Dalgalar…Bir okyanusta veya denizdeki dalgaları hiç seyrettiniz mi? Su yukarı ve aşağı doğru hareket ederken, dalgalar ileri doğru yol alırlar. Herbir dalga bir noktadan geçerken, su yukarı ve aşağı doğru hareket eder. Dalga boşlukta ve madde içinde yayılabilen ritmik bir olaydır.Bir iple yaratılan dalga, bir tepe ve bir de vadiye sahiptir. Tepeye karın , çukura ise vadi denir.(şekil 1) Her dalga bir dalga boyuna sahiptir. Bir karından bir karına olan toplam mesafeye dalgaboyu denir. Aynı şekilde bir çukurdan, diğerine olan mesafede aynıdır

GenlikGenlik; bir dalganın normal konumundan yükselme ve

alçalma mesafesidir. Uzanımın en büyük ve en küçük olduğu konumlar diye tarif edilebilir. Genlik, dalgayı ortaya çıkaran enerjinin miktarına bağlıdır. Dalganın enerjisi artarken, genlik de artar. Örneğin, bir havuza küçük bir taş yerine, büyük bir kaya parçası atarsanız meydana gelen dalga büyük olur. Bu durumda genlik artar.

Su veya bir iple oluşturulan dalgalara enine dalgalar denir. Enine bir dalgada, madde dalganın yayılma yönüne dik bir yönde titreşir. Titreşim, çok hızlı bir şekilde ileri geri hareket etmek demektir. Bir su dalgasında, dalga su boyunca ilerler. Su molekülleri aşağı-yukarı yönde titreşirler.

Bu bölümde üzerinde durulması gereken nokta dalgaların aynı yolla yayılıp yayılmadıklarını incelemek olduğundan konuyu derinlemesine incelemeyeceğiz. Dalgaların yayılma yollarını irdelememiz gerektiği için kısaca buna değinmemiz gerekmektedir.

Dalgalar yayılma ortamlarına göre 2’ye ayırabiliriz.1.    Mekanik Dalgalar:  Maddi ortamda

yayılan dalgalardır. Su,ses ve yay dalgaları gibi

2.    Elektromanyetik Dalgalar: Yayılabilmeleri maddi ortamı zorunlu kılmayan dalgalardır. Boşlukta veya maddi ortamda yayılabilirler. Her tür ışık dalgaları, radyo dalgaları, γ ışımaları etc.

Yayılma doğrultularına göre dalgaları üçe ayırabiliriz.A.    Bir Boyutlu Dalgalar: Tek boyutta yayılan

dalgalardır. Yay dalgaları gibiB.    İki Boyutlu Dalgalar: İki boyutta yayılan

dalgalardır. Su dalgaları gibiC.    Üç Boyutlu Dalgalar: Üç boyutta yayılan

dalglardır. Işık ve ses dalgaları

Son olarak yayılma boyutlarına dalgalardan söz edersek;A.    Enine Dalgalar : Esnek ortamı

meydana getiren taneciklerin titreşim doğrultusu yayılma doğrultusuna diktir. Su ve ışık dalgaları gibi...

B.    Boyuna Dalgalar: Esnek ortamı meydana getiren taneciklerin titreşim ve dalganın yayılma doğrultusu aynı olan dalgalardır. Ses dalgaları gibi.

parmağımızı 2 saniyede bir suya batırırsak periyodu 2 sn olan periyodik dalgalar üretmiş oluruz. 2 s de bir dalga üretiyorsak 1 s de 0.5 dalga üretmiş oluruz. Buradaki 0.5 dalgaların frekansıdır. O halde frekans periyodun çarpmaya göre tersidir. (f=1/T)

Periyodik Dalgalar

Dalgaların hızı ortamın özelliklerine bağlıdır. Su dalgalarında suyun derinliği arttıkça hızı artar.

yay dalgalarında yayı geren kuvvet arttıkça hız artar.

Aynı ortamda, dalganın frekansı değişirse dalganın hızı değil, dalgaboyu değişir.

V=λ.f veya V=λ/T

Ardışık iki dalga tepesi (veya dalga çukuru) arasındaki uzaklığa dalga boyu denir. λ (lamda) ile gösterilir. Herhangi bir dalga tepesinin bir dalga boyu kadar yol alması için geçen süre bir periyottur. Dalganın periyodu T ile gösterilir. Dalgayı üreten kaynağın birim zamanda ürettiği dalga sayısına dalganın frekansı denir. f ile gösterilir.

Dalgalar Ve Fizik Tarih içerisinde insanlar Su kenarlarında oturup,su birikintisine attıkları

çakıl taşları sayesinde oluşturdukları dalga hareketini gözlemlemiştir.Birbirlerine seslenirken,yada hayvanları ses çıkarırken oluşan dalga hareketini işitmişlerdir.Güneşten gelen ve 7 rengin birleşmesi ile oluşan dalga hareketini gözlemlemişlerdir.İlk ateşin bulunması ile beraber,ateşin çıkardığı ışık ve kızılötesi dalga olan ısı hissedilmiştir.

Dalga ifadesi fiziğin olmazsa olmazları haline gelmesi ise 19.yy dan itibaren gerçekleşmiş olup,konu ile ilgili birçok bilginin çalışması olmuştur.Dalga ifadesinin ilk tespiti ise ses dalgaları ile olmuştur.Bir haykırma ile sesin bir engele çarpıp geri dönmesi,yani yansıma olayı sesin dalga hareketi olduğuna dair güzel bir örneği oluşturmuştur.

Dalga ifadesi nedir?Ya da ne değildir?İsterseniz öncelikli olarak bunu irdeleyelim…Bildiğiniz üzere Madde adı verdiğimiz topluluğun tamamı Atomlardan oluşmuştur,hakeza enerji de maddenin sadeleştirilmiş halidir.İşte dalga dediğimiz zaman,bu Atom düzeneği üzerinde hareket eden enerji düzeneği aklımıza gelmektedir.Nasıl ki,su kenarında duran bir kişi bir taş attığı zaman su haleleri oluşmakta ; işte oluşan bu su haleleri birbirine çarparak hareket eden dalga hareketidir.Yani iç içe geçmiş su halelerinin her birisi diğer su halesinin hareketinin etkisi sonucu oluşmuştur.Biz bu harekete ise dalga hareketi adını veriyoruz.

Ses dediğimiz ve göremeyip kulaklarımız ile duyduğumuz dalga hareketi de,su dalgaları gibi birbiri içerisinde haleler oluşturan su dalgaları gibidir.Yani hareket için bir merkez ve bu merkezden yayılacak dalgaların hareket edeceği atom kütleleri,yani maddeye ihtiyaç duyulmaktadır.Düşünsenize,uzay denilen ve madde partiküllerinin çok az olduğu bir ortamda bağırdığınızı ve karşı tarafta sizi duymaya çalışan birilerinin olduğunu…Sizden çıkan dalga hareketinin ilerlemesi için yeterli madde bulunmadığı için sesiniz karşı tarafa gitmeyecek ve siz hayıflanacaksınız.Ama siz maddenin olduğu bir ortamda bağırdığınız zaman,mesela Dünya’da Hava partikülleri arasında sesin ilerlediğini kulağınız ile fark edeceksinizdir.Hakeza bu dalga hareketini kuracağınız bir düzenek ile osilaskop ile de görebileceksinizdir.Peki,tek dalga tipi bu mudur?Hayır,tek dalga tiplemesi ses olmayıp;geniş bir spektrumda yer alan ve adına elektromanyetik spektrum denilen kısımda da değişik dalga tiplemeleri bulunmaktadır.Bunlardan bazıları ise Radyo dalgaları,kızılötesi ışınlar grubunda yer almakta,arada görünen dalgalar; ötesinde mor ötesi adı verilen ve rontgen ışınları,kozmik ışınlar gibi ışınların içerisinde yer aldığı ışınlar da bulunmaktadır.

Görünen ışınların dalga ya da tanecik olduğu konusu çok tartışılmış ve sonunda hem dalga ve hem de tanecik olduğu ifadesi kullanılmıştır.Yapılan deneyler,görünen ışınların yerine göre dalga ve yerine göre tanecik yapısı gösterdiğini ispatlamıştır.

Görünen ışınlardan daha büyük dalga boyuna sahip dalgalara ise kızılötesi dalgalar adı verilmiş ve bu dalgaların içerisinde radyo dalgaları ile Televizyon dalgalarının bulunduğu tespit edilmiştir.Görünen ışınlardan daha küçük dalga boyuna sahip olan dalgalara ise mor ötesi ışınlar adı verilmiş ve bu ışınların içerisinde rontgen ışınları ile kozmik ışınların bulunduğu tespit edilmiştir.Ancak dalgalar konusu bir makale ile ifade edilemeyecek kadar geniş bir konudur.