Нээлттэй Нийгэм Форумын санаачлагаар зохион байгуулсан судалгаа

Багийн ахлагч: Д. Жаргалсайхан, Бизнесийн удирдлагын (Санхүүгийн) ухааны МБА, Дэниэлсийн Бизнесийн Сургууль, АНУ-ын Денверийн Их Сургууль

Ахлах судлаач: Б. Отгонтөгс, Эдийн засгийн ухааны магистр, Их Британий Манчестерийн Их Сургууль, АНУ-ын Колумбийн Их Сургуулийн докторант

Зохицуулагч: Ч. Хашчулуун, Эдийн засгийн ухааны доктор, Японы Кейо Их Сургууль

Судлаач С. Дөлбадрах, Эдийн засгийн ухааны магистр, МУИС-ийн ЭЗС

Судлаач T. Оюунбаатар, Эдийн засгийн ухааны магистр, МУИС-ийн ЭЗС

Монгол Улсын банкны зээлийн салбар дах эдийн засгийн эрх чөлөөний индекс – 5 үзүүлэлтүүд:

банкны өмчлөл, гадаад ба дотоодын банкуудын

хоорондох өрсөлдөөн, хувийн хэвшилд олгосон зээлийн хувь, зээлийн хүү сөрөг түвшинд байгаа

эсэх, банкны хүүгийн төрийн хяналт

Судалгааны нэгдсэн дүн Монгол дах Фрезерийн эдийн засгийн

эрх чөлөөний индексийн үзүүлэлт нь 2000 онд 5.5 –тай тэнцүү байсан бол 2004 онд 6.9 хүртэл өсч сайжирсан

байна. Банкны зээлийн салбар харьцангүй

чөлөөтэй болж байна

Монгол Улсын зээлийн зах зээлийн эрх чөлөө - үзүүлэлт, оноор

Он2000 2001 2002 2003 2004

Банкны ємчлєл 2 5 5 8 8

Єрсєлдєєн - 6 6 7 7

Хувийн хэвшилд олгосон зээл

5.5 5.8 5.5 4.3 5

Зээлийн хїї сєрєг тївшинд байх

8 8 8 8 8

Банкны хїїгийн хяналт 6.5 6.5 6.5 6.5 6.5

Зээлийн зах зээл дэх эдийн засгийн эрх чөлөөний нэгдсэн индексийн үзүүлэлт

5.5 6.26 6.16 6.76 6.9

Шилжилтийн эдийн засгуудын зээлийн зах зээлийн эрх чөлөөний индекс -2002 оны үзүүлэлт

Улс 2000 2001 2002Болгар 5.9 6.9 7.9

Латви 7.9 8.3 8.4

Литви 6.4 6.8 7.9

Монгол 5.6 6.26 6.16 Орос 3.7 5.1 6.0

Польш 7.1 7.7 8.1

Румын 4.6 6.7 7.2

Словак 7.4 7.4 7.9

Словени 6.5 6.7 8.0

Украйн 4.6 5.5 6.9

Унгар 8.1 8.1 7.9

Хорват 7.7 9.1 8.9

Хятад 4.7 4.7 4.7

Чех 5.8 6.8 8.1

Эстони 7.8 9.0 9.0

Эх їїсвэр: Economic Freedom of the World 2004 Annual

Report

Зээлийн зах зээлийн эрх чөлөөний индекс, рангУлс 2002Шинэ Зеланд 9.7 (2)

АНУ 9.2 (8)

Их Британи 9.2 (11)

Канад 9.0 (16)

Гонконг 8.9 (19)

Чили 8.3 (34)

Сингапур 7.9 (50)

Филиппин 7.6 (57)

Өмнөд Солонгос 7.4 (63)

Япон 7.3 (69)

Турк 6.1 (102)

Энэтхэг 5.9 (106)

Бангладеш 5.8 (108)

Индонез 5.2 (115)

Бирм 2.8 (123)

Монгол  6.9 (83)

Монголын үзүүлэлт 2004 оноор

Монголын зээлийн зах зээлийн эрх чөлөөний байдал, 5 үзүүлэлтээр- 4 жилийн дотор төдийлөн сайжирсангүй

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

2000 2001 2002 2003 2004

Банкны өмчлөл

Өрсөлдөөн

Хувийн хэвшилд олгосон зээл

Зээлийн хүү сөрөг түвшиндбайх

Банкны хүүгийн хяналт

Зээлийн зах зээл дэх эдийнзасгийн эрх чөлөө

Зээлийн хүү сөрөг түвшинд байгаа эсэх: зээл хадгаламжийн хүүгийн зөрїї нь жилд 8 хувиас их учир 8 оноо

0

50

100

150

200

250

300

350

Èíôëÿöèéíò¿âøèí, %

õ¿¿ãèéí ò¿âøèí, %

Эх үүсвэр: Монголбанк, ҮСГ-ын тоо баримтууд

Монгол Улс дах инфляци, зээлийн хүү, бодит зээлийн хүүгийн түвшин (%-иар).

2000-2004 сайжирсан үзүүлэлт - банкны өмчлөлийн бүтэц

Сүүлийн жилүүдэд идэвхтэй явагдсан хувьчлалын үр дүнд гадаадын эздийн банкны системд эзлэх хувь нь эрчимтэй өссөн

Улсын болон төрийн оролцоотой банкуудын нийт жин нь буурлаа.

Банкуудын өөрийн хөрөнгийн 141 тэрбум төгрөгийн 48.92% \27% нэг\ гадаадын эздэд ноогдож байна. \2004 оны эхний хагас\

Өрсөлдөөн: Ãàäààäûí эзэдтэй ãýñýí îéëãîëòûã ãàäààäûí

õºðºí㺠îðóóëàëòòàé ãýæ ¿çýí òîîöîõîä èíäåêñ 2001-2002 îíóóäàä 6, 2003-2004 îíóóäàä 7 ãýñýí óòãóóä àâ÷ áàéíà.

Õàðèí ãàäààäûí эзэдтэй áàíêèéã ãàäààäûí áàíêíû òºëººëºë, ñàëáàð ãýæ ¿çñýí ¿åä äýýðõ îíóóäàä èíäåêñèéí óòãà òîãòìîë 6 áàéíà.

Ìîíãîë Óëñûí ñàíõ¿¿, áàíêíû ñàëáàðûí ºíººãèéí íºõöºë áàéäëûг íýìýëò ñóäàëãàà хийж үзэхэд äýýðõ ¿ð ä¿í 3-4 õ¿ðòýë áóóð÷ áàéíà.

Хувийн хэвшилд олгосон зээл:Нийт зээл, хувийн хэвшилд олгосон зээлийн хэмжээ, сая төг

Он Íèéò çýýë Õóâèéí хэвшилд îëãîñîí çýýë

Нийт зээлд эçëýõ õóâü

2005.06 764,605 411,315 53.8%2004.12 648,979 360,219 55.5%2003.12 448,759 222,096 49.5%2002.12 235,068 138,675 59.0%2001.12 137,537 85,934 62.5%2000.12 67,881 40,127 59.1%1999.12 49,466 23,997 48.5%1998.12 86,328 40,580 47.0%1997.12 51,516 26,825 52.1%1996.12 35,562 17,937 50.4%1995.12 66,925 43,012 64.3%

Монгол улсын зээлийн зах зээл дээрх эрх чөлөөт байдал 1995 оноос 2004 хооронд 6.0 –аас 5.0 болтлоо буурч ирсэн байна.

Монголын хадгаламж, зээлийн зэх зээл дээр хүүгийн түвшинд хяналт байна уу? хүүгийн түвшин нь зах зээлийн хуулиар тодорхойлогдож байна уу? Зөвхөн Фрезер Институтийн үнэлгээ

хэрэглэхэд зээл хадгаламжийн хүүгийн зөрүү 1995 онд 8.8, 2001 онд 10.7, 2002 онд 11.4, 2003 онд 9.5, 2004 онд 9.6 байгаа нь бүгд 8 гэсэн оноо авч байна.

Нэмж боловсруулсан индексийн үзүүлэлт Фрезерийн дэд индексийн тооцоог

Монголын нөхцөлд тохируулан өөрчлөхдөө, зөвхөн хүү биш,

зээлийн хугацааг \богино мөнгө\ нэмж индекс тооцоонд оруулахад

энэ үзүүлэлт 6.5 гэж гарч байна

Монголын банкны зээл дэх тулгамдсан асуудлууд Банкуудын заавал байлгах нөөцийн хэмжээ их өндөр

байсан. Харин үүнийг бага зэрэг өөрчилж саяхнаас эхэлсэн. ТТГЧ \14\, дараа нь МБ өөрөө бонд гаргадаг. Тэр нь бэлэн мөнгөнд тооцно.

Банкуудын ашиг харьцангуй өндөр Зээлийн эрэлт маш их байгаа хэвээрээ, ББСБ ХЗХ хүү Банкны гадуурхи мөнгөний тоо их. Аж ахуйн байгууллагын ашгийн болон бусад татварууд

өндөр Засгийн газар хамгийн том худалдан авагч боловч

асар их мөнгийг эргэлтгүй төвлөрүүлсэн – төрийн сангийн тогтолцоо зах зээлийг боож байна

Муу зээлийн хэмжээ асар их байгаа Банкуудын нийт хадгаламжийн хагас нь ам.дол-аар

1992-2004 чанаргүй зээл 60 дахин өссөн, харьцаа 2 дахин муудсан байна

Эх їїсвэр: МонголБанкны Судалгааны Ажил, Товхимол-2, хуудас 676

  1992 1994 1995 1998 2000 2001 2002 2003 2004

Нийт актив (тэрбум төг) 24.3 83.4 102 180 215 304.4 448 767 962

Нийт зээл (тэрбум төг) 19.1 52.8 63.4 85.6 66.8 135.1 231 442 606.8

Нийт зээл/нийт актив, % 78.6 63.3 62.1 47.6 31.1 44.4 51.6 57.7 63.1

Чанаргүй зээл (тэрбум төг) 1.1 7.3 13.5 32.6 15.9 10.9 16.6 36.7 60.7

Чанаргүй зээл/нийт зээл,% 5.76 13.8 21.3 38.1 23.8 8.1 7.2 8.3 10

Нийт банкны зээлийн салбарын тулгамдсан асуудлууд өнөөгийн нөхцөлд Монгол Улсад

олгогдож байгаа нийт зээлийн дөнгөж 20-иос илүү хувь 1 жилээс дээш хугацаатай зээл

зээлийн хүү дунджаар 30%, дээд тал нь жилийн 48% хүрч байгаа

нь хувийн хөрөнгө оруулалтыг ихээхэн хязгаарлаж, эдийн засгийн өсөлтөд маш сөрөг нөлөө үзүүлж байна.

Монголын эдийн засагт хөрөнгийн дутагдал илт өндөр хөгжилтэй орнуудтай

харьцуулахад эдийн засгийн хөрөнгөжилт (financial deepening) буюу М2 мөнгөний нийлүүлэлт/ДНБ-ийн харьцаа дөнгөж 50%-тай байна.

Чанарын бус тооны өөрчлөлтүүд давамгайлж байна

2000-2004 онуудад банкны өмчлөлийн хүрээнд бий болсон нааштай өөрчлөлтүүд буюу

хувийн банкуудын эрчимтэй өсөлт болон төрийн банкуудын хувьчлал нь

хувийн хэвшилд олгох зээл, хүүгийн хяналтын байдалд эерэг нөлөө үзүүлээгүй байна.

Индексийн үзүүлэлтүүдийн харьцуулалтБанкны хувьчлал, гадаадын эздийн тооны өсөлт нь өрсөлдөөнийг нэмэгдүүлэх, зээлийн хүүг бууруулах, урт хугацааны зээлийн эх үүсвэрийг нэмэгдүүлэх, мэргэжлийн шинэ ноу-хауг өргөнөөр оруулж ирэх,

боловсон хүчний мэргэжлийн түвшинг ахиулахадЗарчмын бодитой нөлөө үзүүлж чадахгүй өөрчлөлтүүд болоод байна

Өнгөцхөн өөрчлөлт, шинэчлэл

Гадаадын банкны тоо өссөн мэт харагдаж байгаа боловч тус өсөлтийн үр дүн хүлээлтэнд хүрэхгүй байна.

Мөн гадаадын том банкууд Монголын зах зээлд орж ирээгүй хэвээр л байна.

Банкны салбар дахь бодит өрсөлдөөн нэмэгдэхгүй байна. Бүгд л байр барьцаалж байна.

Дүгнэлт: банкны систем дэх өөрчлөлтүүд (2000-2004)Үйлчлүүлэгч, дотоодын бизнес эрхлэгчид, хувь хүмүүст илүү хямд үнэтэй, илүү урт хугацаагаар санхүүгийн эх үүсвэрийг

нийлүүлж өгөх, хувийн хөрөнгө оруулалтыг урамшуулах, эдийн засгийн өсөлтийг нэмэгдүүлэх

зэрэг чанарын хөгжил болж хараахан чадаагүй байна.

БаярлалааБаярлалаа