DARÜ'L-FÜNUN'DA "FELSEFE"

Doç. Dr. Ülker ÖKTEM*

Darü'l-fünun, bilindiği üzere, 19. yüzyılın son çeyreğine doğru,çeşitli yıllarda, dört kez kurulmuş ve kapatılmış bir Osmanlı yükseköğretim müessesesidir. Darü'l-fünun kurulduğu sıralarda, burada,henüz, felsefe eğitiminden söz etmek mümkün değildir. Çünkü,Darü'l-fünun'da felsefe eğitimi, onun üçüncü kez açılışında, ilk kezgündeme getirilmiştir. Medreselerini yüksek öğretim kurumu ola-rak fonksiyonlarını yitirmeye başlaması üzerine, Osmanlılar, med-reselerin yanısıra, Batı'daki "Üniversite" ayarında bir yüksek öğ-retim müessesesi kurmak için birtakım teşebbüslerdebulunmuşlardır.

İlk Dfuü'l-fünun kurına teşebbüsü, 1846 yılında olmuştur. İlkDarü'l-fünun dersleri ise, 1862 (H. 1279) yılında serbest dersler şek-linde başlamış ve bu dersler 1864 (H. 1281) yılında, Atik Ali PaşaCamii karşısında, Nuri Efendi Konağında sürdürülmüştür. Bir müd-det sonra, 1865'de bu konağın yanmasıyla birlikte Darü'l-fünun dakapatılmıştır" .

İkinci teşebbüs, 1865'de olmuş, bina 1869 (H.1286)'da ta-mamlanabilmiş ve 1870'de Sadrazam Ali Paşa'nın da hazır bu-

* Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi, Felsefe Bölümü ÖğretimÜyesi.

i. 15. yüzyılda, gerek Fatih'in kurmuş olduğu Sahn-ı Seman medreselerinde, ge-rekse onun gelişmiş şekli olan Süleymaniye medreselerinde matematik, astranomi ve tıpgibi aklı bilimlerin yanında, yine bu bilimler arasında sayılan felsefe okutulmuştur.

2. Mehmet Ali Aynı, "Osmanlı Dil.rü'I-FünOn'u", D{jrü'l~tlinalı Edebiyat FakültesiMec. Ci, S. i, s.Tdeki dipnot.

160 ÜLKERÖKTEM

lunduğu bir törenle "Darü'l-fünun-ı Osman!" açılmış, Hoca TahsinEfendi de Darü'l-fünun müdürlüğüne tayin edilmiştir. l869'da birde "Maarif-i Umumiye Nizamnamesi" hazırlanmıştır. Bu ni-zamnameye göre, "Darü'l-fünun-ı Osmani"de "Hikmet (Felsefe) veEdebiyat", "İlm-i Hukuk" ile "Ulüm-u Riyaziye ve Tabiiye" şu-beleri kurulmuştur. Yine, bu nizamnameye göre, Darü'l-fünCm'daöğretim süresi üç yılolmuş ve derslerin Türkçe verilmesi ilke ola-rak kabul edilmiştir. Ancak, Türkçe ders venneye muktedir eği-timciler yetiştirilinceye kadar, derslerin Fransızca verilmesi kabuledilmi Ştir'.

Yine bu nizamnameye göre "Hikmet (Felsefe) ve Edebiyat" Şu-besi'nde şu dersler okutulmuştur:

ı. İ1m-i Terkib-i Vücud-ı İnsani (Biyoloji)2. İ1m-i Ahviil-i Nefs (Psikoloji)3. Mantık4. Meani ve BeyanS. İ1m-iKelam6. İ1m-i Ahlak7. Hukuk-ı Tabiiye8. İ1m-i Tarih9. İ1m-i Aruz10. Tarih-i Umumill. İlm-i Asar-ı Atika (Arkeoloji)12. İlm-i Meskukat (Nümizmatik)13. Yunanca14. Latince,15. Arapça16. Türkçe17. Fransızca

3. Ali Arslan. Dôrü'lIünundan Üniversiteye, s. 31; Maari/~i Umwniye Ni.zamnwnesi, madde 84.

DARÜ'L-FÜNON'DA "FELSEFE" 161

Görüldüğü üzere, "Hikmet (Felsefe) ve Edebiyat Şubesi" ola-rak felsefenin adı geçmekle birlikte, henüz bu şubede bile felsefeeğitimi söz konusu değildir.

1869 nizamnamesi tam manasıyla uygulanamadığı için ikinciteşebbüs de başarısız olmuş, hoca ve talebe azlığından dolayı,"Darü'l-fünun-ı Osmani" iki yıl içinde, 1871 (H.1288)'de ka-panmıştır4•

Üçüncü teşebbüs 1873 (H.1290) yılında gerçekleştirilmiştir."Darü'l-fünun-ı Sultani" denilen bu okul, 1878'de öğretiıne baş-lamış, 1881- 1882'de ise öğretime son verilmiştir. Edebiyat Şu-besinde başlıca şu dersler okutulmuştur:

ı. Mantık2. Hikmet (Felsefe)3. İlm-i Asar-ı Atika4. Tarih-i Umumi5. Arap Edebiyatı6. Yunan Edebiyatı7. Latin Edebiyatı

"Darü'l-fünun-ı Sultani"nin kapatılmasından sonra, yine, yenibir Darü'l-fünun açılmasına ihtiyaç duyulmuş ve bu yüzden tekrarteşebbüse geçirilmiştir5•

Dördüncü teşebbüs, II. Abdülhamit zamanında ger-çekleştirilmiştir. Darü'l-fünun'un bu kuruluşunda, "Fünun-uRiyaziye", "Fünun-u Tabiiye", "Ulum-u Hukukiye", "Fünun-u Hi-kemiye ve Edebiye" ve "İlahiyat" olmak üzere beş şubeden oluşanAvrupa Darü'l-fünunları örnek alınmıştır. II. Abdülhamit dönemidevlet adamlarından Said Paşa, 1882-1885 yılları arasında, MaarifNazırlığı yaptığı dönemde, böyle bir teşebbüste bulunmuştur. Said

4. Ekmeleddİn İhsanoğlu, Darii'l-fiinun Tarihçesine Giriş. İlk İki Teşebbüs. BeLletelı.C. 54. S. 209. s. 713.

5. Ali Arslan, Darü'l~tuııaıı'daıı Üniversite'ye. s. 40; E. ıhsanoğlu. Darii'l-flinun Ta-rihçesine Giriş, Üçüncü Teşebbiis; Darii'l-fGnun-ı Sultanı, BeLleten, C. 57, S. 218. s. 202.

162 ÜLKERÖKTEM

Paşa, 1894'de II. Abdülhamit'e sunduğu layihada Avrupa ve Ame-rika Darü'l-fünunlarının yukarıda sayılan beş kısımdan oluştuğunu,burada üç sene okuyup lisans diploması alamayanların devlet me-mur1uğu yapamadıklarını, lisans üstünde iki yıl daha öğrenim gö-renlerin ise, en yüksek derece olan doktora derecesini aldıklarınıayrıntılı olarak anlatmıştır6•

19ÜÜ'de, resmen açılan ve adına "Darü'l-fünun-ı Şahane" de-nilen bu Darü'l -fünun'un kuruluşunda, işte bu nedenle, AvrupaDarü'l-fünunları örnek alınmıştır. Bugünkü İstanbul Üni-versitesi'nin temelini oluşturan kurum da budur. Bu Darü'l-fünun,"Ulüm-ı Aliye-i Diniye", "Ulum-ı Riyaziye ve Tabiiye", "Edebiyat"şubeleriyle, daha önce, II. Mahmut zamanında bir yüksek okul ola-rak açılmış olan "Tıbbiye" ile II. Abdülhamit zamanında açılımşolan "Hukuk" fakülteleri dahil olmak üzere, beş şubeden oluş-muştur7•

Bu fakültelerden, Hukuk fakültesinde, ilm-i usı11-ifıkıh, furu-ufıkıh, hukuk-u ticariye ve bahriye, usı11-imuhakeme dersleri Türk-çe, diğer dersler Fransızca, Fen fakültesinde birçok dersler Türkçe,Edebiyat fakültesinde ise, felsefe ile tarih-i umumı Fransızca; man-tık, hem Fransızca, hem Arapça okutulmuştur. Öğretim süresi ikiyılolup yirmi öğrenci alınmıştır. Başlangıçta, Edebiyat fa-kültesinde okutulan dersler şunlardır:

ı. Edebiyat2. Edebiyat-ı Arabiye ve Farisiye3. Edebiyat-ı Yunaniye4. Edebiyat-ı Latiniye5. Edebiyat-ı Fransuviye6. Felsefe7. Mantık ve Ahlak8. Tarih-i Umumi'

6. a.g.e., s. 49; Said Paşa Hatıratı, s. 572-576.7. a.g.e., s. 55.

__________ .~~. __ ~~ __.J

DARÜ'L-FÜNON'DA "FELSEFE"

9. Tarih-i Osmani' ve Tarih-i Düvel10. Coğraf ya-i Umumi' ve Osmani'll. ilm-i Asar-ı Atika (Arkeoloji)12. ilm-i Esatir-i Evvelin13. Usfil-i Terbiye ve Tedris14. Etnografya15. ilm-i Ahva1-i Nefs16. ilm-i Bedayi

163

II. Meşrutiyet döneminde Edebiyat şubesinde yapılan en önem-li değişiklik, yabancı diller kısmının açılmasıdırx.

19l2'de, Eılliullah Efendi'nin kurmuş olduğu ve "Ulüm-uŞer'iyye", "Ulüm-u Hukukiye", "Ulüm-u Edebiye", "Ulüm-u Tıb-biye" ve "Fünün" olmak üzere beş şubeden ibaret olan Darü'l-fünün'da, 1914-lS'lerde "Ulüm-u Şer'iyye Şubesi" lağvedilmiş buşubenin öğrencileri "Darü'l Hililfeti'l-Aliye" adıyla reforme edilenmedreselerin yüksek kısmına devredilmiştir9•

Yine, Eılliullah Efendi'nin gayretleriyle bir nizamname ha-zırlanmış ve bu nizamname, 19l9'a kadar yürürlükte kalmıştır.Daha sonra, bu nizamname yetersiz görülerek yeni bir nizamnamehazırlanımş ve 24 Ekim 1919'da yürürlüğe girmiştir. "Dilrü'l-fünün-uOsmani' Nizamnamesi" olarak adlandırılan bu nizamnamenin bi-rinci maddesinde, Darü'l-fününun "Maarif-i Aliye"nin gelişmesineve ilerlemesine yardım edecek "Hukuk", "Tıp", "Edebiyat" ve"Fünün" fakültelerinden oluşmuş, bilimsel bir kurum olduğu kay-

8. Ali Arslan, Darü'l~funan'dwı Üniversiteye, s. 62; istanbul Durü'l~fuııaııu Ta.limatlUımesi, madde 2. ıı. Meşrutiyetin ilk yıllarında "Durü'l~funan.ı Osmuni" diye anıl.maya başlanan Darü'l-fünun'un adı, daha sonraları, özellikle 1913'den itibaren, "istwıbulDurü'l~funanu"na dönüştürülmüştür.

9. Ali Arslan, a.g.e., s. 64; Bu hususta Mehmet Ali Aynı şunları söylemektedir: "I 8Eylül 1330 (\914) tarihinde bir "tslah-ı Mediiris Nizamnamesi" yapılmış ve ona göre Se-Iimiye Camii civarında Şeyhü'l-lslam Ali Himmet Hayrullah Efendi merhum tarafındanmükemmel bir surette "Abdülhamid Evvel" adına inşa edilen medrese, "Medresetıı'l-Mütehassısıyn" adıyla açılmıştı. Bunun üzerine "UIGm-lı Şer'iyye Şubesi"nin Darü'I-fünundahilinde kalmasına lüzum kalmadığı anlaşılmış ve bu şube ilga olunmuştur" (Bkz. Meh-met Ali Aynı, Durü'l~funan Tarihi, s. 48).

166 ÜLKERÖKTEM

Ayrıca, Felsefe, Tarih-i Felsefe ve Arap Felsefesini, Tefsir,Kelam, Fıkıh, Usı1l-i Fıkıh ve Usı1l-i Fıkhın bir dalı olan "İ1m-iHilaf"la birlikte, nizamnamenin on altıncı maddesi uyarınca,"Uliim-u Şer'iyye Şubesi"nin hem ders programında, hem de iın-tihaıı grubu içerisinde görüyoruz. Burada, felsefe ve felsefe tarihiayda altı kez verilıniştir13•

Şu halde, felsefe, Darü'l-fünun programında, hem "UlCım-uEdebiye", hem de "UlCım-u Şer'iyye" Şubesi'nin dersleri arasındayer almıştır.

Yukarıda, haftalık saatleriyle birlikte, okutulan dersleri gör-düğümüz Edebiyat Şubesinin, şimdi de, sınınara göre haftalık top-lam ders saatlerini, yani ders cetvelini görelim:

Okutulan Dersler: Sınınar: Haftalık Toplami. Sınıf ll. Sınıf III. Sınıf Ders Saati:

Edebiyat-ı Türkiye 2 2 2 6Felsefe 3 3 3 9Tarih-i Felsefe 2 2Terbiye 2 2İktisad 1 1 1 3Mahasin 2 2Tarih-i UmumI' 4 2 2 8Tarih-i OsmanI' 2 1 1 4

Coğrafya 1 1 1 3Tarih-i Edebiyat-ı Arabiye 2 2Edebiyat-ı Arabiye 4 4 4 12Edebiyat-ı Farisiye 3 3 3 9Fransızca 3 3 3 9İngilizce 2 2 2 6Almanca 2 2 2 6Rusça 2 2 2 6

13. Mehmet Ali Aynı, <l.g.e., S. 45-46.

DARÜ'L-FÜNUN'DA "FELSEFE" J67

Bu derslerden, Fransızca, İngilizce, Almanca ve Rusça'danbiri, Edebiyat-ı Arabiye ve Edebiyat-ı Farisi'den de biri zo-runluydu.

Cumhuriyetin arifesinde ve ilk yıllarında, 1919'da yürürlüğegiren nizamnameyle, Edebiyat fakültesinde okutulması kabul edi-len dersler ise şunlardır:

1. Türk Tarih-i Edebiyatı,2. İran Tarih-i Edebiyatı,. 3. Arap Tarih-i Edebiyatı4. Garp Tarih-i Edebiyatı5. Şerh-i Mütun-u-Edebiye,6. Mantık,7. Ahlak,8. Terbiye,9. Ruhiyat,10. İçtimaiyat,11. Tarih-i Felsefe,12.Metafizik,13. İslam Felsefesi,14. Tabii Coğrafya15. Beşeri Coğrafya16. İktisadi Coğrafya17. Memalik-i İslamiye Coğrafyası,18. Kıtaat Coğrafyası,19. Tarih-i Siyasi,20. Akvam-ı İslamiye Tarihi,21. Yunan-ı Kadim ve Roma Tarihi,22. Son Asırlarda Avrupa ve Devlet-i Osmaniye Tarihi23. Akvam-ı Şarkiye-i Kadime Tarihi,24. Kurun-u Vusta'da Şark Akvamı Tarihi.

168 ÜLKER ÖKTEM

Ayrıca, bu nizamnameyle, daha önce Darü'l-fünun'dan çı-karılmış olan "UlCım-u Şer'iyye Şubesi" yine Darü'l-fünun'a dahiledilmiş ve böylece Darü'l-fünun, "Ulum-u Şer'iyye Şubesi","Ulum-u Hukukiye Şubesi", "Ulum-u Tıbbiye Şubesi", "Fünun Şu-besi" ve "Ulum-u Edebiye Şubesi" olmak üzere, yine, beş şubedenoluşmuştur. "Fünun" Şubesi, "Ulum-u Riyaziye" ve "UlCım-u Ta-biiye" olarak ikiye, "Ulurn-u Edebiye" Şubesi de Felsefe, Tarih veCoğrafya, Ulum-u İçtimaiye, Edebiyat ve Elsine (Yabancı Diller)olarak beşe ayrılmıştır. Öğrenim süreleri, Tıp Şubesinde altı, Ulum-uŞer'iyye ve Hukukiye'de dört, diğer şubelerde ise üç yılalarak be-lirlenmiştir.

Önceleri, "UlCım-u Şer'iyye", "UlCım-u Edebiye" ve "Fünun"Şubeleri, Zeynep hanım konağında toplanmışken, daha sonra, ilkiki şube birleştirilerek bir müdüre havale edilmiştir. Çeşitli yıllardaise, bu şubelerin müdürlüğünü Mahmut Zarif bey, Hayret Efendi,İzmirli İsmail Hakkı, Mehmet İzzet bey ve Mehmet Emin bey yap-mışlardır. Bu Darü'l-fünun'da, eğitime katkıda bulunmak üzere ye-terli sayıda ve seviyede eğitimci bulunmadığı için Avrupa'dan,özellikle Almanya'dan yirmi kadar öğretim üyesi davet edilmiştir.Bunların on tanesi, edebiyat fakültesinde, altı tanesi fen fa-kültesinde, dört tanesi de, hukuk fakültesinde görevalmışlardır.Edebiyat fakültesinde görevalmış olanlardan birisi, Prof. Dr. Ja-cobi'dir. Prof. Dr. Jacobi, burada, Felsefe, Metafizik, Mantık veUsuliyat dersleri akutmuştur.

1919-1920 senelerine aİt öğrenci kılavuzuna göre, Edebiyat fa-kültesi Edebiyat, Felsefe, Tarih ve Coğrafya olmak üzere dört şu-beye ayrılmıştır.

Felsefe şubesinde şu dersler okutulmuştur:

1.Mabadettabiiya (Metafizik),2. Bediiyat (Güzel Sanatlar)3. Tarih-i Felsefe (Felsefe Tarihi),4. Mantık,5. İçtimaiyat,

DARÜ'L-FÜNON'DA "FELSEFE"

6. İslam Felsefesi Tarihi,7. Ahlak,8. Ruhiyat,9. Terbiye.

169

Edebiyat fakültesinde, bazı dersler de bir sömestre, yani yarımsene halka açılmıştır. Bu dersler ve müderrisleri şunlardır:

1. Metafizik2. Tarih-i Felsefe3. Terbiye4. Ruhiyat5. Osmanlı Tarihi6. Tabii Coğrafya7. Beşeri Coğrafya8. Şerh-i Mütôn

Rıza Tevfik beyi4Mehmet Emin beyi5İsmail Hakkı beyMustafa Şekip beyAhmet Refik beyFaik Sabri beyAli Macit beyFerid bey

Bu derslerde dinleyici olarak bulunan kimselerin, elementerdüzeyde bilgilere sahip olmaları gerekmekteydi.

Cumhuriyet döneminde, Darü'l-fünôn gelişmiş, 3 Mart 1924 ta-rihli Tevhid-i Tedrisat Kanunu gereğince, yüksek seviyeden din bil-gini yetiştirmek üzere Darü'l-fünôn'da yeniden bir İlahiyat Fa-kültesi açılması kararlaştırılmıştır. 1924'de alınan bu kararla,

14. Rıza Tevfik (1868-195 i): Kendisi, "Rehber-i Ittihadı Osmanı" özel lisesindeTürkiye'de ilk kez felsefe dersleri vermiş, "Felsefe Dersleri" adını taşıyan liseler için ilkfelsefe ders kitabını yazmış ve 1914'de yayınlamıştır. Darü'l-fünun'da vermiş olduğu "Me-tafizik" adlı derste ise, ilkin "felsefe" kelimesinin manası. menşe! ve tarihi üzerinde dur-muş, daha sonra, felsefenin konusu. amacı ve faydası hakkında ayrıntılı olarak bilgi ver-miştir.

i5. Mehmet Emin Erişirgil (189 i-i965): Darü'l-fünun'da vermiş olduğu "Tarih-İFelsefe" adlı derste, özellikle, Ilkçağ felsefesinden Sofistler ve Sakrates. Modernçağ fel-sefesinden ise. Descartes ve Descartes'çılar üzerinde durımıştur. Ayrıca. Boirac'tan "Fel-sef'e Dersleri"nin birinci kitabı olan Psikoloji'yi (1lm-i Ahval-i Ruh) çevirmiş; "Ka111 1'1"

Felsef'esi" adlı bir eser kaleme almıştır. Descartes'a ilişkin kaleme aldığı yapıtı ise yarımkalmıştır. Darii'l~füI1CiI1 Edehiyat Fakiiltesi DerKisinde çeşitli felsefi makaleler yazmıştır."Nieızsche ve BilKi Teorisi" adlı makalesi ile Pragmatizme meylini gayet açıkça gös-termiştir.

170 ÜLKERÖKTEM

Darü'l-fünGn'da İlahiyat Fakültesine yer verilmiş ve bu suretleDarü'l-fünGn'daki fakülte sayısı yine beşe çıkmıştırl6•

1924'de Maarif Bakanlığınca onaylanmış bir talimatname deyayınlanmıştır. "İstanbul Darü'l-fünGn'u Talimatnamesi" olarak anı-lan bu talimatnamenin altıncı maddesi gereğince, Edebiyat Fa-kültesinde okutulacak dersler şunlardır:

ı. Terbiye,2. Bediiyat,3. Metafizik,4. Tarih-i Siyası,5. Türk Lisanı Tarihi,6. Arap Tarih-i Edebiyatı,7. Türk Tarih-i Edebiyatı,8. Akvam-ı İslamiye Tarihi,9. İran Tarih-i Edebiyatı,ıo. Türkiye Tarihi,ll. Felsefe-i İsHimiye,12. Garp Tarih-i Edebiyatı,13. KurGn-u Vusta Tarihi,14. İçtimaiyat,15. Ahlak,16. Tarih-i Felsefe,17. Ruhiyat,18. Akvam-ı Kadıme-i Şarkiye Tarihi,19. Yunan ve Roma Tarihleri,20. Mantık,2 ı. Beşeri ve İktisadi Coğrafya,22. İslam ve Türk Coğrafyası,23. Tarih24. Felsefe-i Edyan.

J 6. Mehmet Ali Aynı. a.g.e., s. 58; Ali Arslan, Dô.rü'l~tıilıal1'd({11 Üniversit!:')'!:', s. 86.

OA-RÜ'L-FÜNON'DA "FELSEFE" 171

Bu nizamnamenin sekizinci maddesi gereği, İlahiyat fa-kültesinde de okutulacak olan derslerden bazıları tefsir, hadis,kelam, fıkıh ve tasavvuf tarihinin yanısıra Metafizik, Ruhiyat,Ahlak, İslam Felsefesi Tarihi, İçtimaı Ruhiyat ve Tarih-i Fel-sefedir.

Edebiyat fakültesinin tedris heyetine gelince: Tarih-i felsefe'yiMehmet Emin bey, Metafizik'i Ahmet Naim bey, İslam felsefesi'niFelsefe-i Edyan'ı ve terbiye derslerini İzmirli İsmail Hakkı bey (buzat, aynı zamanda, İlahiyat fakültesinde Fıkıh Tarihi, Usı1l-i Fıkıhve İlm-i Hilaf derslerini vermiştir.), Ruhiyat'ı Mustafa Şekip bey,Ahlak'ı Mehmet İzzet bey, Mantık derslerini Nimetullah bey,İçtimaiye derslerini ise Necmettin Sadak bey vermiştirı?

1932'de, Hukuk, Fen, Edebiyat, İlahiyat ve Tıp fakültelerindenoluşan Darü'l-fünun'un Edebiyat fakültesinde yine, Felsefe, Ede-biyat, Tarih ve Coğrafya şubeleri vardır. Felsefe şubesinde Ruhiyat,İçtimaiyat, Terbiye ve Ahlak dersleriyle birlikte, Mantık, Me-tafizik, İslam Felsefesi, Felsefe Tarihi dersleri yine Mehmet EminErişirgil, Mehmet İzzet, Mustafa Şekip Tunç, Necmettin Sadak, İs-mail Hakkı gibi felsefeye, sosyolojiye, psikolojiye ve pedagojiyeemek vermiş kimselerce okutulmuştur.

İsviçreli Albert Malehe'm raporuna dayanılarak Kerim Erim veAvni Başman'm eliyle, 1933'de yeniden kurulan Darü'l-fünun Ede-biyat fakültesinde de bu kimseler felsefe, psikoloji, sosyoloji ve pe-dagoji dersleri vemıişlerdir.

Darü'l-fünun'da felsefe dersleri vermiş olan Mehmet İzzet,"Darü'l-fünun'da Felsefe Dersleri"'X adlı makalesinde şunları söy-lemiştir: "Darü'l-fünundan çifte hizmet bekleniyor. Bir taraftan bi-limi besleyen ve büyüten bir akademi olmak, öte taraftan ma'mur,deneyimli iş adamı, devlet kurumlarında belli saatlerde çalışan so-

17. Mehmet Ali Aynı, a.g.e., s. 73.i8. Mehmet İzzet, Oarii'l-fiinun'da Felsefe Dersleri, Diirü'l~tul1al1Edehiyat Fakültesi

. DerKisi, C. 4, S.2, s. i25- ı26.

172 ÜLKERÖKTEM

rumlu şahsiyetler yetiştiren bir yüksek okulolmak. Bu iki amaç,zaman zaman birbirine aykırı gibi gözükür. .. Esasında, Darü'l-fünunlarda aranılan bu çifte hizmetin, mutlak surette birbirine zıtolduğunu söylemek mümkün müdür? Pratik için teori şarttır... Fel-sefe, hayat ve evrene ait nihai meselelerle uğraşır. Fakat hayat veevrenin düzeltilmesi için, Darü'l-fünun'dan felsefe diploması almakgerektiğini, ya da bu amaca hizmet ettiği görülmeyen felsefenin boşve işe yaramaz olduğunu kimse iddia edemez. Buna rağmen, fel-sefenin pratikte oynadığı bir rol vardır: Edebiyatı ve güzel sanatlarıcanlandıran ve onlara ulviyet veren, bilginlerin dar araştırma ala-nında kapanıp kalmalarına engel olan, dinin zayıt1adığı yerde, fert-leri ebediyete bağlayan felsefedir. Özetle, bilim ve felsefeyle uğ-raşmak imtiyazı, kurumlara ya da belli şahıslara verilmiş değildir.Çünkü, bilim ve hayat birbirleri için hem araç hem de amaçtırlar.19. yy.'da, Darü'l-fünunlarda bilimin derinleştirilmesi ve iler-letilmesi esas kabul edilmiş, eğitim yeteneği ikinci derecede gö-rülmüştür... Felsefe derslerinde önemli olan, her kitapta bu-lunabilen konulardan ziyade, o konuların birbirine bağlantı tarzıolduğundan, öğrenciler, öğretmenlerinin fikir silsilesini daha ya-kından ve ayrıntılı olarak zapt etmeğe çalışmalıdırlar. Darü'l-fünunumuzda felsefe eğitiminin başlıca kusuru, bir tek diplomayla,lisans diplomasıyla sona ermesidir. Gerçi, doktora diploması davermek mümkündür ama henüz, bunun hiçbir isteklisi ve adayı çık-mamıştır. "Öğretmen olmak için lisans yeterli, o halde doktoraya nezahmet?" diye düşünen öğrencileri de mazur görmeliyiz. FakatDarü'l-fünunumuzun Darü'l-fünun olması için bir an önce, doktoraimtihanının önem kazanması lazımdır. Darü'l-fünunumuz'da birincidevre, felsefe tedrisatı baki kalmalı, ama ders programı tamamendeğişmelidir. Ders saatlerinin miktarı şimdiki kadar kalmakla be-raber, uygulama saatlerinin miktarı hiç olmazsa ders saatleri mik-tarı kadar olmalı, uygulama sadece metin çevirisiyle sınırlı kal-mayıp, felsefe tarihine ait notları da içermelidir. İkinci devrede ise,ders saatleri arttırılmalıdır. Avrupa Darü'l-fünunlarında olduğugibi, hocaların bazı sömestrelerde öğrenciye özel ders açmak yerinegenel bir ders vermesi ya da bir saat fazla uygulama yapması müm-kün olmalıdır. Herkese mahsus genel dersler, belirli saatlerde aynı

OARÜ'L-FÜNON'OA "FELSEFE" 173

hoca tarafından verilmelidir. Yüksek seviyeden okullarda bilimselaraşıtrma yapmak isteyenler için doktora şart olmalıdır."

Mehmet İzzet, bu konudaki sözlerini "Darü'l-fünun tedrisatınınve özellikle felsefe tedrisatının tekamülü için hatırıma gelen enönemli noktalar bunlardır" 19 diye bitirmiştir.

Dr. Akil Muhtar Özden de "D8.rü'I-fünunumuz Hakkında BazıMülahazat" adlı yazısında, gerek hocaların yetiştirilmesinde, ge-rekse derslerin verilmesinde Avrupa Darü'l-fünunlarının örnek alın-ması gerektiğini vurgulamış, Darü'l-fünunumuzun ciddi bir şekildeislah edilmesi gerektiğini söylemiştir. Bu islahat yapıldıktan sonra,ancak on sene içerisinde, Darü'l-fünunumuzun Avrupa Darü'l-fünunları seviyesine çıkacağını ve hocalarının Avrupa'da adlarınıduyurabileceklerini kaydetmiştir. Bu suretle, Türkiye Darü'l-fünununun, Avrupa bilim ailesine dahilolacağını, Türk milletininöz malı bir Türk bilim ve irfanının meydana geleceğini vur-gulamıştır2o•

Şu halde, Darü'l-fünun'da felsefe, ilk kez, onun üçüncü kez ku-ruluşunda gündeme getirilmişse de, 1933'e kadar varlığını sür-dürmüş; eğitim ve öğretimin çekirdeğini oluşturınuştur. 1933'deyapılan Üniversite Reformu ile, bu tarihten itibaren, felsefe, önce,İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi'nde, daha sonra, başta,İkinci Dünya Savaşı başlarında ünlü Fransız hindolog Olivier La-combe tarafından kurulan A,Ü. Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi fel-sefe bölümünde ve sonra, diğer fakültelerin felsefe bölümlerindevarlığını sürdürmüştür ve sürdürecektir.

i9. Mehmet Izzet, a.g.mkl., s. 132.20. Akil Muhtar Özden, Darü'l~tunaııumuz Hakkında Bazı MÜIGhaZGt, s. ı9-20.

174 ÜLKER ÖKTEM

KAYNAKÇA

Arslan, Ali: Dtlrü'L~funan'dan Üniversiteye, İstanbul, 1995, Kitabevi Mtb.

Akil Muhtar Özden: Ddrü'l~funanumuz Hakkıııda Bir MüLdhaztl/ IstanbuL. 1340 (1924).Matbaa-i Ahmet ıhsan.

Aynı, Mehmet Ali: Dtlrü'L~funan Tarihi, Istanbul, i927, Yeni Mtb.

_____ : Osmanlı Darü'l-fünunu", Dtlrü'L~fUnan Edehiya/ Fakültesi Der};isi, S. 1,Sene. ı, (Mart 1332).

Dölen, Emre: Darü'l-fünun, Tanzimaftan CumhuriyetI' Türkiye AnsikLopedisi, C. 2, Is-tanbul, 1985, s. 476-477.

Ergin, Osman: Türk MaarifTarihi, III-IV, Istanbul, 1977.

ıhsanoğlu. Ekmeleddin: Darü'l-fünun Tarihçesine Giriş: tık Iki Tcşebbüs. BeLLe/en, C. 54.S. 209, Ankara, 1990, s. 669-738.

DarU'I-fünun Tarihçesine Giriş: ÜçUncii TeşebbUs. DarU'I-flinOn-ı Sultan!.BeLLI'ten, C. 57, S. 218, Ankara, 1993.

Koştaş. MUnir: "Ankara Üniversitesi lIahiyat Fakültesi". A.Ü. lli/hiveıt FaküLtesi Derliisi.C. 3 ı. A,Ü. Ilahiyat Fakültesinin Kuruluşunun 40. yıl Özel Sayısı, Ankara. 1989.A.Ü. Mtb.

Mehmet Izzet: DarU'I-fünun'da Felsefe Dersleri, Darü'l-fünOn Edebiyat Fakültesi Dergisi,C. 4. S. 2, Yıl i925 (Mayıs-Haziran).

Uzunçarşılı, ısmail Hakkı: Osmanlı DevLetininILmiye Te"kili/tl, Ankara, ı984, TTK Mtb.

Darü'l-fiinun Edebiyat Fakültesi Talebe Rehberi (1335- i336/1919-1920). IstanbuL. Mat-

baa-i Amire,