DANHSĨKIMCỔTHẾGIỚI

Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com

MỤCLỤC

CÙNGBẠNĐỌC1.NGUỒNGỐCTẤUHÀI?2.CÂUĐỐHÀIKỊCH?3.HÀIKỊCHCÓTỪBAOGIỜ?4.ĐIỆU“NHỊHOÀNG”GỐCỞĐÂU?5.VÌSAO“LÊVIÊN”GỌILÀHÍKHÚC?6.NGUỒNGỐCTÔKỊCH?7.NHÂNVẬTTÔTAMCÓTHẬTKHÔNG?8.VỞ“HÁNCUNGTHU”MUỐNNÓIGÌ?9. “MỤC DƯƠNG KÝ” CÓ PHẢI LÀ TÁC PHẨM CỦA MÃ CHÍ

VIỄNHAYKHÔNG?10.BIKỊCHCỔCÓTỪTHỜINÀO?11.TẠPKỊCHĐỜINGUYÊNVÌSAOTIÊUVONG?12.HÍKHÚC(Cakịchvui)CỔĐẠICÓTỪĐỜINÀO?13.NGUỒNGỐCĐIỆUCAO?14.KỊCHBẢN“MINHPHƯỢNGKÝ”CỦAAI?15.“MẪUĐƠNĐÌNH”RAĐỜIỞĐÂU?16.TÁCGIẢ“CAĐẠIKHIẾU”LÀAI?17.“HOÀNGMAIHÍ”RAĐỜITHỜINÀO?ỞĐÂU?18.“NGUYÊNKHÚCTỨĐẠIGIA”?19.CÔNXOANGRAĐỜIVÀOLÚCNÀO?20.“THIẾUNỮLYHỒN”?21.DANHHỌA“PHÚXUÂNSƠNCƯĐỒ”?22.“NGUYÊNTỨGIA”LÀAI?23.DANHHỌA“THANHMINHTHƯỢNGHÀĐỒ”?24.HỘIHỌATRUNGQUỐC?25.“QUẮCQUỐCPHUNHÂNDUXUÂNĐỒ”?26.“NGŨNGƯUĐỒ”?27.AILÀTỔSƯTRANHMẶCTRÚC?28.“DƯƠNGCHÂUBÁTQUÁI”LÀTÁMNGƯỜINÀO?29.TÁCGIẢ“CỔĐẾVƯƠNGĐỒ”?

30.TÀOTHÁO“TRÓCĐAO”?31.“TRÂMHOASĨNỮĐỒ”?32.ÂMGIAINGŨTHANH?33.BÍCHHỌA“KHÁCHSỨĐỒ”?34.“KIMSƠNTHẮNGTÍCHĐỒ”?35.“ĐÔNHOÀNGKHÚCPHỔ”KỲBÍ?36.ĐÀNCẦMCÓVÀOTHỜINÀO?37.KHÚCNHẠC“QUẢNGLĂNGTÁN”?38.AIVIẾTKHÚCNHẠC“THẬPDIỆNMAIPHỤC”?39.VŨKHÚC“NGHÊTHƯỜNG”LÀGÌ?40.“DƯƠNGQUANTAMĐIỆP”?41.GỐC“NHỊHỒ”ỞĐÂU?42.LAILỊCHVỀTRÚCĐỊCH?43.CAXƯỚNGCÓTỪTHỜINÀO?44.ÂMNHẠCCẢICÁCHĐỜITHƯỜNG?45.DỰCDƯƠNGXOANGGỐCỞĐÂU?46.“NHỊTUYỀNÁNHNGUYỆT”?47.VŨĐIỆUTRUNGQUỐC?48.ĐÀNTRANHLÀCỦAMÔNGĐIỀMCHĂNG?49.THƯPHÁPLANĐÌNHTỰ?50.“NANĐẮCHỒĐỒ”?51.TIỂUTRIỆNCỦALÝTƯCHĂNG?52.BIAVŨBIDOAIKHẮC?53.BIAĐÁ“XUẤTSƯBIỂU”?54.NÉTCHỮBÍẨN?55.CONDẤUCÓVÀOTHỜINÀO?56.HANGKINHTHẠCHTHÁISƠN?57.ĐẠIGIATHƯPHÁPCÓCHƠIDẠIKHÔNG?58.PICASSOMỘTĐỜITÀIHOA?59.NHẠCSƯTCHAIKOVSKICHẾTBỆNH?60.ĐẠODIỄNWILLIAMTAYLER?61.THIHÀOBYRONPHIÊUBẠTTHAHƯƠNG62.CÁICHẾTBÍẨNCỦANỮTHẦNSẾCHXY?63.VANGOGHTỰSÁTVÌĐÂU?64.VỢKỊCHSĨMOLIÈRE?65.BẠNCÓYÊUNHẠCBRAHMS?66.BẢNGIAOHƯỞNGTỬVONG?67.“NGƯỜIYÊUVĨNHCỬU”CỦABEETHOVEN?68.CÁICHẾTCỦAĐIỆNẢNHGIAPAULBOURNE?

69.NHẠCSƯHANDEL?70.CÁICHẾTCỦATHIÊNTÀIÂMNHẠC?71.NHẠCSĨĐỘCTHÂN?72.CÁICHẾTCỦANỮDANHCA?73.THẦNTƯỢNGĐIỆNẢNHVÀBỆNHAIDS?74.BÊUXẤUHAYSỰTHỰC?75.ĐƯỜNGCÙNGCỦAMỘTMINHTINHĐIỆNẢNH?76.JOHNLENNONCÓBỊMƯUSÁT?77.“MẶTTRỜICỦATÔI”?78.NHẠCSĨLASSUS?79.HAITHIÊNTÀIMỘTTHỜIĐẠI?80.“HOÀNGGIARICHATDIV”?81.“NỤCƯỜINÀNGMONALISA”82.MAJALÀAI?83.“NÀNGKIỀUNỮFORNARINA”?84.BỨC“TINMỪNG”THẬTHAYGIẢ?85.TƯỢNGCỔHYLẠP?86.“AJAX”NGƯỜIHÙNGHYLẠP?87.KIẾNTRÚCVÒM?88.“THẦNMẶTTRỜI”RHODES?89.TƯỢNGĐÁTRÊN“ĐẢOPÂQUES”?90.HỌASĨQUÁIKIỆT?91.CÂUĐỐVỀ“CÁICHẾTCỦAMARAT”?92.“NGƯỜIĐÀNBÀLẠMẶT”?93.HÌNHDẠNGTRÊNĐẤTNOSCA?94.BÍCHHỌAỞĐIỆNHORAFSAR?95.TRANHĐÁCỔỞCHÂUPHI?96.“BÍCHHỌASAMẠC”?97.“IVANLÔIĐẾGIẾTCON”?98.MOZARTVÀ“KHÚCOANHỒN”?99.BẢNGIAOHƯỞNGSỐMƯỜI?100.ĐẠOISLAMCẤMVẼNGƯỜI?

CÙNGBẠNĐỌC

Cuốnsáchnàytậphợpmộttrămvấnđềnangiải,vàđềracácquanđiểm“giảithíchcólýdo”theotầmmứccủanhữngngườicóuytíntrongtừngmônnghệthuật,âmnhạc,hộihọa,sânkhấutrênthếgiới…mộtcáchlýthú,vừatraodồithêmkiếnthức,lạivừahọctậpcáchsuyluậntráingược!Nếubạncóthểtựrútramộtquanđiểmtrungdunggiữacácýkiếnđốilậpthìvuibiếtbao!

Cónhiềucâuđốnangiảigiớithuậthọc“nghĩnátóc”màchưaổnthỏa,bạncóthểđứngrahoàgiải,mởthêmraquanđiểmmớinàochăng?

Trongsáchcònnhiềutưliệuthúvị,cónhânvậtđốiđáp…hoặcđàosâuvấnđề,hayítracũngmanglạisựbổích,thoảimái,vuivẻchođộcgiả…

Banbiênsoạn

1.NGUỒNGỐCTẤUHÀI?

TươngthanhlàmộtkiểutấuhàicủaTrungQuốc,làhìnhthứcnghệthuậtđượcmọingườiyêuthíchnhất.Nólàmộtnghệthuậtđấukhẩu,dườngnhưcãinhaunhưnglýlẽthậtkhôihài.

Cáivuithíchnómanglạichongườitathậtlàsảngkhoáimàcáchìnhthứcnghệthuậtkháckhómàsosánh,rấtnhiềungườithíchmôntấuhàinày.

Khichúngtabịtấuhàichọcchocườiranướcmắthoặc“cườiđếnvỡbụng”vìkhôngainhịncườiđược!Cóainghĩđếnnghệthuật“cười”raấyđờinhưthếnàokhông?

NghệthuậttấuhàiởTrungQuốccóthểnóilàlịchsửlâuđời,nhữngtưliệuđểtracứuquảthậtkhôngtìmra!Nhiềuhọcgiảđểtâmnghiêncứu,tìmtòinguồnngốccủanóđãbắtđầuhìnhthànhnhậnthứctừngbướcmột:

Mộtquanđiểmchorằng,tấuhàihiệngiờlàdo“Thamquânhí”đờiĐườngmàpháthuyra.“Thamquânhí”dohaingườibiễudiễn,mộtngườigọilà“thamquân”trongvaingusi;mộtngườilà“thươngcốt”(mộtloạichimcổmàuxanh)trongvaiphảnứngnhanhnhạy.Haingườibiểudiễn,mộttungmộthứnggâycười,mộttrangnghiêm,mộtkhôihàithậtlàthúvị.

CóngườinóitấuhàiởtriềuđạiKhangHylàhìnhtháiđầutiêncủatấuhàibâygiờ.“Khôihài”thờiđó,kỳthựclàkhẩukỹ(võmiệng).Khibiễudiễnmộtngườihoặcnhiềungườicóthểdùngtiếngchó,gà,ếchnháikêuréolàmmọingườiphụclănvàvuicườithoảthích.

Cũngcóngườinói,tấuhàibanđầukỳthựclàchỉvè“tướngmạo”,“nghĩalý”của“âmthanh”.Dựatheotênmàđịnhnghĩa,làtướngmạovàâmthanhkếthợplàmmột,dùngâmthanhvàtìnhcảmđểthốlộ,dùngcửchỉvàgiọngđiệuđảkíchnhữngcái“dởmđời”dùngtràolộngvàkhôihàikhiếnmọingườivuithích,quên“nỗisầuđời”.

Nguồngốccủatấuhàicònnhiềucáchnhìnkhác,tấtcảđềuvàosựphântíchchủquan,rấtkhókếtluận.Việcsaunàycóthểthốngnhấtcáchnhìnhaykhôngcòn“hạhồiphângiải”,taphảitạmgáclại…

2.CÂUĐỐHÀIKỊCH?

Nhữngtêngọinhư'“SINH”“ĐÁN”“TỊNH”“MẠT”“SỬU”cónghĩagì?

TronghàikịchtruyềnthốngTrungQuốc,căncứvàoloạihìnhnhânvậtđóng,tachiadiễndiênvàocácvai“Sinh”(kép)”,“Đán”(đào),“Tịnh”(gandạ,dữtợn),“mạt”(vaiđệm),“Sửu”(vaihề)v.v…Nhữngvaiấytạisaogọinhưthế?Chúngcóýnghĩagì?VềcâuhỏiđómộtsốdanhnhânhàikịchđờiMinhđãtừngthảoluậnsôinổi,tốnnhiềuthờigiờ,bútmực…

NhàhàikịchChuQuyềntrongTháihòachínhâmphổđãgiảithíchnhư:Côgáimúaháttrênsânkhấugọilà“đán”.Chữđáncóbộkhuyểnlàconcáiloàivượn…màgọi“đán”,làsai.

ChuKỳđờiMinhtrongKịchthuyếtchorằng:khôngchỉ“đán”làvượncái,cácvaikháccũngđềulàthúvật.Như“sinh”là“tinh”(chữSinhcóbộkhuyển)tứclàđườiươi.“Tịnh”là“ninh”(chữninhcóbộkhuyển)làconbáo,mộtsừngnămđuôi,lạicóngườinóilàgiốngnhưconcáocócánh.“Sửu”là“nứu”(chữsữucóbộkhuyển)nhưchó,tínhkiêu.“Gọingườiđóngtrògiốngnhưbốnloàigiốngkia!”

Nhưng,TừVịngườinghiêncứusâuvềhàikịchtrongNamtừtựlục,nói:“Sinhlàtêngọingườinam,trongkịchsửsânkhấucóĐổngsinh,Lỗsinh.DiễnviênnữđờiTốngrasânkhấu,đềubỏnhạckhívàogiỏ,gánh(chữđảmghépvớichữđánvớibộthủ)ra,gọilàhoađán,nayởThiểmTâyvẫncòngọinhưvậy,saubớtchữđigọilà“đán”.Sửuthìlấymựcbôimặt,hìnhdungxấuxí(sửu)naybớtchữđigọilàsửu.“Tịnh”,chữnàykhôngthểgiảinghĩa,ýtôiđólàhaichữ“thamquân”đờixưahợplạirồiviếtsaiđi.Mạtlàvaikhôngquantrọngcủavàidiễnviênphụ,chonênởvàovịtrícuốicùnglà“mạthạng”.

QuanđiểmcủaTừVịđượcnhiềunhànghiêncứuđờisautánđồng,đươngnhiêncũngcóngườibácbỏ,khôngbiếtcâuđốvềtêncácvaiđếnbaogiờmớiđượclàmsángtỏ!

3.HÀIKỊCHCÓTỪBAOGIỜ?

Trongđờisốngthườngcóvuibuồn,khóccườihỉnộailạc,tronghàikhúcđươngnhiêncũnghìnhthànhbikịch,hàikịch,chínhkịch….

HàikịchTrungQuốc,cóngườibànnócótừthờithượngcổ.Ngườinêuquanđiểmnàychorằng,khingườitavuimừngthắnglợi,hoặcđuổiquỷtrừtà,domộtvaikhoácdagấu,mộttaycầmmộc,mộttaymúagiáo,nhữngngườicònlạihoặcđóngvaimườimộtácthần,hoặcvaianhhùngđuổiquỷ.Cónghithứcreohò,nhảynhót,hátlớntếca,đượcgọilà“Natế”(lễtốngtiễnquan

ôn).Thứ“Natế”nàycũngđượccoilàmầmsốngcủahàikịchtrungquốc

Cóngườichorằng,hàikịchlàtừ“bàiưu”vàothếkỷthứ8trướccôngnguyên,lạibiếndẫnchođếnnay.

Cáigọilà“bàiưu”,làchỉnhữngdiễnviênbiểudiễnhoạtkê,chuyênmuavuichoquốcvươngquítộc.Theo“Sửký,Hoạtkêliệttruyện”ghichép,“ƯuMạnhyquan”làgiaiđoạnđầucủahàikịchTrungQuốc.

Nhưngmộtsốhọcgiảchuyênnghiệp,chorằngsựxuấthiệnsớmnhấtcủahàikịchTrungQuốcbắtđầuthờiTống–Nguyên,từthếkỷ17đến14.

Căncứchínhcủaquanđiểmnàylà,“bàiưu”trướccôngnguyênvà“natế”cótừthờithượngcổ,bấtluậnlànộidunghayhìnhthức,đềukhôngđượclàhàikịch,màchỉcóđếnthờikỳTống–Nguyên.Hiệntượnghàikịchmớiđượccoilàdùnghìnhthứchàikịchmôtảđờisống,hìnhthứcbiểudiễnngụýtrangnghiêmtronghài,mớilàhàikịchđíchthực.

HàikịchthờiTống–Nguyêntươngđốinhiều,trongđókhôngthiếutiếtmụcưutú.ThídụnhưUkhuêký,Ngọctrâmký,Cứuphongtrầnv.v…đềudùngcáchbiểudiễntràolộng,khôihài,châmbiếmđãkíchmạnhmẽbọnxấuxahènhạ,dùngthủphápphatrương,tôđiểm,khenngợivàcangợinhânvậtchínhdiện.

Rấtnhiềuvởhàikịchcònhìnhthànhmộtkiểubiểudiễncốđịnh,cáiđócóthểlàđặctrưngcủahàikịchchăng?

Thếthì,hàikịchthựcra,xuấthiệntừbaogiờ?

Chođếnnay,vẫnchưacógiảthiếtổnthoả!

4.ĐIỆU“NHỊHOÀNG”GỐCỞĐÂU?

Trongcácvở“Kinhkịch”,cómộtđiệuchínhđượcgọilà“Nhịhoàng”.ĐólàđiềumànhữngngườiyêuthíchKinhkịchđềubiếtrõ.

Cònnhưđiệu“Nhịhoàng”,têngọichínhxácvànguồngốccủanóthếnào,trướcsauvẫnlànghivấntrongviệcnghiêncứuđiệuháthàikhúc,đãđượctranhluậnkhôngngớt.

MộtsốchuyêngiahàikhúcthờitrướcởTrungQuốc,phầnlớnđềuchorằngđiệu“Nhịhoàng”bắtđầuởHoàngLăng,HoàngCươngHồBắc,làđiệuháttừđịadanhbiếnhoára.

NhưngPhạmTửĐôngtrongcuốnNhạchọcthôngluậncủaông,lạichorằng:“Nhịhoàng”bắtnguồntừThiểmTây,vớiâmnhạcLêviênđờiĐườngkhôngphảikhôngcóquanhệ.Trongsáchviết,âmnhạcLêviêncóhaigiọnghátchính,mộtloạikhảngkháihùnghồn,mộtloạiuyểnchuyểndudương.CáitrướcgốctừTầnxoang,cáisautừmộtngườitênHoàngPhanXước,vàgồmthâucảâmnhạcĐạogiathổ“Hoàngquan”(mũvàng),chonêngọilà“Nhịhoàng”.

Lạicómộtquanđiểmkhácnữa…

TheoMãNgạnTườngkhảochứng,từnăm1970vềtrước,BắckinhđãcóKinhxoangvàTâyTầnxoangthịnhhành.Sauđó“Huyban”(banhátởAnHuy)vàokinh,muốnphânbiệtvớiKinhxoang,Tầnxoang,chonênđembộphậnđặcsắcnhấttrongđiệuHuy,gọilà“Nhịhoàng”.Cònnhưlấytên“Nhị

hoàng”làtrongsốnhạckhídiễntấu,hảiđịch(sáobiển)vàtiêunột(còi)đềucóhaicáilưỡigà(hoàng).DiễnThànhHồcầmthácxoang,làviệctừđóđếnsau…

CũngcóngườinêuracáchnhìnkhônghoàntoàngiốngvớiquanđiểmMãNgạnTường,bởivìtừkịchthoạicủaLýĐiềuNguyênkhắcintừnămCànLongthứ49(1784)đãghichéprõràng:“HồcầmxoangkhởitừGiangtả(métảsôngTrườngGiang),đờinayâmđiệuấythịnhhành,chuyênlấyHồcầmlàmtiếttấu…lạicótênlàNhịhoàngxoang”.GiangtảtứclàtỉnhQuảngTâyhiệnnay.

Nhưng,cáiđóvẫnkhôngvạchrõrađượcvìsaocócáitêngọi“Nhịhoàng”?Nhưvậy,tuycácnhàbìnhluậnđềucólýlẽ,nhưngvẫnchưađủsứcthuyếtphụcmọingười.Thânthếcủa“Nhịhoàng”vẫncònđượcnghiêncứuđểlàmsángtỏ…!

5.VÌSAO“LÊVIÊN”GỌILÀHÍKHÚC?

TừsauthờiSơĐường,“Lêviên”đãkếtmốiduyêngắnbóvớinghệthuậthíkhúcTrungQuốc,ngườitagọinólàbanhátmàkịchđoànlà“Lêviên”,gọidiễnviênlà“Lêviênđệtử”(conemvườnlê);nhữnggiađìnhđờiđờitheođuổinghệthuậthíkhúclà“Lêviênthếgia”;gọigiớihíkhúclà“Lêviêngiới”.“Lêviên”và“Híuyển”xétvềchủnghĩathìkhôngliêncanvớinhau,

vậychúngcótươngquanvớinhauthếnào?Trướcnayđãcónhiềuthuyết…

Thôngthườngngườitachorằng,“Lêviên”làmộtđịadanhởTrườngAnđờiĐường,sauvìĐườngHuyềnTôngdạydiễnxuấtchonghệnhânởđó,liênkếtnóvớinghệthuậthíkhúc,thànhmộttêngọicủabanhát.Quanđiểmnàycósửliệuchứngminhrõràng.

Bộ“CựuĐườngthư–TrungTôngbảnkỷ”cónhắcđến,tronghoàngcungcómột“Lêviên”,cóquảngtrườngcóthểbơiquasông,đácầu…

“CựuĐườngthư–HuyềnTôngbảnkỷ”chép:HuyềnTôngrảnhviệcnướcđãdạyconemnhạccôngTháithườngdiễntri,sáođànđệmtheogọilàHoàngđếđệtử,lạigọilàLêviênđệtử.ĐặtởtrongviệnthuộcLêviên,gầncấmuyển.

Mộtthuyếtkháctrìnhbàyvềmốiquanhệgiữa“Lêviên”vàHíuyển.Cóghitrong“NgôquânLảoLangmiếuchiký”củaTônTinhDiễn,nhàkinhtếđờiThanh:“TươngtruyềnđờiĐườngHuyềnTông,concủaCảnhLệnhCônglàQuang,giỏimúađiệu“Nghêthườngvũkhúc”,đượcvuachogiữhọLý,nuôiởtrongcung,đểdạychoconem.Quangtínhthíchlê,chonêntrồnglêkhắpnơi,nhânđógọilà“Lêviên”.Đờisautônlàtổsưcủagiớihọcnhạc.

Nhữngthuyếtkểtrên,cáinàođúngcáinàosai,cònchờmộtbướcthămdònghiêncứucóchứngcứ.

6.NGUỒNGỐCTÔKỊCH?

Tôkịchlàmộtthứâmnhạcthuyếtxướng(hátxennóinhưcảilươngởViệtNam)lưutruyềntrongdângianTôkịchthờikỳđầugọilà“Thanhoàng”.

Tôkịchcótừlúcnào?Đốivớivấnđềnày,mỗingườinóimộtkhác.

CóngườinóiTôkịchxuấthiệnvàothờiVănThiệnTướngcuốitriềuTống.ThờiđóđãcóThanhoàngHàngChâulưuhànhởGiangChiết.Sauđó,khuvựcđónốinhauxuấthiệnphongtràosaymêThanHoàng,màtêncũngphânbiệttheokhuvực,gọilàThanhoàngNinhBa,ThanhoàngVôTích,ThanhoàngPhốĐôngv.v…bộmôn“hátnói”Thanhoàngnày,lànétbanđầucủaTôkịch.

CóngườichorằngTôkịchbắtđầucótừniênhiệuCànLong,cáiđócókhoảngcáchvớiđờiTốngrấtxa.

ThờiCànLong,cóCànLongthọkhúc,Nghêthườngtụcphổv.v…đãphổbiếntừđiệuThanHoàng.SauđómộtsốlớnvởThanHoàngnhưsuyếtbạchcừu,văntinhbảntruyềnkỳđãtừngnổitiếngởGiangChiết.

Nhưngcómộtsốngườilạichorằng,TôkịchkhôngnảysinhvàođờiTống,cũngkhôngvàoniênhiệuCànLongcáchnay150năm.

HọcgiảthờitruớclàTừPhóLâmtrongmộtcuốnchuyênluậncủaôngvềThanHoàngnói:“ThờikỳtoànthịnhcủatriềuThanhrấtthịnhhànhCônhí,khôngbiếthoàngđếnàochết,màtrongthờikỳquốctangbanăm,giớihíkhúcbịcấmđánhthanhla.Dođó,ởTôChâuquêhươngcủaCônhícómộtngườihọTiềnnghĩrabiệnphápđemcônkhúcbỏthanhla,trốngvàsáo,mà

toàndùngđàndâyđểhoàvớigiọnghát,đemCônkhúcđổithànhcáchhátđơngiảnmàgọilàThanHoàng.”

VịnhânsĩhọTiềnnày,cóngườinóiônglànghệnhânTiềnKhônNguyên,cũngcóngườinóilàcốngsĩTiềnMinhThụ,làaithìkhôngaichịugiảthiếtcủaai!

CònTôkịchcóbắtđầuvàolúcnào?Điềuđóvẫncònlàmộtẩnsố!

7.NHÂNVẬTTÔTAMCÓTHẬTKHÔNG?

TôTamnóiởđâylàvainữphạmnhânbịxétxửtrongvởKinhkịchNgọcĐườngXuân.

VềnữphạmTôTam,sởdĩmọinhàđềubiếttừxưađếnnay,nghengườitanóilàcóliênquanđếnviệccóngườithật,việcthật.

Saumườinămloạnlạckhônglâu,cótintừSơnTâynóilàhuyệnHồngĐồngđãtubổlạinhàgiamHổĐầunămxưađâylànhàlaotừnggiamcầmTôTam,đãthànhnơingườidulịch,thamquanđếnxem.

HọcgiảVươngDiệuLinhtrongcuốnLịchsửđạivũđàicủaôngkể:“CóngườitìmraVươngTamcôngtử(làVươngKimLong)vàNgọcĐường

Xuânlàngườicóthật.LạicóngườicònđượcxembảnáncủaNgọcĐườngXuânởhuyệnHồngĐồng,tỉnhSơnTây.

Trướcmườinămloạnlạc,TỉnhuỷSơnTâyĐảngCộngsảnTrungQuốctừngđượccấptrênchỉthịtìmkiếmbảnáncủaTôTam.TheongườigiữquánvănsửtỉnhSơnTây,ThượngĐứcnhớlạithìôngtừngđemviệcnàyhỏinhânviênquảnlýhồsơbảnán,ngườinàynóitrongkhohồsơnhahuyệnHồngĐồng,khôngcóbảnáncủaTôTam.

KhohồsơbảnánđờiMinhkhôngcóbảnáncủaTôTam,nêncũngkhôngthểđoánchắccóngườiấyhaykhông,vìlịchsửlâuđờiquanhiềunămchiếnloạn,cónhiềubảnánthấtlạc.Những“HồngĐồnghuyệnchí”ghichéplịchsử;cũngkhôngcóbấtkỳghichépnàovềvụánTôTamvàcũngkhôngcóchữnàonhắcđếnbảnánđó.ĐiềuđókhôngthểkhôngkhiếnngườitanghingờnhânvậtTôTamlàdongườiviếtkịchdựnglên…

CăncứvàosửliệughichépthìgiữatriềuđìnhnhàMinh,đãtừngcóvụánrấtgiốngvớichuyệnTôTamtrongvởNgọcĐườngXuân,màhọtênnhânvậttrongđókhônggiốngnhau.

NgọcĐườngXuâncóphảilàdođódiễnbiếnmàrahaykhông?

Nhữngchuyệnđượcmọingườithíchthútrongtruyềnthuyếtdângian,hoặctrongsángtácvănhọcđượcđờilưutruyềnmàtồntạilâudàixemrakhôngmấyquanhệvớiviệccóngườithậtviệcthậthaykhông?BởinữphạmnhânTôTamđượctruyềntụngrộngrãiTôTamcóđúnglàngườinhưvậyhaykhông,đếnnayvẫnchưasángtỏ.

8.VỞ“HÁNCUNGTHU”MUỐN

NÓIGÌ?

Vởkịch“Háncungthu”làmộttácphẩmhàngđầutrongsốCốngHồđượcngườiđờiyêuthích,thươngcảm.

ChiêuQuânraquanải,lấyngườiHungNô,cóthểgọilàmộthànhđộnghysinhcaocảtronglịchsửTrungQuốc.VănsĩđờiNguyên,MãChíViễndùnghíkịch“Háncungthu”đểdựnglạigiaiđoạnlịchsửđặcbiệtđó.

Nhưvậychủđềtrong“Háncungthu”phảnánhtưtưởnggì?Nhữngngườitừngxemvởnàyphầnlớnđềucócáchnhìncủamình.

Cóngườinói“Háncungthu”nhằmmôtảcâuchuyệntìnhgiữaHánNguyênđếvàmỹnhânVươngChiêuQuân.

HánNguyênđếvàVươngChiêuQuânyêunhau,cóthểthấy“Háncungthu”mangbiếtbaoýtìnhsâuđậm?

Cónhàbìnhluậnnóirằng:“Háncungthu”khôngtảnhiềuvềcáitìnhcủaHánNguyênđếvàVươngChiêuQuân,mànhằmđềcaoviệcChiêuQuânđứngra,đemtấmthânyếuđuốichốngtrời,dùngsắcđẹpnghiêngthànhrađểcứunước,hếtsứccangợinàngcứudântrongcơnnguybiến,đặcbiệtmôtảrấtkỹvềviệcChiêuQuânquênmìnhvìnước.Nhìntừđiểmđóthìvở“Háncungthu”diễnđạtrấtcôngphunêugươnghysinhcaocảcủamỹnhân.

Cũngcóngườichorằngcáimà“Háncungthu”diễnđạt,làsựmâuthuẫnnộibộcủatậpđoànthốngtrịvàxungđộtcủahaidântộcHồHán(HungNô).

ThờiHungNôxâmlấnTrungHoa,làlúctrongcungđiệnnhàHánsốngdâmloạn,thếnướcsuyđồi,“Háncungthu”đánhtrúngvàothóitệthờiđó.Vậyngườidựngvở“Háncungthu”nhấnmạnhvàođiểmnào?Cólẽlàtấtcảnhữnggìchúngtađãxemqua…Vănchươngthiphúkịchnghệđềugặpnhauởtưởngxâydựngxãhộilànhmạnh,tẩychaynhữnggìchốnglạitìnhnước,lòngdân!

9.“MỤCDƯƠNGKÝ”CÓPHẢILÀTÁCPHẨMCỦAMÃCHÍVIỄNHAYKHÔNG?

MãChíViễnlàtácgiatạpkịchxuấtsắc,lànhàsoạntánkhúctựthànhmộtphái…rấtnổitiếngđầuđờiNguyên.Tiểulệnh“Thutứ”trong“Việtđiệu–Thiêntranhsa”củaôngđượckhengợilà“Tổcủatứthu”;tạpkịch“Háncungthu”đượccoilàbikịchcổđiểnưutúnhưngmốiquanhệvớiNamhí(tuồngNam)đếnnayvẫnchưalàmrõđựơc.Namhí“MụcDươngKý”(Chuyệnchăndê)cóphảilàtácphẩmcủaMãChíViễnhaykhôngđếnnayvẫnlàmộtlờihỏichưacólờigiảiđáp.

“Mụcdươngký”lấyđềtàitừSửký–TôVũtruyện:VởtuồngnàykểchuyệnTôVũngườithờiTâyHánphụngmệnhđếnHungNôbịbắt,saubịdờiđếnBắchải(naylàhồBai–Can)chăndê.CatụngTôVũbấtchấpsựuyhiếpdụ

dỗcủaquítộcHungNô,khátuốngtuyết,đóinuốtnệmlông,mườichínnămgiữbềncờtiếtnhàHánkhôngthayđổitinhthầnbấtkhuất.ĐốivớiLýLăngbấtđắcdĩphảiđầuhàng,vừaphêphánvừathươngxót,cáiđócóchỗgầngũivớitìnhcảmdântộcbiểulộratrong“Háncungthu”.

NhàlýluậnhíkhúccuốiđờiMinhLãThiênThànhtrongKhúclãnói:MãChíViễncókịchbản“MụcDươngKý”.Từcúcủakịchbảncổkínhchấtpháckhiếnngườithíchthú,nhớđếnkhítiếtcủaTôTửKhanh(TôVũ).Banhátdiễnvởtuồngnày,tínhsânkhấurấtmạnh.

ĐếnđờiThanh,nhữngcuốnnhư“Cổnhântruyềnkỳtổngmục”,“Truyềnkýhốikhảotiêumục”v.v…đềuqui“MụcDươngKý”vàodướitênMãChíViễn.TrươngĐạiPhụctrong“HànsơnđườngtânđínhcửucungthậptamnhiếpNamkhúcphổ”nói,khôngnhững“MụcDươngKý”làtácphẩmcủaMãChíViễnngaycả“PhongLưuLýMiễntamphutâmký”và“TiêuThụcTrântếphầntrùnghộinhânduyênký”cũnglàMãChíViễnhợptácvớingườikháchoànthành.

NhưngnhàvănhọcđờiMinhTừVị,trong“Namtừtựlục”,đem“MụcDươngKý”quyvào“vởcũđờiTốngNguyên”,khôngnêurõtácgiảchứngtỏTừVịgiữtháiđộhoàinghihoặcphủđịnhđốivớithuyếtđó.

HọctròcủaTừVị,VươngKýĐứctrongKhúctuyếntrựctiếpchỉra:“MụcDươngKý”quêkệchdungtục,quyếtkhôngphảilàmộttácgiatạpkịchnổitiếngnàođóviết.

Điềuđángchúýhơncảlàthuyếtvề“MụcDươngKý”xuấttừthủbútcủaMãChíViễn,hơnhaitrămnămsaukhiMãChíViễnchếtmớixuấthiện.

10.BIKỊCHCỔCÓTỪTHỜINÀO?

NóiđếnbikịchcổđiểnTrungQuốc,làmtanhớngayđếnvở“ĐậuNgaoan”ởđờiNguyên.Vởkịchđãvạchtrầnhànhvitộiáccủagiaicấpthốngtrịápbứcnhândân,đãkíchnềnchínhtrịthoáinátcủaxãhộilúcbấygiờ,đólàbikịchđiểnhìnhxuấtsắcthâmtrầmnhấttronglịchsửhíkhúcTrungQuốc

Vở“ĐậuNgaoan”bảytámtrămnămxưa,chắcchắnlàvởbikịchcổđiểntươngđốisớm.Nhưngnếubảobikịchcổđiểnbắtđầutừvở“ĐậuNgaoan”thìcórấtnhiềuýkiếnkhácnhau.

Cóhọcgiảchorằng,vàothếkỷthứ12,theovớihíkịchchínhthứchìnhthànhtrêncơsởNamhí,tạpkịchBắcthìbikịchcổđiểnliềntheođómànảysinh.Trongmộtsốhíkịchnổitiếngđươngthờinhụvở“VươngKhôi”,QuếAnhchếtcũngkhôngloạibỏýđịnhtrừngphạtkẽphụbạcVươngKhôi;trong“Bạchthỏký”.LýTamNươngrơilệtốcáoanhvàchịdâu,“TriệuTrinhNữ”đãkíchbọnvănnhânvôơnbạcnghĩalànhữngvởcósắctháibikịchsâuđậm.

Cóchuyêngiahọcgiảđềra,bikịchcổđiểnTrungQuốcbắtnguồntừcuốithếkỷthứ6,sangđầuthếkỷthứ7.

Lúcbấygiờ,phíaBắcTrungQuốc,lưuhànhnộibộcavũkịchcóquimôlớn“Đạpdaonương”.Bộcavũkịchnàyaioánnhưkhócnhưthan,lờicacủanóbihùngrắnrỏi,từhìnhthứcđếnnộidungđềuphùhợpvớiyếutốbikịchcầncó.

Bởivậycóngườicoi“Đạpdaonương”làhìnhtháimởđầubikịchcổđiểnTrungQuốc.

NhưngcóhọcgiảchorằngbikịchcổđiểnTrungQuốcbắtđầutừcavũkịch,mởđầulà“CửuCa”.

Khôngainghingờsứctruyềncảmnghệthuậtcủabộcavũkịch“CửuCa”,nótoátratìnhcảmbitrángkhiếnngườixemkhómàquênđược.NhưngđólàđúnglàkhởiđầubikịchcổđiểnTrungQuốckhông?Đốivớivấnđềnày,cácchuyêngiauytíntronggiớihọcthuậtTrungQuốccònđangthămdò,tìmhiểu.

11.TẠPKỊCHĐỜINGUYÊNVÌSAOTIÊUVONG?

TạpkịchđờiNguyênlàmộtmônnghệthuậthíkhúcpháttriểntrêncơsởtạpkịchđờiTốngvàviệnbảnđờikim.Tạpkịchnguyêntheodònglịchsửcũngđãtừngcómộtthuởhuyhoàng.NócùngthơĐường,từTống,tiểuthuyếtMinhThanh,chiếmmộtđịavịquantrọngtronglịchsửvănhọcnghệthuậtTrungQuốc.

NhưngthơĐường,từTống,tiểuthuyếtMinhThanh,dùngsứcsốngbấthủcủanólưutruyềnđếnnaycùnglàmtăngmàusắcchonềnvănhọcnghệthuậtđươngđại.Nhưngđángtiếtlà,chỉriêngtạpkịchđờinguyêngiữađường,đãchếtnonimtiếng.

VìsaoTạpkịchđờiNguyênsớmsuytàn?CóngườichorằngkinhtếxãhộicuốiđờiNguyênsuysụpnghiêmtrọngchínhlànguyênnhândẫnđếnmaimộtcủanó.

Giốngnhưsựhưngthịnhbanđầucủatạpkịch,nóhìnhthànhtrongnềnpháttriểnkinhtếphồnvinhđờiNguyên.Theođàpháttriểnxãhộiđãkíchthíchnhucầunghệthuậthíkhúccủagiớiquítộc,nhấtlàbìnhdân.CáiđókhiếntạpkịchNguyêncócơsởrộngrãi.

KhitriềuđạiNguyênsuysụpnghiêmtrọng,giớiquítộcthuthếnặngbóclộtvơvéttànbạo,lạithêmsựđóirétmấtmùa,thiêntainhânhọacùngậpđến,nêntạpkịchcũngtheođómàtànlụi.

Cóhọcgiảchỉra,sựsuyvongcủatạpkịch,làvìkhuynhhướngsángtácngượcdòngxãhộimàtựchuốclấyhậuquảtệhại.

ĐờiNguyêntừngcóbàivăn“TốngTốngthịtự”nhằmkhentạpkịchNguyêncónộidungsángtácrộngrãi,đềtàiđadạngmà:“Trênlàsựhaydởcủavuatôi,dướilàsựphânlycủachacon,anhem,vợchồng,bèbạn,nơithànhthịthônquê…khôngmộtsựviệcnàokhôngthểhiệnđượccáitình,khôngtảhếtđượcdángvẻ”.

Chínhbởitrămhọcũngđượccatụngtrongtạpkịch,nênnócàngđivàolòngngười.Nhưngthờikỳsaunólạivứtbỏdânchúngmàchỉnhằmvàoẩnsĩ,kỹnữ,thầntiênvàmộtmựccatụngcôngđứccủavuaquanphongkiến.

Vìthếtạpkịchđãtáchrờiquầnchúngnêncũngmấthếtsựủnghộcủaquầnchúng,vàkhôngcòncáchnàotồntạivớithờigian.

Cũngcóchuyêngia,họcgiảvạchrasựsuysụpcủatạpkịchNguyên,chorằng,nókhôngphảikhôngliênquanvớinhữngtệnạnvềthếchếâmnhạc,kếtcấukịchbản,hìnhthứcbiểudiễncủanó.Vậycáigìmớithựclànguyênnhânsốmột?Hoặcnóigộpluôncảcácnguyênnhânkểtrên?

12.HÍKHÚC(Cakịchvui)CỔĐẠICÓTỪĐỜINÀO?

Vàokhoảngthếkỷ12,13TrungQuốcđãxuấthiệnhailoạihíkhúclà:NamhívàBắc(tạp)kịch.ThôngthườngngườitachorằnghailoạiđólàhìnhthứchíkhúccổđạiTrungQuốc.

MuốnbiếtrõNamhívàBắc(tạp)kịchhìnhthànhvàođờinào,giớihọcthuậtởTrungQuốccócáchnhìnkhônggiốngnhautừxưađếnnay.

KhoảnggiữatriềuMinh,ChúcDoãnMinhđềxuất:“NamhírađờisauniênhiệuTuyênHoà(1119-1125)vàolúcnhàTốngchạyxuốngmiềnNam”.

CóngườiởthờiGiaTĩnhtriềuMinhlàTừVị,chorằng:“NamhíbắtđầutừtriềuTốngQuangTông”(1188-1194).

Thuyếtsausovớithuyếttrướccáchnhaugầnmộttrămnăm.TừVịtuynói:“NamhíbắtđầutừtriềuTốngQuangTông”,đồngthờiôngcònnóithêm:“HoặcrađờikhoảngniênhiệuTuyênHoàthịnhhànhtừkhichuyểnxuốngmiềnnam”.CóthểthấyTừVịđầuđuôikhôngănkhớp.

NhưngTiềnNamDươngtrongbài“Hívănkháiluận”củaônglạicócáinhìnkhác.

Ôngchorằng,NamhívàotriềuTốngQuangTôngđãcóvởhíkhúchoànchỉnhnhư“VươngKhôi”v.v…xuấthiện,thờigianhìnhthànhcủanóphảicótrướcniênhiệuTuyênhào.

Sauđócóngườitổnghợpquanđiểmcủacácnhàbìnhluận,chorằngNamhírađờivàocuốitriềuNamTống.

VềthờigianhìnhthànhBắc(tạp)kịch,cũngcónhữngýkiếnkhácnhau.

Mộtsốngườichorằng,BắckịchcótừđầuđờiNguyên.CốTriệuLuântrongcuốn“Nguyênđạitạpkịch”,đãtrìnhbày:haiđờiTốngKimtuyđãcótạpkịchxuấthiện,nhưngnóvẫnchưađượccoilàhàikịchthầntuý,chỉđếnđầuđờiNguyên,nómớithậtsựhìnhthành.

MộtsốngườikháclạichorằngcólẽvàocuốiđờiKimđãxuấthiệntạpkịchdùđếnđờiNguyênmớihoàntoànchínmùi,nhưngcũngkhôngvìthếmànhậnđịnhtheoQuanHánKhanh:“làmởđầucủatạpkịch”.BởikhikịchbảncủaHánKhanhthànhthục,nóđãlàthờikỳcaođiểmcủatạpkịchNguyên.

Vìlịchsửrấthiếmtưliệughichépvềhíkhúc,chonênđốivớithờigianhìnhthànhhíkhúccổđạiTrungQuốc,mỗingườivẫngiữýkiếncủamình…

Cònlúcnàocóthểcóquảquyết,đólạilàsựviệcsaunày!

13.NGUỒNGỐCĐIỆUCAO?

Xuyênkịchmangtínhđịaphương,songtươngđốicóảnhhưởngtrongnghệthuậthíkịch.XuyênkịchlưuhànhởvùngBaThục,trêncaonguyênVânQuí,đượcnhândânTâyNamTrungQuốcyêuthích.

Điệucao(caoxoang)củaXuyênkịchcógiọnghátcao,giaiđiệuhùnghồnênđượckhenngợi.ĐiệucaocủaXuyênkịchrấtnhiều,nghệthuậtcóphongcáchriêng.Nhưngâmnhạccủanócónguồnngốctừđâu,đếnnaycáchnhìnvẫnkhônggiốngnhau.

CóthuyếtnóiđiệucaocủaXuyênkịchtừHồNamnhậpvàoTứXuyên.KhicônkhúccònchưaxuấthiệnthìđiệucaođãlưuhànhrộngrãimiềnHồNam.HồNamtiếpgiápTứXuyên.CuốiMinh,đầuThanhđãcórấtđôngngười

HồNamdidânđếnTứXuyêntừTươngTâyvàoTứXuyên,cácđịaphươngdọcđườngđềucóđiệucao.ĐồngthờiđiệucaoTứXuyêntươngđốigầngũivớiđiệucaoHồNam,vàđiệucaoHồNamlạicósớmhơnđiệucaoTứXuyên.TacóthểthấyđiệucaocủaXuyênkịchtừHồNamtruyềnvào.

CóthuyếtnóiđiệucaocủaxuyênkịchtừGiangTâymàra.

NiênhiệuCànLongnhàThanh,XuyênLýĐiềuNguyệnviếtsáchnói:“DựcxoangbắtđầutừDựcDương,tứcđiệucaongàynayvàđầuhátNamkhúc…Dựcdươngkhôngcókhúcphổ,chỉtheothóitụcđịaphương,chỉmộtngườihátmànhiềungườihoạ”.

Hìnhthức“mộtngườihát,mànhiềungườihọa”nàycũnggiốngvớihìnhthứcbangxoangcủaXuyênkịch.CóthểthấyđiệucaocủaXuyênkịchcóquanhệđặcbiệtvớiDựcdươngxoang.

CóthuyếtnóiđiệucaocủaXuyênkịchtừđiệucaoKinhkịch.

NiênhiệuCànLong,NgụyTrườngSinhđiBắcKinhdiễntrò,lúcđó“ởkinhđôDựcxoangthịnhhành”.SauđóTrườngSinhtrởvềXuyên,mangtheo“DựcxoangởkinhthànhhoặcgọilàđiệucaoKinhkịch”.

Căncứvàobìnhluậncủanhânsĩtrongnghề,âmnhạcKinhkịchkhônggiốngnhưđiệucao.CònâmđiệucaoXuyênkịchđadạnggiàutínhđànhồi,vượtxaâmnhạckinhkịch.

VậycóthểnóirằngđiệucaoXuyênkịch,pháttriểnnhờđiệucaoKinhkịchhaykhông?

Vớibacáchnhìnkhácnhau,mỗicáiđềunóivềnguồnngốccủađiệucaoXuyênkịch.

14.KỊCHBẢN“MINHPHƯỢNG

KÝ”CỦAAI?

“Minhphượngký”làmộtkịchbảntruyềnkỳ,mangmàusắcchínhtrịrõràng,vàmiêutảsinhđộngcủanóđểđảphákhuônsáotruyềnthốnglấybuồnvuilyhợpcủanamnữlàmcốt,xáclậpđịavịquantrọngcủanótronglịchsửvănhọcvàsânkhấuTrungQuốc,cóngưòicangợinólàtácphẩmđầucủadòng“kịchhiệnđại”.

“Minhphượngký”kểcâuchuyệnnhưsau:VàoniênhiệuGiaTĩnhnhàMinh,hoàngđếsaymêĐạoLãobỏbêviệcnước.NộicáchọcsĩNghiêmTungnắmluôntriềuchính,thamnhũnglàmtráiphápluật,tànhạingườilươngthiện,támgianthầnbọnDươngKếThịnhâmthầmđấutranh,ngườitrướcngã,ngườisautiếpvớichaconhọNghiêm,cuốicùnghọgiànhđượcthắnglợi.NghiêmTungbịbãiquanNghiêmThếPhiênbịchémđầu.Nhânvậtchínhvàcácsựkiệnquantrọngtrongkịchđềucóthật,vàothờibấygiờảnhhưởngrấtlớn.KịchbảnrađờitrướckhichaconhọNghiêmsụpđổ,ítnhấtnócũngthamdựvàoviệcquétsạchdưđảnghọNghiêm.

Tácgiảvởkịchưutúnàylàai?NhàlýluậnhíkhúcđờiMinh,LãThiênThànhtrongkhúcphẩmghirõ“VươngPhượngChâuviết”làhiệucủaVươngThếTrinh,búthiệukháclàYêmChâusơnnhân,nhàvănhọcnổitiếnggiữađờiMinh,nhânchaôngbịNghiêmTunghại,làngườitừngviếtbàithơ“Tháibảoca”vạchtrầntộiáccủachaconhọNghiêm.Cácsáchnhư“Cổnhântruyềnkỳtổngmục”,“Truyềnkỳhốikhảotiêumục”củaVôdanhthị,“Khúcthoại”củaLươngĐìnhHữu,“Khúcmụctânbiên”củaViPhongNghi,“Kimnhạckhảochứng”củaDiêuBiếnđờiThanh…cũngđềuchorằng“Minhphượngký”làtácphẩmcủaVươngThếTrinh.NgaycảHoàngVănDươngngườiphụngchỉsửachữatừkhúccổkim,đemnhữngvởkịchđãthấyvìsaukhitrảiquakhảochứngnhiềumặtvềtácgiảcủachúng,biênsoạnthànhcuốn“Trùngđínhkhúchảitổngmục”,vẫnchorằng“MinhPhượngKý”làdotayVươngThếTrinhviếtra.

Mặtkhác,nhàlýluậnkiêmhíkhúc,toánhọcđờiThanhlàTiêuTuần,trongkịchthuyếtlạiviết:“Truyềnkỳminhphượng”làdohọctròcủaVươngThế

Trinhsoạn.Chỉcólớppháptrường,làVươngThếTrinhtựđặtlờihát.Nhưng,ngườihọctròấytêngọilàgì,TiêuTuầnmàlạikhôngnóirađược.

Chođếnnay,cácnhànghiêncứuhíkhúcđốivớibảnquyền“MinhPhượngKý”thuộcvềai,vẫnchưađượckếtluậnrõràng.

15.“MẪUĐƠNĐÌNH”RAĐỜIỞĐÂU?

Kịchbảntruyềnkỳ“Mẫuđơnđình”cómộttênnữalà“Hoànhồnký”cùng“Tửthoaký”,“Namkhaký”,Hàmnóinóđượcsoạnởtrọtrênđường.GiangHitrong“Tảoquĩnhànđàm”nói:“ThầycủaThangHiểnTổlàVănTúcCông,VươngTíchTướcnghenóiThangHiểnTổđếnphíađônghuyệnLâunơiôngở,mãimãikhôngthấyđếnbáiyết,liềntựđithămdòhưthựcrasao,TíchTướctronglònglấylàmlạliềnngầmmuachuộctùytùngcủaThangHiểnTổ,xemôngtađanglàmgìthìraThangvừađiđường,vừabiênsoạn“Mẫuđơnđình”tuỳtùngcủaônghàngngàyđembảnthảoônglénđưachoTướcxem.ĐếnkhiThangHiểnTổsoạnxongbỏtrongốngtayáomangchoTướcxem.Vươngnói:“Tôiđãxemtrướcrồi!”HiểnTổtronglònghổthẹnnói:Tôimuốnviết“Tứmộngký”,đâychỉlàmộtvởtrongsốđó,cònbavởkiachưaviếtxong.TíchTướcđòixemgấp,HiểnTổliềnphóngbútmộtngàyviếtxongbakịchbảnkia.

Lờikểtrên,chưanói“dọcđườngkiađâu”.Nhưngởphần“Đệtrạch–ViênLâmquyểnthứ13Côn,Tânlưỡnghuyệntụctuhợpchí”lạicómộtđoạnghichéprấtquantrọng:TrongtruyệnCônSơncóphủcủamộtquanTháiSứ,lànơiTháibộcthiếukhanhTừỨngSinhở,địachỉởphườngPhiềnNgọc,trongphườngcóhiếnPhấtThạch.TừỨngSinhvàThangHiểnTổđỗtiếnsĩ

đồngkhoanămvạnlịchthứ11(1983)màThangHiểnTổtừnglàkháchởtronghiếnPhấtThạchđểsángtáckịchbản“Mẫuđơnđình”.

Vậyđịađiểmsángtác“Mẫuđơnđình”củaThangHiểnTổLâmxuyênhaylàCônSơn,điềunàycầnđượchọcgiảchuyêngiatiếptụckhảocứu.

16.TÁCGIẢ“CAĐẠIKHIẾU”LÀAI?

“Cađạikhiếu”(hátthaylờikêuthan)tàtácphẩmtiêubiểucủatạpkịchđờiMinh.Nólàmộtvởkịchvuimangtínhchâmbiếm.Trongsuốtvởkịch,lấyhaihòathượnglàmvaichính,dựatheobốncâuchuyện,lấyýtừcâu“giậncáchémthớt”,“mẹvợđaynghiếnchàngrể”,“râuôngnọ,cắmcằmbàkia”,“chỉđườngchohươuchạy”.Cấmdânthắpđèn“xâulạivớinhau”,tìnhtiếtcácvởlykỳ,ngônngữsâucay,hàihướcmangkhôngkhídândãđậmđà,nhằmchâmbiếnsựthamlam,thốinátcủaquanlại.ViênHoằngĐạo–nhàvănhọcđờiMinhđánhgiárấtcaokịchbảnnày,khenmứcđộcủanókhôngthuasútkịchbảncủaQuanHánKhanh,VươngThựcPhủ…lànhữngtayviếtkịchđạigia.

Tácgiả“Cađạikhiếu”làai?Nghivấnnàynảysinhđiđôivớitácphẩm.

NiênhiệuVạnLịchđờiMinh,nhàvănhọcsánglậppháiCôngAn,ViênHoằngĐạođếnChiếtGianglàmquan,ởnhàcủaBiêntuĐàoVọngLinh,pháthiệnmộtsốsáchrấthiếm,cócả“Cađạikhiếu”trongđó.Viênrấthứngthúvớikịchbảnnày,ôngliềnnhờngườikhắcin.Khôngbiếtvàokhoảngnàosauhaitrămnămkịchbảnnàykhôngngheainóiđến,đếnniênhiệuĐạoQuangđờiThanh,mớiđượchọThẩmởSơnÂmsưutập.Năm1939,Thư

việnQuốcgiaNamKinhđembảnsaochépcẩnthậncủaThẩmThịMinhinđểphổbiếntrongnhândân.

Vềtácgiảkịchbảnnày,ViênHoằngĐạoviết:“Cóngườinóichotôibiết,bảolàdoVănTrường(TừVị)”.Vìthế,suyluậncủaHoằngĐạokhônglấygìlàmchắcchắn.

ỞquyểnđầubảnsaoghirõSơnÂm,TừVănTrườngsoạn,“CôngAnViênThạchCônghiệuđính”,tháiđộhếtsứckhẳngđịnh.Dướiquyểnđầu,cóbảyquyểnPhàmLệkýtênlà“HổLâmXunghòacưsĩ”.XétvềnộidunglàcủatácgiảđíchthânsoạnXunghoàcưsĩnàylàai?CóngườinóilàbútdanhcủaTừVị,nhưngthiếuchứngcứ.CóngườilạibảokhôngphảilàcủaTừVị,màlàngườibiênsoạncácbộhíkhúc,“Triềnđầubáchluyện”dướithờiMinhSùngTrinh,màtênhọkhôngtruycứuđược.Nhưngsựthậtlà:ViênHoằngĐạochếtnăm1610,cáchSùngTrinh(1627)17năm.Vậyôngtalàmsaocóthểcònviếtgìsaukhiôngđãchết?

Xemrađểgiảicâuđốvềtácgiả,“Cađạikhiếu”còncầnthêmthờigian.

17.“HOÀNGMAIHÍ”RAĐỜITHỜINÀO?ỞĐÂU?

HoàngmaihícòngọilàHoàngmaiđiệu,làmộtloạikịchvuicủađịaphương,lưuhànhởcácvùngAnHuy,GiangTây,GiangTô,HồBắc,ChiếtGiang,PhúcKiến,SơnTâyv.v…nộidungcủanóphổthông,hìnhthứclinhhoạt,phongcáchtươitắnkhúcđiệududươnguyểnchuyển.Vàonhữngnăm1960trongthếkỷ20,loạikịchtheothểloạinàynhư“Thiêntiênphối”đãđượcquaythànhphim,gâytiếngvangrấtlớnởkhắpTrungQuốc,ngaycả

cácnơinhưHồngCông,ĐàiLoancũngnổilênphongtràosaymêHoàngmai.

TrướcthờiCộngHoànhândânTrungHoa“Hoàngmaihí”đãbịbọnthốngtrịliệtvàoloạihìnhgọilà“tròđồiphongbạitục”ralệnhcấmdiễn.Đểduytrìnguồnsống,nghệnhânHoàngmaikhôngthểkhôngngầmdiễnởnôngthôn.Dođờisốngkhókhăn,đasốnghệnhânítđượchọchànhnênsựhìnhthànhvàpháttriểncủagiọnghátvàkinhnghiệmsânkhấucủahọđềudựavàotruyềnkhẩu,cònnguồngốccủaHoàngmaichỉcóthểtheohìnhthứctruyềnthuyết.

Vềthờigianvàđịađiểmnẩysinh“HoàngMaiHí”,cáchnóiphổbiếnnhấtlàđiệuhátháichèởhuyệnHoàngMaiởtỉnhHồBắclàhìnhtháibanđầucủakịchbảnnày.Tiểuđiệuấy,trongquátrìnhhìnhthành,dunghợpvớinhữngđiệunhưGiangTây,PhươngDươnghoacổởgầnđóvàkhôngngừnghoànthiện.SauniênhiệuĐạoQuangnhàThanh,truyềnvàomộtdảiAnHuy,GiangTây,lạichịuảnhhưởngcủaThanhDươngXoangvàkếthợpvớicavũdângianâmnhạc,caháttrongđịaphươngcuốicùngđãhìnhthành“HoàngMaiHí”vàbắtrễsuốtmộtdảiAnHuy–AnKhánh.

Truyềnthuyếtthứhainói“nhạcnhân”trongquânđộicủaTrươngHiếuTrungtảnmácởmộtdảiHoàngmaicuốiđờiMinhlà“thủytổ”củaHoàngmaihí.TươngtruyềnquânkhởinghĩacủaTrươngHiếnTrungsaukhitànlụiởHồBắc,họlấynghềbiểudiễncavũmàsống.Đượctrămhọởnơiđóthíchnghe,mêxem,cóngườicònhọctậptheo,dođómộtdảiHoàngmaihìnhthànhmộtloạihíkịchvuimớigọilà“Hoàngmaihí”.

Truyềnthuyếtthứbathìnói:LễhộiđónthầnởmiềnAnHuy,AnKhánhlàcáinơinảysinhranó.Trướcđâymỗiđầumùahạ,quảmaichínvàng,nướclớnthườngdângcao,gâythànhtaihọa,dânchúngcầukhấnđượcmùaliềncửlễhội“nghênhthần”,vừacavừavũđểmuavuichothầnlinh.Sauđótrêncơsởbiễudiễncavũnàyđãnẩysinhkịchvuicóliênquanđếnmùahoàngmai,nhânđógọilà“Hoàngmaihí”.

Nhữngtruyềnthuyếtnào,cáinàogầnvớisựthậthơncả,cònđợimộtbướckhảochứng,độtphángoạnmục.

18.“NGUYÊNKHÚCTỨĐẠIGIA”?

“Nguyênkhúc”làtêngọichungcủatạpkịchvàtánkhúcđờiNguyên,tạpkịchthờiđólàmộthìnhthứcvuica,dùnggiaiđiệuBắcđãdiễncahátxướng,tácgiatạpkịchnguyêncóchéphơntrămngười,bốntácgiảnổibậttrongsốđóđượctônlà“Nguyênkhúctứđạigia”.

Thuyết“tứđại”sớmnhấtthấychéplà“Trungnguyênâmvận”củaChuĐứcThanh,nhàâmvậnhọcđờiNguyên.Chulấykịchbảntồntạiởđờivớitácgiađãbiếtlàmnềntảng,từgócđộâmvậnhọc,đềracáithuyếtQuan,Trịnh,Bạch,MãlàNguyêntứgia.QuantứcQuanHánKhanh,TrịnhlàTrịnhQuanTổ,BạchlàBạchPhát,MãlàMãChíViễn.ThuyếtnàyvẫnđượccácnhàkhúcluậnđờisaunhưVươngQuốcDuy…tintưởng.

NhìntổngquátsựsángtáccủaQuan,Trịnh,Bạch,Mãcóthểthấybốnngườinàythậtlàcựphách.QuanHánKhanhviếthơn60vở,đượccangợilà“vuatạpkịch”.TrịnhQuangTổlà“vănchươnghoamỹđầybụng”,“danhthơmtoảmọinhà”.Vở“Tưởngđầumãkhương”,NgôđồngvũcủaBạchPhác.“Háncungthu”củaMãChíViễn,ngàynayvẫncógiátrịnghệthuậtkhácao.

ĐếnđờiMinh,cóngườitênHàLươngTuấntrongcuốn“Khúcluận”củaông,từgócđộbìnhphẩmtừchươngđểlậprathuyết:“NhạcphủởđờiNguyêngọiMãĐôngLy,TrịnhĐứcHuy,QuanHánKhanh,BạchNhânPhủlàmtứđạigia.Tiếnmộtbướcnữaluậnchứngnói:“Từ”củaMãgiàdặnhùngmạnhnhư“lệnh”,điệuhátthìuỷmị(từcủaQuanhùnghồnnhưngthiếuchiềusâu,BạchrấtgiảndịnhưngthiếulờihaynênlấyTrịnhlàmđầu”.

Điềukhiểnngườitakhóhiểulà:VươngThựcPhủ“sángtáctừchươngphongvậnđẹp,nhữngbậckỳsĩđềubáiphục,tạpkịchmới,truyềnkỳcũlấy

“Tâysươngký”làđầutrongthiênhạ(lờiGiảTrọngMinh)nhưngbịgạtngoài“tứđạigia”.Cóngườinói,cáiđócóthểliênquanđếnnhữngngườibảovệđạođứcphongkiếncho“Tâysươngký”làtốităm,dâmô.MãiđếnMinhGiaTĩnhvềsaumớicóngườibênhvựccho“DướiMáiTây”,tácgiảlàVươngThựcPhủ.

SáchviếtvềlịchsửhíkhúcphổthôngđươngđạiđềuxếpQuanHánKhanhlênhàngđầucácnhàNguyênkhúc,VươngThựcPhủhạngnhì.Nhưnggầnđâylạicóngườiđềxuấttrongnghiêncứutừnăm1949đếnnaylàvấnđềđánhgiáVươngThựcPhủcònthiếusót,chonênđốivới“Nguyênkhúctứđạigia”cầnphảitiếnthêmmộtbướcnữađểlàmrõtrắng–đen.

19.CÔNXOANGRAĐỜIVÀOLÚCNÀO?

CăncứvàosửliệuđờiMinh,ThanhthìvàokhoảngniênhiệuGiaTĩnh(đờiMinh)NgụyLươngPhụnhàởTháithương,trênnềntảngtiểuxướngCônSơnchắtlọcmàviếtthànhCônXoang.

ChuDiTônđờiThanhtrong“Tĩnhchícưthithoại”đãviết:NgụyLươngPhụbắtđầucảibiếnđiệuĐứcdươngdảidiêmlàmmuốibiển)…thànhCônXoang”.

TrịnhChấnĐạccũngđồngýquanđiểmnày,ôngviết:“Nhàâmnhạcvĩđạinày(chỉNgụyLươngPhụ)làmộtnhàsángtácCônXoang”.

Nhưngbáokịchnghệhaikỳthứ7,8năm1961,đăngbàicủaLộCônglầnđầuthamkhảovềôngtrong“Chântíchnhậtlục”đờiMinhpháthiệnmột

bảnthảođềlà“LâugiangThượngtruyềnNgụyLươngPhụnamtừdẫnchính”,trongđócómộtđoạnviếtnhưsau:“…chỉcóCônSơnlàchínhthanh(thanhđiệuchính)doHoàngPhanXướcđờiĐườngHuyềnTôngtruyềnlại.TriềuNguyêncóCốKiêntuyởcáchnúiCônLuânbamươidặmnhưngtinhthôngvềNamtừ…giỏipháthuynhữngảođiệucủa”Namkhúc,chonênđầuđờiMinhcótênlàCônSơnxoang.

Bàinàyvừaxuấthiệnđãlậptứcmởracuộctranhluậnsôinổi,xưavốnlàcủaNgụyLươngPhụsánglậpCônSơnxoang,bâygiờlạibiếnthànhviệccủaCốKiêntriềuNguyênlàm.MàvẫndoHoàngPhanXướctruyềnlại.Lạithêmtrướcđóđãcóngườiđềxuất,NgụyLươngPhụvốnlàngườiởGiangTây,saudờiđếnTháiThương,làmsaoônglàmratiểuxướngCônSơn?

Quanđiểmmớinàycóthểlậtđổluậnđiểmcũkhông?

CũngcóngườinảysinhnghingờđốivớiluậnđiểmmớibởivìtìmkhắpcáctưliệuđờiNguyêncóliênquanđếnhíkhúc,đềuchưatừngthấycóaitênCốKiên.NếuvàothờibấygiờCốKiênthuộcloạivôdanhtiểutốt,khôngcótêntrongkinhtruyệnthìsaocóthể“pháthuynhữngảodiệucủaNamkhúc”đểsánglậpraCônxoanglừnglẫymộtthời?

XemracáingôivịngườisánglậpCônxoangcủaNgụyLươngPhụkhôngcónềnmóngvữngchắc,CốKiênmuốnthaythếxemrachứngcứvẫnchưarõràng,đầyđủ…

Nhưngbấtluậnthếnào,họđềulàcácbậcđạicôngthầntrongviệcpháthuynghệthuậtCônxoang.

20.“THIẾUNỮLYHỒN”?

TạpkịchNguyên“Thiếunữlyhồn”(MãThanhtỏa“Thiếunữlyhồn”),tácgiảlàkịchtácgiarấtnổitiếngcuốiđờiNguyênTrịnhQuangTổ.

“Thiếunữlyhồn”làmộtvởkịchthơlãngmạnđượcngườiđờisaymê,môtảTrươngThiếuNữvàVươngVănCửyêunhaunhưngmẹTrươngngạichàngVươngkhôngcócôngdanh,tìmmọicáchngăncản,VănCửbuộcphảivàokinhthi,TrươngThiếuNữvìnhớnhungVănCửmàhồnlìathểxác,đuổitheoVănCử,kếtlàmvợchồngvàcùngnhauvàokinh.

Tìnhhuốngngọnnguồncủa“Thiếunữlyhồn”giớihọcthuậtcórấtnhiềugiảthuyếtkhácnhau.

MộtýkiếnbắtnguồntừtiểuthuyếtthầnkỳquáithờikỳLưuNamTốngTriều.NgườigiữquanđiểmnàylàhọcgiảđờiMinh,TừƯngThư.Trongquyển6“Ngũchiđươngđàmhội”nói:Tìnhtiếtchuyện“Thiếunữlyhồn”,xuấtpháttừbacái,cáithứnhấtlà“Uminhlục”ởđờiNamTống,LưuNghĩaKhánh;cáithứhailà“LưuHờnký”ởđờiĐường,TrầnHuyềnHựu;cáicuốicùng“Linhquáilục”đạikháithànhsáchvàocuốiđờiĐườngtrởvềsau,babộtrứtáckểtrênđềucóchuyệnthiếunữlìahồn.

Cốttruyện“Uminhlục”kểmộtthiếunữhọThạchởCựLộcmếnmộdungmạomộtchàngtraiởcùngquậntênBàngA,liềnbímậthẹnhò.SaubịvợBàngAphátgiác,hailầnsaingườitróithiếunữápgiảiđếnnhàhọThạchcôgáibịtróihailầnhoáthânbiếnmất,màxácvẫncònởtrongnhà,…thìracáibịbắtlàhồnpháchcủacôta.

MộtýkiếnkháclầnđầuthấyởtiểuthuyếtđờiĐường.NgườigiữquanđiểmnàycóhọcgiảhiệnđạiVươngQuýTưlàmđạibiểu.Họchorằngcâuchuyệnvề“Thiếunữlyhồn”sớmnhấtthấytrong“Lyhồnký”tiểuthuyếtcủaTrầnHuyềnHựuđờiĐường.BởicáimàtiểuthuyếtnàyviếtlàThiếnNươngvàVươngTrụđãđínhhôntừnhỏ,lớnlênyêunhaunhưngnàngThiếnNươnglạibịchađemgảchongườikhácnênThiếnNươngxuấthồn,nửađêmđuổitheongườiyêu.Nhữngtìnhtiếtnàyrấtgầngũivới“Thiếunữlyhồn”củaTrịnhQuangTổ.

Cònmộtýkiếnchorằngtạpkịch“Thiếunữlyhồn”làkếthừatácphẩmvănhọccócùngđềtàicủangườiđờiKimmàmôphỏngtheonhữngvởkịchtìnhyêunổitiếngnhư“Tâysươngký”,“Tườngđầumãthượng”v.v…đãgâyấn

tượngsâuđậmvớicáctácgiảđờisau.

Câuchuyện“Thiếunữlyhồn”quảthậtđãchịuảnhhưởnglớncủacáctácphẩmcùngthểloạicùngtênởthờinàocònđợigiớihọcthuậttiếptụcthảoluậnvàminhđịnh.

21.DANHHỌA“PHÚXUÂNSƠNCƯĐỒ”?

HọasĩđạigiađờiNguyênlàHoàngCôngVọng(hiệuTựCửu),năm78tuổivẽmộtcuộntranhsơnthủy“Phúxuânsơncưđồ”(nhàdướinúiPhúXuân).CuộntranhnàymiêutảcảnhsắctuyệtđẹptrênbờsôngPhúXuân.Trongkhoảngđó,câycốixanhrờn,núinontrùngđiệp:thônxáđìnhđàixenkẽhàihoà,thuyềnchài,cầunhỏnướcchảycuồncuộn…vôcùnglinhđộng.

“Phúxuânsơncưđồ”làtácphẩmđượccangợihếtlờitronglịchsửhộihọaTrungQuốc.CuộntranhnàybanđầudohọasưđờiMinh,ThẩmThạchĐiềncấtgiữsautruyềnđếntayĐổngKỳXương.Đổngcònđềlờibạttrêncuộntranh.Trảiquanhiềulầnđổichủ,tranhđượcNgôChiCựtruyềnlạichoônglàNgôHồngDụ.

Khôngbaolâu,quânThanhvượtảiquan.Trongcơnchiếnloạn,bứchọalưulạcthấttántrongdângian,khôngbiếtởđâu.

ĐếnniênhiệuKhangHyđờiThanh,nộiphủhoàngcungngẫunhiênvớđược“Sơncưđồ”củaHoàngTửCửuliềnnângniutrongnộicung.

KhoảngniênhiệuCànLong,mộthômCànLongkiểmduyệttranhquýtrong

nộicungthấycó“Sơncưđồ”củaHoàngTửCửu,rấtmừng,xácđịnhđólàtranhthật,tuy(vuaxem)têntranhthiếumấthaichữ“PhúXuân”vàcònđóngbảoấn“Ngựlãm”trêntranh.

Khôngngờcáchđókhônglâu,lạicóngườikháctiếndângmộtbức“PhúXuânsơncưđồ”nữa,CànLongsaukhixemkhônghàilòngchorằngcuộntranhnàykhôngphảilàtranhthậtcủaHoàngTửCửu.CànLongcònsaithượngthưbộlạiviếttrêncuộntranhlờichêbaikhigiámđịnhthậtgiả.

HoàngđếCànLongđãphánnhưthế.Nhưng,nhânsĩuythếtrongnghềlạicóýkiếnkhácvềvấnđềđó.HoàngTânHồngnóivớiPhanThiênThọ:“PhúXuânsơncưđồ”tiếndânglúcsau,đúnglàtranhthậtcủaTửCửu,CànLongmuốngiữthểdiện,cốýlàmsaisựthật!(xemcuốn“Nguyênđại”,“Tứđạihọagia”củaPhanThiênThọ,VươngBáMẫn).

“PhúXuânsơncưđồ”làthậthaygiả,còncầncóngườiđầyđủuytínđưaralýluậnđểcóthểgiảquyếtnghivấnmộtcáchrốtráo.

22.“NGUYÊNTỨGIA”LÀAI?

TronglịchsửTrungQuốccódanhhiệu“Nguyêntứgia”.VềnghệthuậthọctheokỹthuậthộihọacủaĐổngNguyên,CựNhiên,cáctácphẩmphầnnhiềumiêutảsơnthủythiênnhiênbiểuđạttưtưởngẩndậtcủasĩphu.Tácphẩmcủahọtổnghợpthi,thư,họamàđưavàotácphẩmnảysinhảnhhưởngsâuxatrongnềnhộihọaMinhThanhvàbaođờisau.

Ngườiđầutiênđềxuấtdanhhiệu“Nguyêntứgia”lànhàvănhọcđờiMinh,VươngThếTrinh.Trong“Nghệuyểnkỳngôn”ôngTriệuMạnhPhủ,NgôTrấn,HoàngCôngVọng,VươngMônglà“Nguyêntứđạigia”.Sauđó,Đồ

Long,TrươngSửuđềunghetheoquyếtnày.

SauVươngThếTrinh29năm,nhàthưhọacuốiđờiMinh–ĐổngKỳXươngtrongcuốn“Họagiả”đềxuất“Nguyêntứđạigia”là:HoàngCôngVọng,VươngMông,NghêToản,NgôTrấn.NguyênĐổngKỳXươngởvàođịavịlãnhtụhộihọathờibấygiờ,phongcánhthưhọavàquanđiểmlýluậncủaôngảnhhưởngrấtrộng,chonênđờisaunhiềungườichiềutheoluậnđiểmđócủahọĐổng.

TranhcủaNghêToản,vềkỹthuậtbanđầutheoĐổngNguyên,CựNhiên,sauđóthamchiếulốivẽcủaKinhHạo.QuangĐồng,đầutiêndùng“nếpchiếtđái”(dảiđứt)đểtảsơnthuỷ,vềcâycốilạihọctheoLýThành.Phongcáchtronggiảndịmàhỗntạp,tựanhưnonnớtmàrấtmựccứngcáp,manglạisựpháttriểnmớichotranhsơnthủy,thủymặccủavănnhânthihọa.Giớisĩbậcthầythờiđórấtkínhmếnông,họgọiônglà“caosĩ”.

TriệuMạnhPhủthi,thư,họa,ấnđềutinhthông.Phongcáchthơvăncủaônghòadịuuyểnchuyển,thưpháptròntrịamạnhmẽ,ngườitagọilà“Triệuthể”.TronglịchsửthưphápTrungQuốc,ôngđứngnganghàngvớinhữngđạigianhưTôHoàng,Mễ,Thái,hộihọalấynétmựcnhạtlàmchủ,điểmchútmàuxanhlục,tạohìnhvànétbútcổkínhchấtphát,cóýsángtạocáimới,dùngkỹxảothưpháptảcâycổ,trúcđádoôngtrựctiếpkếthừavàpháthuykỹxảođềtàicủahọasưvănnhânTôThức,VănĐồngđếnnay.Cònnhưkhắcchữtriện(ấn)làthủytổcủakiểu“viênchưvăn”đềulấyTriệulàmtổsư.

ĐemsosánhthànhtựunghệthuậtcủaNghê,Triệutadễpháthiện,cònluậnvềtoàntài,bấtkỳmộthọasưđờiNguyênnàođềukhôngsánhkịpTriệuMạnhPhủ,ĐổngKỳXương,nếugạtôngrangoài“Nguyêntứđạigia”thìkhóthuyếtphụcmọingười;luậnvềnghệthuậthộihọaNghêToảnđượcngườiđờisauphổbiếntônsùng,VươngThếTrinhkhôngxếpôngvàohàngngũ“Nguyênđạitứgia”làkhôngcôngbằng.

23.DANHHỌA“THANHMINHTHƯỢNGHÀĐỒ”?

Bứchọa“Thanhminhthượnghàđồ”(TiếtThanhminhtrênsông)trảiquanghìnnămlưutruyềndanhthơmchođờisau.Làbứctranhcổđạinổitiếngaiaicũngbiết,xứngđánglàtácphẩmhàngđầutrongdisảnmỹthuậtcổđại.

“Thanhminhthượnghàđồ”củaTrươngTrạchĐoanđờiTốngvẽ,đờisauđượcngườitacoilàbứctranhmôtảtiếtthanhminh.

Đếnnhữngnăm80trongthếkỷ20,họcgiảhiệnđạiTrungQuốc,KhổngHiếnDịđãnghiêncứutỉmỉvềphongtụcdângianvẽtrong“Thanhminhthượnghàđồ”.Viếttrongbài“NghivấnvàthanhminhcủabứcThanhminhthượnghàđồ”,đốivớithuyếttừxưađếnnaynhậnđịnhnómiêutả“tiếtthanhminh”,điềunàyôngkhôngtánthành.

KhổngHiếnDịthấyrằng“naynhìncáchiệntượngtrongtranh,bảonólàmùathuthìhợpvớithựctếhơn”.

Xemngắmkỹnhữngcảnhvẽtrong“Thanhminhthượnghàđồ”,cóđứatrẻcởitrần,nhiềungườiphephẩyquạtlábồ,từngchiếcmũcỏ,nóntrúc,bênsông,trêncầubàydưahấuđãbổ,vàrauquảtrongvườnđangđợithuhọach,cảnhấydườngnhưrấtxavớiTiếtThanhminh.

Căncứvào“Đôngkinhmộnghoalục”đờiTốngghichép:“TrướctiếtTrungthu,cácquánđềubánrượumới”.Màtrênlácờcủaquánrượutrongtranh,chínhlàhaichữ“tântửu”(rượumới).Đóphảichăngtácgiảcốýchỉrõ,bấygiờlàgầnđếntiếtTrungthu?

Sauđócòncóngườiđềxuất“Thanhminh”trong“Thanhminhthượnghàđồ”vừakhôngphảilàthờitiếtvừakhôngphảilàđịagiới,haichữ“Thanhminh”làniềmhivọngcủatácgiảđốivớicuộcđời.Tácgiảlấycáiđóđểtảlạiphongcảnhquêcũđángyêu,gởigấmhivọngvàođờithịnhvượngmai

sau.Cáiýgọilà“Thanhminh”(trongsáng)làchủđềrõràngcủanó,khôngphảilàkhôngmangsắctháichâmbiếm!

Đốivớikếtluận“Thanhminhthượnghàđồ”miêutảlà“TiếtThanhminh”,ngàynayđãbịchỉtrích.Tựthânbứctranhchứngtỏquanđiểmđãđượcmấytrămnămnoitheokhôngphảilàkhôngthểbiếnđổi.Đươngnhiên,cuốicùngmuốncónhậnthứcthốngnhất,tacònphải“chờxem”.

24.HỘIHỌATRUNGQUỐC?

TrungQuốchọagọitắtlà“quốchọa”.Nóbắtđầuvàolúcnào,doaikhaisáng,trongcácsáchcổkhôngcósựthốngnhất.Ngườiđờinaylạicóluậnthuyếtmới,quanđiểmnhưsau:

Một,bắtnguồntừthuỷtổcủaloàingườilàPhụcHi.NgàivàNữOalấynhau,đẻraloàingười.PhụcHisángtạora“bátquái”làhìnhtháibanđầucủahộihọaTrungQuốc.

Hai,bắtđầutừthờiHoàngđếnảysinhhộihọaýkiếngiốngnhau,nhưngcâuhỏiailàthủytổcủahộihọacònnhiềuýkiếnkhácnhau.

Mộtsốýkiếnchorằng,Hoàngđếlàthủytổcủahộihọa.TheotruyềnthuyếtHoàngđếlàtổtiênchungcủacácdântộcTrungnguyên,ôngtừngđemhaingườiThầnTràvàUấtLũygiỏivềtrừngtrịácquỷ,vẽtrêntấmgỗđàotreongoàicửađểphòngquỷquái(xemPhongtụcdiễnnghĩa–Từđiển).Mộtsốvănnhânđờisaucăncứvàocáiđóchorằng,tranhchândungthểloạinhư“thầngiữcửa”làhộihọasớmnhấtcủaTrungQuốc.

Cácýkiếnkhácchorằng,SửHoànglàngườikhaisánghộihọa.Trong“Vân

cậpthấtthiêm”nói“HoàngđếcóbầytôilàSửHoàngvàôngtabắtđầuvẽtranh”.

CũngcóngườichorằngThươngHiệtlàtổhộihọa.ThờixưalưutruyềnThươngHiệtlàsửquancủaHoàngđế,ngườisángtạochữHán.HọcgiảTrungQuốcphầnnhiềutintheothuyết“thưhọađồngnguyên”(chữviếtvàhọacùngmộtnguồngốc).NhưngườiđờiĐườngTrươngNgạnViễntrong“Lịchđạidanhhọaký”đềxuấtthuyết“thưhọatuykháctênmởcùngmộtthể”,“cùngnguồnmàdòngkhác”…

CòncóngườinóiThươngHiệt,SửHoàngcùngsángtạovăntựvàhộihọa.TươngtruyềnHoàngđếtừngđượcrùathầnởsôngLạcdângbứchọahoavănmàuđỏ,HoàngđếbènralệnhchoSửHoàngvàThươngHiệtmôphỏnghìnhtrongbứcđólàvăntựvàhộihọasớmnhất(xemnhữngsáchnhư“Lịchđạidanhhọaký”v.v…).

Ba,nảysinhvàođờivuaThuấnthốngtrị.Theotruyềnthuyết,vuaThuấnlàthủlĩnhliênminhbộlạc.ThuấncóemgáitênLuy.Luylàthủytổcủahộihọa,chonênlạigọi“HọaLuy”(xem“Họasửhộiyếu”).

Bốn,bắtđầuvàothờikỳvănhoáNgưỡngthiều.Mộtsốhọcgiảhiệnđạichorằng,căncứvàocáctưliệuhiệncóthìsựpháttriểncủahộihọaTrungQuốc,bắtnguồntừgốmvẽmàu,đàođượcởNgưỡngthiều.

Cácquanđiểmkểtrên,mỗingườinóimộtkhác.CóthểthấyhộihọaTrungQuốcđếnnayvẫncònlàmộtdấuhỏilớn.

25.“QUẮCQUỐCPHUNHÂNDUXUÂNĐỒ”?

Nămthiênbảothứ11,DươngQuốcTrunglàmthừatướngtậpđoànhọDươngdựavàoDươngQuíPhiđượcvuasủngái,tiếngtâmhiểnhách,quyềnnghiêngthiênhạ.

ChịcủaDươngQuíPhilàQuắcquốcphunhân,thườngcùngDươngQuốcTrungngồixengựaravàotrongtriềungoàinội,sựuynghiêmcủahọkhiếntrêndướitrongcungđình,thầndântrămhọkhôngthểcoithường.

HọasưcungđìnhTrươngHuyênvẽbức“Quắcquốcphunhânduxuânđồ”miêutảmộtcảnhsinhhọatxahoacủachịemhọDương.

Nhưngaiđãtừngxem“Quắcquốcphunhânduxuânđồ”thìđốivớinhânvậttrongtranh,ailàQuắcquốcphunhân,trướcsaukhôngthấyrõcholắm.

“Quắcquốcphunhânduxuânđồ”củaTrươngHiên,trêntranhcótámngườicưỡingựa.Trướctiêncóbangườicưỡingựaruổivềphíatrước,haingườitrongđómặcnamtrang.Tiếptheolàhaingườicưỡingựasongsong,trênngựalàhaiphụnữănmặcđẹp.Ngoàira,bangườicưỡingựadànhàngchữnhất,trongđóngườicởingựaởgiữaômmộtđứatrẻ,mộtngườikháccũngmặtnamtrang.

Bứctranh“duxuânđồ”khôngphứctạp,nhưngmuốnlàmrõtrongđóailàQuắcquốcphunhânkhôngphảidễdàng.

Cóhọcgiảchorằng,Quắcquốcphunhânlàmộttrongtrongbangườicưỡingựaởđằngsau.Lýdorấtđơngiản,bangườiđitrướcmởđườngkhôngnghingờgìnữa,haingườicưỡingựaởgiữadùyphụckhôngdiễmlệ,nhưngkhôngphânbiệtrađượcaichủvàngườihầu,cũngkhôngcónhânvậtchínhởđó.Trongbangườicưỡingựađisau,haibêntrái,phảimộtngườimặcáodàiđỏ,mộtngườimặchồngbàolàhaithịtòngvàngườiởgiữaungdungsangtrọng,khíthếkhácthường,rõralànhânvậtchínhtrongtranhQuắcquốcphunhân.

Cóhọcgiảchorằng,dựatheocáchxếphàngxuấthành,trongmộthàngbangườicưỡingựađằngtrướclàmởđường,bangườiởsaulàđoạnhậu,họđềulàvaiphụ,chỉcóhaingườicưỡingựaởgiữamớicóthểlàvaichín.Quắcquốcphunhânlàmộttronghaingườinày.

Cóngườichorằng,ngườimặcnamtrangởtrêncùnglàQuắcquốcphunhân.BởivìtrongkhoảngnămThiênBảo,phụnữquípháiởđịavịcaothíchmặcnamtrang.Nhưngởbứctranhnày,trongbangườicưỡingựasaucùngcũngcómộtngườiphụnữmặcnamtrangcáiđókhôngdễgiảithích.

VậyQuắcquốcphunhânlàaitrongsốđó?Xemravẫnchưacóýkiếnnàotốiưu!!

26.“NGŨNGƯUĐỒ”?

“Ngũngưuđồ”làtácphẩmnghệthuậtquívẽnămconbò,hiệnlưugiữởViệnBảotàngcốcung,tácgiảlàhọasưthờiTrungĐường,HànHoàng.

Nămconbòtrongcuộntranh“Ngũngưuđồ”dànhàngchữnhấttừtráisangphải,mỗiconcómỗinét.Conbò–thứnhấtbêntayphải,cúiđầu,đangthảnhthơinhaicỏbênđường,conthứhai,đứngngangnhìnvềphíatrướcrảobướctới,conthứbađứngởgiữamõmhơihára,đầuhơinghểnh,tựanhưkêunhưgọi;conthứtưthèlưỡiliếmmôi,thởhổnhểndodự,quayđầunhìnquanh,trùtrừcấtbước;conbòthứnămmũilồngvòngsắt,đầuđeodảiđỏ,thầnsắctrangtrọng,bướcchậmrãiđếnvùngtrờiđấtngoàixa…

Đólànămconbòđãđượcnhâncáchhóa.Vậyhọasưmuốnnóilênđiềugì?

NhàthưhọanổitiếngđờiNguyênTriệuMạnhPhủchorằng,bứcvẽnàylàđiểncổĐàoHoằngCảnhtừtạlờimờicủaLươngVũđế.Điểncốnàynói:NgàytrướcLươngVũđếđịnhdùngĐàoHoằngCảnhlàmquan(ĐàoHoằngCảnhvẽhaiconbò)mộtconbịcáilồngvàngtróibuộc,mộtcontựdotựtạithảrongbênbãicỏ.LươngVũđếxemxong,cảmthántiếttháothanhcao

củaĐàoHoằngCảnhmàkhôngépông.

ĐốivớiýđồsángtáccủaHànHoàng,hoàngđếCànLongnhàThanhlạicósuyđoánkhác.Ôngđềthơtrêntranhrằng:“Mộtconcuốnđầugiữbốncon.TrongtưởngtượngchứatâmtìnhcaothượngcủaĐàoHoằngCảnh.Nóliếmcắnchứnàocógiốngvẻkhoankhoái.Muốnhỏivìsaonóthởmệt,biếtđượccảnhgiannancủadân”?

Câuhỏi“Vìsaomàthở”đạiýnói,mùaxuânnămđó,tểtướngthờiHánTuyênđế,tênBínhCátrangoài,giữađườnggặpmộtđámngườiđánhnhaubịtửthương,sauđógặpmộtnôngphuxuamộtconbònóngnựcđangthởhổnhển,ôngvộisaingườiđếnhỏibòđãđimấydặmđườngrồi?Thuộchạkhônghiểu,ôngbèngiảithích:Việcnhỏnhưđánhnhau,cóquanđịaphươnglo,nếubòchưađiđượcbaonhiêuđườngđấtđãnóngnựcđếnnỗithởhổnhểnnhưvậy,chứngtỏthờitiếtkhôngđiềuhòa,đómớilàviệclớnmàtểtướngnênlolắng.

TriệuMạnhPhủlàtônthấtnhàTốngralàmquanvớinhàNguyên,luôncóýluivềởẩn;hoàngđếCànLonglàvịvuacólòng,đươngnhiênhyvọngcónhântàiragiúpđời,giúpmình.Mỗingươìnhìntheoriêngcủamình,đólàlẽtấtnhiên.Chotớinayđộngcơsángtácở“Ngũngưuđồ”vẫnchưacóbấtkìtàiliệunàodotácgiảhayngườibêncạnhchứngminh.

27.AILÀTỔSƯTRANHMẶCTRÚC?

TronglịchsửhộihọaTrungQuốc,cómộtnghệthuậtđộcđáolàvẽtrúc.Trongkhoavẽtrúclạichiara:sắctrúc(vẽbằngmàu)chutrúc(vẽbằngson)

mặctrúc(vẽbằngmực),trongđómặctrúctạoảnhhưởnglớnnhất.Ngườiđầutiênvẽmặctrúclàai?Từtrướcđếnnaychưahềcótiếngnóithốngnhất.

MộtthuyếtcholàNgôĐạoTửđờiĐường,VươngKháitrong“Giớitửviênhoatruyện”viết:“Sơncốcnói,NgôĐạoTửvẽtrúc,khôngtômàu,màrấtgiốngvềhìnhcólẽmặctrúcbắtđầutừĐạoTử.“SơnCốc”làhiệucủaHoàngĐìnhKiênđờiBắcTống.Điềuđángtiếclà,trongnhữngtranhcủaNgôĐạoTửlưulại,khôngthấyvẽmặctrúc,cóngườicăncứvàođómànghingờthuyếtnày.

MộtthuyếtkểVươngDuyđờiĐường.ChưThăngởđờiThanhtrong“Thanhthạchđườngtrúcphổ”đềxuất:“TươngtruyềnmặctrúcbắtđầutừMaCật(VươngDuy)”.Thuyếtnàychứngcứkhôngđủ.ChỉtrongrừngbiaTâyAncònmộttảngđábiatrúcviễn,nétđểtronggiữadongườiđờisaumôphỏngtranhcủaVươngDuynhưđábiađãlumờ,nguyêntắclàviềnnétđểtronggiữa(songcâu)hayvẽbằngmực(thuỷmặc)thìkhôngcócáchnàonhắctớiđểlàmsángtỏ.

MộtthuyếtkháclàĐườngMinhHoàng,LýLongCơ,nhàvẽtrúcnổitiếngđờiNguyên–TrươngThoáiCôngtrong“Mặctrúcký”viết:“MặctrúcbắtđầutừMinhHoàng,sautruyềnchoTiếuDuyệt”.ĐườngMinhHoàngcóphảilàngườiđầutiênkhông,cònđợikhảochứng,nhưngTiếuDuyệtthìđúnglàcóngườiđó,ôngvẽtrúcnổitiếngởđờiĐường.

CòncómộtthuyếtbắtđầutừLýThị,vợQuáchSùngThaođờiNgũđại.HạVănNgạnđờiNguyêntrong“Hộiđồbảogiám”cóchép.Đạiýnói:LýThịkhitrờigầntốihayngồitrướccửasổphíanam,thấybóngtrúcthướtthatrêngiấybồicửasổ,bỗngnổinhãhứngmàimựccầmbútvẽtrêngiấybồicửasổmôphỏngbóngtrúc,banngàynhìncóthầnkhí.Họaphápnàydầndầntruyềnra,dođócómặctrúc.TronglịchsửđúnglàcónhânvậtLýThị,nhưnglạichưaaithấytácphẩmmặctrúccủabàtruyềnlại.

Nhữngthuyếtkểtrên,cáinàođúng,cáinàosai,cònđợicácchuyêngiakhảochứng.

28.“DƯƠNGCHÂUBÁTQUÁI”LÀTÁMNGƯỜINÀO?

“Dươngchâubátquái”làmộtnhómthưhọacótinhthầnsángtạohọatđộngcủaDươngchâukhoảngniênhiệuCànLongđờiThanh,làđạibiểuchínhcủahọapháiDươngchâu.Vềphongcáchsángtácvàthủphápbiểuhiệnđềucótínhcáchnhấtđịnh,tácphẩmtáobạodữdội,độtphárangoàisựtróibuộccủahìnhthức,khôngbắtchướccổ“môphỏngcổ”,quantâmhếtsứcvớiđờisốngxãhội.Cáiđósovớihọapháicungđìnhhọctheophépcổ,chiếmđịavịthốngtrịtronggiớihọađầuđờiThanh,cócáithếphản,sứcphảnnghịchrấtlớn.Nhânđómàđươngthờicoihọlà“quáihọa”.Trênthựctế,chínhhọđãdámphávỡhàngràohìnhthứcgòbó,lạicóthểkếthừa,pháttriểntruyềnthốngdunghợpthi,thư,ấn,họavàomộtnghệthuật“hộihọa”,xáclậpđượcđịavịcủahọtronglịchsửhộihọa,đượcngườiđờisaucoilàmộthọapháiphithường.Danhhiệu“bátquái”sớmnhấtthấytrong“Âubátlathưhọaquámụckhảo”thànhsáchnămQuangTựthứ23đờiThanh(1897),tácgiảLýNgọcPhầnkể“Bátquái”làUôngSĩThận,HoàngThận,KimNông,CaoTường,LýThiện,TrịnhBiến,LýPhươngƯng,LaSinh.

Sauđómộtthời,UôngQuântrong“Dươngchâuhọauyểnlục”căncứvàocácthuyếtkhácnhautronggiớihọcthuật,kểrahainhóm“Bátquái”.

Mộtnhómlà:HoàngThận,KimNông,LýThiện,TrịnhBiến,LýPhươngƯng,CaoPhongHàn,BiênThọDân,DươngPháp.

Mộtnhómnữalà:UôngSĩThận,HoàngThận,KimNông,CaoPhongHàn,LýThiện,MânTrinh,TrịnhBiến,LaSính.

TrầnHànhKháctrong“TrungQuốchộihọasử”cho“Bátquái”là:KimNông,LaSính,TrịnhBiến,MânTrinh,LýPhươngƯng,UôngSĩThận,HoàngThận,LýThiện.

Ngoàira,HoaNhamcũngtừngđượctrongsố“Bátquái”.

Dođócóthểthấytiêuchuẩnlấy,bỏcủahọcgiả,trảiquacácđờikhônggiốngnhau.“Bátquái”cónhiềutínhtổhợp,cácnhàthưhọamàtênhọliệtvào“Bátquái”tăngtrênmườingười,trongsốđóngườiđượccácnhàbìnhluậncôngnhậnchỉcó:HoàngThận,KimNông,LýThiện,TrịnhBiến.Dođónhữngnămgầnđâycóngườiđềxuất“DươngChâuBátquái”nênđổilà“DươngChâuBátquáihọaphát”,cũngcóngườiđềnghịnêngọilà“DươngChâuBátquáihọagiaquần”,đólàmộtcáchnóitrungdung.

Vậythuyếtnàogầnvớisựthậtnhất:xemrakhóphânbiệtđíchxác!

29.TÁCGIẢ“CỔĐẾVƯƠNGĐỒ”?

“Cổđếvươngđồ”lạigọi“Lịchđạiđếvươngđồ”làtácphẩmhộihọaquígiácủaTrungQuốc,hiệncònbàyởviệnbảotàngBoston,Mỹ.Đólàmộtcuộntranhmàuvẽtrênlụa,trongtranhvẽchândung13vịđếvươngtừLưỡngHánđếnđờiTùy.Họagiađốivớithờiđạicuộcđờivàcátínhcủamỗinhânvậtđềunắmvữngđốivớiminhquânvàbạochúađềucókhenchêphânminhnhưvẽvuakhaiquốc,cókhísắchiênngang;vẽvuavongquốcthànhkẻsuysụptinhthần.Họasưđólàai?

Từxưađếnnay,họasưđầuđờiĐường,DiêmLậpBảnvẫnđượccoilàtácgiả“Cổđếvươngđồ”.Cácsáchxuấtbảnnhữngnămgầnđây,như“TrungQuốchộihọatử”củaVươngBáMẫn,“TrungQuốcmỹthuậtsử”củaTrươngQuangPhúcbiênsoạn,đềutheothuyếtđó.

Nhưngcónhiềuhọcgiảlạigiữtháiđộhoàinghi.NhưTừBangĐạttrong“TrungQuốchộihọasửđồlục”chỉnói:“TươngtruyềnlàtácphẩmcủaDiêmLậpBản”.Màtrong“TrungQuốclịchđạihộihọađồlục”củaLâmThụTrung,ChuTíchDầnbiênsoạn,chỉnóilàtranhđờiĐường,khôngghirõtêntácgiả.

NhàmỹthuậtsửKimDuyNặcđãtrìnhbàyquanđiểmcủamình,ôngviết:“Cổđếvươngđồ”hiệnnayởviệnbảotàngBostonMỹlàbảnmôphỏngđờiTống,ngaynguyênbảncũngkhôngphảiDiêmLậpBảnvẽ.Lậpluậncủaôngdựatrênhaiđiều:

ThứnhấtlàlờitrìnhbàycóliênquancủanhàsưutầmvànhàgiámđịnhnổitiếngBắcKinh,MễPhế.

MễPhếtrongsách“Họasử”đãhailầnnhắcđến“Cổđếvươngđồ”.ĐoạnthứnhấtlàmộtngườitênVươngCầucómộtbứcchândungđếvươngthờicổvẽtừLưỡngHánđếntriềuTùy,hìnhdạnghếtsứcquáidị,tiếcrằngtôichưađượcnhìnthấy.

Đoạnthứhaiđạiýlà:SaukhinghenóinhàVươngCầucóbức“Cổđếvươngđồ”,tôiđếnchỗTônTrungTuânnhìnthấy“Cổđếvươngđồ”vẽtrêngiấygaitrắng,khôngtômàu.TheoTônTrungTuânnói,DươngBaotừngmượnbứcnàynhờngườivẽlại“Cổđếvươngđồ”màVươngCầnmuađượclàbảnmôphỏng,trêntranhcòncódấuấn“TửMỹ”têntựcủaDươngBao.

Thứhai,DiêmLậpBảnlàcháungoạicủaBắcChuVũđếVũVănƯng,thìsaoôngcóthểđemôngngoạicủamìnhvẽthànhkẻthôbạongangngược,vàtrongchữđềtrêntranhghilà“vôđạo?”CóthểđoánchắctranhgốckhôngdotayDiêmvẽra.

30.TÀOTHÁO“TRÓCĐAO”?

Từ“trócđao”nghĩalàcầmđao.Cómộtđiểncốnói:NgụyVươngTàoTháochorằngmìnhdungmạoxấu,khôngthểdùngoaitrấnápngoạibangliềnbảoThôiDiễmđónggiảNgụyVươngtiếpsứHungNô,tựmìnhcầmđao,đứnghộvệ.Saucácvănsĩgọilà“trócđao”,ýnóiTàoTháonhờngườikhácđóngthaymình.

TốngHuyTông,tênTriệuCật,hoàngđếBắcTống,làmộtnhàthưhọa.Ônglàmộtvịvuavongquốc,đốinộithìthamlamtáobạo,đốingoạithìnhunhượcbấtlự,nhưngvềnghệthuậtthìôngkiệtxuất.

VềhộihọaTriệuCậtcócôngkhaipháđónggópchiếmmộtvịtrílớntronglịchsửhộihọa.Tranhcủaôngđượcxemlàkỹcàngxácthực,giỏivềhoađiểu,tươngtruyềnlàdùngsơnsốngđiểmmắtchim,rấtsinhđộng.Theothốngkê,tranhTriệuCậtcònlạitrên20bứcnhưngtrongnhữngtácphẩmđó,quảthậtcóbaonhiêutranhđúnglàcủaTriệuCật,giớihọcthuậttrướcnaycócáinhìnkhônggiốngnhau!

TháiThao,ĐặngXuântrongsáchcủahọviết“Thuyếtvisơntừngđàm”và“Họagiám”đềuchỉrarõràngmộtsốtácphẩmcủaTriệuCậtphầnnhiềuđềuđượchọasĩtronghọaviệnnàyvẽthay.

Mộtsốhọcgiảhiệnđại,kếthừathànhquảnghiêncứucủangườitrướcđốivớitranhTriệuCậtcònlạiđểtiếnhànhsựphântíchkhảođínhrấtsâusắc,tỉmỉ…kếtluậnrútrađượcđãkhiếnmọingườikinhngạc.

TranhcủaTốngHuyTôngngàynaycóđếntám,chínphầnlàdocaothủtronghọaviệnvẽthay,chỉcósốíttácphẩmnhư“Tuyếtgiangquytrạođồ”(Tranhsôngtuyếtquaychèovề).“Ngựưngđồ”(Tranhchimưngcủavua)thìchưacóaiphảnbác.

Ngườitacònmuốnhỏi:Ngườilàbậcthầyhộihọa,mộtđờikhoẻmạnh(HuyTôngtừ18đến43tuổicònởngôi)tạisaophảidựavàocôngsứccủangươìkhácmàđóngấn“Tuyênhòangựchế”,“Tuyênhoàđiệnngựchếtịnhthư”,hoặcsaingườiviếtthaynhữngchữnhư“Ngựchếngựhọatịnhthư”(tranh

vuavẽvàđềchữ).Đóquảlàmộtcâuđókhiếnmọingườicònhồnghi.

31.“TRÂMHOASĨNỮĐỒ”?

“Trâmhoasĩnữđồ”(tranhphụnữquítộccàitrâmgiắthoa)làmộtcuộntranhlụacótrục,hiệntàngtrữởViệnbảotàngởtỉnhLiêuNinh.Cuộntranhmiêutảnămphụnữquítộc,ănmặcđẹp,búitóccao,đầugiắtbônghoamìnhmặcáothe.

Từxưađếnnay,tácphẩmkiệtxuất“Trâmhoasĩnữđồ”vẫnđượccoilàChuPhảngđờiĐườngvẽ.

ChuPhảnglàmộthọasưnổitiếngcuốithờiTrungĐường,sauđờiNgôĐạoTử,xuấtthânquítộc,từnglàmquanởTuyênChâu,sởtrườngvẽphụnữ.Nhânvậtôngvẽtoátrasứckhỏe,đơngiản,hìnhthểđầyđặn,sắctháidịu,đẹpđẽ.

SauđờiTônTrungSơn,mộtsốchuyêngiahọcgiảnhưThẩmTòngVăn,saukhiđisâu,nghiêncứulịchsửmỹthuậtvàphụcsắcthờicổlạirútrađượckếtluậnphủđịnh.Dokhảochứngnhiềumặt,từgócđộnhưtrangphục,vậttrangsức,kiểutóccủanhânvậtchođếnphongcáchnghệthuật,toànthểbứctranhđềucócáinhìnkhácnhau!

Mộtsốýkiếnchorằngtheotrangsứccủanhânvậttrongtranh,thìcáctácphẩmđãđượcngườiđờiĐườngtrởvềsau,môphỏng.

Mộtsốýkiếnchorằng,kiểutrangphụctayáodàiquétđất,cóvàocuốiđờiĐường,bứctranhnàycóthểlàtácphẩmthờikỳđó.

Cómộtsốýkiếnkháclạichorằng,xéttừphongcáchnghệthuật,nộidungmiêutả,tínhtựvàkhôngkhíđờisốngthìnóphảilàtácphẩmthờiNamĐường.LụcDutrongghichépvềquốcchủnamĐườngLýRực,saunhàĐạiChu“sángchếkiểubúitóccao,xiêmnhỏ,đầugiắtbônghoavểnhtrênmáitóc,ngườitađềubắtchước”trong“NamĐườngthư”làmộtchứngcứcósứcthuyếtphục.

Nhữngýkiếnkểtrêncómộtđiểmnhấttrívềcáchănmặc,trangsứccủanhânvậttrongtranh,khôngthuộcthờiTrungĐường.Nhânđómà“Trâmhoasĩnữđồ”khôngcóthểlàtácphẩmcủaChuPhảng.Thếthìnólàcủaai?Màtấtcảnhữngngườinêuluậnđiểmcònđểtrống.DođóvẫncònnhiềuhọcgiảtinvàothuyếtdoChuPhảngvẽ.

32.ÂMGIAINGŨTHANH?

Âmgiailàmộtnhómâmxếphàngtheothứtựcaothấpcủaâmlênbổnghoặcxuốngtrầm,lấycungđiệulàmtiêuchuẩn.Dựatheosốlượngâmchứatrongcungmàgọilà“âmgiaingũthanh”,“âmgiaithấtthanh”…Ngũthanh,cũnggọilàNgũâm,lànămbậctrongcổnhạcTrungQuốc:cung,thương,giốc,chủy,vũtươngđươngvới1,2,3,5,6trênâmphổhiệnhành.

Âmgiaingũthanhtronglịchsửâmnhạccóđơnvịcựckỳquantrọng,cònnhưthờigianrađờicủanó,cónhiềuthuyếtv.v…

Theotruyềnthống,ngũthanhcótrướcthờiđạiQuảnTrọng.ÔngsốngvàođầuthờiXuânThu,nămsinh,nămmấtvàokhoảng725–645trướccôngnguyên.ThuyếtnàydựavàonộidungởthiênĐịaviêntrongsáchQuảnTửmàduyvàothờiQuảnTrọngtácgiảsáchnàysốngthìâmgiaingũthanhđãlưuhành,nênsựhìnhthànhcủanóđãcótrướcthờiđó,bởitrongthiênđóđã

chépphéplấysốngũâm.

Nhưngngườithờinaysaukhikhảosáttỉmỉ,đềuchorằng,sáchQuảnTửlàmvàothờiChiếnQuốcTầnHángiảdanhkhôngđủlàmbằng.Rấtnhiềuhọcgiảcăncứvàokếtquảđolườngâmthanhcủanhạckhímớiđàolêntrongnhữngnămgầnđâynênđãcóvàilậpluậnmới.

Cóngườicăncứvàokếtquảđolườngâmthanhcủabiênchung(dãychuông),biênkhánh(dãykhánh),huânnhưkên,sáovănvậtđàodướiđấtlênmàsuyđoán:“VàođờiThương,thếhệcủaâmgiainguyênthủyvừamớihìnhthành,ngũthanhvàthấtthanhgầnnhưđồngthờipháttriển,thấtthanhcóthểvàođầuđờiThương;ngũthanhcóthểvàođầuđờiThương,thếkỷthứ15trướccôngnguyênđãhìnhthành”.

NhạcsĩsángtácLãKýquaphântíchđolườngâmcủacáchuânbằnggốmcóhailỗâmđàođượcởcácnơinhưthônBánPhaTâyAn,thônKinhhuyệnVạnVinhSơnTâyvàởHàNam,đãđemâmthanhcủahailoạihuân,hợplạivớinhau,vừakhéohoànthànhâmgiaingũthanhtươngđồngvớingũthanhchúngtađangdùngngàynay.Bởivậy,ôngchorằng,vàocuốithờimẫuhệ,tổtiênngườiHoađãcómộtsốhìnhtháiâmgiai…Cóthểsuyluận,âmgiaingũthanhvàocuốithờimẫuhệđãhìnhthành.

Nhữngthuyếtkểtrên,cáinàođúngcáinàosai,cònđợikhaiquậtthêmcácdichỉcóluậnchứngthuyếtphục.

33.BÍCHHỌA“KHÁCHSỨĐỒ”?

Bíchhọa“Kháchsứđồ”bànởđây,làmộttrongrấtnhiềubứcởmộcủaChươngHoài–tháitửLýHiềnđờiĐường.

BứcnàyvẽbasứnướcPhiên,ngườithứnhấtđộimũda,mặcbàoxámcổtròn,chânđihiavàng;ngườithứhai,mặcbàotíacổbẻ,đihiađen;ngườithứba,độimũlôngvũchỏmnhọn,mặcbàotrắngcổđỏ,đihiavàng.BasứgiảnướcngoàinàyđượcbaquanchứcnhàĐườnghướngdẫn.

Bứcbíchhọanày,từthầnthái,cáchănmặccủanhânvậtđếnlễnghicóphongtháicungđìnhvànétvẽtinhxảocủanóđềuxứngđánglàtácphẩmhàngđầutrongnhữngbíchhọaởlăngtẩmnhàĐường.

Nhưngnộidungcủabức“Kháchsứđồ”lạicóhaiýkiếnhoàntoànkhácnhau!!

Mộtýkiếnchorằngcáimà“Kháchsứđồ”môtảlàcảnhđếnchiabuồnkhisứgiảnướcphiênđiếutangtháitửLýHiền.

VươngtriềulýĐườngthờiđócáclễhôn,tang,giáthúcủatháitử,côngchúađềumờisứgiảnướcngoàiđếndự.Nhữngkháchmờiđượccoilàthượngkháchngồicùnghàngvớidòngtônthất,vănvõbáquan.

Bavịsứgiảtrongbức“Kháchsứđồ”xétvềhàngngũ,vịtrícủahọđềugiốngvớinghithứcthămviếngchiabuồn.Dođótacóthểđoán“Kháchsứđồ”làtácphẩmghilạinghithứctanglễLýHiền.

Mộtquanđiểmkhácchorằngcáimà“Kháchsứđồ”môtảlàcảnhchiabuồn,khônghợpvớithựctếkháchquan.

BởilẽtrongđiểnchươngđờiĐường,đốivớicácnhânvậtcũnggồmcảsứgiảnướcngoàitronglễnghicungđình,vềtrangphụccủahọđềuđượcquiđịnhnghiêmngặt.Trongđạilễtốngtáng,đếvươngvàquanchứcđềuphảimặcmàutangtrắng,dùlàkháchmờicũngkhôngcóngoạilệ.

Vậythì,basứgiảtrong“Kháchsứđồ”mặctangphụcđẹpđẽkhôngthểnàohợpvớikhôngkhíchiabuồn.Hơnnữa,baquanchứcnhàĐường,dẫnđườngchokhách,khôngtỏvẻđaubuồnmàgiốngnhưvàotriềubáikiếnvậy.

Haiquanđiểmtrênmỗicáiđềucólýlẽ,nhưngcảhaiđềukhôngthuyếtphục

nhau.Khôngbiếtcuộctranhluậnnàycònkéodàiđếnbaogiờ?

34.“KIMSƠNTHẮNGTÍCHĐỒ”?

Đầuthếkỷ20vàođờiQuangTựnhàThanh.TháihậuTừHiđãquađời,LongDụđượcthănglàmTháihậu,muốnlôikéocácngườitrongđảngpháicáchmạng,đểgởcáithếnguyngậpcủagiangsơnĐạiThanh.

MộthômLongDụcóTúcThânVươnghầubên,chomờiUôngTinhVệđanggiữchứcvụquantrọng.TháihậuLongDụchínhtayđembức“Kimsơnthắngtíchđồ”củaĐườngBáHổtặngchoUôngTinhVệ,ôngtakhôngdámtinvàosựviệcxảyratrướcmắt,thầmbiết“Kimsơnthắngtíchđồ”vôcùnggiátrị,làcáimàhoàngđếCànLongxuốngGiangNammuađượcởTôChâu.

Vuimừngquáđộ,UôngTinhVệcầmbứctranhkhôngbiếtxoaysởrasao.Nguyênvợôngta,TrầnBíchQuânngườiđànbàxảotrá,thamlợivàrấtmưucơ.BàtađembứctranhthủbútcủaĐườngBáHổ,giấukíntrongmậtthấttạimộtngôichùaởngoạiôThiênTân.

TrầnBíchQuântựthấy,việcnàythầnkhôngbiếtquỷkhônghay,nhưngbàtavẫnluônđứngngồibấtan,tâmthầnbấtổn.

Mãiđếnnăm1940,tìnhhìnhtrongvàngoàinướcngàycàngkhẩncấp.TrầnBíchQuânsợtranhgiấutrongmậtthấtbịsuyxuyển,bènchuyểnbứctranhđinơikháclầnnữa.

Sángngày26tháng1năm1940,mộtchiếcduthuyềnởvịnhBộtHảiđộtnhiênbịmộtbọncướpbiểnđánhphá,chúnghóatranglàngườicủamậtvụNhậtBảnpháiđến,làvìbứctranhquígiátrongtayTrầnBíchQuân.ĐếnkhichúnglụctungcảduthuyềnthìkhôngcóbứctranhquígiánàovàcũngkhôngcóbóngdángcủaTrầnBíchQuânđâucả!

ThìraTrầnBíchQuânđộtnhiênthayđổichủý,bàtađổiđápmộtchiếttàuhàngtừĐườngCô,lénvềNamKinh.

TrầnBíchQuânchưangớtlosợ,lạiđembứctranhquíđếnhầmnhàChuPhậtHải.Vìthấyhầmximăngcốtsắtlànơitốtnhấtđểgiấubứctranh!

Bỗngmộthôm,nhàcủaChuHảibốckhốicuồncuộn,lưỡilửaliếmthấutrời,trongkhoảnhkhắc,cảtòanhàsangtrọngvàhầmsắtđãbiếnthànhmộtđốngđổnáthoangtàn!

Thìra,đócũngdođặcvụNhậtBản.Chúngđãcướpmấtbức“Kimsơnthắngtíchđồ”dướihầm,sauđóchomộtmồilửathiêuhủytoànhà.

Vàingàysau,bứctranhđóđãđếnTokyotrongkhinhữngtêntrộmkiamừngliênhoan,thưởngthứcbứctranh,thìmộtchuyêngiaNhậtBảnchorằngđólàtranhgiả.

Nghelờitruyềnra,tênđầusỏcơquanđặcvụđãnhảyxuốngbiểntựsátvìthua“mưutríđànbà”!

Vậybứctranhthật“Kimsơnthắngtíchđồ”bâygiờởđâu?

35.“ĐÔNHOÀNGKHÚCPHỔ”KỲBÍ?

Ngày26tháng5năm1900,trongmộtđộngchứakinhsáchtronghangMạcCaoởĐônHoàng,ngườitapháthiệnnămvạnđồvậtchôngiấugầnnghìnnăm.Trongđógọilà“ĐônHoàngkhúcphổ”.Báuvậthiếmcótrênđờiấy,támnămsaubịngườiphápBehiercướpmangvềnước,hiệnlưugiữởThưviệnQuốcgiaPháp.

Ngoàira,cóhaiquyểnsaolụchaimươitựphổ,chỉpháp,vànhạckhúc“Hoãnkhêsa”.

Gầntrămnămnay,họcgiảTrungQuốcvànướcngoàiđãnghiêncứuhaiquyểncònlại,tuythuđượcthànhquảđángmừng,nhưngghivấnđặtracũngnhiều…

Thứnhất,gọi“Đônhoàngkhúcphổ”thếnàomớiđúng?

Cáchọcgiả,mỗingườimộtý,kểratêngọirấtnhiều:“Khúctửcôngxíchphổ”,“Đônhoàngtỷbàphổ”,“ĐônhoàngĐườngnhânđạikhúcphổ”,“ĐônhoàngĐườngnhânnhạcphổ”,“Đônhoàngkhúcphổ”,“Đônhoàngquyển”v.v…cácloạitêngọicóđếnhơnmườithứ.

Ngàynay,ngườitathíchtêngọi“Đônhoàngkhúcphổ”hơn.

Thứhai,“Đônhoàngkhúcphổ”saochépnămnào?

Khôngaithấyniênđạisaochépmàchỉthấylưngbìacóchữ“TrườnghưngtứniênTrunghưngđiệnhậuthánhtiếtgiảngkinhvăn”.Trườnghưngnămthứtưtứcnăm993.Phầnlớnhọcgiảcăncứvàođócholàsaochépnăm993sauCôngNguyên.

Đếnnăm1984,HàXươngLâmcănsứvàobúttíchkháccuốikinhvăn,viếthơnmườibàixướngtừvàcâuthơđoánlà“Đônhoàngkhúcphổ”saochépvàothánggiêngnhuận,năm934.

Thứba“Đônhoàngkhúcphổ”làkhúcgì?

“Đônhoàngkhúcphổ”chỉlàloạinhạckhíđãxácđịnh,khôngcònghingờgìnữa,nhưngnóthuộcloạikhúcphổcónộidunggì,thìmỗingườimộtý.

DiệpĐốngchorằng:“Đônhoàngkhúcphổ”làdomộtloạtphânkhúctổhợpthànhĐườngđạikhúc.

TriệuHiểuSinhnói:“Đônhoàngkhúcphổ”lànhạcphổtừđiệuxưanhất,naycòntruyềnlại.

TịchTrănQuánnói:“Đônhoàngkhúcphổ”làmộtbảntấu,cóhìnhthứcvũnhạchoàngchỉnh.

QuanDãDuyThảnTrần:“Đônhoàngkhúcphổ”soạnchomộtloạisáovũnhạcmangtínhđịaphươngởcuốiđờiĐườngđếnNgũĐại,cóthểgọilà“khúccủaSaChâu”.

36.ĐÀNCẦMCÓVÀOTHỜINÀO?

Mộtkhúc“caosơnlưuthủy”nghexongkhiếntâmhồnlânglângthưthái.Khúcnhạccổhaynhưthế,dođàncầmgảynên,khiếnngườitađốivớicổcầmcàngthêmphầntônkính!

Ngheđồnlịchsửcủađàn(cổ)cầm,rađờikhoảngtrêndướibanghìnnăm.Màthờigiancụthểcòncónhiềuýkiếnbấtđồng.

LịchsửghicóngườiphátminhnôngtangPhụcHiThầnNông,từng“đẽogỗđồnglàmđàn,chằngsợitơlàmdây”,từđómàsángtạorađàncầm.

Nhưng,PhụcHivốnlànhânvậttrongtruyềnthuyếtthầnthoạicổđạiTrung

Quốc,nóiôngsángtạođàncầm,thậtkhócóaitin.

Cóhọcgiảlýgiải,đàncầmtrảiquamộtthờigiantừcôngcụsảnxuấtchuyểnsangđàncầmmàhìnhthành.SựxuấthiệnbanđầucủanóvàothờicònchếđộnôlệởTrungQuốc.

Thờikỳđótừnglàmộtgiaiđoạnlịchsửrấtdài.Chotớinay,chứngcớcóvăntựghichéphoặccódivậtkhảocổchứngminhcổcầmTrungQuốccóthểxuấthiệnvàothờiTâyChuđếnXuânThu.

TheosửsáchđàncầmcóvàothờiTâyChu,đãlưuhànhrộngrãitrongxãhội,nóluônluônhòatấuvớiđàn.TrongKinhThi,cáigọilà“giahuyềnhộtụng”(từngnhàđàn,tụng),“Cầmsắthữuchi”(cầmsắtbầubạnvớinhau),lànóivềhaithứđànđó.

Trongsốnhữngđàncầm,đànsắtđàođượcởTrungQuốc,cáicổnhấtlàmtừthờiXuânThuChiếnQuốc.

Mộtsốsửgiachorằng,cổcầmxuấthiệnvàothờiXuânThutrởvềtrước,vẫncònởvàogiaiđoạnnguyệtthủy,chưathànhthục.Nênvẫnchưathểthíchứngvớiviệchòatấunhạckhúc.

MãiđếnthờikỳTầnHán,đàncầmvềtạohìnhđãcócảitiếnquantrọng,kỹxảodiễntấucũngtheođómànângcao,hìnhthànhâmsắcđộcđáocủanó.Đómớilàđàn(cổ)cầmmangýnghĩađíchthực.

Khôngbiếtcáchnhìnnhậnnàycóđượccôngnhậnchăng?

37.KHÚCNHẠC“QUẢNGLĂNGTÁN”?

Khúcnhạcđàncầm“Quảnglăngtán”làmộtkhúccổđạinổitiếng.Nócókếtcấuđồsộ,hùnghồn,âmgiaiphongphú,đượccangợilà“đànanhcácnhạckhúc”.

Ghichépvề“Quảnglăngtán”trongtưliệulịchsửkhôngít,nhưngbêntronglạikhôngvạchrađượcnộidungcủakhúcnhạcmôtảđiềugì?

Cóhọcgiảbànrằng,cầmkhúc“Quảnglăngtán”miêutảchuyệnNhiếpChínhthờiChiếnquốclobáothùchocha,tìmcáchgiếtHánVương.

Vàothếkỷthứ2CôngNguyên,TháiUngđờiHánviếtcuốn“Cầmtháo”,tức“NhiếpChínhthíchHànvươngkhúc”,sáchnàymiêutảtìnhtiếtNhiếpChínhbáothùchochađâmchếtHànvương,NhiếpChínhtựhủydungmạomàchết,mẹôngkhôngchịunhụcđãcùngchếtvớicon.NhưngtừđờiHánvềsau,“NhiếpChínhthíchHànVươngKhúc”khôngcònainhắcđếnmàgọilà“Quảnglăngtán”.Theosuyđoán,cóthểlàtênđóđãđụngchạmđếnsựtônnghiêmcủagiaicấpthốngtrị,nêncầnnétránh.

Nhưngcăncứvớighichéptrongnhữngsáchnhư“Sửký”,“ChiếnQuốcsách”,câuchuyệnmà“Quảnglăngtán”miêutảkhônggiốngvới“NhiếpChínhthíchHànVươngKhúc”nguyênbảnlàchuyệnNhiếpChínhđượcNghiêmTrọngTửdùngđểgiếtHiệpLũy.

Sovới“Sửký”TưMãThiên,độtincậycủacuốnsách“Cầmtháo”màTháiUngviết,rấtđángngờ.TưMãThiênnghiêmcẩnvềhọcthuậtlàđiềumọingườiđềucôngnhận.

Cổcầmkhúc“Quảnglăngtán”trảiquangànnămlưutruyềnđếnnaycàngtăngthêmsựtrongsángtronglịchsửâmnhạcTrungQuốc.Tuynhiên,vấnđềnhạckhúcđócăncứvàonộidungnàomàsángtác,đếnnaycócáinhìnchưathốngnhất,nhưngvẫnkhôngảnhhưởngchútnàođếnsứcquyếnrũcủanó!

38.AIVIẾTKHÚCNHẠC“THẬPDIỆNMAIPHỤC”?

Khúcnhạccổchođàntỳbà“Thậpdiệnmaiphục”lạicótên“HoàiÂmbìnhSở”,thờiHánSở.LấytrậnchiếnởCaiHạcủaLưuBang,HạngVũlàmchủđề,vậndụngkỹxảoriêngcủatỳbàkhiếnvôsốtâmlinhcủaquânbinhchấnđộng,ngàynayđãtrởthànhkhúcnhạcnổitiếngtrênthếgiới.Điềuđángtiếclàkiệttácđókhôngbiếtailàtácgiảđíchthực.

Ghichépbằngvăntựcóliênquanđếnđạikhúctỳbànày,thấytrong“TứchiếuĐườngtậpThangtỳbàtruyện”củaVươngDuĐịnhđờiMinh.TrongtruyệnđãghichéptườngtậnvềThangƯngTăng(khoảng1585-1652)đượcngườiđờigọilà“ThangtỳbàđànkhúctỳbàHánSở”,họThangđànhơn110bản…màhaynhấtlàkhúc“HánSở”.Giữalúcđôibênquyếtchiến,tiếngxôsátlongtrờilởđất,ngóitrênmáinhàdườngnhưrungrinh;lạicótiếngvang,tiếngtrống,tiếngcungkiếm,tiếngngườingựagàothét;lâulâucónỗioankhógiảibàylàtiếngSởcathêlươngmàhùngtráng,làtiếngHạngVươngbicakhẳngkhái,lúctừbiệtnàngNguCơbịvâyhãm;ởđầmlớncótiếngquânkỵđuổitheo;đếnÔGiangcótiếngHạngVươngtựvẫn,tiếnggióngựagiàyđạpcủaquânkỵtranhxácHạngVương,khiếnngườinghehưngphấnrồikinhhoàng,cuốicùngbậtkhócmàbànghoàng,sựcảmđộnglòngngườicủanóđếnđộnhưvậy”.

Cóngườiđemgiaiđiệucủađoạnđầu“Thậpdiệnmaiphục”sovớikhúcthứnămlớpthứbảy“Cakhúccổđiển”ởbiêngiớiphíaBắccủasắctộcDuyNgôNhĩ,pháthiệnâmđiệucốtlõi,dấulặngvàkhívịcủahaicáihếtsứcgiốngnhau,nhânđómàchorằng“Thậpdiệnmaiphục”hấpthuđượctinhhoaâmnhạccủasắctộcthiểusốTâyBắc.ThangƯngTăngđúnglàđãtừngđếnchiếntrườngTâyBắcnhưGiacốcquan,Trươngdịch,Tửutuyềnv.v…cóđủđiềukiệnđểsánglập“Thậpdiệnmaiphục”.Nhưng,VươngDuĐịnh,ngườigiaoduthânmậtvàkếtlàmtrikỷvớiThangƯngTăng,trong“Thang

tỳbàtruyện”lạichưanóiThangsángtác“Thậpdiệnmaiphục”,màđemnóliệtvàoloại“cổkhúc”.

Nhiềungườichorằngcáccổkhúctỳbàđềuphátsinhtừdângian,rồitrảiquadiễnxuấtluyệntậpcủamấyđờinghệnhânnênngàycàngchínchắn,hoặcđếncaođộthuầnphục,làkếttinhcủatrítụêtậpthể“Thậpdiệnmaiphục”cóthểcũnglạinhưvậychăng?

Xemra,câuđốvềtácgiả“Thậpdiệnmaiphục”chưathểsángtỏ!

39.VŨKHÚC“NGHÊTHƯỜNG”LÀGÌ?

“Nghêthườngvũykhúc”gọitắtlà“Nghêthường”làvũnhạccungđìnhdướithờiĐường,thuộcđiệu“Thương”.Toànkhúcphânlàmbaphần:tán,trungvàkhúcphá.Tántựlàdiễntấunhạckhí,khôngvũkhôngca,trungtựbắtđầucónhịpphách,vừacavừavũ:khúcphálàcaotràocủatoànkhúc,nhiềuâmnhịpgấp,thanhđiệusangsảng,lúckếtthúcthìchuyểnchậm,chỉvũmàkhôngca.“Nghêthườngvũyvũ”phốihợpvớinó,ngườivũnửatrêntrangsứclôngvũnhiềumàu,nửadướimặcváytrắng,hoavănlấplánh,thếmúanhẹnhàng,trangnhã,giốngnhưtiênnữtrênmây.Tómlại,múanhạcvàyphụccủanóđiềurasứcmiêutảtiêncảnhvôhưchậpchờnvớihìnhảnhtiênnữ.

Quátrìnhsángtácvũkhúcnày,cótruyềnthuyếtthầnthoạivề:ĐườngHuyềnTông,LýLongCơtừngtheochânmộtđạosĩtênLaCôngViễnduNguyệtĐiện.TrêncungTrăng,HuyềnTôngthấyvàitrămtiênnữmặcxiêmytrắngmúatheotiênnhạcởquảngđình.ĐườngHuyềnTôngvốnthônghiểuâmluậtnênsaukhivềđếnnhângian,dựavàokýứcviếtranửaphần

trướclà“Nghêthường”,nửaphầnsaukhôngnhớđượcnữa.

Giữalúcbuồnkhôngbiếtxoayxởcáchnào,HuyềnTôngbỗngnghebáocótiếtđộsứTâyLương,DươngKínhThuậtvàotriều,vàdângmộtbài“Bàlamônkhúc”âmđiệucủanóhếtsứcphùhợpvớicáiôngnghetrêncungtrăng.HuyềnTôngcảmừng,bènđemtiênnhạcvừaghiđượclàmcatừ,lấy“Bàlamônkhúc”làmnhạcchươngởphầnsauvàgọilà“Nghêthườngvũykhúc”.

Điềuđórõlàsựbịađặtcủatiểuthuyếtgia.

TrongbàitựacủaNhạcphủ“Bàlamôn”viết:GiaiđiệuThương,trongnămKhaiNguyên,tiếtđộsứTâyLương,DươngKínhThuậtdâng,nămThiênbảothứ13đổilà“Nghêthườngvũy”,“ĐiệukhúcThương”làchỉ“Nghêthườngkhúc”.“KhaiNguyên”làniênhiệucủaĐườngHuyềnTôngtứcnăm713–741.“ThiênBảo”cũnglàniênhiệucủaĐườngHuyềnTông,tứcnăm742–756.

Trong“Dươngtháichânngoạitruyện”nóivề“Nghêthườngvũykhúc”,ĐườngHuyềnTônglênlầuTamhươngngắmnúiNữnhimàlàmra.

Cũngcóngườichorằng,HuyềnTônglênlầuTamhươngngắmnúiNữnhi,sauvềcung,chỉlàmđượcnửaphầnđầu“Nghêthường”,mãivềsautiếpthu“Bàlamônkhúc”củaDươngKínhThuậtdâng,mớicóthểdiễntiếpthànhtoànkhúc.

Tựthân“Nghêthườngvũykhúc”muốnmiêutảcảnhtiên,màquátrìnhsángtáccủanólạivàngthaulẫnlộn,khiếntácphẩmcàngbaophủmộtsắctháitruyềnkỳ,huyễnmộng!

40.“DƯƠNGQUANTAMĐIỆP”?

“Dươngquantamđiệp”lànhạckhúcnhạccổcầm,mớiđầuthấytrong“Chiếtâmthiếttựcầmphổ”,cácpháiđàncầmđềulấybàithơ“Dươngquantamđiệp”nguyêntên“TốngNguyênnhịsứAnTâyvị”thànhkhúccủaDươngDuyđờiĐườnglàmchính.Vậndụngthủpháphátxướnghátđihátlạinhiềulần,nhưngcáchnhìnmỗingườimộtkhác.Cóngườitổnghợpgiảithíchcủacáchọcgiảxưanayvề“tamđiệp”quikếtthànhhailoại:mộtloạichorằng“điệp”(láy)trongphạmvibàithơ,mộtloạikháclạichorằng:“điệp”làsựmởrộngvàpháttriểncủabàithơ.

Đểtiệntrìnhbàyhãyxemlạibàithơ“Dươngquantamđiệp”củaDươngDuy:

“Vịthànhtriềuvũấpkhinhtrần,Kháchxáthanhthanhliễusắctân,Khuyếnquâncánhtậnnhấtbôitửu,Tâyxuấtdươngquanvôcốnhân”

(BụitungthànhVịtrậnmưamai,Nhàkháchxanhxanhsắcliễuphơi,Anhhãycùngtôi,tacạnchén,Dươngquanngườicũbiếtcùngai?)

Trướchếtxinxemthídụnóivềphépđiệp(nhắc)củabàithơ:

NhàthơđờiTốngTôĐôngPhakhibànvềphéphát“tamđiệp”(baláy)nói:“Xưatruyềnlại“Dươngquan”hátđiệpbalần,nhưngngườihátđờinaymỗicâuláyhailầnmàthôi.Nếulấycảmộtbàimànói,lạilàđiệpbốnlần,đềusai.Cóngườimỗicâuhátbalần,đểứngvớithuyếttamđiệp,thìgọilàtạp,khôngcòncótiếttấu,cảmâm.TôiởMậtChâu,trưởngquanVănHuân,nhâncóviệcđếnMậtChâu,nóiôngbiếtcáchhátcổbản“Dươngquan”.Mỗicâuđềuháthailần,màcâuthứnhấtkhôngđiệp,bènchocổbảntamđiệplàthế”.

Lạicómộtloạiđiệpkhác,tứclàmởrộngvàpháthuytheoýhướngbàithơ.

Tập“Dươngxuânbạchtuyết”viếtvàođờiNguyên,hợpvàođiệuĐạiThạch“Dươngquantamđiệpkhúc”:

“Hưuphiềnnão:Khuyếnquâncánhtậnnhấtbôitửu,ChỉkhủngphạtâyxuấtDươngquan,Cựudunhưmộng,nhãntiềnvôcốnhânChỉkhủngphạtâyxuấtDươngquan,Nhãntiềnvôcốnhân”.

(Chớphiềnnão:Khuyênanhhãycạnthêmchénnữa,ChỉsợrakhỏiDươngquan,Cuộcchơixưanhưmộng,Trướcmắtkhôngcòncốnhân,ChỉsợrakhỏiDươngquan,Trướcmắtkhôngcòncốnhân).

Cóngườithốngkêkhúcphổ“Dươngquantamđiệp”nayđãcóhơnbamươibản,tổngcộngsáuloạihình.Nhưvậy“điệp”lấyđâulàmchuẩn,chúngtakhómàphânhơnkém.

41.GỐC“NHỊHỒ”ỞĐÂU?

“Nhịhồ”làmộtloạiđànHồcầm,thuộcloạiđàncây.Âmsắccủanódịuhòa,réorắt,sứcbiểucảmmạnhmàtinhtế“NhịTuyềnánhnguyệt”làmộtnhạckhúcdùngđànnhịhồdiễntấu.Ngàynay,nhịhồkhôngchỉlàmộtviênngọcxánlạntrongnhạckhícổtruyền,màđượccangợitrongâmnhạcthếgiới.Vềnơibắtnguồncủanó,họcgiảTrungQuốcvànướcngoàiđềucótranh

luận,tìmhiểu.

HọcgiảNhậtBảnĐiềnBiênThượngHùngtrongcuốn“TrungQuốcâmnhạcsử”ôngviết:HồcầmcủaTrungQuốc(đặcbiệtchỉđànnhịhồ)khôngphảilàcáimàTrungQuốccổđạicó,màtừẤnĐộdunhập.ÔngluậnchứngrằnghìnhdạngcủaHồcầmgiốngvớiloạiđànđơngiảnnhấtcủaravastlong(đànnhịkéodâycổnhấtthếgiới).RavastlongtươngtruyềndoRavana,quốcvươngCeylan(cáchnaykhoảng5000nămtrước)phátminh.Dùkhôngphảivậy,nhưngđànkéocungdongườiẤnĐộlàmracũngđúng.ĐànnhịkéodâyTrungQuốcxuấthiệnởđờiĐườnglàtheosựhưngthịnhcủaPhậtgiáokhitruyềnvàoTrungQuốc.

Cóngườikhôngđồngývớithuyếtđó,cholàghichéptrongsửTrungQuốcnhư“TânĐườngthứ”,“Tốngsử”v.v…cóliênquanđếnnướcThiênTrúc(Thânđộc)vàtrongcuốn“ĐạiĐườngTâyvựcký”docaotăngnổitiếngđờiĐườnglàHuyềnTrangviết,đềukhôngđềcậpđếnviệcnày.

KhôngítchuyêngiaTrungQuốcchorằng,nguồngốccủaNhịhồởkhuvựccủasắctộcthiểusốTâyBắccổđạiTrungQuốc.Chứngcớlà:phươngphápkéođènbắtnguồntừHềcầm,mànguồngốccủaHềcầmlạibắtnguồntừ“Hềbộ”tứclàsắctộcthiểusốphươngBắcTrungQuốcsốngởlưuvựcNhiêulạcthủy(naylàsôngLạpmộc,khutựtrịNộiMông).Trong“Nhạcthư”củaTrầnTrăn–ngườiđờiTốngcóchépkhátườngtậnvềHềcầm.ĐờiTốngđểkỷniệmnhàâmnhạc,nhàvănhọc,nhàtưtưởngKêKhangđờiNgụybịhọTưMãgiếthại,đem“Hềcầm”đổilàm“Kêcầm”.ĐồngthờiHồcầmmãvịcủadândumụcTâyBắccũngtruyềnvàonộiđịa.Sauđó“Hềcầm”và“Hồcầmmãvị”dunghợpvớinhau,pháttriểnđếnđờiNguyên,trởthànhhìnhdạngmớicủa“Hồcầm”tức“Nhịhồ”.

Cóngườidứtkhácchorằng,thủytổcủaNhịhồkếcầmlàdoKêKhangchếtạo.NgoàiđờiTống,TrầnNguyênTịnhtrong“Sựlâmquảngký”nhậnđịnh“Kếcầm”doKêKhangchế,chonêngọilà“Kếcầm”.

Đúngra“Nhịhồ”gốctừđâu?Đếnnayvẫnchưacósựthốngnhất.

42.LAILỊCHVỀTRÚCĐỊCH?

Trúcđịch(sáotrúc)gọnnhỏ,cóthểhòatấutrongdànnhạcmộtcáchđadạngphongphú,địavịthậtđặcbiệttrongsốnhạckhícổtruyềnTrungQuốcTươngtruyềnởxãhộinguyênthủy,tổtiênngườiHoatrongđờisốnghoangdã,ănthịthúttủy,pháthiệnlòngốngxươngphátraâmthanhdễnghe,dođóchếraốngđịch(bằngốngxương).SáoTrúcđịchcóphảidựatrênđóbiếndạnghaykhông,hiệnnaycòncónhiềudưluận.

NgườiNhật,LâmMộcKhiêmTamtrongcuốn“ĐôngÁnhạckhíkhỏe”ôngviết:“ĐịchcủaTrungQuốctừẤnĐộhoặcTâyVựctruyềnvào”.

ĐờiMinhcóngườithừanhậnđịchthổingangdoTrươngKhiênđisứTâyVựcmangvềTrungNguyên.TâyVựctrongthờiHánchỉhạnhẹptrongtỉnhTứXuyên,tỉnhđócóngườiKhương,giỏithổiốngđịch.CáimàTrươngKhiênmangvềcóphảiKhươngđịchhaykhông,đếnnayvẫnchưabiếtchắc.

CăncứvàosửliệukhácdướithờiHánVũđế,KhâuTrọngchếsúngđịch.Ôngtachếtáctrúcđịch,haybiếncảiKhươngđịch,văntựkhôngnhắcđến?!

PhầnđônghọcgiảTrungQuốcchorằng,trúcđịchkhôngphảimangtừnướcngoàivề,màđãcótừthờiHoàngđế.SựxuấthiệncủaTrúcđịchđãthaychoốngđịchchếbằngxươngtrảiquathờigiandài(khoảngbanghìnnăm).Trướcđâykhônglâu,ởmộTănghầuhuyệnTùyHồphíaHoaBắcđãđàođượchaicâyđịchthổingangbằngtrúc.Căncứvàochuyêngiakhảochứng,địchđàocótừthờiChiếnquốc(babốntrămnămtrướctriềuHán)vàđượcngườitaquítrọng.

TrúcđịchtronggiaiđoạnđầuchỉcóhailỗhoặcbalỗđếnđờiNguyênmớibiếnthànhtrúcđịchsáulỗnhưhiệnnay.Theođàpháttriểnâmnhạc,híkhúc,trúcđịchlạiphânthànhhailoạibangđịchvàkhúcđịchlàmchoBắckhúcNamâmlộrõvẻphongnhã.

Trúcđịchtuynhỏ,nhưnglailịchkhôngphảitầmthường,nếumuốnnóichotườngtận,thậtkhôngphảichuyệndễ.

43.CAXƯỚNGCÓTỪTHỜINÀO?

Caxướnglàmộtnghệthuật,đồngthờicũnglàmộtcáchtậnhưởnggiọnghátngọtngào!Điềuchắcchắnrằngsẽkhôngcóaighétnódùhọcóbiếtháthaykhông?

Nghệthuậtcaxướngbắtđầucóvàothờinào?Điềunàycầnphảiđisâuvàtìmhiểu.

Thuyếtxaxưanói,caxướngvàothờiCátThiênthịlàmộttrongtamhoàngđãbắtđầumởmàn.

Theo“LãThịXuânThuthiêncổnhạc”ghi:“NhạccủaCátThiênthịngàyxưacóbangườicầmđuôibònhịpchânmàhátbài“Bátkhuyết”…”

CáigọilàBátkhuyếtnhưngũcốccủadângian,côngsứccủatrờibaola,khônggìkhôngcó.Khôngchỉcaxướngmàcònkèmtheovũnhạcđủthấytìnhcảmvuinhộncủanó.

Mộtthuyếtkhácnói,caxướngbắtđầutừĐếThuấn.

Theo“Sửký–Nhạcthư”ghi,vuaThuấnvốnlàngườiconhiếuthảo,đểtỏtìnhnhớmongchamẹ,ônglàmramộtcâyđàncầmnămdây,lấynóđệm

chokhúchátnhớchamẹtênlà“Namphong”.

ThuấncòncửôngQuỳlàmnhạcquan,saiphổnhạckhúc,khuyênngườiđờisốngngaythẳngkhôngápbứcngườikháctháiđộdễdãi,màkhôngngạomạn,cậymình.Ngàicònnhânhậudạybảo,làmthơvàdùngcáiđódiễnđạttưtưởngtìnhcảm,caxướnglàdùnggiaiđiệuđểbộclộtìnhcảm,nóphảiphùhợpvớiâmluậtkhiếnchođẹpý,vuitai…

Ngoàira,chúngtacòncólờicatrong“Sơnhảikinh–ĐạiHoangTâykinh”đượcxemlàcủaTrưởngCầmcháunộiChuyênHúc,vìmọingườimàlàmracácnhạckhúc.

Ghichépquacácthờikỳlịchsửđềuđiđếnkếtluậnvàsựrađờicủaxướngca.Nhưngquảthậtcáchnhìncủaaichuẩnxáchơn?

Chúngtangàynay,taycầmmicro,hátkaraoke,nhảymúacónghĩđếnnghệthuậtcaxướng;namnữ,trẻgiàcùngthúvịcóđặtracâuhỏivềnguồncủanókhông?Haymặcnhiênxemsựhưởngthụlàtrênhết?

44.ÂMNHẠCCẢICÁCHĐỜITHƯỜNG?

TheosựhìnhthànhcủaâmnhạccảicáchđờiĐường,thìâmnhạcTrungQuốcđãtiếnlênmộtđỉnhcaomới.

CáigọilànhạccảicáchđờiĐườnglànhạcTrungnguyênvàTâyVựckếthợpvớinhauvàcóphongcáchnghệthuậtđộcđáo.Cũngcóthểnóilànókếthừatruyềnthống“nhạcThanhThương”,gồmthâutinhtuýâmnhạccácsắc

tộcTrungnguyênvàTâyVựcđểmởrộngra.

Thếthì,chủthểcủaâmnhạcđờiĐườnglàgì?Vềvấnđềđócóhaiquanđiểmkhácnhau.

Mộtquanđiểmchorằng,âmnhạcđờiĐườngmượnnhạccủaTâyVựclàmgốc.

Căncứvàobộ“Thôngđiển–Nhạcđiển”thì:“TừđờiChuTùyđếnnay,tạpkhúcquảnhuyền(đànsáo)cóđếnvàitrămkhúc,phầnnhiềudựavàonhạcTâyLương(cổvũkhúcnhạcmúatróng,phầnnhiềudùngnhạcQuiTư)”.

TâyLươngởmiềnVũUy,CamTúc;QuiTưlàchỉKhốBanTânCương.Bởivậycóngườisuyđoánnhậnđịnhtrênlàđúng.

MộtsốngườicócăncứvàobíchhoạPhậtgiáoĐônHoàngtrongđầuđờiĐườngnhư“Đôngphươngdượcsưtịnhthổbiến”màchorằngnhạckhí,nhạcluậtTâyVựcđãthịnhhànhởTrungnguyênvàchiếmđịavịđộctôn.

Tráivớiđềuđó,nhiềuhọcgiảlạichorằng,cốtlõicủaâmnhạcđờiĐườnglàâmnhạcTrungnguyêndùảnhhưởngcủanhạcTâyVựcđãănsâubénrễlâuđời.

KhuvựcTrungnguyêncódisảnâmnhạcdângianphongphú,nếukhôngquantâmđếnâmnhạctruyềnthốngvàâmnhạcdângianởđịaphươngmàcoiâmnhạcTâyVựcđộctônlàkhônghợplý.

Hơnnữa,sựpháttriểncủaâmnhạcchịutínhcáchriêngtrongvănhóakhuvực,điểmnàyđúngvìởthờicổsựgiaothôngrấtkhókhăn,điềunàykhôngaicóthểphủnhận.

ÂmnhạcđờiĐườnghấpthụphầnlớnnhạcTâyVựcđólàsựthậtkhôngthểtranhcãi,nhưngnếunóinhạcTâyVựclàlýdodẫndắtnhạcđờiĐườngthìkhôngkhỏicóphầnthiênlệch.

ChủthểcủaâmnhạcđờiĐườngcóphảiâmnhạcTrungnguyênhaykhônglàmộtmốinangiải.

Chúngtacũngnênlinhđộngtrongvấnđềnày.

45.DỰCDƯƠNGXOANGGỐCỞĐÂU?

Dựcdươngxoanglàmộtloạituồngđịaphươngrấtđặcsắc,hìnhthànhvàocuốiđờiNguyênđầuđờiMinh.Làtuồngđịaphươngnhưngnóbắtnguồntừđịaphươngnào?Vẫncónhiềuýkiếntráingượcnảysinh.

VấnđềxuấtxứtừhaiDựcdươngthìcómộtDựcdươngởtrungduTínGiangvùngĐôngBắcGiangTâyvàmộtDựcdươngkhácởQuánHà,HàNamvềphíaTây.Căncứvàosách“Ổiđàm”củaChúcDoãnMinh,đờiMinhgiớithiệuthìDựcdươngxoangcóthểdothanhxoangNamkhúcmàra.Cũnglànóivềsựpháttriển,hìnhthànhtrênkhúcNamhícủanó.

Ngoàira,trongsách“Namtừdẫnchính”đờiMinhviếtrằng:DựcdươngxoangngaytừđầuđờiMinhđãlưutruyềnrộngrãiởmiềnVânQuí,cũngcóthểthấyDựcdươngxoangbắtnguồntừGiangTây.

Căncứvàonhữngghichéplịchsửđó,sách“TrungQuốchíkhúcthôngsử”doTrươngCanh,QuáchHánThànhchủbiên,nghiêngvềquanđiểmDựcdươngxoangbắtnguồntừDựcdươngởGiangTây.Đồngthờitrongsáchtrìnhbày,DựcdươngxoangtronghệthốngNamhílàmthànhmộtmônpháicóphongcáchđịaphươngđộcđáo.Mànhữngkhúcnhạcđịaphươngcóhìnhthứctôngiáobiễudiễnnhư“Natế”đãtạora,nảysinhảnhhưởngđốivớidiễnbiếncủaDựcdươngxoang.

NhữngngườicókiếngiảikhácđốivớinguồnngốccủaDựcdươngxoangchorằng,Dựcdươngxoangchỉlàsự“Đổilốt”củaCaoxoangởphương

Nammàthôi.

LýNgưđờiThanhtrong“Nhàntìnhngụký–Âmluật”bànrằng“Tâysương”củaDựcdươngxoangdùngđiệutuykémnhưnglờivăncủahátkhôngđổi,vẫngiữnguyênlà“Tâysương”khôngbiếnnóthànhquáithai.

Dođócóthểnhìnra,khúcDựcdươngxoangdựavàotạpkịchphươngBắc,hoặccảibiên,hoặc“bênguyênsi”.

DựcdươngxoangquảthựcrađờiởphươngNamhaybắtnguồntừtạpkịchphươngBắcvẫncầntìmthêmkhảochứngcótínhthuyếtphục.

46.“NHỊTUYỀNÁNHNGUYỆT”?

Mùahènăm1955,nhómâmnhạcDươngÂmLưughiâmbảnnhạcNhịhồ“Nhịtuyềnánhnguyệt”củaHoaNgạnQuân(ngườimúaABính).SauđóDươngviếttrongcuốn“ABínhkhúctập”rằng“Nhịtuyềnánhnguyệt”làbảnmiêutảánhtrăngchiếusángsuốtđáysuốiNhịtuyền.

Cáchđóhơnhaimươinăm.DươngÂmLưuviếtbài“ABính”tácgiảbản“Nhịtuyềnánhnguyệt”rằng“NhạckhúcmiêutảtrăngsánginbóngdướiméaophíaNamđìnhNhịtuyền…”

Năm1979“ABínhkhúctập”xuấtbảnlầnthứhai,Dươnglạisửađổiquanđiểmcủamình:“KhúcnàylấycảnhởgầnđỉnhnúiNhịtuyền,HuệtuyềnBôTíchlàmđềtài,vànhấnmạnh“Tiêuđề“Nhịtuyềnánhnguyệt”làtácgiảABínhtựnóira”.

Nhưng,ChúcThếKhuôngcũngghiâmbản“Nhịtuyềnánhnguyệt”vàonămtrướctrongbài“Đầuđuôichuyệnđịnhdanh“Nhịtuyềnánhnguyệt””kểlà:KhiDươngtiênsinhhỏiABínhtrênbảnnàylàgìthìABínhnói:“Khúcnàykhôngcótênrồithuậnmiệngđặttên,lâungàyliềnthànhchếttênnày”.

ThẩmHiệpthìnhìncáchkhác,ôngchorằng“Nhịtuyềnánhnguyệt”theoâmhưởngtrongbài,chúngtakhônghềnghebấtkỳâmthanhmôtảcảnhvậtbênngoài,càngkhôngthểnóilàcóbấtkỳâmhưởngnàogợilên“tuyền”và“nguyệt”!!

Chínhcácngườithânthânnhưchịdâu,cháugái…củaABínhcũngnói:“Ôngtanhânmộtngàyđilàmvề,nghĩđếncuộcsốngvẫnchưayênổn,lúchiuquạnhmộtmình,bỗnglobuồn,mớitấuranhữngâmđiệunãonuộtthêthảmđó!!”

Nhưvậy,xemrasựthêlươngcủabảnđàn“Nhịtuyềnánhnguyệt”củaABính,khôngthểhàihòavớicáitiêuđềtrangnhãnày.

Mộtsốngườikhicảmthụsâusắcvìbảnnhạcnày,họkhônghềlưuýđếnchuyện“nướcsuốigiótrăng”.

Vậytiêuđề“Nhịtuyềnánhnguyệt”cógiúpbạnlĩnhhộiđượcđiềugìkhông?

47.VŨĐIỆUTRUNGQUỐC?

Rấtnhiềudântộctrênthếgiớiđềucóvũđiệumangphongcáchđộcđáocủahọ.DântộcTrungHoacũngkhôngngoạilệ.Họđãquamấynghìnnămlịch

sửvềnguồnngốcvũđạo,nhưngmỗinhànóimộtkhác.

Mộtthuyếtnóinói,bắtnguồntừlaođộng.Ngườichủtrươngthuyếtnàyrấtnhiều.Bộsáchcótâmcỡ,uytinlớnlà“TừHải”viết“Vũđiệubắtnguồntừlaođộng,kếthợpvớithica,âmnhạclàmộttronghìnhthứcnghệthuậtsớmnhấttronglịchsửloàingười”.Mộtsốhọcgiảchorằng,nhândânlaođộngthờicổTrungQuốcrấtphongphú,tựnhiênđãsinhranhucầudiễnđạttưtưởngtìnhcảmvàđờisốngxãhội.Tìnhcảmhưngphấnthìtựđộngsẽgiơtaychân,khitìnhcảmbithương,hốihậnthìsẽđấmngực,dậmchân…lâudầnliềnhìnhthànhhìnhthức.Vũđiệudângianliềntheođómàdiễntả.Vềsaucóngườicảicáchvàchắtlọccácvũđiệudângian,sángtạocáchìnhthứcvũđạokhácnhưvũđiệucungđình,cuốicùnghìnhthànhvũđạochuyênnghiệp.

Mộtthuyếtkháccholànómôphỏngtừvõthuật.Ngườichủtrươngthuyếtnàychorằng,nguồnnguốccủavõthuậtlàcầmkhígiới,trongsănbắnvàchiếnđấugiữacácbộlạcthờixưa.Đểnângcaotàinghệsănbắn,tăngcườngthựclựcchiếnđấubằngkhígiới,họcầnluyệntậpvõthuật.Saukhimônvõhìnhthànhcókhuônphép,ngườicótàinghệthànhthụcđượcmời,vânglệnhhoặctựnguyệnđứngrabiểudiễn,chomọingườithưởngthức.CáchbiểudiễnnàyliềntrởthànhbướcđầucủavũđạoTrungQuốc.ThờiđạiThuấn,cómộtloại“múacanthích”.Ngườimúataycầmmộc(can)giơbúa(thích)nhảynhót,đãthuyếtminhmộtcáchrấthìnhtượngmốiquanhệgiữavũđạovớivõthuật.VàođờinhàÂn,võthuậthìnhthànhkhuônphép,bắtđầudiễnbiếnthành“giới”.TheoQuáchMạtNhượckhảochứng,“giới”làvũnhạcbiễudiễnởtônmiếu.ĐếnđờiChu,ChuCôngĐánhấpthutinhhoacủa“canthíchvũ”và“giớivũ”sángtácra“ĐạiVũvũ”lấyVũVươngPhạtTrụlàmchủđề,đólàhìnhtháibanđầucủavũđiệuTrungQuốc.

Cómộtthuyếtnóivũđiệusảnsinhtừvũthuật(thuậtphùthuỷ).Ngườichủtrươngthuyếtnàychorằng,thờiXuânThuChiếnQuốc,dângianlưuhànhmộtthứ“Navũ”,thứvũnàylàphùthủydângiannhảymúa.ĐếnđờiHán,“Navũ”,truyềnđếncungđìnhthànhvũđạovớiquimôlớnhơn,do130ngườithamgiavàodịptếlễthángchạphàngnăm.ThứvũđạonàymãiđếnsauđờinhàThanhởcácđịaphươngnhưGiangTây…cònthịnhhành.

Bathuyếtkểtrên,mỗithuyếtđềucólýlẽcủanó,điềunàykhiếnchúngtakhôngbiếtphảitheothuyếtnào.

48.ĐÀNTRANHLÀCỦAMÔNGĐIỀMCHĂNG?

Đàntranhlàđàndây,thùngđànhìnhchữnhật,trênthùngcódây,mỗiđầucómộtcáitrụ,cóthểdiđộngsangtráihoặcphải.Sốdâytrảiquadiễnbiến,cónhiềuloạinhưđàn12,13,16,18,21,25v.v…ĐàntranhcổlàthứđộcđáotrongsốnhạccụcủaTrungHoa,đãcótrênhainghìnnămtuổi,cótiếttấuphongphútừlâuđãvượtkhỏiranhgiớiquốcgia,khôngchỉnảymầmbénrễởcácnướcChâuÁnhưNhật,Hàn,Việt,Singapore,nhữngnămgầnđâylạivượttruyềnđếncácnướcMỹ,Ý,Úc.Vềlailịchcủađàntranh,trảiquacácđời,mỗingườimộtý.

ĐờiĐôngHán,ƯngHiệutrong“Phongtụcthông”viết:MôngĐiềm,tướngnướcTầnthờiChiếnQuốcđãphátminhrađàntranh.

Cóngườitracứusáchsửpháthiệntrong“Sửký–MôngĐiềmliệttruyện”khôngchépviệcMôngĐiềnlàmđàn,dođóthắcmắcvớicáchbàncủaƯngHiệuvì:ngườinghiêmcẩnvềhọcthuậtnhưTưMãThiêntácgiả“Sửký”,sinhsauMôngĐiềm,cáchsáu,bảychụcnăm,vậynếuMôngĐiềmcólàmđànthìTưMãThiênkhôngthểbỏquamàkhôngghi.Ở“CựuĐườngthư”,thiênâmnhạclạicàngbácbỏthuyếtMôngĐiềmlàmđàn:Đàntranh,vốnlànhạckhícủanướcTần,tươngtruyềnMôngĐiềnchếtạolàsailầm.Nhưngđàntranhthờicổdoaitạoratácgiảlạikhôngnóirõ.

Cóngườichorằng,đàntranhbắtnguồntừđànsắt,haiđànkhácnhauởchỗsốdâycủadâyđàntranhíthơnđànsắt.NgườiđờiĐườnglàTriệuLântrong“Nhânthoạilục”viết:NướcTầncóngườitấuđànsắt,cóhaianhemnhàkiatranhgiànhnhau,đemđànsắtbẻlàmđôinhânđólấytênlà“tranh”,hàmý

“tranhcướp”.Thuyếtnàyđềra,đượcnhiềungườitiếpnhận.KhôngítthưtịchthờiTốngMinh,Thanhvàcậnđạidựatheothuyếtnày,ngaycảtrứtácvềlịchsửđàntranhcủaNhậtcũngngãvềýkiếnđó.Trong“Tranhsửtrithức"nói:TầnThuỷHoàngcóhaicáicơ,vìmộtcâyđànsắt25dâytranhnhauđếnmứckhôngaichịuai.ThủyHoàngsaingườiđemđànsắtphânlàmhaicâyđàntranh.Sauđóđàntranh13dâytruyềnsangNhật,đàn12dâytruyềnsangHànQuốc.

Ngoàira,QuáchMạcNhượcvàmộtsốhọcgiảNhậtlạiđềxuất,đàntranhởthờiTần,dophươngTâytruyềnvào,nhưngthuyếtnàykhôngcóchứngcớnàođángtin!

Câuđốvềnguồngốccủađàntranhvẫnchờđợisựnghiêncứukhoahọcvàpháthiệnmớicủakhoakhảocổ.

49.THƯPHÁPLANĐÌNHTỰ?

“LanĐìnhTự”củaVươngHiChiviết,làmộtcộtmốcđánhdấuchothưphápTrungQuốc.

Bắtđầutừ“LanĐìnhTự”thưphápTrungQuốcsửađổinétchữchấtphátcủathờiHán,Ngụy,sángtạoranhiềunétmớilạ,đadạngnênđãkhiếnthưpháppháthuy,chấnhưngmạnhmẽ.Theosửliệughichépnguyênbảncủa“LanđìnhTự”doĐườngTháiTôngsởhữu,vậtbáunàyđượcôngtarấtyêuthích,mãiđếnkhichếtcònchôntheo.

Maymắn,khiTháiTôngcònsống,ôngđểbạnTriệuMô,GiaCátTrinhv.v…viếtlạirấtnhiềubản.Nhưngcũngvìthếmàdẫntớinhiềuđiềuphiềnphức.Từđóvềsau,cácbảnphỏngtheo“LanĐìnhtự”lưuhànhtrênđờicó

đếnvàitrămloại,nộidungcủachúngrấtkhácnhau,khóphânthậtgiả.

Năm1965QuáchMạcNhượcviếtmộtbàibàn:“LanĐìnhTự”khôngchỉnóivềthưphápmàcảvềvănchươngcũngcóvấnđề.Vàinămsau,QuáchMạcNhượclạibànđến:“Vấnđềmàbảytámnămtrướcđãtừngtranhluậnsôinổi,theotôithìnóđượcgiảiquyếtrồi.Khôngchỉbútthiếplàngụytạo,màcảtưvăntựcũnggiảmạo”.

QuanđiểmcủaQuáchMạcNhượcrấtrõràng“LanĐìnhTự”khôngriêngbútthiếplàngụytạomàcònkhôngphảidotayVươngHiChiviết.

MộtsốhọcgiảnhưCaoTamThích,ChươngSĩChiêu…đãdàycôngkhảochứng,họcôngnhận“LanĐìnhTự”chínhlàtácphẩmcủaVươngHiChimộttrămphầntrăm.Cònnhưvềsaucónhữngtênnhư“LâmHàtự”,“Khúcthủytự”làvìVươngHiChikhiviếtbàivănnày,chưaghitiêuđề,nênnhữngtênnàydongườiđờisautùyýthêmvào.

Vấnđề“LanĐìnhTự”cóphảichínhdoVươngHiChiviếthaykhông,khôngnhưQuáchMạcNhượcnói,“đãgiảiquyếtrồi”.Tronggiớithưpháp,họcthuật,sửhọcđềucầnnghiêncứuvàlàmrõvấnđềnày.Kếtquảthếnào,chưathểvộiphánquyết…

50.“NANĐẮCHỒĐỒ”?

Chỉmộtcâu“Nanđắchồđồ”(hồđồkhóđược)khiếnngườitrongnướcrấtkhâmphụcTrịnhBảnKiều.Trảiquahaitrămnăm,bốnchữấyaiaicũngbiết,nhấtlànhữngngườitronggiớisĩphu,thườnggọilàbàiminhtreobêntráichỗngồiđểsuyngẫm.

Ngàynayngườitanói“Nanđắchồđồ”phầnnhiềuđểanủi,hoặcrănđờihoặctựanủi.NhưvậyTrịnhBảnKiềulúcđầuviếtracâuđó,tâmtrạngcủaôngrasao?

Cóngườichorằng,vàotuổisáumươi,TrịnhBảnKiềutựthấysuốtđờivấtvả,khôngkểgìđếnđượcmấtcủamình,nửađờikhôngcầucôngdanhlợilộc,tâmthầnnhờđómàyênổnlânglângtựtại.

TrịnhBảnKiềutinvào:“chịuthiệtlàphúc”nênlàmviệcgìôngkhôngmongđềnđáp,đốivớingườikhôngcầntranhgiànhhơnthuavớiđời,sẽđượcannhàn.

NhưngnhiềungườilạichorằngTrịnhBảnKiềuviết“Nanđắchồđồ”làlêntiếngbàytỏnổibấtbìnhđốivớiđời,làlờithanthởmàtỏratuyệtđốikhônghềkhinhthếngạovật,khôngphânphảitrái.

TrịnhBảnKiềucảđờingaythẳng,khôngadua,thấyviệcnghĩadámlàmkhôngkhomlưngtrướckẻquyềnquí,cũngkhôngraoaivớimọingười.Vớiônggiàusangkhôngđổilòng,uyvũkhôngkhuấtphục,đượcngườiđờisaucangợi,quýtrọng.

KhiTrịnhBảnKiềuviếtbốnchữ“Nanđắchồđồ”,lạichínhlàlúcgặptainạnlớn,trămnămchưatừngcó.Khâmsaicủanhàvuabấtkểdânchúngkhổsơ,ûsốngchếtrasao,đãkhôngmởkhophátchẩn,màcònđòihỏithưhọacủaTrịnhBảnKiều.Ôngtaphẫnnộkhôngnénnổiđãvẽmộtbứctranhquỷ

đưarachọcgiậnkhâmsai,khiếnycònraoaihơnvớicondânbộiphần.

TrịnhBảnKiềutuykhôngđủsứcxoaychuyểnthờicuộc,nhưngvẫnkhôngtiếccôngsứcgiúpđỡcôngchúngởtrongvùng.Sauđóôngtựchúthíchchocâu“Nanđắchồđồ”:“Thôngminhkhó,hồđồkhó,từthôngminhchuyểnsanghồđồcàngkhó,buôngtayra,lùimộtbước,lòngyênổn,saunàykhôngmôngsựđềnđáp”.

TâmhồnTrịnhBảnKiềusángnhưgương,đốivớinỗibấtbìnhcủadân,ôngvờhồđồnhưkhôngnhìnthấy,theoôngthìgiảhồđồkhiếnlòngcàngthêmkhổ,nênđãlớntiếngkêuđểpháttiếtnỗibuồnbựctronglòng!

KhiTrịnhBảnKiềuviết“Nanđắchồđồ”quảthựcđãdồnvàothếtiêucực,tâmtrạngcủaôngchỉcóthểdòđoán,nêncâudanhngônôngviết,đãđượcngườiđờivôcùngtrântrọng.

51.TIỂUTRIỆNCỦALÝTƯCHĂNG?

TiểutriệnlàmộtthểchữđượccoilàcộtmốcđặcbiệttrongquátrìnhpháttriểnchữHán.Làdấulặngcủavăntựcổ,cótácdụngrấtlớnđốivớiquyphạmhoáchữHán.HàngnghìnnămnaycóthuyếtbantruyềntểtướngtriềuTần,LýTưsaukhiTầnthốngnhấtđemlốichữđạitriệngiảnhóa,làmtiểutriện,lưuhànhrấtrộng,cácsáchthôngdụngkhôngcócuốnnàolàkhôngtheothuyếtnày.

Nhưng,cómộtsốhọcgiảkhácchorằng,thuyếtnàylậpluậnkhôngvững,lýluậncủahọlà:ThuyếttiểutriệnlàvăntựđờiTầnkhôngcósửliệu.Ghichép

vềviệcTầnthốngnhất,trong“Sửký”chỉcóhaicâu“viếtcùngmộtlốichữ”,nhàChuđổ,nhàTầnbỏlốichữviếtcổmàkhônghềcóýnóiLýTưsángchếtiểutriện.“Sửký–LýTưtruyện”ghichéptườngtậnnhữngchuyệnlặtvặttrongđờiLýTư,nhưngkhôngnhắcđếnviệcLýTưsángchếtiểutriện.BởivậycóthểkhẳngđịnhtiểutriệnhìnhthànhtrướckhiTầnthốngnhất.TầnThủyHoàngchẳngquachỉđemnóquyđịnhchotoànquốcthốngnhấtvăntựmàthôi,khôngphảilàsángchếmới.

NhưngtiểutriệnhìnhthànhvàolúcnàotrướckhiTầnthốngnhất,cáchnóikhôngcósựđồngnhất.

MộtýkiếncựclựcphủđịnhchuyệnLýTưsángchếtiểutriện,còntiểutriệnsángchếvàothờigiannàothìkhôngrõ.Nhưtronglời“BạtThưSớvăn”củaPhạmThànhĐạiđờiNamTống,chỉcócâu“TiểutriệnkhôngphảixuấttừLýTư”.ViệntrưởngViệnBảotàngCốcungthờiDânquốcMãTưBìnhtrongbài“SựbiếnthiêncủavăntựTrungQuốc”cũngnói:“TiểutriệnlàchữnướcTần,LýTưmuốnbỏlốichữdịhìnhcủaLụcquốc,nêndùngchữcủanướcTầnđểthốngnhấtvăntự,chonênTầnkhôngphảilànướcsángchếratiểutriện”.

MộtýkiếnkhácthìcăncứvàovăntựghitrênvănvậtnướcTầnthờiChiếnQuốcvàthưphápcủangườithờiđóphủđịnhtiểutriệndoLýTưsángtácsaukhiTầnthốngnhất,đểtiếntớikếtluậntiểutriệnlàlốichữthờichiếnquốc.MộthọcgiảđờiThanhcótrìnhđộrấtsâuvềvăntựcổđạiVươngQuốcDuytrong“Sửlựuthiênsởchứngtự”làtheocáchnhìnnày.

Cácnhàluậnthuyếtkhácmỗingườigiữýkiếncủahọ,cáinàođúng,cáinàosai,chưathểphânđịnh,tahãychờxem…

52.BIAVŨBIDOAIKHẮC?

Trênngọncâulũphong,ngọnnúichínhcủaNamnhạcHànhsơntrongđịaphậnHồNam,cómộtbiađá,chữtrênbiaquáidị,khónhận,tươngtruyềnlàkhiĐạiVũtrịthủyđãkhắc.Quahàngnghìnnăm,bảnrậpvănbialưutruyềnkhắpnơirảikhắpcácchốndanhlamthắngcảnh!

Đềukhiếnngườitasuynghĩlà,VũBi“thanhdanhhiểnhách”nhưvậy,trongvănhiếntừđờiĐườngtrởvềtrướcmàmộtchữcũngkhôngthấy.

NgườiđầutiênnhắcđếnVũBilàHànDũ,nhàvănhọckiêmtriếthọcđờiĐường.Trongbàithơ“Câulũsơn”ôngghilạilờiđồnVũBi“chữxanh,đáđỏhìnhkiểulạ,đạosĩmộtmìnhngẫunhiênthấy”,tảhìnhdạngchữtrênbia.“Chữ”khoađẩu(nhưconnòngnọc)bằngnắmtaybịcâycỏchelấp,vừagiốngnhưhổ,ly,bộclộnỗicảmkháimìnhlênnúimàthanthởrơinướcmắt.

DoHànVũđãthầnthánhhoáVũBi,mãivềsaukhôngainhắcđếnbiaVũBinữa.

NămGiaĐịnhthứnămđờiNamTống(1212)tứclàsaukhiHànVũquađờihơn380năm,cómộtngườitênHàChíđichơiHànhsơn,chínhmắtngườiđóđượcthấyVũBi,ôngbènviếtphỏngtheo,saulạiphỏngtheo,khắcđáởthưviệnNhạcLy.

NămGiaTĩnhthứ11đờiMinh(1532)nhàvănnổitiếngDươngThậncóbảnrậpVũBinênhếtsứcphấnkhởi,bỏcôngranghiêncứu,phiêndịchtoànvănbia.

NgườinêuthắcmắcsớmnhấtvớibiaVũBilàVươngSươnghọcgiảđờiThanh.Trong“KimThạchtuybiên”ôngviết:VũBibắtđầutừđờiNamTống.BởivậynhàchépsửÂuDươngTu,nhàkimthạchTriệuMinhThànhđờiBắcTốngđềuchưachépnóvàosáchcủahọmàcáchọcgiảnhưDươngThận,ĐươngThời,KiềuAn,NhưSơn,LangAnhv.v…hếtsứctinvàotínhchânthựccủabiaVũBi,mộtsốngườikháclạivạchrõVũBilàvậtngụytạo.

KhảocứcủaVươngSươngkhiếnmộtsốhọcgiảchúý,sốngườitánđồngquanđiểmđócónhiều.Bộsáchuytín“TừHải”nói:“Ngườiđờisaudựadẫm,nóikhiHạVũtrịthủykhắc“BộTừnguyên”thìchỉrarõrànglàngười

đờisaungụytạo”.

Nhưvậy,biaVũBithựcracótừthờinào?Aingụytạo?Đếnnayvẫnchưahọcgiảnàocógiảthuyếtổnthoả.

53.BIAĐÁ“XUẤTSƯBIỂU”?

TrướcmộdanhtướngNamTốngchốngKim,NhạcPhi,cómộttấmđákhắc“Tiềnhậuxuất–SưBiểu”củaGiaCátLượng.Thưphápcủanócứngcáp,khívậnsinhđộng,làtácphẩmvôgiácủanghệthuậtkhắcbia.CácđịaphươngnhưNamDương,ThanhAâm,HạngThànhởHàNam,HàngChâuởChiếtGiang,TừChâuởGiangTô,TếNamởSơnĐông,ThànhĐôởTứXuyên,KỳSơnởThiểmTây,HoàngCươngởHồBắcv.v…đềucóbảnkhắcmôphỏngtheo.VềtácgiảcủathưphápđasốngườicholàNhạcPhi,nhưngcũngcóngườibácbỏthuyếtnày.

NgườichoNhạcPhiviếtdựatheochứngcớlà,lờibạttrênbảnkhắcphỏngtheoởđềnVũhầutạiNamDương,miếuNhạcPhiởThanhÂm.Tronglờibạtviết“Thángtám,mùathunămThiệuHưngMậuNgọ(1138)quaNamDươngthămđềnVũhầu,gặpmưađãngủlạitrongđền.Canhkhuyacầmđuốc,xemkỹvăntự,thiphúcangợitiênsinhcủacácbậchiềnđờitrướctrênváchvàbảnkhắcđáhaibàibiểutrướcđền,bấtgiáclệrỏnhưmưa.Đêmấy,khôngsaongủđượcnênngồiđợisáng.KhiĐạosĩtrongđềndângtràxong,đưagiấyraxinchữ,tagạtlệcầmbútviếtnhanh,khôngthểkhéovụng,cốtthưgiãnchoquanổiưuuấttronglòng…Lạckhoảnghilà:“NhạcPhitinhthức”.Chữ“thức”giốngnhưchữ“chí”ýlàdùngvăntự,phùhiệuđểghi.

Ngườigiữýkiếnbácbỏ,gồmnhữngngườinhưBùiCảnhPhúc,AâuDươngPhụ…naycóthêmDươngChấnPhương,BàngHoàiThanh,TừSâm

Ngọc…

BùiCảnhPhúctrong“Trángcácthưhọalục”quyểnnăm,saolục“cuộnthơthấttuyệtthủbút”củaNhạcTrungVũđờiTốngnói:“Xuấtsưbiểu”củaGiaCátLượngviết,chiara“Tiềnxuấtsưbiểu”và“Hậuxuấtsưbiểu”,tôinhìnthấybacuộncótrục,tươngtruyềndoNhạcPhiviết,nộidunggiốngnhau,khôngchiara“Tiền–hậu”,đúnglàngụytạochưatừngbànđãrõ!

ÂuDươngPhụ,trong“Tậpcổcầuchân”,thìcholàBạchLânngụytạonóvàokhoảngniênhiệuThànhHóa,HoằngTrịđờiMinh(1465-1505).

Họcgiảhiệnđạigiữluậnđiểmbácbỏchialàmhaiphái:mộtpháiđồngývớiquanđiểmcủaÂuDươngPhụ,mộtpháicònnghingờ,chờhạhồiphângiải!

Nhưvậy,bàivănnổitiếngtruyềnđời“Xuấtsưbiểu”tácgiảthưphápthậtralàai,đâycóthểlàmộtcâuđốmuônnămkhógiải!

54.NÉTCHỮBÍẨN?

NếuđãđếnDươngSóc,khôngaicóthểquênđượcnétchữrắnrỏithầnbí,phiêudậtthanhthoát,khắctrênnúiBíchLiênphongDươngSóc.Đólàchữgì?Trămnămnay,đãtừngthuhútvôsốdukháchdừngchândướinúi,ngắmnghíasuyxét.Tuynhiêncónhiềutaonhânmặckháchđặtragiảthiếtdòđoán,trongđókhôngthiếunhữnggiảiđáptinhtế.

Cóngườichorằng,đólàchữ“đúi”(dải),lấyýtrongthơHànDũ:

“Giangtácthanhlađái,

Sơnnhưbíchngọctrâm”

(Sônglàdảilụaxanh,Núinhưtrâmngọcbiếc)

ÝtứcangợiphongcảnhởLyGiang.

Cóngườiquansáttinhvi,giỏisuyxét,đoántrongchữấybaohàmcáiý“nhấtđáisơnhà,thiếuniênnỗlực”(mộtdảinúisông,tuổitrẻgắnsức)tứcchữ“đái”đãviếtgộpcảtámchữđó!Đúngvậy,nếubạnquansátkỹcàng,támchữđóquảnhiêntừngnétcódấutích,nghĩalýkỳdiệu!

Cóngườiđitheocáchsuynghĩấy,cânnhắckỹcàng,rútrađượckếtluậnrõràngđólàviết,gộphaicâuthơthấtngôn“nhấtđáisơnhàgiápthiênhạ,thiếuniênnỗlựccửthếtài”(Mộtdảinúisôngđứngđầuthiênhạ,Tuổitrẻgắngsứccótàitrùmđời).

Sauđócómộtnhàthơ,từđólạiđoánrađượcmộtbàithơtứngôn(bốnchữ)tứclà:

“NhấtđáisơnhàCửthếvôsong,Thiếuniênnổlực,Vạncổlưuphương”

(Mộtdảinúisông,Trênđờikhônghai,Tuổitrẻgắngsức,Muônthuởtiếngthơm).

Cũngcóngườithayđổicáchsuynghĩ,đembốicảnh,liêntưởngđếnthờiđạicủatácgiả,lúcviếttácphẩm,dựavàođómàsuyđoán.

TácgiảVươngNguyênNhânđãtừnggiữchứchuyệnlệnhDươngSóccuốiđờiThanh.Năm1834,mớiđếnnhậmchức,đãviếtchữnày,saingườitạclênváchnúiBíchLiênphong.Bấygiờ,chínhlàtrướcđêmxảyrachiếntranhNhaphiến(thuốcphiện)vàcuộccáchmạngTháiBìnhthiênquốcbùngnổ,mâuthuẫngiaicấpđãđẩysựsinhtồncủadântộcvàocảnhmáulửa.VươngNguyênNhântronglòngbiếtbaololắng,đemtámchữ“Sựsựnỗ

lực,niênniênnỗlực”(Mọiviệcgắngsức,nămnămgắngsức)xâuthànhmộtchuỗikhắcvàonơidễthấy,khuyếnkhíchnhữngngườicóchícứunướcthươngdân.

Ýkiếnđượcrấtnhiềuvănnhânhọcsĩcùngủnghộlà:VươngNguyênNhântừhàngvạnchữHán,đãkỹcàngchọnlựa,thảoramộtchữ“đái”,khắctrênnúiBíchLiênphong,cósơnthủyđẹpnhưtranh,dukháchđôngnhưmắccửi,thìnhấtđịnhcódụngýsâuxa!

55.CONDẤUCÓVÀOTHỜINÀO?

Condấutriệncũnggọi“đồchương”làcáitathườngthấytrongđờisốnghằngngày,nhưdấucủacơquan,xínghiệp,tưnhân,vuông,tròn,tráixoan…

Condấuthờicổgọilà“tỉ”từđờiTầnvềtrước,gọichunglàấncủathiêntửvàthầndân,saukhiTầnthốngnhấtlụcquốc,ấncủahoàngđếdùnggọilà“tỉ”,ấncôngquyềnhaytưnhângọilà“ấn”,làdấu.

Vậythờinàosinhcondấu,đãđượcgiớihọcthuậtbànluậnbaonămquamànhữngýkiếngầnđâydầndầnđiđếnchỗđồngnhất,nhưngcâuđốvẫnchưađượclàmsángtỏ!

MộtýkiếnchorằngấntỉbắtđầutừTamVương(tứcHạVũ,ThươngThang(Chu),VănVương).Bộ“HậuHánthư–Tếtựchíhạ”viết:“ĐếnthờiTamVương,cáchdùngvănchươngquáđẽogọt,nênvăntựcủangườitaviếtngàycàngnhiều…Đểphânbiệtthậtgiảthìbắtđầucóấntỉ”.

Nhữngngườibácbỏthuyếtnàychorằng,“thờiTamđạikhôngcóấn”.NhưNgôKhâuDiễnđờiNguyêntrong“Họccổthiên”đãviếtnhưvậy.

Còncóngườibácthuyết“thờiTamđạikhôngcóấn”.CanDươngđờiMinh,trong“Ânchươngtậpthuyết”dẫnbàivăn“Chuthư”làmchứngchoquanđiểmcủamình.Trongđó“ChuThư”viết“Thangcầmấntỉcủathiêntử,đặttrênngaibáucủathiêntử”.

Đờisaunày,tronggiớithưpháp,ấnhọcnhưPhóBảoThạch,MãHành,LaPhúcDiv.v…căncứvàoghichéphữuquantrongđiểntíchthờicổnhư“Chuký”,“Lễlý”,“Tảtruyện”,“LãthịXuânThu”,“Chiếnquốcsách”,“HànPhiTử”v.v…đãlấyvậtcóthựclàmchứng,cholàvàothờiXuânThuChiếnQuốc.

Giữanhữngnăm1930củathếkỷ20,họcgiảHoàngTuấn,biênsoạnhaitập“Nghiệptrungphiếnvũ”trongsáchđãchụplạitỉấnbằngđồng(DươngVăn)đàođượcởÂnkhư(đốngphếtíchđờinhàân)AnDươngTamKhoa,gâytiếngvangtronggiớihọcthuật.

Mộtsốhọcgiảsuyluận,tỉấnđàođượcởÂnkhưcóđủchứngminhấnchươngcóvàothờiÂnThươngchăng?!

Nhưngcũngcóngườigạtđichorằngbacáitriệnvuôngđólà“ấnbằngđồng”khôngphảilà“tỉấn”,xemra,sựviệclạirơivàobếtắc!

56.HANGKINHTHẠCHTHÁISƠN?

HangkinhthạchlàmộttrongnhữngdanhthắngcổtíchtrongrặngTháiSơn.

Tronghang,cómộttảngđákhổnglồkhắcKinhKimCươngnêncótênlàKinhthạch.Chữkhắctrênđáđườngkínhkhoảng50cm,khắcsâutừlốichữhìnhthànhcuốithờichữtriệusangchữkhảiđờinhàĐường,đượcgiớithưphápgọilà“Kinhthạchcốcthể”.NhàkimthạchthưphápvànhàgiámthưởngtrảiquacácđờiởTrungQuốc,coiđákhắcởhangKinhthạchnhưcủabáu,liệtvàoloạithủytổđạitự,đứngđầuthưpháp.

Khôngbiếtvìcớgì,kinhvănchưakhắcxongđãngừng,nhânđómàbiađákhônglưulạiniênđạivàtênngườiviết(khắc)đãthànhmộtnghiánmuônthuở,dẫntớirấtnhiềunhàthưphápvàhọcgiảcùngnhaunghiêncứurộngrãi,bâygiờđemnhữngquanđiểmđóghilạiởđây.

Vềniênđạikhắcchữ,ngườiđờiThanh,Ngụy,Nguyên,NhiếpKiếmQuang,họcgiảhiệnđạiQuáchMạcNhượcđềuchorằngbiađánàycóvàothờiBắcTề.BộsáchTừHảitổnghợp,rấtcóảnhhưởngtrongngànhvănhoágiáodụchiệnnaycủaTrungQuốccũngdựatheothuyếtnày.Nhưngcũngcóngườichorằng,nócótừthờiBắcNgụy;cóngườilạibàn,nócótừđờiĐường;ngườikhácchorằngnócótừđờiTốngNguyên…

Cóhaithuyếtđiểnhìnhdướiđây:NhómVươngThếMậutriềuMinhngờđólàthưphápcủathờiTốngNguyên,nhưngkhôngnóirõlàgì.Trảiquanghiêncứutacònđượcbiết,khoảngniênhiệuVũBình,thờiBắcTề(570–570)huyệnlệnhLươngPhụVươngTửXuânưathíchđiểntíchPhậtgiáo,từngởnúiTôLai,khắchaitảngđákinhđiểnđềulàkiểuchữlệ,nétchữcổkính,sovớibiakhắckinhởhangKinhthạchdườngnhưtừtaycùngmộtngười.NhưvậykinhvănkhắcởhangKinhthạchhoặccũngcóthểdoVươngTửXuânviết.

ThứhailàthuyếtcủaNgụyNguyên,ôngtachorằngtusĩBắcTềlàAnĐạoNhấtviết:NgụyNguyêntrong“Đạisơnkinhthạchcốcca”viết“KinhKimcươngviếtchữlệởtrênđáởhangKinhthạchTháisơn,chữtonhưcáiđấumạnhmẽcổkínhsovớiKinhVănThùởđộngThủyngưuTổLaisơnvàThiếtsơnởChâuhuyệnnhưđượcviếttừcùngmộttay,đềudotăngnhânBắcTề,AnĐạoNhấtviết…

Ngoàira,họcgiảđờiMinh,VươngThếTrinhcòncholàngườiđờiĐườngviết,bànrằng:“BútLụccổkínhtrừngườiđờiĐườngrakhôngaiviếtnổi”.

Còncóngườinhậnnétchữtươngtựvới“TrịnhCôngVănkhắc”màbànlàTrịnhĐạiChiêuviếtvàođờiBắcNgụyởnúiThiênTrụ!

57.ĐẠIGIATHƯPHÁPCÓCHƠIDẠIKHÔNG?

Cómộtbàivănngắn“Tăngvệphunhân“Búttrậnđồhậu””đượccoilàbàitựthuậtvềviệcluyệnthưphápcủaVươngHiChi.TrongbàinàykểlạilúcVươngHiChiđithămcácdanhsơnthuộcđấtHứa,đấtLạcởmiềnBắc,đểgặpcácnhàthưphápnhưTàoHỉ,LươngHộc,TháiUngđểthâutháisởtrườngcủanhiềunhàmàlậpthànhmộtthểloạiriêng.

ĐoạnđờitừngtrảiđượcgiớisửhọcTrungQuốcchấpnhận,mộtsốthưphápcũnglấyđólàmnềntảng.

Năm1963,trongcuốn“Cổđạitựthểluậncảo”KhảiCôngviết:“Cáigọilà“Búttrậnđồ”củaVệphunhânvà“Đềbúttrậnđồhậu”củaVươngHiChi…đềulàđồgiả,khôngthểcôngnhận”.

Từđótrởđi,nhữngbàiđềranghivấnvềviệcVươngHiChiquasông,tớinhữngđấtHứa,LạcởmiềnBắcđượcđăngnhiềutrêncácbáo.

Căncứvàokhảochứngcủacácnhânsĩtronggiớisửhọc,vàothờiVươngHiChikểlạilúcđichơiđấtHứa,LạcởmiềnBắcvàokhoảngnăm3000.ĐóchínhlàlúcquânHungNôxâmlấnTrungNguyên.HứaXương,LạcDươngđềuởtrongcảnhchiếnloạn,ngườingườilầmthan.BấygiờnhânsĩTrungnguyênphầnnhiềurútxuốngmiềnNamđểchạyloạn.SaoVươngHiChicóthểđemthânvàocơnphongbabãotáp,ungungvượtsônglênmiềnBắc,đi

chơiHứaXương,LạcDương.Lạinữa,cácnhàthưphápcóthểgácchuyệnannguy,khôngquantâmmàcònbìnhtĩnhđợiVươngHiChiđếntraodồithưphápư?

KháchquanmàphântíchthìchuyệnđichơiđấtHứa,đấtLạcởmiềnBắccủaVươngHiChikhómàxảyra,dùôngmonggặpngườitàinhưkhátnước,nhưngthậtlàtráivớilẽthường!

VươngHiChitừnhỏtheoVệphunhânluyệnviếtchữ,sauthâuthái,mởrộngsởtrườngcủanhiềungười,họcquanhiềuthầymàluyệnthànhtàinăngchomình,tinhanhpháttiếtrangoài.NghệthuậtthưphápcủaôngđãvươnlênđỉnhcaotronglịchsửthưphápTrungQuốc.Cònnhưbànluậnvềviệcxemôngcóđivàonơiđangxảyrachiếntranhhaykhông–chẳngphảilàđiềuquantrọng.

58.PICASSOMỘTĐỜITÀIHOA?

Picassolàhọasĩbậcthầytầmcỡthếgiới,danhvọngbậcnhấtthếkỷ20khôngaicóthểnghingờvềđiềuđó.

Ngày8tháng4năm1973,ôngquađờivàotuổi91.Ngườitahoàntoàntinrằng,ôngđãchếtgià,dùrằngkhiôngmất,khôngaiđượcxembáocáotườngtậnvềcáichếtcủaông.

NhưngchúngtacóbiếthọasĩđatàiPicassocóđatìnhkhông?Đólàvấnđềđếnnaykhôngaicóthểnóilàmìnhbiếthết!

CăncứvàobạnbècủaPicasso–Charlisentiếtlộ:“PicassođãtừngcùngcôgáiPháp,GabrilDepelLespinacómộtmốitìnhkhálãngmạn!Điềukhácvớinhữngtìnhnhânkháclà,Picassođãkẹptrongkhungkínhbứckýhọamộtmảnhgiấyviếtrằng:“Tôicầuchúachokếthônvớicô…Lespinas”.

Cuốithậpniên1980ởMỹđãxuấtbảnmộttậphồikýcủanhàvănnữngườiHyLạpAriannaStassiopoulosHurntonviết,nhanđềlà“Picasso–kẻsángtạovàpháhoại”.

Kểlạichuyện:PicassogặpgỡcôgáithuầnkhiếtMarieThèrètesVolteởParis.Ôngtakhônghềgiấugiếmđãnóithẳngvớicô:“Chúngtaởvớinhaunhấtđịnhsẽhạnhphúc”.Sauđómấytháng,PicassođãchiếmđượctìnhcảmcủaMarie,vàongàysinhnhậtthứ18củanàng.

Từđóvềsau,Picassonhânlúcvợđinghỉmát,thườngthườnghòhẹnvớiMarie.CôtasinhchoPicassomộtbégái,sauđókhônglâubịôngtabỏrơi.BởiPicassolạiquenvớimộtphụnữnhiếpảnh,côDoraMarr.

MộtsốnhàsửhọcphươngTâyđãtừngchorằng,hứngkhởisángtáccủaôngphầnnhiềuliênquantớingườiđẹpsốngbênông.KhiPicasso80tuổithìngườivợsaucủaôngmới40tuổi,vẫnthườngkhuyếnkhíchôngvẽmộttácphẩmđểđời.Nguồnhứngkhởinghệthuậtvàsứcsángtácmảnhliệtấyvẫnkéodàisuốt10nămcuốiđời.

Nhàdanhhọakỳtàiđócóbaonhiêungườitình?Cònphảichờtổnghợpcáctưliệuquacác“thờikỳxanh,hồng”–đầysứchấpdẫn…

59.NHẠCSƯTCHAIKOVSKICHẾTBỆNH?

Trongthậpniên1980,họcgiảNgalàAlexandraOrlova,khidicưsangMỹđãcôngkhaitiếtlộ,nhạcsưTchaikovskikhôngchếtvìbệnhmàuốngthuốcđộctựsát.

TheonhữngngườiamhiểutìnhhìnhthìTchaikovskilàmộtngườiđồngtínhluyếnái.NhàquítộcPêtecbua,côngtướcStanbokTourmorviếtthưchoAlexandraIIItốcáoTchaikovskiquyếnrũxúigiụccháuôngtachơitròđồngtínhluyếnái.

Hànhviđồngtìnhluyếnáitrướcnayvẫnbịxãhộilênán.Đểchegiấutinđồnxấuxavềtínhdụcvàgiữgìndanhdựchogiớiquítộchoànggia,triềuđìnhSaHoàngquyếtđịnhxửlýviệcnày.ThếlàhọlấynhữngbạnđồnghọcởhọcviệnphápluậtđếquốccủaTchaikovski,tổchứcthànhmột“tòaánbỏtúi”.Tòaánnàylàtổchứctưpháplâmthời,đặccáchngoàihệchínhqui,đượcgọilà“tòaánvinhdự”.

Ngày31tháng10năm1893,tòaándosinhviênhọcviệnphápluậttổchứcnàyđãphánquyết“Tchaikovskiphảiuốngthuốcđộctựsát”.Tòacòncungcấp“thuốctốt”choTchaikovskiuống.

Vàingàysau,Tchaikovskiuốngthuốcđộcchết.

SựthựcvềTchaikovskitựsátchếtdoOrlovatiếtlộtưliệuđếntừvợgóacủangườiđươngsựNicolasAkipi,BlisabethCarlovnaakopi.

Thếthì,tạisaosaukhiTchaikovskichếtquagầnmộtthếkỷ,mớicôngbốrangoàisựthựcvềcáichếtcủanhàsoạnnhạc?

Cácnhàphântíchchorằng,xuấtpháttừsựsùngkínhđốivớinhàsoạnnhạcvĩđạinày,ngườibiếtchuyệnkhôngmuốnsaukhichết,ôngbịngườiđờithoámạ.ĐồngthờicũngkhôngmuốnđểcungđìnhcủaSaHoàngcảmthấymấtmặtbởihànhviđồngtínhluyếnáiđượccoilàmộttệnạntrụylạctronggiớiquítộc.

CũngchínhbàOrlova,năm1938từngnóivớinướcngoàirằng,bàtathấyhồsơcủaTchaikovskimộtbứcthưcủabácsĩchămsócsứckhỏe,viếtchoemtraicủaTchaikovski,trongthưkểtườngtậnquátrìnhTchaikovskinhiễm

chứnghoắcloạn,cuốicùngkhôngchữanổimàquađời…

Orlova,trướcsauđềrahaiquanđiểmmàngàynayngườitachưatìmrabấtcứchứngcứnàocóliênquantớicáichếtcủanhàsoạnnhạcvĩđạinày,hoặccóthểlànghiánvĩnhviễn.

Nóithếnàochăngnữathìvũkịch“HồThiênNga”củanhạcsưTchaikovskisángtácvẫnđượcngườiđờicatụng,químếnhếtlòng.

60.ĐẠODIỄNWILLIAMTAYLER?

Đầunăm1922trongmộtchungcưởLosAngelesMỹ,xảyramộtvụánmạng,đạodiễnđiệnảnhnổitiếngcủaMỹ,WilliamTaylerbịhungthủbắnchếttrongphòngngủcủaôngta.

Ánmạngxảyragiữađêmkhuya,hungthủthừalúcđêmtối,giếtngườixongliềnchạytrốn,theocảnhsátkhámxétthìhiệntrườngxảyraánmạngnhưkhôngcódấuvếtngườikhácđộngtới.

TrongphòngcủaWilliamTayler,tiềnmặtđôla,châubáu,nhẫnkimcương…đềucònnguyên,khiếnngườitacóthểgạtbỏgiảthuyếtgiếtngười,cướpcủa.

Cảnhsáttraxétgianphòng,pháthiệnrấtnhiềuthưtìnhvàáo,quầnlótcủaphụnữ.CáiđóđốivớimộtđạodiễnởHollywood,kinhđôđiệnthếgiớithìchuyệntìnháikhôngđượccoilàchuyệnlạ,huốngchiTaylervốnlàngườiđatìnhhiếusắc.

TrongnhữngdivậtcủaTayler,cómộtthứkhiếncảnhsátchúý,đólàmộtchiếcáongủmàutrắng,rấtđẹpbêntrênthêubachữMtrongđócómộtmảnhgiấy,lặplạibalầncâu:“Emyêuanh,emyêuanh,emyêuanhvôcùng!”.

Căncứvàođiềutraphântích,chiếcáongủđórấtcóthểlàáocủaMarie,nữdiễnviêntrẻđẹpởHollywood.

Marielàmộtngôisaobậcnhấtvềnhansắcvàtàinghệdiễnxuấtđềuvượttrội,côtayêuTaylerđếnmứcđiêncuồng.TrongđámtangTayler,côtacòncoinhưtrênđờikhôngcònai,cứhônhítngườichết,hànhđộngnàylàmkhôngítkẻsaymêđiệnảnh(fan)lêntiếngchêtrách.

MẹruộtMarie,bàYuberđãcóthờigiandàitưthôngvớiTayler.Taylerđếnvớihaimẹcon,hếtsứcchegiấumốiquanhệđánglênánnày.

VềphíabàYubermànói,thứtìnhyêubệnhhoạnnàycóthểđãdẫntớisựghenghét,thùhậnbùngnổ,bởivậy,cảnhsátđặtranghivấnvớibàYuber.

SốphụnữcódínhdấpvớiTaylernhiềukhôngkểxiết,nhữngngôisaocỡlớnnhưEidnagợitình,Marberxinhđẹpv.v…đềucómốitìnhdăngmắcchằngchịtvớiTayler.

ThưkýriêngcủaTaylersauchuyệnxảyra,độtnhiênmấttích,đãkhiếnngườitasuyđoánlàcóliênquanđếnvụánnày.

Từđóvềsau,nàngMariebỏnghề,bàYuberbỏđinướcngoàiđịnhcư,vụánmạngnàyquamấychụcnăm,vẫncònlàmộtnghiánbếtắc!

61.THIHÀOBYRONPHIÊUBẠTTHAHƯƠNG

“NướcAnhơi!Tayêungười,dùngườicónhiềuthiếusót”.

Đầuthếkỷ19,nhàthơlãngmạn,vĩđạinhấtnướcAnh–Byron–sốngởthànhVenise,Ý,đãbàytỏtìnhcảmnỗiquyếnluyếnsâuxavớiđấtmẹ(Anhquốc).

TừcâuthơtrànđầytìnhcảmcủaByron,chúngtatưởngnhưnhìnthấycontimtannátcủanhàthơ,trướcsauvẫngắnbóvớiquêhương,xứsở.

Nhàthơlưuvongnày,xarờiquêcũ,phiêubạtsangÝđếntámnăm,vìnguyênnhânnào?

Cómộtquanđiểmchorằng,Byronbỏnhàrađi,cóliênquanđếncuộchônnhânbấthạnhcủaông.

VợByron,Mirbanklàloạiphụnữphàmtục,vôcùngkhóchịu.Khiyêuđươnghọcảmthấynhautốtđẹp;nhưngkhilấynhauthìhàngngàyđềucósựrắcrối.ĐạithisĩByronvốncótínhchấtnghệsĩ,thíchsốnglãngmạn,đốivớiđời,tựanhưkhinhthếngạovật;Mirbankthìtráilại,bàngăncảnsựgiaotiếpcủaByron,phảnđốiByrontiếpxúcvớiphụnữ,bàchỉmongnhàthơgiữphongđộquýphái,quyếtýngăncảnnhàthơlàmtheoýmuốnriêngtư.

Haicáchsốnghoàntoàntráingượcnhautrongđời,đãkhiếnhọkhôngsaosốngmãibênnhau.Nếuchiataynhau,mọichuyệnxemnhưđãchấmdứt,nhưngbàMirbanklạitungtinđồn,nóiByronthôngdâmvớingườichịcùngchakhácmẹvớiông.

Byronkhôngsaochịunổisựcôngkíchhạcấpvàthôbạonhưvậy,nênchỉcòncáchbỏđi,càngxacàngtốt.

Cũngcóngười,từyếutốxãhội,đemphântíchsâusắc,chorằngByronphiêubạtchínhvìkhôngnỡnhìnthấyđấtmẹđầysựxấuxagiảdối,xảotrámàthôi!

KhiByronđãnổidanhvềnhữngcâuthơthiêntàicủaôngvềgiớiquítộcdanhvọng,cácmệnhphụphunhântaonhânmặckhách,mỹnữđổxôđến,nhưcácsaocùngchầuvềngôiBắcĐẩu;nhưngsaukhiByrongặpmốitìnhvấpváp,hônnhântệhại,cácnhânvậttrướckialấysựquenbiếtByronvinhdự,thìnaylạicoithihàonhưkháchquađường,tìnhngườiphainhạt.

Trướcthếtháinhântìnhbạcbẽođóđãlàmnhàthơbiquanthấtvọngmàchạytrốnchoxa!

Nhưngcáitìnhnhớnhungthathiếtđốivớiđấtmẹcủanhàthơ,thìtakhôngthểnàobảorằngôngđãbiquanthấtvọng!

62.CÁICHẾTBÍẨNCỦANỮTHẦNSẾCHXY?

Sángngày6tháng12năm1935,ngườihầugáicủanữdiễnviênđiệnảnhHollywoodSilmarTodo,khimởcửanhàxeđãbịcảnhtrướcmắtlàmchokinhhãiđếnđờngườira:thấySilmarTodogụcđầutrêntayláixe,mặtvấyđầymáu,nétmặttỏrarấtđauđớnvàxácđãnguộilạnh!

SilmarTodocótênlà“nữthầndâmđãng”làngôisaolớnhàngđầuởkinhđôđiệnảnhHollywoodvàođầunhữngnăm1930.

TrướccáichếtcủaSilmar,dưluậntrongbangphảnứngmạnhmẽ.NhàđươngcụcsaukhikiểmnghiệmthithểSilmarđãxácnhận,Silmarchếtvìtựsát!

LuậtsưriêngcủaSilmarTodođềranhiềucâuhỏivềcáichếtcủaSilma,và

chínhthứcđưarakiện.Tòaánsaukhixétxửvụánnày,đãtuyênbố“trúngđộcdầuxăngmàchết”,chỉranguyênnhândẫnđếncáichếtmàkhôngphánquyếtmangtínhchấtbảnán.

Ngôisaomànbạntrướckhichết,vẫnsốngchungvớiđạodiễngạocộiRoland.RolandkhôngphủnhậnmộtngàytrướckhixảyravụviệcđãcãikịchliệtvớiSilmar,vàđêmđókhiSilmarkhôngvềngủ,ngườinhàkhóacửangoài,khiếnlúctảngsángtrởvềSilmarkhôngcócáchnàovàonhàđượcnênbấtđắcdĩphảivàonghỉtạmtrongnhàchứaxe.

Córấtnhiềungườichứngthựcrằngtrướckhichết,Silmartừngcặpkèvớimộtngườiđànôngdađenđẹptrairấtthânmật,họthườngnhìnthấyhaingườitaytrongtayravàonhữngnơigiảitrí.

ChỉriêngđềuđóđãkhiếnRolandnặngmốinghingờdễsinhrahànhvimạohiểm!

Zasobeate,bạngáicủaSilmartrongmộtbảnkhailàmchứngđãtiếtlộrằngkhiSilmarTodocònsống,côtađãhailầnnhậnđượcđiệnthoạicủamộtngườitựxưnglà“chàngtraiSanFrancisco”đòicôtabỏtiềnra,nếukhôngsẽkhử.

Dùtìnhtiếtnàychứngtỏsựkiệncôbịđedọatínhmạng,nhưngxéttừhiệntrườngSilmarchết,vẫnkhôngcócáchnàonhậnđịnhSilmarbịngườikháchại.Silmarxinhđẹp,diễmlệkhiếnngườitamêhồn,đãrađimộtcáchâmthầmnhưthế,khiếnvôsốngườisaymêđiệnảnhsùngbáicôcảmthấybuồnbãchánchường!

63.VANGOGHTỰSÁTVÌĐÂU?

TranhsơndầuhoạsĩlớnHàLanVanGoghsángtác,nhưHoahướngdương…Trênthịtrườngtừngbánđếnbốnchụctriệuđôla.

VanGoghkhôngchỉởChâuÂumàtrênthếgiớicũngxứngđánglàhọasĩkiệtxuấtcủanềnhộihọa.

Ngày27tháng7năm1980ởtrấnnhỏOvilParis.HọasĩVanGogh37tuổimangdụngcụvẽvàsúnglụctừtrongnhàrađi.Trênmộtkhoảnhđồngruộngvắngvẻ,VanGoghcầmsúngchĩavàomìnhvàmộttiếngsúngnổ,VanGoghngãngụctrênvũngmáu.Từđó,họasĩthiêntàiđãrađimãimãi…

NgườitarấtcảmthươngviệcVanGoghtựsát,họbắtđầunghiêncứuđộngcơtựsátcủanhàdanhhọa.

Cóngườisuyđoán,cuộcsốngnghèokhổlàđộngcơtựsátcủaVanGogh.

VanGoghthườngchánnản,biquan,từngnóicâuthếnày:“Chúngtasống,làmviệcmàkhônghivọngthànhcông…Tôilolắngchocuộcđờichúngta,tìnhhìnhnàycólẽkhôngsaokhálênđược!!”

TácphẩmcủaVanGoghkhiôngcònsốngchưatừnggiúpôngđượcchútgìvềkinhtếhoặccóthểnóilàmộtnỗibiquanlàmông“chánsống”.

CóngườinóiVanGoghvìthấttìnhmàkhôngmuốnsốngnữa!

VanGoghchưađượcngườiđànbànàoyêuthathiếtvềtìnhyêu,ôngtalàkẻthấtbạitừkinhtếđếntìnhcảm.

LúcVanGogh16tuổi,trongthờigiansốngởLuânĐôn,chàngtraivừagặpcongáichủtrọthìđãyêu,nhưngcôgáiđóđốivớiônglạilạnhnhưbănggiá.MốitìnhđầuchânthànhthathiếtcủaVanGoghđãbiếnthànhbọtnước.

Từđó,VanGoghyêutiếpmộtquảphụcócon,vàkỹnữđãmangbầu,nhưngcũngđềugặpsựtrởngạicủadòngđờinênmãichưathànhhôn.

NhữngkhủnghoảngkhắcnghiệtvềtìnhyêuđãkhiếnVanGoghsốngtrong

tìnhcảmuuất,tinhthầnhoảnghốt!

Cũngcóngườichorằng,nguyênnhâncuốicùngdẫnđếnsựtựsátcủaVanGoghlàkhôngcóaichiasẻnỗilòngvớiôngvàcuộcsốngtămtốicủaôngđãkhiếnôngcươngquyếtlìađờibằngphátsúngânhuệ!

Nghệthuậtcaovờichưađượcngườiđờitrântrọngtiếpnhận,quảthậtlàmộtnỗibiaikhôncùng!!

64.VỢKỊCHSĨMOLIÈRE?

MolièrelàkịchtácgianướcPháptrongthếkỷ17,Molièresinhngày15tháng1năm1622trongmộtgiađìnhthươnggiagiàucóởParis.Ônglàmộtnghệsĩsânkhấu,cóthànhtựunổibậtnhất,tạoảnhhưởnglớnlaotronglịchsửsânkhấuchâuÂu,sauShakespeare.

Từnăm20tuổi,Molièrebắtđầutheođuổisựnghiệpsânkhấu,ôngvừalàbiênkịch,vừalàmdiễnviêntrênsânkhấukịch,ôngdốchếttâmhuyếthơn30năm,cuốicùngngãgụctrênsânkhấu.

Lúc40tuổi,Molièremớikếthôn.

VợMolièrelàai?Hoặcgiảnói:Vợôngcóthựcquanhệvớiôngkhông?Đốivớivấnđềnày,cácnhàsửhọcphươngTâyvẫnkhôngngớttranhluận.

Cóngườinói:VợMolièretênFrancoise,kỳthựclàconruộtcủaMoière,bởiMolièrehồitrẻtừngyêuthathiếtmẹcủaFrancoiselàMadelaineBéart,haingườisinhmộtcongáiFrancoisevàsaunàyđãlấyMolière.

Nhưngcũngcóngườinói,FrsancoiselàdohoàngthânPháp,bátướcModenattưthôngvớiMadeaineBéartmàsinhra.

Căncứvàovănbảnphápluật,MolièrevàvợkếthônthìchữkýtronghônthúkhônglàFrancoise,màlàAramandeemgáibàMadeaineBéart.

VợMolièrelàemruộtbạnthờitrẻcủaông,điềuđóvềphápluậtđãcócăncứ.

Nhưngdùnhưvậy,cómộtsốngườivẫnchorằng,cáiviệclấyAramandelàmvợ,trênthựctếlàmộthiệntượnggiả.

MadeaineBéartvàMolière,khôngcướimàsinhcon,đểchemắtmọingười,trướcsauđãgọicôcongáiFrancoiselàemmình,dụngýcủahọlàmưutínhchotươnglai.Chỉcóvậybàtamớicóthểtiếptụcgiaodu,hànhlạcvớicácngườiđànôngkhác.

ChorằngMolièrelấycongáimìnhlàmvợ,đócóphảilàmộtsựnhụcmạcủacácnhânsĩtrênnướcPháp,đốivớikịchtácgiavĩđạinàychăng?Vìnguyênnhânmàhọphântích,xemracũnghợpvớitìnhlý!

65.BẠNCÓYÊUNHẠCBRAHMS?

VềphongcáchsángtácnhạccủanhàsoạnnhạcvĩđạiĐứcJohannesBrahms,ôngthuộcdòngnhạccổđiển,haylàdònglãngmạn?Vấnđềnàytrướcsaulàđiềumàgiớinghệthuậtkhôngngớttranhluậnthắcmắc…

Cóngườinói,JohannesBrahmslàngườicuốicùngtrongsốbậcthầycủatrườngpháinhạccổđiển.

JohannesBrahmssuốtđờichungtìnhvớichủnghĩacổđiển,nhưđộctấupiano,hợptấupiano.Ôngsángtácnétnhạctrangnhã,lắngđọngthuầnhậu.Khiếnngườithấyđượctínhnghiêmcẩncóthừa.

Ôngkhônghềviếttiêuđềâmnhạcnhằmđểtiếngđàncungnhạctựnóibằngngônngữcủanó.Vềthủphápsángtác,ônggiữnguyênhìnhthứcPassacariacổxưa.

NhữngcáiđóđủkhiếncácnhàphêbìnhâmnhạcthấyrằngJohannesBrahmslàđạibiểucủatrườngpháicổđiển.

Ngoàira,cũngcóngườichorằng,phongcáchsángtácnhạccủaJohannesBrahmsnghiênghẳnvềtrườngpháilãngmạn.

TrongvũkhúcHunggari,ngườinghecảmnhậntâmhồnhọrungđộngsâuxa…KhiếnngườitachorằngJohannesBrahmsđãlộrõbảnsắclãngmạncủaông.Nhạcgiaohưởng,nhạcviếtchođànsáocủaôngmangdưâmlâudài,ấmápđậmđà,rấtđặctrưngcủathờiđạimới.

Căncứvàocáiđó,cóngườicoiJohannesBrahmslàbậcthầyvĩđạicủatrườngpháilãngmạnchâuÂuởthếkỷ19.

CòncóquanđiểmkhácchorằngphongcáchsángtáccủaJohannesBrahmskhôngthểgánghépvàotrườngpháicổđiểnhaylãngmạnmộtcáchđơngiản,tanêncoiônglàbậcthầyâmnhạc,kiêmcảcổđiển,lãngmạnlạivừahiệnđại,vừađốiđápđểthànhmộtthểtổnghợp,thốngnhất.

PhongcáchsángtácdunghợpcủaJohannesBrahms,từbảngiaohưởngsốmột,giốngnhưsửthi,bảngiaohưởngsốhaimangtínhphổthôngcủaôngđềucósựthểhiệncặnkẽthấuđáo.

Nóicáchkhác,nguồnsángtácâmnhạccủaJohannesBrahms,kếtcấucủanómangtínhcổđiển,nhưngnộidunglạichứađầysắctháilãngmạn.

Brahmsxuấtthântrongmộtgiađìnhnhiềuđờisángtácâmnhạc,tuytàihoaphongphúnhưngcôđộctựcao,ôngđẹptrai,phongnhãnhưnglạikhông

đượcngườikhácpháiyêu.Ôngyêuquítựdo,nhưnglạimuốnkhoáilạc!!Vàôngcứsốngđộcthân,khôngcóngườibầubạn.

Xemra,đờisốngéoleđơnchiếccủanhàsoạnnhạcvịđạiđãhìnhthànhmộtphongcáchđộcđáotrongsángtáccủaông,đólàđiềukhiếnngườikhóhiểuvàkhódiễntả!

66.BẢNGIAOHƯỞNGTỬVONG?

Trênthếgiới,cácnhạckhúcgiaohưởngcủaBeethovensángtácđềuxứngđánglànhữngtácphẩmđểđời.

Beethovenhòatheodòngnhạc,giaohưởngcủaôngnhưmángnướctuônchảy,đượcmọingườitrênthếgiớithíchthúcảmnhận.

Beethovencómộtchâmngôn:“Tôimuốnchiếnthắngsốphận”.

SuốtđờiBeethovenphảiđấutranhvớibệnhtật,lúctrẻôngmắcnhiềubệnhtậtnhưkiếtlỵ,đaunhức,phùthủng,chaiphổ…thinhaudàydòông.Bệnhtậttheothờigiangặmnhấmđờiông,khiếnnămbamươihaituổi,ônggầnnhưđiếcđặc.NhưngBeethovenvẫndựavàonghịlựcdũngmạnh,sốngtrongthếgiới“thiếuvắngâmthanh”màvẫnsángtácradòngnhạclàmrungđộnglòngngười.

NguyênnhângìđãkhiếntaiBeethovenbịđiếc?TrongkiểmnghiệmdithểBeethoven,khôngsaopháthiệnđượcchứngbệnhnàoxácthực,bộtaiđiếcđãtrởthànhcâuđốhócbúa.

Dùmọingườitinrằng,Beethovenbịbaothứbệnhtậtsớmcướpđisinhmệnh,nhưngmộtsốhọcgiảhiệnđạichorằng,cáichếtcủaBeethovenhẳncóliêncantớiCarl,cháuông.

BeethovensốngđộcthânmàCarlluônluônquấynhiễuông.NhiềukhicòntỏrabấtkínhvớiBeethoven.Điềuđócóthểkhiếntínhtìnhvốnđãnóngnảylạicàngphátrakịchliệthơnvềtinhthần,đãsinhrabaonỗiđaukhổlớnlao…

Đứacháubấthiếuđóđãkhiếnthântâmôngmònmỏichồngchất.

Dùvậy,Beethovenvẫnđểlạidichúc:“…Đểlạitấtcảdisảncủatôichocháutôi!”.

CuốicùngBeethovenđànhmặccho“sốphậnđèbẹp”haitaybuôngxuôi!Ngày26tháng3năm1827Beethovenvĩnhviễnrađi,linhhồnnươngtheosóngnhạcvềcõivĩnhhằng.Lúcđó,ôngchưaviếtxongbảngiaohưởngtửvong.

NgườitasẽmãimãiluyếntiếcBeethovenvĩđạilạicàngkhôngquênbản“Giaohưởngtửvong”.

67.“NGƯỜIYÊUVĨNHCỬU”CỦABEETHOVEN?

TrongsốdivậtcủanhạcsĩBeethoven,cóbabứcthưtìnhchưagởi.Trongthưkhôngđểtênai,chỉcómộtbứcghilà:gởi“NgườiYêuVĩnhCửu”.

Bậcthầyâmnhạcrađi,đểlạichongườiđờisaumộtcâuđốkhógiải!

Vậyailà“NgườiYêuVĩnhCửu”củaBeethoven…?Cóngườiđoánrằng“NgườiYêuVĩnhCửu”củaBeethovenlàTraysar.

TìnhyêucủaTraysarvàBeethovenlấysựthôngcảmnhaulàmđầu.Dùhọbiếtnhaukhásớm,nhưngquanhệthậtsựvớingườiyêuchỉcósaukhiôngđãnhiềulầnvấpvápvềtìnhcảm.TraysartặngBeethovenmộtbứcchândung,đượcBeethovenlưugiữđếncuốiđờivàđểcùngmộtchỗvớibabứcthưtình.

Bấtluậnvềhiệntượnghayvềthậtchất,Traysarđềurấtcóthểlà“NgườiYêuVĩnhCửu”củaBeethoven.

Juliettrẻ,đẹpđãkhiếntìnhcảmcủaBeethovenbừngnở.MộtbảnsônátviếtchoPiano,bản“Ánhtrăng”đãdiễnđạttìnhýyêuđươngsâusắccủaôngvớinàngJuliet.

TìnhcảmcủaBeethovenvànàngJuliétrấtsâu,nhưngtrướcsựphảnđốicủachaJuliethaingườiđaukhổđànhchiatay,Julietlấyngườikhác,nhưngtìnhbạngiữahaingườitrướcsaukhôngđứtđoạn.Nhiềunămsau,Juliétrơivàocảnhnghèotúng,đãđượcBeethoventậntìnhgiúpđỡ.

TìnhyêukhóphaicủaBeethovenvàJulietlúcnàocũngnồngnàntrongcáctácphẩmcủaBeethoven,nótạonênsứcmạnhlạthường!

QuykếtJulietlà“NgườiYêuVĩnhCửu”trongBeethoventhậtkhôngphảiquáđáng.

Mộtquanđiểmmớichorằng,phunhânFrancisBoulentanamàBeethovenlàmquenlúccuốiđời,rấtcóthểlà“NgườiYêuVĩnhCửu”tronglòngBeethoven.BởivìtrongthưBeethovengởichongườitìnhnàytừngcócâu:“Tìnhemyêu,khiếntôivôcùnghạnhphúc!Lạicũngkhiếntôisavào“thúđauthương”!

“NgườiYêuVĩnhCửu”củaBeethoventhựcralàai?Hoặccóthểkhôngcómộttênngườirõrànghaychỉlàsựtìmkiếmvềtinhhoaâmnhạccủanhàsoạnnhạc!

68.CÁICHẾTCỦAĐIỆNẢNHGIAPAULBOURNE?

Năm1922,chàngtraiPaulBournecònđangđihọcởNewYorkkhimớigặpcôgáitrẻRosiMilletlàchàngđãmêngay,haingườiyêunhausayđắm.Chưađợikhóahọcchấmdứt,đôiuyênươngđãdọnvềởchungvớinhau…

Banămsau,mộthômnàngRosiMilletđộtnhiênmắcbệnhthầnkinh,hônmêbấttỉnh.Chàngtraithấycôvợthôngminh,xinhđẹpbỗngtrởthànhngườisốngdở,chếtdở,khiếnchàngPaulBournebị“cúsốc”nặngnề.

PaulbourneliềnthuxếpchonàngRosiMilletvàoởtrongmộtbệnhviệntâmthần,sauđóchànglaovàosựnghiệpđiệnảnh.Tàihoavốnsẵntínhtrời,PaulvàongànhđiệnảnhđãđạtđượcthànhtíchrựcrỡvàtrởthànhnhàlàmphimnổitiếngởkinhđôđiệnảnhHollywood.

Đikèmvớisựthànhcôngnày,chànglạiđónnhậnmộttìnhyêungọtngào,mớimẻ.Trongmộtdịpquayphim,chànggặpngôisaorấtsinhđẹpJaneHarlow,nàngtalaovàovòngtaycủachàngPaultàihoa!Haingườiyêuthươngquấnquýt,ânáisâunặng,liềnkếtlàmvợchồng.

Trongkhiđó,nàngRosirơivàogiấcngủmêsuốtmườinăm,đếnmộtbuổisángkia,nàngđộtnhiêntỉnhdậy,vàdầndầnnhớlạimọisự…

Tìnhhuốngbấtngờđóđãvôtìnhuyhiếpmạnhmẽchocuộcsốngđangyênổn,hạnhphúccủachàngPaul.Haingườivợtrước,sauđềuđượcPaulyêuthathiết.Giữahaingườibấtluậnbỏai,đốivớiPaulBournerấtkhógiải

quyếtổnthoả.KhinàngRosibắtđầunhớlạimọichuyệnđãqua,thìđộtnhiênPaullạichếttạinhàriêng.

KhôngbaolâusaucáichếtcủaPaulthìnàngRosicũngbiếnmấtmộtcáchbíẩn.Nghenóicôtanhảyxuốngsôngtựsát.

Trongbáocáochínhthứccủacảnhsát,nóivìPaul“trụctrặcvềtìnhdục”lạikhôngchịunổiáplựcvềtâmlýquálớnnênđãtựsát.

Nhưngquabáochí,dưluậnđặtra,nhiềunghivấnchorằngđạodiễnBournebịgiếtvìchuyệntìnhmàhungthủlàmộttronghaingườivợcủaanhtachăng?

VìkhôngcóchứngcớđíchthựcnênbikịchtìnhyêucủanhàđạodiễnPaulBournetrướcsauchưaphanhphuiđượcsựthật!

69.NHẠCSƯHANDEL?

NhàsoạnnhạcvĩđạichâuÂu,GeorgeFridericHandelsinhnăm1685ởĐức,saunhậpquốctịchAnh.

Handelmộtđờisaymêâmnhạc,sángtácrấtnhiềutácphẩmbấthủđượcmọingườiyêuthích.TrongviệncakịchLuônĐôn,mỗikhibannhạctấulênnhạckhúc“Harilouya”củaHandel,khángiảkhôngngănnổihứngchí,họđềuđứngdậyháttheo…

CóthểthấynhạckhúccủaHandelđãthấmsâuvàolòngngười,chẳngtráchmànhạcsưvĩđạiBeethovenhếtlờikhengợiHandellàmộtngườivĩđạitrongchúngta.

Dángvẻđườnghoàng,thânthểkhỏemạnh,Handellạilàbậcthầyâmnhạc,tàinăngthiênphú,nêncórấtnhiềungườiđẹptheođuổi.

Nhưngbậcthầyâmnhạcnàylạiởvậysuốtđờikhônglấyvợ,cũngkhôngcómốitìnhnàovớiphụnữ.ĐólàđiềurấthiếmthấytronggiớinghệthuậtphươngTây.

Mọingười,đốivớiHandelđộcthânsuốtđờiđềukhôngsaohiểunổi.

CóngườinghingờHandellàloạingườiyêuthanhcao!(amourphatonique).Cáctruyệnkýviếtvềông,đềunóitớiviệcôngghéttiếpxúcvớiphụnữ.Đốivớiphụnữ,ôngkhôngcảmthấyhứngthú,tựahồcátínhcủaHandellàthế.

Handelthíchsựcôđộc,tínhnếtnóngnảycũnglàmộttrongnhữnglýdokhiếnquýbàkínhnểmàxalánh.

CácphụnữquenbiếtHandelđềucoiônglàngườicómáulạnh.Mộtlần,cómộtcôgáixinhđẹpFlorencetheođuổiHandelđếnVenisenhưngcuốicùngvẫnbịôngtatuyệtcự,nétránh!

Cómộtquanđiểmchorằng,Handelsuốtđờikhônglấyvợ,làvìôngchuyêntâmdốcsứcvàosựnghiệpâmnhạc.

Handellậpchí,muốnhiếnthânchoâmnhạc,cảđờiôngchỉchútâmvàoâmnhạc.Mỗikhicóhứngsángtác,làônglaovàolàmviệcvàingàyliềnlàsựthường.Ôngđammêsángtácmạnhmẽ,tìnhcảmphátracháybỏng,đềuhoàntoàndồnvàoâmnhạc.Ngoàiâmnhạcraphụnữdườngnhưkhôngcógìhết!

CóthểnóiđượcrằngHandelhiếncảđờichoâmnhạc,coinónhưvợconcũngkhôngphảilàquáđángvậy!Việcluậnbànthaobềngoài,cóthểtạmkếtluậnnhưvậy!

70.CÁICHẾTCỦATHIÊNTÀIÂMNHẠC?

“Âmnhạccủaôngsốngmãivớithờigian!”.

Mozartthậtxứngđángvớilờibìnhđó!

Ngày5tháng12năm1791,kỳtàiâmnhạcMozartmới35tuổi,đãsớmtừgiãcõiđời!

Đểtưởngnhớông,cứđếnngàynày,suốthaitrămnămsau,giớiâmnhạccácnơitrênthếgiớiđềuhợpnhaulàmlễtưởngniệmhươnghồncủaông.

Nhàsoạnnhạcvĩđạisớmđượcgọilà“thầnđồngâmnhạc”nàytrongtuổiđanglênđếnđỉnhcaodanhvọng,đãđộtnhiênlìađời!Khôngnghingờgìnữa,đâythậtlàmộtbikịchtolớntronglịchsửâmnhạc!

NguyênnhânnàokhiếnMozartrađiquásớmnhưvậy?Vấnđềnàyvẫncònámảnhngườiyêuâmnhạctrongbaothếhệ.

Cómộtthuyếtkhálạchorằng,Mozartbịbứcbáchđếnchết.Lýdoôngtừnglàmộtchiếnsĩchốnglạikẻđộctài,trongcakịch“Câysáoma”củaôngđãgâytổnhạichokẻthùchínhtrị,chonênchúngâmmưusáthạiông.

Quanđiểmđókhiếnngườitahếtsứcmơhồ,vìkhôngcóbằngchứngthuyếtphục.

Cũngcóngườivậndụnghìnhthứcnghệthuậtmôtảmộtnhânvật“nhưMozart”bịgiếtbởitaySaliery,nhàsoạnnhạccungđình.

Nhưnglậpluậnđó,tưliệulịchsửchưahềbànđến.Lạicónhiềungườichorằng,Mozartchếtvìbệnhtật,vàkhônghềcóliênquanvớicácnguyênnhânbênngoài.

Khisống,Mozartnghiệnthuốclá,rượu,sinhhoạtkhôngchútchừngmực,vợôngítchămsócông,lúcônghấphốihaimásưnglên,toànthâncogiật,tứchicũngcódạngphùthủng.Hiệntượngđóhoàntoàndobệnhtậtgâynên.

Nhưngbệnhnàogâyđếncáichếtcủaông?Cácýkiếnkhôngthốngnhấtcholắm.

Cóthuyếtnóiôngchếtvìbệnhphổi,cóthuyếtnóiôngchếtvìthậnquásuyyếu!Cũngcóngườinóilàkhiôngthửmáuvàrửaruộtkhôngcẩnthậnnênđãdẫntớicáichếtkia.Cũngcóngườinóilàviêmkhíquảnnghiêmtrọng,khiếnôngbịnghẹtthở.

Ngàynay,việctìmhiểunguyênnhânchếtđíchthựccủaMozartđãphainhạtdần,chỉlothưởngthứcsốtácphẩmbấthủ,đãsángtáctrongcuộiđờingắnngủicủaMozartlàmchúngtanhớmãikhôngquên!!

71.NHẠCSĨĐỘCTHÂN?

Ôngđượcgọilà“Vuacakhúc”FranzSchubertcũnggiốngnhưbậcthầyvĩđạiMozart,khimới31tuổiôngđãsớmlìabỏcuộcđời.

Schubertchưatừngômấpphụnữnhưngônglạimắc“bệnhkín”.Dođó,ngườitaxemchuyệnFranzSchubertsuốtđờisốngđộcthân,họkhônghiểucóđúngthếkhông?

ÔngcóchỗkhônggiốngvớiMozart,làSchubertkhôngchỉmộtlầnyêuđươngngườiđẹp.Ôngđãtừngđemngọnlửayêuđươngtronglòng,thổivàobảnnhạc“Mộngthanhxuân”đểdângchongườitìnhtrongkhiđangyêutha

thiết.Nhưngngọnlửatìnhấy,chưanungchảyđượctráitimcủacônàng.

Carolineestehasay,họctròcủaSchubertlàmộtthiếunữxinhđẹpgốcHunggari.Giữahọchỉcótìnhyêulãngmạn,lạikhôngcóhônnhânhạnhphúc.Vềtìnhyêu,Schubertchỉcókhaihoamàchưakếtquả!

Cóngườiđemcáchsốngđộcthâncủaôngbảolàvìôngnghèotúng!Schubertsinhsốngkhókhăn,thườngphảidựavàobạnbètiếptếcáiăncáimặc.Cakhúcôngsángtác,cókhichỉcóthểgắnggượngđổilấytiềnănmộtbữacơm.Vậymàsaukhiôngchết,cáccakhúccủaôngđềucóthểbánđượcmấyvạnđồngvàngtrởlên.

PhụnữyêuthathiếtSchubert,nhưngphầnlớnđềubịcảnhnghèotúngcủaSchubertlàmhọsợhãimàrútlui.Trongconmắtcủacácnàng,tìnhyêukhôngthểthaycơmănnướcuống,cũngkhôngthểđổilấyáomặc.Cáimàhônnhâncầnlàtiềnbạcvàcủacải.

CóngườichorằngSchubertsuốtđờikhônglấyvợ,bởitướngmạocủaôngkhôngcómộtđiểmnàolàmchongườitayêuthíchngoàitàiâmnhạc!Điềunàychưachắcđãđúng!

NgườiđồngthờigọiSchubertlà“câynấm”vìhìnhdungcủaôngđượcmôtảlàmũitẹt,trántóp,môidày,màythô,bụngtobèbè,ngóntaythô,đầumậpmặttròn.

Hìnhdạngnhưvậysaocóthểkhiếnngườiđẹpquímến?

Cũngcóngườichorằng,SchubertchịuảnhhưởngsâunặngcủaBeethoventrongnguyêntắcsốngđộcthân.

Hoặcgiảcóthểnói,Schuberttựbiếtkhôngđượcngườiđẹpyêuchiều,nênquyếttâmsốngnhưBeethoven,coiâmnhạclàvợ,suốtđờibầubạn!Quánhiềulýdogiảithíchvềông,cànglàmtakhóphânbiệtđâulàthựchư?!

72.CÁICHẾTCỦANỮDANHCA?

Tháng6năm1961vàomộtngàyhèoibức,nữdanhcaMỹLeberLourmanmặcquầntắmhởhang,nămấyđã67tuổi,mộtmìnhvàonhàđểxe,đóngchặtcửangồivàoxe,mởmáytrongđó…

NữdanhcaLeberhítkhóiđộctựtử…

Tintứctruyềnralàmdưluậnxônxao.NgôisaosángchóitrênsânkhấucanhạcMỹvàonhữngnăm1920,1930độtngộtrơirụngnhưmộtánhsaobăng!ĐólàsựthựcmànhữngfansùngbáinữcasĩLeberkhôngthểkhôngsửngsốt.

Mùaxuânnăm1929,casĩLeberđãbắtđầucótiếng,mớiđầu,yêumộtchàngviếtvăntrẻtuổi.CuộctìnhngắnngũikhôngđầytrămngàykhiếnLeberkhómàquênngay.Nànglạiquenvớimộtchàngnhàgiàu,haibênvừagặpnhauđãxiêulòng!Tìnhcảmngàymộtsâu!Khôngngờcómộtngườiđànôngphongnhã–namdiễnviênHollywoodSmithRevanandxenvàoyêuđiêncuồngcôcasĩLeber,chàngSmithbámnàngdainhưđỉađóivàhaingườibènxâytổuyênương.

Sautuầntrăngmậtkhônglâunày,LeberđãchánghétlốiyêuđiêncuồngcủachàngSmith.Rồigiữanămsautrongmộtlầngiađìnhtụhọp,Smithbịmộtkhẩusúnglụccủachàngcướpcòmàchết.

Sựviệccóđúngthếkhônghaycònlàbíẩnnàokhác?Cuộcđiềutrađãdiễnrathậttỉmỉ,nhưngkhôngcómộtchútđầumốigìlạ,nêncũngquađi…

Trongnhữngnămthángvềsau,nàngcasĩđatìnhđãdínhdấpvớibaongườiđànông,khôngsaokểxiết,tòanhàsangtrọngcủacônàngđãbiếnthànhnơiongbướmmặcsứcqualạidiễnratrậncườithâuđêm…

Cuộcsốngquandâmkéodài,khiếncasĩLebermuốntìmhươngvịmớilạ.Côtacùngvớinữthưkýriêngvànàngkýgiảxinhđẹpchơitròđồngtínhluyếnái.Đếnnămnămmươituổi,Lebercònthíchgiaoduvớithanhniênđẹptraikhỏemạnh.

Nămngoàisáumươi,nàngsốngvớimộtbợmnhậubụngdạhẹphòi,cửchỉthôlỗkhôngsaochịunổi,kếtthànhmộtđôivàocuộcđời.

Cuộcđờitìnháicủabàtronggiaiđoạncuốituộcdốcnhanhchóng.Cảđờinàngchỉchạytheodụcvọngchóngqua,nhữngngườithânyêuđềulầnlượcrađikhicònquátrẻtừngườitìnhđếnchồngchếtvìsúng,conyêuchếtvìlaoxexuốngvực…tấtcảđềulànỗiđaumàdịnhmệnhđếnchongườiđànbàđatìnhnày.

NữdanhcaLebertựtửhoặccóthểcôtacóđiềubíẩnkhôngthểnóira?Hoặcđơngiảnchỉlàchánsống.Vậyđâulàsựthật???

73.THẦNTƯỢNGĐIỆNẢNHVÀBỆNHAIDS?

Xuấtthântừtàixếxeca,LoyFitzgeraldlàmộtthanhniênkhôingô,dángvẻđườnghoàng…

KhiLoyFitzgerraldbướcvàongànhđiệnảnhởHollywood,vàsaukhiđổitênanhthànhtàitửdanhtiếngRockerHenderson,thìtronglòngbaongườimêđiệnảnh,cáitênRockernổilênhuyhoàngrựcrỡ!!

Khingôisaođiệnảnhvĩđại,đếnnăm59tuổi,đãlàmmưalàmgiótrênphimảnhthếgiớigầnbốnmươinămđộtnhiênquađờitạinhàriêngcủaông,ngườitronggiớikinhđôđiệnảnhHollywoodvàhàngtriệungườisùngbáiRockerHendersonkhôngaikhôngcảmthấyđaubuồntiếcnhớ!

Thầntượngđiệnảnhtronglòngsùngbái,độtnhiênbuôngtayrađi,đãtrởthànhvấnđềcôngchúngthờiđórấtquantâm!

CôruộtRockerHendersontỏravôcùngthươngcảmthanthở:“Đólàmồiphúquýhủydiệtnó,sựquyếnrũcủathếgiớiongbướmghêgớmquá!”

Rockerđúnglàmộtônghoàngtronglòngcácthiếunữsaymêđiệnảnh,đồngthờiôngtacũnglàmộtngườiđồngtínhluyếnáiđiêncuồng.

CôngtyđiệnảnhGlobeMỹnhằmduytrìhìnhtượngđẹpđẽcủahọvàlợiíchkinhtế,xuikhiếnBukharasớmkếthônvớicôFitzcủacôngtynày.

Trongcuộchônnhânbanămngắnngủi,dùcôFitzxinhđẹpmỹmiềuđãgiởđủmọimánhkhóe,thitriểntốiđasứcquyếnrũcủaphụnữ,nhưngđềukhônghấpdẫnnổiRockervìchàngđẹptraitàitửnàychẳnghềcóchúthứngthúnày…mànócònkhiếnđôivợchồngrơivàocảnhtuygầnmàxa.

VànaythìRockerHendersonđãmắcbệnhAIDS!TuycónềnkinhtếhiệnđạinhấtnướcMỹnhưngnóchỉcóthểkhiếnbệnhtìnhcủaRockertạmthờibịkhốngchế.NhưngRockernhưkẻchơivơigiữadòngsốngchết,đâmralạicàngliềulĩnhhànhlạc,truyhoanvớingườiđồngtínhluyếnáivàbắtđầuhútthuốclá,vàuốngrượumạnhdữdội…

TàitửtàidanhRockerHendersonkhôngnhữngkhôngmuốnkéodàisinhmệnhcủamìnhmàlaovàoconĐườngtựhủy.

Hoặccóthểđólàcáchlấymộtchết,giảinghìnnỗisầu.

74.BÊUXẤUHAYSỰTHỰC?

Đầunhữngnăm1990khiỦybanbìnhxétgiảithưởngOscarMỹlầnthứ63,namdiễnviênPhápDepardieulọtvàodanhsáchđềcửgiảinamdiễnviênxuấtsắcnhấttrongsốcácnướcnóitiếngPháp.

DepardieunhờcáchdiễnxuấtđặcsắccủaôngđãnhiềulầnđượchưởngvinhdựtronggiớiđiệnảnhphươngTây,naylạilọtvàodanhsáchđềcửcủagiảiOscarMỹlầnthứ63,vớitàitửDepardieumànói,đólàđiềurấtxứngđáng.

NgàytraogiảiđượccửhànhởkinhđôđiệnảnhHollywood,ngôisaonổinhấtnướcPhápnàylạivôcớvắngmặttrongbuổilễ.

Ngườimêđiệnảnhrấtlấylàmtiếc,khôngđượcnhìnthấyDepardieuđếnnhậngiải,đồngthờicũngtỏrakhóhiểulờigiảithíchcủaBantổchứcrằng:Depardieuvìbậnquayphimmàkhôngđếndựhộiđược!

CăncứvàongườiamhiểutìnhhìnhtiếtlộthìtàitửDepardieuvìtinđồnácýkiamàkhôngtiệnlộdiện.

TrướcđótạpchíTimesbênMỹtiếtlộ,Depardieusốngynhưvaiôngtađóngtrongphimđầutiên:“Tìmvui”kểchuyệnmộttênlưumanhtheođuổidụdỗphụnữ…

Trênbáo“NướcMỹngàynay”đăngmộtbàiphỏngvấn,vạchrarằngDepardieuđãtừnghiếpdâmphụnữlàhoàntoànchínhxác!!

PhụnữđốivớitintứccủabáochínướchọliêntiếpđòitàitửDepardieurútlạilờinóixấu,làmtổnhạichonữgiớivàcònđòibồithườngdanhdựchophụnữ!

Depardieuvẫncựclựcphủnhậnhànhvicưỡngdâmphụnữôngtuyênbốthẳngvớithếgiớirằng:“Tôisốngđànghoàngvớivợcon,tôiphảnđốinhữngkẽđộcmồm,loantintôilàkẻcưỡngdâm”.

PhầnđôngngườiPhápcoidưluậncủabáochí,điệnảnhMỹlàmộtâmmưutrongviệc“bìnhxétgiảithưởngOscar”họtỏrabấtmãnvớibáochíMỹ,đãpháhoạihìnhảnhthầntượngcủatàitửPháptronglòngngườimêđiệnảnh.

BạnthânnhấtcủaDepardieu,MartPylozenói,Depardieucoitinđồnvềtộitínhdụccủaôngtalàcóácýphóngđại,khôngnhữngkhinhbỉmàcònlấylàm“thíchthúvềcáchđưatinkhờkhạođó”.

NgườitacólýdotinrằnglờibạnthâncủaDepardieulàsựthật.ThếthìDepardieucóthíchtinđồnphóngđạihaylàôngkhinhthếngạovật,hoặcđúnglàcóviệcđó?Haylàbêntrongcòncóbíẩnnàokhác?

75.ĐƯỜNGCÙNGCỦAMỘTMINHTINHĐIỆNẢNH?

CôgáiJayneThurbergerxinhđẹpởmardheldon(nướcMỹ).Trongthờithơấu,Jaynekhátvọngtrởthànhmộtngôisaomànbạc.

Năm1956,nàngtốtnghiệptrunghọcvàotuổihoaniênmơnmởn,toátrasứcsốngmãnhliệt,Jaynedựavàotàikịchnghệthiênphúđãtrìnhdiễntrongmộtđoànkịch,biểuhiệntàinăngvàsứcquyếnrũcủacô.

TàihoaxuấtsắccủacôlọtvàomắtnhàđạodiễnkỳcựuởHollywood.TừđókhátvọngbướcvàogiớiđiệnảnhcủaJayne,cuốicùngđãđượctoạinguyện.

Cuộchônnhânđầutiêncủacôkhôngmấyhạnhphúc,chỉlàkhichàngthanhniênĐứcRomainGary,ngườiđànôngphongnhãlạivừalànhàvănvừalà

quanchứcngoạigiao,xuấthiệnbêncạnhminhtinhJaynemớichínmuồichomộttìnhyêuvĩđại,nồngnàn.

SaukhiJaynevàRomainGaryyêunhauthathiếtmấynămvàsinhđượcmộtbétraidễthương,họmớichínhthứckýhônthú.

Tháng8năm1970,JayneđẻnonmộtbégáivàhaingàysauđứabéđãchếtởGenève–ThụySĩ…

Theotinđồn,đứabékhôngthểđểsốngvìnólàđứaconthônggiangiữacôvớingườikhác.Lúcbấygiờminhtinhphủnhận“tinđồnvôcăncứ”đó,nóirằngcôkhôngquanhệvớithủlãnhđảngBáoĐen.

SauđódùrằngôngchồngRomainGaryđãnhiềulầncôngnhậncôgáiđólàmáumủcủaông,nhưngJaynelạinhìnnhậncôđãcómộtthờiyêumộtchàngtraingườiMêxicô.

Vềnghệthuật,JayneThurbergerđangởthờikỳhuyhoàng,côbịcuốnvàocơnxoáydânquyềncủaMỹ.Côtuyênbốủnghộphongtràobìnhđẳngcủangườidađen,vàcóquanhệchặtchẽvớiđảngBáoĐen.

CụcđiềutraliênbangMỹrấtghingờ…vềhànhvicủaJayne,họchorằng“nênđiềutrakỹnhưngphảithậntrọngđốivớiJayne,bởivìcôtacungcấptiềntàichođầuđảngBáoĐen”.

Mộthôm,Jayneláixerađườngvàuốngthuốcđộctựtửngaytrongxe.ĐiềuđókhiếnRomainGaryđaubuồnkhôngnguôi,lớntiếngrêuraolà:JaynebịcụcđiềutraFBIbứctử!

NgưòipháthiệnbêncạnhthithểJaynemộtmảnhgiấycôđểlạichoconvớinộidung:“Quênmẹđi,mẹkhôngcònchíkhísốngthêmmộtchútnàonữa”.

AibứcbáchJayneThurbergervàoconđườngcùng?Làhônnhân,tìnhyêuhaylàchínhtrị?

76.JOHNLENNONCÓBỊMƯUSÁT?

Năm1982nướcMỹcóchiếubộphim“CáichếtcủaJohnLennon”BộphimghilạichânthựccuộcđờinghệthuậthuyhoàngcủađạicasĩJohnLennon,ngôisaochóisángthếgiớiâmnhạc,đãbịgiếtmộtcáchkinhhoàng.

Tháng12năm1980làngàythếgiớichấnđộngvìtincủađạicasĩJohnLennon…ngôisaonhạcrockđượcgiớitrẻhiệnđạitônlàmthầntượngđãbịbắnchếtngaycửanhàanh!!

CáichếtcủaJohnLennonkhơidậysựđaubuồnvàsựphẫnnộcủamọingười.Ngườitavôcùngthắcmắcđốivớivụánmạngnày,cốtìmxemailàthủphạmhạsátthầntượngcủahọ?

TuầnbáoTimesMỹđăngbàingaysaukhixảyrasựviệc–đãchorằng:“Vụámsátcóchủmưulàmngườitakhôngsaolýgiảinổi”.

Bàibáođóphântích,hungthủsáthạiJohnLennonlàMartChopman,mộtthanhniên23tuổisốngởHawaii.Trướckhiratay,yđãđếngầnnhàJohnLennon,rìnhxemgiờgiấcsinhhoạtcủaJohnLennon.

BàibáochưanóirõđộngcơsáthạiJohnLennoncủahungthủ,cũngkhôngbànxemycóbịngườiđứngsausaikhiếnhaykhông.

Cóngườisuyđoánhungthủcóthểlàngườimắcbệnhhyteric–mêcuồngnóthườngdẫnhọđếnhànhđộngquákích,ghêgớm!

Mộtsốnhânvậttiếngtămtronggiớiâmnhạc,chorằngJohnLennonchếtbởicuộctranhchấpgiữacáchệpháiâmnhạccũ–mới.

JohnLennonsẵntài,dùngđiệurockcósứcmạnhlàmrungchuyểnđịavịcủađànanhtrongnềnâmnhạctruyềnthống,cốvượtthoátkhỏisựtróibuộcsứcsốngcủatuổitrẻhiệnđại.

Mộtsốđànanhkhăngkhăngbảovệâmnhạctruyềnthống,họkhôngthểnàochịunổitiếttấuphóngtúng,ngạonghễ,tráivớikhuônphépcũcủaJohnLennon.GiếtchếtJohnLennoncóthểlàsựlựachọnchẳngđặngđừngcủađámngườiấy!

CũngcóngườinghirằngvìJohnLennonkhôngchịutặngchữkýcho“aiđó”sùngbáinênhọtứcgiậngiếthại.Ngượclại,trongtúicủahungthủcòncósổlưuniệmmàlúctrướcJohnLennonđãkýtặng.Chonênthuyếtnàykhókhiếnngườitatintưởng.

77.“MẶTTRỜICỦATÔI”?

“Saucơnmưa,trờilạisáng”khôngkhímátmẻ,tinhthầnvuitươi,ôi!Mặttrờitươiđẹp,rựcrỡcủatôi…”

BàidâncaÝmangđề“Mặttrờicủatôi”donhạcsĩnổitiếngÝ–Cappuasángtác,trảiquatrămnămlịchsử,đếnnayvẫnđượcngườitađuahát.Bàicanày,trongthếvậnhộiHelsinskinăm1952tạmthờiđượcthaychoquốccaÝmàtấulên,toànthểkhánđàivỗtaynhưsấm,đồngthanhhátvang.Điềuđóchứngtỏcakhúc“Mặttrờicủatôi”đượcphổbiếnkhắpthếgiới!

Vậy“Mặttrời”trong“Mặttrờicủatôi”làchỉngườinào?

Cóngườichorằng,mặttrờiđólàgươngmặtxinhtươi,ngườiyêuchungtìnhcủanhạcsĩCappua.

Ngườitôiyêu,mặttươinhưnắnghồng,vừahuyhoàngvừadiễmlệ.Nụcườitìnhnồngấmánhdương,vừanồngnànvừasaymê.Tìnhyêulànắnghồnglàmấmápcontim,tìnhyêulàsinhkhíbơmthêmsứcsống.Mặttrờisưởiấmtrái,mặttrờilàmốitìnhthắmthiếtsaymê,mặttrờiấmlòngchàngtrai,đóthậtlàcônàngchungtìnhcủachàng.

Cũngcóngườinói“Mặttrờicủatôi”củaCappuasángtáctừchuyệntìnhlưutruyềntrongdângian.

Chuyệnđókểrằng:Ngàyxưacóhaianhemnhànọkia,vìcùngyêusayđắmmộtcôgáinênphảichialìa.Ngườianhkhôngthểtranhgiànhvớingườiem,âmthầmbỏlàngrađi,phiêubạtthahương.Ngườiemcảmđộngvìlònganhcaocảnêncoianhvàngườitìnhcùnglàmặttrờitronglòngmình,đểca,đểhát,đểvui,đểbuồn…

Cappuasángtác“Mặttrờicủatôi”,“Mặttrời”,trongđómuốnchỉngườinào,mọingườikhôngcầntranhcãi,vìhọcólờigiảichomình.Nhưngcómộtđiểmchung,đólàthầntượngđẹpnhấttronglòngmỗingười,là“Mặttrờicủatôi”ánhsángrựcrỡcủatôi…

78.NHẠCSĨLASSUS?

Năm1532OrlandodeLassusởMonsBỉ.Thờinhỏđãvàobanhợpca,hátlễtronggiáoĐườngquêhương.Lassuscógiọngcathiênphú,sứctruyềncảmmạnhmẽ,đượcmộtnhàquítộcquýmếnđưacậusangÝđịnhcư.

Năm21tuổi,LassustrởthànhgiọngcachínhtrongbanhátgiáoĐườngSaitJohn–RatlanởLaMã.Tàinăngâmnhạccủaôngngàycànglộrõ.Mộtnăm

sauôngchorabảnđầutiênlàbài“ThánhcaAntwerp”,trongtuyểntậpmườibảybàithánhca.

Sauđókhônglâu,LassuslàmquenvớicôngtướcAlbert,rồiđượctiếndầnvàocungđìnhMunich,sánhvaicùnglớpquýtộcthượnglưu.Khôngchỉtiếngtămnghệthuậtcủaôngnổilênnhưcồnmàcòncướimộttiểuthưcànhvànglángọc.ThờikỳnàyLassuscóthểgọilànghệthuậtđãpháthuyrựcrỡcuộcsốngthỏalòngđắcý.

NhạcsĩLassussinhởBỉ,họcởÝ,sángtácởĐức.TácphẩmcủaôngvừacóphongvịđồngquêởÝvừađượmphongcáchcungđìnhởĐức.ÔngđemcácphongcáchâmnhạcthờiPhụchưnghòavớinhau,biếnnóthànhmộtphongcáchnghệthuậtvượtthờigian,độcnhấtvônhị!

Bởivậy,ngườitađánhgiáLassuslànhàsoạnnhạclãngmạn,vượtthờigian!!

Nhưngcũngcóngườingượclạiquanđiểmhoàntoànkhác!!

NhạcgiaLassusđểlạichongườiđờisau12000bàica,100bàicatụngĐứcMẹHằngcứugiúp,52bàihátlễMisa.

Tácphẩmcủaôngđậmmàusắctôngiáonổibậctưtưởngbảothủtrongsángtáctácphẩmcủaông.

Dùôngđãtừngchudukhắpthếgiới,dùôngnổidanhmộtthờiởchâuÂu,nhưngôngvẫngiữnétmộcmạcnhàquê,trongmộtconngườinổitiếngnhưvậy!

DùngườitanhìnLassusthếnào,ôngbảothủcũngđược,lãngmạncũngđược!ĐiềukhiếnngườitakhóhiểunhấtlàLassus,mộtđờiđắcý,nhưngvàonhữngnămcuốiđời,ônglạimắcchứngcuồngdại,nêncómuốnbảothủ,cómuốnlãngmạn…cũngchẳngđượcnhưýnữa!

79.HAITHIÊNTÀIMỘTTHỜIĐẠI?

Khoảngđầuthếkỷ16thờiphụchưngởÝ,hoạsĩbậcthầyvĩđạirấtđượccangợilàMichelangelođãđiêukhắcmộtphotượnggọilà“Moise”.Photượngấymangnghệthuậtđặcsắc,trởthànhbấthủcómộttrênđời!!

Mấytrămnămnay,ngườitanhậnratừkhuônmặttrànđầytrítuệvàcươngnghịcủa“Moise”,đồngthờilạivừabiểulộsựyêughétlẫnlộnkhiếnngườitalĩnhhộiđượcsựsứcquyếnrũlớnlaomànghệthuậtmanglạichohọ!VìsaohọasĩMichelangelolạicóđượctácphẩmhoànmỹnhưthế?Hìnhmẫuđểtạctượng“Moise”làai?Đólàđiềungườiđờisauhếtsứcquantâm.

TheomộthọcgiảLiênXô(cũ)saunhiềunămchuyêntâmnghiêncứu,ôngđãmạnhdạngbàytỏ:HìnhmẫucủaMoiselànhàdanhhọathiêntàiLeonardodaVinci!

MichelangelovàDaVinciqualạivớinhaurấtthânmật,họtừngcóthờigiandàisốngởcùngmộtđịaphương,“Moise”hoànthànhtrongthờikỳđó.MichelangelorấtngưỡngmộkhuônmặtcủaDaVinci,vàlạicàngyêumếnkhíchất,phongđộcaocảcủaDaVinci.ThihàoGoethetừngcangợi:“LeonardodaVincilàbậcthangcủanhânloại”.

Photượng“Moise”khôngchỉcódungmạođẹpđẽoainghimàngaycảdángvẻcũngrấtgiốngDaVinci.BởivậycóngườitinrằngMichelangelođãlấythiêntàiDaVincilàmngườimẫuđểtạctượng“Moise”.

Mộtsốhọcgiảlạichorằng,mẫungườicủa“Moise”chínhlàbảnthânnhàdanhhọaMichelangelo.VàihọcgiảTrungQuốccũngtheoquanđiểmnày.

TácphẩmcủaMichelangelokhôngcáinàophảnánhsâusắcnỗilòngcủachínhmình.TừđómàsuyraMichelangelođãdùngtựthânđểbiểuhiệntâmlinh.

Cóthểnóirằng“Moise”đượcMichelangelosángtác,làtổnghợptấtcảnhữngtínhchấttốtđẹptheotâmýtácgiả.

Chúngtacónênchorằngnhưvậylàthoảđángchăng?

80.“HOÀNGGIARICHATDIV”?

FranciscoGoya,làbậcthầyvĩđạicủanềnhộihọaTâyBanNhavàocuốithếkỷ19đượccảthếgiớitrầmtrồ,cangợi!

TranhcủaGoyacónộidungsâusắc,kỹthuậtvữngvàng,xứngđánglàbáuvậtnghệthuậttrênthếgiới.

QuốcvươngTâyBanNhaRichardIVlàngườiưađượcnịnhnọttônthờ.Khiôngtanhìnthấybứctranh“HoànggiaRichard4”,thìônghếtsứccaohứng,lậptứcbantặngchohọasĩFranciscoGoyadanhhiệu“họasưbậcnhấtcungđình”.

Ánhsángtươitắnhàihoà,bốcụcđanxenhợplý,phụctranglồngánhtônnhaulên,dángvẻmỗingườiđềucóthầntháiriêng,nổibậchếtvẻsangtrọngđườnghoàng,châungọclấplánh.BứchọakiệttácnàyđượcRichardIVvuithích,đểlạichongườiđờisaumộtcâuchuyện,kểmãikhôngcùng!!

Họcgiảliênxô(cũ)Arbatovchorằng,tácphẩm“GiađìnhRichardIV”làFranciscoGoyađemsựdũngcảmmàthờiđóchỉmìnhôngdámvạchrõcănbệnhthốinátcủaxãhội.

NhàsửhọcnghệthuậtMỹ,anhemThomastrongcuốn“Truyệnvềcácdanhhọa”đãnóithẳng“HoànggiaRichardIVlàmộtbứctranhvềmộthoànggiasuyđồi”.

Nhànghệthuậtchỉra“tiếngnóithầmkíntrongtranh”củahọasĩGoya.HoàngđếRichardIVvàgiađìnhlạikhônghaybiếtchútgì?Ngaycảnhữnghọasĩđồngnghiệp,tuyghenghétGoyađượcvinhdựbướclênđịavị“họasưbậcnhấtcungđình”,đốivới“tiếngnóiđó”cũngkhôngnghethấumàchỉbấtbìnhhậmhực!Nếu“trongcungđìnhlúcbấygiờcóaipháthiệnrabứctranhẩndấuthôngđiệpthầmkín”nhưâmthanhcủadâyđàn,thìerằngGoyasẽđượcnếmmùingọnlửathiêusốngcuộcđời!

HọasĩGoyathựcracódũngkhíđảkíchvàobậcvuachúachítônhaykhông?GoyavớihoànggiaRichardIVcómâuthuẫnsâusắcnàokhông?Vậymàconmắtngườiđờikhôngnhìnra“HoànggiaRichardIV”nóilênđiềubấtkínhvớihoànggia?Họcàngkhóxácđịnhtácphẩmbaohàmýnghĩachâmbiếmsâuxa,khôngdễpháthiện…

ChắcchỉcóbảnthânGoyamớithâmhiểuđíchthựccủaviệcsángtáctranhnày,nhưngtrướcsau,ôngcũngkhônghềhémôinửalời?!

81.“NỤCƯỜINÀNGMONALISA”

Bạnchắcđãcólầnxembức“MonaLisa”củaLeonardodaVinci,tronglòngbạnvĩnhviễnnghinhớnụcườibíẩncủanàngMonaLisa.

MộtbứcchândungsơndầuthầnkỳquabàntaycủanhàđạidanhhọadaVincivẽđãkhiếnnhữngngườiyêumếnhộihọathếgiớiđềungưỡngmộ.

MonaLisalàmộtphụnữnhàgiàu,sắcđẹpkiềumỹtrờichođãquyếnrũbaongười.LúcdaVincimờiMonaLisalàmmẫuđểvẽtranh,đúngvàolúccongáibébỏngcủanàngkhôngmaychếtyểu,nhàdanhhọađãtìmđủcáchmờichođượcMonaLisaratrướckhungvảicủaông,giữasựlobuồn,sầukhổ,hiệnramộtthoángnétcườiMonacườirấttựnhiên,cườirấtngọtngào,lạirấtmêngười…

HọasĩLeonardodaVincichộpđượccáikhỏanhkhắcthoángquatinhtếấy,nênđãđịnhhìnhnụcườibíẩncủaMonatrênkhungtranhvẽ,biếnkhỏanhkhắctrởthànhvĩnhhằng…

NụcườibíẩncủaMonaLisatrongconmắtcủahọasĩchuyênnghiệplàsựđatìnhsâuxa,vẻkiềumỹvôvàncủanétcười!

Đốivớinụcười“MonaLisa”mỗingườiđềucócáchnhìnriêng.Cóngườitừđó,lĩnhhộiđượcnàngthoángbuồn,sựđaukhổvẫnlộranétvui,cóngườitừđócóthểhộinhậpđượcmộtnàngLisatựnhiên,điềmtĩnhhiệnravẻquyếnrũkỳdiệu!

Ngườiyêuthích“MonaLisa”trênthếgiới,cóthểnóilàaivậy.NgườitathánphụctrướcnghệthuậtsiêuđẳngcủahọasĩdaVincimàđồngthờicũngbịsứcquyếnrũcủaMonaLisalàmchosaysưa,ngâyngất!

Nhờđâuhọasĩkỳtàiđãtạoranụcườibíẩncủa“MonaLisa”?Nụcườicủanàngchứađựngýnghĩagì?Việcđóhãynhườngchocácchuyêngiamỹthuậtthămdòtìmhiểu,chúngtachỉcầnghinhớnụcườivĩnhhằng,bíẩnđócủaLisamàthôi.

82.MAJALÀAI?

BậcthầyhộihọaởTâyBanNhalàhọasĩGoyaôngvẽhaitácphẩmđểđời,mộtbứclà“Majamặcáo”,bứckialà“Majakhỏathân”.

HaibứctranhcủaGoyaxứngđánglàhaibônghoalàitrongkhobáunghệthuậtthếgiới,nàngMajadướingọnbútcủaông,dùmặcáohaykhỏathânđềuđượcngườiđờisauthánphục.

“Maja”bấthủđólàai?Quảthậtcóhaichuyệnkhiếnngườitathúvị.

Chuyệnthứnhấtkểvề:tểtướngTâyBanNhaGodoymờihọasĩGoyavẽmộtbứctranhtoànthâncôáithiếpcủaông.Goyahếtsứckinhngạctrướcthânthểtuyệtđẹpcủangườiáithiếpnày,dođóđãvẽmộtbứctranhhoàntoànkhỏathân.Godoynghebiếtviệcnày,cảmthấybịGoyakhinhnhờn,bènđitìmGoyatínhnợ.Lúcsauôngtađộtnhiênsấnvàophòngvẽcủahọasĩthìchỉthấybức“Majamặcáo”,thìraGoyanghephongthanhđãtứctốcvẽthêmbứcnày,mớithoátnạn!!

Chuyệnthứhai:BạncủaGoya,mộtđạiphúthươngTâyBanNhanổitiếng,mờiGoyahọahìnhvợôngta.Goyathấyvợôngphúthươngtươitắn,mỹlệvôcùng,liềnthuyếtphụcđểôngvẽchonàngmộtbứckhỏathân.Khônglâu,việcnàytiếtlộ,phúôngtrongcơntứcgiận,muốntìmGoyaquyếtđấu.NhưngkhiôngtaxôngvàophòngvẽcủaGoyathìhóarađólàbứcvẽphunhâncủaôngmặcquầnáohoalệ,khiếnphúthươngkhựnglạivìngạingùng.Sauđó,theongườiamhiểutìnhhìnhthìGoyachủývẽmộtbứcmặcáovàmộtbứckhỏathân,lấycáiđóđểphòngbị,tránhsựrắcrối.

Cũngcónhiềungườichorằng,“Maja”dướinétcọcủaGoya,nguyênđólàngườitìnhtrướcđâycủaGoya,nữcôngtướcphunhânAlba.Bởinghilễvàđiềukiệnxãhộithờiđóthìkhôngsaocóthểcóngườiphụnữnàochongườilạvẽhọkhỏathân.

Sựsuyđoánvềmẫuhọa“Maja”đãđẻracáccâuchuyệnsinhđộngđầysắcthái,từđóphảichăngchúngtacóthểnhậnra,GoyachorằngbaocáiđẹpcủapháinữđềutậptrungvàocảđườngnétthiênnhiênnhưthihàoNguyễn

DuđãtảnàngKiều.

Rõràngtrongngọctrắngngà,Dàydàysẵnđúcmộttoàthiênnhiên!

VànhưvậytưtưởngĐôngTâyđềugặpnhautrước“cáiđẹp”!

83.“NÀNGKIỀUNỮFORNARINA”?

HọasĩđạigiaRapphaeldượcbaongườisùngbái,năm37tuổi,ôngđộtngộtquađời.Cáichếtcủaônglàmchonhữngngườiáimộôngđềuchoángváng,chẳngkhácnàobịmộtđònnặng!!

Trongcơnbuồnbã,ngườitađemviệcRapphaelchếttrẻ,quytộichosựrũrê,cámdỗcủangườitìnhRapphaellàFornarina.

Tráchmócthìcứtráchmóc!KhiRapphaelmấthơn70năm,mộtbứcchândungtênlà“LaFornarina”lầnđầutiênxuấthiệntrênđời.QuamộtthờigianngườitabỗngnẩysinhthiệncảmđốivớitìnhnhâncủaRapphael.Rồisauđóvàitrămnămbứctranhđóvẫnđượcquýbáokhenngợihếtlời!!

Nhưnggầnđâycómộtsốngườiđộtnhiênđặtvấnđề:“LaFornarina”cóphảitranhthậthaykhông?ChuyêngiagiámđịnhnổitiếngÝ,giáosưCherinithẳngthắngbảorằngbức“LaFornarina”làđồgiả,cóthểlàsaukhiRapphaelmấtchừnghai,bamươinămđãcóngườikhácnghĩcáchvẽra…

Cheriniđưaranhiềuđiểmvềcáchnhìncủaông.Đầutiên,ôngpháthiện

chiếcvòngởcổtayngườitrongtranhcókhắcchữRapphael.ÔngvạchrarằngkẻngụytạocốýviếtghéptênRapphaeltrênđóđể“lấygiảlàmthật”,nhưngmuốnkhéolạihoávụng.Hơnnữa,tìnhnhâncủaRapphael,conôngchủlòbánhmìlàmộtthiếunữdịudàng,xinhđẹpthếmàcôgáitrongtranhthìcóconmắtphóngđãng,khinhbạc,khuônmặtthiếucáihậu,cáiđósovớitướngmạocủanàngFornarinacáchnhaurấtxa!Rõràng“họasĩngụy”khôngquenbiếtcongáiôngchủlòbánhmì!

Việnnghiêncứu,hộihọaFlorenceđịnhsẽmởcuộcgiámđịnh“bứctranhrắcrối”này,tuyênbốđãtìmđượcvântaytrêntácphẩmchínhlàcủahọasĩRapphael!!Xemra“LaFornarina”cóđúnglàtranhgiảhaykhông,phảichờgiámđịnhvântay,cuốicùngmớichorakếtluận!?

Trảiquavàitrămnămsaungườitacóthểđoánđịnhthậtgiảnhưvậy?Cóđúngthếkhông,hoặcgiảcóthếlựcvàobêntrong,ngầmláiluôncảkếtquảgiámđịnh.

CónhiềuhọcgiảkhôngthèmđểýđếnluậnđiểmcủagiáosưCherini,bởicácyếutốôngnêurađềuxuấtpháttừsuyđoánchủquanvàkhôngcócăncứđểchứngthực.

Cònnhưviệcgiámđịnhvântay,vẫnchỉnằmtrong“kếhoạchkhôngtưởng”!

84.BỨC“TINMỪNG”THẬTHAYGIẢ?

ĐerckPaozilàhọasĩHòaLannổitiếngkhắpchâuÂuvàothếkỷ15.Toàn

bộtácphẩmcảđờiôngsángtác,saukhiôngmất,đãtrởthànhbáuvậtcủanhữngnhàsưutầm,rấtđượccáctaysưutậpdanhhọađuanhauchiếmhữu!!Năm1872,ởMiLan(Ý)tổchứcmộtcuộctriểnlãmdanhhọa,khángiảmaymắnđượcxemnhữngtácphẩmnổitiếngcủaPaozinhư“TinmừngPhụcSinh”,“Antáng”v.v…

Từđóvềsau,quamộtthếkỷ,tácphẩmcủaPaozilạikhôngthấyxuấthiệnởcácphòngtriểnlãm(cảcônglẫntư).

Năm1986,nhàsưutầmdanhhọaMỹ,Gansmởhàngbánđấugiá,mộtbứctranhsơndầucủaPaozibức“Tinmừng”.Mộtthờigian,đượcngườitabàntánxônxaoxemdanhtácđócủaPaozicóphảitranhgiảhaykhông?!

Taswaca,ngườicóuytíntronggiớihộihọachorằngbức“Tinmừng”trongtayGansđãbịngườitamôphỏngtheobútphápcủaPaozi!

Taswacanói,ôngđãtừngthấymộtthợvẽÝ,vẽhainhânvậttrong“Tinmừng”.Trongđómộtngườilàthiênsứ,mộtlàĐứcmẹMaria.

Căncứvàocuộcđiềutrachínhthứcthìthợvẽđósởtrườngvềphụchồitranhcổ.Ôngtađãcócơhộixemtậnmắtbứchọanày.Nếuthế,ôngtacóđiềukiệnvẽgiảkháthuậnlợi!

HànhvicủaViện“Gaiti”chắchẳnlàmộtsựkhiêuchiếnđốivớichuyêngianhưTaswaca.OângtatứctốcbaysangMỹ,hònglấylạithểdiệnchomình!!

TrongphònghóanghiệmcủaViệnbảotàng“Gaiti”đãmởracuộcgiámđịnhkhoahọcđểbiệnminhchosựthật–giảcủa“Tinmừng”.

Kếtquảkiểmnghiệm,đãnhậnđịnhbứcđólàtranhthật100%củaPaozivẽđểrútrakếtluậnkểtrên!!

NhómTaswacavẫntỏrathắcmắcđốivớikếtluậnsaukhigiámđịnh.Họchorằngchỉsosánhhaitácphẩmcủamộttácgiảmàhạlờiquyếtđoánlàkhôngchuẩnxác!!Nhấtlàtrongkiểmnghiệmhóachấtrõràngđãpháthiệncómàudầuởmấychỗ,làcáimàvàothờicủaPaozichưatừngchếtạo!

“Tinmừng”làtranhthậthaygiả,trongcuộcđôico,đấukhẩucủađôibên,trướcsauchưacólờiphánquyếtcuốicùng!

85.TƯỢNGCỔHYLẠP?

VềnghệthuậttạctượngHyLạp,ngườitapháthiệnmộtvấnđềrấtlýthúlà:điêukhắccổHyLạpđềuxuấthiệndướihìnhthứckhỏathân.

TượngVenuscụttay,làmẫutượngcủacáitốtđẹptronglòngngườiđời.Nghệsĩvànhândâncũngvậy,đềuhiểuđượccáiđẹpsứtmẻ.Nhưngnếuđókhôngphảilàmộtphotượngkhỏathânmỹlệthìngườitacóthíchthúcáiđẹpsứcmẻcủanóhaykhông?TượngHyLạpcổ,tạisaođềuxuấthiệntronghìnhthứckhỏathân?

HọasĩđạidanhRodinđánhgiáloạitượngnàynhưsau:

NgườiHyLạpcóquanniệmđặcthùvềcáiđẹp.Trongconmắthọ,thìnhânvậtlýtưởngkhôngphảilàphầntâmlinhsángsuốtmàlàsựphátdụctốttheotỷlệcânđối,thânthểkhỏemạnh,vậnđộngdẻodaitrongcácmônthểthao,võthuậtmàđiểnhìnhlàhìnhtượngkhỏathân.

ChínhvìngườicổHyLạpthườngtônsùngvẻđẹpthânthểđó,chonên,khinamnữthanhniênkhỏathânphôdiễnsứckhỏevớinhautrênđấutrườngthìdânchúng,khángìkhônghểcóchútcảmgiáchổthẹnxenvào,họchỉnghĩđếnsứcsốngdângtrào,thểhiệnsựhàihòagiữaconngườivàtựnhiên!!

TượngkhỏathânHyLạpcổthểhiệncáiđẹpmộtcáchvôtưtrướcmọingườivàcáiđẹpsángtạocủathânthểconngười.VănhoáĐôngTâyđốivớiđiều“Thiện–Mỹ”đềuvuivẻtiếpnhận,lýluậnxưanayđãphânđịnhđầyđủrõràng!ĐặtbiệtởbộphậnOlympicquốctế.

Thờigiangầnđây,nhiềuhọcgiảTrungQuốcmạnhdạnđềraquanđiểmchorằngđiêukhắcHyLạpcổ,khôngbắtnguồntừphongtụckhỏathân,cũngkhôngriêngtônsùngcáiđẹpthânthể,tựnhiên–màlàsảnphẩmcủaphongtràokhoáilạcchủnghĩatrongnềnvănhoáphươngTây.Vấnđềchínhvẫnlàmộtthứ“môtảtínhquahình”.

Dùnóithếnàochăngnữa,thìtượngkhỏathânởHyLạpcổvẫnlànhữnghònngọctrongkhotàngnghệthuậtthếgiới,cònnhưbànrộngravềlịchsử,xãhội,vềsựhìnhthànhcủanó,tanêndànhriêngchocácchuyêngiacóthờigiantìmhiểu.

86.“AJAX”NGƯỜIHÙNGHYLẠP?

Vàođầuthậpniên1970,bãitắmLetchMalinaởgầnvùngĐịaTrungHải(nướcÝ)môtngườitắmbiểnkhilặnsâuxuống,đãđụngvàomộttượngđồng,khitượngđóđượcvớtlên,ngườitamớipháthiệnrằngđólàmộtphotượnglạ.Cácchuyêngiagiámđịnhphotượng,chonólàtượngHyLạpcổ,nhânvậtđượcđiêukhắclàvịanhhùngHyLạptênlà“Ajax”đúckhoảngthếkỷthứ5trướccôngnguyên!

“Ajax”ngủsaydướiđáybiểnnướcÝtrên2400năm,ngàynayphotượngnghệthuậtđóđượccoitrọngvàcanhgácrấtnghiêmmật!

Cónhàsửhọcbànrằng“Ajax”trênđườngđitừHyLạpđếnLaMã,vìthuyềngặpnạnmàyênnghỉdướiđó.NhưngvậtbáunàyhẳnlàngườiLaMãchởvề,hayngườiHyLạpđemtặngthìkhôngthểbiếtđược!

Căncứvàosửliệughichép,từgiữathếkỷthứnhấttrướccôngnguyênthìHyLạpđãởdướisựthốngtrịcủađếquốcLaMã.KỹthuậtđiêukhắccủaHyLạpthờiđópháttriểnrấtrựcrỡđãxuấthiệncácbậcthầynghệthuậtđiêukhắcnhưPhidias,Milon…

Trảiquataycácchuyêngiakhảosáttượngđồng“Ajax”trôngrấtgiốngphotượnglàmtừtaynhàđiêukhắcPhidias.Bấtluậntừcáchbốcụchaythủpháptạohình,đềurấtgiốngcáctácphẩmkháccủabậcthầyPhidias.NhưngđiềucầnbànlàtácphẩmcủaPhidiaschưacómộtbứcnàolàthật100%.Đưacáctácphẩmmôphỏngrađểsosánh,cóđángtincậykhông?Điềunàycầnphảisuyxétthậntrọng.

Dùchovềhìnhthức“Ajax”giốngvớithủphápsángtáccảPhidiasnhưngphongcáchnghệthuậtlạikhônghoàntoàntươngxứng!TrongnhữngtácphẩmcủaPhidiasmàngườitabiếtrõ,phầnnhiềuchạytheovẻđẹphoalệbênngoài,trongkhi“Ajax”ởđâylạicổkínhtrangnhã…

Vậy“Ajax”cóvôtìnhbịgiôngbãonhậnchìmhaylàbịcướpbiểnđánhúp?Chotớinaykhôngaicóthểđoánđịnh!Thếthì,ngườiphảichăngcócủabáunghệthuậtnàokháccùngchịuchungsốphậntrongtainạnđó?!

87.KIẾNTRÚCVÒM?

Kiếntrúckếtcấuvòmđãđưanghệthuậtnàylênmộtđỉnhcaomới.

Cáiđẹpcủakiếntrúcvòmlàsựchốngđỡmạnhmẽ,lạicónétvẽuốnlượntôvẽcủađồhọa.Trongvòngkếthợpvớisựkhoatrươngnghệthuật,nhưngkhôngmấtsựnghiêmcẩnvềkhoahọc,kỹthuật…

NếubạnđượcthấycầuđávòmởTriệuChâuxâydựngtừđờiTùy,chắcbạnsẽthánphụcnghệthuậtbắccầunhưvậy!

Bạncóbiếtkiếntrúcvòmxuấthiệntừthờinàokhông?

KiếnTrúcHyLạpcổmàngườitabiếtrõ,cóthểnóilàthànhtựuhếtsứchuyhoàng.KỹthuậtcuốnmáivòmcủangườiLaMãcũngđãlêntớiđỉnhcao.Vàothếkỷthứnhấttrướccôngnguyên,miếumạocủangườiLaMãxâydựngkhẩuđộvòmcóđườngkínhđếnhơn40mét,kiệttácấykhiếnngườiđờikinhngạcvàthánphục.

Nhưngkỹthuậtcuốnvòmkhôngthểcóaiđủsứcthựchiệnmộtmìnhvìkhôngthấybấtkỳghichépbằngvăntựnào!Hoặccóthểthànhtựucủatậpthểcôngtrìnhsưquanhiềuđời.

Căncứvàokhảochứngcủacácnhàsửhọc,thếkỷthuậtcuốnvòmdocácnướccổtheovănminhphươngĐôngtruyềnvàoHyLạpcổ,sauđótruyềnsangLaMã.

VănminhcổđạiTrungQuốccólịchsửtừlâuđờinênmáivòmởthờiLưỡngHánđãcóthànhtíchcaođộ.NócvòmnhàmồTâyHán,vàmáivòmĐôngHán,vàothờibấygiờ,khôngnướcnàotrênthếgiới,cóthểsánhbằng.ĐếnkhikiếntrúcchâuÂuđạttớimứcnàythìđãlàviệcmấytrămnămsau…

Nếudựatheotìnhhìnhkháchquanmàphântích,thìhìnhtháibanđầucủakiếntrúcvòmlàvàotrướcthờiHán.Căncứchínhlà,kiếntrúcvòmđờiHánđãthànhquymô,lạihếtsứchoànmỹ.

CóngườichorằngvàothờiTiênTần,đãxuấthiệnkiếntrúcởTrungQuốc.

Nhưngluậnđiểmnày,cũngkhôngcósửliệuchứngthực.BởivậythờikỳxuấthiệnkiếntrúcvòmcổnhấtTrungQuốccònđangtìmhiểu…Chưathểnóikiểuvòmrađờiởđâuvàothờikỳnào!…

88.“THẦNMẶTTRỜI”RHODES?

VềphíaĐôngởvùngĐịaTrungHải,cómộtđảonhỏtênlàRhodes.Trênmảnhđấtnhỏxíuấy,lạidựngsừngsữnghơntrămtượng“ThầnMặtTrời”.NếuhỏiởđâutônsùngMặtTrờinhất,thìđầutiênphảikểlàdâncưtrênđảoRhodes.DâncưởđâycoiThầnMặtTrờilàthầnbảohộđảoRhodes.

HơnbatrămnămtrướccôngnguyênđãxảyramộtcuộcchiếntranhtànkhốckhiếndântrênđảoRhodesbịgiàyxéo.NhândântrênđảonhờsựgiúpsứccủaAiCập,đãđánhbạicuộcxâmlăngcủaMacédoine.Đểchúcmừngthắnglợinày,cácnhàđiêukhắctrênđảoRhodesđãtrảiqua12nămdùngđồngthauđúcmộtphotượngThầnMặtTrờiHelieskhổnglồ,tênlàColossus.

Nửathếkỷsau,tượngđồngấytừngđượcngườiđờisaugọilàkỳquanthứnămtrênthếgiới,saunóbịđổsậptrongmộtcơnđộngđất.

TượngThầnMặtTrờiđổxuốngchângãytaycụt,nằmgụcdướiđấtsuốtnghìnnăm.Giữathếkỷthứbảysaucôngnguyên,ngườiẢRậpchiếmđôngđảoRhodeshọđemtượngđồngbánchongườiSyrie.

Tượngthầnbịnungchảylấyđồng.Nhưngvìngườitahâmmộtượngđồng,nêntrướcsaucứkểnómãi.Điềuđángtiếclàthờibấygiờ,khôngaighichépsựcốnàovềnókhiếnchotruyềnthyếtvềtượngđồngcũngtrởthànhcổquái,lykỳ.

CóngườimiêutảThầnMặtTrờitrênđảoRhodesnhưthếnày.Tượngthầndángvẽhiênngang,uyvũ,khỏathân,taycầmkiếmđỉnhđầucóhàohoangchóiloà,chânđạplênconsónglớn.

Đếnthếkỷthứ16,ThầnMặtTrờiđứngsừngsữngchânđứngxoạctrênhaiđầuđêbiển,đểthuyềnbèđingangquabêndưới.Kiếmởbênphảithànhđuốccháyrừngrựcvềđêm,soisángchotàubiển.

Nhưngcóngườitả,cáchnóiđócáchrấtxavớisựthực.Tượngngườicaotrên39métbêndưới,thuyềncóthểqualại,ngườitacóđịnhdùngthầnlàmvòmcổngkhông?Hoặcnhờthầnbảovệbếncảng?

TruyềnthuyếtvềhìnhdạngcủaThầnMặtTrờicónhiềukiểucách,nhưngkhôngcókiểunàocóthểđạidiệnchobộmặtnguyênthuỷcủaphotượng…hoặcchỉcóTrời–Đấtbiết?!

89.TƯỢNGĐÁTRÊN“ĐẢOPÂQUES”?

VàomộtngàyLễPhụcSinhnăm1722.ThốngtướnghảiquânHàLan,JacobRoggeveenđóngởvùngbiểnTháiBìnhDươngmênhmôngđãpháthiệnmộtđảonhỏ.Từđó,lấytênlàđảoPâques(LễPhụcSinh).

“ĐảoPâques”cáchbờbiểnNamchâuMỹchưađầy4.000hảilý.KhiJacobRoggeveenbướclênđạonày,đãbịcảnhtríkỳdịtrênđảolàmchokinhngạcđếnđờngườira.

Trênnúidướinúibaoquanhlàbiển,trênđảo,chỗnàocũngcótượngđáđầungười.Nhữngtượngđánày,cáithấpnhấtcũngcao10mét,cáicaonhấtcỡ30mét.Mỗitượng,nétmặtđềukhácnhau,sinhđộngnhưmộtquầnthểngườiđáchungsốngvớinhau…

PháthiệnquantrọngnàycủaJacobRoggeveenđãkhiếngiớikhoahọckỹthuậttrênthếgiớichấnđộng.Nhàthámhiểm,kiêmchuyêngiakhảocổ,nhàsửhọccácnơitrênthếgiớilụctụckéođến,cóýlàmrõquầnthểtượngđáđóxemchúngmuốnnóilênđiềugì?

Cóhọcgiảchorằng,tượngđálớnlàdấuvếtlịchsửcủanềnvănhóaDaĐỏNamMỹởđâyđãtừngcómộtthờiphồnvinhthịnhvượng,vănhóaphátđạt.NgoàiratrênmộtsốcaonguyênkhácởNamMỹ,ngườitacũngpháthiệncótượngđá,nhàđá,đồdùngbằngđá…

Nhưngcóchuyênđềkhảocổbànrằng:tượngđálớntrênđảoPâquesthuộcnềnvănhoáPolynesia.VìcưdântrênđảophầnlớnlàgiốmgngườiPolynesiađờiđờilưutruyềnkhắcđátuyệtvờinày.

NhàthámhiểmNaUy,Hedar,saukhikhảosáttrênđảoPaqueđãphátbiểu:“Dântộcnàycầncùtrítuệđãđếnhònđảonhỏ,yênổnhoàbìnhlâudàiđểtraodồikỹthuật,đụctrạmtruyềnthống,nhưmuốnxâydựng“thápthôngtrời”trênđảoPâques”.

Lờibànbóngbẩyấy,càngkhiếnngườitakhóhiểu:“Dântộccầncù,trítuệ”và“Kỹthuậtđụctrạmtruyềnthống”ấylàgì?Hònđảotrơtrụi,câycỏkhôngmọcđượclàmsaocólươngthựcsinhsống?Núilửarảikhắp,khoángsảnkhôngcó,vậyhọlấygìđểtạctượngđákhổnglồnhưvậy?

Đốivớimộtloạtvấnđềđó,khôngnhàkhoahọcnàocóthểtìmramộtkếtluậnnghiêmtúc,chuẩnxác!!!

90.HỌASĨQUÁIKIỆT?

Khoảnggiữathếkỷ16,ElGrecorađờitrênđảoGretoVenise.

Grecobắtđầuhọcvẽvàolúcnàokhôngaibiếtđược.Chỉbiếtthờitrẻ,ôngsangÝhọchọasưTitianvàvẽtheophongcáchnghệthuậtbậcbầyvĩđạinhưMichangelo.

GrecoởÝkhôngbaolâuthìsangTâyBanNha.Lýdoôngrađikhôngainóirõràng.Cóngườinóiôngquácuồngvọngđãkhiếnmọingườichánghét,bấtđắcdĩphảibỏrađi.CóngườilạinóidoởđâytàinghệôngkhôngbằngngườinêncầnđiTâyBanNhatìmmộtlốithoát!

Grecođếnsốngởthànhphốnhỏ,Toledo(TâyBanNha).Trongthờigiannày,tácphẩmlớn“Alporis”củaôngrađời.Đólàmộtcôngtrìnhgiáođườngđặtlàm,bứctranhấycóngườicholàđãđạtnghệthuậtcaosiêu,giátrịvôcùng.NhưngcũngcóngườichêtráchGrecothuậntayvẽbừa,cựckỳvụngvề.

Suốtcuộcđời,Grecosángtácrấtnhiềutácphẩm.Nhữngbứcnhư“ĐứcBàLênTrời”,“phongcảnhToledo”,“SứđồPierrevàPaul”v.v…nhờbútphápđộcđáosiêuquầnmàđãdẫntớibaosựtranhluậncủacác“taimắt”tronggiớinghệthuật.

Trongphầnlớncáctácphẩmcủaông,tỷlệthânthểnhânvậtkhônggiữtỷlệđốixứnglênđếnmứcđộnghiêmtrọng!RấtnhiềungườinghingờhọasĩGrecomắcbệnhthầnkinhvàchứngloạnthị,nênhìnhdạngquaconmắtông,đãvượtkhỏiquyluậtthôngthường!MộtnhàphêbìnhPhápnói:“Grecolàmộtthiêntàiđiên!”

CũngcóngườiđốivớitranhcủaGreco,cósựnhìnnhậnvôtưđầyđủ.NhưDolgeponov(LiênXôcũ)chorằng:TácphẩmcủaGreco,gạtbỏnhữngchitiếttầmthườngthoátkhỏisựchiềulòngcủasốđôngngười,nótrànđầysứcsống,hơithởvàtínhchấtcaothượng,thuầnkhiếtmàvẫnchứađầyđủkỹxảocủamộtnghệsĩchânchính!

ĐốivớiconngườivàbảnsắctrongtranhcủaGreco,cónhiềucáchđánhgiá.Điềuđókhôngphảilàkhôngcóquanhệvớicátínhbíẩncủaông!

Grecocókếthônhaykhông,cũngcónhiềudưluậnkhácnhau!

Ngườithìnóiôngcóvợcon,nhưnghồsơtronggiáođườngkhôngcóghichép.Cóngườinóisuốtđờiôngkhônglấyvợ,chỉcómộtngườitìnhđilạimộtthờigianvàsinhmộtđứacon.

CuộcđờiGrecocótínhcáchkỳquáinhưthế!

91.CÂUĐỐVỀ“CÁICHẾTCỦAMARAT”?

JeanPaulMaratlàlãnhtụcáchmạngtưsảnPháptrongthếkỷ16đồngthờicũnglànhàchínhtrịthuộcpháiJacobins.

Ngày13tháng7năm1793côgáiCodetđếnnhàMaratởphốSaintAnreno,nóivớingườigáccửamuốngặpthủlãnhMarat,nhưngbịngườiđótừchối,đôibêncãicọtotiếng.LúcđóPaulMaratđangngâmmìnhtrongbồntắm,nghethấytiếngcãivàôngbảovợralệnhngườigáccửađểyênchocôgáivào.

CôgáivàonhàkhôngbaolâuthìtừnhàtắmvanglênmộttiếngkêuthảmthiếtcủaMaratv.v…khibàMaratvàngườihầuchạyvàophòngtắm,họđãbịcảnhtrướcmắtlàmchokinhngạcđếnđờcảngườira.

Marattrầntruồng,nửangườingụctrongbồntắm,khănvàngquấntrênđầurũsaugáy.Trướcngực,mộtdòngmáutươichảyxuống,tayphảicầmbútbuôngthõngcạnhbồn,bêncạnhcómộtcondaogăm,taytráicònnắmmộttờgiấy.

Maratbịthảmsát,bỗngchútlụitàn,sứmạngcáchmệnhvẫnchưahoànthành.BậcthầyhộihọaPhápJacquesLouisDavid,bịcáichếtcủaPaulMaratlàmrúngđộng.Sựphẫnnộkiađãkhiếnhọasĩkhơidậyhứngkhởisángtácmãnhliệt.ÔngđemcáichếtcủaMaratvẽthànhtácphẩmkinhđiểntronglịchsửnghệthuật.

“CáichếtcủaMarat”đãtáihiệngiờphútcuốicùngcủanhàcáchmạngPháp,vạchtrầnâmmưucủacácphầntửphảnđộng.TheolờihọasĩDavidnóithì:“ĐemgươnghysinhcủathủlĩnhMaratvìnhândânmàthểhiệnchonhândânxemlàsựcôngích”.

Nhưng,họasĩkhôngnêurõvấnđềkhivẽvề“CáichếtcủaMarat”,ngoàicáchgiảithíchkểtrên,còncóýnghĩanàonữachăng?

Nhưngcónhiềungườitrongngànhhộihọachorằng,Davidsắpxếpcho“CáichếtcủaMarat”tứcnhưtảthực,nhưngýnghĩađíchthựclàmôtảphẩmchấtcaothượnggiảndị,siêngnăngphấnđấuhiếnthânquênmìnhcủaMaratnêulênđầyđủ!

BảnthânDavidnghĩthếnào?Ôngtavẫnkhôngnóithêmđiềugì…!

92.“NGƯỜIĐÀNBÀLẠMẶT”?

Bứcchândung“Ngườiđànbàxalạ”mặtcủahọasĩKramskoitừlâuđượcgiớinghệthuậtgọilàkiệttác…

Aicódịpđượcxemtranhnày,khôngaikhôngbịrungđộngbởisứcthụcảmnghệthuậtsâusắccủanó.Tranhmôtảmộtbuổisángmùađông,thảmtuyếttrắngbaotrùmnơinơi,ánhsángbanmaitôđiểmchomộtphụnữđoan

trang,mỹlệ,ngồitrênxengựa.Dángvẻấy,trôngkiêukỳnhưngđầynétkiềumỵ,trongtrầmtĩnhhélộxuântình.

“Ngườiđànbàxalạ”củaKramskoitênthậtlàgì.Đâylàmộtcâuhỏinhữngaiquantâmvềhộihọathườngthắcmắc.

CóngườiđoánthiếunữlàngườiyêuđầutiêncủahọasĩKramskoiđãngồilàmmẫuchodanhhọanày.Họasĩtàihoavớimốitìnhđầu,suốtđờikhôngquên.Ôngđembaoniềmnhớnhungtậptrungvàonétbútlàmnênmộtkỷniệmtồntạimãitronglòng!Tácphẩmnày,ônglấytên“Xaxôi”vìnghĩrằngtấtcảđềuđãthànhvĩnhhằng.

Nhưngcóngườilạinói,“Ngườiđànbàxalạ”vốnlàAnnanKarenina,nhânvậtchínhdướingòibútđạivănhàoTolstoi.

KramskoivớiTolstoilàđôibạnchântình.Dosựđồngcảmvớibộdanhtác“AnnaKarenina”màgợihứngchoôngsángtác,vìôngđặcbiệtyêumếnnhânvậtAnnaKarenina.Ôngdùngthủbút,ghilạivẽmỹlệcủanàng,đólàviệcrấtthuậntìnhhợplý.

NhưnghọctròcủaKramskoilàRepinlạicómộtcáinhìnkhác.

Ôngchorằng“Ngườiđànbàxalạ”khôngphảibứcmôtảchândungmàlà“tranhthuầntuýsángtác”.Nhânvậttrongtranhdựatheongườimẫunào,đólàmộtphụnữlýtưởng,mỹlệtronglònghọasĩ.Nhưngchúngtavìyêumếnnétđặcsắccủa“Ngườiđànbàxalạ”dướingọnbútđiêuluyệncủaKramskoi,vẫncảmthấyđằngsaubứcdanhhọa,nêncómộtcâughichúđểcácnhànghiêncứucómấuchốtlýgiải!

93.HÌNHDẠNGTRÊNĐẤTNOSCA?

Khoảnggiữathếkỷ20cómộtpháthiệnquantrọngtrongcôngtáckhảosátnguồnngốcloàingườiởthịtrấnNosca,tỉnhTea(Pêru).

Độikhảocổởthịtrấnxaxôihoangvắngnày,trênvùngđấtrộngcảtrămdặmđãđàothànhnhữngrãnhsâungangdọc.

Nhữngngườiđàobớiởđókhôngaihiểunhữngrãnhsâukỳlạđónhằmmụcđíchgì?

Khiđộikhảocổngồitrênmáybayngắmxuốngquansátkhuvựcnày,bỗnghọbịquancảnhtrướcmắtlàmchokinhngạc!

Nhữngrãnhấykỳthựclànhữnghìnhdạngđộngvật,thựcvật.Nhữnghìnhtượngsinhđộng,đanxenđótạothànhmộtbứchoànhtrángvĩđạikhôngngờ!

BứctranhtrênvùngđấtNoscanhưđã“khéođoạtquyềntạohoá”đặtranhữngcâuhỏithậtmớimẻchocácnhàkhoahọc.Bứctranhkhắchọatrênmặtđấtđểlàmgì?Doaichủtrương?

BứckhắchọatrênđấtNosca,rõlàkhôngđểthưởngthức,bởivìcáchđâyvàitrămnăm,ngườiDaĐỏchưathểbaylêntrờingắmnghíakiệttáccủahọđược.

Mộtsốnhàkhoahọcphântích“bứctranh”trênđấtNoscacóthểliênquantớisựtếlễcủangườiDaĐỏthờixưa.Xemcáchìnhdạngđộngvậttựahồlễvật,cúngtếTrời–Đấtcầuchodântộcsinhsôinẩynở,làmănthịnhvượng.

Nhưngcómộtsốchuyêngiabànrằng,đólàlịchthiênvăncủangườiDaĐỏthờicổ,đểgiúpviệccanhtác,xuấthànhvàsinhhoạthằngngày.

Còncóngườimạnhdạnđặtgiảthuyết,làngườivùngnàycóýtạophươngtiệnchongườingoàihànhtinhcónơiliênlạc!

SuyluậndòđoáncáclýdođãkhiếnbứctranhtrênmặtđấtNoscavốnđãbíẩn,nayvẫnkhôngsaotìmracâutrảlờinàoổnthoả!

94.BÍCHHỌAỞĐIỆNHORAFSAR?

NgànhkhảocổLiênXô(cũ)từngcómộtpháthiệnquantrọngkhiếnthếgiớichúý.Vàonăm1937,họđãpháthiệnditíchcungđiệnHorafsar.

CungđiệncủavươngtriềuBukhara–Hodatnàykhíthếhùngvĩ,tàinghệphithường.Trêncácváchtườngtrongcungđiện,vẽrấtnhiềubíchhọa,trìnhđộtinhthôngcủanókhiếnngườitathánphục.Nhữngbíchhọađó,dùđãlâuđời,nhưnghìnhdạngngườitrênbứctranhvẫncònthấyđược.

Trongbíchhọavẽcáchọasĩchinhchiếnsatrường,thầndânbáiyếtcungđình,cầmthúđuổibắtnhau,cóđoànthiếunữcamúavuivẻ.

Bíchhọacungđìnhnàyvẽvàođờinào?Doaivẽ?CóngườichorằngsựphồnvinhcủaHorafsarbắtđầukhoảngthếkỷthứ10saucôngnguyên.Nộidungvẽsinhhoạtchínhtrị,quânsự,vănhoáv.v…CáimàbíchhọaphảnánhlàtìnhhìnhthugọncủanềnmóngvươngtriềuBukhara–Hodat.Còntậpthểvẽbíchhọacóthểlànghệnhânthờiđó.

Cóhọcgiảlạichorằng,bíchhọacungđiệnHorafsarsángtácvàothếkỷthứVIII.Căncứcủanólàtrongcungđiệnvẫncòncácđồtrangsứcbằngđấtnung,nhữngthứtrangsứcnàylàmộtcôngnghệrấtthịnhhànhvàothếkỷthứVIIIsaucôngnguyên.Ngườivẽcóthểởmiềnkhácđếnvìvàothờiấy,vươngquốcBenyatluôngiaolưuvớicácsắctộc,chịuảnhhưởngvănhoá

ngoạilai.

NhưngnhữngnhàkhảocổLiênXô(cũ)lạicóýkiếnkhác,họchorằng,cungđiệnHorafsarxâydựngvàothếkỷthứIIIsaucôngnguyên,nhómvẽbíchhọalàmộttổchứcnghệthuậtlớn.Trongsốnhữngngườinày,trìnhđộnghệthuậtcủahọrấttinhthâm,kỹthuậtkiếntrúcvượtbậc.

TruớcbaoýkiếnsaibiệtvềcungđiệnHorafsar,quảthậtchođếnnay,vẫnchưacóaiđưarabằngchứngđángtincậy.

Chúngtachỉbiếtcómộtkhotàngnghệthuậtquýbáu,cóthểchiêmngưỡngquaphóngảnhghilạiđểbiếtrằngloàingườiluônhướngvềcáiđẹp.Vìdùcóthắcmắc,cũngcầncóthờigianlầnmò,gỡrối!

95.TRANHĐÁCỔỞCHÂUPHI?

Vàonăm1721,trênhoangnguyêncổxưaởđạilụcChâuPhi,ngườitapháthiệnnhiềutranhvẽtrênđá.PháthiệnnàysovớitranhvẽtrênđápháthiệnởchâuÂuđitrước150năm.

DùnhữngtranhvẽtrênđáởchâuPhiđãloanglổ,nhamnhởthôsơ,nhưngmỗihìnhtượngnhânvậtmangđầynétchânthực,vàphongcảnhhàihòavớithiênnhiên,vẫntoátrasứcsốngtràntrềcủalụcđịachâuPhicổxưa.

Cácnhàkhoahọcsaukhinghiêncứu,pháthiệnsamạcSaharathờixưađãtừnglàvùngđấtẩmthấp,cóđấtđaimàumỡchongườitacàybừa,chănnuôi,sinhsống.

SựpháthiệntranhvẽtrênđáởChâuPhiđốivớikhoanhânloạihọcthựclàquýbáu.Vậyloạitranhvẽtrênđáấydosắcdânnàotạora?

Mộtsốnhàkhoahọcchorằng,nhữngtranhvẽtrênđáchâuPhidothổdântrongvùngtạora.Vềhìnhdạng,thổdâncóđítnổicao,xươngcàmbànhto,đềuvẽtrênnúiđáchínhlàđặctrưngnhânchủngcủathổdânchâuPhi.Sora,nókhácnhaumộttrờimộtvựcvớitranhvẽtrênnúiđátiềnsửởchâuÂu.TranhvẽtrênnúirảiráckhắpđạilụcchâuPhikhôngsaođiếmxuể,nhữngtácphẩmdângianđó,đềudocácsắcdânđờiđờiyênổnsốngởđâyvẽra.

NhưngmộtsốhọcgiảchâuÂucócáchgiảithíchkhác.HọchorằngtranhvẽtrênđáchâuPhichịuảnhhưởngảnhhưởngcácnềnvănhóangoạilaimàthành.Nhữngngườicóquanđiểmnày,đãsosánhnhiềutranhđáchâuPhivớitranhđáchâuÂucónhiềuđiểmtươngđồngmàrútrakếtluậnkểtrên.Họchorằng,sốdidânchâuÂusangkhaipháđạilụcChâuPhi,họmangđếnkỹthuật,vănhóa…TranhcũngdohọvẽtrênnúiđáởChâuPhi…TheolậpluậndânchâuÂudicưsangchâuPhi.Cóngườinóilýluậnđơngiảntheogiảthuyếtnhưthếlàkhôngkhoahọc.Bởitựthânnghệthuậtthườngcótínhquốctế,đạiđồng!

96.“BÍCHHỌASAMẠC”?

SamạcSaharangàynayđúnglàmộtthếgiớihoangmạc.Nókhôngchỉbởidiệntíchrộnglớnmànổitiếng,đồngthờivìkhíhậukhắcnghiệtnữa!

Năm1933,mộtđộikỵbinhcưỡilạcđàđếnvùnghoangmạc,họgặpmộtquầnthểbíchhọadàiđếnmấycâysố,xuấthiệnnhưmộtkỳtích!

Haimươinămsau,ôngHenringườipháplạidẫnmộtđộikhảosátdẫmchân

lênhoangmạcnày.Họquayphimmộtvạnbứcbíchhọatrênsamạc,mangvềParis…

Từđó,cácnhàkhoahọcvàthámhiểmtrênthếgiớibịsamạcbíẩnnàyhấpdẫn,ngườitaùađếnxemnhữngbíchhọatrongmiềnhoangdã.

Cácchuyêngiakhảocổđãpháthiệncáchnayba,bốnnghìnnămtrước,samạcSaharađãtừnglàmộtthảonguyên,đấtnướctươitốt,ởđâykhôngchỉngườivàsúcvậtsinhsốngmàcònvănhóacũngpháttriển.Rấtnhiềubíchhọakhôngchỉcóhìnhdạngsinhđộngmàkỹthuậtthànhthụccủanócũngkhiếnngườitathánphục!

CácnhàsửhọctheodõidiễnbiếnkhôngngừngcủabíchhọasamạcSahara.

Bíchhọasamạctrongthờikỳđầu,phầnlớnvẽngựa,trâuv.v…Dođócóthểthấy,thờiđóởđâyđólàmộtốcđảo,lànơinuôitrâu,chănngựa…

Đếnkhoảngba,bốntrămnămtrướccôngnguyên,lạikhôngthấyla,bò,ngựa,dê,màchỉtoànlàlạcđà–chúnglàthuyềncủasamạc.Điềuđóchứngtỏthảonguyênđãkhôngcònnữa,màchỉcóhoangmạcvàlạcđàlàmbạn.

Từquátrìnhdiễnbiếncủabíchhọa,ngườitatínhrasựbiếnthiêntrongmấynghìnnămcủasamạcSahara.Nhưngnhữngkiệttáckiakhiếnngườitakinhngạc,khôngsaocóthểhìnhdungraloạingườinàosángtác!Cònmụcđíchkhivẽbứchọaấycàngkhómàbiếtđược.

97.“IVANLÔIĐẾGIẾTCON”?

HọasĩNganổitiếngRepinvẽrabức“IvanLôiđếgiếtcon”.Bứctranhđó

xứngđánglàkiệttáccủaông.

Từtranhđó,chúngtathấySahoàngđầutiêntronglịchsửNga,IvanLôiđếgiànuamộttayômcon(Ivan)thiêmthiếp,mộttaybịtvếtthươngđẫmmáucủacon.HoàngtháitửIvanđãyếusứclắmrồi,mắtchỉánhlênnỗituyệtvọng.CònIvanLôiđế,ánhmắtđờđẫn,nétmặtlộvẻhốihận,bấtlực.Toànthểbứctranhảmđạmtốitămimvắng,nặngnềbuôngxuống,khiếnngườitacảmthấynghẹtthở!

TácphẩmnàycủaRepinkểlạicảmộtbikịch.

IvanLôiđếvàocuốiđời,tínhtìnhgàndở,đầylòngngờvực.ÔngluôncócảmtưởngtháitửIvanâmmưusoánđoạtngôivua,quanhệchaconngàymộtcăngthẳng.HômđóvợcủatháitửIvan,Catherine,chỉmặcmỗicáiquần,nàngđiđilạilạitrongnộicung.CáchănmặcmỗicáiquầncủaCatherinetráivớithônglệphụcsứctrongcungđình.IvanLôiđếnhìnthấythế,nổitrậnlôiđình,giơtayđánhnàngdâu.Catherineđộtnhiênbịkinhhãiquásứckhiếnthainhitrongbụngđẻnon.TháitửIvannghetinnàynổigiậnđùngđùng,tráchmócIvanLôiđếđãlàmhạicondâu.Lôiđếkhôngsaochịunổilờitráchmóccủacon,cầmquyềntrượngđầusắcđâmtháitửIvantrúngnguyệttháidương,máuphụtracóvòi,khôngbaolâu,tháitửgụcchết.

ĐốivớithuyếtIvanLôiđếnổigiậngiếtcon,đãcóngườicựclựcphảnđối…

MộtnhàsửhọcLiênXô(cũ)đãbànrằngchaconIvantừngxảyracãicọkịchliệt,nhưngIvanLôiđếchỉgõmấycáivàongườitháitử,chưahềđánhmạnhtay.CáichếtcủaTháitửIvanvìnhiềunguyênnhân:nàovợyêubịđánh,thainhiđẻnon,vàtứcgiậnchadẫntớiđènénvềtâmlý,cuốicùngmắcbệnhkhôngchữanổimàchết,thựcra,khôngquanhệtrựctiếptớisựhànhhungcủaIvanLôiđế!

Xemra,cáichếtcủatháitửIvanvẫnchưasángtỏ…

98.MOZARTVÀ“KHÚCOANHỒN”?

NhàvănnổitiếngnướcPháp–Stendhaltrongcuốntiểuthuyết“Mozartvãnca”củaôngkểchuyệnMozarttrướckhilâmchung,haygặpmộtngườiáođenthầnbíđếnthăm,cuốicùngnhàsoạnnhạcnhậnđịnh,đólàThầnchếtđếnthôngbáo,nênbènviết“Khúcoanhồn”.

TrướckhiMozartlâmchungbatháng.Trongthưgởichobạn,ôngviết:“Mệnhtrờikhóthoát,khôngaibiếtmìnhcóthểsốngđượcbaolâu,sốngchếtcósố,khôngaicóthểtránhmàchỉđànhphómặc…”

Mozartvộisángtác“Khúcanhồn”,coinhưtiếnghátcủaconthiênngatrướckhichết,lúcMozartcònviếtdởđoạnnhạccuốicùngcủasinhmệnh,thìbỗngnhắmmắtxuôitay…

CuốnphimMỹđoạtgiảiOscarđãrasứctôvẽchuyệnMozarttrướckhilâmchung,cóthầnchếtđếnđòimạng,khiếngiaiđoạncuốiđờicủaMozartđầynỗisợhãi.NgườiáođentrongphimgiốngnhưulinhuỷmịkhiếnMozartsuốtngàyhồnphipháchtán,cuốicùngtìnhtrạngsứckhỏecủanhàsoạnnhạcsuysụpnhanhchóngmàchết!

Sứgiảáođenmiêutảtrongtácphẩmlấymẫungườinàotrongđờisống?

Cósửliệughirằng,sứgiảáođenlàngườihầucủabátước,chuyênthumuatácphẩmcủanhàsoạnnhạcbằngnhữngsốtiềnlớn.

Nhưngcăncứvàokhảochứngcủachuyêngialịchsử,mộtsốngườithờibấygiờchorằngMozartđãcólinhcảmvềcáichếtgầnkềcủamình,ônghếtsứclolắngvềsứckhoẻđangsuysụpnhanhchóngnênvớiđềtàiâmnhạcđãcósẵntrongđầu,ôngdốctoànlực,gấprútviếtra.

Nhưthế,xemcáichếtcủaMozart,tựahồnhưkhôngbịsứgiảáođenđedọa.

CònnhưngườiáođenThầnchếttrongtácphẩmvănhọclànhằmtăngthêmmàusắcthầnbívàolúcchấmdứtcuộcsốngcủanhàsoạnnhạcmàthôi!

99.BẢNGIAOHƯỞNGSỐMƯỜI?

Năm1823,Beethovenchorađờinhạckhácmangtínhtổnghợpcủaông“Bảngiaohưởngsốmười”.

GiaohưởngnàybiểuhiệncảnhgiớicaonhấtttrongcácbảngiaohưởngmàBeethovensángtáctrướcđó,thếgiớiâmnhạccủaôngđãđạttớiđỉnhcao.Từsaukhihoànthành“Giaohưởngsốchín”ôngđãýthứcđượckhúcnhạcmìnhđãhoànthành.

SaukhigiaohưởngsốchínrađờimộtnămBeethovenđãviếtchobạnbèrằng:“TrướckhikhởihànhlênThiênquốc,tôicầnđemtínhlinhkhảinhịđểlạichongườiđờisau”.

KhônglâusaukhiBeethovenquađời,thưkýcủaBeethovencónhậnđượcmộtbứcthưcủaBeethovengởichoôngta.Trongthưđócónhắcđếnmộtđiều:Tôiđãviếtxongmộtbảngiaohưởngvàmộtsốtiếttấukhúc(préludes)chúngcònđangnằmtrênbàiviếtcủatôi.

Bảnthảomàngườiđờisaucoilà“Bảngiaohưởngsốmười”hiệnchưađượcpháthiện.

Beethovencóthựcđãviết“Bảngiaohưởngsốmười”chăng?Điềuđótrướcsaulàmộtcâuđốkhógiải.

160nămsaukhiôngquađời,tháng10năm1988,trongmộtcuộcbiểudiễnâmnhạcởLuônĐônmộtnhạckhúcđượcmệnhdanhlà“Bảngiaohưởngsốmười”củaBeethovenlầnđầutiênramắtkhánthínhgiả.

Nhạckhúcchỉhoàtấucó14phútđóđãnổraphảnứngtolớnkhắpthếgiới.Mộtsốngườitỏranghingờnhạckhúcđó,họđặtcâuhỏicóphảidochínhBeethovenviếthaykhông?

Căncứvàongườiamhiểutìnhhìnhtiếtlộ,saukhiBeethovenquađời,divậtcủaônggồmcácbảnnhạcôngđãviết,bịcáckẻthamlamlấyhếtsạch.Mấychụcnămsau,bảnthảocủaôngđượcbánnhiềusangđếquốcPhổ.

BảndongườiScotland,BariLodanhậnđịnhlà“Bảngiaohưởngsốmười”củaBeethovenđượccácvịcóthẩmquyềntronggiớiâmnhạccôngnhận.Dùnhạckhúcviếttheodòngnhạchoàntoànchẳnggiốngvớiphongcáchtrongbảntrướcđó,nhưngngườitavẫntintưởngvàxemlàướcnguyệnvươngvấnđãlâucủaBeethovenlà:“Phảihoànthànhcáitinhhoa,đểlạichongườiđờisau”.

Chỉcónhưvậy,mớiđượccoilàchutoànướcnguyệncaocảcủaông!

100.ĐẠOISLAMCẤMVẼNGƯỜI?

Vẽtranhchândunglàmộtloạithôngthườngnhất,đượcngườitaưathíchnhấttronglĩnhvựcmỹthuật.Nócóthểvạchrõcáixấucủangườihènkém,cũngcóthểcangợicáiđẹpcủangườicaothượng,trongsạch.

TrongthànhShat(ẢRập),bạnlạikhôngthấybấtkỳtranhchândungvẽnhânvậtnào,thậmchíhìnhđộngvật,cũngkhôngthấy!

Tạisaolạithế?Câutrảlờirấtđơngiản,đạoIslamtuyệtđốicấmvẽchândungnhânvật,độngvật.

ĐạoIslamchủtrương:“BiểuhiệnloàingườivàđộngvậtchỉcóđấnggiáochủAllahđượchưởng”.Điểmnàyquyếtphảituânthủmộtbề!

“Thánhhuấn”củađạoIslamnêura:“Vẽtranhlàsángtạosinhmệnh,đấngAllahsẽtrừngphạtngườinàophạmtộirótsinhmệnhvàotranh”,màhọasĩthìtuyệtđốikhôngcóquyềnđó.Kếtquảdiễnranhưthếnào?Rằngđấnggiáochủsẽkhôngbướcvàonhàbạncầunguyện,cùngdânglờichuộctộichobạn!

Giớicấmnàyđặtrakhôngaicòndámphạmvào.Xemranghệthuậtđànhphụctùngtôngiáo.

NgườitaphântíchcănnguyêntưtưởngtronggiớicấmcủađạoIslam.

TheocáinhìncủađạoIslamthì“Conngườikhôngthểlàhìnhtượngcụthể,màlàmộtthứtìnhtự,tiếttấuâmthanhcủathếgiớitìnhcảmmàtồntại”.Thứtriếthọcnhânsinhấy,nếubắtrễsâuxatrongầuócngườitathìsẽkhôngchúthứngthúđốivớitranhvẽnhânvật,màcònphảisinhlòngchánghét!Nếuaisơsuất,lởvẽramộtbứctranhchândungsẽbịnhiềungườinổilêncôngkích,côlập.

CáchlýluậncủađạoIslamvềtranhvẽngườivậttươngđốirõràng.Nhưng,điềukhôngthểhìnhdungnổilàvàothếkỷthứ8trướccôngnguyêncũnglàthờikỳđạoIslamcónềnvănhóaphongphú,córấtnhiềuhìnhvẽngười,vậtxuấthiệnởnơicôngcộng,kểcảthánhđịacủangười,vậtxuấthiệnởnơicôngcộng,kểcảthánhđịacủađạoIslamnhưcungđình,giáođường…khônghềvắngtranhchândungtrongđó.

Làtạisao?Aicóthểđingượcmốcthờigiantừthếkỷthứ8trướccôngnguyênchođếnthờiđiểmphátsinhcấmđiều?

–HẾT–