραγματικότηταανθρωπογενές,ενώηδημιουργίαγηςκαιδιόδωνγιατονερόείναιμιασυνεχήςδιαδικασία.

Ησκόπιμηπλημμύραγιααμυντικούςσκοπούςξεκινάσαντέχνασμααπόαγρότεςπουπροσπαθούσαν να υπερασπιστούν την ιδιοκτησία τους[22]. Η πρώτη επιτυχημένη στρατηγικά‘’πλημμύρα’’προκλήθηκετο1589ότανοπρίγκιπαςMauritsαπελευθέρωσετηνπολιορκούμενηπόλητουLeidenπλημμυρίζονταςτηντριγύρωπεριοχή.Το1629,ηπρώτηπροσωρινήwaterlineδημιουργήθηκεγια να υπερασπιστεί τις επαρχίες τηςΟλλανδίας και τηςΟυτρέχτης.Όμως, λόγωτηςδιαφωνίαςμεταξύτωνπόλεωντηςΟυτρέχτηςκαιτουΆμστερνταμ,τοσχέδιοεγκαταλείφθηκε

ΟιαπειλέςαπότηνΓαλλία,τηνΑγγλίακαιορισμέναγερμανικάκρατίδιαοδήγησαντελικάσεεισβολήστηνΟλλανδίατο1672.ΗΔημοκρατίατωνΕπτάΕνωμένωνΕπαρχιώντηςΟλλανδίας,είχεένααδύναμοαμυντικόσύστηματότε.ΚαθώςοιΓάλλοιπροσέγγιζανστηνΟυτρέχτη,μίααυτοσχέδιααμυντικήγραμμήδημιουργήθηκε.ΗOldDutchWaterlineξεκίνησεαπότοGorinchemφτάνονταςωςτοMuidenωςμιαμεγάληπλημμύραμεταξύτωνθέσεωναυτών,ηοποίαθαμπορούσεναπλημμυρίσεισετμήματαμενερόαπόταποτάμια,τιςδεξαμενέςαποστράγγισηςκαιτονκόλποτουZuiderzee.Οιπλημμύρεςχωρίστηκανσεσημείααπόαναχώματαμευψηλότερουψόμετροενώοιπεριοχέςαυτέςαναφέρονταιεπίσηςωςσημείαπρόσβασης.

Ηπρόκλησηπλημμύραςεξακολουθούσενακοστίζειπολύχρόνοτο1672καιμερικέςφορέςήταναδύνατο να κυλήσει μέσααπό ταφράγματα ηαπαιτούμενηποσότητα νερού. Κομμάτια γηςπουχρησιμοποιούντανγιατηναποστράγγισητωνχωραφιών έπρεπε να καταστραφούν, κάτιπουοδηγούσε σε αντίθεση με τους αγρότες και τις πόλεις που έβλεπαν τις αγροτικές τους εκτάσειςνα χάνονται. Μετά από πολλές δυσκολίες, οι πλημμύρες κατάφεραν να προκληθούν πριν από τηγαλλικήεπίθεση,καιτο1676υπογράφηκεσυνθήκηειρήνης.ΗΔημοκρατίααποφάσισεναεπεκτείνειτηνεπιτυχημένηwaterlineσεμιαμόνιμηγραμμήάμυνας:τηνΝewDutchWaterline.[23]

ΥπότηνκυριαρχίατουΝαπολέονταξεκινάέναςστρατηγικόςσχεδιασμόςγιατηνβελτιστοποίησητηςwaterline,μεσκοπόνααποτελέσειέναασφαλέςσύνοροτουβασιλείουτου.Το1811συναντιέταιμετονKrazenhoff(γενικόεπιθεωρητήοχυρωματικώνέργων)καιαποφασίζονταιοιπαρεμβάσεις.

[22]The making of Dutch towns : a study in urban development from the tenth to seventeenth centuries | Gerald L. Burke|London : Cleaver-Hume Press (1956) [23]AtlasoftheNewDutchWaterDefenceLine|010Publishers|Rotterdam|2009

32

*Πράξη απαγορευμένων περιοχών Το1853μιαπολύσημαντικήνομοθεσίασχετικάμεταοχυράεφαρμόζεται, ηοποία καθορίζειακόμακαισήμερατηνNDWκαιτοτοπίοπουτηνπεριβάλει.Η‘’πράξηαπαγορευμένωνπεριοχών’’,που θα μπορούσε κανείς να χαρακτηρίσεικαισανπρώιμοχωροταξικόσχέδιο,όριζε μεκέντρο το κάθε οχυρό 3 δακτυλίους,ακτίνας300,600και1000μέτρων.

Γιαμπορείναυπάρχειαπότοοχυρόελέυθεροπεδίοβολής,στονπρώτοδακτύλιο(0-300μ)επιτρεπότανηκατασκευήμόνοξύλινωνσπιτιών,στο δεύτερο (300-600μ) επιτρέπονταν ταπέτρινα θεμέλια αλλά η κατασκευή έπρεπεκαιπάλιναείναιαπόεύλεκταυλικάκαιστοντρίτο (600-1000μ) θεωρητικά επιτρεπότανκάθε είδους κατασκευή αλλά σε περίπτωσηπολέμουήκινητοποίησηςκάθεεμπόδιο,κτίριοήφυτόκαθαριζότανχωρίςπεραιτέρωνομικέςδιαδικασίες.

Ονόμοςαυτόςπαρέμεινεενεργόςαπότηθέσπισήτουκαιδεναπενεργοποιήθηκεπαράτο1951,μέχρι καιτηντελικήτουκατάργησητο1963.

ΗανάπτυξητηςΟυτρέχτηςέχεικαθοριστείαπό αυτό το νόμο, που την εμπόδισε νααπλωθείπροςταανατολικά,πουκαισήμερααπλώνονται τεράστιες αγροτικές εκτάσεις.Παράλληλα κοντά στα οχυρά βλέπουμεπολυάριθμαξύλινακτίριααπότηνεποχήπουονόμοςήτανακόμασεεφαρμογή.[23]

Χάρτης 6:Οι 3 δακτύλιοι σε οχυρά γύρω από την Ουτρέχτη.Ιδία επεξεργασία

Χάρτης 7: Ο νόμος των 3 δαχτυλίων ακόμα σε ισχύ γύρω από την Ουτέχτη του 1920. πηγή: holladsewaterlinie.nl

33

1ηφάση (1815-1826).ΑρχικάμιλάμεουσιαστικάγιαμιαενίσχυσητηςOudeHolladseWater-linie.ΗνέαγραμμήόμωςπεριλαμβάνειπλέονκαιτηνπόλητηςΟυτρέχτης.Ηκληρονομιάαπόοχυρά,αμυντικά έργα και πλημμυρικά έργα χρησιμοποιείται στο νέο αυτό έργο. Τα παλαιότερα στοιχείασυντηρούνται και ενισχύονται. 5 νέα μεγάλαοχυρά και 4 μικρά χτίζονταιστηφάσηαυτή, κυρίωςπλησίοντηςΟυτρέχτης.

2ηφάση (1841-1864).Οινέεςπεριοχέςήτανδύσκολοναπλημμυρίσουνμετιςπαλιέςμεθόδους,καιμόλιςτηνπερίοδο1851-1853γίνεταιηκατάλληληέρευνακαισχεδιασμόςώστεναυπολογιστείηακριβήςποσότητατουνερούπουθαδιοχετευότανγιατηνπλημμύρακαιοιπηγέςαυτού.ΟχυράχτίζονταιεκατέρωθεντουΡίνουκαιτουποταμούVecht.Μιανέατυπολογίαοχυρούεμφανίζεται,μεπύργο.Πύργοιπροστίθενταικαισεπαλαιότεραοχυρά.

3ηφάση(1867-1870).ΗπόλητηςΟυτρέχτηςενισχύεταιπεραιτέρω,μεπερισσότεραοχυρά.Τα2μεγαλύτερακαιισχυρότεραοχυράτηςNDW(RijnhausenκαιVechten)χτίζονταιτότε,ανατολικάτηςΟυτρέχτης,εκατέρωθεντηνσιδηροδρομικήςγραμμής.

4η φάση (1870-1886). Προστίθενται τα τελευταία οχυρά. Μέχρι την ολοκλήρωση όμως οιπρόοδοςστηντεχνολογίατωνόπλωνκαθιστάτηνκατασκευήτουςανεπαρκή.Οπλισμόςμεταφέρεταισεαναχώματαμεστρατηγικότερεςθέσειςμεταξύτους.

[23]AtlasoftheNewDutchWaterDefenceLine|010Publishers|Rotterdam|2009

Χάρτης 8: φάσεις οικοδόμησης της NDW [23]

34

Χάρτης 9. Οι Ολλανδικές Waterlinesπηγή: Atlas of the New WaterDefenceLine|010Publishers|Rotterdam|2009Ιδίαεπεξεργασία

35

5ηφάση (1914-1918).Ηπερίοδοςαυτήχαρακτηρίζεταιαπότηνκατασκευήαμυντικώνέργωναπόσκυρόδεμα.Πρόκειταιγιαομαδικάκαταφύγιακαιτάφρους.

6η φάση (1939-1940). Οι ήδη υπάρχουσες εγκαταστάσεις ενισχύονται με περισσότερακαταφύγιακαιορύγματα.

HNDWωςμετεξέλιξητηςODWείναιμεντοπρογενέστεροαμυντικόέργοαυτήςτηςλογικήςστηνΟλλανδία,αλλάυπάρχουνκαιάλλα.[1]

Γνωστότερο εξ’αυτών, το StellingVan Amsterdam (αμυντική γραμμή του Άμστερνταμ), τοοποίοκατασκευάστηκετηνπερίοδο1880με1920καιπροστατεύετηνπρωτεύουσα.ΛόγωτηςθέσηςτουαναγνωρίστηκεκαιέλαβεστήριξηνωρίςαπότοΟλλανδικόκράτοςεντασσόμενοστηλίστατηςUNESCOτο1996,ότανηΝDWήτανπλήρωςξεχασμένη.ΤοχρονικόαυτόπροβάδισμαδημιούργησεπροβλήματαστηνμετέπειτααξιοποίησηκαιτηνπροβολήτηςNDW.

ΗGrebbelinieχρησιμοποιήθηκετο1794καισεκάποιεςσυγκυρίεςεμπόλεμωνσυγκρούσεων.Συντηρήθηκεμέχρικαιτατέλητου19ουπουεγκαταλείφθηκε.Το1926μέρητηςάρθηκαν.Μετοννέοαιώνα κάποιαστοιχείατης (αναχώματα,χαντάκια, και μπετονένια καταφύγια κατάβάση) κρίθηκανδιατηρητέα.Το2011αναγνωρίστηκεσυνολικάωςεθνικόμνημείομεμελλοντικόπλάνοτηναξιοποίησητης,ωςGrebbelinieLandscape.

ΗIJssellinieαποτελείτηνολλανδικήσυμβολήστηναμυντικήγραμμήτηςδυτικήςEυρώπηςκατάτονψυχρόπόλεμοτιςδεκαετίεςτου‘50καιτου‘60.Καταφύγια,αποθήκεςκαιόπλαπαρατάχθηκανστιςόχθεςτουποταμούIJsell.ΝερόαπότονΡήνοκαιτουςπαραποτάμουςτουθαδιοχετευότανελεγχόμενα στην κοιλάδα ανακόπτοντας την πορεία του εχθρού. Δεν χρησιμοποιήθηκε ποτέ. Έναεθελοντικόσώμαοργανώθηκετο2003μεσκοπότηνπροστασίατωνστοιχείωντης IJssellinieσανιστορικάμνημεία.[1]

ΗιστορίατηςΟλλανδίαςπεριλαμβάνειπολλέςαμυντικέςγραμμές.Τουλάχιστονστιςπεριοχέςτιςοποίεςδιατρέχει,ηNewDutchWaterlineαναφέρεταιστηνκαθομιλουμένηως‘’ηWaterline’’,αλλάόχιμόνοσεαυτές.ΚοιτώνταςκανείςτηθέσηκάθεwaterlineστοχάρτητηςΟλλανδίαςκαιτηνσειράμετηνοποίαδόθηκεβαρύτηταστηνενεργοποίησήτους,αντιλαμβάνεταιπωςοιπολιτικέςεκτιμούντηναξίατουχώρου,πουείναιφυσικάμεγαλύτερηκοντάστααστικάκέντρακαιεπηρεάζουνφυσικάτιςαντιλήψεις.ΤουπόκατασκευήΜουσείο-ΣημείοΑναφοράςτηςNDWπουθαανοίξειτιςπόρτεςτουτο2015ονομάζεται‘‘Waterliniemuseum’’=μουσείοτηςWaterline.

[23]AtlasoftheNewDutchWaterDefenceLine|010Publishers|Rotterdam|2009

36

Χάρτης 10. Elements of the Waterlineπηγή: www.raaaf.nl ιδία επεξεργασία

37

5.ΗNDWωςμνημείοπαγκόσμιαςπολιτιστικήκληρονομιάς.

5.1.Εθνικέςαποφάσειςκαισχεδιασμός

ΗNDWείναιέναμοναδικόχωρικόφαινόμενο.Οιπολιτικέςπουδιέπουντηδιαχείρισήτης,απότηδημιουργίατηςωςοχυρωματικόέργο,μέχριτηνλειτουργίατηςωςπολιτιστικόbrand,έχουντηνεπιρροήενόςεκτεταμένουχωροταξικούσχεδίουγιατηνχώρα.

Εκτόςαπότοότιείναιμοναδικήχωρικά,ορίζεικαιμοναδικάτονχώρο.HΝDWήτανμιαμεγάληςκλίμακαςστρατιωτικήδομή,συνδεδεμένημετηνεθνικήκουλτούραγιαπαραπάνωαπό3αιώνες,ενώοιαφηγήσειςγιααυτήείναιαμέτρητες.Αποτελείμιαπολιτικήεθνικήςάμυνας,πουεμπλέκεικαικαθορίζειαποφάσειςόχιμόνοστρατιωτικούχαρακτήρα,αλλάκαιπολεοδομικούκαιχωροταξικούσχεδιασμού,χάραξης δρόμων, διαχείρισης νερού. Η ιστορία της είναι μια στρατιωτική περιπέτεια, αμέλειας,κατεδάφισης,αποκατάστασηςεπανάχρησης,κιόλααυτά,πρινακόμαφτάσουμεστησύγχρονηεποχή.Ηκατασκευήτηςνααποτελείτοπιοκοστοβόροέργοτηςολλανδικήςιστορίας,μεμόνηάλληπερίπτωσηνασυναγωνίζεταιαυτήτηνεπένδυσητηνενεργοποίησητηςNDWτον21οαιώνα,μεένανκαινούριοσκοπό.

Τοτεράστιοέργοπουχρειάστηκετόσαχρόνιακαιφάσειςναολοκληρωθεί,κατέληγεναείναιξεπερασμένοκαιαδύναμοτηνίδιαστιγμήπουοσχεδιασμόςτουυλοποιούταν.Ητεχνολογίατουκαιοιαντοχέςτουήτανπαρωχημένεςσεσχέσημετανέαδεδομέναμάχης.Ενεργοποιήθηκεελάχιστεςφορέςκαιπάντοτεημάχηκρινότανσεέναάλλοπεδίοαπόαυτόπουείχεπροβλεφθεί.[24]

Στερείόμωςκάτιαυτόαπότησημασίαπουθαμπορούσεναέχεισήμερα;

Μάλλονόχι.

Σεμιαδιαρκήκατάστασηαλληλεπίδρασης,βλέπουμετηναμυντικήγραμμήπουσχεδιάστηκεαιώνεςπρινγιαναπροστατέψειτηνΟλλανδίαμετατρέπονταςτηνκαρδιάτηςσεέναπροστατευμένονησί,τολεγόμενοκαικατάτοδεύτεροπαγκόσμιοπόλεμοFortressHolland,νασυνεχίζειακόμακαισήμεραναπεριβάλειτοδιοικητικό,επιχειρηματικό,εκπαιδευτικόκαιγενικότεροκέντροτηςΟλλανδίας,τοισχυρόRandstaadπουπεριλαμβάνειτοΆμστερνταμ,τοΡότερνταμκαιτηνΟυτρέχτη,δημιουργώνταςμιαπράσινη‘’άκτιστη’’ζώνηγύρωαπόαυτόπουεμπόδισετηναστικοποίησηπροςτηνΑνατολή.

ΟιμελέτεςκαιταέργαγιατηνπρόκλησηπλημμύραςστηWaterlineσε10τμήματαακόμακαισήμερααποδίδουνκαιχρησιμοποιούνταιγιατονέλεγχοτηςστάθμηςτουνερού.

ΠλησιάζονταςκοντάστασημαντικότερακτισμέναστοιχείατηςWaterline,ταοχυρά,ακόμακαι ηχλωρίδαπουσυναντάται εκεί είναισυγκεκριμένη.Ακανθώδηφυτάφυτεύτηκανσκόπιμαώστε

[24]New Dutch Waterline, implementation leads to new questions’’,| Peter Ros |The reuse of ancient fortified settlements from middle Ages to early modern time| Scientific Bulletin 65, Europa Nostra Publications 2011

38

ναδυσχεραίνουντηνπρόσβασηστονεχθρό.Η εγκατάλειψη καιοχρόνοςεπέτρεψανσεαυτάνααναπτυχθούνκαινααπλωθούνστηνευρύτερηπεριοχήκαιπλέοναποτελούνχαρακτηριστικόστοιχείο.

Ενώ οι περιοχές που πλημμύριζαν είναι αδύνατον να αναγνωριστούν από τον επισκέπτη,,μπετονένιακαταφύγιαορίζουντοΟλλανδικόαγροτικότοπίοσεόλητηνεπιφάνειατηςπεριοχήςπουπροοριζόταν ναπλημμυρίσει και σήμεραστέκουνδίπλασε κανάλια, ανάμεσασε καλλιέργειες,περιτριγυρισμένααπόκάθεείδουςαγροτικήδραστηριότητα.

Με την επικράτηση της ειρήνης στον Ευρωπαϊκό χώρο και την απενεργοποίησητου στρατιωτικού της ρόλου, η NDW εγκαταλείπεται και ξεχνιέται. Τα κτισμένα στοιχεία τηςμετατρέπονταισεφωλιέςνυχτερίδων.Ταοχυράπουείναιέτσικιαλλιώςσχεδιασμέναγιαναμένουνκρυμμένακαιπροστατευμένα,αποκόπτονταιαπότοπεριβάλλοντουςμετηνανάπτυξητηςχλωρίδαςκαι το νόμο των απαγορευμένων κύκλων που άργησε να αρθεί. Με την άρση του νόμου των 3δακτυλίων,πολλάοχυρά,δέχτηκανκαιτηνπίεσητηςαστικοποίησηςαπόταδυτικά.

Ελάχιστααπόαυτάπωλούνταισεδήμουςγιατηστέγασηγραφείων,έναπαραχωρείταισεπροσκόπους,αλλάκαιιδιώτες.Τοκυβερνητικόενδιαφέρονείναιανύπαρκτοκαιδενυπάρχεικάποιαπολιτικήδιαχείρισης,μόνοελάχιστεςενέσειςχρηματοδότησηςώστεσυγκεκριμένακτίριαενδιαφέροντοςνασωθούναπότηνπαρακμή.ΗNDWθααποτελέσειξανάκομμάτιεθνικώνστρατηγικώνμετηνέλευσητουαιώναπουδιανύουμε.

Ηαπουσίαπολιτικήςδενήτανιδιαίτεραλειτουργικήσχεδόνγιακανέναν,μεεξαίρεσηίσωςτηνπερίπτωσητουFortSteurgat,τουνοτιότερουτηςwaterlineτοοποίομεταξύ1999-2000άνοιξετιςπόρτεςτουμετάαπόδραστικέςπαρεμβάσειςωςσυγκρότημα10πολυτελώνκατοικιών,μιαέκβασημάλλονωφέλιμηγιατουςιδιοκτήτεςτου.

Στιςυπόλοιπεςπεριπτώσειςέγινανκάποιεςκινήσειςγιαδημιουργίαχώρωνσυνεδριάσεωνκαιφιλοξενίαςevent,όπωςσταFortVechtenκαιVoordopκοντάστηνΟυτρέχτη,οιοποίεςευδοκίμησαναλλάσεπεριορισμένοβαθμόλόγωτηςθέσηςτους,ενώστηνπερίπτωσητουFortHonswijk,νοτιότερα,μετηνίδιαχρήσηηπροσπάθειααπέτυχε. ΟιπρώτεςπολιτικέςπουσυμπεριλαμβάνουντηνNDWδενδιατυπώνονταιπαράστηδύσητουπροηγούμενουαιώνακαιαπότότεμέχρισήμερακαιαπόσήμεραμέχριτονορίζονταιυλοποίησηςκάποιωναπόαυτώνθαμεσολαβήσουνπολλέςτοπικές,εθνικέςκαιευρωπαικέςπολιτικές,προγράμματα,συμφωνίες,παρεμβάσεις,καιδίκτυα.

Η NDW έμελε να αποτελέσει “πείραμα” για πολλά από αυτά και θα ανοίξει το δρόμο γιατηνδιαχείρισημεγάλωνχωρικώνσυνόλωνμε ιστορικό,πολιτιστικό,στρατιωτικό,φυσικό καισίγουραχωρικόενδιαφέρονκαισημασία.

39

Ημοναδικότητατηςσταδιακάτηνέφερεστοεπίκεντροτων αποφάσεων για τα εθνικά μνημεία, ταNational Land-scapes, αλλά και τα μνημεία παγκόσμιας πολιτιστικήςκληρονομιάς της UNESCO. Τα πολλαπλά καθεστώταπροστασίας και διαχείρισης θα καθυστερήσουν την εκκίνησητωνδράσεωνκαιθαπεριπλέξουντιςαποφάσεις,μέχριηπρώτηδεκαετίατου2000ναδύσεικαινααρχίσουνναδιαφαίνονταιπολύ διαφορετικά μοντέλα διαχείρισης και ένα τελείως νέοπροφίλπροστατευόμενουτόπου. Στο τέλος του 1990 το ενδιαφέρον για τα NationalLandscapesεγείρεται*μετηνένταξητουStellingVanAmster-damτo1996,τουπρώηννησιούSchoklandτο1995καιτουBeemsterPolderτo1999στηλίσταπαγκόσμιαςκληρονομιάςτηςUNESCO.

ΤηνίδιαπερίοδοτοΣυμβούλιοτηςΕυρώπηςπροετοιμάζειτηνΕυρωπαικήσύμβασηγιατοτοπίο, ηοποίαυπογράφηκεαπό τηνΟλλανδική κυβέρνηση το 2000. Eίναι γενικότερα μιαπερίοδοςπουστονευρωπαικόχώρογίνεταιλόγοςγιαταSACsκαιτοNatura2000.

Το1999ηΟλλανδικήκυβέρνησηπαρουσιάζειτοNotaBelvedere,έναreportπουπιέζειναληφθείυπόψινηπολιτιστικήκληρονομιάστονσχεδιασμό.Υπογράφεταιαπόταυπουργείαπολιτισμού, Housing & Environment, Γεωργίας, Μετακινήσεων. HΝDW αναγνωρίζεται ως National Project και ως ένα από τα20 Νational Landscapes της χώρας. Σκοπός της δέσμευσηςαυτήςείναιηένταξητηςculturalhistory(ηοποίαπεριλαμβάνειτηναρχαιολογία,ταμνημεία, καιτην ιστορικήγεωγραφία)στιςαποφάσειςγιατηχρήσητηςγηςστηνΟλλανδία.

εικ 9.

‘‘Η NDW είναι μία ενδεικτικά αν όχι ακραία περίπτωση ενός έργου πολιτιστικής κληρονομίας που δεν αφορά πλέον την προστασία ενός μεμονωμένου κτιρίου αλλά τον χειρισμό μιας περίπλοκης κοινωνικής διαδικασίας, άμεσα υποκινούμενη από τον υλικό κόσμο των κτιρίων, του τοπίου και των υποδομών.’’ [25]

©Artur van Beveren, flickr page

©St.Menno Van Coehoorn

Waterwerken at Diefdijk©Jan Dijkstra page at panoramio

Inundation area near fort Ruigenhoekwikipedia:New Dutch Waterline

© OKRA landschapsarchitecten

[25]BernardColenbrande-EidhovenUniversity-Departmentofbuiltenvironment,archite-curalurbandesign&engineering,Atlasof theNewDutchWaterline, Rotterdam2009,010Publishers

εικ 8.

εικ 9.

εικ 7.

εικ 5.

εικ 6.

40

Η πολιτική αυτή περιγράφεται από το μότο ‘’Preservationthroughdevelopment’’.HNDWορίζεταιωςτοπρώτοπιλοτικόproj-ect εφαρμογήςαυτής τηςπολιτικής λόγω τηςπολυπλοκότητας της.Ηπολυπλοκότηταορίζεταιωςηανάγκηγιασυνεργασίαπολλαπλώνφορέων, για την διαχείριση της μεγάλης σε εμβαδόν NDW, η οποίαπεριλαμβάνειπολυάριθμαεπιμέρουςστοιχείακαιχαρακτηριστικά. Για τον σχεδιασμό του επόμενου βήματος συνίσταται το2000τοNDWProjectBureauκαιηδιευθύνουσαομάδαμεπρώτηαρμοδιότηταησκιαγράφησηπροοπτικώνγιατηνανάπτυξητηςNDW.Tο Linieperspectief (έγγραφο για τις προοπτικές της Waterline)υπογράφηκεαπότηνκυβέρνησηκαιέγινεαποδεκτόαπότιςαρμόδιεςπεριφέριεςτελικάτο2003.

Ακολουθεί το 5ο report of Spatial Planning σχετικά με τηχωροταξίακαιτοπεριβάλλοναπότοαρμόδιουπουργείοαρμόδιογιαζητήματαχώρουκαιστέγασης,τοοποίοπεριλαμβάνειέναυπόμνημασχεδιασμού για τηνΟλλανδία με ορίζοντα το 2020 και το οποίοπροτείνει3εθνικάLandscapesκαι3ακόμαγιαναληφθούνυπόψινμελλοντικά.Τα3LandscapesπουπροτίνονταιβρίσκονταισταόριατουRandstaad,καιοσκοπόςαυτούείναιναισορροπήσουντηναστικήέκρηξητηςκαρδιάςτηςΟλλανδίας.

Η περίοδος που ακολουθεί χαρακτηρίζεται από βραχύβιεςκυβερνήσειςοιοποίεςδενασχολούνταιμετοζήτημακαιτουπόμνημαδενμετατρέπεταισεεπίσημοpolicydocumentόπωςαναμενόταν.

Το2004μίααπόαυτέςτιςκυβερνήσειςόμωςπαρουσιάζειτοεθνικόχωροταξικόστρατηγικόσχέδιοNotaRuimte,τοοποίοσυνέχισετηνπολιτικήγιαταNationalLandscapes,αυξάνονταςτασε20,ένασύνολοεπιφανειώνπουκαλύπτειτο20%τηςεπιφάνειαςτηςχώρας.Τα20αυτάτοπίακαλύπτουνουσιαστικά3κατηγορίες.15περιοχέςπουείναι.άρυκτασυνδεδεμένεςκαιμετηνπολιτιστικήκληρονομιά,οιοποίεςείχαναναφερθείστοBelvedere,περιοχέςδιεκδικούμενες καιαπότηβιομηχανία για τιςοποίες υπήρχανπιέσειςαπότην τοπική κοινωνίαγιατηνπροστασίατουςκαιτις2αμυντικέςγραμμές,τουΆμστερνταμκαιτηνNDW,οιοποίεςήδηείχανκαθεστώςπροστασίαςημεναπότηνένταξηηδεαπότηνυποψηφιότητατηςγιαένταξηστηλίστατηςUnescoωςμνημείοπαγκόσμιαςπολιτιστικήςκληρονομιάς.

Χάρτης 12.Τα Εθνικά τοπία της Ολλανδίαςπηγή: Window on the Netherland-The Dutch National Landscapes 1975-2010:

Policies, Aims and Results. Hand Renes, (2010)

41

Το Nota Ruimte εμπεριέχει το Panorama Krayebhof, έναγενικόχωροταξικόσχέδιοτουProjectBureauμε3στόχουςγιατηνNDW.

1.δημιουργίαενόςαναγνωρίσιμουπροφίλγιατηνNDW 2.NDWinmindsandhearts(=υποστήριξητηςκοινωνίας) 3.βιώσιμηκοινωνικάκαιοικονομικάχρήσητηςNDW

Για την εφαρμογή αυτού του σχεδίου δημιουργούνται 7‘’φάκελοι’’οιοποίοιυπογράφονταιτο2005απότις4εμπλεκόμενεςπεριφέρειεςκαιτηνLineComittee,ηοποίαείναικαιμέχρισήμεραγενικόςεπιβλέπωντηςυλοποίησηςτουέργου.Ορίζονταςεφαρμογήςτίθεταιτο2020.

Μετά την κυβερνητική απόφαση για τα Landscapes, ηυλοποίησηαυτώνανατέθηκεστιςπεριφέρειες(όπωςπερίπουσυνέβηκαι με την NDW αλλά με αρκετά περισσότερους εμπλεκόμενους),οι οποίες ανέλαβαν με διαφορετικούς βαθμούς ενθουσιασμούτην προστασία και την αξιοποίηση. Το καθεστώς προστασίαςαποτέλεσεαιτίασύγκρουσηςμετουςαγρότεςτωνπεριοχώνκαιπολλάαπόταLandscapesπεριορίστηκαν.*

Η κρατική χρηματοδότηση αποδείχθηκε σύντομαπροβληματική. Μόνο για τις βασικότερες δράσεις οι οποίες θαεξασφάλιζαν την επισκεψιμότητα και την σηματοδότηση τωντοπίων(δημιουργίαμονοπατιώνκαιποδηλατοδρόμων,σήματακαιφυλλάδια)τοσυμβούλιοαρμόδιογιατιςμηαστικέςπεριοχέςπουδραωςεπίσημοςσύμβουλοςτουυπουργείουαγροτικήςανάπτυξης,φύσηςκαιποιότηταςτηςτροφής,κοστολόγησετηνδιαδικασίαμε225 εκ/χρόνο, ποσό 20πλάσιο από το διαθέσιμο κεφάλαιο. Το

*σύγκρουσησυμφερόντωνγια τοαν ένατοπίοπρέπει ναπροστατευθεί ή νααξιοποιηθείσαναγροτικήγη.ΜιλώνταςειδικάγιατηνΟλλανδία,όπουτοτοπίοείναιεξ’ολοκλήρουτεχνητό,ταόριαμεταξύτοπίουάξιουδιατήρησηςκαιτοπίουπροςαγροτικήεκμετάλλευσηείναιαρκετάρευστά.Ότανηπορείατηςελεύθερηςαγοράς αναγκάζει τους αγρότες να αναζητήσουν κι άλλες πηγές εισοδημάτωνμέσωτουτουρισμούκαιτωνεπιχορηγήσεωνγιατηδιατήρησηκαιπροστασίαενώκαιηαγροτικήπολιτικήτηςΕΕαποδυναμώνεται,Οδρόμοςγιατηνένταξητοπίωνσεκαθεστώςπροστασίαςανοίγειστιςαρχέςτου2000.Ότανόμωςτασχέδιαχαλαρώνουνεμπεριέχονταςτεράστιεςεκτάσειεγείρονταιφυσικάαντιδράσεις.

42

βασικότεροπρόβλημαγιαταπολλάσεαριθμόκυρηγμέναNationalLandscapesκαιτηντεράστιασεέκτασηεπιφάνειαπουκάλυπταν,ήτανπωςδενυπήρχεκανέναόραμακαικαμίαπολιτική.Ηκυβέρνησηπουεκλέγεταιτο2010κόβειεντελώςτηχρηματοδότηση.

Συγκεκριμένα για τη NDW, το 2006 ένα συνολικό πρόγραμμα εφαρμογής συντάσσεται καιεμπεριέχει στοιχεία για την εφαρμογή, τις φιλοδοξίες, τηνστρατηγική, ταproject envelopes και τηστρατηγικήχρηματοδότησης.Περίπου300έργαπεριγράφονταισεαυτό,μεσυνολικόπρουπολογισμό300εκ.ευρώγιατηνπερίοδο2006-2013. Το 2008 παρουσιάζονται αναλυτικά τα 200 από τα παραπάνω έργα. Υπογράφεται το RijnauwenPactαπόόλαταεμπλεκόμεναμέλη(5υπουργεία,5περιφέρειες,25δήμοι,5συμβούλιαδιαχείρισηςτουνερού).ΣκοπόςτασχέδιαγιατηνNDWναεφαρμοστούνάμεσακαιοιεθνικέςπολιτικέςναπεράσουνσετοπικόεπίπεδο,μέσαστηνπερίοδο2008-2011μεσυνολικόπρουπολογισμό188εκ.ευρώ. Το2009τουπουργείοπολιτισμούεντάσσειτηνNDWστηλίσταμεταεθνικάμνημείατηςΟλλανδίας,καιγιαπρώτηφοράορίζεταιωςμνημείο,δίνονταςκαιστηνίδιατηλέξηένανκαινούριοορισμό για ταδεδομένατης χώρας.Οδρόμοςανοίγει για ναθεωρούνταιπλέον μνημεία κιάλλασημαντικάαντικείμεναεκτόςαπόκτίρια.Αυτόεπιφέρειμια‘’χαλάρωση’’τηςνομοθεσίαςκαισχετικάμεταδεδομένατηςεπανάχρησης.Ειδικότερασταστρατιωτικάμνημείαδίνεταιευκολότεραηδυνατότητανέαςχρήσηςδιαφορετικήςαπότηνπροηγούμενη.

Μέχριτοτέλοςτου2011,το83%τουπροϋπολογισμούεξασφαλίζεται.Το22%τωνprojectολοκληρώνεται,το60%προχωράαλλάδενολοκληρώνεται.

Το2011 έναανανεωμένοπρόγραμμα εφαρμογής κατατίθεται, γιατηνπερίοδο2012-2016μεπρουπολογισμό60εκ.ευρώταοποίαλόγωτωνοικονομικώνσυνθηκώνδενεξασφαλίζονται.Μιακατάστασηπουμέχρικαισήμεραεκκρεμεί.[1]

ΤονΑύγουστοτου2011ηNDWυποβάλλεταιαπότουπουργείοεκπαίδευσης,πολιτισμούκαιεπιστήμηςωςυποψήφιογιαένταξημνημείοστηλίστατηςUNESCO,μετακριτήρια(ii),(iv),(v),ταοποίααναεθεώρηθηκαντο2013καιέχουνωςεξής:

(ii)HNieuweHollandseWaterlinieκαιτοStellingvanAmsterdamείναιεξαιρετικάπαραδείγμαενόςεκτεταμένου,ολοληρωμένουευρωπαικούαμυντικούσυστήματοςτηςμοντέρναςπεριόδουτοοποίοέχει επιβιώσειανέπαφοκαιέχεισυντηρηθείκαλάαπότηδημιουργίατου,τον19οαιώνα.Καιταδύοείναιμέρημιαςσυνεχούςκατασκευήςπρωγενεστερωναμυντικώνέργωνκαιεπρόκειτωαργότερα να επηρεάσουνσυγκεκριμένες κατασκευές πριν και αμέσως μετά το Β’παγκόσμιοπόλεμο

43

ΗδιεθνήςσυνάντησηεμπειρογνωμόνωντηςUNESCOγιαταυποψήφιαπροςένταξημνημείαπουέλαβεχώρατονΝοέμβρητου2013γιατηνNDW,κιενώηNDWπαρέμεινευποψήφια,εξέφρασετονενδοιασμόγιατοανμπορείνασυμπεριληφθείηNDWστηλίστατηςUNESCO,εφόσονσεαυτήείναιήδηέναμνημείοπαρεμφερές,τοStellingVanAmsterdam(STV),καταργώνταςτοκριτήριοπερί‘‘Εξέχουσαςοικουμενικήςαξίας’’.

ΔυστυχώςγιατηνNDWοιπολιτικέςστρατηγικέςτουπαρελθόντοςεπηρεάζουντομέλλοντης.ΌταντοSVAεντάχθηκεστηλίστατο1996,ήταναυτότοπράσινοτόξογύρωαπότηνπρωτεύουσα,τοπάρκοπουθαπροσέφερεκάτι‘‘διαφορετικό’’στοτομέατηςαναψυχήςαπότοΆμστερνταμ.ΗNDWδενμπορούσενααποτελέσεικομμάτιτωντότεπολιτικών.

ΜιαδεκαετίαπερίπουμετάόταντοζήτηματηςNDWήρθεστοπροσκήνιο,διαπιστώθηκεότιηNDWήτανέργοπρωγενέστερο,μεγαλύτερουεύρουςκαιαμυντικήςσημασίας,καιότιτοSVAωςWHsiteείχεσυμπεριλάβειοχυράκαιπεριοχέςπουαποτελούνιστορικάκομμάτιατηςNDW. Ηδιαπίστωσητου2013,έφερεμιααποδιοργάνωσηστοBureauκαιστηνπροσπάθειαπροώθησηςτηςωςWHsite.

HλύσηηοποίαπροτάθηκεείναιηεννοποίησητηςNDWμετοSVA,σεέναεννιαίομνημείο.Κάτιπουφυσικάδενείναιεύκολο,ανσυνειδητοποιήσεικανείςπόσοξεχωριστήκαιμοναδικήπορείαέχειχαράξειηNDW.Ηυποψηφιότηταθαυποβληθείανανεωμένητο2018καιθαεξεταστείτο2019.[2]

Πάντωςηπροσπάθειαγιαένταξηδείχνειναμηνείναιτόσοεντατικήέκτοτε.ΑντίθετωςτατοπικάδίκτυαγιαWaterlinesκαιFortsδείχνουννααναπτύσσονταιταχύτατα,τουλάχιστονεπικοινωνιακάενέτη2015.

[26]ΓιατηνχρονολόγησητωνεθνικώνκαιδιεθνώναποφάσεωνπουσχετίζονταιμετηνNDWανακτήθηκανκαιδιασταυρώθηκαναπότιςεξήςπηγές:SelfAnalysisReport-NewDutchWaterline|ATFORT|EuropeanUnion,InterregIVC,ATFORT(2012) FromLandscapePreservationtoLandscapeGovernance:EuropeanExperienceswithSustainableDevelopmentofProtectedandscapes,JoksJanssenandLuukKnippenberg,www.intechopen.comWindow on the Netherland-The Dutch National Landscapes 1975-2010: Policies,Aims and Results. Hand Renes, Οκτώβριος 2010 ‘‘NewDutchWaterline,implementationleadstonewquestions’’,PeterRos|ThereuseofancientfortifiedsettlementsfrommiddleAgestoearlymoderntime|ScientificBulletin65|EuropaNostraPublications2011καθώςκαιαπότιςιστοσελίδεςholladsewaterlinie.nl|nweurope.eu|manageplus.eu|collabor8.me|atfort.eu

(iv) Τα οχυρά είναι εξαιρετικά παραδείγματα ενός εκτεταμένου, ολοκληρωμένου αμυντικούσυστήματος τηςσύγχρονης περιόδου τοοποίο έχει επιβιώσει ανέπαφο και έχει διατηρηθείκαλάαπότηδημιουργίατου,τον19οαιώνα.(v)ΗNieuweHollandseWaterlinieαντιπροσωπεύειτηνικανότητατηςΟλλανδίαςστηνδιαχείρησητουνερούκαιτηςπρακτικήςεφαρμογήςαυτούστηνάμυνατουέθνους.

44

εικ.10:New Dutch Waterline-Recronomic Scenario-Wonder City & Landscape. Πρόταση του 2011 από το γραφείο ΟΚRA για την αξιοποίηση της NDW. Η πρόταση δεν πραγματοποιήθηκε, το γραφείο όμως ανέλαβε αρκετες σημειακές παρεμβάσεις στη NDW. πηγή: www.okra.nl

45

5.2.Υλοποίησηδράσεων

Επανάχρηση και Ενεργοποίηση τμημάτων της NDW, ένταξη σε Ευρωπαικά δίκτυα Λόγω της πολυπλοκότητας της NDWως μνημείο και ως τοπίο, βλέπουμε διάφορα μοντέλααξιοποίησηςτουχώρουσεδιαφορετικέςκλίμακες,ταοποίαλειτούργησανήθαλειτουργήσουνωςπιλότοι.

ΕξαρχήςγιατηνδιαχείρισητηςNDWκαιμετουςφακέλουςπουσυντάχθηκαν,διαφορετικέςπεριοχές ανάλογα με την θέση τους ως προς τα μεγάλα αστικά κέντρα του Randstaadενεργοποιούνταιμεδιαφορετικούςτρόπουςκαιστρατηγικές.

Αναφορικάμετιςαποφάσειςεπανάχρησης,θαδούμεέναμεγάλοβάροςναπέφτειχωρικάστηνπεριφέρειατηςΟυτρέχτηςγια2τουλάχιστονλόγους.ΗNDWωςστρατιωτικήςσημασίαςπαρέμβασηπροστάτευσετηνοικονομικάκαιδιοικητικάδυνατήΟυτρέχτηαφήνονταςπολυάριθμαστοιχείαστηνπεριφέρειατης.Δευτερευόντως,ταφιλόδοξακαιπολυάριθμασχέδιατωναρχώντου2000έδωσαντηθέσητουςσελιγότερεςκαιπιοστοχευμένεςπαρεμβάσεις,οιοποίεςπροφανώςκαιείχανμεγαλύτερεςπροοπτικέςνααποδώσουνμέσαστηνπεριφέρειατηςΟυτρέχτης,παράσεμεμονωμέναοχυράενμέσωαγροτικώνεκτάσεων.

Σεσυνδυασμόμεαυτά,όπωςαναλύεταικαιπαρακάτω,τοπολύπλοκοκαιδύσκολοεγχείρημαδιαχείρισηςενόςτόσομεγάλουμνημείου/τοπίουσεόλεςτουτιςκλίμακεςέφερεστηνεπιφάνειαπροβλήματαπρακτικάκαιοικονομικάπουτοκράτοςτηςΟλλανδίαςμόνοτουδενμπορούσενααντιμετωπίσει.Τηναδυναμίαυλοποίησηςσύμφωναμετααρχικάπλάνασυνειδητοποιείκανείςακόμαπερισσότεροβλέπονταςτηχαλάρωσηκαιτηναποδόμησητωναρχικώνπλάνωνπουχαράχτηκανσεδιαφορετικέςοικονομικέςσυνθήκεςκαιαπόδιαφορετικέςδιοικήσεις.

Βλέπουμελοιπόντησταδιακήσυμμετοχήσεδιάφοραευρωπαϊκάδίκτυα,τηνανταλλαγήπρακτικών, φυσικάτηνλήψη ευρωπαϊκώνχρηματοδοτήσεων, αλλά και τηδημιουργία εγχώριωνδικτύων τα οποία ξεφεύγουν από τα αρχικά οράματα είτε υπερβαίνοντας τις προσδοκίες, είτεχαράσσονταςνέεςκατευθύνσεις.

46

27]www.collabor.eu[28]‘‘New Dutch Waterline, implementation leads to new questions’’, Peter Ros |The reuse of ancient fortified settlements from middle Ages to early modern time |Scientific Bulletin 65 |Europa Nostra Publications 2011

Χάρτης13:Crossingthelines’’(2002-2006) Ιδίαεπεξεργασία

5.2.1.ΕπιχειρηματικάΜοντέλα.Παραδείγματα. ΗαποκατάστασηςκαιεπανάχρησητουFortAandeKlop Ένα επιχειρηματικό μοντέλο διαχείρησης σε μικρή κλίμακα

ΤομικρόοχυρόFortAandeKlopαγοράζεταιαπότηνπεριφέρειατηςΟυτρέχτηςτο1997.Σκοπόςτηςαγοράςτουείναιηδημιουργίαενόςκαφέκαιχώρουκατασκήνωσηςταοποίαθαεξυπηρετούσαντουςεπισκέπτεςτηςπεριοχής.Παράλληλαηεπανάχρησηκαιησυντήρησητουοχυρούκαιτηςπεριοχήςγύρωθαδημιουργούσεέναμικρόπάρκογιατιςγύρωγείτονιεςσεμιαπεριοχήπουτηνεποχήπριντηνπαρέμβασηήταναρκετάυποβαθμισμένη(πρώηνRedLightDistrictτηςΟυτρέχτης).

Ηπεριφέρεια τηςΟυτρέχτηςαναλαμβάνει την βασικήαποκατάσταση.Οι τελικέςπαρεμβάσειςθαγίνονταναπότονεπενδυτή,οοποίοςκαιαναζητούταν.Ηχρηματοδότησηαπότηνπεριφέρειακαιτοαρμόδιουπουργείοκαθυστέρησεενώυπάρξανκαιζητήματατεχνογνωσίαςγιατηναποκατάστασηταοποίαέπρεπενααντιμετωπιστούν.Καισταδύοέδωσελύσηηένταξητουστοproject‘’Crossingthelines’’(2002-2006)τουΙnterregIIIbNWE,μαζίμετηνεπαρχίαMortselτουΒελγίουκαιEssexτηςΑγγλίας.[27]

ΕντέλειτοFortανοίξετιςπόρτεςτουτο2007καιαποδείχθηκεβιώσιμοκαικερδοφόρο.Σήμερατοκύριοκτίριοτουοχυρούλειτουργείωςχώροςεστίασης(καφέκαιεστιατόριο).Οιπαλιέςστρατιωτικέςαποθήκεςπουτοπεριβάλλουνπεριοδικάφιλοξενούνσυνέδριακαιεκθέσεις,ακόμακαιτελετέςγάμων,ενώυπάρχουνκλίνεςγιαδιημέρευση(μικρόhostel)καικύριαλειτουργίαείναικαιαυτήτουcamping,στονπράσινοχώροπουτοπεριβάλει.ΗγειτνίασημετονποταμόVechtκαιηθέσητουμέσαστηνευρύτερηπεριοχήτηςΟυτρέχτηςτοκαθιστούναρκετάδημοφιλέςγιαποδηλάτεςκαιπεριπατητές.[28]

Οιλειτουργίεςτουείναικοινόχρηστες,αναψυχήςκαιπολιτιστικές,πρόκειταιόμωςσαφώςγιαμιαιδιωτικήεπιχείρηση.

47

πηγή: www.fortaandeklop.com

εικ.11. Το Fort Aan de Klop και ο περιβάλλων χώρος

εικ.12. Το κτήριο του οχυρού ως χώρος εστίασης

48

ΤαδίκτυαCollabor8,Manage+ Επιχειρηματικό μοντέλο διαχείρισης σε μεγάλη κλίμακα

Μεγαλώνοντας κι άλλο την κλίμακα και προχωρώντας χρονικά, βλέπουμε να γίνεται μιαπροσπάθειατόνωσηςτηςοικονομικήςανάπτυξηςτηςευρύτερηςπεριοχήςμεσημείοαναφοράςτηνNDW.Πιοσυγκεκριμένα,σκοπόςείναιηδιευκόλυνσητωνεπιχειρηματιώνναπαράγουνκαινοτόμαπροιόντακαιυπηρεσίεςταοποίαθασυνδέονταιμετηνWaterlineκαιτηναίσθησητουτόπουπουαυτήαποπνέει.Αυτόξεκινάνασχεδιάζεται και ναυλοποιείται με έναπρόγραμματου Interreg IVB(2007-2013),τοCollabor8.

Οιεπιχειρηματίεςκαλούνταινασυμφωνήσουνσεκάποιαυψηλάποιοτικάstandards, ενώηταυτότητατηςπεριοχήςορίζεταιωςτοσημαντικότεροsellingpoint.ΣυντονιστήςείναιηSouthKerryDevelopmentPartnership,συμμετέχουν8εταίροι,2απότηνΟλλανδία,οέναςείναιηΝDW.Σκοπόςτηςσυμμετοχήςηεκπαίδευσητωνεπιχειρηματιώνπουσυνδέονται καιδραστηριοποιούνταιστηνNDW,έτσιώστεμεκοινήδράσηνααναδείξουντοbrandτηςNDW.Μέχρικαιτο2009,3επιχειρηματικάclustersείχανδημιουργηθεί,μεσκοπότηνπαραγωγήπροιόντωνπουσυνεργάζονταιμεσκοπότηνπροβολήκαιπροώθησητηςNDW.Σεαυτάδραστηριοποιούνταιεπιχειρηματιώνδιαφόρωνκλάδων(καλλιτέχνες,γραφείαδιοργάνωσηςevent,IT,αναψυχήκλπ.)[29]

ΤοΟλλανδικόκράτοςαποβλέπειότιόλααυτάταδιαφορετικάπροϊόντασχετιζόμεναμετηNDW,θαπροκαλέσουντοενδιαφέρονενόςμεγάλουαριθμούεπισκεπτώνκαικαταναλωτώνγιατηνιστορίαNDW.[30]

Συνδυαστικά με το Collabor8 έρχεται και τοManage+ το οποίο ‘αναπτύσσει βιώσιμαδιοικητικάμοντέλαγιαμακροπρόθεσμηχρήσηπρώηνβιομηχανικώνκαιστρατιωτικώνθέσεωνταοποίαμετατρέπονταισεbusinessparks,πράσινουςχώρουςαναψυχήςκαιτουριστικούςπροορισμούς.Παραδοσιακά τέτοιες περιοχές διαχειρίζονταν από δημόσιες αρχές. Το manage+ προσπαθεί ναεπιτύχειτην“βιώσιμηδιαχείρισήτουςκαιιδανικάχωρίςκρατικήχρηματοδότηση”.

Φυσικάστηνπαραπάνωπεριγραφήπρογράμματοςμε leadpartnerτοLandscapeParkHo-hewardταίριαξεηπερίπτωσηδιαχείρισηςτηςNDWηοποίαόπωςφαίνεταικαιστοδιάγραμμαιεραρχίαςσυντόνισετιςπροσπάθειεςήδέσμευσεσεδράση,περιφέρειες,δήμους,συμβούλιανερού,ιδιοκτήτες,επιχειρήσεις,πολίτες.[31]

ΣτοπιλοτικόprojectτηςNDW,επιθυμείταιηεμπλοκήτουιδιωτικούτομέα,οοποίοςιδανικάθααποφασίσεινασυντονισείοίδιοςτηνδιαχείρησηχωρίςκρατικήεμπλοκή,υπηρετώνταςτουςσκοπούςτηςNDW,οιοποίοιπαραμένουνπρακτικάοιίδιοι.Έναισχυρόbrand,βιώσιμοκαιανταγωνιστικό,ποιοτικόκαιμοναδικό.

[29]πηγή:www.collabor8.eu[30] Self Analysis Report- New Dutch Waterline |AT FORT |European Union,Interreg IVC, AT FORT (2012)[31]πηγή:www.manageplus.eu

49

Χάρτης14:Collabor8(2007-2013) Ιδίαεπεξεργασία

Χάρτης15:Manage+’(2009-2014) Ιδίαεπεξεργασία

*Information architecture (IA) είναι ο δομικός σχεδιασμός κοινόχρηστων πληροφοριακών περιβάλλοντων: είναι η τέχνη και η επιστήμη της οργάνωσης και επισήμανσης ιστοσελίδων, online κοινοτήτων και λογισμικού για την ενίσχυση της χρηστικότητας και της ανιχνευσιμότητας. Επίσης αποτελεί μια αναδυόμενη κοινότητα που επικεντρώνεται στο να φέρει τις αρχές της αρχιτεκτονικής και του σχεδιασμού στο ψηφιακό τοπίο. Συνήθως περιλαμβάνει ένα μοντέλο ή ένα concept πληροφοριών που χρησιμοποιείται και εφαρμόζεται σε δραστηριότητες που απαιτούν συγκεκριμένες λεπτομερή στοιχεία πολύπλοκων συστημάτων πληροφοριών. Περιλαμβάνουν επίσης συστήματα βιβλιοθηκών και βάσεις δεδομένων. πηγή: www.iainstitute.org/documents/learn/What_is_IA.pdf

Στοζήτηματηςανταλλαγήςπρακτικώνμεταξύτωνpartners,ηNDWαναλαμβάνειτηνανάπτυξηκαιτηδοκιμήηλεκτρονικώνμέσωνγιατηνδιαχείρισηκαιτοσυντονισμότης,αλλάκυριότερατηςin-formationarchitecture*,κάτιπουθαδούμεότιτίθεταιήδησεεφαρμογήσεέργαπουυλοποιούνταιαυτήτηστιγμή.

50

5.5.2.Αρχιτεκτονικέςπαρεμβάσεις.Παραδείγματα

Μπορεί ο φιλόδοξος αριθμός των 300 έργων για την NDW να μην υλοποιήθηκε ποτέ, αλλά πολλά από αυτά έγιναν πράξη. Από την πληθώρα σχεδίων και προτάσεων που παρουσίασαν αρχιτεκτονικά γραφεία μετά από αναθέσεις των περιφερειών κυρίως μερικά από αυτά ακόμα και λίγα χρόνια μετά την υλοποίησή τους εμφανίζονται σε αρχιτεκτονικά περιοδικά και site παγκόσμιας εμβέλειας κάνοντας το όνομα της NDW να περνά στο υποσυνείδητο.

ΕθνικόΜουσείογιατηνNewDutchWaterline

Αρχιτέκτονες:studioanneholtrop περιοχή:ΠεριφέρειατηςΟυτρέχτης υλοποίηση:2011–2015 (η ολοκλήρωση του έργου και τα εγκαίνια αναμένονταν τον Απρίλιο του 2015, έχουν όμως ήδη καθυστερήσει)

TofortVechtenείναιτοδεύτερομεγαλύτεροοχυρότηςWaterline,καιμαζίμετοfortRijnau-wenπουείναιτοπρώτομεγαλύτερο,προστάτευαντηνπόλητηςΟυτρέχτης. ΉτανένααπόταπρώταστοιχείατηςNDWπουενεργοποιήθηκανκιένααπότακτίριατουφιλοξενείeventεδώκαιχρόνια.ΕκείπάρθηκεηαπόφασηναφιλοξενηθείτομουσείοτηςNDW.Έναςχώροςπουθασυγκεντρώνεστοιχείαγιατοτεράστιοκαιδυσνόητομνημείοπουπρόσφαταάρχισενααποκτά‘’δημοσιότητα’’.

Τοκτίριοτουμουσείουαποτελείεπέκτασηστοένααπότακτίριατουοχυρού.ΚέντροτουείναιένααίθριοπουφιλοξενείτημακέτατηςNDW,ενώπεριμετρικάαναπτύσσονταιθεματικέςαίθουσες.Μετομουσείονααναμένεταιναανοίξειτο2015,έχονταςόμωςήδηκαθυστερήσει,σημαντικήείναιμιαακόμαδιάστασητηςχρήσηςτουοχυρού.Πρόκειταιγιατοντομέατηςδιαχείρισηςτωνυδάτων,στονοποίοηΟλλανδίαλόγωτηςφύσηςτηςίδιαςτηςχώραςκατέχειεξαιρετικήτεχνογνωσία.Τομουσείοπεριέχειαίθουσαπροβολών/συνεδριακόχώρο,καισκοπόςαυτούείναινασυγκεντρώνειπαγκοσμίωςσυνέδριασχετικάμετηδιαχείρισητουνερού.[32]Τοσενάριοαυτό,εφόσονεπιτύχει,θααπαιτήσειτηνανάπτυξησυγκεκριμένωνυποδομών.ΗίδιαηπόλητηςΟυτρέχτηςμπορείνατιςυποδεχτεί,όπωςκαιταβοηθητικάπροςτοοχυρόκελύφη.Τοζήτημαείναιανοπεριβάλλονχώροςμπορείναπαραλάβειένατέτοιοφόρτιο.

Ηπερίπτωσητουμουσείουείναιενδιαφέρουσακαιγιαάλλουςλόγους,αφούαποτελείκιένααπόταπρώταμουσείαστηνΟλλανδίατουλάχιστονπουθαχρησιμοποιήσουντηνinformationar-chitecture*μεδιάφορατεχνάσματακατάτηνπεριήγησητουεπισκέπτη.Επίσηςκατάτηδιαδικασίαολοκλήρωσήςτου,εφαρμόστηκαννέαπληροφοριακάμοντέλα,ικανάναπροβλέψουνστοιχείασχετικάμετηνανταπόκρισητουκοινούστονέοαυτόμουσείο,αλλάκαιμέσαδιάδωσήςτου.[33]

Με τη NDW να κατευθύνει στα ευρωπαικά δίκτυα που είναι ενταγμένη ζητήματασχετικά με ψηφιακές στρατηγικές, το μουσείο αυτό αναμένεται να προωθηθεί

51

εικ 16,17,18,19,20. Το μουσείο της NDWπηγή: fortkomttotleven.nl/

[32]fortkomttotleven.nl/ [33]www.anneholtrop.nl/home.html [34]digitalengagementframework.com/|JasperVisser[35]www.hollandopera.nl/

σημαντικά. Η χρήση του digital engagement framework έχει ήδη μπει σε λειτουργία,προσπαθώντας να εγείρει το ενδιαφέρον του κοινού και εν τέλει να φέρει επισκέπτες. ΜιατακτικήκαθόλουάγνωστηγιατηνΟλλανδία,αφούμεεπιτυχίαεφαρμόστηκεστοRijksMuseum.[34] Την ίδια στιγμή το Rijnauwen αποτελεί έναν ‘’κρυμμένο παράδεισο’’ για φυσιολάτρες, οιπαρεμβάσειςπουέχουνγίνειείναιελάχιστες,καιόχισεόλατακελύφη.Περιβαλλοντικοίσύλλογοικαιομάδεςτηςπεριοχήςδραστηριοποιούνταικαιδιαφωνούνμετηναξιοποιήσητουμενέεςχρήσεις.Ακόμαόμωςκαιχωρίςυλικέςπαρεμβάσεις,τοοχυρόήδηκαλείταιναφιλοξενήσειδιάφορεςδιοργανώσεις. (π.χνύχτεςόπεραςαπότηνHollandΟpera,Ιούνιος2015)[35]

52

Bunker599 αρχιτέκτονες:RAAAF+AtelierdeLyon Περιοχή:Άμστερναμ Υλοποίηση:2010

‘’Με έναν ριζοσπαστικό τρόπο, αυτή η παρέμβαση ρίχνει νέο φως στην Ολλανδική πολιτική για την πολιτιστική κληρονομιά’’. [RietveldArchitecture-Art-Affordances]

Ένακαταφύγιο,φαινομενικάσυμπαγέςκαιάκαμπτο,κόβεταιστα2καιγιαπρώτηφοράκάποιοςέχει τηδυνατότηταναδει τισυμβαίνειστο εσωτερικό ενόςαπόταπερίπου700καταφύγια τηςNDW. Μια μακρυά ξύλινη πλατφόρμα διαπερνά την βαριά κατασκευή και οδηγεί τους επισκέπτεςπάνω από μια ριχή επιφάνεια νερού, υπενθυμίζοντας την όψη της NDW σε περιόδους πολέμου.

ΤοBunker599είναιέναπολύεμφανέςαξιοθέατοτηςπεριοχής.Ακόμαπερισσότεροιτοβλέπουνλόγωτουμεγάλουαυτοκινητόδρομουπουπερνάδίπλατου.ΤοprojectαυτόείναιμόνοένααπόμιασειράπαρεμβάσεωντωνRAAAF|AtelierdeLyon,μεσκοπόναδιαδώσουντηνιστορίατηςNDWσεέναμεγαλύτεροκοινόεπισκεπτών.

ΜετάτηνπαρέμβασηστοBunker599,τοίδιοανακυρήχθηκεΕθνικόΜνημείοτηςΟλλανδίας.[36]ΣτιςπροσεχείςαξιολόγησειςγιατηνένταξητηςNDWστηνλίσταμνημείωνπαγκόσμιαςπολιτιστικήςκληρονομιάςτηςUNESCO,φυσικάσχολιάστηκεαρνητικάαπότιςεπιτροπές.[37]

εικ.21. Σχέδια της παρέμβασης. πηγή: www.raaaf.nl

[37] www.raaaf.nl[38] International Expert Meeting-UNESCO World Heritage Nominations, Report of group discussions| The Netherlands| Nov 2013

53

©Artur van Beveren, flickr pageεικ. 22. Bunker της NDW

εικ. 23. Bunker 599. πηγή: www.raaaf.nl

54

Χάρτης 16. Οι χρήσεις των οχυρών της NDW όπως έχουν διαμορφωθεί μέχρι τον Φεβρουάριο του 2015. Σε περίπτωση περισσότερων από μία χρήσεων καταγράφεται η ισχυρότερη: π.χ στο παράδειγμα του Fort Vechten αποτυπώνεται η λειτουργία του μουσείου της NDW, ενώ φυσικά παράλληλα υφίστανται χρήσεις εστίασης, αναψυχής ενώ η περιοχή έχει και φυσικό ενδιαφέρον. Ιδία επεξεργασία

55

WarBunkerRefurbishment Αρχιτέκτονες:B-ILD Τοποθεσία:Vuren,Ολλανδία Υλοποίηση:2014

ΜετάτοBunker599είναιηδεύτερηαπόπειραμόνιμης,αλλάαναστρέψιμης,παρέμβασηςσεένακαταφύγιο,καιηπρώτηπουθέτειτοζήτηματηςλειτουργικότητας.

ΤοέργοαυτόήτανκομμάτιμιαςδιαφημιστικήςεκστρατείαςγιατογραφείοFamous.Σταπλαίσια αυτής, ένα ερειπωμένο καταφύγιο μετατράπηκε σεσπίτι διακοπών επιτρέποντας σε μίαοικογένειανατοαποκτήσειπροσωρινάωςθέρετροδιακοπών.Ημετατροπήέγινεαρκετάδημοφιλήςκαιαποφασίστηκεναδιατηρηθείτοκαταφύγιομόνιμαανοιχτό,σανενοικιαζόμενοσπίτι.[39]

Τομισό-θαμμένοκαταφύγιοβρίσκεταιστηνπεριοχήτουFortVuren,στονοτιότεροκομμάτιτηςNDW,σεένακαταπράσινοπεριβάλλον.Όνταςσεμιαπροστατευμένηπεριοχή,οιπαρεμβάσειςπουμπορούσανναγίνουνήτανσυγκεκριμένες,καιόλεςμεδυνατότητααναστρεψιμότητας.ΤοέργοέλαβετηνυποστήριξητηςολλανδικήςΕπιτροπήςΜνημείωναπότηνφάσητουσχεδιασμού.[40]

[39]www.b-ild.com/bunker/ [40]www.archdaily.com/559851/war-bunker-refurbishment-b-ild/

εικ.24,25 © Tim Van de Velde

56

εικ 26: Fort Vechten |φιλοξενία event| © SUEGRAPHY εικ 27: Fort Vechten |προσωπικό αρχείο

εικ 28:Fort Rijnauwen |Opera| www.hollandopera.nl

57

εικ 29: Fort Vechten| προσωπικό αρχείο εικ 30: C-Fortd εν όψει προωθητικού event|πρ.αρχείο

εικ 31: Fort Werk aan ‘t Spoel| www.hollandopera.nl| © Rob ‘t Hart photography

58

Χάρτης33:ATFORT’(2014-) Ιδίαεπεξεργασία

εικ 32. Forts του δικτύου ΑΤ FORT. πηγή: www.atfort.eu

59

5.2.3.ΚριτικήΘεώρηση

Hπαράθεσηενδεικτικώνπαραδειγμάτωναπόprojectsεπικοινωνιακούχαρακτήραμέχρισυμμετοχέςσεευρωπαϊκάδίκτυα,είχεσκοπόνααντιπαραθέσειτιςδιαφορετικέςκλίμακεςστιςοποίεςδίνονταιοικατευθύνσειςκαιυλοποιούνταιοιστόχοι.

Στην περίπτωση της NDW δόθηκαν κάποιες κατευθύνσεις ως προς τη διαχείριση τηςσε εποχέςπουυπήρχε μεγαλύτερηοικονομικήάνεσηγια επενδύσειςστονπολιτισμό καιστηνπροστασίατοπίωνκαιμνημείωναπότοίδιοτοκράτος.Οικατευθύνσειςαυτέςμεταφράστηκαναργότερα σε στόχους προώθησης και διαχείρισης που υπαγόρευσαν οι Ευρωπαϊκές καιπαγκόσμιεςσυνθήκες.ΤοπείραμαπουλέγεταιενεργοποίησηκαιανάδειξητηςNDWγέννησεπολλάάλλαπειράματα.

Σταπαραδείγματαέγινελόγοςγια3πολύσημαντικάδίκτυα,ταCrossingthelines,Man-

age+,Collabor8ταοποίαδενείναιταμόνασταοποίαηNDWέχειεμπλακεί,αλλάέδρασανκαθοριστικότερα.Καιτα3εντάσσονταικαιέλαβανχρηματοδότησηαπότοInterregNWEσεαντίθεσημεάλλαδίκτυαπουδενευδοκίμησανκαιπουσυμπεριλάμβανανκαιάλλαευρωπαικάτοπία,στρατιωτικάήβιομηχανικά‘‘κατάλοιπα’’στονευρύτεροευρωπαϊκόχώρο.Καιστιςδύοπεριπτώσειςπάντωςμιλάμεγιατόπουςγιατουςοποίουςελάχιστοήκαθόλουενδιαφέρονείχανδείξειοικυβερνήσειςτουπροηγούμενουαιώνα.

Φτάνονταςστο2012,ηομάδαδιαχείρισηςτηςΝDWδιεκδικείηίδιααπότοINTERREGNWEτηχρηματοδότησήτουπρογράμματοςATFORT,τουοποίουαναλαμβάνεικαιτονσυντονισμό,μεμότοτογνωστόγιατηνπερίπτωσητης,‘‘Preservationthroughdevelopment’’.ΣκοπόέχειναφέρεισεσυνεργασίατουςφορείςδιαχείρισηςπρώηνστρατιωτικώνμνημείωνκαιτοπίωντηςΕυρώπηςμεμεγαλύτερηήκαικαθόλουεμπειρίασεσχέσημεαυτήνπουηδιαχείρισητηςNDWέχειπροσφέρειστοφορέασυντονισμούηδιαδικασίαςενεργοποίησήςτης.

Τοπωςέναεγκαταλειμμένοστρατιωτικότοπίοφτάνειμέσασεδιάστημαμικρότεροτηςδεκαετίαςαπότοναακολουθείοδηγίεςστοναδιαμορφώνειπολιτικέςγιαζητήματαπουαφορούνμνημεία,τοπίακαιεντέλειπολιτιστικέςπολιτικέςτηςΕυρωπαϊκήςΈνωσηςκαιτωνκρατώνμελώντηςείναικάτιεξαιρετικάενδιαφέρον.ΑλλάεκτόςαυτούείναικαιενδεικτικόότιημελέτητουπαραδείγματοςτηςNDWέχειναμαςυποδείξειπολλάγιατηναπόεδώκαιπέραπορεία των μνημείων και των τοπίωνστον ευρωπαικό και παγκόσμιο χώρο ταοποία έχουντεράστιααλληλεπίδρασημετοντουρισμό,τηνοικονομία,τηνποιότηταζωής.

Επιστρέφοντας όμως στην αρχική υπόθεση και το ρόλο του branding ως όργανοδιαχείρισης και αντιστρόφως, βλέπουμε πως ο αρχιτεκτονικός και πολεοδομικός σχεδιασμόςδιαδραματίζουν σημαντικότατο ρόλο διαμορφώνοντας ή ενισχύοντας ένα νέο προφίλ που

60

δημιουργείται. Αρχιτεκτονικά γραφεία με ονόματα αναγνωρίσιμα στον ευρωπαϊκό χώροαναλαμβάνουνέργακαλλωπισμούήεντυπωσιασμού,δημιουργώνταςαποσπασματικέςεικόνεςτηςNDWπουταξιδεύουνμέσααπόαρχιτεκτονικέςσελίδες,φωτογραφίεςσταsocialmediaκαιλίστεςπεριοδικώνκαιsite.

Η NDW ήταν μία στρατιωτική δομή αλλά πλέον είναι ένα μνημείο πολιτιστικήςκληρονομιάς.Ήέναιδιαίτερο‘’πολιτιστικό’’τοπίομεμιαιστορίαπουμετατράπηκεσεπολιτιστικήκληρονομιά, ένας πόρος που ουσιαστικά κλήθηκε να προσελκύσει και να υποστηρίξει τηντουριστικήβιομηχανίακαιναενισχύσειτηνοικονομία.

Βρίσκεται στην οικονομική και διοικητική καρδιά της Ευρώπης και πιο συγκεκριμέναστηνΟλλανδία,περιβάλλονταςτοέντονααστικοποιημένοRandstaad,τοδίκτυοπόλεωντηςΟλλανδίαςπουθαμπορούσεναπαρομοιαστεί καισανμιατεράστιαμητρόπολημέροςτουδικτύουπόλεωντηςΒορειοδυτικήςΕυρώπης.

Στοτοπίοαυτόπουομύθοςτουτοκάνειμοναδικόκιενδιαφέρον,δημιουργείταικλίμαευνοϊκόγιαπροσέλκυσηεπιχειρηματικήςδραστηριότητας,γιατηνανάπτυξητουτουρισμού,γιατηνπροώθησηπολιτιστικώνστοιχείωνκαιπαράλληλαγιατηνπροσέλκυσηκοινωνικώνκαιεπαγγελματικών στρωμάτων με υψηλή μόρφωση και παιδεία, που έχουν την δυνατότητα ναενισχύσουντηνοικονομία,είτεωςτουρίστες,είτεωςκατοίκοι. Όπως έχει συμβεί βέβαιααμέτρητεςφορέςγιαπολλάτοπίαπουκλήθηκανναεξυπηρετήσουντιςπόλειςπουταφιλοξενούν,πλάθονταςέναμύθογύρωαπότηνιστορίατους.Απλάστιςπεριπτώσειςαυτέςμιλούσαμεγιαμιαάλληκλίμακα.

ΗNDW είναι κάτι μεγάλο. Κι αυτόδεν κρίνεται από τα τετραγωνικά χιλιόμετραπουκαλύπτειμόνο,αλλάκαιγιατίείναιεξαιρετικάεξωστρεφήςαλληλεπιδρώνταςκαιεπηρεάζονταςκοινωνίεςκαιοικονομίεςσεπολύμεγαλύτερηακτίνααπ’όσοδείχνειέναςχάρτηςτης.ΗNDWείναικάτιτομεγάλογιατίκαιμόνοοιαποφάσειςπουτηνκατέστησανγνωστήσεμαςεκκινήθηκαναπόδιαδικασίεςκαθοριστικέςγιατηνιστορίατηςΕυρώπης.

ΗNDWείναιέναπολιτιστικόbrand,ήκάποιοιθέλουνναγίνει.Κιείναιηδιαδικασίααυτήπουμαςεπιτρέπειναδιερωτηθούμεγιατηνδύναμητωνδιαφόρωνπολιτιστικώνbrands.ΗNDWεπιθυμείναγίνειμιαισχυρήταυτότητακιαυτόσυμβαίνειμεποικίλλουςτρόπους,μεέναναπόαυτούςναείναιηαπόκτησηάλλωνισχυρώνταυτοτήτων.ΜνημείοπαγκόσμιαςπολιτιστικήςκληρονομιάςτηςUNESCOγιαπαράδειγμα.Κιηδιαδικασίααυτήγίνεταιμέσασεμιαχώραπουαναζητείτηνταυτότητάτης,όπωςκαιοιπερισσότερεςστονευρωπαικόχώρο.Ίσωςβέβαιαείναιηευρύτερηπεριοχήαυτήπουαναζητάμιανέαταυτότητα.

Αν η NDWπετύχει τους παρόντεςστόχους της, θαφιλοξενήσει clusters επιχειρήσεων,πολιτιστικώνκαιψυχαγωγικώνδραστηριοτήτωνθαεξειδικευτείλειτουργικάκαιθααποτελέσειέναεξαιρετικάβιώσιμοοικονομικάτοπίομεμεγάληακτινοβολία.Όλααυτάπλεγμέναγύρωαπότονστρατιωτικότηςμύθο.ΚιανοιυπόλοιπεςWaterlinesακολουθήσουν,μαζί μεταδεκάδες

61

εικ 34. Το λογότυπο για το έτος 2015, το οποίο σηματοδοτεί και την έναρξη της προώθησης των WATERLINES της Ολλανδίας σαν μοναδικά τοπία εξαιρετικής ομορφιάςπηγή: www.holladsewaterlinie.nl

εικ 33. Το λογότυπο της διαδικτυακής πλατφόρμας Forten.nl η οποία δημιουργήθηκε με αφορμή την συνεργασία STV & NDW και περιλαμβάνει,ταξινομεί και προβάλλει όλα τα οχυρά και τα event των ολλανδικών waterlines

οχυράγύρωαπότοRandstaadκαιοιστόχοιεπιτευχθούνκιεκεί,είναιπολύπιθανόηΟλλανδία,ηχώρακάτωαπότηνεπιφάνειατηςθάλασσαςπουδενφοβάταιναπλημμυρίσειανχρειαστεί, νασυστήσειστουςγείτονέςτης,ήστιςυπόλοιπεςπεριοχέςμετιςοποίεςέχειδικτυωθεί,ήστονκόσμοολόκληρο,έναννέοτρόποναχειριζόμαστετηνκληρονομιάκαιταμνημείακαιτατοπίαωςμοχλόοικονομικήςανάπτυξης.Κιόλααυτάχωρίςνααλλάξειτουςκανόνεςτουπαιχνιδιού,αλλάαπλάανάγοντάςτουςσεμιαάλληκλίμακα.

ΤοανηαξιοποίησηαυτήείναιικανήνααπαντήσειστιςπροκλήσειςπουέχειθέσειηΕυρώπηγιατηνανάπτυξητηςανταγωνιστικότητάςτηςδενμπορούμεακόμανατοξέρουμε.Σίγουραταεξαιρετικάποικίλλαπολιτιστικάστοιχείαέχουνυπάρξειστοπαρελθόνέναμεγάλοπλεονέκτηματουευρωπαικούχώρου έναντι άλλων περιοχών. Το ζητούμενο μάλλον είναι, σε μια περίοδο που δεν δείχνουν ναεκκινούνται ουσιαστικές παραγωγικές διαδικασίες για την ανάπτυξη της ανταγωνιστικότητας ωςενδεικτικήςτηςποιότηταςζωήςτωνπολιτών,μήπωςοιπολιτιστικέςπολιτικέςαποδειχθούνηεύκοληκαιευκαιριακήλύση.

62

6.Επίλογος,Συμπεράσματα,Ερωτήματα

Σε μια παγκοσμιοποιημένη οικονομία κάθε περιοχή για να εξασφαλίσει τους πόρουςπουείναιαπαραίτητοιγιατηνεπιβίωσητης,οφείλειναείναιανταγωνιστική.Οιτρόποιμετουςοποίουςμπορείναενισχύσειτηνανταγωνιστικότητάτηςκαλύπτουνπολλάεπιστημονικάπεδίακαιαπασχολούντιςδιαδικασίεςλήψηςαποφάσεωνκαιτονσχεδιασμό.

Ηανταγωνιστικότητα καιηφήμησυχνάσυμπορεύονται.Μετηφήμη,τηνταυτότητα,τοbrandμιαςπεριοχήςναείναιστοιχεία ικανάναδιαμορφώσουναποφάσεις,πουμπορούνναξεκινάνεαπότηναγοράκαθημερινώνπροιόντων,μέχριτοτόποεγκατάστασηςκάποιου,τηνπεριοχήπουμιαεταιρίαθαεπιλέξειωςέδρα,τιςδιεθνείςσχέσεις.

Ταμνημείαείναιπόροιπουκληροδοτούνταιστιςεπόμενεςγενιές,στιςεπόμενεςδιοικήσεις.Πόροι ικανοίναδημιουργήσουναξία.Έναμνημείο,κάτωαπότηνκατάλληληδιαχείρισημπορείναπροσελκύσεικεφάλαιο.Τοζητούμενοείναιπόσοαποτελεσματικάκαιγρήγορα.Καιφυσικάανηπροσέλκυσηκεφαλαίου,κάθεείδους,μπορείναέχειδιάρκειαστοχρόνοκαιναμηνείναιμιαευκαιριακήτουριστικήεκμετάλλευση.

Οευρωπαϊκόςχώροςέχειτεράστιαπλεονεκτήματαπουτονκαθιστούνικανόναδιεκδικείτομεγαλύτερομέροςτουπαγκόσμιουτουρισμού.Γιαναείναιόμωςκαιβιώσιμηηδιαδικασίααυτήπρέπειναστελεχωθείκιαπόάλλεςπαραγωγικέςδιεργασίες.Ιδίωςότανμιλάμεγιαμιαπερίοδοπου βρίσκει την Ευρώπη ανήσυχη ως προς τον παγκόσμιο ρόλο της, με τις παραγωγικέςδυνάμειςπαγκόσμιαναανακατανέμονταισυνεχώςαλλάμεάλλακέντραβάρους,αφήνονταςτηνμε“κουφάρια”προηγούμενωνεποχών.

Ήδημετηνέλευσητουνέουαιώναπάραπολλάπειράματααξιοποίησηςκαιενεργοποίησηςπεριοχώνμεπροηγούμενηχρήσηπουέπαυσε,κυρίωςβιομηχανικών,είχανεπιτύχειυπότοπρίσματηςοικονομικήςανταποδοτικότητας, τηςαναζωογόνησηςτων ευρύτερωνπεριοχώντους, τηνδιαμόρφωση νέων ταυτοτήτων και τον επαναπροσδιορισμό τουbrand της ευρύτερης τουςπεριοχής.

Οι συνθήκες και το ιστορικό αυτό καθιστούν λογική την προσπάθεια άσκησηςπολιτικώνπουμετηνσυμβολήτουσχεδιασμούαξιοποιούνοποιοδήποτε“μοναδικό”χωρικόήαρχιτεκτονικόφαινόμενο, ή το διαμορφώνουνως μοναδικό, ή ρο κατασκευάζουν εκ τουμηδενός.Μετηναντίληψηγιατοτιείναιάξιοθέασηςναείναιφυσικάυποκειμενικήαλλάκαιυπόδιαμόρφωσηκάτωαπόσυγκεκριμένεςδιαδικασίες.Αντίστροφακαιμεταγενέστεραέρχεταιησειράτουόποιουμνημείουναεπηρεάσειαυτότοπεριβάλλοντου,ανταποδίδονταςτιςεπενδύσειςπουέγινανσεαυτό.

Ηαλληλεπίδρασηαυτήμπορείναείναιαπλούστατηστηνπερίπτωσηενόςμεμονωμένουαρχαιολογικούχώρουπουθαλειτουργήσειωςμαγνήτηςεπισκεπτώνδημιουργώνταςπρόσφοροέδαφοςγιατηνλειτουργίαορισμένωνεπιχειρήσεωνεστίασηςκαιεμπορίου.Ότανόμωςμιλάμεγια χώρους πολυπλοκότερους και εύπλαστους, χώρους των οποίων η ταυτότητα είναι υπό

63

διαμόρφωση, η ακτινοβολία τους μπορεί να ξεπεράσει το άμεσο περιβάλλον τους και τααποτελέσματαναείναιπολλαπλασιαστικάκαιμακροπρόθεσμα.Ηπολυπλοκότητατωνχώρωναυτών απλουστεύεται για επικοινωνηθεί, στην πραγματικότητα αυτό που θα τραβήξει τηνπροσοχήείναιέναξεκάθαροκαιμοναδικόbrand.

Η μελέτηπερίπτωσης καιοισυγγενείς τηςπεριπτώσειςαπλώνονταισε ένα μέροςτουευρωπαϊκού χώρου.Μπορούν και προγραμματικά υπόσχονται να εκκινήσουν παραγωγικέςδιαδικασίες,ναδημιουργήσουνποιοτικάκαικαινοτόμαπροϊόντα,ναδιαμορφώσουνκαινα ενισχύσουν τον νέο ρόλο της Ευρώπης και να εξασφαλίσουν ένα αειφόρο μέλλον,προστατεύονταςτηναπότοναμετατραπείσεμιακαρικατούραδιάσπαρτωνπολυπολιτισμικώνστοιχείωνγιατηνπροσέλκυσηεύκολουτουρισμού.

Στηνπερίπτωσηπουαναλύθηκε,οκίνδυνοςαυτόςελλοχεύει.Τοplacebrandingείναιέναόργανοδιαχείρισης,όπωςσυμβαίνεισεπολλέςπεριοχέςπαγκοσμίως,καιηπροσπάθειαναεπικοινωνηθούνμεμονωμέναστοιχείαώστεναδιαδοθείτοόνομακαιτοbrandμπορούνπολύεύκολανακατασκευάσουνμιατεράστιαWonderland,έναπαγωμένομουσείο-θέαμα.

Σεμιαρευστήοικονομικήκατάσταση,μεστόχουςκαικατευθύνσειςναεπαναδιατυπώνονται,ότανμιλάμεγιαπιλοτικήδιαχείρισηχώρων,οσυμβιβασμόςμεευκαιριακέςλύσειςείναιεντέλεικαιδυστυχώς,έναςορατόςκίνδυνος.Οιίδιεςδιακασίεςπουεκκινούνταιμιλώνταςγιαμοναδικότητακαι αίσθηση του τόπου μπορούν νααυτοαναιρεθούν, προσφέρονταςότι και χιλιάδεςάλλοιχώροι,απλάσεέναίσωςδιαφορετικόσκηνικό.

64

Βιβλιογραφία |Πηγές

1.AshworthG.J.Canwe,dowe,shouldwe,brandplaces?[Orarewedoingwhatwethinkandsaywearedoing?]

2.AnholtS.(2005)|Someimportantdistinctionsinplacebranding. 3.BuckleyRalf|WorldHeritageIconValue:ContributionofWorldHeritageBrandingtoNatureTourism|InternationalCentreforEcotourismResearchFacultyofEnvironmentalSciences,GriffithUniversityQueensland

4.BieratosE.,GospondiniA.(2004)|GlobalizingUrbanLandscapes-Athensandthe2004OlympicsCities

5.CampeloA.&AitkenR.&GnothJ.&ThyneM.(2009)|Placebranding:representingsenseofplace|UniversityofOtago

6.CastellsM.(1993)|EuropeanCities,theinformationalSociety,andtheglobalEconomy|JournalofEconomicsandSocialGeography

7.DechameS.(1992)|L’emergenceduTourismUrbanism|Grenoble

8.EvansG.(2003)|‘‘HardBrandingtheCulturalCityFromPradotoPrada’’|JournalofUrbanandRegionalResearch

9.GrahamB.(1998)|ModernEurope-Place,Culture,Identity|London:Arnold

10.HallL.(1999)|BusinessAdministration|London:ANUBISEditions. 11.HospersJ.|BeyondtheBlueBanana?-StructuralChangeinEurope’sGeo-Economy|42ndEUROPEANCONGRESSoftheRegionalSci-enceAssociation-YoungScientistSession-SubmissionforEPAINOSAwardGert|Dortmund,Germany(2002) 12.JacquiTrue(2006)|“GlobalisationandIdentity”.InRaymondMiller.GlobalisationandIdentitySouthMelbourne|OxfordUniversityPress.

13.JanssenJ.&KnippenbergL.|FromLandscapePreservationtoLandscapeGovernance:EuropeanExperienceswithSustainableDevel-opmentofProtectedLandscapes|www.intechopen.com

14.InfussiF.&SimioforidesY.|LacittaGrecaelenuovecondizioniurbane|ProgrammaHeracles:LeSfideDellaCittaGreca

15.KingR.(1993)|MassmigrationinEurope:Thelegacyandthefuture|London:Belhaven

16.Kotler,P.,&Gertner,D.(2002).|CountryasBrand,Product,andBeyond:APlaceMarketingandBrandManagementPerspective|JournalofBrandManagement 17.McCarthyJ.(2005)|PromotingImageandIdentityin‘CulturalQuarters’:theCaseofDundee 18.ΜωραΐτηςΚ.|Εισαγωγικόσημείωμαγιατοτοπίοκαιτηνκληρονομιάτουπολιτισμού:ΕπεξηγώνταςτονόροΤοπίοκαιτηγενικήσχέσητουμετακληροδοτήματατουπολιτισμού|www.monumenta.org/article.phpIssueID=7&lang=gr&CategoryID=2&ArticleID=813

19.ΜωραΐτηςΚ.,(2012):Τοτοπίοπολιτιστικόςπροσδιορισμόςτουτόπου-Παρουσίασηκαιθεωρητικόςσυσχετισμόςτωνσημαντικότερωννεότερωνπροσεγγίσεωντηςτοπιακήςεπεξεργασίαςτουτόπου|Αθήνα:ΔιδακτορικήΔιατριβήστηΣχολήΑρχιτεκτόνωνΜηχανικώνΕΜΠ.

20.PapadopoulosN.(2004)|PlaceBranding:Evolution,meaningandimplications.

21.PeterRos|‘‘NewDutchWaterline,implementationleadstonewquestions’’|ThereuseofancientfortifiedsettlementsfrommiddleAgestoearlymoderntime|ScientificBulletin65|EuropaNostraPublications2011 22.RenesHand|WindowontheNetherland-TheDutchNationalLandscapes1975-2010:Policies,AimsandResults.|Οκτώβριος2010

23.RichardH.&K.Vietor|HowCountriesCompete|Strategy,structureandgovernmentintheglobaleconomy|HarvardBusinessSchoolPress|Boston,Massachusetts

24.Simioforides,Y.(1998)|TheGreekcityandthenewurbanconditions[EnglishsummaryoftheItaliaνarticle‘LacittaGrecaelenuovecondizioniurbane’],in:F.Infussi&Y.Simioforides(Eds)ProgrammaHeracles:LeSfideDellaCittaGreca|(Athens,Linora)

25.AtlasoftheNewDutchWaterDefenceLine,010Publishers,Rotterdam(2009)

26.ThemakingofDutchtowns:astudyinurbandevelopmentfromthetenthtoseventeenthcenturies|GeraldL.Burke|London:Cleaver-HumePress(1956)

65

27.BuildingaMoreCompetitiveEurope:FindingsfromtheEurope2020CompetitivenessReport|ByBeñatBilbao-Osorio,JenniferBlanke,RobertoCrotti,MargaretaDrzeniekHanouz,StephenKinnockandCarolineKo,WorldEconomicForum 28.CEC(1992)UrbanisationandtheFunctionofCitiesintheEuropeanCommunity,RegionalDevelopmentStudies4(Brussels,CEC).

29.CommnicationfromtheCommissiontotheEuropeanParliament,theCouncil,theEuropeaneconomicandsocialcomiteeandthecom-mitteeofregions|RegionalPolicycontributingtosmartgrowthinEurope2020 30.CountryBrandIndex2012-2013byFutureBrands|www.futurebrand.Com

31.InternationalExpertMeeting-UNESCOWorldHeritageNominations|Reportofgroupdiscussions|TheNetherlans|Νοέμβριος2013 32.Leader1999,ComissionReport

33.OECD(2008)“TheImpactofCultureonTourism”(www.oecd-ilibrary.org)

34.ProjectNewDutchWaterlineandProjectArcadianLandscapes:Guidlinesfornewspatialdevelopmentbasedonheritage,IrG.A.Verschuure-StuipEuropeanLandscapeConvention|CouncilofEurope,EuropeanTreatySeriesNo.176|Florence2000

35.RegionalPolicycontributingtosmartgrowthinEurope2020-EuropeanComission 36.SelfAnalysisReport-NewDutchWaterline|ATFORT|EuropeanUnion,InterregIVC,ATFORT(2012)

37.Τerritorialcompetitiveness-CreatingaterritorialdevelopmentstrategyinlightoftheLEADERexperience|LEADEREuropeanObservatory|December1999

38.TheEurope2020CompetitivenessReport-BuildingamoreCompetitiveEurope.WorldEconomicForum

Ταστοιχείαγιαταδίκτυα,όπωςκαιοιπληροφορίεςπουαφορούντουςεταίρους,τουςσκοπούςκαιτιςδράσειςαυτώνανακτήθηκαναπότιςιστοσελίδες:

www.holladsewaterlinie.nlwww.nweurope.euwww.manageplus.euwww.collabor8.me www.atfort.eu ΤαστοιχείαγιατιςσημερινέςχρήσειςτωνοχυρώντηςNDWανακτήθηκαναπόδιαδραστικόχάρτητηςεπίσημηςιστοσελίδαςwww.holladsewaterlinie.comκαιδιασταυρώθηκανστιςιστοδελίδεςτοπικώνδικτύων,καιστιςιστοσελίδεςτωναντίστοιχωνοχυρώνwww.visitholland.comwww.proefdelinie.nlwww.forten.nlwww.monumenten.nl

ΔιευθύνσειςαρχιτεκτονικώνγραφείωνπουσυνεργάζονταιμετηνNDWwww.raaaf.nlwww.anneholtrop.nl www.okra.nlwww.woltjerberkhout.nlwww.b-ild.com

*Οιηλεκτρονικέςδιευθύνσειςεπιβεβαιώθηκαντελευταίαστις29/06/2015

66