Czy wypalenie zawodowe może Czy wypalenie zawodowe może mnie dotyczyć?mnie dotyczyć?

Symptomy, profilaktyka, przeciwdziałanie.Symptomy, profilaktyka, przeciwdziałanie.

Rada szkoleniowa w ZSS Nr 78 im. E. Szelburg-Zarembiny w Instytucie „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka”

08.12.2008

mgr Bożena Owerczuk

Pomyśl chwilę i odpowiedz na kilka pytań dotyczących Pomyśl chwilę i odpowiedz na kilka pytań dotyczących Twojego funkcjonowania w pracy.Twojego funkcjonowania w pracy.

1. Czy Twoja praca zaczyna cię nudzić?1. Czy Twoja praca zaczyna cię nudzić?2. Czy do swoich obowiązków zawodowych przykładasz się teraz mniej niż kiedyś?2. Czy do swoich obowiązków zawodowych przykładasz się teraz mniej niż kiedyś?3. Czy często dopada Cię w pracy zmęczenie i spadek energii?3. Czy często dopada Cię w pracy zmęczenie i spadek energii?4. Czy aktywność zawodowa, która wcześniej sprawiała Ci przyjemność, staje się teraz 4. Czy aktywność zawodowa, która wcześniej sprawiała Ci przyjemność, staje się teraz uciążliwym obowiązkiem?uciążliwym obowiązkiem?5. Czy w niedzielę po południu czujesz się przygnębiony, kiedy myślisz o 5. Czy w niedzielę po południu czujesz się przygnębiony, kiedy myślisz o poniedziałkowym poranku i nadchodzącym tygodniu?poniedziałkowym poranku i nadchodzącym tygodniu?6. Czy odczuwasz lęk idąc rankiem do pracy?6. Czy odczuwasz lęk idąc rankiem do pracy?7. Czy Twoi współpracownicy cię irytują?7. Czy Twoi współpracownicy cię irytują?8. Czy stajesz się zgorzkniały i cyniczny wobec kolegów, szefa i samej pracy?8. Czy stajesz się zgorzkniały i cyniczny wobec kolegów, szefa i samej pracy?9. Czy patrzysz niechętnym wzrokiem na osoby, które czują się szczęśliwe w swojej 9. Czy patrzysz niechętnym wzrokiem na osoby, które czują się szczęśliwe w swojej pracy?pracy?10. Czy konsekwencje trudnych sytuacji zawodowych zaczynają być widoczne poza 10. Czy konsekwencje trudnych sytuacji zawodowych zaczynają być widoczne poza pracą – w życiu małżeńskim, rodzinnym, towarzyskim?pracą – w życiu małżeńskim, rodzinnym, towarzyskim?

Opracowanie E. Bliska, Instytut Psychologii ZdrowiaOpracowanie E. Bliska, Instytut Psychologii Zdrowia

Kogo dotyczy i dlaczego?Kogo dotyczy i dlaczego?

Zawody społeczne i usługowe zarazem:Zawody społeczne i usługowe zarazem:pielęgniarki, lekarze, nauczyciele, terapeuci,pielęgniarki, lekarze, nauczyciele, terapeuci,psycholodzy, pracownicy służb społecznych, służby psycholodzy, pracownicy służb społecznych, służby ratownicze, policjanci, księża, przedstawiciele handlowi.ratownicze, policjanci, księża, przedstawiciele handlowi.

Sedno zjawiska tkwi w pracy z innymi ludźmi, zwłaszcza w Sedno zjawiska tkwi w pracy z innymi ludźmi, zwłaszcza w relacjach opiekuńczych, dzieleniu trosk i zmartwień. relacjach opiekuńczych, dzieleniu trosk i zmartwień.

Wypalenie zawodowe jest jedną z możliwych reakcji Wypalenie zawodowe jest jedną z możliwych reakcji organizmu na chroniczny stres związany z pracą.organizmu na chroniczny stres związany z pracą.

Co powoduje u mnie stres…Co powoduje u mnie stres…• w moim miejscu pracy?w moim miejscu pracy?• w otoczeniu domowym?w otoczeniu domowym?• jak dużym obciążeniem jest dla mnie jak dużym obciążeniem jest dla mnie

bezpośredni kontakt z chorym dzieckiem i bezpośredni kontakt z chorym dzieckiem i jego rodzicem?jego rodzicem?

Co jeszcze wywołuje u mnie stres?Co jeszcze wywołuje u mnie stres?

… … i skąd czerpię siły? i skąd czerpię siły?

Wypalenie zawodowe Wypalenie zawodowe (professional burnout)(professional burnout)

Wypalenie to krańcowy stan wyczerpania, Wypalenie to krańcowy stan wyczerpania,

spowodowany nadmiernym zapotrzebowaniem spowodowany nadmiernym zapotrzebowaniem

na energię i wszelkie zasoby, jakimi dysponuje na energię i wszelkie zasoby, jakimi dysponuje

jednostka jednostka (Freudenberger, 1974).(Freudenberger, 1974).

Wypalenie zawodowe w Wypalenie zawodowe w perspektywie wielowymiarowejperspektywie wielowymiarowej

Wypalenie zawodowe to psychologiczny Wypalenie zawodowe to psychologiczny

zespół wyczerpania emocjonalnego, zespół wyczerpania emocjonalnego,

depersonalizacji oraz obniżonego poczucia depersonalizacji oraz obniżonego poczucia

dokonań osobistych,dokonań osobistych, który może wystąpić który może wystąpić

u osób pracującychu osób pracujących z innymi ludźmi z innymi ludźmi (Maslach, Jackson, 1986).(Maslach, Jackson, 1986).

Schemat wypalenia zawodowegoSchemat wypalenia zawodowego

Wypalenie zawodowe

(professional burnout)

Wyczerpanie emocjonalne

(emotional exhaustion)

Obniżone poczucie osiągnięć osobistych

(law personal accomplishment)

Depersonalizacja(depersonalization)

Wyczerpanie emocjonalneWyczerpanie emocjonalne

Obniżone zainteresowanie sprawami Obniżone zainteresowanie sprawami zawodowymi, niechęć do pracy aż do braku zawodowymi, niechęć do pracy aż do braku efektywności wykonywanej pracyefektywności wykonywanej pracy

Obniżona aktywność, mała chęć działaniaObniżona aktywność, mała chęć działania PesymizmPesymizm DrażliwośćDrażliwość Stałe napięcie psychofizyczneStałe napięcie psychofizyczne Zmiany somatyczne o charakterze chronicznym: Zmiany somatyczne o charakterze chronicznym:

bóle głowy, bezsenność, częste przeziębienia, bóle głowy, bezsenność, częste przeziębienia, problemy gastryczneproblemy gastryczne

DepersonalizacjaDepersonalizacja

Obojętność i dystansowanie się wobec Obojętność i dystansowanie się wobec problemów pacjentów, uczniów, podopiecznychproblemów pacjentów, uczniów, podopiecznych

Negatywne, cyniczne reagowanie na ludzi aż do Negatywne, cyniczne reagowanie na ludzi aż do postawy apersonalnej, dehumanizacji postawy apersonalnej, dehumanizacji (upokarzanie, etykietowanie podopiecznych)(upokarzanie, etykietowanie podopiecznych)

Skrócenie czasu i sformalizowanie kontaktów Skrócenie czasu i sformalizowanie kontaktów Obwinianie pacjentów za niepowodzenia w Obwinianie pacjentów za niepowodzenia w

pracypracy Utrata ideałów związanych z pracąUtrata ideałów związanych z pracą Może być formą obronyMoże być formą obrony

Obniżone zadowolenie Obniżone zadowolenie z osiągnięć zawodowychz osiągnięć zawodowych

Spadek poczucia własnej kompetencji i Spadek poczucia własnej kompetencji i sukcesów w pracysukcesów w pracy

Poczucie niezrozumienia ze strony przełożonychPoczucie niezrozumienia ze strony przełożonych Stopniowa niemożność rozwiązywania Stopniowa niemożność rozwiązywania

problemów zawodowych oraz przystosowania problemów zawodowych oraz przystosowania się do trudnych warunków pojawiających się w się do trudnych warunków pojawiających się w pracy, niemożność niesienia pomocypracy, niemożność niesienia pomocy

Poczucie bezsensu, postawa rezygnacjiPoczucie bezsensu, postawa rezygnacji

SymptomySymptomy Sfera fizyczna:Sfera fizyczna: zmniejszona odporność, bóle głowy, zmniejszona odporność, bóle głowy,

żołądka, podwyższone ciśnienie, zła dieta, używanie żołądka, podwyższone ciśnienie, zła dieta, używanie większej ilości tytoniu i kofeiny, bezsenność, wyczerpanie, większej ilości tytoniu i kofeiny, bezsenność, wyczerpanie, długotrwałe poczucie zmęczeniadługotrwałe poczucie zmęczenia

Sfera emocjonalnaSfera emocjonalna: zmienność nastrojów, ogólne : zmienność nastrojów, ogólne przygnębienie, obniżenie samooceny, brak wiary w przygnębienie, obniżenie samooceny, brak wiary w zmianę sytuacji, poczucie bezradnościzmianę sytuacji, poczucie bezradności

Sfera behawioralnaSfera behawioralna: absencja w pracy, częste konflikty, : absencja w pracy, częste konflikty, obojętność wobec podopiecznych, złe zarządzanie obojętność wobec podopiecznych, złe zarządzanie czasem, wzrost wypadków w pracy, narzekanie, brak czasem, wzrost wypadków w pracy, narzekanie, brak kreatywności, utrata umiejętności cieszenia się drobnymi kreatywności, utrata umiejętności cieszenia się drobnymi przyjemnościamiprzyjemnościami

Sfera postaw:Sfera postaw: przeświadczenia o własnej niekompetencji przeświadczenia o własnej niekompetencji lub doskonałości aż do urojeń wielkościowych, nieufność lub doskonałości aż do urojeń wielkościowych, nieufność wobec przełożonych i kolegów, duży krytycyzm, wobec przełożonych i kolegów, duży krytycyzm, pesymizm, szufladkowanie, znudzeniepesymizm, szufladkowanie, znudzenie

KoncepcjaKoncepcja kontinuum aktywności kontinuum aktywności zawodowejzawodowej Ch.MaslachCh.Maslach

WypalenieWypalenie

WyczerpanieWyczerpanie Cynizm Cynizm

/depersonalizacja/depersonalizacja Brak satysfakcji Brak satysfakcji

zawodowejzawodowej

ZaangażowanieZaangażowanie

Energia życiowaEnergia życiowa WspółpracaWspółpraca

Skuteczność Skuteczność działaniadziałania

ŹRÓDŁA WYPALENIAŹRÓDŁA WYPALENIA

Przyczyny wypalenia zawodowego lokalizowanePrzyczyny wypalenia zawodowego lokalizowane

są zazwyczaj w trzech płaszczyznach: są zazwyczaj w trzech płaszczyznach: indywidualnejindywidualnej interpersonalnejinterpersonalnej organizacyjnejorganizacyjnej

Konflikty w pracy = Konflikty w pracy = wzrost emocjonalnego wyczerpaniawzrost emocjonalnego wyczerpania

relacje wsparcia i wzajemnej pomocy wśród relacje wsparcia i wzajemnej pomocy wśród pracowników, doskonalenie umiejętności pracowników, doskonalenie umiejętności zawodowych, możliwość wpływania na zawodowych, możliwość wpływania na

podejmowane w pracy decyzje = poczucie sukcesów podejmowane w pracy decyzje = poczucie sukcesów zawodowychzawodowych

Wypalenie może być pochodną: zbyt dużego obciążenia Wypalenie może być pochodną: zbyt dużego obciążenia pracą, braku kontroli i współdecydowania, braku wspólnoty,pracą, braku kontroli i współdecydowania, braku wspólnoty,niedostatecznym wynagrodzeniem, konfliktu wartości.niedostatecznym wynagrodzeniem, konfliktu wartości.

Co wypala nauczyciela?Co wypala nauczyciela?• Intensywny kontakt z ludźmi (nie tylko nauczanie, ale wychowywanie Intensywny kontakt z ludźmi (nie tylko nauczanie, ale wychowywanie

i bycie potrzebnym, pomocnym – zwłaszcza sytuacja pedagoga w i bycie potrzebnym, pomocnym – zwłaszcza sytuacja pedagoga w szpitalu); działanie na rzecz innych. Pomaganie po prostu męczy!!! szpitalu); działanie na rzecz innych. Pomaganie po prostu męczy!!!

• Przewlekły stres (istnieją problemy, na które nie ma rady, są Przewlekły stres (istnieją problemy, na które nie ma rady, są negatywne emocje, które przytłaczają: silny lęk, smutek, gniew). negatywne emocje, które przytłaczają: silny lęk, smutek, gniew). Nieludzki jest brak uczuć, ale zbyt intensywne odczuwanie jest Nieludzki jest brak uczuć, ale zbyt intensywne odczuwanie jest wypalające. wypalające.

• Brak wsparcia instytucjonalnego (zapleczem nauczyciela są jego Brak wsparcia instytucjonalnego (zapleczem nauczyciela są jego koledzy i koleżanki z pracy oraz dyrekcja, kuratorium itd.) koledzy i koleżanki z pracy oraz dyrekcja, kuratorium itd.)

Tak naprawdę wypalające jest działanie w pojedynkę – choć może Tak naprawdę wypalające jest działanie w pojedynkę – choć może budzić podziw, koszty są ogromnebudzić podziw, koszty są ogromne

• To zawód zaufania społecznego…To zawód zaufania społecznego…

• Wysoka odpowiedzialność zawodowa połączona z niską płacąWysoka odpowiedzialność zawodowa połączona z niską płacą

Gdzie jesteśmy na osi niespełnienie – Gdzie jesteśmy na osi niespełnienie – pełne spełnienie zawodowe?pełne spełnienie zawodowe?

Nie jesteśmy wypaleni, gdy:Nie jesteśmy wypaleni, gdy:• potrafimy jasno i wprost wyartykułować nasze sukcesy w pracy, potrafimy jasno i wprost wyartykułować nasze sukcesy w pracy,

a porażek nie roztrząsamy kilka razy dzienniea porażek nie roztrząsamy kilka razy dziennie

• mamy poczucie sensu tego, co się robimymamy poczucie sensu tego, co się robimy

• towarzyszy nam pozytywne nastawienie co do przyszłości towarzyszy nam pozytywne nastawienie co do przyszłości zawodowej oparte na przekonaniu, że wraz z doświadczeniem zawodowej oparte na przekonaniu, że wraz z doświadczeniem wzrastają nasze zawodowe umiejętności (dostrzeganie sukcesów wzrastają nasze zawodowe umiejętności (dostrzeganie sukcesów „tu i teraz”, np. „jestem wystarczająco dobrym pedagogiem” łączy „tu i teraz”, np. „jestem wystarczająco dobrym pedagogiem” łączy się z pozytywnym nastawieniem, co do przyszłości „z czasem będę się z pozytywnym nastawieniem, co do przyszłości „z czasem będę coraz skuteczniejszy”)coraz skuteczniejszy”)

Myślenie sprzyjające wypaleniuMyślenie sprzyjające wypaleniu

• „„Moja praca jest moim życiem”Moja praca jest moim życiem”

• „„Muszę być wszystkowiedzący i nieomylny”Muszę być wszystkowiedzący i nieomylny”

• „ „Sprawy muszą się toczyć tak, jak ja chcę”Sprawy muszą się toczyć tak, jak ja chcę”

• „„Muszę być całkowicie kompetentny, świetnie się na wszystkim znać i być w Muszę być całkowicie kompetentny, świetnie się na wszystkim znać i być w stanie pomóc każdemu”stanie pomóc każdemu”

• „„Aby wykonać swoją pracę i utrzymać poczucie własnej wartości, muszę Aby wykonać swoją pracę i utrzymać poczucie własnej wartości, muszę być lubiany i akceptowany przez wszystkich, z którymi pracuję”być lubiany i akceptowany przez wszystkich, z którymi pracuję”

• „„Inni ludzie są uparci i trudni we współpracy, nie rozumieją prawdziwej Inni ludzie są uparci i trudni we współpracy, nie rozumieją prawdziwej wartości mojej pracy; powinni być bardziej wspierający”wartości mojej pracy; powinni być bardziej wspierający”

• Każda negatywna informacja zwrotna oznacza, że w tym, co robię, jest coś Każda negatywna informacja zwrotna oznacza, że w tym, co robię, jest coś nie w porządku”nie w porządku”

Jak rozróżnić realistyczne i nierealistyczne Jak rozróżnić realistyczne i nierealistyczne

oczekiwania?oczekiwania? Oczekiwania nierealistyczneOczekiwania nierealistyczne Optymistyczno – realistyczne Optymistyczno – realistyczne

alternatywyalternatywy

Każda lekcja/ każde zajęcia muszą Każda lekcja/ każde zajęcia muszą być interesujące. być interesujące.

Aby mogło wydarzyć się coś Aby mogło wydarzyć się coś interesującego musimy mieć interesującego musimy mieć porównanie z czymś przeciętnym porównanie z czymś przeciętnym

Muszę utrzymywać dobre stosunki ze Muszę utrzymywać dobre stosunki ze wszystkimi kolegami i koleżankami. wszystkimi kolegami i koleżankami.

Tam, gdzie ludzie miewają różne Tam, gdzie ludzie miewają różne poglądy, nie da się uniknąć napięć. poglądy, nie da się uniknąć napięć.

Chcę wszędzie być doskonała/ -y: jako Chcę wszędzie być doskonała/ -y: jako nauczycielka/ -l, jako pani domu, jako nauczycielka/ -l, jako pani domu, jako matka (jako ojciec, mąż, partner) matka (jako ojciec, mąż, partner)

Przy nadmiarze obowiązków nie Przy nadmiarze obowiązków nie można wszystkiego robić perfekcyjnie. można wszystkiego robić perfekcyjnie.

Nastawmy się na zmianę myśleniaNastawmy się na zmianę myślenia

• Irracjonalne myślenie: (zawsze chcę…, zawsze muszę…, dobra Irracjonalne myślenie: (zawsze chcę…, zawsze muszę…, dobra lekcja powinna…)lekcja powinna…)

- „Na dobrych lekcjach/zajęciach nie ma prawa być zakłóceń”- „Na dobrych lekcjach/zajęciach nie ma prawa być zakłóceń”- „Muszę lubić wszystkie dzieci”- „Muszę lubić wszystkie dzieci”- „Jeśli będę je lubił i akceptował, to one także będą mnie lubiły”- „Jeśli będę je lubił i akceptował, to one także będą mnie lubiły”

• Obciążające stwierdzenia: (pesymizm, katastrofizm, Obciążające stwierdzenia: (pesymizm, katastrofizm, samoutrudnianie)samoutrudnianie)

- „Z dzisiejszą młodzieżą nie da się pracować”- „Z dzisiejszą młodzieżą nie da się pracować”- „Mnie w ogóle nic się nie udaje”- „Mnie w ogóle nic się nie udaje”- „Wszyscy inni są lepsi ode mnie”- „Wszyscy inni są lepsi ode mnie”

Negatywne myśliNegatywne myśli

Negatywne myśli dotyczą:Negatywne myśli dotyczą:• siebie, w tym brak wiary w swoje zawodowe kompetencje („jestem do siebie, w tym brak wiary w swoje zawodowe kompetencje („jestem do

niczego jako nauczyciel, nic mi nie wychodzi w pracy, na nic nie mam niczego jako nauczyciel, nic mi nie wychodzi w pracy, na nic nie mam wpływu, odniosłem totalną klęskę”)wpływu, odniosłem totalną klęskę”)

• otaczającej rzeczywistości („wszystko jest zbyt skomplikowane, nikt mnie otaczającej rzeczywistości („wszystko jest zbyt skomplikowane, nikt mnie nie rozumie, dyrektor myśli tylko o własnym stołku”)nie rozumie, dyrektor myśli tylko o własnym stołku”)

• przyszłości („nic się nie poprawi, w szkolnictwie zawsze będzie źle”).przyszłości („nic się nie poprawi, w szkolnictwie zawsze będzie źle”).

To stanowi poznawczą triadę depresyjną Becka: To stanowi poznawczą triadę depresyjną Becka: myśli – (emocje i odczucia z ciała) – zachowanie = poczucie beznadziejności, myśli – (emocje i odczucia z ciała) – zachowanie = poczucie beznadziejności, bezradności, przygnębienie, smutek, brak odczuwania przyjemności z pracy aż do bezradności, przygnębienie, smutek, brak odczuwania przyjemności z pracy aż do zobojętnienia (apatia, brak zainteresowania pracą).zobojętnienia (apatia, brak zainteresowania pracą).

Boimy się bardziej, im potencjalne zagrożenie wydaje się bardziej Boimy się bardziej, im potencjalne zagrożenie wydaje się bardziej realistyczne i większe oraz im nasze zasoby wydają się nam mniejsze.realistyczne i większe oraz im nasze zasoby wydają się nam mniejsze.

Skąd czerpać pomoc w radzeniu sobie ze Skąd czerpać pomoc w radzeniu sobie ze stresem?stresem?

• Praca nad spostrzeganiem sytuacji i jej interpretacjąPraca nad spostrzeganiem sytuacji i jej interpretacją• Praca nad negatywnymi przekonaniami (kontrolowanie myśli)Praca nad negatywnymi przekonaniami (kontrolowanie myśli)• Dbanie o emocje: Dbanie o emocje: - świadomość emocji, - świadomość emocji, - aktywna reakcja na odraczanie reakcji, - aktywna reakcja na odraczanie reakcji, - regulacja dopływu emocji przyjemnych poprzez wykorzystanie - regulacja dopływu emocji przyjemnych poprzez wykorzystanie

alternatywnych procedur kompensacji obciążenia problemami pacjentów i alternatywnych procedur kompensacji obciążenia problemami pacjentów i pracy po godzinachpracy po godzinach

• Ćwiczenia fizyczne (pływanie, aerobik, itp.), ruch (spacery, poranne biegi)Ćwiczenia fizyczne (pływanie, aerobik, itp.), ruch (spacery, poranne biegi)• Ćwiczenia izomeryczne, rozciąganie ciała, dbanie o kręgosłupĆwiczenia izomeryczne, rozciąganie ciała, dbanie o kręgosłup• Joga, medytacja, ćwiczenia rozluźniające, relaksacjaJoga, medytacja, ćwiczenia rozluźniające, relaksacja• Oddychanie (świadomość i kontrola oddechu podczas trudnych sytuacji, Oddychanie (świadomość i kontrola oddechu podczas trudnych sytuacji,

ćwiczenia oddechowe) ćwiczenia oddechowe) • Właściwa dieta Właściwa dieta • MasażMasaż• Taniec (jakikolwiek!!!!Taniec (jakikolwiek!!!!), muzykoterapia ), muzykoterapia • Kontakt z naturą (nawet leżenie do góry brzuchem na działce)Kontakt z naturą (nawet leżenie do góry brzuchem na działce)

cd.cd.• Stawianie realistycznych celów i terminówStawianie realistycznych celów i terminów• Organizacja czasuOrganizacja czasu• Zachowania asertywneZachowania asertywne• Określanie hierarchii zadań, celów, wartościOkreślanie hierarchii zadań, celów, wartości• Dbanie o relacje z innymi ludźmiDbanie o relacje z innymi ludźmi• Budowanie realistycznego obrazu siebieBudowanie realistycznego obrazu siebie• Świadomość swoich mocnych i słabych stronŚwiadomość swoich mocnych i słabych stron• Dbanie o rozwój oraz nastawienie na rozwójDbanie o rozwój oraz nastawienie na rozwój• Zapewnienie sobie pozytywnych wzmocnieńZapewnienie sobie pozytywnych wzmocnień• Planowanie i efektywne spędzanie wolnego czasuPlanowanie i efektywne spędzanie wolnego czasu• Równowaga pomiędzy pracą a czasem wolnym Równowaga pomiędzy pracą a czasem wolnym • Realizowanie pasji życiowychRealizowanie pasji życiowych• Życie w zgodzie z własnymi wartościami, w tym religijnymiŻycie w zgodzie z własnymi wartościami, w tym religijnymi

A Ty jak się relaksujesz?A Ty jak się relaksujesz?

Co jest dla Ciebie najlepszym sposobem Co jest dla Ciebie najlepszym sposobem na odreagowanie trudności?na odreagowanie trudności?

Strategie negatywneStrategie negatywne

Profilaktyka nastawiona na obniżenie czynników ryzyka:Profilaktyka nastawiona na obniżenie czynników ryzyka:• Zmniejszenie nasilenia i czasu trwania stresuZmniejszenie nasilenia i czasu trwania stresu• Konstruktywne sposoby: przerwy w pracy, Konstruktywne sposoby: przerwy w pracy,

odpoczynek, relaks, sport, hobbyodpoczynek, relaks, sport, hobby• Oddzielenie życia zawodowego od rodzinnegoOddzielenie życia zawodowego od rodzinnego• Zawodowe grupy wsparciaZawodowe grupy wsparcia• Treningi rozwojowe: asertywność, komunikacja, Treningi rozwojowe: asertywność, komunikacja,

umiejętności społeczneumiejętności społeczne• Warsztaty debriefingowe (w przypadku zdarzeń Warsztaty debriefingowe (w przypadku zdarzeń

traumatycznych w miejscu pracy) traumatycznych w miejscu pracy) • Diagnozowane obszarów problemowych w organizacji Diagnozowane obszarów problemowych w organizacji

– zmiany organizacyjne, strukturalne, szkolenia dla – zmiany organizacyjne, strukturalne, szkolenia dla personelupersonelu

Strategie pozytywneStrategie pozytywne

Wzmacnianie zasobów podmiotowych i środowiskowych Wzmacnianie zasobów podmiotowych i środowiskowych (zagrożenie wypaleniem jest odległe i niezbyt nasilone):(zagrożenie wypaleniem jest odległe i niezbyt nasilone):• Kształcenie i przygotowanie do zawoduKształcenie i przygotowanie do zawodu• Kształcenie kompetencji społecznych, interpersonalnychKształcenie kompetencji społecznych, interpersonalnych• Treningi antystresowe, radzenia sobie ze stresemTreningi antystresowe, radzenia sobie ze stresem• Wykształcenie realistycznych przekonań zawodowychWykształcenie realistycznych przekonań zawodowych• Rozwój zainteresowań pozazawodowychRozwój zainteresowań pozazawodowych• Realistyczne cele, motywacja, podkreślanie pozytywnych Realistyczne cele, motywacja, podkreślanie pozytywnych

stron wybranego zawodu, samorozwój, asertywnośćstron wybranego zawodu, samorozwój, asertywność

W przypadku zdiagnozowanego W przypadku zdiagnozowanego wypaleniawypalenia

Faza 1. Faza 1. Zaopiekować sięZaopiekować się (urlop, możliwość odpoczynku od pracy, uregulowanie snu, nawyków (urlop, możliwość odpoczynku od pracy, uregulowanie snu, nawyków życiowych, zmniejszenie poczucia zagrożenia, terapia)życiowych, zmniejszenie poczucia zagrożenia, terapia)

Faza 2. Faza 2. Odtworzyć zasobyOdtworzyć zasoby (przywrócenie równowagi psychicznej i fizycznej, ćwiczenia (przywrócenie równowagi psychicznej i fizycznej, ćwiczenia relaksacyjne, konsultacje z lekarzami)relaksacyjne, konsultacje z lekarzami)

Faza 3. Faza 3. Będzie lepiejBędzie lepiej ( przyjrzenie się możliwościom powrotu do życia w rodzinie i w pracy; ( przyjrzenie się możliwościom powrotu do życia w rodzinie i w pracy; umiejętności radzenia sobie ze stresem i refleksja jak zmienić rzeczywistość, umiejętności radzenia sobie ze stresem i refleksja jak zmienić rzeczywistość,

aby zapobiec wypaleniu ponownie)aby zapobiec wypaleniu ponownie)

Aleksander Perski Instytut Karoliński, Sztokholm, 2002Aleksander Perski Instytut Karoliński, Sztokholm, 2002

„„Sztuka pozostawania w dobrym zdrowiu Sztuka pozostawania w dobrym zdrowiu polega na tym, by umieć dostrzec, polega na tym, by umieć dostrzec,

że szklanka jest w połowie pełna, że szklanka jest w połowie pełna,

a nie w połowie pusta”a nie w połowie pusta”

Badania nad mechanizmami wypalenia - Badania nad mechanizmami wypalenia - podsumowaniepodsumowanie

1.1. Wszelkie czynniki stresujące mogą przyczynić się do wystąpienia Wszelkie czynniki stresujące mogą przyczynić się do wystąpienia wypaleniawypalenia

2.2. Wypalenie ma charakter psychobiologicznyWypalenie ma charakter psychobiologiczny3.3. Czynniki środowiskowe, nie związane z pracą, też mogą powodować Czynniki środowiskowe, nie związane z pracą, też mogą powodować

długotrwały stresdługotrwały stres4.4. Występuje brak efektywnych związków interpersonalnychWystępuje brak efektywnych związków interpersonalnych5.5. Mogą wystąpić objawy wypalenia, ale ich rozpoznanie zależy od bystrości Mogą wystąpić objawy wypalenia, ale ich rozpoznanie zależy od bystrości

obserwatoraobserwatora6.6. Objawy wypalenia czasami pojawiają się szybko, ale na ogół jest to Objawy wypalenia czasami pojawiają się szybko, ale na ogół jest to

proces długotrwałyproces długotrwały7.7. Wypalenie ma bardziej charakter procesu niż jednorazowego zdarzeniaWypalenie ma bardziej charakter procesu niż jednorazowego zdarzenia8.8. Nasilenie wypalenia może być bardzo różne – od łagodnej utraty energii Nasilenie wypalenia może być bardzo różne – od łagodnej utraty energii

po śmierćpo śmierć9.9. Wypalenie ma różny czas trwaniaWypalenie ma różny czas trwania10.10. Wypalenie i będący jego skutkiem kryzys mogą wystąpić kilka razyWypalenie i będący jego skutkiem kryzys mogą wystąpić kilka razy11.11. Świadomość problemu oscyluje pomiędzy kompletnym zaprzeczeniem a Świadomość problemu oscyluje pomiędzy kompletnym zaprzeczeniem a

pełnym uświadomieniempełnym uświadomieniem

cd.cd.12.12. Wypalenie jest zaraźliwe i wywołuje dodatkowy stres u innych Wypalenie jest zaraźliwe i wywołuje dodatkowy stres u innych

pracownikówpracowników

13.13. Wypalenie częściej występuje u młodych niż u starszych pracownikówWypalenie częściej występuje u młodych niż u starszych pracowników

14.14. Członkowie mniejszości etnicznych wydają się być mniej podatni na Członkowie mniejszości etnicznych wydają się być mniej podatni na wypalenie niż bialiwypalenie niż biali

15.15. Mężczyźni i kobiety doświadczają wypalenia w podobnym stopniuMężczyźni i kobiety doświadczają wypalenia w podobnym stopniu

16.16. Osoby samotne częściej doświadczają wypalenia niż ci, którzy mają Osoby samotne częściej doświadczają wypalenia niż ci, którzy mają rodzinyrodziny

17.17. Środki przywracające do stanu sprzed kryzysu i środki zapobiegawcze Środki przywracające do stanu sprzed kryzysu i środki zapobiegawcze muszą być indywidualnie dobierane ze względu na idiosynkratyczny muszą być indywidualnie dobierane ze względu na idiosynkratyczny charakter wypaleniacharakter wypalenia

18.18. Wypalenie przechodzi przez kolejne trzy fazy, które można Wypalenie przechodzi przez kolejne trzy fazy, które można zidentyfikować po różnym stopniu depersonalizacji, osobistych zidentyfikować po różnym stopniu depersonalizacji, osobistych osiągnięciach (lub ich braku) i wyczerpaniu emocjonalnymosiągnięciach (lub ich braku) i wyczerpaniu emocjonalnym

19.19. Wypalenie nie jest chorobą i nie powinno się go rozpatrywać w Wypalenie nie jest chorobą i nie powinno się go rozpatrywać w kategoriach medycznychkategoriach medycznych

20.20. Wypalenia nie należy mylić z lenistwem i wymigiwaniem sięWypalenia nie należy mylić z lenistwem i wymigiwaniem się

cd. cd.

21.21. Pogłębiające się pogorszenie zdrowia fizycznego i psychicznego Pogłębiające się pogorszenie zdrowia fizycznego i psychicznego następuje wraz z nasilaniem się wypalenianastępuje wraz z nasilaniem się wypalenia

22.22. Autonomia w pracy i społeczne wsparcie mają bardzo duże znaczenie w Autonomia w pracy i społeczne wsparcie mają bardzo duże znaczenie w zapobieganiu wypaleniu, opanowywaniu i redukowaniu gozapobieganiu wypaleniu, opanowywaniu i redukowaniu go

23.23. Zapewnienie sobie czasu na odpoczynek i rozsądne wykorzystywanie go Zapewnienie sobie czasu na odpoczynek i rozsądne wykorzystywanie go jest równie ważne, jak pracajest równie ważne, jak praca

24.24. Wypalenie może doprowadzić zarówno do rozwoju osobistego i Wypalenie może doprowadzić zarówno do rozwoju osobistego i zawodowego, jak i do depresji oraz urazu psychicznegozawodowego, jak i do depresji oraz urazu psychicznego

Caroll i White, 1982; Golembiewski i Munzenrider, 1993; Golembiewski i in., 1992; Golembiewski i in., 1986; Grouse, 1984; Hoeksma, Guy, Caroll i White, 1982; Golembiewski i Munzenrider, 1993; Golembiewski i in., 1992; Golembiewski i in., 1986; Grouse, 1984; Hoeksma, Guy,

Brown i Brady, 1993; Koeske, Kirk i Koeske, 1993; Lee i Ashforth, 1993; Maslach, 1982a; Piedmont, 1993; Pines i Aronson, 1988; Powell, Brown i Brady, 1993; Koeske, Kirk i Koeske, 1993; Lee i Ashforth, 1993; Maslach, 1982a; Piedmont, 1993; Pines i Aronson, 1988; Powell,

1994; Sek-yum, 1993; Turnipseed, 1994) – opracowanie Instytutu Psychologii Zdrowia1994; Sek-yum, 1993; Turnipseed, 1994) – opracowanie Instytutu Psychologii Zdrowia

Jak mogę siebie zrozumieć i sobie pomóc?Jak mogę siebie zrozumieć i sobie pomóc?

• Lub siebie tak, jak chciałbyś, żeby inni Ciebie lubiliLub siebie tak, jak chciałbyś, żeby inni Ciebie lubili• Mów o swoich potrzebach i oczekiwaniachMów o swoich potrzebach i oczekiwaniach• Nie bój się powiedzieć „Nie”, jeżeli czujesz, że mówiąc „Tak”, postawiłbyś Nie bój się powiedzieć „Nie”, jeżeli czujesz, że mówiąc „Tak”, postawiłbyś

siebie i innych w fałszywej sytuacjisiebie i innych w fałszywej sytuacji• Pamiętaj, że jeśli o coś prosisz, możesz usłyszeć: „Nie” - to nie jest Pamiętaj, że jeśli o coś prosisz, możesz usłyszeć: „Nie” - to nie jest

przeciwko Tobieprzeciwko Tobie• Jeżeli ty czegoś chcesz, nie mów innym, że też powinni tego chcieć - oni Jeżeli ty czegoś chcesz, nie mów innym, że też powinni tego chcieć - oni

mogą chcieć czegoś innegomogą chcieć czegoś innego• Szybko wybaczaj sobie błędy, które popełniasz - one są nieuniknionym Szybko wybaczaj sobie błędy, które popełniasz - one są nieuniknionym

składnikiem twojego działaniaskładnikiem twojego działania• Akceptuj zmiany w Twoim życiu, także zmiany na gorsze - dzięki nim masz Akceptuj zmiany w Twoim życiu, także zmiany na gorsze - dzięki nim masz

szansę dalszego rozwojuszansę dalszego rozwoju• Nie bój się ludzi, których postrzegasz jako zupełnie innych od siebie - Nie bój się ludzi, których postrzegasz jako zupełnie innych od siebie -

pomyśl, że poznanie ich może być ciekawe, może być przygodą, która was pomyśl, że poznanie ich może być ciekawe, może być przygodą, która was wzajemnie wzbogaciwzajemnie wzbogaci

• Miej świadomość, że nie jesteś stale odpowiedzialny za wszystkich i Miej świadomość, że nie jesteś stale odpowiedzialny za wszystkich i wszystko, co się wokół dzieje - jesteś odpowiedzialny za siebie. Taka wszystko, co się wokół dzieje - jesteś odpowiedzialny za siebie. Taka odpowiedzialność to duża sprawa, a przemyślenie powyższych zasad odpowiedzialność to duża sprawa, a przemyślenie powyższych zasad pozwoli nie bać się jej, nie obarczać nią innych, trzymać ją we własnych pozwoli nie bać się jej, nie obarczać nią innych, trzymać ją we własnych rękach i nie czuć się przeciążonymrękach i nie czuć się przeciążonym

T. Chachulska, Centrum Psychologiczne MaborT. Chachulska, Centrum Psychologiczne Mabor

Spróbuj zastanowić się i wykonać kilka zaproponowanych Spróbuj zastanowić się i wykonać kilka zaproponowanych ćwiczeń. Może staną się one punktem wyjścia do zmiany ćwiczeń. Może staną się one punktem wyjścia do zmiany

przekonań o sobie i Twojej pracy.przekonań o sobie i Twojej pracy.

Zastanów się nad celami, jakie wyznaczyłeś sobie na początku swojej Zastanów się nad celami, jakie wyznaczyłeś sobie na początku swojej pracy. Jak mają się one do celów obecnie przez Ciebie realizowanych? pracy. Jak mają się one do celów obecnie przez Ciebie realizowanych? Czego dotyczą te zmiany i jak się do nich odnosisz?Czego dotyczą te zmiany i jak się do nich odnosisz?

Sporządź listę cech Twojego środowiska pracy, które mogą przyczynić się Sporządź listę cech Twojego środowiska pracy, które mogą przyczynić się

do procesu wypalenia. Przypatrz się im i zastanów w jaki sposób możesz do procesu wypalenia. Przypatrz się im i zastanów w jaki sposób możesz sobie z nimi poradzić, wpłynąć na nie, zmienić. Postaraj się doszukać źródła sobie z nimi poradzić, wpłynąć na nie, zmienić. Postaraj się doszukać źródła takich cech.takich cech.

Pomyśl jakie cechy dziecka, z którym aktualnie pracujesz sprawiają, że Pomyśl jakie cechy dziecka, z którym aktualnie pracujesz sprawiają, że masz ochotę angażować się w ten kontakt, a jakie utrudniają. Co Cię masz ochotę angażować się w ten kontakt, a jakie utrudniają. Co Cię denerwuje, irytuje, złości. Co Cię cieszy, bawi, motywuje. W ten sam denerwuje, irytuje, złości. Co Cię cieszy, bawi, motywuje. W ten sam sposób przyjrzyj się kontaktom z rodzicami, z koleżanką/kolegą z pracy.sposób przyjrzyj się kontaktom z rodzicami, z koleżanką/kolegą z pracy.

Zastanów się nad tym, co sprawia, że potrafisz zregenerować siły. Jakie Zastanów się nad tym, co sprawia, że potrafisz zregenerować siły. Jakie czynności, miejsca, ludzie pomagają Ci w tym? Przyjrzyj się swojemu czynności, miejsca, ludzie pomagają Ci w tym? Przyjrzyj się swojemu czasowi, jaki przeznaczasz na odpoczynek. Zastanów się czy jest czasowi, jaki przeznaczasz na odpoczynek. Zastanów się czy jest wystarczająco długi i efektywny. Postaraj się zadbać o swój relaks. wystarczająco długi i efektywny. Postaraj się zadbać o swój relaks.

Pozytywne strony mojego zawodu to:Pozytywne strony mojego zawodu to:

1.1.

2.2.

3.3.

4.4.

5.5.

6. …. itd6. …. itd

Jak wpłynęło sporządzenie powyższej listy na Twój nastrój? Jak wpłynęło sporządzenie powyższej listy na Twój nastrój?

To proste ćwiczenie możecie powtórzyć zawsze, gdy nawiedzą Ciebie niemiłe myśli. To proste ćwiczenie możecie powtórzyć zawsze, gdy nawiedzą Ciebie niemiłe myśli.

Z reguły humor się wtedy poprawia Z reguły humor się wtedy poprawia

BibliografiaBibliografia

Bliska, E. (2004). Bliska, E. (2004). Jak Feniks z popiołów czyli syndrom wypalenia zawodowego.Jak Feniks z popiołów czyli syndrom wypalenia zawodowego. Niebieska Linia nr 4.Niebieska Linia nr 4.

Fengler, J. (2000). Fengler, J. (2000). Pomaganie męczy.Pomaganie męczy. Gdańsk: GWP Gdańsk: GWP

Kretschmann, R., Kirschner-Liss, K., Lange-Schmit, I., Miller, R., Rabens, E., Kretschmann, R., Kirschner-Liss, K., Lange-Schmit, I., Miller, R., Rabens, E., Thal, J., Zitzner, M. (2004). Thal, J., Zitzner, M. (2004). Stres w zawodzie nauczyciela.Stres w zawodzie nauczyciela. Gdańsk: GWP Gdańsk: GWP

Sęk, H. (1996). Sęk, H. (1996). Wypalenie zawodowe.Wypalenie zawodowe. Poznań: Zakład wydawniczy K. Domke Poznań: Zakład wydawniczy K. Domke

Sęk, H. (2000). Sęk, H. (2000). Wypalenie zawodowe. Przyczyny, mechanizmy, zapobieganie.Wypalenie zawodowe. Przyczyny, mechanizmy, zapobieganie. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWNWarszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN

Sokołowska, E. (2007). Sokołowska, E. (2007). Jak być skutecznym i zadowolonym z siebieJak być skutecznym i zadowolonym z siebie nauczycielem?nauczycielem? Warszawa: Fraszka Edukacyjna Warszawa: Fraszka Edukacyjna

Zimbardo, P. G., Ruch F. L. (1994). Zimbardo, P. G., Ruch F. L. (1994). Psychologia i życie.Psychologia i życie. Warszawa: Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWNWydawnictwo Naukowe PWN

Materiały Instytutu Psychologii Zdrowia PTPMateriały Instytutu Psychologii Zdrowia PTP

Materiały ze strony www.mabor.com.plMateriały ze strony www.mabor.com.pl

WSZYSTKIEGO DOBREGO WSZYSTKIEGO DOBREGO NA DALSZĄ CZĘŚĆ DNIA NA DALSZĄ CZĘŚĆ DNIA