Daryush Shayegan-Yaralı Bilinç

7/18/2019 Daryush Shayegan-Yaralı Bilinç

http://slidepdf.com/reader/full/daryush-shayegan-yarali-bilinc 1/193

DARYUSH SHAYEAN

YARALI• •

BILINÇGeleneksel Toplumarda

Kültürel Şizofreni

YAYINARI

kutuphaneci - eskikitaplarim.com



Metis YaynlBaşmusahip Sokak 3/2

Cağaloğlu/anbul

Yaal Bilinç, Dayush ShayegÖz Adı: Le R uil© Albin ichel Pis

© 99 eis ayınla

©Bu evrinin büün yaym hakleis Yaynla'na aiir

Binci Basm Ekim

Kapak esmi Erol kyaşKapak Tam Semi Sök

ISN

Dii Metis Yaynlk Ld.Basm Yayak Maba C ek Mcehes



Drsh Shegn

YAI• •

BiLiNÇGelenekel TollrKülül izofreni

Çeviren: d Ba

YAYNAR





İçineile

BöümÇATLAMA

Ay zada ir aşag da air sa ereemişik

10

Tarihe "i"20III ki öek: Çi e İsam düyas

24V Kimik kay korkusu

30

2 Böüm ONTOLOJİK UMSUZLUK

Geçek hep şka yerde40

Skoasik köheeşme

45 IIL Paradigma değişimi

52V İki paraigma arasda eişki ama

58



3 BölümÇARPIKLIKLARIN ALANI

I. Fikre "g klmış bi bilinç/ 6

Yaann k yüzü: Btllm ve İslaleme85

III Mekn-d b dünya111

4. BölümÇARPILILARIN TOPUMSL ZEMİ

Entelktüelle134

İdlogl155

III. Tnotlar163

V Tan tj umanla172



Yaral Bilinç iht gid kalmış dğişiml şnliğin katılmamışuygarlıkladaki zihin çapıklıklaı üzin bi denmdi Valığını a-ili düadki kiil di bolu olmasına ramen bu ki-bın mnzilinin yalnız o dünyayla sınılı olmadığını bir bakıma, i-hinsl yapıları hl Glenğ bağlı olan mdernliği sindirmktgüçlük çkn uyglıklaın çoğunu ilgilndidiğini düşünüoum.

Biz pii insanlaı klı bilgi bloklaı arasındaki çlişkilein a-

manında yaşıyoruz. Bibirleini itn kaşılıklı olak biçimsizleştien bağdaşma dünyala a<ndk çalağa düşmüü Zihin açklıyla hınç duymadan üstlenildiğinde bu ikiyanlılık biz nginlştirbili,bilgi sicillrini gliştibili duyarlılık yelpazsini gnişltbili;oysa bilginin leştirl alanından dışlandığında, aynı kiyallık duakla-malara neden olmak, bakışı akalamak e tıpkı krk bir aynada ol-duğu gibi dünya gerçekliğini tinsl imgli biçimsilştimk-tdr

Günümüzdeki kritik aşamasında, bu denyin geçk kapsamı Batıbilininin göünden büyük ölçüde kaçmaktadı Zia aslına bakılırsa,Batının sorunu değildir bu. Bu deneyin gerçek kapsamı anak, delinimutsuz bilinçleiyle ödyenler tarafında belirginleştiilebili.

Bu uyumsulukln ardında çatışan iki roluş aının iki ay taihsel dneyin gölgleri lirmektedi; açıkça görünmeyn aykırılıklaına ağmen bu iki , yine d insanın dünyadaki biricik deneyinin iki

yüünü temsil etmektdi Yeyüzü kinleri arasda b diyalog ola-nağı, glckt bu iki dünyanın lştil olaak yülşmelin bağlıolacaktı





Birinci Bölüm

ÇATLAMA*

* Le D m r, No 2 K m-rk 1 986 m n n m k



1

YI ZD B BŞGIÇ D OBİR SON EEEN ŞLK

Bat tks Bat'nn tml olan modlk kh İslam toplumlardas çekln tüm toplumsal eş szlkler ve ahaksal öün mu�C br şekld çöme kenen köken mtolojsne doğru br grıcy, · kh tgd daha thlklleşn macralara doğru kaşa bade yen zamanlarn medan okumasna cevap vermnn koşulsu rdCliŞie nede olrak günümüz İslam dünyanda brçok drenş çv- s y�r tmk

dır. Az çok sapkn bütün bu kaçş bahanler ayn ola-yn f kl yüzlr(dşa vurmaktadr v gözlemlenen tpklern şu yada bu bçm amalar bunlarn dern br rhalğn belrtler olduk-lr grçeğn değştrmemektdr Bence bu rahatslk büyük br ta-rhsl olayn n genş anlamyla_odelğn anlaşlmamas ya dabaşka br deyşle sndrlmemsnden kaynaklanmkdr modelk

çr zan"ouğ'h yc, a knn özg s Ksam çndnesnel olarak hesaba katlmam hep geleneklermzde yaşama ve düşünme rzlarmzda yratğ tavmal değşmlre balark değerlndrlmştr Bundan dolay lklern başndan ber modrnlğ karş heryarg ahlaksal br değerlendrmye bürünmüştür: İslam dünyas Bat'nn madd gücüyl karşlaşmasnn başlarnda knd gckmesn v o-nu Avrupadan ayran uçurumu büyük br şaknlkla frkğ aman

bu gücü önc övgüle karlamş Ba esn kapanp en uçuk ntazmlar drltmey başladğndaysa uğursu olarak değerlendrmştrİlk tepk alabldğnc coşkulu olmuş kncsys aksne saplantl brrddedşn hsterl dln benmmştr Hr durumda da Bat hç-br aman gçmşyle br kopma grçklştrmş kndn ögü yasalar



SOA ETEEŞK

ve kendine özgü bi hkimiye manğ oan yeni bi paradia oa

ee anmamş maddi gücünün yadmya bizi ee geien en dein da-yanamz sp göeneimizi aptn ziteimizi bozaakbizi uzun vadee siyaa ve üüe öeiğe üşümee oan gizgüein bi oaa göümütü

Na (Yenienme) öneminin i düşünüinin Avrudai iya-sa ve huusa siemee öze bi dik göteme onuuna ahip o-dua doğudu. Huu ve bieye özgüüe avaman çeicbumuşad. Ne va ki bu ik düşünüe de pk bugünüe gibi e-

m bi şeyi gözden kad: Fazieei övün bu eme kavamamucizevi bi eçenin üünü dğidie; itisnai bi ihse süecin ndeyse bi padigma dğişiminin nihayeine ediimesinin ürü-nüyüe ve aş deeced bağ oduğumuz amu aanmz bütünüyedoduran geenese değei ahiye emeden doaysya mainaeş-imn bizim ünaz yeeşiiemezi.

Öe yandan biço çdan dvimci oan bu yeni fikie geeneke-

imizin apa dünyanda çoğu zamn buunmayan başa geçeikatmanana başa opuma iişiee zemin hazyoad Ziadünyaya başmzdai opaayc ve ins pspte bu geçekik- tabii bunan biincin vadğ zamana ya youa ya şyin maddi oanağna bağamş gibi dğeniiiyoadJacques Bqu Aap diindi ayc niiğe atta buunun hakoaak şöy d H bi sözcüğünün sonu Tanya vaan Aap diigeçeği avrama için dği ömk için oğmuşu.1 Yeni geçikatmanann oya çşya buna bigi sahann dşna ya da i-be itn adan ama ienç aanak giimin biinçe bita-m çatamaaa yo açma zorunuydu. Şeye dşa oa dğişmek-tyn aadai yantmaa h esi avu biçimiye uu-maayd Duum böyyen biinç içindeki bu çaamaa nas yaşa-nabiidi? İstense de istenmese de bu soun dünyamz kp geçienüm zihnse çpkkadaki ki buna çotu çözümez un o

k önümüzde durmaar. Bu soun nca bu uygaan avunu-cua taandan otya çaabii çünkü nas imse bi b_aşasnnyine ömzse �izim içind yaşağmz uygğn dşndak bi uy

1 k K l anabi "ur la cuur ara actul" 'a no , Pari193, 50



YAAL LNÇ

garlkan gln br d b çalma dnyn varlğının hr zrrnd

hderk uhund yaşayamz Bka br deyşl b çlama bz özgüoln v bkaına dvrdemyğmz kdermzdrDha ık olblmk çn burda braz kon dıına ıkacğım B

çtlağın knarl arında cndrye lınmş olan v çlşk l klbr büyülnmye karşı müadl veren br ben" olduğn rzedm:B "bn" hl kolkf hz haln bağl oln br dünyadak byülügörüntü l bundn aşağı kalmyan yen v uhf oanın çekc görün-ün krşı mücade mktdr B n hm en mar

kaldığı radkal dğşm karşıınd; hm d f blndğ vrn lklğında br yokolşn yıkıntılarını hr çrk dünya ahnndn azr azr çekldğ çn dha da can yakn br nolj krşıındakendn lkn ybncılaşmış hdckr İş b fra "bn"n aşğykarı naıl akıl yürüeceğ

drinliğil kaşımd ıl n ni nnlr v bn hazırkıy k la eni f!rler bana b ncı. Bnları anımak çn zhnmd n

lvrşl özcüklr n d ygun vlr vr Blg alanımdp nsız

orta çıkıveriorl r

v liJmL-Bôgö<

bunlrdn yrlandığım bnlar hükmtğm kadr mruz kaldığımd doğr kat hfızamın kışınd br yerlrd ılı klıyorlar. Ol-mlarının tahn izmiorum, dorın

d tnık olmdım

X

x

ı

nE ard bunalımlrı aadım, n!

:Oren ürei'1İ

Sıyırıp aamadığım zolmlı bşıma mllt eden alışknlıklrımı altü edn v br türlüaçıklığ kvşturamdığım akıl almz şeyler bunlr. Bununl brlktonlardk br raf ben cezbedyor çkyor v tüm çabmı hrmmaramn onlardn yrdı lmkn alkoymıyorum kndm Bütün z-hnl ktgorlrmn ya�dığım dünyad şmd açığ çıkmka olnşeylern ütünü örteblecek rzda bçmlnmş olmaı dşüncmnbaşka br şekld şlmenden ben çvrlyen şylern mantığına rgden vluş lnları kşfetmendn. Bnm düşüncm kavradığı

şeydek omt gerçklğn ütünü öterkn br yerlerdek terçek'n açığa vurur Üzern örttüğü şy en doğrdn klYendr açı-ğ vurduğya akne rtık vrolmayn şeydr zra o şey ml dlnb ütgrçklk rtık dünymda yoktr değşmlern önün gçlm akışında ürükln gtmştr



SONA ETEEŞK 3

Dünyaya akm, eylen hl lm ne yümenağayn k he dğkğn nemekt n Şyn ya

adka e en uduk dünya, ncme, un kaaypdnyn yayan akk ek yğunuka yanmaz Ben ykuk dünynd ym: üüncm, ey üzend h etk yapmayanfk mydana t. nn kaamya ann m, atnk k dnk dümmktd Taaanan ke, ekm kmn mahdn kka ma etklende mmkte aaadğm eyn kmda duan ee e kalmma, yanzca knk uyumuzuk dğl, ntk ünme Şy kk aamn emndn k ha hzl değmd. u dnüüm ndmem aptp üdüğüm zledağt, ama uhumun dn katmanana ğkk yapmamlad Gkğ "mtata" eğmm y k eyn ahel em ücndn zyad, tz kk ğm nanm

Ben t yanda) yn ay üetm kanda kamtauamn ğnd, duamağm uk amakad.

Bu üyük uk yanzca yam ndk dğm dğd, alama tzn da amad. üüncm, htk üyük ntnuzağnda kmt Bat'da tknkme altüt uan ndn duğu dm, nc h nd yn akn kn uyduan adma dğkğn y amkn, nm duumumda y lmat Bncm h üyüü ünyann amannda yaamakaSük mdmn nucunda yen eydk nnm kc! ğn tknd duğum dğudu, ama unn cee k nm n nm ak kamtd. Yn ym ana dğudn dkunu, zhnmd nm z aaka ma h knd ecn ndn hafzn ğn akaatay pk aamamakda Zamann dğtğn, dünyann dnüüm uğadğn, tahndumadan yn ütm mn, yn tuma k mnddğn m, aa u tahn ğ nm ykuğumda umutu Yaatnda y amadğm u tahn nuandn da

umu ğ ütün dğm, u yn ünyann aman mantnn duu an yy ayattğ nm unun yndğty d, ta u and uunduğumu y amak n nun aldğ yu e dy d mdğm



4 YAAL BNÇ

Açıkçaı n nrdyim? aril krdinatlarım bütünüyl başkaBn hsaplarımı n 16 17, 18. yüzyıllarla n d Ortaçağ'dan

Rönsansa Kl"ik Çağa Mod Zamanlara giştki kopmalarla ya-parım Tariht biririni takip dn dönmlr ni ililndirmz Yüz-yılların ürind dadan dala atlayailirim ünü zihnimd Batı rii-ni ksitlr ayıran itlisl sürsizlilrin ibir somut savvuruyoktur Şimdiki zamanla karışan bir gmişim (hp o gmiş atıftabulunmam v hp o gçmişi diriltmmdn öürü) v glcğim olanir şimdiki zamanım vardır Yüz yıdır drin altüst oluşlara maruzaldığım doğrudur; rihn söz drim rhi düşünürüm ariin ark-larını öğrnmy saht modliğimin ütünüyl görli kaynaklarınainmy alşrm ama ürkli daa gniş uuklara ürüklnn bir za-mana görkmli bir giriş yapmama damgasın vuran bu kısa dönminiçin ruhl yaantım öne v oanın ona v aihonra 'yla -l kaıştıkları bir ariötsind gr V ikiinin araında kndimiaynı amanda bir Başlangıç da olan bir Sona lnmiş bulurum

Zatn bnim gibi bir cm için paha biçilm olan büyük -

irlrimi ynidn toparlamaya çalıştığımda zaman galriind birbirintakip dn l gibi görmm onları Falana şairin filana dönmait olduğunu lirlyn n zamannn moda n d akvimlrdki ko-nolojidir < şairin romantik şairdn ön mbolist şairin d romantiktn onra glmi gibi azanın görünmz mrkzin otakbağlılıklaı bu airlri amana bağlı olmayan bir al il armalayıtk bir günşin parıltılı ışınları halin gtirmktdir Büyük airlrinhr biri çağrıştırdığı zamanın boyutuyla birlikt vaolan bir muhatap-tır: İtr dtnlarn pik zamanı istr bnliğ dönüşün mistik amanıistr d varlık kvılımları gibi çakan askıda ırakılmışlığın parçalızamanı olsun Hr şairin kapayıı görüşümün çvrind kndin özgü liptik haktiyl döndüğü bir takmyldzda yaşarm undan ötürü imglrl görürüm kndii li ritimlrl ifd drim v şiirldüşünürüm Bunları dönmlr v ağlar grği ayırt dmm üzybaşında başlatılan lştirl v tarisl araştırmaların bu dünyayı bana

bir bakıma açık kıldıkları v frklı ülupları dildi dönüşümlri mantik dğişikliklri ayırt dilmm yardım ttiklri doğrudur marşy orunun özünün dğişmdiğin inanmaya yönltir bni Firdv-i gibi bir şairin 1O yüzyılda kaını mşgul dn büyük ulual



SON ŞK 5

kilik eası, 20 yüyıl sonunda dinsel aassuun rruzuna karıkülüel illiyeçiliği dile üadelei een düünü için h gün

elir. Bi 4. yüyıl uafnn belediği ülküle, dünyann saakailiği kına büyübouuna uğra bakma hl klılklı da heaba kaak ein kaynağ olkd. Eki eiin hüküdı gden i üü heen İa üeyin'in kanını alçakça akı Yei'le deleilr; hküdrın halei ükeyi ir ehiler ezar-lğına ı dnüüü, o da Şdei hhak'la, ouzunda ienylnla eleek için her gün asum eyinlerin kuran edilesini

eeden o uğuu kalla karlaılır Gerçekliğin mil yapısının aynı kalaı ekir u kukuuz amanla kiier eğiekdir, a-a oynaıklrı rller hep aynıdır Aydınlıkla Kaanlık arsında, dur-madan kendini yineleyen çerimlerde eekleen Maniheis müadele

Külürüün üyük akılarıyla ileiie geçğimde u akılarynlendiren büyük ilkeler naarında ne ir kopa, ne ir yön değiesi ne de ir sapma göüyorum ğiimlere rağen ir eyler spgieke, i eyler kendilerini 7aanın püüzleinin üzerne u

dır Tanrı inlere kez söylenmi uzun duarı ıkmadan unmadayineleekedir sanki Bu nakil iniinin içinde arım çzgileri e nieliksel lileele, nki kadan uydurulular e olayarın ezeli sey- riyle hiçbi gerçek bağları yoku gii yapay görünekedirler. Bu-nunla bilike, eylrin içinde ulunduklar u duruma olan ağıılı-ğıa e nhai oarak çözülüğne arık inanılmı olan sorunların sü- rekliliğine rağen, sini deliklerin kenilerine usa yer açak, hem

kendi hkkımda kendi kendie oluuduğu el değmei imgeyi,he de dünya gerçekliğine afeiği igeyi oduklrını iliyorumAalaın bana bıraktıı irala dünyanın ugünkü

hali arasına irkopukluk oluğunu el yoayla hisediyou. ülüüün çin

fŞe

lamodu, u düz d i d ğiikiği hareren ir ey de yoku. Ne ar ki u orada duakadır: Uzun zamanr deneiini kaybeiğim eylerin karışı dün Wuğu gibizihnid de

Okulda, mode insn eneleküel agajn oluuran üün klaikkonulrı güü. Maeaik, fn bilileri ih, oğraya e edebiya okuu geleneğiin külürel kaideleiyle grünürde hiçir organik bağ olayan, bağlmnın dıında ğeilen u lük pörçk il



YAAL BÇ

ilr nredn çıkmakadır ekarçı cogıo ranendnl o amaniçind ciimlşn Vkın hai v biliml yönmin övündüğü o

yanı nnllik ndn lmdir pki Hl Oçağ'da mıyımKlaik Çağ'ı v Mod Zmnlr'ın bilil opmalını adım mıElil ağın itici küüül dağıldım mı Kaitlimin buuvadğrli ından biçimlndiildim mi Bi düna dviminin müm-kün olduğunu adlim bunun için yli olunlua mıyım şkaamdan çn oular, çünü düşüncmin ğilimi karşılaşımlraman v mn uumları aama yöünddir N yaparam payımaşılaşrmalı bi dünada illim; ık kndi kndin yn kapalıbir dünyada yaşamamatım habim olmadan mru kaldığım ki-lr yoluyla da ol, bşkaı aındn uyaılmyım. Zinclm kar-şılaşırmalar, nllşirmlr v ödşlşirmll akıl yüütüümTaih müindn çıkan ök modllrdn ylnıı Bunlı kndikadim uyulmaya uğşım Ütlik, bna daha başlnıç daya-ln normlaa ör çmişimi ynidn oluşumaya uğşıım. V kn-dimi başalının ölüğüyl öm kaıı o ada uvvlidi ki

aılaımın aldılaı biçiml o ada y tmişi ki bütün çmişi-mi dışaıdan ln ölçülr ışığında nidn dğlndiiim. Yakın -himin önmli anlını, öğin anaaa htindn 951 1) Ulu-Dlin uuluşuna çş aba çiil oluşumaa çal·ığımda, hıamdai til üc ço ua kalan amlaı kullanı-ım. Bujuvainin olündn ö ttiğimd, öl bi külüd bu ava-mın kin ananlamlaı olduğunu unutuum v bu imi ullanıo

olmam, bunun ooloji mininin naıl valduğunu haal tmmiağlam. Zan ödünç aldığım iilin çoğunun olulada toplumalbi aşılığı bulunma v baımı dndün boş onuşmaladaki birüü aşıılı, aamal ililimin anıtıdı ola ola

Taihimin nlşılmaı daha könindn aptıılmıştı Taihim, ha-kii ounlaımı ancak otumamış bi şild andıan ölçüll k-çlnıişi Kndim n bakam anı li malın, anı nka-atlaın, anı ıı lolın can ııı ını üüm, tıpı çld

anı mun dumadan dğiştik olutuduğu ona umull ibi. Anı oulaa hp anı capla çı. Sai, n ad uağa id-m idim, anı başlanıç notına vaıomuşum ibi

Pi, hiçbi şin duduamadığı b dünın ölçüü nolojii



SONA ETEEŞK 7

ile düşünce ustalarımın gönül göüye görmeye balı pasiflikler ara-sında ne gibi bir bğlntı vaır? Hegelle bni Arbi, Kntla Sührever-di rın ne gibi bir bğnt vrdır? En onsı yocuuklra ç-yl dünyd de gömek itediğii yüce ynımn ihiryleçehresi dğişmiş bir hleyi gören kendine kpnmışı rasına negibi bir bğntı vrdır? Düşüne ustlm öki dünyaa da çokmevcut olbimek için bu dünyn çekimemi öğütlerken moe usrım aksine deneyle doğrunmyn hiçbir şeyi kbul etmememidogmcı a 'erden ve ulrını gerçeklik anneen düşlerden ken-

dimi ınmmı öğüterler Şiofreni çablma karşın beni koşllan-dırn bir durum değil ylnızca haytn, okuldan, okktan siyasettenve ni gün boyunca bunltn naşılma atallıkn geen bir işreterağı trafındn d yaka tutumkt. Yaan, fikirlerimin dokusuna, kavrmlrımın çıkığın, hreketlerimin tursıığına kdr girip, sonvunma noktrım kadr izlemeke bir baıma ikinci iac ol-mdır Kendi kendime karrsılık içindeyimdir, yani temsil ediyor

syıldığım ve dört bir ydan teşvik edildiğim şeye. Kendierine özgübi meknın ommsındn ötürü buharlşıp giden ikirler ve uyarlan-m eksikliğinden ötürü keskinleşen arkik avırlr arsınd cendereyeınmışımdır Yn, dünyaomnın bir biçimi vyamadıım bgerçeklğ az çok anlma rı olmkdır ve onun krşsınd elim ko-lum bğlı, sürekli bşısızığ uğrmktayımdır. ediğim kdr ma-eretler uyduryım iteiğim dr günah keçileri rayayım: çokuuslukapilizm sömürgeciliğin yıkıcı yn eileri, siyonim emperyaizm

ve önüme gelen btün izmler; bütün bu terimer ni tesli edengeçici tbirlrden dogmcı uykumu dha da derinleştren mkkinlerden bşk bir şey değildir.

Buun birikt, beni h kendierine bağımı tutn, putlştırğımuslrın vesyetinden çıkckm ynılmrım dünya gerçekliğiarasınd enge teşkil eden adtıcı görünüşerin örtüsünü yırtbilmemgerektiğini a çok bilirim. Bu d sama cüretini göstermemi ve gö-

bk bğımı keemi gerektirmektedir Bu ıçrmy ne phına our-sa olsun gerçekeştirmem gerekir şirin dediği gibi sonsuuğ düş-mek pahsına da o Aşırı koycı çıklmaların kıır döngüündenyakmı kurrm gerekmektedir. Bir yerlerde bir şyler eğişmek zrundysa bu değişim, kafaların içinde temeller düeyinde, hatta en de



8 YL BlNÇ

rn ve en muL"uz bnç düeynde olmdrl pç değ-

şklkleryle

kafa değştireme batkaflrın a�st edme ge

ekr.umsuzmn

vdğmdan_souT

nde:

Eej görmenin

mQ. Hep ayn nosajk temaarnyor, hep ayn günah keçern aryor, hp aynı perern ardnaanyorum; rk ayn kraşrdığ düşüncem ayaamş kere ş görmetedr Kuşkuu amana dramn kahramanar değmeke ama dramatür hep ynı kamakdır Hep başkann kurbanymdr Mum ouum kendir aım gen üün ear dene

eyemedğm erarng güçrden rm. Zra dünya kadar ek brkadern kuranyımdr anda ve bu kadr ürk çhre ğştrerekkrşıma çkakdr: an üyük İkende bn devi Arap aenbokr aı Ceng1 Han ban kae ng aen çrkin merkabaen Sovyt ay ve kmbr daha kmer

Oya na en mo Ja, oca ptodlrl �k _

n

en hoörülü kirerni veren brka aık bir üre inde ün ann en akıc agtn kurarm r cehnnm cennet Ekkğn_

kim

ş

araar didi!

n güçü dövire miyarar mira kamşt bana n yk k undan naı yararacağm bemedm Yoken ekskln ktm e krrd ünkü gördüğünü gb iryrrde ıkışmşım. Ruhum kadar eki i kirrim kada inaçapantırım kadar patoojk v aş yr kapayan dnm kadar nevrotk öye r kşma ki ne yapacağım bmm. Evrp çevrrm nrey koyacağım imm. Üeik amimi oam nim d�ncm o

paraycdır Tke oguaa gnm. Ayrıntıardan yruur keinikten ıkır eştirden carti krr. C kanakarya ytnnv huurunu oacak hr ür mac kanan ir miryedi gii emm. ana nrn gdğm nrye gttğm ndn Tanrı'nın yarattıkarnn Sah oduğumu bn üt-nan güünd r yapan ahSarın ndn ana mane eidiğini na öcğimi ank ruhum grçkten yok oarm g ondan Aahn vg ua

rı aranda Mek oarak yenden na doğacağım nt oak açkayanamimi ve yuvr kirri evrim. Üik Mk hikyrne ayrm omadk yerrd onara karşıaşrm. Muaavvrmn gönügöüye gördükerin okurkn ayakarım hmn yerdn kr

Mterylist, Mksist teist, htt kafi omam önem değdr



SONA TŞK 9

rksst dyal ktn keskn b)üsh kŞİ�!I_k ll l 3

rn ktıktn sonr uslu uslu eme dönülh _Hfı�!Q

d Melnnın sn çrım:. söcüklerle mgelerle srhoolurum Melekler ölenne klı uf sehtın eklernden tlmy hzırımdır Ht neden olmsn meşhur Sg ryn hckuşlrın şnden de gdeblrm. Çünkü slınd elek le Melekkşıt rınd krulu br slıncın b döndürücü ekn yşrım Budurum en şşırtmdıı gb çeşklermn frkın armdıım gbbrkım görgülü kmseler bunu bn htrlttıınd da gölerm flgb lr: Çelklerm msumyet çnde yşarım bundn k soruml d değldr, kı b n(ülkeden kon o lnet osı derm

d

n

c

mlu o

-

l

dığım gb. Bnm kabhtm yoktu Ordounun Jonlrı olmmıı çekemeyen emrylstlern br komlosuydb Dh ne Herey Kurnd yıyor e arh eer br nlmı rsabunn nck soluk br yorumudur Herey kfrımıın çnde yılıe erye klnlr mtemtk tümdengelmle kesn olarak çıkarnlr.



TARİHT "TATİ"

Br krlk arl olmaya çalşalm! so ör yü yla ber olarak e olmşr? Büyük asroom yaalar blşa be olmşr? Düşüce malrm rler, Dkarç öllğ oraya çkşyla garp br şekl çakşmakar Nrys Hgelekalp, Düya T, haye ermş külürel çreler a-

laşarak Baa b yerlre sğğ söylmk glk çm Nd? B hakka hçbr şey blmyorm B koda o kaar çokblgl açklamalar, öğrc yormlar yaplmş k okr b koamaf cağm Olglarla ylm

�

sy

Ar l

1

çocklar ola br üç yü yldr arhe al"dy kşk ialar ardr) Gok üslpk öğr mabelrm ;o aşlar y-leşrdk sora blar syr aldk ama mka öylsmü-

kmml br şekl bllrlaşrdk k sorglama asalarda akakollarm kaşrp, ama dşda yaşama olaağm olra', Hda', ' m şs yaplar, üm mafk öğr-

lr hayler rşlrd üm dsel mmar ülplar yrçkkaa mydan okrcaa kkür apaklar olarak yaplmşNfs a e cd drecs Tar sarhoş ola blr, yryü-ü, an saa erler Tar ar lm şarelha grdk Tar üm sfalar, adlar, ahürler kaprle

ö lkl fer düşüldü, sora a ğşm dsel kaler olarld Tar' üm falr araşrdk, sr dşfe gl alaml l hyroglfms kolar çöük İlah lme ölse aşa olk k, hçbr şey keslkl hçbr şey mafik



TT T 21

mekımızn elinden kuulamadı. Bi üre ona ezli kozmogonle

labrentinde kendmii,kendi meknmın dolambaçlı köeleindekk ahat hssttk Gündelk aeketleimideki titi üeli ilai re göe ayaadk H hake ayne dönüşü, h lm Tanr kelamnın kuanmna Bnu aam ımla öyline mükemmlcebütünletimitik ki öel alan ile lahi aanı at edmeme balamtk Bölee biim ilahi alnn tğına dümemiz kadr la lan da biim muamellrimiin kurban old

Dünamıı nihaetine edimi olduğumudn kendimizi çekk ve

hiç rahatız edilmeden kendimii ibade verdik. Biz eerlerimzin arında tekküre dalmken Ba'nn küçük kaları dümıın kmnı hılıol Giimci abrla kendi matlerne karrlılıkla ırt çierek tuhaf eleden ö ediolmı Koik Dermindn hümanimdn iman l bgini ymsndn, kendine etöne olak inandan, vb Uğuu onuçlarnı ktebilek tüleimii dkn dken edck eler Ama iyi ki onlaın ç oğ olmamıız

Sonra o kl atcı nenl imal etme kouldl toplar tüklr; onra mükmml gemiliyl denilerimide tualamaa biziiat etmy baladla Onlaı bamıza ak, mierlik icb Mkanik oncaklana teknk kilrn, büyüleindki enutağa haran d Onla ço ba davrandığmz uşu. Pgamblr dinn on ahyin maha olan biz Mülümanla için bubabala alna kdilr Açgölü b ihla dllmii öğrnmgönklim inclm ok onadan b ölecekli gibiaooloji yamaa koyldla k gölükli e alleile gözlmlkl nnl gb lgnç konladk onlar içn

Onla gi yapablcm ki hç aklma glmedi Ni apa? Bu ada gut m bua Yn apmal Glnkn m komak? üün danikaı old b Hm n d ola çabamı nhaytn rdrm tl gmtk Nngldim nye gttmii e amnn balangcıyla on aaında

nd blundm kn olk blyordk Ütlk elrin doğln tanmdan bmu okaak ana hakat mk d ktlnn üüü bomna yol açad Ütlk yalk i b yüy önc b Çn b b bu hky ka yam

"Zi Gung an Imağnn kuze ykndn geçerkn bonda çı-



YAAL BNÇ

an yal bir adam gördü. Adam bostana sulama aa açmt. Kuyu

a endii iniyor ve eeie çdğ bi ova uu aa döüyordu.Bütün yogunuğuna ağmen o ötü bir onu ede edioduZi Gung: Bir günde üz umann ir ou va. Az bi yor

gunua büü onula uaşor. Sen de apm iemez miin?'dedi. Botn ayağa at ona bt Na bi o dedi.

"Zi Gung: Aas ağr önü hafif ağaç bir eve aln. Bölee bolbol su çeebiliin Bunun ad iniri yudu dedi.

"Yal adamn surat öee gerildi sona güere şöyle dedi:'Uam de i: Maina ullann işi bütün işeini mina gibi göür;ilerini maina gib göen işinin maina gibi bir üreği our. Vegöğsünde mina gibi bir yüe oan işi maumieini ade. Samaumiyetini ayden işi uhunun hareetleinde aaz olur. Ruhrarğ doğru anlamla uyuşam. Bu eei bilmediğimden değil ullanmaan unrm·.2

Bu Çinli bilgnin neredeyse yirmi bş ül öne sölediğini bir

indu ya da bir Mülüman rahatlla benimeyebilir. Bei bir Müslümn bu adar ein sözüere die getirmezdi ama Mülümannhangi onuda oura oun apn deeeindei enii ouundagee düüne alanndai yeniileden gee teni aandilerdenouunda bu i ine de vad Yenii yapman orulupbaşaarna ş ediginşiline başann eline an. Kanlm oak bamza gen de bu odu. Bir gün gedi uağa düştüğü

müü adeimizin dizginlerini rtk eimide uamadğmz topaklamzdan demioann geiğini eg dieerinin taamz ağgibi adğn buhar gemierin limanmz uşatğn gödü.Tavmz gei çeime odu Tp a aiimii za ürdüeeanmz ere daldmz gibi evremizde donan bu üaarmiyoneei ve erdei iiei aif bi şeide ineedi Tamz İini Düna Savaş anda i Dvetlei'nin üde buunm üzerine emiie Meiinde endisine ouan ouaa "Ge

liorlar gi9

'lar d °1" arihi evabn İn Bannn vrndan a değidi.Güçüzlüğümüden öyleine emindi mannda ilahi güe atfet

2 Aktaran W inbg, nau la yq nan ai 25-26



TARİHTE '!ATIL"

ğimiz ihirli nitliklri bu kua yabacıla atttik. Bu İngilizlr'i işi, diyorduk! Bu Rulrın işi Bu gili, Amrkn vb gili r-

virii komplosu Şh gtti, çükü "onlar öyl kar vrdilr Yrini mm adı ükü oar" öyl itedilr. B dlilr gibi yollara düşü bağırım, ükü BBC rafında hipnoti dilmiş, CI raındn ma olr kullaılmışım üm dünya bi kşı brlşiyor, bizömürüyor, iti kıyor, hıralıyordu v biz ırtımıa alana buncabık ihımı keimiş bir hald umuuca işi iidn zarara uğada ıyrımaya alışıyorduk Düşüşü maum uklar oan biz

lr abamıı nihayti rdirmmiş miydik? Dv anıtlrımızı dikmmi miydik maımıı ateşind kü olna kadar yamamış mıydıkSouda uaı, mkanimalı hakkıda hibir şy bilmiğim

yötmlri nleri v ikirlr tükty koyulduk Tknik gücühim oduğu bir düyada ki bilgilrimii, tıkı Çinli botancınınkovı gibi güdük kaldığıı, ikrrmii davüldn kalktğıı atk anılmamızın doruğuya, önümü gl şylri doğaında birayıklama yaabiecğimi alıkla kaaat gtirmmiz oldu: Kuruyu

yaşa ayırma yanılamı Tkiği v atşli ilahla i, bularntmlid yan laikeştirici v yıkıcı kirleri kahramaca rddtmkYai hem riatı hr yerd varlığına amam boyun ğn am birMüüman hm girişimci bir kailit hm işbitirici bir tknokrathm de (de olmı) atşli bir milliyti olma onra, daha harkete gemey vakit olmad v oan biti grkn bilinci varmada ırmağı öte yaıa gemişk bie üyada olarla kalar

mıda oar araıda bir uuru oluşmuştu aşradki til anidno buuyordu, üü rad g 7amada düya değişmiş arh ilrmiş, nık ekolojimi yıkımıştı v biz bir no ans an< atılmıtık aım toprğ, e de yei hierimiin torağı olanbir yer� Uak o he haıdır Ev, öyl Haız<ükü arhin rduuu kamşık



111

ÖR: Ç V SAM DÜYASI

Ming Hanedan zamanna (136814) k misnee Çne ayabastkanda hemen büyük bi baştan kaa kampanya denedie.Çiniee Histiyank inanan za samadan n nimt ekt? Daha teknkat sözcüğü icat edimemişken k teknkata amiynee kala buandmak için bi etih stjisini uyguamayakyaa Zi da sna diğe sömügeeştiilmiş ülkeede de g e

ceği gibi Hitiyanğ benimseme şgain ön aşamad Çiniönce Ruggiei ve Rici gibi 53te üney Çine yleşen İtayanmiyneeinin gediği teknik ve biime büyüendie acqus entnin işaet ettiği gibi Ricci kumuşl aandki şöhetnin büyük bölümünü dünya haiasna ve biime öğetieine matematik ve atnmi bçu lduğunu kabu etmişti Bilime ama teknikle

de yanca biçk kumuş kişiyi minelee yklaştmaka kammş ayn zmanda miynelein itiban ve çeveeini kuvvetlendiişÜ iynelein dtla da düşmanla da bu nktada mutabkt Bal Bbala aşlca başa kvim yöntemleinden astnmi aetlei yadmyla takvimde em yapabilmeleinden tp im edilmeine yadm etmeeinden gelmektedi [ evet ve İmpaatuğun avunma için yal lduklna ka veilmiş. "3

Ama tekile gecikmeyecekti Çinlile bu başan çkma giişimindeki kalleşliği hileyi ve kötü niyeti ka süede ya çkacaklad Civit papalann Mkyavit manevan meydana çkma çabasndaki bi Çinli plan ima edimesine yadm edeeken

acqu t hn hsansm aimar, Pari 92 s



ÇlN VE SM DÜSI

kendi coşkularına ktılmamızı istiyorlar. Yamur için dua eerlerenihirli yollr bildikleri nnını yyıyorlr Stlerinin, klavikordlarnın, yını göteren gölüklerinin ergiledikleri ulık gö kmtırıyor Bol ltnlrı yeinde kendilerine yndl buluyorlar inanla ırı neketleriyle btn çıkıyorlr,"4 diyeektir Çünkü bütün bumnevrlrn rdnd, Çinliler'i g gre gre kndrma ve gelenekerinden ptırma niyet vrdır Bundan dolyı eleştirel Çinlilerin uyarları, bu giriimdeki dölü manevaya iaret etmektedir: ar

payla büyülemek akıllları biliel bilgilere başan çıkarmak, a

llar lsal kurallarla kndık ve ölümlüler ceennekorkusul bğnalaştırmak Bununla birlike, inlilerin eeştire avr ikiyan klaktr; b ikiynl ü ri yunca nn teknik güünün boyunduruuna giren, ama dinle bilii birbine blayn orgnk balantlar k oy çıkamayan tü Doul aklgörüyoru

Bu nokadan itibaren tpkı dier Doulu alk için olduu gibiÇinliler iin de en kolay çöüm, knik ile kniin temeli olan mefk rnd b yr yk \ ve golan kabul edip atdn kalm gelenee karşt ve zararl oln ötekinirddetmek Çin rında, miyonerlerin a çok maryalist olduklandn pek yerinde ol kukulnılmakadır, çünkü, uyanık bir yarıniet etti gii "Gökteki Shie5 ygıda kusur etmemek bhesiyle Göün ve erin edn yoksu olduklrnı Güneşin Ayın ve geegenlein hm yler oldukln d ve rm nrrnn, n-

ının ve Ht nrılrının şeyta olduklarını ve atalrımı iin kurbn etmenin gerekli olmdıını iln emek makul bir şey midir?"6Bu Çinlinin tam yerinde ortya çıkrdıı ve Civitlrin örettii

şey (do deerlendirmeleri dh o mnlr dinden bımılmış),B bilimini doun öel olydn yni simgsileştirmeden y da Almn düünleinin dii gii dnn büyüumundn d nauberun) başk bir şey deildi Bilindii gibi u oly dünyevi ölü

leilir ve mtemtik olk blirlenebilir bir doa kriniü

kln temel önemelerden bii oldu Evrenin jeomet i Tnrı tarfınd

4 a s 655 iynrr a'nın aın, Konfüyüü bir yananla vk iin öktki a

hip arak iişlri.6 Jcqu Gt a.e. 2



YARA NÇ

yaatılı olaı oluu, doğanın ateati olaa aaaına eundan ona da ode iliin doğ ına olan vedi Ne denie

dnin, klaik Batı ilii Hıitiyan teoloiinin eklaiayonuduAyıa u nokala da ağlıdı anvi olanla aanal olanın tlo-iyle lenin akın kiiel i Tanı ii ile una denk den Öz-nelliğin ayıt dileli ve onunda da tihi, t yaatılıın yeğinekada okan teel olu Ciilee Btn u eyl, doğanın kiiidzeniyle Gön kaıtığına inanan i Çinli'nin zevkini alaildiğineaaktan aa i ie yaaazdı Çnli'ye öe aato, Göğn

oğlu, dnyanın uyulu dzenini kouak iin Gk ından öev-lendiili kiiydi Beden ve uh ikiliği anlaıla i ydi ve niha-et iilee tnyle aça i udu 166de Hıiti-yanla'ın hetdokluğa yol aça ötlenelne kı açıla Nakindavaındaki etinde, Çile çektiili i aa, Gökteki Sahidiye naıl adldılaili7 diye ilave ediliyodu

Oy i tekniği, enieeden ya da en azından teel dieğini o-lutuan eizik zeini anlaadan eld ek kaıkı i yanıl-ad Ve u yanılaa, yzyılda zla i zaandan i, Jaonyahaiç ad uyalklada iiiln odlee deneelinde heevut olutu İlai dnyanın duuu dha da vahidi

İlaiyet'in Hiiyanlık'la ilikil he ylen, he de tk-intiyle dolu olutu Zanında Yunn dnindn öyleie ek-lenn (Yunan l etinleinin Aça'ya çevildiği dnl -la dnyaının itide daha köhn tutul tkınaak Bayı eddte

onuuna va olaı ilinçti Bu, içok oluya ağlıd Batıkıındki u çkinenlik, heeyden ön teolok dzeyde olutuMlanla'ın zihninde Baı, he Hıiiyan diniyl kaıııMlanın eihe il ikn kanaatine öe Mlanlığın on vahiy,Pyai Muhaed'in Peylik M'ne ahi olaı, M-ln'ın Hıitiyanl ığı, eçeizlei olaa da aılı i din oa öeine ve onuç olak da Hıitiya'dan he açıdan tn oldu-ğuna inanaına yol açtı Faka Banın aki yayılaı ve -la odulının yankıla uyandıa yenilile alalaı, zounlu olaayeni i iliki t doğuduğnda ve İla Oanlı İaatoluğu a-aılığıyla Ba'nın teknik ve ki tnlğnn katı eçeğine at

ge. s 8



Ç VE ISAM DONYAS 7

lanm runda kaldığında, slmanlar'ın tutuu bu yen duuma u-

yamayac dced uyuşmuştu Hle İlamın 7. ve 8 yyılldak badöndürüc yayılmaınan snra. Müslmanla kutsal avaş ayendgretn ı br mnda Hırtyn dnyaya at genş tprklthtmşlrd. İlamın l Chadına Hırtyan Ba, 1 yyıldn t-bn İr Ymadının v bı dğer Hırtyan tprklarn rcouıyla cevap vermştr; İlamın nc yayılması, öllkle KanunSulan Süleymnın saltanat dvrnde (150) druk nktasına va-ran Osmanlı İmparatrluğu'nun başlattığı yayılma, b ke Avrupanın ültrl aanında lşmuş ntelksel br değşm le karşı karşıyaglmştr. Bu dğşm blmseltn çağın balangıcıdı ve İslam, -hnsel apalılığı ve canız kuvvt nenyl bu çağa uyamamışr

İslam dünyası, Avrupa'dak ç by lay (den yllaınn açıl-maı, Rönsans ve Rfr tamamn yabancı amıştır. Zaten yenzamanların mdeln uran da br bakıma bu ç lay lmuşturRönesns ve nu akp eden lağanüst merlılı Batı'yı dğer kltr-

lr ednmey v böylelkle apalı dnyasını nsuz br evene dö-nüştrd. Dğanın Gall tarafınan matematkleştrlmes, dğa b-lmlrnn rtaya çıışını bunun snucunda da savaş slahlarının yetnlştrlmsn v dnlğn glşmesn lanaklı ıldı Bu sradaRrm, Orçağ tplumlarını Kls'nn yunduruğundan kurardı vemr tdarın gçlnmesn, yan mutlakytçlğn urulmasınandn ldu Öte yandan, denzclk knusunda Fand Braudeln -

lrttğ b, ullılan teknler brbrnden kpk laylar dğl, t-n gruplanmalar ve brlşmlrd Öeğn: "Kıç dmn, ar geçmeövd nşası gmlern enarna yerleştrln tplar, artı açık dnmcl8 Bu ntlsl dğşmlrn yaanmamış lduğu ve snuç lara hnlrd vvur edlmdğ dünyalard baı brbrndn k-pu tnlr l dğştrp laylıla yayılablse d, blmsel br dnyabaşndan dğn v grçlğn baka br tarda algılanmasıyla lşl lan tnlern blşm kök salamadı İslam dnyasının başına da

bu gelştrBnr görlmemş bu gelşmenn snuçla Osmanlı mparatrlu-

ğuna vuruln üç darb ldu Bu üç drb, Beard Lews'e göre şunla-dır Osmanlıla'ın l 774t Rusyaya yenlmes ve bunun Ruslar'a sa

8 an rau yamqu du aiıam Aau Pari 198 1



8 YRL BlLlNÇ

l car ve prakla lgl avantjlar ğlayan Küçük Kaynar Ana

mas'yla son bulmas; 1783te ırımn Ruslar raından ilhk ilme·si; kültürel etkilerinden dolayı en önemlisi de l}�'QeınMısır ser.9 Bu üüncü olayın önemli snuları oldu Müslüman

ransız vrimi'nin yen ilkelerinin yayılmaı oa

verdi bu kler dünyasyla sam dünyas asdaki duvr delen vÜlümanlrın düünce ve davnışlarını derinden eileen Avrupaı düşünce heketyd Bu Aupa'da dinsel olmaya unsurlarlide eden bir deolojiye dayanan ilk toumsal ve zihin altüst o

lutu Rönesans Rerm bilimsel devrim ya da Ayınlanma devrm_ibi daha önceki Avrupalı hareketler onların fkına ahi vmayan s lam dünyında hiçbir yank uyandınıt Belki de bundaki başlneden bu hareketlerin hepsinin delernde ok Hıristiyan olmalarve sonuç olarak İslam'n zihnl savunmasnın onlara tüm kapılrkapamasydı [...).Müslümanlar bu tür laik bir ideolojide ya da dahadğrusu dinl olarak yansız br ideolojide Ba'nın gelişmesinn ve

bilgsinin sırlarn verecek olan tılsm yaşam rzların ve gelenekerni tehlikeye anadan bulmay di umabilirlerd0Ama Ba'nın slam dünyasyla olan ilkiler hang açıdan değerlen

dirlrse değerlendirilsin bu ilişklr ink edilmez bir olguyu açğa vur-kdr Ballr'nMüslümlar akkndak (sadee znytler ve sikolojik tutumlar konusunda değil gitgide oğalan bilgileri veMüslümalar'ın Batılılar karısındak bulanık gevşekliği demesek ble harszliğ. arılıkl lgdek dengeszlğ br öek lk yeternce ergileyektir: 8. yüzylın sonunda Batılı öğreniler İslam dünyahakkında elle tutulur bir malzemeye sahiptirler: "Avrupa'da şimdiyekadar Arap grameri üzerine yaklaşk yetmiş kiap Farsa üzerine onTür< üerine de n be ki baılmır. On Arapa dört Farsa veyedi Türke sölük vardır" Ya ötek durumu? Araada hibiry yokur Faa ve Türke'de keza. İlk sözlkler 19 yüzyıla ortaya

k. Bir Avrupa dlinin Araça'daki ilk sözlüğü 1828de yayımlan-

mr ve vaığını Aaa ben br yeye boudu Br ıtanın Mıırlı bir ıt bir Fraı Doğu dilleri uzmanı taandn gözden9 ommı am a ouı Euo a Dcov Pa,

1982, 4O a . 4441 1 . a. 282.



N VE SLAM DÜNYAS 9

rilen ve çolıln eerdir zrın önöde lirine öre Arokurlrd ide Blı okurlr önelkr12

Bu durum üümüe k vhimle�rek elmişr ve hlen bün llrd ok eeri bikm lmlr krn Bıl edebi ve dünce eerlerinin en öemleri İlm ülkelerni dillerinde bulunmzBılrı çevrilmişe de o kdr kuurlu ve ku çevrilmiş hldedirler bi kendileri ihinel kirlenmenin ve epiemolojik çrpıklıklrıkı olmkdr bii öellikle in bilimlerinde elke hlini aln ekbiçimli ermnoloji ekiklii de bunun cbıdır. Bundn dolıkülürlü Mülümn Avrup dillerinden birni ii bilmior Bınırıı büük eerlere keilikle üvenilir bir iriş pm Onkedi dilinin uduu enellikle kik dönemin bük eerlerile ırldr Gerek i bilimleri erek do bilimleri lnıd üıllrd bri düünülmüş ılmş ve keşdilmiş herşe Mülümn

ck çeviriler rcılııl ulşblmekedir ve çevirler de nmdehile erçeken cınc durumddır

a .ge



IV

AYI RS

Perfmansa yöni g ric bir ayna omasından ötr yararı oan bir teknik ie, geene arşı gemesindn öt yıkıcı oanbir dşnc arasındaki ayrım da Msmanar ind etkii odu Tıkı anu dönmi inieri gibi bu ayrıma arıdı Tkni katıyı muafaa edim, tekniği kuran mtafiiği yasakayaım.

Ktr kimik ausu mu? eki Tikei dşnc biimr tara-fından kısadevreye uğtıma kokusu mu? Kuşkusu una ramn bukek tavır gnmd bi pek değişmmiştir. Ksinik muaoan bu tutum, atamış kişiiğimii yansıan ikii bir dii ve ikiyğ barındırmakdır. u ikiyk, em matryaist diy tanımadı-ımı bir biimi kmsemeke irikt onsu oamamamıda, m dtam yo gişen bi dnyada adışı oduğu gndn gn iyic aığaıkan, can kişi duumdaki bir gneke yetinmid vardır. u yaı tedbie, ibir şeyin eeştiriy kesimedii, eşeyin imaar, saırdieker v i de edimyen pişmanıkar buutunda asıı kadığı bir duumun sonuudu Gii bağdaşmaıkarın biininde ounmadan aynıamanda m mode em akaik, m demokrat em otoriter, emdnyvi em dinse, em amanın irisinde m gerisinde omakistenmektedir irbiiy uyumsu yaşam araından i ei geen ıtık-aın dışsa bie osa, bu iki aanın bibiinden ayımasını ve dn-

enAsini gektirdiğini bieek şeyein gidişatın uyuabidii takdide, yukaıda istenen ki mmkn oabiirdi. Öin br Japon iin,işi ve mod ayat rı atııdır, ama mamiyetinin i bögesinouştuan ai ayatı ve göenekei geneker baı kaır öy i bu



MK K KOKS

bölünme noal faalyetlern akamadığı gb onu r öçüde ısert srsınlran korur

Ama bz bundan uzağı slamın, en aından entegrt bçmyeİslamın buuran stemler vardır Herey belrlemek ster: toplumuönetmek; hnler ruplar halnde toplayıp, dünayı altüt eden teknolojk dönüümler dalsına kapam Bunlaın ütüne br de, hn-ler aratırma ve yenlk yapmaa karı hale getrmek Jacque Ruffnn dedne öre, "temel ar�ası lerlemenn yene yoldur yolojde makrluum ne se, temelen aratırılması da blg düe

ynde odur Yenlk yapan ve yaratn, yen emala getrek nsan toplumlarının yükselen lerleyn temn eden u13 Br geye dönüolan ve kültürel lerleemz durdran entgrm, b en < hnaçıklıına karı br ldırı olan en br aua ürüklemekle kalmaıp, ükelen lerlemz de enellemektedr, çünkü byolojk gelece aten bundan en a kırk bn yıl önce CoMagnon nanınınorya çıkmasıla durtur

Bu tehlke karısında İlam düındak enteektüellen avrı ne

dr? Geçenlerde İlam üzerne çıkan br ktap14, Fas'n Iraka kadaon ülkeden elen rm dört Arap rmancısı, ar ve floofu İslamınsornları üerne örülern belrtler "Fondamanalmn hortlamasından İslm kültürünün ün durumundan, İslam ülkelern aransıçramalardan ve rdan çıkıın mhtemel nedenlernden bahsettlerOrtk pada: Yen zamandak dönüümlere aç olmadığından ötürdüük apacaı kesn örünen br İlam yönetmn kurulmaına he

men heps kaçaaksı karı çıktılar. Iraklı Abdurrmn n ya da>nl Emle Habb gblerne öre dn kel br olark kalmalıdır Buna öre dn p<o fıo zorlaıcı ve baskıcı br deoloje dö-nümeden kendn kamu alında er bulamaz an türüle oluraolsun "ndamantalzm"e her er dönü ennde onunda "br ekskln tela edlmesdr (Abülvahap l Baat) a da mlletçlk ka-dar lalk yanlılıının da baarısızlıklarını hasır altı tmee araanbr kaçamaktır slam'ın, erye dönmekle ve hr tür dekl reddetmekle, Nnın adınlık İlaından kopup uun vadede br tür K

* po o fi ork n)3 Jqu Rui a oo a uıu c l rion, Pri, 983,

2034 uc buco, pp Crin 'am quıo Grt Pri 986



YARAI BN

lise'ye (E Ezin bugnkü hai) dönüşüğü ve heke edeme bir drum grdğ de gö önünd uulmaldr. Msırl Hüsyn Amn �yleder: "Baörüsü akm sorununun 189da Kasm Amn arafından çöülmüş bi örülmsnden sksen ş yl sonra buün hl bu melyi cak insnlar çıkyor; üselk, kadnln baörüyü brkmalar doğrulusunda seksen bş yl önekindn daha a kşnin ses duyluyor" 15

Br diğer srl, Ceml l Ghini, Ömr İbni l bn slmn uyguldğn dd edn tüm Arp ·yöne lrine" 6 meydan o

kumkadır Baka br deyşl, on beş yüyıl lk br modl ünümü oplumlarnn koşulların nasıl ourulabilr? Sudanl yar Tayeb Sal hs Peymrn amnna ger dönmenin s e bsi b üopa olduğunu düşünmekedir. Öe yandan bu ri dönüş, öürük nndkibr daralmyla çkşmakdır l Ghani şöyle dr: " 192d Taha Hüsynin İslam karş şr konu lan kb ysakland e u bir drime ndn oldu. Çok yakn bir sür ön Bnb Gece Masaa ysalandı e kms proso d" 7

Msır Lous Awd ör -r klmş oduklarnı kbul edn slmn düşüğü çkmaa çarlr ayan Nlarn ksn enrslr, Baıy hlaksl düyd a lşmş olrak örmkdrlr rnğn Auhun nlayışın ör dn br mşru sunm slahıyd, oys-ü /lar ör dn aksn, kdr alma slahdır rür r dönüş, ulusl yndn doğuş çn yakbğdır Muhmed Arkun, kynağdönüşçürn, Hrn sonrk lk dör yü yıd er

çklşrln önml olojk çalışmalar ö ard klerni bliriyrKaynklra dönüş bundan doly öü kapl bir kaçışır, çünkü Şeraın oplmsl muhayylde kullaşırlmasından doğmakdr İslam,br hüküm ssm d dğldr Üselk hç olmmışr da mlerdrnd, İslam olark nlndrlmyeek bir dlen ayıı olmuşur Abbs Hllği srasndys İslm olmkn yad Sasan (İrn pnd br önimn kisi n rmşr. Tunusu Mhmd

Mssdi başarıl br frmül bulmuş Arp umhuryelern memrlkler" olrk nlendrmşr meşhur ger dönüşe gelin, "me

6



KMK KAI KORKUSU

çıkaılan kadavlar veeyi ummak18 ne kada müküne bu d kdr mkndr Ceyri d Budjedr'y göre İsl, me devlet nlyııyl kenlkle bğdma; öek lk "İsl tem yulmının krkunç ve tptan brısızlığı9 lanrnı gönektr

Öte yndn bu yarların çğunun bir nin dünya işerine akığınd ne hle gelebileceğinin ir bakım canı öeği ln Devrimnden ssılmış ldukları gözlemlenmektir. Cezayirli TaOetr Amerkalılr'ı "kızı tehlike diye adlanddıına kşı slam

dğl br r20 yapm suçmya kd vamakad Ve Katb Ycne lm'ın hçbi zmn me bir delet amaycğını dünmeke klyp amn assb ysnıp rağı kaıştıan elerleme gçlerinn önn kesmeye çın yöneticilerin işine yrayanntimn dmen suyundan çıkaılması gerektiğn düşünmekir

Falı Abdülkebr Katbi Fas'a tplumsal anla aaında üşn dil meknlaını ve ç· hukuk sistemni (Şeriat geeneks hukuk

ve mde hukuk) nceler İslmi tplum yapısınındyao

lmsnedenye herhangi bir tekayle uyuamaycğını düşünür Amaöeğn br hukuk ssmiye bir dğerini kaşı kaşıy geiren çeişkilern nasıl halledlceğ zerine br şey söylememekted. Tunuslu Abdlvaab Mddeb ise dışlyıcı göndeelere dyanak öeki'nin rdedle>i üerne kuruln her tr "eegrm"in ncak br gerileme lblceğn söyler. "lam Avrupayı rdetmek yerine bazı Asya hallar gb söz knusu Avrupy öleek ve ki de şa a

la lçakgönll bir öğrenm devrsni niçin kabul etme?21 "Entegrizmf nedenlerine gelince yarlra göre değşmektedirMıırlılar ve Lbnnlılr 1967 yenlgisne kılmışldır yer gelişken öylene b ly rnda ynı yankıyı uyndınmışr bnnlıY uu El hl s ihnde nş e çıkış döneler yt ede. Öeğn 9. yyılk ynış dönenn (aha) çıkışını 5 Hain 967'den nrk gerleme akp eer. Lbnnlı aşd El D' Mslmnl'

ki zhnel nla şet eer ve bu ala görlen adngelen kesnlklern rgulanasına cesaret edilmemesi lgusundan18 g 71 g g 2 a 267



34 YARA 11NÇ

doğan uukuğu açğa vurur e ü eemenin önünü sen vegerekliğe de uymayan koekif hazaya yapışıp kanmakadır Msr Nip Mahua gör "entegrizm "in kökü 9 ynilgiinde ve yaşanaiki ip deneyde art arda gelen ba�ısızl ık ardadır: iberaliz ve sosya-izm Tevk Hakim de rtorik ve gramer öğreti erine yaslanaa,mode bilimin ruhunu kavrayamayan kurumsal İslamn to bürümü grçlerini eleştirir

Ksaca "eegrizmin nedner a çok sansa da, yo açğ çalakarn ve gecikmenin flsei anam derineştirmeye çaşanar na-

dirdir. Bu yüzyıl ın sonuna glinirkn sam dünyının eydir ekimiütopyacı çözümlre (İdeal Sit) yönlmei ve sürki aynı çözülmmiorunarı ortaya sürmesi bir şeylerin aksadığın temel bir şeyin gö ö-nünde tutumamı oduğunu göstemektedir Ki abn başınd belirttiğimiz gibi modernikle uyumazlık belki d henüz boyut ölçüleme-mi oan radika bir uyumsuzuğu götermekedr çkayaım İsam onunla bağdama· oan bir şeyin üzerine ourmak yerin kamu aa-

nının dışına, kndi yerin göndermek daha iyi olma m? İslamn zn_in bir kültür oduğu kesindir aa yeryüzünden gelmigeç�!Ş

b

küürerden rkı yoktur s m'k s vunucua_de t

tuklarını iddia ettikeri başdimesi mümkün olmayan o ögüllük ne-dir? Hindua için Hinduluk'tan daha özgül bir şy oktur Budistler i-çn Budizm Japonar için Şintoizm keza ma bunun bilincine varmak için önce mode zamanların ortay çıkışına amgasın vuran e-pistemoloik kopmaları aydınlığa kavuturmuş olmak gerekir; bu kop-

malarn pistemoloji psikoloji ve toplumsa bilimlr aanlarnda ya-rattığı birçok onuç bence yeterince değerendirilmmektdir. Yakamıay pış

bizi ceden sıkımalaın nedeni çoğu zaman düna gerçekliğiyl denk

düşemmemizdir.

Gerçekl ik karşı ında bakışıızın kaldığını söyüyorum. Bizi

içriden

özgürlştirebilecek ve eyleri algılama yeteneğimizde bir sicil dğiikiğine neden oabilec ygne a-rç, h ş düüne e onun en ağ doğu aada sadr

temel sorgulaasnın kkin yüzüdür Uygalığımı ve onun temei oln paadigmanın doğaı üzrine düşünülmeze b İsami düünürle-rinki gibi hep muğlak söylmlere ytineceğiz dmktir

Mısırl ı bdurahman Şakavi, iktidarn güdümünde br uemakas outurn bir İslam ile, Peygamber yeğni ve damad inin



KMK KI KOKUSU 3

değerlerine ahip çıan maum bir İlam araında ayrım yapmakır.Bense aksine, devleti ve t�lumu örgütlyen

bir yaa olarak belirdiğizaman hr dinin gericileştiğini düşünüyorum Bunun nedeni iyi a

mi:y7T·ir sosopolitik bütünlük_olarak zamanını doldurmuştur Bu olgu, dindki mitik ve kültürel -lr < u oyt a·, ündekiiğr büyük d

-ibT sının

gö ard edilmeycek önemdeki bir parçınoluşturur Bundan dolayı kiilrinin aığ gib Em amakarşı l i slamının olduğunu Sav İlam'na karşı lev İam -

duğunu Şa söylemek gçk iğ aydnlaak yade makee-yn Bizansvai ayrmlardan doğar.aıı thl, Rayd on'un yernde beemeye

zincirlem özdeşleşm" diye adladrdğı ekilde yapılınca daha da a-imlşir. El Şarkavi de laın Şala yai ir tür "daışma koneyi getirmsi neniy demokratik oduğunu eyan ede Kanıt oarakda şu ayeti iliştirir "şer konusunda onlara danış" (li İmran 59)

Bir diğr Msırlı usuf dris daha da uzağa gider "Kültürel miraımı-n içğ incelnirs u enin ve amaı bütünün içinde biririnekaşmş şkild taşmasz slami olan avram ve dğerler görülecek- böylll d örneğin osyalim ya da demokrasi gii kavram veürin Bada otaya çımadan ok önc izde ulunduğu öylnei-li · e nhaye met Baaddin de şöyle ekler "lam'la demoiara! n uak ir çlişki yoktur23

· is aksine ikisi aranda tam da demokai gii bir olayn or-

ta şn olanakl klan paadigma değişimlerinden dolay çelişkiou dnyom F oana a oa aı dnli

anb

ı

;-hm zincirlm�_özdşfşme yama ve el l k vr ml r

sinin do sı

haında nıl

düm:k dmktir. Bu tmel kavramlaranda aşlmz alaklar vadr v u çatlaklar tkamak için alışagel-dm edleden rkl yöntemlere aşvurız gerkir

Demokasinin oya çıması çn , önceinde ihinlerin ve kurumların ekülarizasyonu grkmişti olduğu haliyle ireyin Ümmetin peltli kitli iinde rimiş anonim ir rutan ziyad özerk hak aii bir

22 a .e . , 1 6

23 e .



36 YARAL N

öne olması geremişti; ukukun söleşmeye dayanan bir temel edin-mesi ve son olarak da dikatörlerin zorlayıcı basılrının ve dini merilerin onlrn aşağı kalmayan bsılarının üstüne buyurn merulu-ğuyla ulul eemenliğin çıkması eremiti

Ror }:_a ın Çxuğ_d. A �dlnler _ı Xni dogmacı doğrulrn ar saymadn eltirilmesi. Ocvio az şöyleiyor: ms u

teCta tek kouludurBundan dolaı Latin Amerika dmokrasilerinin baarısızlığını aıklama için başurulan toplumsal ve onmik nednlere bu unsuru da

atmak gerekir .Jeletirel

ve mode bir entelektüel ımın olmmı unsurunu. "24Pazın Latin Ameria konusunda dedikleri İslam dünyası söz konusu

olduunda daa da doğrudu Çift dilli liğe zincirleme özdşlmeye is-tifni i zmadn lmayla amudu arıştrmaya akl almaz çıklık-lara gömülmemiz alın sınırlarını öğrenmenin katı koşullarını bil-en dli lerindn ral ıla geçiğimiz yalan ağını örmeye nden o-

ln da eleştirel v mod entltüel akımın yokluğudur. Raid Boudjdranın mod Arap dbiyanı tnımlaen "Balılıkla alas olmayan br reliğe otuulan Batılı bir biim"25 belirlemesi ters birilde slam için de eçrlidir slamı demorasi sosyalizm ya da li-ralizm adr ülaiz olmuş vrmlr üzern oturtmaya deva e-dildiği müddetç sornlı özmn ziyade ziinlrde yaraa-c melz arımla patlayıcı otyllr varılaaktır.

ıpkı See dvrimler ağı ellili yılldan itbren başlar) gibi Nah

a akımının da baarısızlığı bu notadan doğmadır Batı'dan büyülnn cıl bu gücün dında dünyaya baış onusunda tambr il oldnu onlın İlaı'la odeli araında ne atadan alma drlr eri dönüle n de Şriat rcÜla

�

c bir çuur

aln olduu u fına vrmadılar.Sici llr dala yla-rını dğitirm baa bir baışın ve başa bir değer sistminin uru-labilmesi iin amu alanını nosali mitoloilerin boyunduruğundan

ıamk reiyorduslm dünyasının sorunu adan alma yüklerden savunma reflks

2 Ocavo Pz Un nt qr u nq nd Gi P 195

25 ' n quin . 2



MK KAI KORKUSU 7

!indn nlktül kşmaladan v özllikl dünyann tüm ouna-na az cvaplar olduğunu zandn o iddiadan kaynaklanmakad.

i t alçakgönül lülüğü, bir t dğrl gölil iğini öğnmmiz griyo Hintlir ya da Çinlilrdn daa fala bi şy komş dğil iz .Onln uygarkla birço açdan bizimkindn daa karmaşkt, çokdaa yğurulmuş v incydi Söz kouu olan bunla kaşlaştmatan öt _ lç<gönüllü olm:k vQJ�l _

l İlamlabini tlkin dn o baş döndüc nmkzciiktn kuulmakt.

-s ,ö

büy ğ, -aoğu

Ş

defi1

k

s

Ç

ön

ilini ömmi v bunla olağatü bi ntzin poanda i-bilminddi Yunan İan v H int unulnn çok yönlü tkilinb dşünlim Boyun ğdi riln v oğu 1aman daa ütün bi uyga-l lan aklarn, bu uygalğn yoğuulmana gtidiklri mua1am katklar da düşünlim. Bugün tü "ntgizm l gln İlamn uunu ynilmdiği gibi İlam' ölün kumunda kaybolup gidckaşlaşmş düşlrin cn alayna vii Entgizm zky vi vbilinçdş rkl düzyin düşür. V t zk düşüşü içindöküşün nüvini ş





İkc Bölüm

ONTOLOJİK UYUMSUZLUK

* inns vil r syas, Albn el n ays 986a yaymlanan makale



1

GR HP BAŞA YR

Gezegenimizde yayan insanla henü düyay aynı şekilde gönüyor-lar er yerde mevct tanıların karşı konlma çekiciliğine bağlanmışbir ind için "mitosn gündelik yaşamdan daha fala gerçekliği va-dır; Mahayanacı bi Bdist çin Bodhitva'nın yaşamı dolambaçlı veeninde sonnda yanılsamalı olan tarhin varlığından daha öğretici ve

daha göz kamaşrıcıdır hele tarihin 'nın (yeniden doğlainciri) birçok görünümünden biri oldğ hesaba katılırsa Şii birMülüman dünyanın krtaıcısı olan Gaaip mam'ın Zhrn bek-leyerek yaş b ada, trihte öli bilgelerin ortaya çıkışıyla bnniretlerini görmesi, ahire bil incinde bi değişikliğe neden olma Za-ten tüm bilinci, gerçeğin üünü örtmek ve gerçeğin ötesinde öze i-lşkn gb görünen şeyi keşemek için apılmışr nn için Vaık

ne üretim biçimlerinden doğan toplmsal ilişkilerdir ne "kendindeşy" dir, ne de aman içindeki mtlak Tindir Zaten b ikirleri oakendi dil inde i leeye çalışğınıd başamayacğınıı çok çabk görürsünü Bnları iletmek için ne kavramlarınız, ne aletlerini ne deyöntemleriniz vardır Farkl ı ontolojile asında akım gmeyeeki. -kisi rasında rihin yaatğı şlk vardır Şeytan'ın zamansallık ii-ne sımamasını gözeen mezik tail" hazır ve naırdır Doğl on-tolojileri derinlemesine aştırdığımızda egle göre Dekaçı cogo

nn beyan eder göründüğü, ayağın sağlam bğı topğı hiçbi amnblamayı aksine çrmla çrmna düşeriz Kaşımıza çıkan iseSühreverdi ve İbni Arabi gibi genle batn ç ıkaan meşhr temsilileriyle slam'ın nazai tasavvfndaki Özün esrarı olsn ser Bdim



GEREK EP BAŞKA YERDE

dek tödışı ıssılk olsun, sere de kendn baş döndürüü paadolrla d edn erangz To oln, hbr y kesnlkle hbr

�y demr tmmz 0ln vermzGerk he k yrddr re ble dğldr ünü grl dye br y oluğnu rzet bl, tız v b br ynlmdırb kdr gururlnrk nn dy dlndrıln �yn hbr nmyktur nn, br yn ynmı olr vrdr hkknd hbr blgdnme olnğı olmyn br ütgrğn gözü ynlark ndğu görüntüüdür a blg ler d, vrlğın frlı hllr, mevcudyetn fakl ı

dzylr oldğu gb vdrlr Bu bğld nenll urgullyors, nenllğ rn öznellk dh d rgldır İnsn hbr y d-ğlken, mrkzdr de O hrydr, ünkü lh Logou lrdğölüd, yrtlmış der vrllrdn koprk yrtlışn göbğolur am hbr şydr, ünkü urcu br mrc değldr Olduğu, tmsl ettğ hr şy br Bındn lmtı Ve bu Bsı en sonnd, vrnn dpz temdr

Pek, e nsnlrn öknsl ontolojsyle yn zmnlrn mo

drnlğn rn ontolo rsnd n olp btmtr? Br �yn olupbttğ ksndr: Bk ukara aağa kamas Yukrdn şağıyadrn hbr dğer yrg lmnd blnmuyorm Yükklk mlrn llnmmn nn bşn, l türün uurmnd ybolmk yrn, doğrudn lblcğ somut ylr vryblm nu ulrdn vzgmş olmsdr. Ztn nsn blncnd blmngzlmlmnn, kl oln lgnn, nclkl nsn belrlenn o

ya mı nsnn, mtafk eğlmlrn lğne karrllıklasrt vrmyle olmştrKhrmn br hrt olmsna p, Promtu bnzr br yü

rll olmnys blk, dnlmş doğrlr rı br yn olmsndns h yok Dndr nnn gönül gözüyle görn bşım nsnn görsl bışın dönümüştür, dyğ glyor nsnınAnden, ep rşımzda drmuş olan v bn hr dğts sırasnd gözdn an şey rna vrıyoruz Öğn Rönnn, pers

ptf ysalrn fttğ o söylenr Sn rğ mnytür nat lrı önlrnd p gn hytı oldğ halyl görmüyorlmış gbördülerne uşku yok aa aynı amda "dh ek" dha büyü



4 YAA BÇ

ü r eşfedyorrd e u f çerğde öüü duyummı g ığıy çığ ç gerçee zyde öü gözüye

görme geçeğe yıdı. Bu fr görüş çııy duyummbış rıd, görüün eğ değşmşr. Dh onrr düyygmer br n dreyee o ee yyımı eşf oı ı d bu yrıhr ışı üyüzumun uğrmıdır. B ugeome ır ee y yüzyımız şıd hyre er br bşm uğryr Kuum meğ.

Durumu u ü ouşu üyü o! modeğ eme yrıd rdr. Doğnı n Trnn e br o d d rhndeğerendrme d yıız ouç doğumuşur. Aıd budör r çnde onumdııdı ooojye öe üünüye değşrer. Bı'd u ü ouşu e mefze opumğ eonr d rhe geç re ed herd. Öeğ şer oruu Pg mode r düşüür ç mez r ouyu oy Aydmı fozofrı ç öye omyr. P Auu üü üyü emrı yende ee ır e u mode d e çerr. Yöe

m Derçıdır m üyüüğüü e ee eğ çf doğn ynğıı Düşüşen y nn doğuşud d öe eeme r oyd ır Y h durumunu rı doğ ıyrdımıy rymz "Kedz ç e muheşem r prdo oduğuuzu nyı rı. Kednz şğıyı üçüz; uu doğaptal; i sanıf ı sış!�_Ş

ı

ğı Q

ed

iniz

a

k}

duruJU

ef( d1i _e. de

JnJqu Roueu çe oru ş yerded. mez nmd ç doğıığıı rı he r yuu rdr e doğhye ütür h çışmdır. Rouu En bşıd "Şeyr rının enden çığıd her şey ydr; nı ende herşey yozşır"2 der Böyee şer orumuuğu e Trddır ede höe herh r düşüşe; durmd opumr değşre -rhr orumu o. Çözüm ühı me oyuud rmmıdır rhe uur çözüm Doğ hde y r y

ndr; ed emeye hreee eçer u e onu doğ m1 c Pn 434-1 ain Pa, 76 (ürkç üü

r (er Çvn mt ki Eyübğl O ay, anbl, 66.[ kn ın m kr])

JnJcq R i



GERÇEK EP BŞK ERE 43

sumiyetidir, varkma içüdüsüdür. endinisevmesini kendinehayran-ığa dönüştürerek onu egoist ve sadırgan bir varık yapacak oan top

um raında henüz etkienmemiştir. İnsanın doğa karakterini deği-tren ve onu tutkuarı ve atmin edimemiş arzuarıya yaşayan yaan-camş bir vark haine getren zzat topumdur. Ha bu yabac-aşma, ieremenin akışındaki beireyici hatardan biridir. Bütün top-umsa evrimer birer yabacıaşma sürecidir. Kurtuuş artık ontooidönüüm düzeyinde omayacakr bireyse ideeri erdem üzerine ku-ruu topumsa iradeye bağımı kıarak açgözüüğe, kendini beğenmi-

iğe ve sömürüye son verecek oan topumun yenienmesi sayesindekuruunacaktır. İnsan kendi kendisinin kurarıcısı omaıdır başkaarı-nın ke istekerine yun eğmek yerine sadece topumsa iradeye uy-duğu daha doğru bir topumun öncüsü omaıdır E Cassirer, "Rous-saudaki hukuk feefe imi iahi he] sorununa etirdiğçözüm budur. Sorunu mezik düzeyden etike şiirseiğin merkeineeçirerek bütünüye yeni ·bir zemine oturttuğu bir erçektir, der

Sosyoekonomik iişkierin ieremesine bağı oan yabancıama-nn ve rihin yeni oprakarna uamak içn mezik opağn erke-den biincin bu öçü, tam da Batıyı yeryüzündeki diğer uyarıkar-dan ayıran eydir. Biincin bu ama sırasında katettği meanin birçevrinme oduğunu, bütün kategorierin tersüz edimesi ve sonuç oa-rak da br gezegenden bir diğerine gçiiyormuşçasına bir takımyıdıdeğiimi oduğunu ieim İki ezeen aasında ise, bu hareketin dıında kaan uygarıkarın tati i yer aır. Öte yandan, tpumsa sarsıntı-

ara ve uusaarası iişkierde atüst ouara yo açıp yeryüzünü çok-gişmiş azgeişmi bazen de azçokgeimiş bögeere ayırarak çağ-daş dünyamızı parçaayan tüm kırımaar, çatamaa ve yar bu yedeğitirme süreinin içindedir

Durumu içinden çıkıamaz hae sokan da, eyerin eski hainin pee değmemi oarak kamaması ve kendisine sirayet eden yeni düüncebiçmerinin, igörürükerindeki emse bede sayesinde yeryüzüneyayıarak, dünyanın eski yapıarını içten kemirmeridir. Modiğiüst üste een daaarının değmediği kütüre sahaar buma kri ka-tıksız bir kurudur ancak. Ö yandan her tür geri dönü bekentisi vehani biçim atında oursa osun her tür ndamanim" uyanıı bi

3 st Cssr L Phooph d r s 3



YR

ynılsdı. Gelnk, b ha kldıy, onlojik ol mlönn r ln blngıç nokını n yklz D

dlk-on >tm dön ypıır r Bylın yuğı ktllrn zv olrk krln Aon kbl, yyüün Tı blr n ücr önd yyıp gdn bıkllr ışıd kön nı n olr oln bütü ütlğn n, b lnn ykdn ğıy b gônü yşılrdır. Ak hpz ıı bölgln yı)oz ü bklrın lr sk gb yl bılın d; tk gl

rl klln bkılın şıltığı lnld yıyorz.Bbl kl, ylnız dllr l�kn br grçklk oln zyd

k ül b nokd d n hn çöüls olnsız ornlrl kı kıyyız zn l kn b grçlğ dnüktr Dn syıkl; vr spltı; dınlın zgrl; gündngün tsln ütopyl doğ gl yılız vlı; ldndü nnıın nn oy çııı; çnd düünn nnçlınv ün göülrnn oynuğı b tür kydokopt brbrlrn zl

tdrlr ndn söz ttğn bln, lnc sysl söyl nyl lknn krdğn bln ks yoktr. Dlk tl nçok gl olrk k glnlrl yüklü nnıl gndrrknbnlrı llblk oln kvrl ypılr, nlılı brlğn n p v n gkl fllr lnd klktırl. knnrı, yt ın önüktdr br bkı: Anly, çöüly çlıı lkır, k tfın sçllğnn rıntılı

nnr çın çıl, t on göz rdı lr; b Bu'yı lğn kls ğr ygrlıklı s gçn büük nıtlrı ln gtn tl koplır



II

SASTİ ÖHŞM

Yyüünün ki ygaıkaı öik Asyaı büyük küü 7 8 yüyıadan iiban yaama·oa. B iki yüyı dünya aihind bi gçiş dönmi omş 7 yüyı yniik oaak Daçıyönmin hkimiyi anda okn 8 yüzyı Aydınanma şii çağı omş. Maiik ikiciik d ögü icdanın öz aanı imakiyçi ikidaın kamsa aanına siyasa oaak yansı 8 yüyıda ikidaı dnm sıası ö aana gck ahakı siy ıaşan diyakik çişki göz önün sicki Badan da bnaım i ıkaak kidaı ahsaaıma dnmi biinn dim idooisin aacaı Büün b hak ik başadaki ham

inin asında iyn Asyaı yaıkaın gözündn kaçmışıYaacı hm soks kamaya baamış am da dünya ihini

yidn oynaan b büyük aüs oşaın şağında dmş üsik Ayaı yaıka 9 yüyıın ikinci yısına kada b aüs oşa dinmişdi

Önğin sami düşüncnin büyük snzi anda 7 yüzyıda Sai handanı (50-722) sıasında nihayin işi Aynı yönd gidn biçok akımın çok güçü bi snzin posında ksişiği bibiinkaıığı yküc odğ Moa Sada Şiainin (70)4 gö

kamaşııcı dokin yapısı sahan knn ynidn doğşd b Sr rs üks ncnın n ünü mscrnn brr Ör

mzğnn yn b m mğ yrk gçk b r ymşı Bk. Cn r d hh qu Gm s, 86 ss 6776 ürkç rh, rnHüsyn , m y, snb )



46 YARALI LÇ

Sadra escartesın çağdaıdır; Sadra birkaç yüyı ık bir hareketi niha-yin erdrip İlami maiziin aten grkei yapısına on aş klkn D gçmişi kadvy ua yeni k yapaka v inan nin kuruu ercii kıacak yeni ylla aakadır. İan'da ogündn bugüne kda düüncedeki üün geieer Sadnın eseri üze-in youmladn başk bir ey layacakır; Sadnın eserinin mfizik kaam hiçbi zaman aşlamayaak. Çünkü gik bir kubbe gibidkleesine yükseen bu kaynaadan snra her tür yeniik ancak İai tejinn tee ikeerinden kpaya uabiir. İnsanın dinse

bakş aç kendini rddeden buna hgrüyle yaklaaa. und dlayı d üüncede bir ylma eydana gei ve düünürden düünüre ygaberce lsefenin çeri içind sınırlı bir yeniene yaşanmş ki bu da kolaik khneşmey y açıtır. 18 yüzyıınsnundan iiban hidilmy başlanan 19 yüyılda artan atı etkii yni fikil çkadkça (çounlukla olumal ve siyasa) ve Asyal uygalkla bu mydan okumaya ca mk zruk çekikçe

khnlşm dha da gz baar olm uşu. i gid daha adgalandüşün biçiminin kuşama anda olan bu uygarlıkar kenara itili ilin kaala bu sıada biyl olumal olak aadan kama daanşa aliçi bi şkild yaşay ynidn üretirer kendieni çlyn dünyada dişn gçklikll gitgide daha a çakşandüldn klkmş düşün şmaya düşünü.

Ndy üç bin yl yunca büyük mafizik yal gkmlidüşün mabli yaaan Hin Uygl'nn oluu 17. yüzyla dğ

u, k İan düşünci ya da Çin külüü gibi kilmy başl. Hin-dian Aya bandaki uygln gçkn de en gz kamaşc o-daklndan bii olmuşu. ki unan'n Ba'da oynad olü Hindian Ayada oynamş. Hinduizm ükli yaylaak Bahman oo-dokluunun kynd don üm lfi dişimli üm yeni fikiri için almş Sonuça hini koa onda imişi Va'lan kual ooriini dddi Hinduizm gim hakkını kaybdn u

dizm Caynalk dşnda. Hin dh<nn n nl lindn bii lan Budzm i z ikl i ihaç dini olmuşu. H iiyan ağdannc 6 yüzylda Buda'nn uuşuduu bilglik mşali Aya kıası-nn büyük bi blümünü aydnlamş büün Uak Douya Hin ygl'nn ml kategrilerini skutur; karıatıkarı en a kendi



SKOSK KÖHEEŞME 47

ri kadar gö c uygarıka tma ıraıda u katorir şaşırt-c b�kşımr v oğütü ezr uğrmşr

S Radhkriş5 Hit feii şu döme yırır: 1) edadömi (İÖ 10060; 2 Detr dömi (Ö. 0İ.S 2; 3.)r döem 7 yüyıd o bu kok döem Vedöemid kotik dömi ou kdr (yi üç bi yıdn fzabir ür bşgıç 'rı mitooik zgieriye iç iç gçe, o-r ktı kurb doktiid douk ve Upanişa

yid prıtıı bir hmey ıçr bir düy görüşüü ürk

zeieşmeie ık ouruz Hidu geği öre Veda döemiiUpaniad rı ormrı iziie çekiip metafizik deeyeriiyükk düzeyd btıi lsoırique yeter biçimide tvir ede ekma 'erii (khieii) reridir. Bu mtfizik deyerddüşüc i k edeeri oruışıy uymkt; k urb ritüei iefeii e yüc duya döüştürerek içşmete i ve evreiözdeşşm dky u S [tat tvam a die grie mukık aayışı, aptı ı demeyim de, bş dödürücü bir boyu uş-makdır

E cürekr v e heterodok dokrier Brahm ortodokuğuukıyııda ve oa krşı öeik vaşçır ktı (kaırya) içide doğrkimii rı otoriteii orgur düyı o temeii ikr -dip yerie Budizm'de oduğu gibi boşuğu koyr; kimi Cycı ık i-bi kiik örci bir mtık kurr; kimi amkhya ibi ikici bir ko-mooi öretii eişirir; k imi d Vişu (Vaudea Krişa ya da Ş iva

(Pşupti) aieri düeer Vişu v Şiva, Vişuizm ve Şivaizmdoktririi doğurmuşrdır; kimii d her tür aşkıığı ikr edre cara ie kaaa meriteri gibi duyubiir gerekiğidışıd hiçbir şeyi kbu etez.

E hterodokrı dışıd tüm bu doktrier Vişu'u Krişa biç-m id vücut bumıya Bhagaad dki amkhya-yoga doktriigib çok gişmiş f ve tooik öğrer birbrri kaıştığı

büyük Mahbharaıa deıda ortya çıkmışrdır. Bu büyük deta,dha orrı yzıda şşırtıcı bir özüük kadştirick otüm fiki ve içı ikopediii ouşturur

5 S drşn ndn Phhy rg A & nw td d 1962 Clt . 52

.



YARA 1LÇ

Brahmanzm araından kabu örn üm düşünc kor, Suıaoak adandırıan, haızada tunaya yönk ok kısa v yoğun rmüer hand stetrekr Bundn da Suıa' yoruma ğm çıkmıtır, yorumr rne yorumar yaım ı, sonra da yoruma-rın yorumarı üern yorum yaımıtır Çoğu zaman usan vrama büyük br tknk ksnğ oan bütün bu yorum tratürü skoak dönem outurur Hndu arafında Shank, Ramanuca, VacaMshra, cnana Bhkshu b büyük yorumcudüşünürrn, Budzmaraında da Naarcuna, Ashvaosh v Budahosha b cür

düünürern oraya ıkıına anık oumutur B u dönm, b tür ar-tıı otk öğ yükseerek uyarıka arhnd örümmş brmmar yaıyı asarayan Hnt düüncsınn oağanüstü emn -nık oacaktır, ama bu yaı knd ağırığı atında zcktr Öy k17 yüzyıdan tbaren Hnduzm souksuz kamaya aşayacak, tk-yecektr Artık br şey yaatımamaya baanacak, trar v özntkyayınaacak, sonunda köhnem ck

Bununa brkt, yukarıdak emeye aae oarak, ok önembr ba zhn oay öze br artya dikar ekcektir: Özeie Moğo handanı dönemnde Hndsan'a İsamın şkr Tmur'un sundan een Kab Hükümdarı Babür 16 yüzyıda Lod handa-nına son verp, 155da ünü Moğo İmaratoruğu'nu kurar Baür'üntorunu Ekber brkt Hndstnın yakın tarhndek n ayın ağar.

Brok nedenden ötürü H ntİsam krnn atın ağı oarak d

ğerndrn Ekbr'n hüümdarığı ısına (15421605 büyük br db ayt dönem başar oğoar'n İsam kütürü özke Frdnd yazııtır. Farsça, yönetn resm d omanın dıında,düün ve dnn tüm kütür dğrern d etmtr öye k Moğohüküdararnın sarayı, İrand Saavrn dn nazmn mauzkaan İranı şarr, rssamar ve düşünürer n, kütüre yaancıkekeden receker ayrcaıkı br ığınak omuştur Üstek

Farsa 1 57ye kdr üyük syan "Mutny rsm d oak ka-acaktır; 1 karıya Hnt aıtası İnz Krayet opakarına katıack ve ütünüye söürci arzda br İn z yöneti şayak-ır Moğo Çağı'nın en önem esrenden b, Sanskrt ksernnFsaa vrms omutur u aışaar, Yunan menernn önc



SKOSK KÖHEEŞME 9

Süyani son da ra'y rilmsi y d 12 yüyln orandarp metinlein oledod Liney rilmesi kdr önemli bir

olydDönmin n iyi byinlerinin ktldğ grk imn kiplri olumutur Şirlerin rensi EbuI Fyz kdei bkn trii Eu! l b bhı Rmyn Bh Gı, AıhePncın biok bk sr erilmitir Bu bğdtrm ziniyt Ekbrin lei Cingir (1569-1627) dönmind sönüklei ambüyük büyükbs gibi Brmnizm krltml din atm

rn al bi ilgi gösteren Velit D Ş üku mnd son prlkdönmini yşa tarfndn giriilen S-e Ekbe (En Büyük Srd rilen lli Unş iisi dizinin bş seridi n büyük tkiyio ytmtr

'n �rlerL{J6:59 idiski iki � dini rh

3

nizmle slm ulşt lrnn m doruk noktsn em de g!ilmsi st:- EI 16� ki

dn öldürüln Dnn ik sonu iki dini mt sndki uzlmüşleri e

d son erir e bu bşaszlk 20.yzyl PkianHi dis

v.Ufditiba t ltktnn ngilizmprtor· ilkyl sonulnk bir bşszlkl dizisi olmutur.7

Çin' gelin o d 16. 1 yüzyllrdn itibren tüknm ietleri rmktedir Çin triinin büyük dönemlei yklk dört bin ylüin yylr Hi nednndn (Ö 220 ) Çing dönemi Çin

Mnu ndna (S 14191 1 ) kdr ; d (ylnz birkaörnek erirsek) Çou nedn (Ö 1 12 1 256) bu nedn srnd . e 8. yüzllrd o Zi Konüyü orty kmlrdrn nedn ( 206-İS 220), Tng nedn 61890) Song nedn (960- 1 1 2), Yuen ndn (22-136) Ming nedn(13681645) üküm sürmülerdir

Çin kültürünün doruk noks olaak değerlndiriln Tang andnimprtorluk mtpollriyl kültürünün yylm güüyl Çin'i s

ary Sayegan Hiui e sufisme la n, a, 1979. y a Cule nan P/e, C anear Ci h

Vdic Age Ln, 15 i Ct Ae of mprial Uniy B, 1 960;Th Clasia Age B, 162 v Th� Culral riae nia e Ramakrna issin l Clt (1958) Cilt (12) ll v iV Ct 15)



ARA BİÇ

ynn büyük bir gücü hine getiren bir bireme dnemi muştur;ayrc Çin'deki ü büük din n Knfüçyüçüük Taizm ve Bu-dizin uzaşma dnemi muştur; ayn zamanda şiirin Li P Tu Fuve mimarinin Lngman mağaraarndaki dev Bud 7da biiimiştirgeiştiği bir dnem de muştur y Mançu dneminin n Çin h-nedanndaki durum bye değidir Çing hanednnn hüküm sürdüğüdnem, ersine büyük deremeer çağ muştur: nsikpedier ve edebi dizier Biriktirien her şeyin biançsunu çkmay, geçmişin m-deeriye kendini krştma, kdeemi meneri ğrtn ve

dac duğu vrayan yrum katmnarn birer birer kdrp -ra kynakar inmeye kyuunur. Tngr ve Sng'a tkit edenşiir i ham eksikiği çeker ve bigiike krşk ukk yuya kuyana şaşrtma kaygndaki derin bigii rsnda bir yun hinegeir. Bu dnemin gen eği imi bundan tüü yeniden dğu cktır,bir de Ming handnnn snundn itiben Cizvit m isynereri arc-ğya Bat etkii kendini ssettimeye başync bu kçnm urÇinier bu dnemde hem üzererinde hiçbir bigiye ship mdkreşi grümemiş teknikerin, hem de bu teknikerin dnd yn dinidktrinin sadrn mauz kmşardr. Dah Ming dneminde (1 368144) bie kaynakara dnüş m muştur; iir ve düzy geçmiteki ustaar takit etmeye kyuur ve ir Li Meng Yang (1471529Hannra edebiyat reddederek ekiye dnüşü gkere çkarı. Edebiyatn yeniden dğuşu knuunda JP. Dieny şye yazmkdr: "Mnçu dnemindeki geçmişi yeniden yaştm eğiimi , tüm santrd du-

ğu gibi edebiyat esererinde de hissediir. Güze ym sntnd geç-mişteki bütün trzarn, bütün üsuparn rd ardn yeniden rtayçktğ grüür ama bunrn hepi yüzeye ve ksr takiter değidirÇing dnemi yazrar bu aan çğunda benzeri k grümeyen birkusursuzuğa varmakta ve kendirini zün bir ekide ifde eektedier.8

Bütün nd gemenen yeniden dğu rğmen bu dnemin

Çin düüncesi ytc mmştr; tbii Tang dnemindeki yratcğya karştrdğ mn. Kaynaka dnüşün ve faz yer ig e-den bir geeneğin srguanma muştur yanc; bu d düünüreregre, kkendeki efğ buankştrmr. Bundn dy ui Dng

Enpaa Unalis IV Clt Prs 9, s 325



SKOSK KÖHEEŞME 5

169-15) kadlm mlr daha amak B dm ö v Tozm yışı öc Ha hdı yorumlarıa r dömk

rkğ lrr; H kolüü d d yorm) burad lr• Elr, l yormlr kb dk mücvhr dah y ory krmk lğ ökrr Am ylk yapmz, y br düşü ya d kş dğklğ ağı mz. Mod zmalrd Bıy alü d düy külrzyoua y da prdma dğşm varm u v l Luhr muhalf v lbrr şar u M 1 6- l Volr ardk bzrlk bu okada o blur Büü öülüklr krşı bu lşrmlr, Aydılmacılrı

8yüzyılda

bl Elir hükümdarlığı bşlmazlr Ç Weıahauud [düya örüşü] koparak pmolok br döüşümü d rklşrmzlr ükü hdr mş lkl örüşüü yd blmakr. Bu lşrlr dha zya blrc yıl boyuca ülürl kdlr d bllrlaş Ç rhuu yrıcı hm hay rdğ v mşl kopm rklşrmş hbr y örüşü ou yr mdğ örr Öyl k, b yd doğuş hbr ma

y ağlr mlğ varmamr

9 a..e.0 a.e . CP zgad China A Shr Cuura/ Hiy Nw Yrk, 959 Mal

nt L Pene hinie Ps 9 J. d Sien and Ciiiainin China de IV Cbd 95965



PARAİMA İŞİM

Bu Asa uygarlıklrının grlms riml krımlr so rinsan'la Çn İran'la Hnsan v Çnl Japonya rsına vrmlkarşılaşmaları oğuran büyük çvrlr çağını sonu glir. u büyük�y_!kl r birbirnd

te �!_lL

hepsi gözlrn ·B\

_r!� <n ! <�Q rlr klr Y

nlmz olurlar v brkrklrin hrrlar. Olayl yşmyn ·ofglıd<i

ıyuuzl yüzünn çök v zvar urarmak çn aaan alma kolksyonlar gzl saan arsokaar brlr müc vıerlr:-ubo�haf gŞIC y·si r ık ıl hI"y kam

ığı c gÇği ataŞağı

gün k. · ·

Tahn bu çklm r ölçü an Amrkayı klmi.cavo Paz İranlılr Hnllr v Çnllr'n Baı'an farklı uygarlılaran glklrn Lan Amrkalıların s Baı uygarlığının uzanısıoluklrına ş r alı olara İpanya v Porkz' göbk ba-ğyla bğlmır L Am Su\ olak Ba'nn Amka'a br ubunu ml rlr ök kuup Amrka Brlşk Dvllr v Kanaaan oluşmuşur. 12 Bununla birlk bu bağllık önmlfarklılıkları gzlmkr Paz üç farklılık sayar 1) Kolomböncsuygalıklaran gln yrl oplulularının külürl kakısı; 2 İslam'an

lnm İspanyol uygarlığının knn ögü karakr; 3) KaşıRm KarşıRrm oğmaka olan mlğn yasınmsı olmuşur

2 cavi Pa Une lane qıre u cnq mnes, alliar Pai 198 8 9



PARADGMA DEŞM

İpanyol monaşii ndi davaını bir idolojinin davaıyla birlştr

rk, kndini vrnl imanla v bu imanın tk yorumuyla özdşlştirir İpanyol hükümrı, Büyük Thodoiu il ilk Kurtuba halii 3Adurrahmanın bir tür kaışımı halin glir. 3

Bu farklılıklar onucunda Latin Amrika, Kuy Amrikay arihl olarak ayrı bir düzlmd kalacakr. Çünkü Kuzy AmrikalılarRfn v Aniklodi'yl doğmuşlardır, yani mod dünyayla, oyaLatin Amrikalılar taiht KarşıR v nokolatik'l ortayaçkmışlardır, yani m dünyaya karşı 4• Üçüncü Dünyadan olmadı-

ğı gibi, Banın yokul akrabaı durumunda da kalan Latin Amrikanın özl niliği, Paza gör buradan glir Bu olgu, hm Latin Amrika dbiyatının doğaını, hm d aydınlarının vrnı tkilyktirHr n kadar Amrikalıİpanyola biyat lştiri fından pa-lanmış ki ilahi kinliklrin yrind kalan boşluğu" bir şkild yan-ıtmaı anlamnda mod d düdüz lştrikarşıtı kalmış olanflfi v iyaal düşünc için aynı şy öylnmz Çünkü Latin A-

mrika Aniklodiyi v lştir çağını kaçırmışr "Bizim 8. yüzyı-lımız olmadı: En büyük iyi niyt götriiyl bil bir Fijyu ya dabir Jovllanou Humla, Lk Didrot, Rouau ya da Katla karşılaştıramayız B üyük ko a budur: Mod çağın başlad!ı �d bi-zi de ayrılığımız baŞ .

1 5

,

-

-

-- · .

ktv Cıkt vücut bulan oplumal grçklklrdnbu kpma, fikirlrin toplmal grçkliklrd hiçbir kaşılık bulama-yıp maklr ht idolojilr dönüşmlrin yol açacakr Fikirlr,hm öznyi hm önnin grğ bakışını gizlyn kranlar olacak-ladır. Bundn ötürü d fikir il avranış arında bir ayrılma olacaktır.ikirlr iyaal monın n on buluşundn gl d, drnışaınköklri n natçı at lıktadır Fikirlr buünün fikirlri, tvırlar dü-nün avırlrı Bunların aaları Azz Thoa adna ymin diyorlardı,kndilri d arx adına ymin diyorlar, ama hm kilr hm ynilriçin akıl, bir Doğrunun hizmtin ol< bir ilahr Ay nn grvi d

onu korumaktır Bunların kültür v dşünc anlaış polmik vavaşçıdr: Bunlar Haçlardır"16

3 a g . , 1 1 a g , 125 O z Flr Sa/g, Gllia 94 16 Oa z Un plan 13



RL B

Pn sözünü ttiği u izoni tutumar, daa da sivmi il-riy sm dünysnda v gnl ora Üçüncü Dünya aydnrndauunmdr Böümd u konuy gniş or döncğiz. OysaMod çdan u ay m, Ba'dki pradigma dğişimiyl m-d v u iini drecd önmidir.

Eski Düny unuf omkt, kültürl aidlr ömtdir Skoasti prçra ayrlrkn Rönss makdr sonra Ksi Çğnangc ve ililteknik ağn doğuşu gündem gi Bu trsyüoluun muazzam sonular olmuştur B il i alannda i dvim oduu

dr, dünyy yni gözrl yenidn şdn innn aşnd dair dvrimdir. Dünynn örnksm noe ksnind uruu oduğuski prdigma tüm çkiciiğini yitimktdir add, art varlğnydsnmas o dği, doğnn yrat s gü oar ak aanmktadr. izi güçrin yrii matmatik alr Tri, tin hrkti oara giriini yapr. Kacs, vrğn iir nn unutmadn rdial ir dği-im grklşir. Ama ütün unlr, Asyl üyü uygrlklarn ri-

mdiği ir and, 7. yüzydn itiarn doğmaa oan yni paadig-mnn pos v modeiğin kuşku götü iği olan Bat Avrupaya sn ir kütür aand ouur.

Bu yr değiştirmy pr or onomid yni ir mrzin o-luşuğunu görüyoruz. Fnd Brud, ğrk mrzrinin yr dği-tirmsinin, dünykonomi Wwısh) diy adlndrdğ ylğnt oduğunu göstrir. Hr dünyaekonomi üü i grekiğikpsamktadr ir coğri aln, ir zmanri Londra v ugünü

Nw York gii ir kutup ve iririni izyen ölgelr Hr mrdğlmsnd, yni ir mrkz ouşur, onomi ir ağr mrzi ol-mdn ir kutu olmadn yşymazm gii " erkten de 38doğru Vendk'in yrrn ir merkzlşm our, onr 55060 n-d Anvrs, ondn sonr d yin Akdeniz doğru ir dönüş 5900arasnda Cno mrkez our. yüzydan itiaren ya iki yüy oyunca Amsrdam üüm sürcti 1780185 rsnd dünya-

konominin mrzi Londra our v 929da mrkz, Atntikötesinayr, u sr d Nw York'a alrLondra'nn mrkz oduğu sda eonomi tariind ir say vril

miş olur. " k ke Avrupa'nn dünyakonomisi ötekiri rtra d

d dl Dnamqu du cam Ad 1985 9 1



PRGM EM

rk dünya konomisini ind tutma iddiasndadr v kndini dünya -konomisiy ödeştirrek İngiir ya da vrupa ar önünd hr n-

gin yk aağ bir vrn yaratr. B irkaç ydr Pasiik arand ynibir mrkin ouşmasndan sö dimektdir. Pasiik' kys oan ikigçü ük, BD v Japonya, vrupa'y ksadevry uğraarak üçüncüknooik dvrimin yeni kubu omakdrar, öy ki kaçnma ya-kn�maar yni bir grçekikt vüut bumaktadr John Naisbit buykn�may US-lapan ine. oak adandrmakdr

Pki paradigma söcüğündn n anaşmadr? T uhn, "Pradig-

ma, vri i bir grup üyeerinin ortak tknikrini kabu din değr vinançarnn bütününü tmi der, diyor. Paradigma, bi im adamave düşünürr topuuğu üyeerinin bnimsdikeri bir dünya görüşü-dür. Biims dönüşümer ndniy bu görüş dğiştiğind, biim adm-arnn içind yaşadğ dünya d değişir v şyri başka bir şki gör-mey başarar, yani yni bir bakşa Paradigma değişimi bir kmy-ddan diğrin geçmk gidir. Çünkü şeyr, yanca fark oarkgörümk kanm tpkirimi bi rk oaak id buur. "De-

rimdn (bi ims devrimden önc biim adam için ördk on şy v-şana dönüşmktdir. Yukardan bakan bir kutunun dş oark görü-nen şy, aşağdan bakan bir kutunun içi oarak görünmektedir"Bundan doay hr pdigma değişiminin rabeinde, görse agama-da da bir dönüşüm our. Öğin Kopik kuramn savunan bir biimadam y'a barkn, "eskidn bir gegn görüyordum şimdi bir uy-du görüyorum," dem, "skidn y' bir gegen anndiyordum, ya-

nyormuşum," der "skidn" v "şidi" aasnda, öncki agamann dütimsi oan bir bakş değişimi vard bu dütm, hm ag-ama katgorierindki değişimrin, hm d psikoojik avrardaki dö-nüşümerin birbirrine kmendiri ksni ouşturur. "avoisier'nin oksijni gördüğü yerde Pristy ojistonsu havay görmüştüdiğrriys hiçbir şy görmmişrdi" Oksini buduğu ndan itiba

8 a s 7

9 Jn Nsb T Yar Aa Wr Bks, w Yrk 985 ss2 3 7

2 "1omas Kun L rr s rvon sns, mmrn rs8 s 28 ede Dvrmrn p evren er Kuyaş,Aln Y ınb)

2 a . , 58



YARAL Ç

n, "Lvoisier fkı bir düny çlışu .2Öte yd ipe bğl bir ismi llnmsı Aistotelesçi biine gö

kmşık bir heket or�ıd d oln egellemiş br dşştür; oys Gilei'ye göre bir kçur yni ynı heketi sonsz dekterlybileek bir cisim. mps [hle hız} frnden eilenenkçlr biçimi görşümüzün tersyz olmsın çok zeyen bişeyden doğmşld bn yol çn d yeni b pdigmı.2

B yeni pdigm lsef biçimii tüm b srlın gçl bi ilde eklemlediği Deses dşüncesnde bku. O ite

pdigmr rsı çuşm dönemi ve yeni igyı vnk dnyyı döştrecek oll ile b pdigm dışı lıp t izlerini her nlm tşyk oll ıki ğır yalou b.B sğırlr iyoğ birç öek veelim Ei digmı vcl gizli gçler öeksemesi yeie dnyl brbirlee dedüşe derler. Yeiler ise ksine ii heteojen dny ok şışlr derler Uzm ve dşce dğık bi kilde bğlaşr. iledünyn bir ereiği vd çnkü nellikle ereklli vlığın lirlenmemşlide çş diye ısr le Yo hyr! iye ev yeniler herşeyi Ty h ynılm bi zonllkl ken neii socymş gibi ıp giiği bir yede ereken söz eek çmd. Oys diye evp veri ekiler vkleri ve renken şeylein doğsın yrılm oldğn ink edemezsiiz. Yine b ylş: Zevkle ve rekler ylı üşücein özel biçledir. Si y diye dlndrdğnz zmdn bşk bi şy değildi ve onn özellklei

lüebililik betimleebilirlik ve hreketilikr. Peki y yımızddüşücelere ldğımız gördüğümüz İmgeler de mi ynılm? Dhd kötüsü lr mhyyilei ylmlınn sızn blnk imgelerdr. Ve b sğrlr diyoğ güümüze dek süreektir Bl birlkte Dekrtç düce modeliğin son prdigm değildir. MihelFclty göre 3 Bölümde b döneceğiz- Dektç düşüekls pit m

temsil ede. Klsik p 19 yüzyld br bş

lşm ykt Dzeden Tihe doğ bir döüşüm gerçekleşeekr öyle k drğ bir kir ol emsil etme kiin yerini e

Eki Yunanada Bim; Fnszadai lanm: Bir opumsal gp a d :e öz kurşm g

�

tnü". (çn.)

. 6 e 6



ARADGMA DEŞM 57

rm ala ve yen anlan paradgman başlacarDekartç rüyaya vücut veren Newtn'dur Kik Kpler Galile

v Dcarte gib ncellrinin çalşalrn gülü bi ed tplayıp digm nın

bilimel druğu hal ie gelmiir. Odn nrhrey, 1 )2_lukadar düene irmiştir. Dün , değimez -

alar dan çalştrln bir makia gibi işlmitir. � l °kadar güçlü kaar ikna edici bir hale gelmitir ki yalca a bilimlri dğil inan bilimlrni e ekilemiştir "The Turnin Poin24 adkitabnda Fritj Capra biyljidki mekanik yaşam kavramda by-

medik l, pikljide, eknmi bilimlerind bu mlin ygu-lman götermektr. Kaca bütün indirgmi itemlerdek uygulamalar götermektedir 20. yüzyldaki biliml devrimlerdn gölik kuram, kutum mekaniği, ekiie an rgaik hlitik ve ekljk vL

kşna nk ldÜğumuz_<udur. Fakat bu yni radigma i çk büün bilimlerde Hieriyr ve yryüzü çapndi knlk dönüşümlre şlk ediyr da eki paradigma şlmllik açndan nd aşağ kamamakd ve k tği d ylnemez.

24 amng na 984 ükç a Düşünsid Dönüm Nas, vn saa ğn nsn Y tnbu 989



IV

PARADGA ARASIDAŞ AA

B tı-ış uy rlklar digm nın z m nı' m�Ed!l:

endk bmse devmeden doğan p r di (Fo-caunun dyşye modn epseme). bne bu a aş me-n çarpışığı br dünyada yaşayan nsa saçma davanışada bn-ma eesye aş aşya amadan bu duuma nas az oab?Her ynndan gen dagaaa nı se çeeb Asnd aadgmann çaşmas, onooj, psoj ve ese uyumsarın emeoduğ ada, gene modğ arşı şıya geen çşn deeme oduğuna göe (Bkz 3. Böüm).

Br yanda dğşm, nese sçama eeme ve dnüşü öeyanda soyooj ağ, gnse cans, öhneeşme ve aga -doos . B paradgma aasnda yanıca er üden arıa de

ğ, ayn se oaa esen br sme vadr. Öeğn Bdm e Hrsyanı arasnda b aşıaşıra yaparen OavoPa25, bbn yn vn aşaşara ve geşmenn syönd odun gör ço gnç br sna varmdır BdmBan oodouğuna aşı br p oara doğduysa d sa süred br fsy (Srvstad üçü Tayı Eoüne), son My'm yaağ büyü eseere b mezğe v nhay Tanmeüas b dne dönüşmüür Buna aşı Hısyanı yo esn amş Doğşunda aen br seame dndr. Kse Babaayabr f yaraş, sonra b meafğ dönümüür, bnn ardndangn Rfoa yan Baıda orya çkan padgma dğşmnn baş

2 Ocıv z njncıns e sncıns Gd P 9 1 -69



PRM RS ÇEŞ ZA

langya) "mefiiken eeştiriye ve rien ahka geçer "26 Hrii

yanğn son evresi Poesanlkr, oya Budimin on aşamas Tanizm'dir. İ lkinde Cisimleşmedn Cisimizleşme'ye ik inisindeyse Ciimsizlşmeden Surtler'in Cisimleşmesi'ne doru bir hareket vadırBaşka ir deyie ırisiyanlık, bedenle olan ilişkisinde bir ayrma" benimserken Budim anrizm biçimini alarak bedenle ruhunbireşmesi n in dokrni olmuur v "smu ve reel oarak rier dhi-linde gerekleşmesi gereken ense ve ruhsal, büünse i deneyiöğütemekedir"2

İster ayrıma ister ireşme içim inde osun; ier ruha bireyemeiser öznelci lik biçiminde olsun bedenle, ritle ve ahlakla il işkisinde ier oyu ier omut ilişkiler içinde olsun, böylesi irçok farklılk birpaadigma değişimne işare eeke ve sonuç oarak köken karşt ikidünyanın bağdamazlığının altını çizmekedir Oysa bu uyumsuzluDoğuluar trandan acak 9 . yüzyda özeike

sömürg ci

yaya-ve 8� gücü! ŞTı z!Clmr.·

Bu meydan okumya karş epkiler çeşi çeşit olmuş ve fakl evrelergermiştir. Burada İslam dünysı örneğini alal mslam dünyann Batı hegemonyasının bilincine varışının iki dö-

nemde gerçekeşğin gözemlyouz: yenden doğu aa ve dev-rimler çaı (vr) Muhammed Arkuna2 göre ilk evre 9. yüzyl o-nundan 1950ye kadar yayılır knci evre haen sürmektedir ve lki deran sam Cumhuriyetiye son noktaına varmıştır İsam dünyası uyeni medan okumaya nasl kş koymuşur?

Müslümanlar ilktklX<'1Jx,çaışın g r kliği olmu_

880'1rden itbaren bu konu geniş bir Müslüman düşünürler yelpaeini besleyeekir l 884'te arite İran'lı Cemalddin Esad Abadi,nam de Aani (13997 e Msr Muammed Abduh (9905 taından kurulan Urvıü Vusk Çözüz Bağ) adl Arapgazetesinin değişmz knu larndan biri olaaktır. Bu gazete, Müslümanları assuba, natizme topumsal hareketszliğe karşı mücadele

etmeye, am topknaki Ba hegemonyına kş avamaya da-vet deceki Panimim, kayna dönü ve lmi rönsan fiki

26 a . e . , 527. a e , a.e. , Mhed rkn, aa, PUF, Pas, 1979.



YARA BÇ

buradan geliştir u dergide ele alın büyü al daha onr Ab-

duhun ykınlarından oan Reid Rıa 89 rafından renidergisi ElMnr (Kahire 898, Suriyeli Aurrhan E Khavai-bi ( 854 9 ve birço baka düünürle birlike ilecekir u e-alrda iki eğili ayır edilir: eletiri (geç kalış ası ve Müüanar bu kadar ço yenilginin aısını yaıyorlar bunun, hak dinyolştı slaı "tersten gyilş br üre"30 çeveernden öürüolduğu ikrini doğrulaa çabaı

Cealeddin bu yenilenenin ncü olacır 8 Kaı 1872dealüta Alr aldai br koneransa onunun özüne a eiştir: "Osanı hüüeti ve Mısır hidivliği alış yıldır hiçbr şey eldeedeeden bi lisel okullar açıyorlar çünü bu okullarda ef e-iyor Felsef a yoksunluğu diğer bi liel dallarda br onca ulaaaalarına neen oluyr Fele ayla donaış br ha özebili ollrndan harsiz dahi olsa bu fle a yeinde değişibilie alanlrda bilgileneye hır olabilir diyoruz3

Cealeddin lse teriiyle yeni ayı asteedir: Yanibilis afayı "ütün gece yunca br ol abasının önünde çelen Müslüan düünürlerin kendilerne neden hiçbr zaan üürtüldüğünde bu neden tüyo"3 osunu onadın y-t Kısası onlaı ılıkla, vurduduyzlıa, heey bu-lanılaştıran b il inçsilile suçlar ünü alılar bii eleeleri-ie yalnızca silhlrınn güüyle giezler aynı zaanda bir bi-lisel yenii şebeesiyle gelirler elgraf haları, ftoğraf aleler,ikrosolar ve teleskolar "İbni Sinanın Kab-ü Şsında ya daehabeddin Sühreverdinin Hmet E aın zü ediliyor diyebütün bu srunlrı bir enra ataız olaa iş idir?"33

ıırlı bduh intli uhd İ (876938) Suel lKhaakibi ( 854902 gibi diğer düşünüler geri kalışlık (kkür) asızlı (umu nularını ele alak iin Ba'da derldklarıeri (avvur ve i lerlee (ra) iirlerini bu konularn kaısına

çıkarırlar İsl rından "en ber şey" olrak yaklaı olan ye \d Lam cnprn UF s 94 s 4 Çvn v kn i kdmn Djalddn ssad ad di fhan

e ae a s 24 a , s 44 a s



ARADGMA ARASDA ÇEŞ ZA

nilik yapma (bda) f yeniden değe kaaaak, uun süedi kapalon çhad (kişil kar alma çab) kapının açıldığ söylenek-

tr4 leleme knin Kuranda zaten zımni oarak bulunduğunu söy-lyeek ilelemeyi haklı çıkamaya gidilecekti. Geçmiten katbir kopuşla uzlamay dieyen nadi düşünürr dşnda tepki ein ço-ğu suet düşmanlığına [conoclaj özen göstecekledi ÖeğinCemaleddin gibi bii, biçok temel noktada Renan'la mutabık olmaklabilikte35 Panislamizmin militan öncülüğünü yapmaktan da aşağkalmayacakt er rafınan Begon ve Nietzsche akan bir İkbal i le-lemeyle Kur'an' ulaştımak içn akı l almaz hn cambaıklar ya-pacakt36; Abduh gibi bii ik İslam'ın altn çağnda öek modlle a-ayacaktı: Jm mSU_Q(Zl<§' olan Müslümanlar dı İslamtesten giyilmiş bi kürktü trsyüz edin herey yoluna gecekti Vebu ilk kaılama evsinde düünürle sorunun öneminn bilincindeolmakla bilikte epey muğlak kalırla.

Çöküün

belrtleini hissedipgeilemeyi göürl m�j!erlemx hed bu ierlmeyi renle-yen şyleri korumak istmktdirl Güna keçilr arnmakta tmeli

"lan paradigmanın eleştii li e din vücut vrn kuumlasorun edÜd

s h l nı� Üedni

h at s

"p v-

i

I acT s

a

ık1

i

vf

Şytirmelidi. Faat yeni paadigmann anck

e

paadigmann yhine urub

cğçeyn ö ib ğd şm z olmadığ-

,

haa bmin slam'ın kapam içinde oduğunu söylemek, ne s-

amın sorununu ne de bilimin sorununu çözmktdir çünkü kisi aa-sında birbirlrine indirgnmmelerinden ouşan çukur bir aha vardı.İam'ı miLel ğindn uakaşırırken bl min n yndn kualaş-ırakla eşdğrddr bu İslamın yeniden ortaya çıkışı, ilk biçimiyegrçeklebiecği mümkün kabu di lse bile drt yüy ldan da azlabr süedi b imsel dvime olanak veren bu epistmolojik altüs olu

34 R. Bnschvig Prbme e a caence C/ace et d re da/htre de a"a GP Maisnneuve e Lse, Paris 1977 ss. 2951

35 Ees Renan 29 �a 1 883'e Srnnea yankıar uyaıran bir kneransvermişti: L'amme et a ciene ( ura de a yaynmıştı)nan bu knferanta am·ın biime kaaya ıt ğunu kesin arak ir-· d

�

afJTcv bı aha yae ıım muştu.

36 ur'an uh uresi, 4 Oysa O, sii tavır tavır yaratmır" nşikakSures, 9 Si hiç aımas tabakan tabakaya bineceksini



YR BİÇ

ş elinin teiyle ilemeyecekti dünyanın en büyük iyi niyeiylebile yapıla.

Yeniden doğş döneminden Naha) devimle dönemne Sevregeldğinde eyle icil değişti B iki dönem aaında hem üekli-lik hem de üekizlik adı Süekizlik dildeki değime bağlıdıünkü b eve hşeyden önce dolkt. Aknn yeinde epityl:Sö kon olan, bilimel düşüenin aba gtediği gib nenelgeeği kavamaktan ziyade, hamm ül eilme olğ ygıına lan vaolş koşllaını dha a eii �lkül koşllaa dönüştümkt.37 Başka b deyile, önceki dönemde öellikle kültül yşklğakaşı ilinlaan eleştiel düşünce evei, epiteoloik göevinden -aklaşıp k bi şekild oyoloikleşmektdi. lk oglamladaitzeliğin yeini hazılop cevapla almaa, ilk amanladaki eleşninyeine kavga idoloii otmaktadı Ama b iki dönem aaında ü-eklilik de vadı, ünkü aliyet (aa) temaı, önek modelle (ilkMülümanla), gei dönş temaı, Kandaki heşeyi bilen mcievi-lk, kıacaı amaında N düşünüleinn mhayyileinde kaynşn

bütün İlam mitoloii akıl alma boytla vı ve "entegimin de yadım ıy la bütü teöü ve ealetiyle kolek bi linaltı patla-maına tanık olz.

Peki b iki eve aında ne olp bit Bence iii aaında yeni pa-adigma ielleştiildi, ma yetei ve apkın bi şekilde. Açıklaya-yım. Naha düşünülei lam'a olan evgilei ve ikiyanlılıklaına ağmen yine de temel ola oal. Kşılaştııl, ymlğn -kındadıla geçek onlaa pamak baala ve öellikle hınç dyaninanla olmamaya alışıla. Mıılı El aımi, Allah'a kayıtı şat-ız telim olmalaı nednyle doğa yaalaınn ve blmel nedeneli-n ünlüünü göme dddn Mülümanldki kültüel avimekşı düüt bi aldı başlatı. Ama Batının tüm etkiinin bilincindeolan b inanla iki kültüün aaındadıla ve çatışmayı yeni gözlelegöme ayıcalıklaı vadı. Bna kaşıl ık , Sevre ideologlaı Batılılaşmışladı, yani hkim paadigma güdük bi modenlik anlayıŞı) b

ideologlaın algılama aygıtı tafından pkın bi şekilde ielleştiil-mişti eki öz kon olan hangi modelikti? Düünen, ola oan eleştiel evedeki modelik değildi şeyle hakında indigeyici

37 L p aab, 7



K RGM RS ÇEŞ ZA 3

bilgi paeleri halinde ola açlamala veren, abalarlm birMak'n yanüünnn n ad n bakn b ba-

a moe olduğu sölenebilir, ama bu, saka ir akşr nendisinden öne geln bilg areolojisinden opmuşur ouul rzbir deişl, bilgisel pismie opmal sonuunda ora çma-mşr, saalanm bir şeerenin hafzasz evlad olar belirmişirundan sonr d hep ör olaar arihsel olra, bu evre iisininaras evresidir, psioloji ve esei olduğu adr episemoloji d olnh ü çapkkn evedi Gereen de aadgaa e ve e

ni esişe esişe, sonunda birbirlerini biçimsizlşirmdirler Modernli Geleneğin ölçlerile arlmş, Gelene de Mernliğin iddeli çlmelerini emişir undan ör saa ba ile u başoşullandrn ruhsal vrlar randa bir arlma başgösermeedir rlr, eni zamanlrdai epiemoloji dönşmlere sreç içinde ualanmadlr i·n, endisini elerle özdeleiren esi gör bağml almdrlr

Ar birbirini ien ii paradigmann zman nar bunldanbiri, başi sa alg apandrr, öeise bu baş inançlarnfevri apsmla dldurur Asli bir sölem urulduğu sanlren, <l nda parnoa bir salamadan başa bir e aplmamadr asz ve esin bir Mslman olunduğu sanlren, aslnda 19 zldan alma esimiş sölemlerin anrnnden başa bir e olunmamadr unun en mqhur öelerinden biri Şeriaidir ölm 7 İs lami Devrimin 1 979 uramlrndn biri Şeriai, Cema

leddinden bir ölçde dha neir is i rnda z ll bir mesavdr buna rağmen rlaşrmadan meşhur sele muzaffer çma-dr Cemalddin gnmzde dhi gnelliğini iirmeen smsa so-rular sormuşur, Şeriainin ise m sorulara hazrlop aplar vrdrCealddin ne pahasna olursa olsun özmsenmesi gereen bilimseladn söz edern eriai indirgemeiliğin son radesinde bir baağl öeği sunmaadr Şeriaide her e Marsis alapsap e

rimlerile Maniheis bir rih nlala ve zinirleme bir özdeleirme ağmurula açlanmdr Şeriainin dnesi, b irbirinden i-sinn ii paradigmann ouşurduğu bir arşmdr inin fenomenoojisi ve al siseminin avrmsal agndan osun brlm bir Hegel ile ramdan ve en arndrlm bir arx , bir de i i



YR BLÇ

bundan (Maa, kökn v 'd g dönü) koılm b lam k-�ırak kou bir çorba ld dri bu çobada bi a gln tüm un-

url, kndiini outuan v varou ndnini doğlaan mindn kopalmı omalandan ötürü ontoojik ağrlıkln yitmi ouar Böi bir düünc ancak nesnesi olmayan onuç olaa damen olan bi düüncdir8

Bu gnl durum iyaal göril ikolojik v ndıkıp kalan lam dünyndaki idoog ntktülin davann -lil Bu acılı aylma idologlarımın ltl düünül olmak y

rin, l dğimnlrin kar dumakn dünlyn alılanmrn o aça bu açl l ğduyn amamn akv Dca'n ouna gimck d ol lilm ki ğduy dün-yada n i dağlmı y dğildi

Dash hagan Quesı-ce qu'une ruın eeuse? PssArh Ps 12 20



Üçüncü Bölüm

ÇARPIKLIKLARIN ALANI



FİKR Ç AMIŞ BİR BİİÇ1

Aslında iki paadima sonuna birbilerii karşılıklı oara biçimsiz-leştrrler: Modelik, Gelenek taraınd doğasından uzklalac,Geleek de Modeliğin çelelerie mauz kalacaktır arihsl olarakbu evre ikisiinarası dönemidir, her tür çarpıklılrı dönemi episte-molojik, psikolojik, estetik Düşüce arda ele uyumsuzluklaraçarpmakta ve bu uyumsuzlukla, şeylerin ve valıkların oluşumunaynsımaktadır aşıdıkları çarpıklıkların sosyolojik zeminleri vardırÜsteli hiçbir toplumsal sıı, hiçbir toplumsal ve mesleki ortaklık,hçbr deolojk söylem bu çarpıkkln elden kurtulamamaadırBu çarpıklılar, etelektüelleri ikirlerinde, kalbalıklrın psikolojikdavraışıda ve ideololrın sayıklamalı nmlarıda karşımıza çı-kar Buları yaratğı tahribatı eleneksel olark adlndırılan sııı,

yani Uın e ortodoks temsilcileride de özlemleriz Gerçekte,toplumsal estetik ve enteleküel yaşamın hiçbir kesimi bu çpıklıklardan korunama

Soru karmaşıktır Bu soru icelemeye çalışke, bu incelemeni eksiksiz olmadığıı da ekleyyim. Diğer açılyıcı çalışmalar ibibu da makul bir açıklamadır Herşeyden önce üç soru soralım: Bu çar-pıklıklar nerde elmektedi? şleyişler nasıl olmakadır? Dğalaı

lk soru ontolojik dizededir, tarihsel çalakları ve paradima değişi

l "Geikme krm urd krolojik lmd deil oolojik lmd kulllmr Geç klm ir iliç l miolr e ilk gerçekliklere kol ir iliç demekir



FKRE GEÇ KMIŞ R Ç 7

mini öz önünde buunduu; ikincisi epistemoojiye, yani heteojenpaadimaaı bibiine uydumk için düşünenin işleme otuğu ya-

maa ilişindi; üçününün neneiye, bileşileinde bi alteek-lik ve bi nş oluşturan ama bili tüleinin aaım<ıdı

apılıklaın doğuş nokı ontooji uyumuzlukdı, diyodukModeiğin yapılı yeyüzündeki bütün ültülee endieini abuleidile, bütün alanlada ahibat yap ve onunda aıama ayıtı-mızın içine ızdıl Tıpkı eçmiştei Otaçağ kültüümüzün yeine,endiei de 9 yüzyıın büyük epistemolojik altüst oluşlından do-

ğan mode inan bilimleinin eçmei ibi, baışımız da aihelleş-mişi. Faat bu sızma, bilinçi bi düşüncenin onuu olmamıştı: İnan bilimlei, onlaı doğuan süe içse oaak yaşanmadan edinimiş-ti. Bu eik halknın doğuduğu sonuça vahimdi. İçsel oaa değiş-memiş omasından ötüü biincin Modeliğe "eç almış" omaıyaduum daa da vahimeşmetedi Melik, ye yandığında biin-ci aydınatmk yeine bnıkaştımaktadı. Üsteik biinç, hl önüözüyle öme paadimsının ekii andadı Biincin kö aldığı

bu vaı deneyinde, imelein öeksemei doğası işle almaa; ba-ış, ültüel aketiplin büyüüne mauz kalmaa; uh ise, opumsailişkiledei özdeşleşmenin içinde yüzmetedi. He şey, bieyin, yanibeniğin kolekif bi kendii yaaına siindiği, zaman ve mekn nite-ikeinin on deee haeketli aldığı, vaouş biçimleinin bi tü o- mevudiyet içinde kaynaştığı aı biçimleiye besleni.

Bütün buna inançl düzeyine oduğu ada, öf ve dete düzeyine

de yansır. İnançla düzeyinde, hem eçeten hem de eçedışındankı olan bi tü grçt oluştuu; "biinçdışı bi şekilde ce-mtin imliği oduğu bul edilen bi eçelikötei.2 Öeğin, heindu'nun, valığının bi paçaı oaa aşıdığı osha (uuluş}dhara (yaa, dzen, ara (yaşama ziciini yönendien ade) veyoga (utuuş you) ibi Hinduizm'in teme kavamaı böyesi bieçeklikötesini ouştuua Öte yandan bu eçekikötesiyehayatın başındn itibaen bi tü üya ibi bütüneşili, çünkü çözümleme ve bilime biliden ziyade, yaşnmış deneye, önül özüye ö-me ücüne ve önseziye dayanı. Geçekte başka bi aihse bağlamda

2 uddh Kaka Moha le monde intrieur enan e soci n nde BeeLettes Pas 985 9



8 YARAL BILÇ

oaya çıkan modelik, kökleşmiş ör ve alışkanlıkların ağır kütline ynan v nreye dğişmez ola b gerçekliköteine akılr

ar. B öleşmiş örf ve alıkanlıkl o zihinel alanın toplmalbirl�maınn baka bir şey dğidirler; her tür yeniliğe karşı yr- ıları nn geir Bnlr hakınd doğr tpitlerden birni yapn Prz Go şöyle er "Düşüce dizgeind, doğr ikin yanlışiir karşıınki anık zaerine nık olyorz; o zmn, ikrin örekrşı a öyeinabk zar kaznacğını nıyorz Oy

ö C

man �a atmıştı , tİpkı abrla, ağır ağı·dğlyo

yanızca zamn, günlrbÜ:oğ1

süngr-iylev ilmcz."3

Bi Knt gibi biçiml içerik araınd bir ay yapıp, biçimleinepitmoloji önüşümrdn doğan yeni ikirlr oldğn; açıkçagörünmyen bilince (glene grçeklikötein kenini yarlamazamanı brkmayan b yeni fikirerin, yeni bir bkş layıp dünyann yeni bir şekie agılanmaına yol açrk, eki görüntüler ontolo-jiinin ütüne yrşmke oldğn vyabiliiz Bilincin içriğininagma "mad"n dönüştüğü öynbiir; yle ki eti çkarandünya öym üzyin moir ma içerik olrak ikti, çünküikiinin rana Glileiöncesi bir bilinçl ege/ona bir öylemiayıran çrm yatmaktaır Bnn onc bir yanan ithal fikirlrinşcrinn iomtrlrc zak kalrk ö yann Gelnğin vgörüntülrin ünyan şylştin kat bi bakış olşmakaır

Kolkt rhn rm katınan geln bilinç il tihtki bşkala-

şımarn oraya çıarığı fikir aana geike yr almktadr Ve bgcime, rgilnm biçimlr kökten krşıt olan iki bilgi dizgeininçakışa noanar Bir yana mito anrılmkt, rih viye-in üürülmt, nnllir v irnmlr ranmaktaır; öteyana diylik, özşlşm ve tözştirme eğiimi varır "Rayonlüşünce görüntüyle grçği ayırt tmktedir, mitoojik üşüncye gerçik gerçekliğin görüntüünü ökmli ve img oarak bir

lştirmt ni görüntülrini şeyştirmkt ndi iat ttiği işiv oayra grçk bir vüct il grçk bir hayat vermkt, onaa knimanında, kndi meknnd yr blmktı ki, b zaman ve mekn

3 P Gln kan cavi P ne plante et qe ou cnq mondes,ama Pa 9 999.



FKRE GEÇ KMIŞ BR BÇ

h a dr h d dğd.4ğr lnç odlğn aangcndak unalara ths olaak

katlan olsayd dğr ayak uyduralrd duru öyl ol-aynca dayanak noktas ulaayan yn krlr tahsl olarak aynölül ölül olan r n yaalanaktadrlar; öt yandan uzn u krlr ağrayamaak v ksnlkl nsykt-dr undan ötürü çarsz lnzd açk ir yara g duran uçuruortaya çkaktadr. Bu özl oguya r k tutak çn rrlrn-dn nkonu rkl k yarda rastladğ k kuraa avuraağ

Jung v Foucault Foucaultnun akolojk dönüülrn sonuu oa-rak pstolojk açdan gözlldğ ylr Jung pskoojk açdanllktdr. Çünkü ruhsa kono açsndan akdğnda uuyusuzluk r ödünl (grl ksklğdr trhs sürkszlk-lr açsndan göz önün alndğndaysa duradan çakan v rrlrnçsztrn htrojn hns oklar arasndak duraklaal çat-laktır.

DÜYAI BÜYÜBOZUMU5

Jung dünyann üyüozuun açkarkn öy yayor "İn tuhayan ln astrono yasalnn kfyl ala olas yan nuzak yanstalardan gr çklyl ala olasdr Evrn tklyn anzn dnda kalan lk add u Hr ad r dğr ld

[ . ] Modrn lz yanstalar ayr dlyk drlr n drd aa gündk haytda hl yanstalar rt atyor ] 6

Sonra öy klyor Yldlrn yryüzün düs v n soylu sglrzn soluklaasndan r nçdnda gzl r hayat hüküsürüyor Bundan ötürü ugün skooj var v lnçdndan sö d-yoru. O sglrn uunduğu r dön ya da uygark çnd

4

gar rn Md la nnassan d la nnassanc Sel, ars, ss 5 Bz Dr Sgn, e re s prjecns e cmpnn a

d ln .G Jung özel saı öneen Canave e a1984, s 44

CG ng A la v Fa evves e a BceCasel as,963 s 44-45.



70 YRI BİÇ

bütün bunla yersiz ourdu ve öyedi de. Çünkü o simgee yukanınnidir ve onar yaadığı sürece n de 'yukarıdadır ] Ama bizim bilindışıız, doğayı andıran ve sıvıaştırımış denebiecek bi tini gizeektedir ve bu tinin etkisiye buanıkaşmıştır Gökyzü bizim içinbir zaanlar vaolan şeyerin güze bi aısı boş ve evene bi aanhaline gemiştr"7

Ama yanıtmaa içe çekidği bütün duuma üneme ogusunayo aar, bundan ötürü "önemli bir biinç parçasının değersizeştiğidolayısıya ortadan yok oduğu her se öte tarafa biini oanın

iinde bi ünee oaya ıka"8 Bad her gei çekmeye bir ikamedenk dşer Öte yanda, ge çele aışmas eeştinin yıpraıcı faaliyetye hızanmakdır Düşnce tahinin biçok yadsıyıcı değerendirmesi vadı ve bu değerendimeen yo açğı başkaaşıma frkıbiçimerde görülür: pasi ve akti nihiizm (Nietzsche) Varığın ekimesi Heidegger), akın açsallaştıması (Adoo Horkheimer) ya dahaenin yitiriişi Beamin). Bilinci küümseyen bütün bu göüşlein

ork paydası, erkezde bi noktaya doğu aynı yoda breşmeeridBir zaanar burada olan, ama atık omayan bi şeyin içe çekimesi.Aydınlanma Çağıya birikte, akı vahyin yerini aı pkı teme eğii ve iierin, ın otoriter hükümdarığının pabucunu ma atma�rı gibi

Bu birbirinin yerine geçişer, bigi aanında oduğu gibi üretim biçile ve toumsa ilişkier aanarında da kategoriein sasıntı geçireene yol amakdır Meiğin eeştrinin çözücü abaa saye

sinde gün ıığına çktığı dşnüürse bu sarsınt daha da atadr.Derinlerdeki her değişeyi kendine denk düşen bir biinçenme izeiştir fkir ve kri kendine a eden bilinç asında hep denklik veeşiiiik ardr Buna karşk Bat-dş ktüre aanarda yansıtanın ie ekiesi ve dünee ogaı birbirerine uyaatadırHerşeyden önce, yansıtaarın içe çekiişi bu bögeerde, içse oaakyaşanmış rihse deneyer gibi kabu edimemekte, dışaıdan geen da

beer halinde yaşanatadır. Hoojen bir ktrün içinde bilincin brparasının değer kaybtmesini nemeye yadı den yer değişrmeer bu ktürerde iş görememektedire çünkü kendisini aşan, adika

7. a. .8 CG Jung olms d lm modn, uhCha Pa, 960 0



İKRE GEÇ KMIŞ BİR BİÇ 7

olr başka bir pardigma rafındn bulnıklaştln bilinç gedekalmaka ve koleki haıa isihkakıyla beslenmekedi. Biçim ve içe

iğin bibileine paall ve eşbiçimli olaak evim eçiediklei özönünde bulunduulusa, buada, yansımanın içe çekilişiyle ödünlemeasınd bi çalak vad

eğin, Dkaçı ogito öznelliğine -yani simgeleinden kopaılı ş bi benliğe cevaben zounl u olaak özsel biç im leboşlılmış geomeik bi geçeklik dizgesinin nesnelliği gelise, biim duumumuda benlik kııln kalmakd Benlik, ikili bi yok

sunluğun acısını çekmekedi: önellik söylemi düeyinde göünmezşekilde vaolan bil inç li cogiıo da değildi, uhsal bieyslleşme dneyinde kabından çıkmaya yönelik kolki benl ik de değildi öğinilozoaımızın önül göüyle ödükleini anlaıken söz eikleMelek biçimiyle ya da öensel igülele oya çıkan uhs bieyleşme Bizim nliğimiz hem modelik nazaında, hem de Gelenek nzaınd gelişmiş ve yabacılaşmış olaak klmakdı

Benliğin bu pasiiği d külüün ve davanışlaı yönlendin eik

uJJ ouuu Ö oo Suddhi Kakar'ın9 beliriği gibi, Hindu billiğinin ülküsü, üçlenmiş bi benlik, ooie biüsbenliğe dayanan öek i öne eekimemkedi; aksine kökendki kaynaşmaya, mulu çocukluğun anısna doğu gidebiecek pasifbi bnlik ekimekedi Zaen Hinli ekek çocuklaın anneleiyleolan öbken bağımlılık ilişkisi benliğin ayıaması yönünde ekiyapmakad. Beş yaşna elinceye kada çocuk okşamk, şımatl

makt, aşı kounmakadı v büünüyle anneinin öeimindediBş yaşında sona çocuk ai ve s bi mmden kesilm dönmi yaşama e nöbi baba dvamakadı "Hindianda çocuk ile anneaaındaki (yani bnlik il şu aasınaki) aklılaşma yapısa olak daha çsüzdü ve Baı'dan daha geç devee ie, bunun sonucu daşudu İlk çocukluk çağındaki öbeken bağımlılığın kendine öü nlikli olan ihinsel süçle, yeişkin Hinlinin kişiliği üeind nispeen daha önemli bi ol oynal10 Kakın Hinlilin çocukluğuiin söylediklei Aaplaın ya da anlılaın çukluğu için de eçelidi Biincil olaak adladıılan zihinsel süeçlein bakınlığı, dille ide

9. g 70. ge.



72 YR BLÇ

ede kc kavams srere deeme ke daaby br em aamalara yo aar Bda dolay a bde dak-

lamalarla ssllrle ve alara etşm aya ye br eğlmvadr; sr ve ams dşce mer yde de doğa br eğlm vardr b ocda darda gele m rle aarayrlşms le mtoslar ve smgeler anmst d oanbr çağa rsa olara evve br çağdan ge ve ye frer çyers ola br çer ay ada ar aya gelmeted

2 TARSEL GECKME ARKEOLOJS

Ay sor b ser ce Fo L moı / ho[Scler ve Şeyer] al çaşmada oaya çkardğ sa bmlerareoloj şğda ele almak b e yaral olacaktr Foca ytem sa blme doğşda gz kam avramsa -apla ortaya oylm<a dayamakd; krei oraya çkabmes ç bmer oşmas ç deeye seere yasmas ç ryoatler yde çzp dağlmaa ce bçm bmas ç ag dsel tvte sr ve ag rse a piozem gertğ" blm. Byleke sz os ola ey fardşc dmlrde a a pioier keşe "eptemooaaa" aydatmak r ya far dce demle- oames mm a bçd ve aom şeer açğa

vrmr. Brada ça da sa bmer tar değl arkeoosr olactr B fr Reas'ta ber Bat dşce a vrg-laa de srelr gler e çaacatr.

Focat B dce tard ç by srezl tep ederKas dm ces pism ya yzyl yarsa adar gzdeola Resas s lask çağ balaan (1. yzyl oraara doğr) ask pisım ve 9 yzy bada modelğ eğ

e damgas vra moepim

Focalt aaşta ç "de-ey aaa yltr: ayat me ve d ya sa byolojk sos-yooom ve trel boytlar. Değe dğde bg aa-ar ge lçde ebçm odğ ksdadr

! . h l s M /s cs mrd as 9 s 3



FKRE GEÇ KMIŞ BR BÇ

Blgnn ahl pror gb poloj plao yn dğld Fouauldan n ünlü ll oluu Öllk

l Fanı düünnd lk n Gaon Bahladın aı adı kBahladdak polok kl ya da kopa aı Fouaul lhu çn l oluu Bundan aha a nl olayan bğ kaı da Ru kknl Fanı loou lxa Koydn gl Koy ahn dğk dnlndk polk kllnl aaı Önğn Oaçağın kapalı dünyaınan od aanlaın onuz nn gç V nhay yapıalı kolün k ol

uu Bunlaı ylkk kaıı Fouauldak nan bllakoloyl üünldn n Baı düünnn akl dnlyl uy an b l alyapı knn an oada dolaığınblk Ö yandan klak nn blg bç olaak blnn l k Hdgg aandan "dünya anlaylaı 2

(elıl ün yapığı aaıada dl gl Daa g alığın l nn nnllğ hkan d aynı ln knlğ haln gldğ k lk k bu aaıada gülüü Öyandan bu l d aanla epe gb b aada aolanb olguya ayanıyodu bl knk k anlada ana külü anlaın çkl (Enerun bu paall olayla hp blkdünyanın Günü Bl halnd oaya çıkıını açıklala yan"olanın knd büünlüğü çndk ablounu3 gll

Fouauldak eeme k l kan bl ahç ThoaS. Kuhnun ünlü Bmsel Dermlern Yp adl ı bında gd

ğ prm kaı aaına da çapıı bnlkl adı Modaalaın lk başlından ban Ba l yüünün Baı dıında kalan dğ uygalıklaını kaı kaıya gn onook uyuuluğuBz 2. Blü blk n ll kl Kuhndak paadga aaında nlnd Çünkü n Kuhnun paadgaı odnlğnağında Baılı naın bll baıının gçdğ dğklğ hayanlık uyandıaak dd y açıklaakaı Bununla blk Fouaul'nun l Kuhnun paadgaından n üç l nokada ayıl ıla 1 ) Yalnıza bl gnd yapala kalayıp kono

. n Hdgg "Lp d concpon d ond em eme le pr G 1, 1

1 g e 80.



7 YRL BİLÇ

i v filolojii d kapsrlar 2) Nwon'ın srgildiği gibi bilinçi ikr dnk düşr, aksin bilinç düinin altlın r alırar; 3)

Kun'un pradigarı gibi ökik dğidirr, "bun [Kuhnun pa-radigaları] aratracırın biil pratiklri iind oraklaşa arar-andıklrı sout r gibi işlrer" 4 Kıcası epıeme, düşünc-nin da ziad "bodu katı"dır, vrili bir döndki bilgi biçir-nin psinin tli olan bir "kavrasal örgü"dür in d, bu iki kavra iki açıdan bnzrdir: 1) Ork ölçül öçüzr, tıpkı paradi-alar gibi epıeme d larında farkşışardr; 2) Padigala

gibi epıeme d kütürl azradaki ani br dğişiik sonucundöürr. 1 5 oucat epıeme' kpar aşlar oarak, ani blokanboka oan durakarın bicsi br karakti saklı tuttkları bieştirici bigi blokarı olrak dğrendirirkn, Kn'a gör paradigdeğişii daa ziad iki paradiganın bir arada varoabildiği v hatva kalmak için ısrarla mücadele tiğ(bunaım önryışı.

Bugün d BatıUçüncüa s<şayı ouşt-

pradiga çatışında bnzr bi dur göllioruz Bni gördü-ğ kadrıa, ki oanın vraacağı bu arwinvar ücad- sonucunda, şu sıraar dinin v kutsaığın göze görüür bir gri dö-üşüne tanık osak da, üstün gck oanın odelik olduğuu göönünde budurak ornldr Paradiga kavraını Foucatnnverdiği, düşüceni bodru katı anaında kuandı, aa in oucautdi ekpare taş boku krakterini göz ardı tti. Bu iişki çrçveside dğerlndridiğind aklaşıı hnun radigasına daa

akıdır.Batıdaki bigi arkolojisi, bir uğrş bütününün rini bir başkasınabıraktığı, ai ni bir troj bigi bok ouşturduğu ani döü-üere baısa, Batı oaa ugarlıkarı si ne oacak-tr? Batıdaki durakaaarı aşaaan b ugrıkr, 9 üzıın i-kici arısıa doğr od 'nin son başkaaşıarıa üüz gek zoruda kalışardır

Hrşdn öce, gnksl ugarkarın tllrini, Foucaut'nnkasik dön öncsi epıe di adanddığı çok n

eerme err Fuau u niii d la ai Fra evarne Az F, ar 96 39

5 a.g. . , 0



KRE "EÇ KALIŞ BR BLÇ" 75

diğini söyyim asik dönm önsi p dört bnrikürin kurulmuştur connna aao anaoj pa.16

B görüş şkli "dünya nsiri"ni söükr şylrin bir benşimrörgüsü iind brbirrin bağandkar bir nsri luşturu Bnrikrtürlü şkird tkin oabiirr; ya "yakndan" işyrk ark inii-nin halkaarn ouştururar connna) ya msali şkid işy-rk aynadaki yansmal gibi tms nşimr yaratar aao ) ya bnr iişkilr aağya hrşyi örnksmyl tkabasadoymuş ö bir nktaya yani insana gtirrk bnşimlrin güünü

arra anao), ya da bir tirm gibi tüm rni saran şyrindrinikrind rol oynayan pa youya tkin ourlar Smpatikomsu miaçama bağar; n uak şylrin yaknlaşmas öümsnmsi iksidir ğrar ağrğa hafiği tr dğru çkr şy-ri birbirriyl ödş klar kimiklrini radan kaldrr. ğr güüanipati arağya dnglnmsydi dünya ynnn homojn külsin indirgnmiş ordu "Tk bir mknatsn çkimin duyuan smpatiyl"1 as kalmş olurdu.

Bnşimdki p blirgin bir işai vardr İma Tanrdünyada hr yr imasn amş Bu dünyada "işlr nrlikrsonu lli olmayan bir krm içind birbirrin sarmaanyorlard" 9Bundan dolay dünya şifrri çöülmsi grkn işartlr kapldr"Öylys bilmk yorumlamak dmktir görünn işattn görümyndoğru gimktir Bigi gilrin yrummasdr hnq] başkabir dyişl Dnao Eıo • ayn yrummadrar.20

B p 17 . yüyldan itibarn çökr mdrnik önsi düşünnin yaas halin gmiş örnksmrin yrini yni bir bigi biçimi arak ar. Bu nokadan itibarn düşün bnşi-min bögsind harkt m lur. Bnrlik artk bir bilgi biçimi omakan iyad ihindki buank görüntülrin haaarn kaynağdrBnşim itibarn kaybdin komik yanlsama çiftln tiyaosu gö aldatma yunar birir Bu yanlmaa dünyasnn yi kahra

* Divnton: Kehane; Erudon Bg m ç. n) L c 340.7. a g , s39. ag .9. ag s7.20. a g . s



76 YARALI İLİN

mnı Cervnes'in Dn Kişr Cernes Rönesns ünysnınnegini"21 çimişir: Yının rık düny nesiri olıı bnerlik-

lerin kesinlik kynı lmkn çkklı, her şeyin yıkl v ir-nye döndüü br evren. Dünynın hr lın elerdeki şfreyçözmk olkızdır çünkü "yzı ve Şyler ık brbirlrine nm-ler" .22 Don işo şyler rınd bşıbş dolşr; "örneksee içneybnılşmşr".23 Bundn dolyı on işot me eserlerin kiirçünkü bu eerde Fuculy göre, "öelklerin ve klılıkln limnıının, işre ve benerliklerle ns ek ynıını"24 görü

Dil ık gizler yorusmı deiir eeiyr mnınd yrı-ı muhyyilnin eseri oln bnzeşim şmi, syıklm ve çmlıkrBilinç fliyei "rk şeyleri birbirine yklşınkn ibre lmy-kr, ] kine yt eteye yönelekir yni kimlikler luurm-y25 Bunun sonucund öekeme hiyerşisinin yerni çöümleme -lr Arık her benzeşim denelemen geçirileekir ve syılrı sınırlıolduu için şeylerin ümünün syıy ökülmesi, ktgrilendirilmesiiçlerindeki rklılıklrın ve özdeşliklern belirginleşirilmesi lnklıokr Klk 'nin n ypıl ahe, yni "evensel öl-çü ve dizge bili i ve txinoia yni sınıflndı ve blolşıilkeleridir ki bnun en iyi örnei de inn bniidir. " l 7 ve 18.yüyılld bilginin merkei dur26 Klik çd ye lnbu blılk, önen 'y ln blılık kdr emel-dir7 Ve nsıl yorul er ve şeyleri dny nesiri içindebirbrine blyn bir benzerlikler bilgisi lduys, tainoia rılı-

ıyl dizgeye sokm d , ödeşlik ve frklı lı k bilgilerini lşrkırDünynn bu şekilde kvrnmsını, Fuul d Hedegger gibi

emil eme y d Tesil eek olk dlndırır "Klik ç veriliol şeylerin ümü emsil eme için veriliydi28 Temsil eme, kendi-<ile rsın ese kyr, ikiye yrılır ve kendine ynsır. Temsil e-menin resimdei en iyi segilenişini ul, Velsque'in Menina

ge 6

g

s 623 ge

4. ge

5 ge 696 ge 97 ge 7 1 ge s . 92



KRE GEÇ KALMIŞ İR İLÇ 77

alı blosun 1656) bulur Bu tabloa ressam seyrcye önü brum temsl elmtr erçe meller yn spanya rl ve -

lçe tölyenn cun br aynya ynsıyn örütüler yoluyla o-lylı olr öterlmeter. Foucult bur teml etmenn smes-n buur: onunun mel tutuluu br bl Bu blonun temleenn teml oluu söyleneblr yan teml etme neynetrın önüyorsa onn örünmez lmsını eretren br blbçm. Ve temsl elen bütün şler arın en öen österlenlerral ve rlçer ama "temel br örünmele çeller ölçüe

bütün temsl el en errn üenlemeterler yü yüe e-lnen onlrır enlerne oru önülen onlrır ve byrm yslPrenses onlrın öüne örünür" rl ve rlçe teml elşn o-nuurlar m temsl elemezler. 19 yüzyılın başınan tbren or-tay çıcak on yen epstem aln"ın ouşuyl brlte ortaanyo olca oln a nsanın bu mesalenrlmes

Dha 1 80'e De'en Tarhe3 or br önüşüm olur Dzenn yerne tarh ünyanın mensal temsl elşnn yerne çsel

evrm elen nsan a bl onusu olar orya çııverr 1 9 yüz-yıln tbren tarh üretmn çözümlenmesne örütlü varılrınçöümlenmesne ve lblmsl ruplrın çöümlenmesne en yaslrın ytacar. ıscaı tıpı bbn zn30 öel verlıl ılrn yolun Denn açması b "Trh e örnsmel örütenmelere 1 775'ten 1 825e r un b olayınbütününe eve ayırt eleblr l evree yan 775 1 80 arasın

eney lnlarının varlık bçmler eşme ama nc evree sözcü-ler vrl ılr ve ennller las temsl een ünya lebaşm oln br vrlı bçm nırlr Flolo Bopp byolo stCver ve eonomt cro ls p bçmlern prmprçaeerler Dl ym ve eme eşmez br blonun unsrları olrkeerlenrlmeten çılr en thselller olan öel lnla ha-lne elrler. Her sa yen b namzm başlar: byolo e şlev or-nn önce elr l etmoloye ve öler evrmne salrır tıpı e

onomnn ml olşımını üretm sürec termleryle araşrması b

9 e 930. e . 3 3 . e . 0



78 YARA LIÇ

Böylesi ir arkeolojik dönüşüm harekei içinde "insan, hem ir ilinenesi hem de ilinin öznesi olrak muğlak ir konumda oraya çı

32Böylelikle inan, Velaquezin taloundaki o yerinden çıkverir:

Dışlanmış, meafeli tutulmuş Kral iken, her yerde mevcut ir varlıkhline elir Dünynın merkezinde yerini alır, rtık rih ve anolojiirirlerine ağlıdırlar, "trih (emek üretim irikim ve erçek mali-yetlerin üyümei), ancak ir doğl varlık olarak inanın sonlu olmasıölçüsünde vrdır" 33 Klai episteme insna has özül ir alnı lirle

meye çalışmıyordu, oya mode episeme kelimenin tam anlamıylaantropolojiktir ode episeme insan, ilinin hem öznesi hem denesnesidir. nanın onluluğu modeliğin özünü teşkil eder: "Sonlu-luk sonuz ir şekilde kendine öndererek düşünüldüğü ün, kültürü-müz modeliğimii nıyailmemizi sağlayan eşiği aşmış oldu"3

Röneanti hümanizm ve klaiklerin rayonalizmi kuşkusuz insanla uğrştılar ona ayrıcalıkl ı ir yer verdiler, ama onu hiçir zamandüşünmediler 18 yüzyıldan evvel inanın varolmadığı öyleneilir

çünkü klaik düşünceye öre temil edilmesi mümkün olan inan a-loaki temsil edilişin iririne irmiş hatlarını ir şekilde düğümleyeninan, öylei ir inn hiçir zaman mecut değildir35• 1 8 . yüzyıldainanın doğaının raştırıldığı doğrudur, ama o zamn incelenen şeyhaırlama, muhayyile ve haıza ii iliyi olanklı kılan temil etmeiçimleriydi. Ama modern epistee insanın sonluluğu üzerine irçözümlemenin analytiqe] ouşumuna nık olduğundan ri "söz ko-

nusu olan şey ilinin koşullrını, ili içinde erili olan deneyseliçeriklerden yola çır ün ışığına çıkarmaktır36 Bu içeriklerin yerleri inanın içinde ya da dında epi edileilir pek önemi deği-dir. Bada n önemli yer nın doğaına değil yoğun ir erçeklkve "olanalı oln her ilinin eemen öznesi"37 olarak inana verilmektedir. Klai epistee inan kavramı yokken, mode episemede insan kavramı asine azla yer işal etmeye aşlamıştır, çünü u

3 age s 33.33 age . s 7 .3. a . g s 3935 ag.e . 3936 a.ge. s 3937 a.g.e. s 3



İRE GEÇ ALMŞ İR İLÇ 79

yi bili üzlmsi soluluğu bütü bililri ksi ola isaıkisii lr kortiki çici bir kişilik oluğuu u

utmkaır. Üstlik ia çlişkili bir arlktr tuhaf bir ampiriko-trsstal ikiliir.3 Yri tirilmsi olakz bir koşulur buçükü ia hiçbir zma bzrlri kurtulmayacakr isoua suyu sıırıa kuma yapılmış bir çhr ibi39 bi üsiliip ibilck ölmlü bir arlık olark kalmakaı

3 EPS1MOLOJ ŞZOFRE

Michl Foucaultu bu başsrii çok yoğu bu özti biz öğ-rbilir? Arkoloik yötmki farkl 'lr üzri bu kaarurmamı i bulr bazılrı içi çok ka ols a yraltıakikaymaları Ba üşücsii farklı ömlriki uraklamalrı açığaurmasıır Bu bc Batışı uyarlkl içi ca alıcı öm biokır çükü bu uyrlkları çoğu tisl allara arıklrı iaıl-mz bülüğ rağm üşücki bu sslr yşamamşlarr 1-şi slı klaik çağ lştirl çağı mor zamalar yaşamşlarır. Başklar kfaltiyl bulara maruz klmşlrır Molik isalık rihi ki türü şi bulumz müthiş bir sürcisou olmuştur Bat uyarlığı iki bi ila iki bi bş yüz yıllk (İÖ0. yüzyıla 8 . yüzyıla kaar) bir urulukt sora iStraussu yişiyl işliği rslliği souçları ömiyl aktiy

l acak olitik rimi sumuş oluğua şğr bir saayi -rimii mrkzi olarak birbir ortaya çkmıştır .40 İsaı oğaylaola ilişklri iliksl ğişiml kili so başka a-üst oluşlar a olaaklı kıla ğişimlr yol aç iaılmaz bir -rimir bu Kalizör malr tafa hkt çirilmiş zicirlmbir tpki örütüsü isalık trihi şimiy ği sa saiki kz tkalamış ola bu süci açıamaya olaak rir.41

3. age s. 3939. a g e s. 340 Claud LvStrauss Race e he Dnl Paris 9 (yni basm s. 3

(ürkçd e Tah irnlr aldn ay ha Erdm Mis ay.s. 93

4. age



80 YR BİLÇ

Neoltk devrm çokandr tüm nnlğa mal olmuşken, at'nnkltrel çandan ç kan ve henz tae olan sanayi devrmi dğer kltr

ler rafndan dyadai yeni vaolu bçmlein olutucak derecedeblnçli olarak bemsenmemtr; stelk bu devrm gerek yaamarlanda yol açtı dönmler gerek kafalad ve gerçeklii kavma bçmmde ytğ mtyonlala tm nelikleryle stisnai birolay sunmakdır.

19. yyln ortlarna doğru a-dş uygalkla modern amanlarn bu yeni Caavayla karş karşya geek durumund kaldklan

da Canava yaylmann doruk noksna vrş ve epstemoojkmasyolarnn çoğunu yaşamş Dg çokandr Öeksenn yern almt ve sras geldiğinde onun yeni de Taih ald u durumdatd uygarlkarn önnde ambaaj çok iyi yaplmş bir insn bilmler paketi vard bu pakette antopooji hkm sryordu ve nn temel boyutunu tarihsellk oluturuyordu u yeni dnyay nmak içn esk uygarl klarn elndeki yegne epistemolojk silah kaidönem önces epieme tazndayd Dnyann ve valk bilgisnin enyksek lkelern h öekeme sempai kç evrenle mcoco-me byk evren [macrocosme arasnda sihirli lişkiler şeyerle valklar arasda gi uyumar ve yorumsama oduğu modeliköncesive Gal leiöces br dnyada yayorad Ksacas h yansalarnbyl dyasda yaşyorld O aman da btn yanlş anlamaarbt ylglar ve bt ayklamalar olanalyd Ve kaçnlma olara olup bten de bu oldu

Üçc Dnyay ayla gnmde de kş karşya baan paadgma çatmanda vaan evede k epeme çaşara birbrleri karlkl duklar br ara durm oumutur emelerarasıçlkl br durum oraa çkmtr ve \�ı amandave br kltrde her tr bl olan oullarn tamlaya tk brepiseme our"42 dye Foucautn ) kpare görne ters dmektedir unu aksne acl tecrbmn gösterğ b ler here kadr onlar birbrlerinden ayrt eden srksilkler saysnde ortaölçyle ölleme ve heteroje osalar ble ye de er br döemdebirbirn daa yekpre blok dedrler brlkte aolalrlrhatta brbrer bçmsetrebler öyele epemee eck

42 Ls Mıs s css s.179



RE EÇ ALŞ İR İLÇ 8

me dönemleri yaşanabilir43; bu dönemlerde arkaik bi nin vnuculrı dünyanın yeni bir şekilde kavramlaşrılmının öncüleriy-

le çatışırlr öeğin 17 yüyılda boşlk konnda Pacal' i Nl Ba-a'nın kaşıına ıkarn tatışma Pin etirdiği eleştiriler doğrdnklik 'nin yönlendirici i lkelerine, yani çöümleme ve eleştiri-ye bağımlıydılar, oya oel Baba animit ve öekemeli açılardan e-inlenerek, öylediklerini miaçlr ve dört unur dokini üerinde temellendirmişt

İki heterojen epteme tek bir kişinin içinde etknlik ötererek,

on körleştidiği ve eleştirel yetiini le uğrtğ öel bi drumla dakarşı krşıya kaabiliri Üçünü ünya'dki birçok düşünürün entelektüel tutmlarınn drumu da budu Burada, epteme "meknlrı" rkllaşmışlardır Varlığın nitelikel olarak çeşitlileşmiş alılama allarında yerleşmişlerdir: rh ve ona eşlik eden örüntülerin ihiri yığını; bir de, kavramın çili yokulluğuna indirenmiş oln ihinel aliyet tin Ameriklı entelktüellerdeki bu eitemolojik şioeniyilirinleştirirken Octavio Pa şöyle diyo

"Fkrler buünün rler tavırlar dünkü tavırlar. Bunların atalarıAzz Thoma adına yemn edyorlardı kendler de Marx adına yemnedyorlar; ama hem ekler hem yenler çn akıl br dorunun hzme-tn olan r lahtır "45

Bu Mekikalı şair ve düşünürün bairetli belirlemeinde iki rklıdönemi ölemleri iki rklı bilme ve dünyada olma biçimine damını vuran dün ve bün; biri ruhal ve vri davış ile adn ka

ma tvrlara etki derken öteki dışıdan elen mode ikirlere şekilverir İkiinin araında duraklamalı çatlak bulunur yani vrlığı irbirine aykrı iki rya böldüğü ölçüde vahim oln çatma bu iki rça,ymlu bir eklemlenmeyi olanklı kılan hiçbir körü olmamaındanöürü, ancak birbirlerini indireyerek diyaloğa irebilirler Bu drm,irbirleriyle tema etmelerini enelleme, çünkü birbirlerine iri me-leleştikleri noktada tıkı karşı karşıya konmuş iki ekranın birbirleri-nin örüntülerini yanıma içinde biçimileştirmeleri ibi, iki epte-menin birbirlerini bçimileştirdikleri çeşit çeşit çarıklklar ortaya

3 ouaulı ou l nhlm � la a s 34 ag 45 Un lanı , 13



82 YR BİLÇ

çıar. Bunun sonucund a ço eşbiçimli labilen epsteme farkı yaırnın asne, burada, bçml çeri arasnda hiçbir eşbiçimlil i

you; çünü bçme çer arşl olara herojen pt'lerdensenmeed rer.

Burada varlğın üçümsenemeye bir bölümü h ema e ör-neseme youyla varolma ve üüre erçekliköes' sihirsolaından besenmeedir, öei bölümüye insan bilimlerinden o-lu slendn ve dyalei maeryalizmden eilenmee ve öe-ğn, ahre bgsye ovim aaadr Böye br krışıklı-

ğn sonucu he mee omadr e brbrerne ancak yamalamayoluya uyablmedrer. Foucaunun öelerinden yrarlanaraçmde br yererde naüra Advandi v Buon ie biyoojist Cuvernin eşerini söyeyebiiri Bufon Aldrovandi gibi birnaüralise, "br hayvanın anaomisi ileri, aynl aviri yaşadğekna oo deer ve bu hayvandan ıpa ya büyücüüenası yaarlanabeceği erine açlamalar eleşirellien yosunblr, inci elden aınılar ve çinden çma br esin svr r-maş46 gördüğü çn hayree düşer. Bu hayre nedendr? Foucaul'agöre Aldvandi ve Buoun baış açlar, şeylere ayn sisemle bağ-lanmamışır, üsel ptlerinin yanlğ da farldr. Aldrovan-d eden ağa ya oan br doay e göemyordu.7Büyüü bi dünyad yaşaığın söyse de olur.

Be dönrs, bnci smgrn sihl düeyinde iş görüren,iiii i yaa üonrdn do

ğarlar. Bim dünyamı henü am anlamya büyüboumunauğramamışr: Göyü smgeerinden büünüye emnmemşrana cdd şde aa amarına ğmen aydırr Uğadığbüün yıımaa ğmen u aanımı es haıan solgun görünü-rni çnde barındırmar Bu görünülrn dışanması henü inançın öeeşmes nosına varmamışır. Smgeer youmsamasya arhse rasnda sş anca aa geleblen üm uydurma çöümlere doğru ilmeey.

ma bu durum, hç dğlse çelişi i biçimyle yanıca Doğulularavergi br şey dğldr. Baz Ballar da bunun urban olmaadrar

6 Ls Mıs /s css, s 5447 . 55.



RE GEÇ ALM BİR BLÇ 8

ideologla, din değiştienler, yeni oba ve he tür dnmeeri kastdiyorm Şimdiye kadar iinde yakalmış ian biden göktaş

gibi ışkıran ve bi gün iinde pegamrvari bi hakika keşdiveenb oryana is tin kesip atar tondaki di li , ya da 19. üyıldan kaa esk aıara gırağına kadar gömümüş kdrgan b Mrksistn da bir teröristin tav beni oğ aman şaşkınık iinde bırakmıştıGünümüde her insten dönlere kaşıaşıor: Aan "entegristleri", ngii sfieri, Gnonc Müsüman svireier v kütürel oarak ekici ve ünasip bi İsam"a48 vrgn Fransıla B yeni haı

larda şaşırtıcı olan şe dierinin kapsaının arkak omasıdı B disanki Peygamber'in ağından iham aır gibidir, tüm şüpherin ırhıneir cüeie kırar, bmcemi kehaetr v ad hakikat ncekeşfed eic adınarn sölei ne kadar mod olmaa alışısa,bnarın söei de o kad iddiaı bir şekilde şaatıdır B noktadaOcavio Pa'ın fülünü tersyü edrek şöye diyebiiri:

Fk dnk fk tava bugnn tava Bunan ataaAydnana ozoa adna yn dyoad knd Pygab

adna yn dyoaDeek ki, taaen mod bir psikoloji emin üerine yaaa

nan dinsel bir söemdir b Üstlik b dönmlrin oğ "saınşarını Müsüan ükeerden iyade Avrpada rin gtirei tercih ediyorar"9 Çünkü sai ükerde, ani "entgri"in yıkıcırügrıın stiği yrerde yaşamak, en aınd yüıladan beri Batıinsanının psikooik apısını olştran ör ve detlerde radka bir dö

nüü ve rsa ttn bütünüe biim değiştirmsini gerektirktdir sediği kadar Doğ gisierine bürünsün, gün bonca Araa kLal sör ırıdansın önün gdiği yerd Krandan aıntı

asın, mt kankarını K'an'da arttırsın, Banın canavar matryamini v sağrı drisi gibi büüşüp küüln Hıristianığın seftini etk iin binerce nedn bsn, yin de evind kaak ister,"şeta" dokrasieinin sığınağnda grtağına ka ötnek, abas opus·• temin eden "aik" bi hkk devletinin kormasında veSosya Sigortaar'ın konrl himayesinde kalmak ste Kendilerinden

* bs Copus: y dknumzğı ç4 th Rh m Cqu 'u fo ı s covsos

sm Occ Sl P 16 . 49 g , .



YARA BILÇ

o kad övgüyle bahsedlen İslam ve Şea'ın fla olduğuesdr, aa Avrupa da

amak artıla; ısasa ı-�indan Üak

t, acele dini memelerden t, su pler.kl g:ına alp ırbaç

u

a br fAkun-

den t, sıkılmış ve

l ldü 6

mercr ınan bu smszer güruhundn,u suSlığJdan

O·şy.

Evc;

n bnlr ok güeldr e ev" br

CüşÜnülemez,

ama bedeln o ülkelern aals er, kendler değl!

Kıacası bu Batı usulü uarsılkla kmlernde oünm kmlernde de br hayranlı olması dıında, varoluun farkl ı düzeyleasındak br draklmayı haakseve de deblr aığa vumkadır Alın ağ nosljsne bağlanan krler ve ane, yüyılladır valan llk ve sekülarasonda köklenen pskolojk davanılarÇünü uu ne ad earlaak adr manevya br dn değrme, br na ya da kana sorunu değldr dünyada olma aLıdır Enbelrsz ve en bas areelermzde yansıması göülür ürüme ve yemek yeme ımıd dğer nsanlara k olmamda aman, kdar,ader e sesslk rıındk ekkür aımıda kısası kr olmayan, deoloj olmayan her eydd özellkle de kl avcılarınınhevesl döndürme abarı ve yen dönmelen gülığıdan rsahrh t



YI İKİ YTIŞ V İSİŞ

Yaalaa oğ zaan bilinsiz bi ldi; bibini ttayan ikdünyay bi bilginin ttal bütünlüğü iin ödltik iin, bdünyalan bibiin bağlanasd Yaala, biililik ksikliğini sily okbiili iki paadigay pistolojik olak laş

taya al ski yni pdigala, onla bibiindn aklladaklaladn ötüü ok ölüsüz a gl ildi. Yaaaalglada ibi kalğ olayan ikili toplsal gkllakaktan ibatti. Yaala, gkliği ii bi söyl indig bi bka b söylin od ya da akaik olas önli dğildi Aa b indig soglaasz sa bkladan ltisiz yapl Yaalaa, yldki püüli kaplayan in bi ikkatd yüzyi ai kazndğnda atlakla atala otaya ka

Yaalaa, zaann anddğ atlak yüzyli, kötü aaln aatii yap aa bi dkoa öt. ali, döküntüi, ypan binaln atla plini, kötü kabk bğla yaa gilynst pall bi yüydi solk ykk alayn paaal, papa ol pl pty ka dn bi yaldz.

Yaalaa iki kat yönd olabili aa sonla n naynd Ya ski bi iik üin yni od bi söyli yaala,

ya da yni bi in üin ski glnksl bi söyl ott. lkdda Batllaayla k kayayd odliğin Batyla ili oasndan ötüü ikini ddaysa sayl bizi lilgilndin b dd B iki il kat gibi göünül, katözüldükli notada bibilin bnzl; ikisi d ayn olgya yol a



86 YARA LÇ

çarlar: Çapklk. Peki neden? Çünkü, üzerine yeni veya eski söylemyaalanan "zmn" ne odur, ne de ötek; melezdr, yn ksnn kşmıdır ve daha o anda bir krlma ve pazit aln yra İki dumda dakatlanış bir bakşl karş karşıyayzdr, tpk biçimlei bozan birn rnda oduğu gibi, görüntü çk ve bozuktur

Yaplan yamnın doğas ister lak, ster dinsel olsun pek önemli değildr sonuç hep ikisnin-aras our Ya söylem, üzene yamandğ zeminden lerde olacaktr, ya da "gecikmiş olacktr, ama hiçbir zaan gerçekliğe uygun olmayaaktır, ele u gerçekliğin de ayn ölçüde

saatanmş olduğu hesaba katlrsa Gerçeklk, ne modelei onunhaknd yürüükleri krlere uyacktr, ne de gelenekçilerin kafasndk görüntüye. Uyum eksikliği iki dmda d kendni hissettiecektir.

Çapklaşmay götüren farkl aşmala daha iyi anlamak içn özetleyelm. Yukarda da belirttiğimz gibi kendmizi, epistemolojik anlamda, frkl "iki thsel a pioi brlikte damgasn vuran, birbiinden ayrlmş ik dünynn, yn heterojen ki paadgmann ya da ikiepieme (buda pardigma ve epieme avamln ayn anlmdakullnyorum) kesştği yer bulunan duraklmal çatlkla yerleştiiyoruz Bu episıeme/eaas durumda, iki paradigmanın kesiştiğini vekrşı karşya konmuş ki ekran g brbleinin görüntülerni biçimsizleşirdiklerni de eklmiştk padann kesşmleri srsındamoderniğe nzarn geç kamş biinin içeriğini oluşurn eskpadgmnn, yeni paradigmanın maddesi haln geldğini, ylelik

le de kendmize temsl etiğmiz dünyann flf ap açsndan 'na, çerk açsndan ise n at oduğunu davurgulmştık Nihayt, bu ki paradgmnn kğ nokada hr türçrpklğ şaht olunduğunu ve çarpıklıklan d ymalma yöntemiyleiş gördüklrni ve bu ymalarn da ik yüzü olduğunu görmüştük Batllaşma ve slmileşme eki, bu episıeme/eaas kvgda, sonundaötekine yapsal olaak üstünlük sağlamay başarn pradigma hangsi

dr Kuşkuuz yeni paradgma yani en geniş nlayla mlkglenğn sihrl çerğnn genş lrn tşıy

�

ağır basmatadr.Yeryüü ölçeğnde onu ln la yayan şebkdn dÖlay alglama aygtnn sinsi br şeklde içselleştrdği bu paradgma, stesek de stemesek de �oğu zman da rimiz omadan bakışmzn a poi bi



BALAŞMA VE1SLAM1LEŞME 7

çimi omakdı başka bi deyişe dünyayı agıadığımız gözük ha-line gemektedir Bu paradigma, önceden verii ork hep burdaı.

Onun ödeeşmek bi tercihin sonucu omyıp doğ bi geşme yad uygun bir dünmnin sonucu olmayıp ir içe çekimenin (Jung)onuu oduu için ndş B ok kendini gsemekte-dir Dinse kml�e .ı -YS düELJsa<-hi bii bi tü trtn B/ götürmekedi Havada yaygın o- b pg:

g

i

rşmasnda tüüanınmaz hde oabii oysa hep 'dı hatt bütünüye bştan

svdğ znnedien ada bie Epistmoojik çümeme gösteiyoki he tür pzitenmye ağmen modeiğin "sinsi" ypısı ısaa dienmete ve dünya hakında bigienmemizi kesin oak koşundı-makı.

Başka bi çaışmamda devim ve İsam gibi ki kaşıt teimin se-mntik ynanamrına gönderme yapak şöye demişm: Şu iki e-imden hangisi daha ekin; dha beireyicidi? evim mi İsm mıDevii değiştiip yüceeştien ve yeniden kusaaştın din md?Yoks m tesine ihseşiip güdüü bi din kısacası siya-sa bi ideooi hie getien devrim midi Bi ahiet bigisi haine gemek için İsamieşen devrim yoktu [ . ] idooieşenkiere yni gen orak dha iyi tçhizatnmş ya da en aındn za-mnın havasına dha uygun oan so ideooiere akip ideooieemücadee etmek için tarihe giriş ap İsam'ın ta kendisidi. Bnrprn dn n onn gtdr: Btnn rn d

drn nds Btt; dün ntr drn nd ttn z tr r dn bn rh gütdr"50

Bece kkeni ne oursa osun büün genekse içeike yn pradi!ann tyapısa kategoierine kmak ve arihse olaak mo-deiten nce geen değelee sosyooik göükere yeniden youmgetiimektedi evim üeim iişkiei taih biimein ropoo-ik katkısı öye bi yeni çerçeve ouşturur ki bu çeçeve önüne ge-en he geenekse içeiği kendi usuüne uyduru. B u çerçeve içinde es-ki bkş arzından geen içeik yeni bi yankı gücü ede edebii ma

5 Du Seg Qu quun vun ? Pss d'Auurd'u 92 203



88 YARA BLÇ

hçbr zaman en br anlam kazanmaz. Fker epeni ve özgülgrüneblrler ama "evense b Gesaln kısm bakş açsı" olra

klırlr üslk blnçdş br Batlılşma bçmn temsl etesndeötürü bu bakş açsı daha d güçlüdür5

/ ÖKÜZÜN ÖNÜNE KOŞUN ACNI

Yamalar agla haalra, nl ya ve Manhest vl

ol çtğını sölemştk Eleştr etee keszleştrp özüleme gücünü dgnler g çele ve k özümlrle kenehoşnut ederler kre sürekl ol lgula afdn alalaçükü g kalmışlard. Fkrlern d hl evrm ülernden gelen a oler vdr B ö İrn hçler aahreketnden 111 Ulus-Dvlet' kuruşa (92) ş aştren şağ ukr şu sonuu ırrl a ketn başademok<e Şah ıza Pelevnn52 itüğü üşük aptmışB dda ara geçekr Bbrle bdaşmaan rhl kaşalara ve genellkle bunlardan da me aarna dmkdır Osa smetr asası, n kşltlable durumld, aanı rhsel sür ve aı epseme değşmlern aşaış olan uglıklr arsında kullanılablr; aks tkrde anlş rspktlere varlrrnn drumu klsk ransa eğle arşılaştırlrsa bunlrın apl olarak aklı olduklr grülür Hükümdr Kaçar53 ransz mutl

ke rejmndek kralla eşdeğerde değildr tıpk ars ülkesnde ha belren lak enteljensanın 18 üzl ransasndk lozoraener olası gb rnsız Dernn rdında büün br korteadır: anskloedler Dderolar Voltreler ousseulr Bmhreken rdıns bulnık heesler ve 19 üılda nzt adıınd Osnlılrn gerçekleşdğ enlk hreketnden lham aldleler vard rnsada en padgmanın ve onun sosolo �mnnn brjvaznn oraa çıkış demden nce olmşr; bdeseaksne blnçlerde hçbr gun esl olmaan oplmda da hçbr

2 2 l andannn 926979) c ln lmsindn ön İanda üüm ün andan (1796192)



BATAŞMA VE SAEŞME 89

ypşmş emini omyn yeni prdigm, neredeye Ortçğ nrn, doayy d devrimci fkire topum oaak gerçeketimeyeeverii on geri kamş bir dünyann üerine getiriip yamanmtBöyeike bu bağamda, Modern ran'n kurucuu Şah R, anöyemek gereire ne ogua düeyinde ne de biinçer düeyinde van bir ögürüğe on verebiirdi, htt akine, ükeyi, bu kavrmnçp çabieceği br topwnun çrya donbiirdi

Bu doambaç yrg, kamu ve iyaa aanarn eeştiriinin, nck din eeşriinden onra onuç verebiceğinden de hridir Din

eeştirii, düşünme biçiminde bir deişikii hemen gündeme getirirDidero Anikodi'yi "yygn düünme biçimini değiştirmek için"54hrdn bidirir Çünkü mücdee edimei gereken a kötüüktim deği uuuktur, innçk deği ba innardr Bye ünü öüğünde dah o 1manar you çyordu: İyi ir Vicdn Muhi'nin önündeki engeerin, Ruhun biim ekikği çekmeinden iyde, önyg do omndan geip gemediğini öyeyebiir miyi, biemiyorum"55 Eeştiri itr Didet'daki gibi doğa bir din dnypn, ire de Hume'dai gibi dogma beeyen buank içgüdü-erin te t yrma oun, bütün bu eeştirierin hedeediği şey, iki yüy önce İngii Franci Baconun lae mens diye dandrdğ şeyin üerindeki er rdeini kadmakn ibarettir

Üteik Btdş uygrkarn hiçbir aman öümemediği eeştireça, kuşkuu, düşünce ihindeki en verimi dönemerden biridir htt en beireyicii oduunu d öyeyebiirim Çünkü, çöümen-

mei için açkç görünmemeine kşn önceike gereken fikirer Ge-eneğe tr yönde hreket ediyorad; eki şknkara rarndakipamar keip tyorard onr da eeştiri içinde doğruuk öçütü-nün yeri değiştirii vahiyden çk ve maku düşüceye yni eeştiredüşünceye gçi iyordu 678de yaymanan Esk Ahn Eleştrel h d eerinde Richard Simon d, Sino gibi, eeştiri kurarnn indn bağm oduğunu öyeyerek başngç notan veryou

ünkü modeik ritiyann eeştiriinden oğmuştu ;

bunu ne İ}

J'.cıaTx"F

.

f

i�

s

a

n

c

<

i

i

mücdeeer işg ettii ürce hümanit eeştirmener iyaetçiere or

4. Et Cairr L Pp d L 9. Eki Franada akaran E Cairr . 6



YARA LÇ

a bir cph oluştumuşladır; ünü oa ai din v din vücut v-n i li önticilidi Rinhat Kosll "anı imln hm İn-ci l i ltimi hem d siasti olaa öz apması öin Bodin Hobb diat icidi Kamplaın aılabilmsi iin 8. üzıldadinl müadlln on bulmsı odu; o zaman asonl lşt- Dl d sit tti56 dio

Ama ahil alın aılması Pir Bal aafından zatn ltilmişti Bal'ın dv si E S (95) tüm8 üzl ozoann bsndi mam b malzm nnı

ullanıma amıştı "Aıl tmnin douun önd hafızadano bilinci işldi ). şdn o nlama v la şı dualıaanıoruz57. Ba'a brit bzzat kln atıc faitn dönşü. Yalnızca floloi st v hsl alanlala sınıl ama hşin oluunu olmzını tatan anı anda hm savcı hm avuat oan u i ş ssnd üsü alabiln bi al alitini apsar Bölc lştirnin övi douu östm olu.

T bi zounluluu adı: Glc Çünüdoğu

z�!

dei dir,

onu sli ştmoncki

hatalaı atm saht öün-

UlE

n

s

indir ek -\� <ı in�

rı

ç

c

ta

"k

u

r

ı

ğel�!; E: lştiinin ırlı illl otatı. İllm lştiinin ds *sidi Balın durumunda olduu ibi üsln bi hatolaa dil d bi İmha harti öüş olaa anaşıldıı ldbil bu böldi.8

Gitid daha inc öntmll amla oaa ıaan Bal sonun-

da dinin aşısına mn alın mutla haını oar "Zounlu ola- bu notaa vama i istuLal Yazılada bulunduu iddiadilsin it başa biimld sunulsun aşısına doal ışıtan lı aı aamlrla ıı ldıında h özl doma anlıştı özlll dAhla aısınn9

�tii aıl din alanlarını araa bi il sını iz ama a!' sı1ı� i i bunu ok da soa acat Devt' �

* M vivn Ge uzlm )56 Rn ciıiqu r. ev H Hldd, d d Muit Pa

r 197, 88-895 .g .58 .g . 9 59 g . , . 93.



BALILAŞMA ESLAMLEŞME 9

_

�

!

.2

,

-

a

m

n

.

t

ir

s

L

l ı

y

anE! i�l_eşirm. girşimi vl1r \em l_a§!i

lir; anak o zaman akl, eleştiri tahna rahalıkla kurulabilir. Bu Ükmlğı Kan, şöyl uskla öeler: "Yüyıl ıı herşeyden ön- eleşiri yüzyldr ve herşyi eleşiriy bi klmk gerekr le din uağ yaamaysa ni dayanak österere

elciri

nin elinden urük ierler a· hlı ·;uar uy n

fen öü ve es aık sn vÔgr

ığ-ôi ede edmezer.

-ş Ctua ha�eza görmeen s ld biiosa n Ttsğ zmuş oasnandkı'·5:

ŞiCen nc geir, tei değil. Avup5- 6us, üürn utlak iar elde etmlerine ola-na tanmştr. Çünkü hükümd, kendini inançlarn üzerinde bir hakem olrak konumlandırdığında, elştirinin özel alannın dışa açılm<na olaak vemşir ve e lş, şmşeklern önce aıl inaçla, a

laşmış dogmala ve natizme yönelmiştir ydınlanma'nın mşruçocuğu olan buruvainin, siyasetin kamu alanına saldrması ve mut-lak iktidarın meşruluğunu sorgulamasysa ancak oplumun lakleşiri l-mesindn ve kendi ikidarnn toplumsa yaplarınn yaratmasındansonra olmuştur.

çüncü Dünya'daki enelinsiya, özel olarak da İran eneliensiyas(özllikle son 2030 ylda, çünkü sav öncsi entlijensiya daha elş-irldi), kağny öküzün önüne koşmuştur /ahiy ile Mernliği birbi-

rinden ayrmak yrine, eski rejimde bulunan ksıl işlevsel rasyoni-eyi asye etmk için dine sarılmışır. V daha sonra eoksi tuzağınadüştüğünde de aşknlğa uğayp, hayı her zamank gibi ülkeyi gzlolrak barmaya çalışan gizli güçlrin üzerin amır İrn enelijn-siyası eski rejimin emelini yıkarken hi �ırmır ilinçsiz birşkilde, üzerinde ourduğu dalı kesmi�r Çünkü ahlık rjimine muhai oan laiker, yine de reim ayn kütüre tamydzda buunu

yorlardı , oysa toksi i le modelik arasnda, aksin, galaksileri ayıanastonomi uaklr vardır.

Ciıiu in pu PlF Pars 10 s. 6'daki n



92 YARALI BlLÇ

iYiLERLE KÖTÜLER

Türü türü yamaarın doğurduğu yanış agıamaaın manevi yöndiynımaı Maniheit yier-kötüer görüüye our Kırıan ceveinbeden ödeyeek bri bir yererde hep vardır. Öyeye bze gerekengünah kçerdir: küçük ve büyü ytana, kompoa, ğda ya soda at çeteer, ırtımıda çevren kaeş enkaa İy oana, brada yeten, bu toprakan bu yakıı güneş atında kendiiğinden fışkıran eyerdir; öümü oduğu ortay çıka bie o, umamış ger

çektir çteki ydir Bu boumamış şy bir iir de oaiir, br şyde, br ını da, br ki de "Dünyanın aneti" de oabiir, "içteki öürge"ye karı müadee eder, ya da daha moda bir die ibrininkıındak mhum inandır abanıaştn meğe kaşı çıankütüre kmi oab r tab i bunun ne oduğuna da ir kara vermegerer Kanıka en'nn hebına herşeyi dünyeverenerinakiğne kaı çıkan aaarın dni de oabiir Br iyah vardır bir debeyaz pate onaa açıkkoyu dğıımının nüanarına, aaakığn grerne renkerin ine akıığına yer yotur burada Bu inaçı aıkanıkar ve ndrgeyi görüer aaarda öyene yer etmiştik ürek oak yen şkerde orya çıkaa, dayanak noaarı oayr araındn yaanandında be yenden adrıya geçerer Tık geçenerde Thrn ndnarından ç kıp, kütüermern baarııığına rağmen, a kukuya a oa "Btı ve kt moeerden kopyamem gün kkınma rmüeri arayıını"61 ürdürerek ger dım

tayan oyooğun br gib Bu ne Batı dükünüğüdür! pe a gee ve agın br akınma erabı"dır b ynetier kretri, pmu kutpatırr ve "Btıımı b çkner nıı2 yaratr. ıa aptar aynıdır, kun kna nı çkmı dynakr ayndır, am nsnk tarhnn oğanütü br oy oarak moeiğnkendne bra uyan br çümeme hç yoktur San mode, bruundan aınaben, itenen ynde büküeben, Prouten keneyğın trıbien, kirerimiin ınırrına gre dbien vekütüre kmğm n namarı çne geben br eym �b.

1 sa ragiyle söyleşi: lusla Siyasal Yaşamda Di Rl tgide Daa Fala Gö Öde Buludulalıdır" M, Ağusos 198

a.g



BALAŞMA E 1SLA1LEŞME 93

Y d ynı kutuplşm krşısıd öki kd hıç duy birdiğr yzr63• rnd ski rjim mnıd iki frkı us vrdı: yrli

sömürir v topmdışı insn kitllri. Böyllik bir "kolktivitmitozn y d dh kötüsü ülkenin Güney Ariklılşırılmı t-nık ounuyord. Brd d krşıt iki ins tipi ory çıktı kndinözgü küürü (Bılı) dilri İngilizc Frnsızc okullı v mtro-lri ABD Avrup) o yrli sömürgi v yin kdi küürüyldünynın lntlisi. Am bu sonunun külürü gm zınlık -rfıdn ıskry çıkımış. Bdini v rhunu ybncıy s bu

zınık kö ruhu kitçilrdi Blıd dh Btılı ol bu ksimkndi dii yrin ybncı dilri konuşyordu içrindn bzılrı kdi-lrini dünynın lntirind iyic yrmk iin gizlic Hıristiynlığkbu diyorrdı. Böyllkl birbirrin düşmn iki krdş gibi zıt o-ln bu iki hlkı uzlştırmk olnksızdı. Bütün bunr kuşkusz doğ-rudur m n görüyoruz! zıız dvrim gdiğind druyor v -rihi dvmını l lmyı ·unutuvriyor. Düny ntilri ski yrlisömürgiri yrin gdiklrid n yprr pk biinmiyor. Dhköü dh "bozummış" dh zlim mi ourlr? Bütün bn bili-miyor v yzr mksini dvrimd birkç yıl sonr ymsın rğm hiçbir şy ommış gibi bu koud tk kim söylmiyor.

Bnc bu dil tml bzı ksr trfınd klmlmktdir:sömürgştiricisömürlştiriln diktiği hkçı v skı bir kiro ışıdn gln hrşyin ksi olrk kötü içrid gn hrş-yi is zornl olk iyi oldu ikri. Bu un şynlştırıl-

msın ndn omkdır kimliğ ilişkin bütün söylmlrin içindbli blirsiz bir irm gibi gç gizli bir popülizm d yol çmk-dır. Hk hp hkıdr çünkü o trihsl kdr içind oplş-mış hyo bir kildir Am b krşıtlık bir kz köhnlşiğindsondn gln oylr dğişm yönünd tki L bi dğişm ytn-ğini kbtmişir. B cins düşünürri çoğu grid klmış bir duru-m splnıı bir şkid srılırlr snki dokuz yıldır m durmuş gi-bi. İnsn onrı dindiğind ükyi dokuz yıldır tüs d srsını-rı geçici bir prt oldğu izlnimi ılınır Bulr düşünc

6. R Alvi Scic ad Sity i ia iviliai Kowleg re-o Dfso Ulzo V lt o aira 98, Sag Pulicatio . 29-9



9 YR İÇ

rinin ukunda mahkm ediebilir tek muhap h esk remd Pe-k neden? Çünkü es rejm şern yabancınn csimeşmi lidir

oys yen rejm e rsda on öe bir iştirBu yrrın kökennde de bt r gereğin gö1 önüde buunduu-

mms ytmkdr: Geşme youndki bütün topumrd kutupaş-ma kanmadr meği a be oa öümemee ışa bütütopumrı ktedyorum Bütün nyişme süreeinde hlk kütürüne yabc�mş br bürokrtr sınfnın (yerli sömürgeerin bi türü)ortya kmsnın önüne geiem. Buür iktidra agari katııma-rn dah ookratk rejm ndan engelendiği geleneksel bir kültürdeyaşndığnd bu kişsieşmş yönün dha da rpıcı oduğu doğudurAma yne de hbr şey bu kesmn hüküm sürmesini engelleyemeünkü doğ gereğ bu kesim teknoojik rasonliteye bağıdı Zatengeşmeye ageşme rsna bir a öüm olabieceğini pek nmı-yorum Vhşi bir anayeşmenn kınlıklının aket düeyinde yaekeri ocağı ve şiddei tepkiere hat geriemeere yo aacağı doğ-rudur ma her tür geşme fiini sorguama konusu yapm ve bunun

yerne mucevi reeteer koymak bna ütopyacı göünüyor Ba- nmsemeden önce uyrma gerektğni söylüyorr Pek! Ama na-s ekere ğuduğumu söyeneme Jn öeği şimdi de Ko-re Tyvn vb. uymk in rı dod bir nimsemeye öncedenmru knms gerektğini gösteriyor öyle ki hreket dönüşsü halegesn; yoks n tp br yd ıkma her mn olanklıdı Hem son-r görnern e sosyoojk ğrkların her şeyi ka delik msi

iernde yok edebecek bir cnsşm gücünde oduklaı hreketsibr dünyda ouşcak kütürel srsntardan trardn umr-n kypdan kımarn ns knbi

te ynn Weer'n d örettiği gb hkimyet bütün sna-y topumnn yrt edc ntekernden bd ve issek de istemesek de mode dünynn kdern ouştumkdr Gerekte teknoojksyonate bir B ogusudur ve Çn'de Hndstanda y d İm dünysna doğmdı Bu syonatenn orya ıkşı ü unsur ndan

berenr: 1 Bütün bg nrnn matematik aından yn mo-dern bmn temeeri trndn th; 2) Bmerin ede ettiker so-nurn everiş br teknooj rcığyla uygulanması 3 Görevihbir kşse uğraşıya bağ omayan bir işevi temsi etmek oan



BALAŞMA VE SLAMLEŞME

iilii bi büokaii oaya ç.Amkal oyoo Dal l, aayi oplma ağ yapal

aılka dii ik fakl üç çmi ayt d b çmi h� ii aklı kd bi iky ymakad: kokoomi, yöim kütü la ibiliyl ym aid dğidi akı dğim im adl. akl o ymakadıa uoma kı, haa ka ala doğla. Topmdaki çili ııkada om ola da b çmb aadki ymkt65

Tkokoomik çmbi m diği ill yoaitdi. Max

Wd d öüldüü ii yoa, malama, ili aytıma d faiyti dümi olğa ağola üokai hiyid omt İöülüğü öçütü yaal imiikti a ö ii düyi idimii, kliidik d öylli; öyl ki yk, y dğl,i yol olaa yi iiii aıda dğ koma aitti oda ilm ütüüy tkokatik bi iikaaı Ma Wbi timldği çok yakı oa tkokoomik çm ll yötiml çmi k ç dmokaik iopmda itlik fiki taafıda yödiii yaa öüd itik,yttalk hakıı itiği, fıa itliği, aka bi dyi Toqili Amika üi ydığ o üü d ahttiği kol itiğiNaıl kokoomik mi yapıı üokai hiyaid olyoa yötiml çmi ki d mi t katıım üid . Kültül çm timiy i , Et Cai ibi,

im iç im aaıı tümüü kad Rm, i i, oma, diialiy dala, dii kaa ia düücii hayalcibi içimd id dimid

üdüğü ii fklı çmli dğiim itim faklıdı Tkokoomik düd dğiim çiik ükü iüük iki üki yiiği üdü, kültü aaıda hp i oo yai iaı

64 Bz'

Eıiq onı 'i iıim

Pl 96 24; Eonomi oiı 97 6 bl üçd: Pnk v Kiimin R Zp Ab t 95)

65 oniıion m za ç a ig 979 ss 202

66 . . 2 67. . . 22



9 YARA LÇ

mel ve ls sounlarına bir dönüş vardır. Buadan da çembeeayrılmaı fikri ç kar. Temel olak bürokratik ve h iyerarşik, yani kişi

sizleşrilmiş bir tekno-ekonomik toplum yapsyla, eşitlik ve katılımkonuunda rar eden bir ynetiml oplum yapsı ve uzmanlaşmayakş çk nliğin gelişmeinin nemini vurgulayan bir kültürel plum yap arana e'l karştlklar vardr "Bu karştlklar aanaideolojik idesini bulan birçok gili topluml elişki farkedilir: yabancılaşma, kişiileştime, yeenin rddi vb Bu husume ilişkileembrlerin ayrlşnı gsterir

u gerginlikler, doğuşlarna yüyıllardı an olan atı toplumlarında grnür haldedirler ama bu üec yabancı almş kültürel aalra yerleştirilkleinde ayn gerginller agnlaşr ve düdü paayıc hale gelirler O andan ibaren, me işlevsl rsyonaliye alşmışbir brokrat nfyla arihin ş aralarında yaan ainsi kiteler arandaki ai ayrlma daha da sivrilir. Üsteli bu koşullarda bir aylma, uluslM plnda gelişme yolundaki ükelerle sanayileşmiş keler arada glenen, bilgi düyindeys eskiyle yeni paradigma arasnda glemlenen kopmayı ulual düeyde yansacaır Yerli sömürgelilerin iktdarda olmalar, aynı aanda me eğitim ve teknik bilgilere de ahip olmalrndadr. Bu uymsulukldan doğa elişilerin kültür düeyinde nüne gemek hemen hemen olanaksdrve bu çelişkiler, ne ahlaksal digedeki yarglarla ne de bir sn ya dabir dünyann bir diğeri adna laetenmesiyle ülenebilir

3 CLT UTMS

u krlmalr mürgcilikkarş ylemler kılf alnda ya da dahacazip gelen kimlik lepleri mazeretiyle grünme klndğnda, gerçekliin ir blmü makelenmiş olmaz m? u krlmalarn nedenide, padigmalan alüt oluşundn ve toplumsal maann ani dnüşümünden doğn indirgeneme ayrlklar değil midir? Bütün teknikbilgiler, yabac bir bağlamdan gelmeleri dolaysyla da ülkenin kültürüyle bağdaşma olmaı nedeniyle, bir saldryla, buna bağlı oarada smürgei bir harekete eş uulabilirler. Burada nemli olan, ie a

68 a.g.e . s2.



BUŞM E SMEŞME 97

panaak bu dış kaıya kayıtsız kalınıp kalınaadığıdı. adem ki buolanaı görünüyo, öyleye neden bi büoatın zounlu olaak s

mügeli bi yeli olduğu öylene etiip alıyo? Teno-eonomikçembein dışınd lınabilini mi? He tü alınma iadesine sı eviee e modeliğin lı etileinden vebadan kaça gibi aaak mıyapaağı bunu? He tü deesel [<o/oque enkten bağımsız ve zgü olgulan üeine neden Maniheist iyileötüle güşü yaanmaadı Böyllile ne olmaadı? Ahasal olmayan bi soun ah-laka//aştıı/ktad. Ama ahlakllaşıken değele öylesine ye değiştietdi ki bilen kişi, yani teknokat, epeyalizmin hesabınaalığı bahanesiyle "yeli" öügeliye dnüştüüleke, olayın dışında alan işi, yani toludışı kalmış valık ünyanın lanetlisiiyiye dönüştüülmektedi Teknokat (yani işlev) eyalalmakacahilse kuanmakad Aı geeklein buuluğunu hazmedebilek iin, değelein tesyüz edilesi ve bilgiyle sululuk duygusunun bileştiilmesinden ibaet ol� bu vı en sii işleleden biidi ve sonulaı da ok ağıdı Çünkü bunun ksi nesnellik geektii, olgula

katlann bi başlangı, sabılı bi eğitm, hatt iyilele ktüle kaşısında belili bi yükseklik geektii Aa bu, nasıl yapılabileekti?Ne yazık k aih ahkemeside sulul 7aten ak edilmişledi.

Bi öek Zehini bi ş oğlanın bolta ylesine kşı knulmdı bi ikidi k Pais'te sügünde olan İanlı bi manı ne ypaağını bilemeyip 1iaspanın kendisine saldı yilektüle güşünü ne pahasına olusa olsun bi yelee yama dediyle, neetinibizzat sügünlee kaşı kusuş ve zekie, sügünlein iki ins insantemsil ettiklei sonuuna vamışı: sığınmaıla aae ve gmenlemuhai Sığınaıla bazakh aa dünya ile yei aknledi; teooi ökenli bu teimle ya, hal muhayyilesinde youmlandığı haliyle gubt ve endışılığı ifde eektedi Biisinin bazakh duumunda olduğu söylendiğinde tıkanış olduğu kastedilmektedi ne ileleyebilmekte, ne de geileyebilmektdi bu kişi

Sığınmaıl, göenlele aynı aıla eken kayıp avaeledi, aa

hi sei yapaazla Gmen ise sei yapabili uzeye, güneye,sağa ya da sola gidebili Hehangi bi iz ya da işet noksında sığınak aayabil i ömen uudunu hi kaybetmez, bütün dünya onun ah gibidi, "gubetin tatlı atosinde sessiz sessiz otla" utlu an



8 ARA BlL1Ç

geçrr, enden geğnce bının çaresine bkr ve canı çok atıdır. resz eesne ymser, sa ve bıyıarı çokan kırş

mış osa be Göçmen daga geçer, patayana kadar güer, zevkneüvenr, renkern, pıtıarın ustasıdır ve meazma dengesn koruyabmek çn b süü vmn yu Müzeer eve seve doşır, snemaya gde, pakrda uzun gezntier yapr, zarif gynr ve avakr Gmen, kanı canı bedener müeef zyafetei sevr; görnümere bağanır ve hayaer sr

Sığınmacı bekemğnn kırımış oduğunu br Nerede ağırnırsaoraya sığınır Seçm hkkı yoktu O, yı

ranmıştır, kovumuştur, dış

anmışrın otına ışanmış bd berat hayaına h umuuzcayapışmasına kends de hep şşar. Vanıı sever, ma ken hssesnedüşenn şıkar metemnn huzuru"ndn zyae fırna burgacı oduğunu br Umuu yoktur Yakna çüüyecen beden kgenn kemğn b Ken ömünün acımız tnığıır

Gmen e, sığınmacı da barzakh sknerdr, ama k haya şata kuraken knc şaorın yıkıışnı ken gözey zer Onun

üşüncen kamçıayan ve geek kıan şey ken kmğnn bnc Sığınmaı süat ve enşe verc br rtme değş ve başkaşıma uğrr Bu eğşm br açımaan zyade, önüne geçmez b kde öüme götüen ürk b çökme hadr

Sığınmacı herşeyn kork: Emnyet Müdürüğü'nden, sığınmacırbüosunn, younu şış sığınağınn Ken gögesnen korar.Guuu ve özsevg de h heşy kayekten korka En ufk şeyden peen br rduşun güümsemes, br sebze sacısının suç oağıbkışı Öüken cesenn bann bşına n çeknr.

Böyeke k t nnımız, k sürgün tpm vrdır as oan vea omayan Bu k vouş öeğnde, kütürü oan tatı d oanbşka br eşe uygaraşmış o kş as omayandır, oya youuşaşımış, acıı ve başına buyruk o, cah, cnı cenaze, nth veber-duşuk nmzet o asdr a sonuç? Bütün ükeen sığınmacıarı breşn! Seetnze gömüükçe ış etere kapanırsınız dha

as ousunuz Öteker göçmendr yan sahte görünüme hesabınaçaışn ümencer9

69 Ghlm Heye S' d 19198) Degrgs w rhyye vrh"Al II P, 8 s -.



BALLAŞA E 1SLA1LEŞE

Buda da, yn dokunklı tonuna rağmn ayn kutuplaşmayı buluruz. Bu sfr yrli sömürglilr dvrimin yardmyla- (göç diln

ülk nazarında) iç göçmnlr dönüşmüşlrdir, dünyann lan ilriysdış avarlr halin glmişlrdir kapializmin çürümüş aşknrindyoksulluk çkn lüks rduşla. Avrlk, yokulluk, mahrumların aldrıçıplakların chali, başl ı başna dğerlr halin glirlr; ama u,unlrın yoksun v mağdur olmaarndan öürü dğil, kuran olmalarından v böyl kalmak isemlrindn ötürüdür İnsni durumunu iyilştimk yasatır! Özllikl d lmk yasaktır Biln kişi kndinidnk alsın, çünkü ylan impaatorluğunu l gçiniş dmktir

Entlktüllrimizin sakat bir akşlı olduğunu söyldiğimizd,şylrin tmsil dilişini aksaan ütün bu tıkanma v yamama mkanzmalanı kastdyoruz. V bunlaın lştrl güçlrinin ksik olduğunu söylmmizs i örtmcdir aslnda, çünkü lştil güçlri hiçolmamştır. Adan kalma ağlklarmzn altını şelmktn korkuyoruz, çünkü oralda gömülüp giktn v kimliğimizi kaybtmktnçkiniyoruz Ruhumuzun larntlrnd bz musalat olan hafsalaya

sığmaz gçmişt asıl oln v nrdn çktığı bilinmeyn hayaltlr gbi oraya çıkan fikirlrle kaş karşya ulunan bizlr, bir de Promhus gibi dünyay ynidn kurma görvin kndimizi ada1ş oluyoruz.dolojik onarım v yamalrdan aşka n kalmakadr? Bu ğlimürtğimiz her şyd görünür: diyata, snat ve Fikirlr Cumhuriyti'nde. Kims unun lindn kçama, Tanrınn monaşisini temsiliği kabul di�I ile unun için saplanif:- '

4 . SAMEŞME

Günümüzdki uygulanşyla slmilşm türünd ütünüyl yni birolgudur slamilşm akma, ir kültürl kimlik lssinin zıvanadan çktğnda varailcği n uç sndr ötkinin yadsnması gii dizginlnmz bir kndini onaylama noktasdr bu snr İslmilş

m ayn zamanda toplumsal muhayyild sakl duran ütün çaıklıklarn güncllştrilmsidir d Aala Gleğinin Köknin i dönüşolmas istnir, yani Slflr glnğinin kökenin Zorunlu olarak ihant sapma oln hr tür hn önk zamanı yaşayan Slr Do



YARA BINÇ

layııla, modeliğin ve ona elik eden ıkc fikirlein ini avnmaa çalış. İan'da ktid mollala aldğndn bei İslmilme, m

d zmal taihinde benzi göülmmi bi kilellik ölçüündmr u da bi ü amad ama bilinçli aılılamanıne önünd ilm gön çok önlü bi ad. İlamilem güncehalil kndiindn taihl olak n gln bi düna zmini üzn mlik ncei bi pin içğii amamk imekedi- gü ölçül bilinçdıı bi ekild mliğin gidiği b dünada, geçeliğin büün algılannı mod�lik kollandıı ndanöüü, b biindş ş ini b ekild etki tmeke ve lamiölmi "ihl lein üzgcinden geçimkedi "Taihl plein içind Mkizmi n agın dumda olmaından üü d Mki kagoil ami le, o faknda omadan bamtdır.

Gizli bi Makizm havada çmaka dini lmin çalakaınanüz tmeke, ona i ne oij mek mdlik enind onnda onu iaal olak aılabili kılmakadı Dvim za

ee ulaığında gçmi aihin çöüğüne aılı, emalizm lamii v ululaaı küthlıka dönüü olee ınıf aüün kabede, mahum hi dönü ve onnd Mhdiilik d küaiz olu v ihl dmnizm alne li, Khin Ka omii gi bi kild bili bi dminizm

Ulma ni bi oooliik ölmin uzağna dümüü bu ölm açık atıma ve ön doğ kaçın baka bi e değidiYaıcana Yi ölm biçok düzd mücadel edebilmlidi:külül konomik ve oluml düzled ülül düzd n ahna olua oln İlmilmek geki; bu aken lam a dalmi olduu sölnn biçml kndlindn nce vaolan ve ail olk oldn ili ola bi vee göüen aılan üzeine eli iz amnmaa çalıılmkad En bo günülel ınılananve abkabuklğa akın bi geçeküü düna aan lamilemenin agc üzeelliği badan gelmekedi. aalı b imi

ve Oçağ dli oln bi dinla dünaı günümüzd ancak klaa, bein hüclind ve ka ehiled vdı Ülkenin meizikkoloii dinlmine dğimii İçel dıaıı aaındaki biçimlilik ak oku. Mollalaın zamandı dünaı, imdi en gele



ATLLAŞMA VE SLAMLEŞME 1

nekse kesmer de h om üzere hayau hbr kem etme

yen br yıkım oıda bamak oa b a gb kemekedr. B ykım heeye e amakad: göeekle aışkakla embme opmal şk ve dyayı m eme bçme Tarhe arak bbn maya dyaa ya aa dlmş ykekkooji yanıa e ke davaıa; haabe kalııla aa oda dce mabe make dev maala gbbn ökdeener. B tehnioor dya bglee d blaşmakadı veUema kede ağme Baamakadır lema' öyemnde,a me baamda aamı oa haf kavama oaya ıkmadır. E m oaaıda oma gkm kavram koaıın e aamakdı b kavrama mlalaıgöndeeer eevende amaık ha de ked pmaa odı B b bmem ke İlam kavamla ked ernd kaaıaı b ama amo vmke Geee kcaıda yok kam yme gb gömekedler

Söyem heyeca vec yö adıdak maelkle aıa makedğ dod ama bla, ömeme ıa kaıd kene ee veeklr.

Ö kadlaa mad dom öer dayamadı oya bkadıa o ( ada haaı bd olala k y aakalabalka) b öel kaıda amıad k mhayllPeygamb kıı K Famada ttüz hr) l

d lked yade o 030 yl m haed ee ök dodr Zh g m kadada öem e ve eeye b dıı oa re bada kayaklamakadı v b kahamaca mda öı ca v aşı dayakk şaşmaad B kad b yanda kda kl olaak kala aldamacaya bavp h ypmaka e k br ae adkladak akakaıa dömk böyk d b yaa v adamacadyaıa yaşamakadı Başö akmaya alk halk kadı ble

-akqmş kadaa ö m yom- aıda am aamıyadne omaya b lm ö ko oldğ v b a kaa haya sokmayı heye bakıcı b kd oama mkaaıı aıa ıdı hmked. Ya da d olma?) chede er kö gde ya da ava ada byk b baızığa



102 YR İLNÇ

uğrndğnd bunu kdnlrn burnundn getrmenn hlksz br

bçm olduğunu.Bun br de güzel oln şeylere kş tepeden bkn b horgöü ek-lenmektedr Hyn kaşk cazs y hyl gücünü uyndrble-cek gözle görülür bütün çekc şeylern kökünün kznm y d gve krnlk renklern kullnlmsnd mrz br srr göselmesylebr mm hvsn grer. ünkü estetk zevke l şkn her türlü coşkuktdarn gözünde cnsel çdn kuşkulu br hv yymkdr üzkzaet ve güzellk gb şeylern münsetszlğ muzrlğ htt gz-l br spklğn ldtc yldzlrn yydğ düşünülür

İslam özgü b ntek mr sö konusu oln? Öyle olduğunu ü-şünmüyorum; hem de İslm'n lüksü her zmn knmsn ve b -lhytçlrn mükle resm mhkm etmelerne rğmen. Oodoks brdüşünür olan Ebu Hmd El Gl (1581111) hem ranldr hemde lozoflar kş cmz olduğu kbul edl70 şark ve müzğ dş-lmmştr ire lAdition e lExase (Dnleyclğn ve Vec

dn Kb) dl ernde bu cns uygulmlrn ynnd dh olduğunugösterr. On göre dnleycnn yşadğ vd peygmrlen vhy es-nasnd yşdklarn bnzer71• lhytçmz müzğ mhkm etmed-ğ gb Kurnl vecde ulşmnn şrle vecdden dh zor olduğunu dbeltr Bun krşlk İbn Teymyye (2631328 gb kurll k-ytsz şrLz uyn gelenekç br lhytç İslam Devrmnn yönetc-lerne dh ykndr çünkü bu uzlşm lhytçy göre sulern se-ms müşrklğe ny eş koşm ve küe" hnete yol çnbr bdttr (yenlk) k bunun sonu d rhoşluktur sekr.72

Kscs İslmn kesn olrk mhkm edemeyeceğ herşey mh-km edlmektedr Am yne de İslam Devrm'nn çğdaş vr bu ç-dan bk şeyl de çğ vurmaktadr Güzel oln şeylern şğln-ms duygul z çok htp eden şylern splntl br şeklde redde-dlş nce yepyen br tvr ele vermektedr. Bu vrn yol çtğ şeygeleneksel İslm cemtlern br kt oln souluğundn zyde

70 ve e /autoestto es phlosophes Türkd Flozoa Tutaszl-a Ç Ber ğ Çğ Y)

7 1 ·t \ lm md l-G Ib Tmi prop d muqu m) gues e la ıe d Bibiotqu pioopiqud uvi o 3 ouvil-Nuv 1988.

7. a.g .e



ATILAŞMA VE SLAMLEŞME 0

aier rejimerin yadıyıı çirkiniğidi Aıımıın dıında bir ikidar

ieği, hayan hamurunu dökükeri ve İami oduğu varayıankaıı kırabiecek er giiimi ma eme youndaki azgıniek bu nev-roik reddin içinde buunmakadır Tam da bu "me" ve oaier a-raf, çikiniği baı baına bir kaegoriye dönüürmeked, öye ki çir-kinik bu rejimde neredeye onojik bir aae kazanmakadı.

Coeiu Coriadi aında yanımamıır; oyai rejimerdekiçikiniği inceerken öye der "eredeye ınırız zuüm veadaeiz-ik içinde yaayan inan opumarı oduğunu önceden biiyorduk. Hiç-bir güzeik üremeyen bir inan opumuya henüz görümemii Po-if çirkiniken baka bir ey üreeyen bir opum henüz görüme-mii Bürokraik Ruya sayeinde bunu da gördük"73 Ve bu çirkiniğirejimin doğaının büününde aamak gerekir. Özgürük yokuğu, bakı, güdümcüük üründen açıkamaar yeeriz avadı Tarihe naçıher zaman "ipari üzeine" ve zorunu bir üupta çaımıır. Amabuna kendi de inanmır "Remi Ru anaının ouğu, eremiği

ve göeriçiiği, aağıdaki iki önermede buunan karııkarı en yaınhaiye ve karı çıkımaz bir ekide göerir anaçının nd d nana ve ağna nana anad"4

Caoriadiin Sovye rejimi için öyediği eyer, baka bi biçimdeve karıaırmanın öçüü kaçırımaa, günümüzdeki İran rejimi içinde gçeridir İranı yöneicier de ıpkı Sovyeerdki yöneiier gibi,ama farkı bir küüre icide, hayaın çıkınıarını anonimiğin gri

peçeiye örmeke ve varouu, ya öümün kuru hıçkırıkarına ya daıkınının boğucu ekdüzeiğine indirgemekedirer Bu ogu, biraz daMi an Kunderanın "oaier tch diye adandırdığı eyi yani here-yin varğn atgor üüüne bağanmaını haıramaktadır Bu,iyaa oarak egemen idooji İam) oabiir veya ek parti dikaör-üğü oabir O andan iibaren er yerde hüküm üren bu tch do-kunmaya kakıan herey hayaan uzakaırıır güzeiğin uzakaı-rıdığı kadar bireyciik de, üpheciik ve eeire güç kada aaycıık

da5 ünkü buda herey güveniir eerdedir Haya dahi akıya aın7 Dea a guerre Faard Par 1980 287. ag e 29-207. Louıeabe greı e /'ıre llmard Par 198 1 1 1 ürçe'

de Varoa Daaa Haf Çevre Fa Ögüve eşm Ya., 1989



1 YARA LNÇ

mıştı. Her tür estet sya nsan heet; her tür bşkald, hang

biçmye ours osun o oyu çnğn sa yüzünü göterebeceerşey er öümcü br tee b çama bzzt sstemn kaoara oruanmaı b ssedr Rejm nsızığı kend vaomaneden ane getmştr usıa çrnğ brbne öyesne kaştımıştır bu aışık, kenne maam br evksğn tekığı ane gemştr

a) Dş Arkeıpnn rkeksleşımes

Topumsa yaşamdan kovuan cnse kafaaa nn ehvet eğmenden aa b�ü br şdete musaat oan maaz boğucu ve heryerde enn österen br 1panya anen essnden güçü oaakoya çımıştır Wem Rec manına azmn te pskoojsne öneme yapa "oğanın geretrdğ ne bastma süre

youya reddeen cnse dğer tüm üneyc tatmnere yöner 76 deren bu bastırma şddetne dat çeyoru Bu ödünemebçmer mzm sırgaı ve öüme tapınma oabr Bu cnse-üdüse menma günümüz İrn'ında ş gönümer atında uyüüne çımır Bua ödüneyc tmnern çoğu breşmşt:Saaş mu br yo e enerjy öür ıa ve özyaıe ade arete yöne br urtuuş eyem oaa yüceeştr

me öüm yaşmın utsamsıa dönüşmete adın Ştern Anası ayrıcaıı sttüsünü ede etmesne aşın er ne pa<ına ouroun basıası een tenn anı eğmn barındmdırRejmn adını cneüdüse güüne arşı ıysıya sadırması bunun ün ou br öndr

Rejm bş aıara aş aete geçmştr Düzennerş süre br ed b örünen bu bouncu unsuru yoa etm çn enerjnn büyü br ısmını bu uğraşt yoğunştımıştır

Bu etn aa er an e göstermştr aran

6 L Psy de se d dn (kd şz K le Aaş, r B naan Pay Yay 82) aktaan acc L mm a av cm pr e as dsd 0/8 Par 976, 20920 (kd aş Aan mal Sry Pay! Yay, , 979)



ATIIAŞMA VE 1AM1EŞME 05

di genelvlein dağlmasna ve hielrin yeni İslami en ta

fnd kulnlmnda; bizzt din ketiyl gerçktiln geçiibirlemlri meşrutrn vdi evliliğin, norm eviiğ kou oar yaygntrmnd en ndan beri gnc bir potto görn orunu çr ötünmeind bz moarn inl ntmr dolu telizyon konumlna v nihayt rjimin kt genkçiliğindnrkl her tür insii stak amayla çevik ahlk btnnarôl/ah) kwuna

Haırı ayıır sayıda kın, tdan keyine ynetlmey redddpisyanarn -bn inelik olu oly yol görire d, çokyd ntiklmi kn "moist b kalm"da buunul. Kadnln bu rayl, dh öne Alman ve yn ist yöntimeringözmnn vlar nki rik tr MA Maih iml kadnl rndki iikieri inerkn öyl r: Fizm ilkbnan knardn, olak nitlnirğim bir kalmld etmy çlşmtr: islrin amblm ork sçtiği ve hmn her

yere çizdikri r v gömlkrine ikip ka asa doltklar kurukn orsnda knln lrini kutyn ulladna v dğimez ölüm kültü ad, boann hr ür yolunu·bi lüm itkisi (ru) çind kabulnmsini bklmitir Yamdn buvzgçitn kedii olduğu ii ad eii oğar Bu, kınnktid'l ilikinin sviniir Şin, Dnin soyut, dmoik, ln akn kr vazgçi, boyun ğm, dönüüyl vil kölik" 77

Mazoist katlm, ölüm itkisi, ifftkrt iktidra boyun ğme gibi öünlyii atminlrin hpsini, günüüz nnd nkmi kadnarn çoğu zmn hirik vrrnd d buyoruz. Bu miin avr ynidi bnri görülmmi bir ogunun tüm yönlrini unmtadr Burd, kdnn gnks imgind örnk bir dönüüm nkoluyoruz rnl kdnn ki yöntim önmind ögüriği veüknin paı momsiy oun ğiimrin kdn siyasal olak ku lalabilek bir kie vlğ ypğ oğruur, ka ku

lanms younaki bu adm hiç tlmamtr Yni lmi düznin ar ein bir ekld ypğ da budur, aa bunu ypkn kn imgesini erindn eğiiiş v Ş ii slamna isimen iea kadınığa o

77 M.A Mah a.ge., ss. 1617



106 YARA INÇ

rana bir ereşe geişr klayay

Kadın* eği n İlaı'nda ellikle Peygamber'in kı taraından gelenşr Kuuru Faa. Peygarler Zniri'nnna ereyle başlayan elayet devini kruyaak lan Peygar'inyeğeni ve daadı i lk İam l İbn b albn karıı Fatanın -yudur. O andan itbaren Fata Nurlar Kavşağı (Maja alradye adlandırılır Babaı Peygaber kaı ve n bir uğuyla Drt Maudan brdr İ hakkn dğuş kaynağ Fatma Spha

kişi liğini igeler ve nel breyleşe genn aşıyıııdır.17

yyıl İranlı i Mir Daadın vdi raand alarla erar8 br tr nın gbeğinde grnr Bu inel kngdebaşı halel Fama bilin alanının enden arkaak genin erende endn grir Bu Merke glğn bir yinelenedir Zra eke'e varak btnğe breyleşeye ulaşak deekti.

Fakat dinin idelileştrlei ve kadınn yal bi ra larak

kullanıl<ıyla bu Kadın ige lk daha anınan akata lan lan ve fanatkleş kadnlarn devi duyarlığna kuşuu daa yakın lan başka bir grn leine gden kayblaktrŞehtler Sulnı İa Heyin'n kardeş Zynep aıl ek a-anın yl gteri itikflf bugnn devrii İla değu-na dnşye atyetn dş gei de ekekieşrilete dyakbile gayretleryle rei ina teyen dşi ller yani Zeynep

kandlarının adırganığına dnşek n erkekeşekdr. ar-te Zeynep İS 680 ylnda Muharre aynn nunu gn Kerlaalamından uruluşur İa ve ailenn rleri ve yandaşları-nn la alldğ gn O anan ibaren Zeynep kardeşinin anı-nı demden raha edeeyeer Katlaın ruluu Eevi ali- Yeidin aayına ua geirildğnde grlen br rele alfeyeka ar san yne urur ve anr nnde nam er 79

Zeynep Kardeşler avrlarındaki elk ve ğulukla şaşırtrlar Ö-

l ve nkala brlelleri her yerde grnr Behete hr e-arlığında prağın gbeğnden geel kanlaı kııl br pınar gib

* Shi: Yud bge, bm ç..)8 He b, En a ia11 V m P, 978 . 7-8.9. Zen l-Abede Rnem, Zny e Hoay Tn, Amir Kbi

8, 440-44



ATLLAA VE LALEE 07

fşkn şehere nmnd knmnn ezgernde k

rzmk Şe kendern bğn çgn ognrnd. Böekeüm nrn mk K Süer-Erkek rndn öneen erkek rejmne geçşme okunukn ödünemor m? Böece kdnmge k şr uç nd gd gemekedr: du v m Kh Şehern An ok khae doloa 1 e ve c üzünden erşmez kdn ok kh kn m o gökere çkmk kh geeeğn şhd on vşçnn rhne du ok unurk ürek um önendrmekedr bu mge Kdn m

d b kndn-d evnc mgeemekdr Svş ku oduğuçn ne üü gğ öçüde v d onuz kd üreğ çn budh d .

aadşlğa ngenş Bi odenlik

Rmn İmeşme doğ gereğ eğme de uzr Çünkü benkm öze ke de genç ve u benern knm Oer omk en üm rmern rz krşşmdn bşvurdukr brönemdr Eğmn km dğşrr çne ükk dod mdn der zerk edr; bu drr von k eğm kmnn üen mr ve u dou br kk enğ gb üzed dgnDğr k mşrm önme gb eğm d gennde ze br m öeğdr Gnçern çoğu öek şehr ormnd duumdk çm ğn z çok rknddr Bu duumun oduğunu zmn hvn r düşüğünü çgn Arm'd v urrn bu şk de kr dodurumnd br şr oduunubrr küüüğün nden oduğu okudn kşrd k br d öğrnn çocukrn kk vr bundn knkmkdr Dünnn vrn şer vdokern khrmndr Mch JckonPrnc v Mdonn'nn gerçekğ onn gözünde mmrn çekğ

ç eerden dh ee uuurdur eakdaning onu gmen durnunç vc kurnd dh kndr Her ne kd dn kdn ğrerne kn d knd çernde dş br durum şrrn kd nzn rk br zmnd ş Bundn öürü knden d neo on şoen br kuşk or çmşr



108 YR BlLNÇ

Hayın cı bucı üm geerini kemenn m mıy

kuştn "f çmrn ğır yzey tın 'nın küüre modrne bı n ydışı ve yıkıcı br ymın, dh yoğu br ym n kynşmdır Esk rejmde mn İm şmıkrın emnn h bırımı on eyern yğını ouuruyordu; oy günümüd kok bnçmn lı ve nuzeyen kumnın rdındn rnırın g yşmrının ın kynşn y dnn ko görünümr nd yn mekr.

k mn yendn ygnık k7nnı kım ork ky

d bu okyönü epkdr Ve bu ynıc rhnı üyük vey küçükŞeyn n -büün eğ merye rden ımı çn değ bu büyük krgşd kdrn dnmeyen hıncın kurbnk koyunon mhrumrın büyük böümü çn de geerdr Şehde kukuuyrıdır h oyudur ve gerkd yıd r ke Ker cını nrkn konuum<ı kouuy yok büün ucu ıkren ırd br ekde cerendrm mcıy değ nen m

hm muhyyr yen hem rur cevp veren hem de modrn d öyyeck ör oduğu dünyev br çevre çnde n ıp yşmrın on vrcek br mdır Zr ne dnrednn modr dün ev ve konomk rehı em emekedrr

u od ınıı mgern büün reer bı ormrd e nn güçndrmkdr: rv yükk yöncCrn ypmcıkı ğızrı knk bgr yncı dr ve ı dğrer re

jmn şv v ypırın d ö öyemmkdr ünrmı ndm v po uby rem rkn k yrgıç v pşmnık grmş dn dmın ıcı modrn bnıı on büün k vekurumr yrş ypırdn k br şkd yrnn mınbçm orgnrının rmşı mgmı rşıınd gr br düenv ronye hp

Gyer ymek ışknıkr mod on dvrnşr pomo

d co dyorr gb mk şrr pro nrın dönüşmdrr rk çn kpm hrk knd bhçn kmk gc koü çkn m dm knd gn okum knd vdokrn yrmkdr Modr dünyd oyr p edmke ğrenm çn yırım ve m mn



BAAŞMA V SAMŞM

batılmakadı Başötüsü modeleştilmekte güelleştlmekte dacazip hatta daha ban çıkaıcı kılınmakdı Yabancı dile öğnil

mkt ünin İsamönsi kütüü üne çok hassas bi igi gösteimktdi Aap ayhı sa ayhı ounmakadı çünkü koktif hafızada ikisi d ayıma bi ekid bimid Douk noksındaki miiytçiikl kızıma decsind atlnn kaada eskiİanlı big Zdüt yavaş yavaş sam'ın Pygambeinin yni alkdı Kısacası eski hızanın adn kama dnikindn çıkanve yakın bi glkte yok omaya mahkm oan akaik güçlein o di

nozoun baa giini eddmye yadım edck h iz h it kabulgömektdi Bu t ogusu vücudumuzun yabancı bi oganın naklinddetmsi doğadı Bütün düyd gözlmnen v nedyseğt olduğu söyenbiek bu t bugünkü jimin kütül İsamiltim poitikasının baaısılığını açığa çıkamaktadı Duyaılıköflin evimi v gçmitn kopmuş ihniyt başlangıç hanesineyni taihin sıı dsi ge döndülmeyek oan dönüşsü olgudı

Bütün bu olgulaın yalnıca evmleşmiş sınıada bulunduğunukit igiendimediğini söyyecksini bana Bu iddia geçeğinyalnızca bi bölümünü yansıtmaka bilikte bi şyi göstmektediçgüdül haeket gçimyinet hınç uyandımayı badığındabi samiştmenin kyı ikna edmediğini Ve bu bi başaısılıktı

Kütü alanındaki yasko yapıla işlvle ve uman kiile düe

yinde gönün eknomik sııkla daha da aşidı çünkü ell tutuudu Ekonomik and akı teihle asnda teeddüt edilmktdi mililtimk ütim biçimini dvltltimk veya öelsktö düzlmk yani özimk Buada da faklı klanla çatışmdı sle ı ıma devimcile muhafaakla; üstlk kimin ı ımı kimin t oduğu da biinmmktdi Buada da atışılanhdl İı amaktadı Zia İsam gmiind hibi zamn siyasal bi im olmamıştı he konomik bi sistem hiç omamıtı

Buada çaıan fakiyona günümd dünyamıı payaan faklı ideook mi ems emeer: Mrszm anısı dvimci eiim e liaim yanısı muhak ğiim Çin dahi biçok ülkdegölmnen b tü neolialim doğu dönü e vya g İanda da



10 ARA BLÇ

etkilerini gösterecektir; tabii düpedüz kaskat bir Sovyetleşmeyevaıasa, k bu a ükündü. Bu dra hangi açdan bakak

itenre itensin, İsla aten baanedi Kendi çirkin görünümüyleiktidan çeitli göünülerini olduklanda daa gö alc kla izeti gömektedr İlami reji bütün Bat aleyhtarlğna rağen Bat'nn tü teknk ürünlerini coşkuyla karşlamakta, karaşk araçlk acece, k şeytani bir usalkla kuanmakadr Basn yayn organlandn çlgnlk derecesnde ömüreek yaaranldğn, öldüücüsiaarn kuana biçierini ve oşevikerden scla kdaer ür rakibi teşir eek için televzyon düzenlenen itr pgralarn atrlayal

İslleşenin büyük tehlkesi yzca aşlkarnda, yüz seksederecelk dönüşerinde, yordalamalanda andşlğnda değil yaplanş bir arsel düen kuradğndan ötürü kaosa yo açmasndave bu kaosun a ktida kuislernde zaan kollayan en ykc unsrla yraasndad Bu Pndo kutusunda erşey çkabilir: en gerçekdş tekynulu ayvanla, siyasal ayvanatn en korkunç canavarlar

ayalclern er çeşidi, Kaddafiden Pol Pota kadar Zra devrin putlştla başl başna br aaç aline gelekte ve kendi cineriniyatkad İsla, valk neenne yabanc aceralaa sürükenmektdr u acerada knata tutuşak ve ari aşmk isterken eninde sonuna ideolojk br y-üne dönüşmekedr



III

EK-DIŞI R DY

Fak ymaama biçimeii yo aç çapkka da büyük bi çe-şiiik azde. Bu çakka eisemoojik, psikoojik ya da eseikoabie. Havad ezie ha maı fikiee aşaa eekse içe-ikei dozuu kuvvei oup omamaya oa oaak da akaş. Öei bbii ada ekee ödeşeimee yaaabiie İs-

am = demoki abdes = ak ahum = poee, ibi Bu özdeş-eşee ee oaak ihse çaaka üzeide uçuşua ve iki-ei eişi sücii ya da oumsa ve küüe mazaada deişimeyo aça episemk döüşümei hesaba kamaza

Bu çakka zeke İsamieşe ousu söz kousu oduuda şehade, ciha veya kyye ibi kua ikiei, ihi moou, s mücaeesi ve sessizik yasa ibi siyasa kavama düze-yie idiemesi youya biiçi ya da biiçsiz bi seküaasyo o-

uşuabiiB ika öek vee im . iie aasda öemi b kü üe ye kapa

ya ayye ikii aam basi aamya bu iki emkiiik, emia ve iyei izemesi ama ei. Bu avam biçok düzeye uyuaabii işise düzeyde ee adda isa ehikede ko-umay heeeye bi uya, di düzeyde ee adda yabac sads kşsda ima savuumas, meafizik düzeyde ise ah a-

da isaa veie e�aei, s sakamas aama ei.m çok kuam bu vam ideoojik çapkka aad eçiie öüü ymeke, yavaşmaka, heyeca veici ve simese u-yumuu kaybedeek bi ya, yai sessizik yasasa, isaa



112 ARA B1L1NÇ

çenelerni umak zorund olduğu yasadşı br heken sına dönüşmeer.

On saısını emel alan Şlk'e şehade kr, Kerbela çölündesva� ve 60 ılının Muharrem aında şeh olan üçüncü am Hüenn öğnden enlnmr Bu öeğn nl la öe br duyguu canlndrmaının neen, bunun rhel öncüllernn İslam-öne İrand da bulunmasıdır; mlerne göre şehade kr FrdevsnnKrallar Kıanın br ahanı oln Savn anına daanmaadır Hüseyn'n şehade gelenel olarak, pkı İnın çles gb, apol br pınma unsuruur Bu n gerçe nedenler sysal br

öğreden zyae göaları, mate e çedr Öyle , Mfth al-Bu(Gözı Anahrı) a T al- öyaşı Tuanı gb bu olayıanlaan eserlern çoğu nın duyl yönne alık vetdr8

Şehade kr, çarpılı alanındn gçerken lk br başkalaıma ma almaadır Bu noaa y ldırganlı ve ntam gözyşlarının önüne geçecer Hüseynn göünüsü de budan dem olar çımakadır. Kends reddedşn smges, dökülen kanı da arh

hareken "mooru halne gelmeedr ode yorumla Nef-Abadnn Ölüüz eht'81 anak yeden gözden geçrlmeedrama bu ş yapılıren anakların esaev afı yo edlme, kllığı görmee ve rhelleşrlmeed Vayle o şahsye çlandıran ve onu esnev br fgür yan hale oadan ldılmadırHüsen, abaca sh ve syal ülküsü çn ölee hazır br kahaman halne gelmeedr nsezlr yan ajk br son yaası olgusudh göz ardı edlmeedr Yavan br el syasal ve eboyulu o

lan u sonuca varılmaadır: üseynn şehade yalnızca Emevlerdevrmeye önel Bölelle Hüsenn raeds n /o epoevuu buln br ene ğl, emel olra nsan ve arhsel br c olmadır Zra öennde Hüsenn şehade, nsanlığın efareneyen br urrıının vrlığı öendedr [otrologque]. ıpı İnın, nsanlıın günhlarının efen eme çn çarmıha gerlmesg üseyn de m cema günahlrından arındırma çn Kerbla'

ölüür Bu nada çakla, kurtarla anenn çevrel80. mid İay Mrn smc ıcl Thuh mi P dr

198 . 11194 (ürkd ğd İlm Siy Düüc vir fiy öli y. t. 1988..

8 . a g .



MEŞ BR YA 13

aa yee oplusal ve ahsel üalele zgsel zaa koaktad Dindn bağımılaştıran bu ğilim Humyni il bir

lik doruğuna varmıştır; Humyni, Krla'nın hatırasını iyaal amaçlar için diğer bütün Şii ilahiyaçılardn fzla kullanmışr. Kitabında2 şöy dmktdir: "Monarşinin badan oğula iktidar dğişimnin kurulmaını ngllmk için Hüyin başkaldırmış v şhit olmuştur. Yid ülainin handanına boyun ğmyi rddiği v idin krallığını tanımadığı iin üyin başkaldırmış v bütün ülümanları iyana davt miştir.

Yin arpıklıklımıa dönrk, bunların yalnıca bahiğimi du

rumlardaki kavramların mllştirilm bölgiyl ınırlı kalmadığınlilim; nnlri, dbiya v anaı da tkilmktdirlr. Öğin,hl glnkl olan bir vrnin nnlrini v üluplarını da ttikbiimilşmy maru brakabilmktdirlr. 1randa llili yıllarda kübit adı vriln mimai ülubun yol aığı korkun başkalaşı bunair ötir. Bu akır Badai dbi yniikrdn doğan bir türd d görülbilir ni Roman gibi bu tür, glişim ürci

bağlamında kndiiyl hibir yakınlığı olmayan duyarlılık biimlrinibiimilştirdiği gibi, gtirdiği fkirlr bu biimlrl uyuşmayı onları şiddtl rddkCdir.

Gölmlnn aııklıkların alanı n olura olun ortak bir nokvardır geeklğe uaakad. Bu aıklklar grklikl arşılaştıklarında diyalktikdışı, arihllikdışı bir ilişki oluşmaktadır. Bunlar, kndi ilrin kapanmış, kndi ktgorilrini yaraa v kndi fntamlarıyla yaşayan yapılardır. Kıacaı, üryi uayallaşran, algılamayı aşlaşran v hayaın dğişkn akışyla hr t diyalktik i lişiyioraştran u ee* bir ihin aandır. Bu arık aanının aığauduğu düny öyl görünmin rağmn grkütü bir dünya dğildir, aşırıgrk hel bir bnştirim uae dünyaı da dğildir, bu dünya daha iyad, grkliğin maklr ardında gilndiği,yalanların tk başlarına bir amaca dönüştüklri v örk bir yaşam ürdürdüklri gkaltı bir dünyadır. urada hşy altüt olmuştur

aya ölüm, gül irkin, aptal iyiy dönüşür. Kndi kapalı mbrlinin dışında l andığında hibiri grklik navın gm.

* Si gris: Nvi şahına mnhas. (çn\82 Wilyaı-e Faqfh, age'd ktor, 9



YR BİİÇ

Geçeke e gemee, çüü gee b a eeye ke sa-ykamalyla yaşmkarla böy n drdn br ay

aa an grr

AE, A YNA VE BENEŞT

Düya gerçekğ, br görüüü ems emes ve nsann şeyealglama bçmyle lşkl Bakş ünyann shye bçm eğşren, göü göüye gören nsa, şeye, utebrg büyüsü u

muş galassne yşayan görsel nsaa ay bçme görme aWalter Benjam eğ gb, görütüü göe üşmes halenytrmeyle eşeğerr Bu hale kaybyla esne töresel ve ap-masal eğer ytrr ve kulm eğe le sergleme eğer haneger83, öye k, ekn kğnn yene, kopyaan eknk oak ço-ğaltablrlğ gelr Bakş ntlğ göütünü şevyse, bu şev ebr esteğe ğlr Bu estek ayar, ya üya Görüntüaya ş-

kler bş tösellğnn alğna ve çokuğuna göre eğşklk areer Baş, ayan arka aana, yan br yana ke açğa vurur-ken öte yaan sal kalan (tpk Ta şğ kenn göstermes gb şeyn muğlaklğna açk kalar yaektk br çeşk olragörüntüayna kartlaşmya snr a kaablr ya a ken çerçeve-se çkp meyaarn katamal geşmesnk gb öerk br görüntü orjs çne paayabr lk şkta, görünrn h komogonkhaeleryle çevrel oluklar br Görüntüler Otolojs yle, knc şka,tpkel bncn yaektik lşksye, üçüncü urumaya br beneş-tirm, ya a br beneştrmeyle n karşlaşr Gerçklktrmleryle bertrsk, krma br gerçeklkötes, r yalektkgerçekk, br e agerçeklk varr

Amerka üerne harağ ktabna Je Baurlar so k o-guyu, y Avrupa ve Amerkann brbrlerne bakşlaryla smgeleşetepksel gerçeklk ve aşrgerçekğ celemekter Bu ncelemee

Baurar me öneme ha br konuyu açğa çkarmakr vru8. We Bejm L<uve d e de epdu ehnque"

L'Hoe la laue e la ulue de Del-Ge P . 16üede: ekiği Olaaklala Yeie Üeilebiliği Çağa Saa Yapev.: Ahme em Ouşum Y nbu Şub 98.



MEDIŞI BR DÜA 5

paaa Aekaan geekğe göünüye ve benzeştrmeye baışlrındk farlılıklar. Pe o zmn bm dünyamız bütün bunlrın

içne nerede yer almadır? Bm dünyamız söüyle özel br konumuoln Doğu" dünyasını tedyorum, ünkü bu dünya ne ye bölünme ne de bneştrm üerne kuruludur ve Görüntü'nün örensel ntel knıp br ona halsyl kendn gösterd br dünya olarak lmadır. Baudrllrd bu onuda hbr mad bulunmamadır, slınabaılırs sorunu da bu dldr. Pe bm deştirmş bu dünya vmıdır Vrsa, şler halyle nerede bulunur? Br yerde bulunmuyorsa, nçö ne ne de aç olan bu dünya nasıl br

dünya olr?Iudrllarda dönelm. vupaa Amerlılr ında temel br

rlılı vardır Onlr krlerden yola ııp gereklk üretmete, bzsegerel krlere veya deolojlre dönüştürmektey84 P neden?Çünkü, dyor Baudllard, Amerda yn oln şey, brnc düzey (lkel ve vahş) le üüncü t (mutl beeştm) rasında oluşan şotur İknc derce yoktur B her zaman nc düzey, teplile,

ye bölünmeye, mutsuz blnce ayrıcalı nıdı, bu durumu kavrammı zordur. 85

Amrkanın br baıma nc derecede başarısızlıa uradıı ve ü üncü düzey şı ölüde glştrd söylnblir. Baudrllrd'ın önrd bütün betmlemler bu yönddir: Bütünsel blgnn, bütünün unsurlarının hr brnd bul unması anlamında Amerka, larl lmşdv br aartmalı tora gbdr. 86 Amera br beneştrmedr vebu bnştrm sayesnde dünya anc rlam şlevyle varolmadır87 Amera muazm br vdo kayıt chazıdır Tüm bu tnımlmalr Ameran ültürünün şu ögül ytenen lrgnlştrmy hdlr br bnştrm dünyasını ürtm güü öyl k Wody Allenınlmind Kahr or Güü) olduu gb göüü perd�y yırtıp ör br vlıa dönüşmete ve br aşı-gerel yaratmadır. Bu aşırıgerekl urgusllıın tüm özellklern serglemektedr arpıcıolan bu kurgusal özelltr An kurgu muhayyle deldr Kurgu,

4 mi Gras 9 s. .5 g 86 g 59 g 4.

(



6 YARA LNÇ

muhayyley gerçekleştrerek muhayyle önüe geçe şeydr88Bndan dolay Amrka yaam az kurguadr, çükü gerçeklk

çnde muhayylenn almdr9Böylelkle büüyle dayanak yoksunluuna valr Aya aşamas-nn yern de amann gemenden öürü9 gönü atk br tkkendn gönderme yapmakadr. Öyl k nrm kendnreklamhaya nma olmakadr, çükü büü meknlar ve bütü yaşam -lar nemaograktr91 18 yüzyl pyan gerçekleşmş gb göründü u kaksz bnzetrme tüü karnda Avupa muu blcn lam ann yaşmak, ya da başka br deyle 9 yüzylgrkle_meyecek kartlklarnn an yamakdr Avupa' ger-çklk karndk avr mlakr ya gerçekl hayal ederek gerçek-ln önüne geçmeke, ya da gerçekl lkülererek gerçelkte kaç-makdr9 Avrupa blncn yadyclk aşamasn aşamamasdaörü Avrpallar, ülkünün elnd kvraan, ama aslda nu geek-lemen can çekmeyen, hereyn mmkü lduuu vazede amahryn grçeklm oldunu hçbr aman söylemeye slk -

pyaclr93 olarak kalmlardrÖn grçkücülük ay kartl sergleme m Geeküstü

cülk Façu ruhun yüc br dge k bularak kedn aşmak -çn on çaba del dr? K Breu dyşyle, bu kada, ya-şm v ölm, gerçek v muhayyle, gemş ve geleek, leşleblr -lan l olmayan ak karşt şeyer laak alglamazlar (nc Bdrge Bununla brlkte, md blyoru k bu düş hçbr aman gerçek

leşmmir ve gerçeküstcük ürekl lak, devm ütpyaa kalma le, akne, kend ç kapanp blnçdşn, dll ve haüsnnl haller araşrma aranda gdp glm, karar kalmşrBöylc büün arh lam kartklarla öetlenmektedr br yandn dll övüp öe yandn blnçl kalmak, br yandan denle ruhuulamas yönünd harekt edp öe yanda bu brleşme gersdekalmak, br yandan geleneel deerlere saldp öt yadan glaa

88. a.e s 18919089 a e

90 a e s 79 a e . , 2 01 .92 a e 909 a e . 5.



MDIŞI BR DÜA 1 1 7

kd Doğulu öğrilin bıniliğin gömülmk

Bnc rçküücülük, Budrillrdın ikiy bölünm, kicili muLu bilinç düyi olr dlndırdığı yi msil ktdirmiklı, ikirlrdn yl çıkı grçklik ürtrk kolkif çılgınlı

ğını iyi köü grklştirirkn, rulı grçkliği fikirlr önüşürürkn, sürkli dğişn üslik kndin i olmyn bir grçkliklkşı kşıy bulunn Doğulunun rı n olckr Btıdışı dünyyi oln bir insnın bu dönüşümlr kşısındki tı dilgndir Fikirlrdn yol çıkı grçklik ürmsi or olduğu gibi, bir d bi mod grçklik hkkınd bir bkış shib olmmdır Onun sorunun arıgrçkiki n d musu biinç slik, iy bkşın şık un dünyyl nsnlrin on biçim dğişirmiş bi hld, görünümlr ynsının üsün sılı müchrlr gibi ıl ıl göündüğügörünü onolojisindn d yrrlanmmkdır Hıın (2090) dyişiyl, kulğı Eliy'in Shibind oln bi dnydn ık ylnmmdır

nann an papağana aatd Sahp n ö tt onu tkaam

lksl crüblrindn mhrum kln Doğulu mod mnlındüşünsl bilincind yrlnmmk bnştimli bir mdy dün-ysının kndi rklmını yn orjisin d kılmmkdır Pki o -mn bir rd olmsı grkiğin gör onun yri nrsidir öhnlşmiş klınılını tşıdığı bir dünynın grçkösiliğiyl bilinç k-smını krşıtlıklıyl grçkn dişikliğ uğrmyn diylk birgrçklik sınd iki yndn çkişiri!n Doğulu insn n n andin sınırlrınd ılı klmışır Grçği bir lgrçklkir m glnkl görününün hlsi ndind, hm d mdyrın şırgrçk lmsı ndind konalrın hlsindn mhrum klmış oln, slınici rln d dmyn Doğulu n-d bir düny buun-

mdır

94 Sualism Ecclopaea Uesals 1 Cl Pai s 578. \



8 ARA BÇ

2 EELER IÇIMIEŞTIRIC MEKBu knd soluk yansımalan muhafaza ettiği, çehre değiştirmişgöüntüle dünyaınn taisel olaak "ilerisinde"di; endisini bUanyi dünyaının gersindedi bunu nucunda içinde he nesenin daha baştan biçimsizleştiği muazam bir çapıkl alan yaratı:em el ürünü nesne hem de sanay ürünü nesne El ürünü nesne kendini kaiatüleştiren b moelkle

arip bir şekilde bütünleşiren,

endini yaraan dünyaya ters düşmeye başlar saayi ünü nesne iseendi alt-gerçeliğine indirgenmiş bir Gelenek'in yaygın çerçevesindengelen aln b haya abaas ayesinde biçi değişrmekdi

Bir öek Tahda tasi olaa ullanılan Meedesle bu çaklığı segilemek için güzel bir öe oluşturmatadr Bu öe bir teahrana özgü dğildi Ayn olguyu Üçüncü Dünyanın hemen her köşesinde buluuz B Alman aabası olan Mecedesin ekeksi, mukteir

ve işlevsel bi göünümü vadır İlyan ve Fransız arabalaının çizgilerindeki yuvalaklıklar ve eğrilmlerdn açna, daha ziyade olanbiçimi aoasna bi tür seçkinli havası vermektedi ki bu da onunmara göüntüsünü oluştumatad. Tada taksiye dönüen bu arabada, bi caizse uunun özelliğini veren hatla ark bulamadğmgibi, çarplk alannn ağıtc etisi arabaya, bi de tplumsal ormn çalc esin musalat emted Ksn ve sade çizgil kıvlmaka, ele gelmeyen biçimsizleşmelele çkntılan aasında kayblmaa ve bunun sonucunda aba biçimsi bir şey göünümüne büünmted. Bbiine uymayan ctlak ekle afından biçimsizleştiili muavvadan bi nesneye dönüştüülmti Aabann içinde sağasola aslan ço enli üçük amull, ön panelde gnllile İsviçemanalaı (ya da mamlrn poeleini) gösen a{stle, emen yaında deksiyonun üzeinde üzünle oynaşan ötü kğtn biçiçek demeti aabanın içini dönüştüür, abada yosul bi alk baya

mnn avasnı yaa. Aaba, asl işlevine elenen iinci bi hay kaz. Ama bu ayat, nesnenin işlevsellğini yadsyıp büyü bi üünl, b gün evvel bayamn üenmilğn ele veen abalgibi, düşülüğünün ctlk işetleinden başa ön ii aşmaya bdünann enı ya.



MEDIŞI BR D 119

İlevinden uzalatılmı nenenin böylene iilmende b

baka olgu da gölemleni Nene kullanılabil b oyuncak düzeynealçaltılmı, biçimiltirilmi, dağıtılmı değildi; adce, aynı za-ma yenden ele geçirilmt, bir tür evcilletrmed bu. Neney"naniletirerek" , hem göleden koruma amacıyla nal ıkla kapk hayvn la alan eyalara da kln o turkua mavi nz-la gib, veya kötü etkilerden koruma çin Kuran'dan ayetler ya daihrli özlerle donatar canlı bi nene haline geirilir Nen canlan-dıılır, ona daha ölü bi iknci hayan oluğu ülen, daa "kaibir hayatın ouğu ki bu hayatın, büyünün kalbinden, yani teknoloiöncei animizmden gldği öyleebili

Nenyi bakalaımların doğal çevrmine yeniden okan esnek btöz yararna, ilvndn yokun bırkma, nenenn teknk olaa ıl-ganlamaına yol aça. Dört tekerlli bir at haline getrlen aaba, da-ha zengin bi kinci hayatla makyalanmkla brlikte yapl br yete-ilğin acıını çeker akım ekkliği arabayı "hata bi eya haine

gtirir: el atındaki olanklrla günü gününe amr edilen, göz aıcı bglin gibi ülenen, giydirlen, ımartılan, ama en dein mkanizmaıyıpratılan, ek bi çara gibi onarılan, yamalanan nene çok ert bkadrin bütün bahtılıklarına maruz kalı Maknaların yaam ürehakkında, bid öyl derlr Genç ölün! evne yani vaktn-den önce, pk olgunluğa ermeden ölen genç b adam çin öylendiği gibi. Kanıkanmı bu ölümler, eyanın ilviyle ullanan aaında-k uyumuluğu le vr İlvelliğ redddilrken mahkm edlmolur, ama erken bir ölüme mahkm ederken de baka bi düzeyde haya- döndürülmü, ondan yararlanan inanlığın uretinde erarengiz bnne halne getirili olur Doğanın ertliklrine, zalim bi kaderinterliklerin boyun ğen, ama hem anrının onuluğunu hem de udünyaaki her ür varoluun iğretliğini yanıtan ihirl bir nene.

Nenyi parçalayarak dğerizltiren bu biçimiletiici mekn datam olara daha önce çarpıklık alanı olarak adlndırdığımzdır Anca

bu çarpıklığın adce nnelere ögü olmadığının, bunun etkilerinin edbiyatta, anata, düüncd, hatta pikoloik avırlarda hedldğnin altını çimek grkr Tunu'tai otobülerin tubuz olabilecek el-dn geçlmi nenlre dönümei hakkında Hl i öyle yazıyor:"unlar yolda giderken anki gtmiyo gibidrler. San yolun çne



20 YARA BLNÇ

girmek ister gibi şoseye yaslanırlar."95 Bunlarda herşey biçimsieşti

rimiştir: Tekerlekeri "kçınım tekerek yanılmaaı, itihapla şişmiş yanaka gibidirler" Bir tür beyazımsı maddeni kauçuğun adında görünmez br tekerek saklıdır Bununa birikte "bütün bunlabi tekei çukurda yanamasına giderler tek ayağına basaak lereyeb savaş gazisi gibi; ve melik bir iç çekişe ölü tekerlekein üzeinde durua"97 Bu obüslerde içbir şy ütildikei yer oan Amya'daki bir otobüsün göüntüsünü nımsam B bir kereği modeiktedi nerey

as mhmuş bi kere

ği de başka bir yerdedir " 98O "kaçınılma başka yer nesneyi bir t yeeştii

orada nesne içbir ama dumunu ma endiin se gmekendi ağırığı altında ezii msi eee y oduğu yi sinde kaır ve kendisi akkında sahi oduğu bir fikin şin, hiçbizaman yakalayamadan kad Bu çapılıl nuç ola çıy, yalnızca göz zevkini boan gaipliker evkizik çüsüzü

msideki seet ve paçaanmış bçimein uyumsu yoksuuğu değildr yarı-as yarıişev alinde ne köy ne kaba ola gerçkiğn lrsi keararında kaan şeyein tanımlanamayan kimliğdir bu şeyer daa vaolmaya başl başlama çüümek için yence yaşanmışadı bile

3 LT BLNÇL TLM

İstsnai olayla birbiini izediğinde, bi düzen çöktüğünde ve eski hafıanın bastmış kaını birden yüzeye kıp topumsa muayyienin büün famrına vücut verdiğinde kıkar patlayabiir vesayıklamalı bir söyeme bireşerek bütün kamu alanını igal edebiir Bu düzn yıkılıı b devrim olabir Bildiğim kadarıya, ÜçüncüDüyada omuş bütün devrimlr aında a evmi kendi türünde

tek kalmakadı Çünkü öncele bu devrim, diğer biçok sözde devim

9. Prnur aol o l mtamrpho d ism hm aylone no Pi 96 2

96 age9 age9 ag e 2



MDIŞI R DA 121

b b D ğl n sü ls ğln n blüs luşu sö nusuu ül, öül l ülül l sş N sğn n sln ln bu v, nn l v l ln ş n üüncü b v Bu üüncü öüün b nl luğu ğuu, ünü h bulunn ljln ğnn su ön bş b ş ş, bnöülş b ülül l ül klf blnlnl -h v bul l- bşş

Bn blğ l Dğu l blnlnn ls

blnn üün lsn önön bşs ösn Bllv ğulul n Ölll söü ğ, Gbnu şn bunu öş bnu, n nn öü b önl bu l büü b nlşl lşş On ö s, hğls 19. üln nc sn ğu nğ s, uun b9 ölü ğl Su ğ n uu luğu nnl Gbnu sn, bn hln suun üüü

, s vluşl v cnvl nusun un l1 luğun nn bnu ö hll ln, n ğl hll şsv nlğn uln sül şs Buhs fln nn hnn n cğ l bln şsv nlğn, hs, sül şb, bnunun ullnğ ü l, ş fln bbll bğşlğn v bun ğn bln önöüllğnöl önün s Gbnu ö bun l ln hl

l ln hlsl hll Bu hnsl blğn n ll l, vb nn ul n nl lc v bunn c ln lhln s lul v n l lc, snll lc " 0

Bu önöül öllnn, b n nn bnc b v bün şlnsnn l lğn söl öls Gbnu Gn şl, bşn sücnn n ğş

l l, n v öncn blnn şl hln ll Öğn Vln öünüsü, Fs ülüünün nn

99 Relgo plosopies /Ase cerale allimard Pari 197, 16. a g e . 7 0 ag e 6



122 YARA BLNÇ

ken değişmekle kalmayıp adı Vaater omakta10; gömeğinin dğ-

melerini iliklemeyen, btün zamanını içmeke, mollalarla alay etmek-le, kadınları baştan çıkarmakla, şeyni dieler yamakla geçiren etüm soştaların einden koaylıka krtn rei birine dönşmektedir neredeyse müsyon dzeyinde yeni bi kişiliğe dönşerekbşkalaşıma da ğrmatadır B dönşm, Voaire e Nalon gibiöekler söz kons oldğnda hoş e eğlenceli oabimekte, aat to-tliter ideoloiler biçmiyle ele geçiriip dnyada yıkımra yo açğın-da zarrlı, hat ölümcl olabilmektedir:· Gobinea, Batı nü aln-

dai Asya'da k blan ilk altst oşların tanığı omştr Hindis-anda Hind e Zerdüştç cematlerin içinde yeniikçi koerin ortayaçıkışı e İrn'di Şiil iğin son acı serüenerinde biri oln i nmilitan bir görnm kazanma• gibi olayar b atst oşra öektr. obinea, Asya deh<ının özgn biçimler yaratma hssndaki byteneğine dyarlı olmşa da obineann İran'a dern bir segiyebağlı oldğ bilinmektedir, yine de b biçimlerdeki birbirini ttma

yan e tehlikeli oan yönere dkat çekmiştir Kşs Gobinea biryüzyı ldan biraz fazla bir aman sonra geecek patmaarın tanığı olamamıştır, ama en azındn böye bir şeyin oabieeğnden kşk dyma kekin görüşlülüğünü göstermiştir

olektif bilinçaltının nzmlrına dönecek orsak, bnların bi-zi i lgi ldirn drm özelind birçok tort düzeyini kapsadıkarısöylnebilir Drim, jeolojik kamanlrı adeta çıpla olaa göler ö-nüne sermiştir İlkin, toplmsal biinçaltının arkak katmanrı rdırb katmanlr, şehadet gibi, Mesihçilik gibi, peygmberari karizmagibi kolktif hafıznın en kalıcı arkeiperindn slenirler b rketiplin hpsi z çok zmın kranlıklarnda kaylmş İslamöncesi birkökndn lilir güdülerin, soyların olşmndai rol ny, bktipr d toplml ilinltı düzeyin o role sahiprer. eçrlioln dinin geleel innlla ydnlnmann ikeleri e 19 yüyıl iberlizmindn ithl dilen molik ikrleri d bütn bnlar ka

tılır. Dh yeni olan b ktman, dha yan trihi olmasına karşındrimci ütp düzeyindeki önemli yeri nednye dha in olnMksist idelojiyi de kapsr Ama drin kklee saip olp, diğersylmlere kendi temsillerinin dygsl içeriii aka en rkaik t



MEKNŞ BI ÜNYA 23

mntr dışında klan yeni kamaar birbirere iç içe geçmeke, sr

maamaka, kesişmeke, birbirerine krşılkı buaşmakadır ve karmakark fkirer birbirerine girmeedir.Bu karmaşa soso-poiik düzen isikr gösrdiği süre sdrgan

laşmaan ama görünmez de omaan arpkıar aada ansmasını bumakadır. Faka düzen aüs olduğunda, o ana kadar pasif kaan bu apkka aniden vücu bumaa, önceden görümemş,bazen büüüle inanılma apılda cisimeşmek, aş bir er işgalemee başamak, sadganaşmaka ve daha önce varomaan op

lum avrlara nden olak her düede, zihinse ve esik düzeerdeein omakadrar. Buna örnek oarak eni "sami ekokın çakkaş, somurkan ve hrçn avr, kava akmaı reddemesini dahabaşan her ür başkaığ reddeiği iin, muhabının gözerine bakmamasını, abanc di kullanımn rddemesini ve genelikle raşsomasn verebiii. "İsami" omak isenmesine rağmen bu avır gereke sami değildir. Miian ve kinci bir ür İsa'ın agöükü dev

rimci bürokara karşrıldığ bir ideoojik arpkk oramından doğan bir hncn oplumsa sonucudur daha ziade. Geneikle Doğuluun sempaik umuşağıın ve öçüü ahenginin rimini veren büünuvarakkar, büün çekiciik ve kıvrmar bu arpklık oramndaarışma göürmez oduğu iddia edie bir ür kaık ada kurban edimekedir. Bu çeişik iki uumun iç içe gemesi bir ür "bağdaşmak aaşmas", ne büün kök kazıma girişimlerine rağmen Müsümnan aah avrnn h hüküm ürdüğü geeekse oumdagörüen, ne de kişisilşmiş bürokra donuk haarn bir ür ugarneei isanieşidiği Ba oumlarında rsann üü uğra bir biimdr; eni bir durumdur bu.

Zihise esei ve psiooj oan bu çarkkar sosoloik manzraı büüüe ireikleri gibi, egemen ideooji düeinde güırdkrd gereiğin bzı ceheeriin mamn, ererine eni namar koak öerinden sarsarr Bu oguun boular hoş

bir nekdoa sergieeim:Yca üesinden ua kamış gen bir adam, raa geri dödü

ğüde Tahran havaaanndan kca evie gimek iin bir aksie bi Yarı oda şoe ik üüncüde durmasn söer. "üüncüde eapacsn beim? die sorr şor



24 YARA N

" mi yapacağım? igra alacağım

"igra mı? igarayı camid atıyorl.""Camid mi? ahu cmi llah'ın vid, oraya ibad my gidmz mi"

"anlış yim! bade mk için üvsiy gli""ek o zaan öğrenim nede yaplıyo"ğrenim hapit yapılıyor byim.""api hırların yeri değil mi?""in ynlı yim ırızl hükümnıyo"

uzaklala dolu bu ankdott büü işlvl yr dğişiişi iicileşmiş v yavan bi yalılık kzanmışke, ünivrsi siyasl-dinsel ir irk plaşmsına dönüşür hapishan bir öğrnim y hü-küm is i saıkalı yuvası haline gl içi şyn yd omad-ğıı söylemk bile hai almkadır. i yanda esnele biçimsizlş-rken ö yanda düncleri zan diğr bi yad d pnoyak dv-rışları koşullandın opma, lirtsiz olmakl kalmmkta grç-

liğin m phelrini için alan üünsel r ssm paysi de edinmktdir m vlık örgütlenmsinin iz çaısı halin glmktdi ibu dev bir yanlış anlama, hat den bi çpılık üzerinde du-d u çarıklk hoşgörü eşiğini aşğınd göze çpmak, şefafl-mktd; o andan itiaren ırtlak haatine ne bi tıkaç vurulabili, d uturulilir unun g tepmesi o kada gniş oyutlrdadı ki inanların çoğu hiç değilse göleri görenle shtekl ığı görmekeaniden kralın çıpla olduğunu arketmektdi zl is büüfıtld yralnmadlr

4. ÜÇ ÇRPL SÖYLM

İ' izi külel çrpıklıkr adkalleşmsi devrimsonrsna özg bir olgudu u radiklleşe sana kltrel söylem v ls-

ye ynımakdır urada tn allardn öekler veip ç geçekişi taaından isimlştirilen ç ant öyei türün tnkör nclei: i hak reamı kıa ir ür öe halk çıkmış ir tr mahru resmi di temil dn yükse mevkide işhsiye ve rmsci nlamınd orgnik enteleüel ö olailec



MEKNDIŞI B DÜNYA 125

bir filozof. Bunları, Sanaçı3 Şahsiyetı0 ve Filozofı olarak adlandıracağım. Bu üç söylem türünün bütünü kap�adığı doğruysa da bu

öekler, geçmiş ve dünya ile ani bir kopma yaşadığını ve ögül olrakkimliksel olduğunu iln eden yeni bir kültür biiminin orya ıkışınıyeteri kadr canı ol sergileyekti. B uaki paradiga keiele plıkla-, biza rejimin ogasınd vücu bulan kapsayıcı bir sisem olarak alanmktadır. Şeylerin eski hali emin ellerebırakıldığı için faklı alanlr aaındaki sınırl silkleşmekedir: dinbu ormda siyasalkültürel bir olguya dönüşürken kültür kutsal brdil düzeyine yükselmekedir. Hakllklrndan hiç kuşku duymayan buyeni söylemlere kaşı artık hiçbir argümanın söz hakı yoktur; busöylemler yaygın psikozdan da beslenerek, önlerine gelen her konudauzun uzun konuşmak, ya gerekiğinde, kendi gen eğilimlerine tersdüen herşyi reddetmek yetkisini kendilerinde görmektdirler. Dikkaalılaı öümsemek ya da kovmk için, istenmeyen kmseleri gerektiğinde dizginlemek içi, yolunu şşırmış ruhları aldatıcı sirenleriylekendine çkeduran modeizmin büyüsünü bozma için en ail yön

temler uygulamaya konmatadır vrim, bu kargaşada ateşleyici yerne geçmemiş midir? Bu noktaya vardıktan sonra tüm dakrlıklarıdoğrulamaz mı? Daha dün ükeyi prçalayan her tür aykırılığı sona erdirmeke ve ylece uyuşmazlıklrı tek b epistemolojik süde bireştirmeke dği midir?

Büyük emizliken sonra yeniden, sıfırdan yola çıkılmakadır. Eldengeldiğince gedikler kapanmakta, nihayet yenden kavuşulan kimliğinemniyet veren yoğunluğu yeniden tesis edilmektedi. Yakın geçmişekarşı göserilen sert epki buradan çıkmakadır. Bu konuda üç kahranımız da muabıktır. Eski rejim, külür ve nat düzeyinde olduğugibi siya1 düzeyde de kokuşmuş düzmece ve e bir düzen olmuşur Kimi zaman Snaçımız'a göre cplerini doldurmakn başka birşey düşünmeyen sanaçıların "dekoratif sanatlrının yayıldığı ucuz bdüzend km man Şahsiyee göre, Batılı Nhlimn randak dü

03 o t Roshagar hada nashy man st" aslnmeye Ho-ada o 6 Tahran, 363 ss 24-2

04 r Hoss sav Rosha maghrq dar alsahy ghaa. ss 3949

0 R Dvar oar- ahm wa hoar- shaytn, har do da dowry mr drd,, o ahra 6 ss 46-4



126 ARAI BN

şük versiynudr kimi zaman da Fila göre şeyni saanyani düpeü mern sanatın gelişmesi için elvrişli ir rtamdır

a karn yeni İlmi üein şer pn ması isenmek-dir. Öellikle e eğerleri yiden kurlması ama bun rihi pa-rante içie alaak İslam kaynaklarına geri dönüş lar yapmasisnmektedir

Yenien değrlere dönen bu sana nedir? Sanaımıza göre a ha-ka dğru dönmlidir halka ilham almalı bnu yaake de hakı -yadrmalı ve aydınlamldr. Saan yararlılığı ideliye (İslamam bağlılğı ve pedagjik işlvi braan

gelmekedir. u ieden -

pa büün anat akımla cafı sahte arıllı ve dekrar Dlaysyla sanat natüralist lmal gerçekçi lmalı şeyleri lduğ gibi ö-zenisiz süslemesi ve yamacsı göseelidir. Şahsiyeimz'e göreasli sanat saaçının halk yanında yer adığı dünyay hakın pnce-resinn görüğü ve ox popu kulak kesilerek halkın rehberi vekılavuu luğu sanaır iza göre geri döüş bağışlayıchn bir sanatı eliklağına fışkmasıdır İlahi Güçle b ür ye-

ni ağlaşmadr Kısac yeniden değerlere dönüş eninde snndabaşka bir çarpklğa varmakaır. Çünkü üm bu söylemlerin ardındabüyük bir yanlsaman gölgesi görünmekdir arihin çigisel zama-n çevrimsl bir amana öüşüülüğüne ger önüş ksnınyein ele eçiriliğine bu yaparken de mdeliğin k ısadevreyeğralğa rnn anaat etirilmiştir

aatçmz yenien ğerlere öüşü yararıka bağlanmada şeht-lerin kanda ve hak svgisine blyr gibi görünmekeir. akatörüşüü sklemk için başvrğ temalar garip bir şekilde 1934Mkva aalar Kresie ilkleri ila eiln ssyalist gerçkçi-lik krma bnemekteir. Kre meti göre ssyalim saatınevrımi eime içieki gerçekiği hsel laak sm ve eçeğeuyn bir şekile tmsil emesini isemeked "Ayrıca emekçilerineğitimie ve ielik dönüşümüe ssyalimin rh içinde katkıdablunmar." 1967de Mskvada yayımlanan Ff Süğü daha

a ileriye itmektdir "Ssyalis erçekçiliğin idljik ve esetik te-mel ilkelri şlr kmüis ilye bağllk aliyetii halkıve part rhnun emrine ahsis emk mekçi kitl mücadelleriyle sı-k sıkıya bağlı lmak ssyalis hümanizm ve eternasyalizm; bi



MEKNDIŞI R DÜNYA

çmn, öznn v d naüas kn dd

Buada bu bnlklrn mlr ürind uun sür duamaaa

m Sv zl slami randaki sanan djk şlvi arasndak önşmln şaşr lduunu söemkl tnim Ppülmi ve halk din zla ülp, idejnn şevin aş dd radkaşrrk ndgm br mana vamaka e sana düşün aar lana du kadlmakad bu da kaçn maz arakb ür ssals grçkç, a da s gö, "sami" gçekçilidönmkdi Bundan dla bana öl göünü k dvrmi rannhalk sana n azndan ppülr v prpaganda önlerl buadaveeşe aak nendrm br sür bnçsz sns brşkd maruz kalmakad Zan unsurlan çu da burada plu alde bulunu gigd dszlşn aşanmş gçkliin in gçndevm gçklin çaşmas bibiin umaan ki ar gq·kk düzi, an lduu hall gündek aşam l uak b umu vaadn ansama alan aandak bşuk abanaşmş nan buduumda slam mahum i şirmkl ükümü sanan pedagjk

ş vi nha, üsünde uuan djinin ku r üŞahsm gln, da dlambaçl ara sapmaan Phlviandannn smgeşd Bal Nhizmn ran ersnu arakgördüü mdeln küürl kurumana saldrr önlkle Her şedn geçmekedr kuruduu srada, bi Fans an ndr Gard andan önlen Güze Sanalar Okuu, Şa Ra dönemind araan YenAhamnş mmar, Zrdüşün kual kabnn (veta Mde Farsça'a çeilmesi Böeke ranlk le ak k kla skumaka v skimş akssuarar dpsuna elşmeked Bu hasaa karş k da mamdr aik kaaör enden deerere dönüşün kaşak nkas mamdr Skalardaki kkuşmuş küürü rang yn süpürüp, ae akarndak basrmş as küüürang kng nidn raa çkan ur Yenden derer dönüş saesind, baslmş an nden raa ç kmaka, üze ulaşmaa, rnç aan kamu aanndan kvup dnn san endn

kurmaa bölelkl düna le varlk ürindki bakşmn kapamn dşmekedr Pek bö ner arz er ür abaaşmann kana lan uusuz Balaşma nhae başmzdan amaa.

Rm " Eopeda Uvers/ Ct . 4-.



128 YARAL BlLNÇ

Yanız, br şey var! Şahsiyetimizin kuandığı di ki de o faknd omadn-, mücadee etği de ayn didir; yani Bataşmışa

rın diidir; başka bir deyişe, ietche'ci ihiim, yaancaşma ebiinin ikie böünmesi üerine baya bayıa nutk atan Hegenr ait bir söyemdir. Rejiin il r nn, -derniğin içellei pn değiiiğe uğrtdğn, deceiçeriğini değiştirdiğini fakeemekted de Bşk temere syersek, moderniköncesi bir söyemin epitee' taihse oaraondn sonra geen b topmsa gerekik üene, İsamieşme yesinde yamamtadır. Brada, birbireini rşıkı orak biçimsize

ren iki pradigmanın çakışmaına yine tanık ouz pradigmaanyenisi (moeik) diğeine yapıs ok bakın çıkmayı başamaktadır Zia ciddi oaım İstense de istenme de, dnüşsüz bir og, yeryüünün kader ve dünyaya bakışımızın prii biçimi haine geenmodekten kçabi mi?

Her şey bu eiğin kapsamna gmeker nceike de ondankaçğını sananar Kendine dönüş bunn koektf düzeyde mümkün

oduğn vraysak bie hiçbir zaman meöncesi (İsmi aşmaya aşmamaktadır. Doğrsnu syemek gerekirse bu dönüştekikendinin nrde bunduğ da zaten biinmemektedir. Bna ıdığıannedien anda, ne yak ki 7an çok geç omatad: endi aşkakııkr anda, tarihin maskeerine bürünmüş oark oya çıkmaktdır Bnar İsmi rejimin yrarandığı ütün araçdır medyaar, siah, çok karmaşık aygıtr ve kiteerin böükere ayrımsı, tkniğin ünü önceden benimsemiş bir vaık örgütenmesinin atyapıadır. Heidegger'e göre teknik, "dece bir aç değidir bir kendni gösterme biçimidir, yani hkikattir Bir tehikeyse de, biat kurtranbir tehikedi. Yay, ancak o yaray açan siah iyieştri, d WagnePr

Fioomuza geince, ondaki ge dönüş grüşü Heideggerci birhava yaymkadır. Dünyanın, dinin ve snatın kaderini, Vrlğn Unu-tuluu ontooik şie nahtrıya görmektedir asında. Batı sanatı

şeytani bir anattr, çünkü u sanatta hakikat benik, kibir ve atbiinç nef biçime atnda gizenmekdir Yniden değerere dönüş

0. Q chniq" sais t confrncs Pa18 18.



E BR YA

gerçketiğnde doğck on nt ne ğyc (rahnbir naır Bu, empat ah çğıdır, diyalog dau ve

dğruan ietiim çağıır Bu atın rolü aiatin parıltıı önün-e ilinmekt ve nat yenien annmemetdir. Oy in srgünedildiğinde, İlai Gç geri kildğinde natçılar, özellile e airerğma'yı yenien ğlamaya ajdah ine yeniden can vee-ye çımk ve tüm ntçır bu kutl dvanın gerçeletirlmesn-de işbirliğ yapmktdırar B u yenienme İlam Cumuriyeinn uruluşudur Ve Fiozofumu, bu yen mnevya layık büyü r ve

ntçırı p yaında gn ıığına çıkcağını ummdır, çünkü bunun ön işretler şmien görülmetdir Öe yandan İlm rejmnnatar iikiy aybetmi omsının neeni, ına bıır nt-rn bu reme ybncı olmnn ndni çad natın, meliğinnan(yni) ynüyle iiŞi omaıdır

Fooumuz'un yüce usvurumunun mmı kktn edeggerc yorumun dynr Netice ibrye, 20 yzyd yaamş birAm lozounun, atı esinn "r evreer zerne eğilme-

i, atı lin rlığın Örtlme anmın yorumm bu nin zmn çnek frkı öyemlerin endi zında çığa vugerekyouş k bu dnyanın kaı kutbuna yer aln bir İranlı bunuFransızc çeviriler sayene öğrenp, keni orunu ble olmayn birsorunun kenni igiendirdiğne kmetn; ve ütelik, bu yetmiyor-muş gibi, Almn'ın pygamrv açıamarınd İsl yennmenin manevi kiktinn orty çıktığına nnsın

İşte ekier ariı lığın bir öek! Hedegger, yorummnın n-trını vermeseydi bm Fl<un söylemi ne olaca diye soruyoruenimize atı rtırmaının bıçağıya eni enini yaraamı o-masayı bizim Filzun Batı arısında tarı ne laatı? Çn,bunu iira etme eareini gterm gerir i nni ima edebilece ilaı bize bizzt Ba vemeter. Ve İlami şnrlerin skostik çığırının ierine batmı oan Fiomu, bu ieri erngibir a yerletirememee kalmyacak bu solti çığırı Ba'nın

eytai ımların rı çım hyli oranacktı. Filoofumudölen anieizm i e imiye adr görlerimizin en sinsisiir, çnü kenisin Örtnn Kalkmsı, ait, Bğlmanın Ynilenmesi gibi gösteril sölern rksın glemektdr ütn bu tum



30 YARAL BN

turakl erimler bize, düşünülern eleşirel tespitleinden ziyade pey-gamberlerin kul dilini hrlmkadr.

Demek ki Filooumuz Şeyn' aldrrken ynnda Bl pioler, bu durum öelindeye Heidegger'ci "mioloji vardr. Şeyan'n ye-rini epi eip ekiiz hle geirdiken onr Şeynn knd panehir gibi görünen şeyi mlekleirmekedir: Yeni mnevi düen Budüenin, doğuundn evvelki anla kş kyLz kalmasnn nedeni, bu nlrn pk kendilerini desekleyen düzen gibi Şeynlaişbirliği emiş olmalar krnlk ve yabncılacı dümenlere buşmş olmaldr Kacs bunl "ciddi na olmaşl; dünyay zpeden öncelikle de Filoofumuzu zapen Kul Ruh'la diyaloğ girmedikleri için de oralkn yok olml gerekmekedir Bnunla birlike durum umutuz değildir, çünkü ilozouuz ara ç-ğr yeni bir nn elikulğnda doğuunu iln emektedir. Yen irBağlşmnn kul günü bi gün gelekir. Ne zaman? O pek iyi b-linmemektedir. O Büyük Snn mucizevi otaya çk klenirkenhemen harlalm ülkedeki güncel sant Soeeşe' muz

mkdr. Belki Filozoumuz, Sovyetleme'nin mnevi yenlenme için gerekl i b ir hrlk ama olduğuna ve Peygamber'e varmak iinönce Mrx uğrmk gerekiğine çekekr dikaimizi da daha yii Allh'n dou l) olmk için önce halkn dosu olmak gerekmektedir.

Kiap boyunc beimlediğimiz birçok çarpklk göz önünde tutulur-sa bu çplklrn hepinin km oluumlu olml dşnda, indrgemeci bir mankan d z çok ekilendiklerini espit emek zorunluolur. Öekinin şeynileşirilmei, kendinin cennelikleşirilmeidir.Söz konusu oln, yeryüü lnelilriyle yerli ömürgeliler arndimücdeer y d ğnmcr ürgünler ya d li külüre okakülürü, y d bğlyc nl şyni n rasndi mücadelelerbile ol. İndirgenemez kl orddr Karşlğn işleyebilmesiiçin kendinin hliünasyonlu övgüsüyle ötekinin yklaml inkgerekmekedir. İşleyişinin bir bşka yolu da ymalmdr, çünkü var

lğmzn bir parça bilinçiz olrk, zorunlu ve kaçnlmz olaBal kalmkadr Ama inkr edilen B kendi keşfiğimiz Bdeğildir kendi kendini dğmş haliyle Bt'dr Bu noktada, Batnnihraç eiği fikirlerin, günümüzde bir bumeang eisiyle dodoğru



MEKNŞ BR ÜN 1

ge gittiğn görüyz Öknn bakşdır b, aynay sze doğ çev: Bu'nm bldğ heey, bnb ynş nnn fn büüne

e üene eee; efğ heey, bnb bçsec büücn uc esye e üene o

By oo psoog e sosyoogr rcğa böeeedyo B aa/anşr: B sö ons oğnda eeed, a ende bkaen köeele Öen eeek e eğe nc öen syk en o, b sa dscğ (Hege, nn ysna

o) e öenn he h de endsye öde odğn edceğ b e ay henü gene B ann otaç b ba bnç üeyn gee Kb, be de b bakanesneee üeyn e paos eye, ğn çe yokssn geeked





Dördüncü Bölüm

ÇARPKLKLARNTPLUMSAL ZEMİNİ



I

TTÜ

İslam dnyasındaki enteliensiyanın yk ir lmnn apıklklaaanında ydğn öncelikle elirtelim Entelektellern ilim adamanın ve yöneci kadolan işlevle aten Batdaki ii kesin hatlla elirlenmemiştir Dindaşlarımıın iroğna öre entelektel, okmayama ilendir; ihinsel ir aliyet österendir; doktor, yaa,evirmen mhendis, öğretmen veya yönetic kadro; hanis oldğpk önemli değildir Toplmn mts ilincini temsil eden, epistemolojik stats eleştiri olp ayrı ir rp olştran entelektel, iimlkelerde hen örlmemiştr B ndan ötr öel ir stden erektn yaralanama n ok rağet ören entelekteller iktidara mhalifolp, eylemleri heryden önce siyasi olanladr Bnlar alında, ağlanmış entelektellerin ert ekirdeğini olştrrlar ve ndan dolayı

daha iyade idlodlarEntelektellerimie dşen işlevler arasında öncelikle eviriyi

ayrmak erekir kltr araı olarak ir Batı dili kllanmayansömreleşmemiş lkelerde eviri temel ir rol oyna Mode ilikaynaklarına laşailmelerinden ötr evirmenler yormadıklaıdşnrlerle hemen hemen aynı prestji elde etmişlerd. Çevirmenlerili araclarıdrlar; doğa ve insan ilimlerinden doğan ilileri,

dşman değlse de tnyle yaac ir ortama yarlayan kişilerdirÖeğn yaynlarda evirmenin ismi, kitaın evirği yaarın isminden önemli olmasa da, en aından eşit ir önem kaanmıştır

Bn kien yk i denemeciler, yaala ve aetile ölğeli; kişiler yetersi yaancı dililisi nedeniyle (kşks irok



EEKEER 135

itina vadır) çğunlukla çk kötü lan bu çeviilerden alanılÇğu zaman ağamının dışında apılmış an bu çeviie, sağdansldan birbiindn kpuk bigi kırınlrı devşiren ve bunlardan fikirle-ini deteklemek için yeli yesiz yaalanan bütün bi yaza ve ente-ektüel kuşağını bsemişi. Ksin agıl da, kapsamlı ve eeştielusavumadan ziade tptan mahkm ee başvuan indigemecigöüşler de bundan ilei gemktedir. Öt andan, çeviiler tuarlı birsiyaset v bütünüklü bi göüş madan apıldığı için, bi düşünce e-künü anımamıza çk lanak veebilecek uumlu bigi bkaı -

larak sunumazl, hiçbi öz bağamla ilikindiiemeen bilgi p-çalaı haind dağı lırla ve kuu, özgü bir alanda yönlndimkten i-ade, inn bilimeri labirennde kaybede Ugun bi çrçeve içindedüşünc akımaını eleten lei bir haitanın ekikiği şiddetleçekimktdir

Öeğn Sarte bir kitab kunur, ama bu kiiin çağda Frandüüncei içindeki lünn ne lduğu, hangi kaynakldan besndiği,

hangi fiki aileine bağlandığı, lman Yaruşçuluğula n gibi biaı uğu v nia, çaaş vrupa en ernn n uubiinmz. Feud, ciniğin yaratıcısı, ani müsthcn" biri arakgörüür nun hakkında İslami idgar taafından anaan çikin-iklei kumak tidir, ama eud düşünesinin mrn rasyna-izm akımında açtığı epistmjik gdiklerdn habersiz kalını, tıpkıdrin ik psikj isinin muazam kapsamının üzeind pk duulmadığıgibi Farkı arih dönemlein çapımas ve bir önemden ötekine

gçie damgaını vuran kırımaar endr aak gö önünd bulunduru-ur. Okur, istense de istenmee d tüm erüzünün aihi haine gelnBatı taihinin frkı dönemleinin ardında buunan kavaal yapılarınnel duğunu bime çünkü aihe çizgisel bir bakışı yktu.

Bu drin bşuklar tutalı bir bigi bütünü luturamazla ve bilgikesinde "delike" açmalarından ötüü adınlatılamı kuun aa-bildiğin kfi v acelci çıkaamalarıyla dduulurlar, öyl ki bu

bahL< düşünürde en ipe apa gem bakı açılaına rastaı Ter-minlji düzeindeki biçk çarpıklığa, bi de muhaienin haüina-ynlu biçimsizikli eknir anlı anlamala biriki v büyüy büüe, aa güünç an baka anlı anamaara neden ur, öyle ki bü-tün önemli ikirlein temeldn bulduğu biçimiletiii anal



6 YARAL N

dünyınd ymy blyıv. B ypy mlml fklağt bağlamlayla llndmy hdlyn ltl gücün yt-zl ğndn ötüü dngnlğ daha da an ht b blnç ylÜtl düşün, aşğı dnl yük (çoğu man blnç) ndnylmtolojlştmy yönl; şyl paçala ayııp yalın unulaınndgmy çalışan çöümlyc blnç gücü bu otamd m olakök almamışt. Bundan onaı, hkm duuma gçn bğmıynite gücün lndd v bu güç n hon fkl y kötükayntıp ak kvaml uyduu llkl d kvml b m

lltm ölg yanıtıÇvln b dğ önml ynı knd kndm çok düünmü

olmamdn gl Zngn olan ft Oçağ kültüün nynkültüümü, m amnlaın büyk dklını naaıa olanvmmkt, bu duladan yalanmmı hç ğlymm-d. Birk � yüz

ıld n b müğ yak yduam", dünyayı an

_

b

ü

�

�

Ş

.

?

Yl

Lc

y

_ �

e

.

Bu uyumsWiı bi-·

Ba blmn dah d bağmlı kıldı Bağımlılığımı konomk vyal olmatn ön kültüldOyna b tmnolo uydun kötü çvl mum b kvm

l çal alannn tn unulaı hln glmşld Bunun bçokndn vd: çvmnln çoğu andlln ldukç y bll blçoğu aman llm b yaş b üü çbayla l şy kaybtmmyçaltla yabancı ll hakındak blgl nn düzydn uzakYabncı dl blgnn ytl oluğun vydğı duumlaa blk kl hdl Btı ültü mn bğlı oln kklk l İ-nİlam koltk bl m l şn lk Hm k dl ytl düy bln, hm d aacıı olduğu kültüü doğu nıyn b çvmn bulma nd üln b olay.

l çv yalac ln m konumlndılmı b kld, blg hatlı çamak ygııyl y d lmı lglntpt macıyl yplmmk dolok ğlm gö olumkdı

Bu dolok ğlm an'd kılı y lld b Tuhn çblıylMm Gonn lnn büyü b bölümünün çvlm olmaın v Gok nn yn mnlın bl n lc yaaı olak tannmına Romn Rllandn ynı vnel ygıyı gk dünynın n bü-yük yı haln glmn ndn olmut



EEEKEER 13

Ku dömü çvrlr tğ oluklr r d kc dldapıl çvrlr klmktdr İglzc r r Farçay Fraıcada çvrlmkdr ya Alma r r glzc vryudaçvrlmktdr Frlı Avrup dllrdk yalak vrylardaarçy ypla u çvrlr aş almlar dah d vhlşrmkt kr rpıklklar lı gözl görülür ölçüd kuvvtldr-ktdr.

Baz umulmd rtltıl oucud Avrup d ç ma da a aı r az aşıl r çvr d üü d d-

rğl oratlı öm kamaktadr. Guv L Bou Civatin de rae Arapları Uygarlğ) adl ka ra'd rkaçmll kuşağı gözüd ama r kyak olmutur. Le B Aralar üyüklüü üd ırl durup çöküşü dlr rglyodu: avaşç çgüdülr dağılm lrlm kötkly dğşmr a yuduruğu mptorluklaıı uflaıp dağlmı vhayt rkla km1

İralı İlam düşüürlr öğ Hgl akkdk lglr glkl Had İat' çvrdğ WT Sac ktaıyla2 ıırldr. Bukukuu mükml vrdr m üü dakkd ağlam r ou varmak ç ytrl dğldr. Çk ülü rlahytçı v flzf la Murtaz Muahhar3 karşlaştrmal rlr üyük r öümü u çvrd lham lmr. Ülk Muahar çoğu ama Sta l gl' rr kaşrmaktdr; aı dmlrd4 ptğ ltılar Hgld dğl Stac'ddr Am u -

şıklka öt ağlamlar d rr karıştrlmı da da arcdrMuahar v gl ay dl kouşmamaadrlar gödrm aptklarvrlr ay mafz vrlr dğldr Mutahhar Gall dü kavram aahtyla lamı karş çklmaz ütülüğü drd kaat gtrmş olarak gl düya hatta 20. yüzl larıda yşadğ ç Hglora düyay lamk tmkdr Sö ko-uu ol dc v alı r kld almk oldı u ç

Pai 98 92 Te P/osopy of { Dov Pubcaion In w York3 la Dev el olan utahhar 99 anında Frhn adlı

ög randan ödld E b Mai Kaynn deni) hrn,

9 8 aı



138 YRAL

meşru oluru ama Muahhar eleşimek emeker hem e para-

gma ve üyaya kış çısındki pistmoloik krılmalara türsoy iniri itiiy dili v dünys itiriy kndin ütünüy y-ncı ir düünürü lştirmk isemekeir Muthhri dhiikdüyind iti i virtü i olsa g ürin ngiicyımış ir sein Frsç çvirisi on Amn düşünürn kaındaynnmn �sini kv oğını hiç vrmd Öğingin, i oyın gçk ndniye ee i ün vr olma ee(Aıl) rınd ypğı ayrım Mutahhrlçüsü ereede şırtmadır Bş yrımdır u çünkü Akıl emi a emel oluşuur; u sistm gr dünynın kknnd r Nedn olmaya r i -k vrdır, u ilk Akı'dır v vrn onu maıkal onucudur

Muthhri İslmi irn kumında gne vrlığın ea oluşuuncüllin dynrk üüme u ayrmı üüüü belirirçünkü urd ilk neden hm kendi kndini oluşturur hem her ür e-denden kurtulmuştur hm kndi kndin grnür hem hr tür aıd

ğımsıdır, h de üm vnin açklay nni v akıdır klıkyce hedimektedi. İki düşünümü ynı dg yu ürinddeğildir Bununl d km. Bii ele diini konuşmktdı tkiys yüksk eoo !hikmeti ihiyy] avvurlarıa kpılmışr İksinin ınd oln'ın ess oluşu yerini le sslığın ırkmışrMuhhri undn hsi grünmktedir; v nihyt ikisinin -rsınd şu ko Descrtes vdı Hegel Descesın lsfnin ynikıını yni nelliği ulduğunu hyrlık elirtyordu

te yndn ntelektüllr <ında Btı düşüncesini iyi nıyn mndilin çvirmynr d nispeten klıkr Çukukrındn yd yeniyetmli kleinden i ynı ir ülkde rnim grmüş oanu enlktür, ülknin hııyl her tü ikiyi kyetişlediBılının i rü çy u çğ kptp kyp nı tei d-ek odukç uygun i ntm n kvuşuklrı doğudur kt uende ou çünkü unun için i ger dnüş zhmtli ir ıklık

dnmi v ssılm i sı gerekmeker Düşünce lıknıkrnd yni içimler vermek grkmktdir ki unun edinimsi çou -mn koly olmmktdır Mode inn ilimlrindeki yöemlereyk uydurn kimi gnçr kendi kütürerini ynlı oryntistriniçimsiştrici prmaa ynidn keşeerke, üked yşyn kimi



ETEEKTÜEER 9

gn anı ou tr n katmktrer an r" Batıı ş-maıan ktü vrer raığa Batı kütürün gr apmaaır-a Bunan oaı Baamaıar'a züm ona genekr braı oraı km ora ıkmaktaır p br rre kaanıkkalan br eer orma grekn br bok varı; v bu uk b gern okuuna pot apan lklr gbrlr

BÖLNNN RKL ZLR

Ük ne nm kütür bünmer gzemenmektr Bublünmeler topm nfların tüünn v b ttü bağ oanpopüe a a moern külürlrn oğmaktar Baıllamış v havakt erne oan ınıla ükeek nteekü aşamn knın-a kamaktaır; okmar ve ntktüer ktn ouşturan şehrküük burjuvaz n an şe enmz; buna aban kaprı

gülük zmekte oğ aman a evrer b bağlamakırr5B nlar kam baaı oltan ntktüern krğrr gazetler rglr makaelr azarlar şuaa baa oğ zaman okpoe konşmala apara Burarının tpnn zevkzk ve va-atk ktatrüğünü ntrer Or ınıın br paraı omanan -türü b grp geenkl br eğtmn araranr v gua oaahak kütürü umu br aşamı varır İrnn bazlarnın ük-k ğrenm grmenn bu k aev katkıı gz grüür br şk

bmzlrğ oğruur ama knlern Batııaşmış v ha vatrne knokra nnn nna a rhat htmzlr

Küük buruva trmnn ne anamar? A Laou6 bana ma-ku grünn br akama aaamtr Markt zümm oraou küük burjuvaz br ınıf ğr tk Makzm ouğuhae küük brjuvaznn aınmaı üzrne temnrmtrKlak üemee (topk toka burjva protara) nzarn

kamşk br şbkr bu Küük buruvaz hteon grp v lt Faa ue Aada) gl Hdada) gb de bemmem

ömügşmemş üeld baı dl bme baş başa b me gme da ve uma eeme aıda yadma b aamaad

La Cie es inıeecıues aabes a Pa 974, 99-20



YAR BiLiN

gruparan oluşmuş br büündür; kaplt ssmn rsyaltesi

çde mam hçb ye ahp olmamalndn öüü bu gplrnok b gm ğ. an'd küçük bujuv heoen eçok yayı o ınıfr pad kük sfı, bı memr eorer, küçük ok ahpen, b kap Külüel ola buı eeekel değelere, yöne memrlr nyl ve laıd ou� hal vat ern na n ha bğr

İlam ükelerde bu üç yca zay ğn da oproa alm ylda Şah Muham Ra Plev 91-

90 aından baaan rım rrmu snd kınp girilmişti.Ye ayden doğan plearya kalbl ğld e hükümrn ya dem ayede nen uu ku br n halne gelmr(keern kından h aakır). ay bjuvs, ülk y y çde geekleen kel nayleme d oya çkyen br oudur Lrou, am ükelerde küçük uru eya çokyaın ort ıı tortu hai omayıp çoğuukt oduğuu

lemek hadrBu rubu çnde mek yan eğlmlle geenekç eğlmlerda u üe öee o ylelke k eneküelp aydde: eçme eneleküel ve eeekç enleküe7• Beneİa ö kouu oduğda, bu k eeeküel dda bakaaar da eekmeke Çükü ö ko oan homoen ulardeğd ak ou ağ ya da u oa önem değl ya Ba uuü ye eeekel değeler yenden a heve en b

eeeküee kaaab kaküüü lam veyonunnoke veya ehd Be'n aydın a b menklelaı uaıaya uğaa bye krıaabr; ya opmalhd de abulaa n urulu düen mey uaya br İa dooa kaaabr Haı ücahe) e haye, iullh ada aak b "ndamaae de kaıaab Buda kaeoen ye mamam odln öyemek

be kamakad emeden geen kken blerye ak düeylee çakğa yok oe bee doay oaak uabenee eee bağım oaar aıdak k emeceegeenekçe anda a dook oş k ğ Ö yada eeme

a 202



ENLELLR 11

e ki kı ouumdan (Batı'nın doayı ya da doaysız oaanınaı) geen gupada oabrer geekçer de yaı ükeede

oe br eğm görmş olabe, tıpı ABDden geen aaı "İ " teknokaaın oğ gb.Enteeküeern doojk oumarı eğter yaa teche

Geenek karıında k yanı tuumaı ne ou oun İan topuunun yapıanmı k ktbna ye amdrar: -bn bm ve meek yönec kadoı da bu guba kayoumve U ynı kk fakı bg kuumaına da yanımatadı Bme ente ya kamu ekörnde ya

öe ektöd buan

mhende doktoraı teknorı yetmekte nn bmeokuuan ünvere ve faee beeyen gen anamıya edebyatıarın yıındak göe gör faaık e -oğu aman anyee- deven fkı kuumaında hdam edmekt enteekeen by b böümü Pnama Tekatında aııyodu dğererye ükedek kı kre kuumarda eudua eneektekmeeğn yapmaadır

Öte yandan teknk bgere ahp omanın et öenebüyktü k en arak öğencer eknk ve ıbb okuaın ınavarınıkanmaka dha yeen oanar brka eğm yıından onahem enteekte hem de memur oak ıkıkarı nan bmefeen doduadıra Gm deve fından kaıanmayangeekten et enteektüeern y nten dır Ymndğer ucun moaaı yeren ve Oağı andın yapanı oduk

a e değe b ede muhaf ee dne kumr buunmtadı. Bbene radka oara karıt on e aaında rkı küeen nanara dolu dn barındıran k ayı akademk dünyaaaında kk d budan gemekedr

eknokraara Uemanın orında k ate araında kaan enteektüee ekere en aık kemdr Üek bg anına buaan apıkıka odou mu kaan da onadır Yanı oaak deook söyemenn erğne baıdığına haer omdan Baıamı olduk

aı oan bu nekee haad genen bün hamedmefkreren ymdır; aca aı mln ve en omındanörü bu kem bn eook bmemern okuu öncd ı dyg mee ögü kbe onaı hını nan h



142 YARAL LNÇ

n gtirmktdir Engllnmişlik ölliğiyl gö b ntlktülkiml ilgili olarak hınç fnomnolojii üzrin bütün bir kip ya

labilirdi. ınç, biçok ngllmdn ilri glmktdir pdagoik sistm bağlı, yabancı dil bilgiin bağlı, öğrnimini yabanc bir ülkdyapmış lma olguuna bağlı, görnklrin laik bir biçimd Ballaşmaına (öğin, dinl olmayan, mürh v srbst bir oramda yaşamış olmak, karşı cinl köstklnmyn ilişkilr yaşamış olmakvb) bağlı ngllmlr. oktan bri sürn bu acılık tavırlar şiddtlndk, kndn hd olak günh k�ilr aadığ için d iyidiyiy saldırganlşmkadır. Günah kçilr farkl biçimlr alnda bulnur: ya yabancılr habına çalışan bask sistmidir ya "yryüününlantlilrin kaşı çıkan yrli ömürglilr v mpryalimin şaklaryani tknokratlardır, ya yabancı klimlrl dolu bir dil konşan olayısıyla kndi kültürün yabancılaşmış olan v ayrıcalıkl snflarınçouklrı olan sapık v götrişli gnçliktir, ya da bütün yaratcı hamllri yutuvrn o iğrnç ayan aarl hr yrd mut asürdür.

Bütün bnlada bir grçklik pay oldğna kşk yok ama adbunların üzrin içini boşatıp, b mkanizmalar ürtn birçok tkninclmktn kaçınak, başka bir düzyd önmli güdülri, görünürndnlrl gizlyn bir sorun drinlştirmk rdddilmktdir Zatndha sonalı lıların diaporası v sürgün ndniyl b köstklrin bioğu katığında, dikkat dğ hiçbir şy ürtlmmişr Sistmin bu kadar srt bir şkild yıkılmsındn sonra bil aynı köstklrn

ha da zici bir ölçkt ynidn l alnak orya çıkması, avlardaki taklitçiliğin, kolktif ruhta drinlmsin köklşmiş ola kültürlmodllrdn ili gldiğini kanıtlamtdır v bütünsl bir açıklamabun ksinlikl göz önünd bulundumalıdır

I LOSOFOB*

şkus n kalabalık grup olan vasat ntlktüllr grbna ölliğini vrn şy kültürel klrf Zira, toplmsal talplri çoğu amn hklıdır) v kültürl talplrin bnlar daha haklıdır) rağ

* ostfbi: apal korkuu. (ç n)



EEEKÜEER 13

men bu enelektüeller genellikle kısırdırr ve özgün hiçbir şey yramzlr Bu klotrofbinin kökeni ikili bir çıkmzdadr Bu entelektü

eller br yandn kendilerni hak kiesinin üsünde hisderler, hitrihsel gecikme ve assupn yakınırken sinsice hlkın zulmmışlğn öerer; öe yndn kendilerini Baı krşsnda şğı bir konumd hissederler Batı'nın ürünlerine hayrndırlr ve kulkları sağır ediciparılrna rağmen modeliğin römorkund olduklrını iyi bilirlerBir yand kzndıkrı aanjı öte ynda kayerler Çoğu zmn iraf edemedikler gizli hırslrı sözüm on uygraşmış dnya rafındn

nınmak evrenselliğe uaşmk ğucu e güçsüzleştirici taşrlılığışmktır İki boyutlu klosLrofbiyi yaratn rahtsızlık burdn doğmkdır; kendini beğenmiş olunduğunda oğu 7mn d öyledir ten- bir tür yıpratıcı kinizme rdıran anlaşılmmışlık duygusu dburdn doğmkdır "İlersinde" oldukr bir kültür ile içine gremedikler e sahne ışıklrı gözlerini kmaşran daha geniş b dünya rsınd kıskca lınan bu nelektüeller iki çıdan d ybancılşmışlrdrranlı büyük çğdş yazar Sdık Hidayet (190351) kendini "iki ucu

yaldızlı değnek" diye nitelendrerek bu çelişkli durumu ço iyi özetemektedir; Yusu Ishaghpourun dediğine göre burada yaldz sözcüğüüyalarda olduğu gibi bi dşkı görünümü olarak anlaşlmaldr "Neburad, ne ord; birnden koulmuş ötekine mamış

Entelektüeller roluşsl olark klosofbi içinde boğulurken, oplumsal olrk dah önce söylediğim gibi iki çekim kutbu arasındcalmktdırlr: teknorlar kutbu ve Ulema kutbu Bu iki düny

tarfındn çekiştirilen entelijensiya ne teknokrtlrdki kesin biliyesahiptir ne de din damlrındki organik homojen e skolstk bilgiye shiptir korkunç eleştiri silahını kullrk endi özerk stüsünükurmyı d baramamıştr Bu silhtan yoksun olduğund saunmaızklmtdır kder her tür ideolojk sdrnın ve her tür yargıla hatasının eline klmktdır Enelijensiya ne kendini aşağılyan e azgelişmiş olarak gören teknokratlrı etkileyebilmektedir ne de kendisiyle tk itifaklr yapan ma kendi trflrndan olmdığı için reddeden din admlnı eileyebilmeedir Dolyısıyla rolü cisimleşrdiği krma dünynın br suret olmaktdır; heerojen olan ma milinların saldgan ideolojilerinde birleşebilen ki gerçekten birleşiş

8 iay 'Enrr vivant L ' 6 ak 98, .



1 YARA B1L1Ç

ir- iki söyleme aulan ki kirler dizgesi asında br cı dmnr.

Entelijensiya eleştirel rolünü yeri geirebilydi b ki dünyınrleşme noktası old kşksz İksni birbine bağla ve kavam raplanlını zonl olark ayın ılma çzgisie doknmi b çok önemlidir diyaloglarını bbine elemleyebilid Zadüşünce b olü yan madan ve bilinçli olar yene getirebilsefarklı bilgilen a!nda yatan avmsa aanla, birnden diğenegeçilen drala ve iki söylem de nieliğini veren algılama

biçimlerini gözler önüne sererdi Ksacası enelijensiya kimseyidiğeri indirgemeden bağdşml bi eiml ç ışığına kavştrarak b karşılaşmanın özgü aaını hazırlayabilird işlevi yerine geineinin k koşl aınlan vlan ve hzipçekişmeleinn dışında kalmasıydı n'da alışlı ve yeişli yıllardaorya çıkan GeleneMeik ilişkilei ve atlılaşma üzeinde eksenlenen büyük rtışma tartışmanın başını çekenler iki söylemi birbiine kaışurman kaçınalar ve yeni bir assbn geliş omını

bilin oa hılaaJr veii olabilrdi a anıı öküzlerin önüne koş laikliği emellerini çökeren İranlı enelijensiyanoljik bir araizmin yararna moeliği sye ei ve bn yarken eni şaşrd Z devmden olayar afından kelimeninm anlamıyla kökü ındı; fırUnaya krşı dammasından ötürü sei bir tür yasadışılıka kayld ve yeni sismin kenarlına elinden eldiğince ttnmaya çalışı

Alında bizim ükemizde entelektüeller çalışma masalnın adındasüknele düşen bile düşnlern ziyade yel değienleine va açan açlılar andırırlar izim dünyamızda entelektüel olmkerşeyden önce iidra malif olmaktır Geli eçen rejimlerinçoğnn ya kıcı ya a düdüz olite oldğ öz önünde blndrldğnda anlaşılır bir şydir b Ama ne yazık ki b maletyeeri kadar düşünülmemiş ve kba lmadr eraernde n bireleştirel çözümleme ne bir yeni rskf ne de mea koyma tavelmekdr Malin rejime bakldması bir çğn babasına yada annesine başaaı gii olmaar kn ülül bağlamınıiçbir aman öz önünde blndrmamaadr Neden bir dieri değilde b iktidr i başındadır? Naıl olr da e aynı meller amanz



EEEKÜEER 145

ir ri dnülülük v inl kndilrini krrlrlr sıl lur nvüy değr çlr �arısızlığ mahkm lular Bu kdar ydi cnllup imk ilmyn rydn çıkmlr yl mkan şk ir yypm ve ep yinle u ıızlık erde lmkdir? Tplumlknmik knlrin çzümlmi ir ür ka Makizminunun rlarıı sğlmındn eri u yklşm çk yyınlşmıır yeerli değildir Eki düzni dvrimle lşğı k n yzık kidah ilikçi ir düzeni kurulmı alamı lmemkdir! Bnunld klmz Hereyden nc diyr Gan Bchlrd srunlrı yriyrn kymyı ilmek erkir. V ne denire densin ilimsel y�m

d srunlr kndiliklrinden yerli yeri urmzlar Hkiki ilimslky dmsını vurn d n anaa dür Biliel ir kaiçin her ili ir srunu cvıdır Sru lmydı il iml ir c-vp d amzd Hiçir y kndiiğid m Hiçr ey rii -ğildir Hr şey kuruludur"

Ülkelrimizin kdrlrinin ydılılmsı için ss ln, srunu n-lm ücü eneleküllerimiz afından ender lrak hes kılmııuun nedni kü niye değildir zlkleri arıdan krleirilnneleküellr uu ypm yeeğine hip değildirler sdece N m-sli ir kışlrı vrdı ne d ililri Syledikleri ve düdükleriğlmdışı klıyrdu: ülkenin riel kşullrıı dınd yünüşırmı ir külür seleii dıınd kendi krikürüe indirnmiir hld dünyyı rmı ln üyük rekelerden muf uulmuirkç yüzyıllık ir ailin dııd; v niye k yerlerde karlırıl yeryü kderinin dışınd Büü u rulr zeki ir şekild

ry çıkarılydı yeni fikirleri dğuilecek ülkein eleküel -prfyıı düürebileek aımln iyl erpekiii dğii ek eekeli kkı yrclk yere ykleckiplumun nenellemiş ilinii uğrğı

Eserlerideki dilin mle ylıılmı ir dil hline elmsi vyryüzünn yük dei serleri üzrinde hiçir i ırkmyn nrdys yrl ir dil dnüşmesidn rü irçk çıdn dikk değr

ln srleri dünyd ıyn şirri üük azlr v nrırmcılrı ii ki u kimin dışınd uuyrum Ybncı dillerypıln çvirilr çk nderdir v irlerin srleri rn düysıın

9 L Foıo /espr seqe, V a, 1965 14



146 YARAL BNÇ

kuşkuu en zengin yaıcılı- ö konuu olduğund oun da daşlmaadır, çünü şairlerin dili öü gereği çevleedir.

Bu ugallara niteliğini veren eleşrel ka yokunluğu ve ürlüürlü aplın ararlı aldrsnn elinden büyük anaı ve rler deağ ali urulamaaadr Öeğin, oplualflef konulaı eladkaında a aa baağ onul yaymaa a d yıve onu gelme geveeliler içinde kayladırla Yeenekle uinanar herşeden önc yaacıdıra eeirel ye rındai bu ayrıla, bia varığmıda ouşn rnn içine kuaca denb şukn eri ger Bunun nedenCne nanın yeneğine ne de

ar eme yokunluğuna bağldı, dah ciddi b şye bağlıdır: evcudünyalaın eai bağdzlığna Sanaçınn endi dünyaı ürekli üon geiren bi odeliğin orya çadğı acil ve değiken orulaa hiçbir ugun cevap vereemekedir Fiirleri iediği ad ulıla ullann; iediği ada gülünçleşrin; idiği kadr alay ein dalaşn, aa ür1ün; bildiğinden frkl ı bir şekilde rahıec olan br güncellien kanaklanan onlrın çiğ gerçeliğinin e

linden kaçamaz Nedenlerini bka bir yerde oundadr herşin belli bir einlik iinde bağlanlandığı "ode inn bililebağlanda Doğulu donler andn öğülenen önez, endliğindenli ve büü meai çözümer r yememedir - hiç değirihl orunları çöe için Tanma, harli olma, lirli bir rpei ve meae hp oma, aca bglen olm -mekedir Bura, neden öz edildiğini, neye a bulunulduğunu, gi bağlama bağlanldığnı bile gerekedi; burada başka bir de

yişle, bilgi harialarına, eneleküel bagajlaa, belirgin fkirlere, açkarmlara ve önermelere ahip olma gerekmeedir Sonuç olarak,alam bir emin, onoloi bir emel geremekedir Marki olunduğnda, bir dalga bouna, elei evveliaına organi olaak bağlı birdnyaya dol ol geçiverilir Max, kendiliğinden bir kuşağınonuu değdr Aoele'en oni ü Baı onoloiinin o incirine baldr Gece gündü George Polierin F s T

nin arça çeviriini okumala Markimin zihniei hakındabir şeer anaşaa Oun oun r ve ei yarda Hbudehin aadş hücreerinde eişirilenler gibi kudurmuş bir Slin'ci olunur İnildiği eneki b y, dhi b bş dönü



EEEKEER 147

ücü bir keifi ounun, baka bigi aaar gerektiren orunar ökonusu oduka bir adm bie ieriye gidemeyiz. Oguarı v puma

myonr özmm iin, iir dnyandai kaa arkançmk iin, kltre dayana noaarn izerini bumak içi, emni hümanit anamnda bir kltr adam olmak grmtdirY n ya k i bunun ikiğini iddtl hitmtyiz. Dnrlimiz hakknda Berdyayv'in Ru düşünüreri iin ddiri öyleyebiiri - kmdan yzyorum: " a nii i tirer, ya da kyamei . Kür dğn bilurtığ kiininarandan youndura.

3. ADRN NGATF SLAM

En yaygn enteektüe tipine döner bu entektülrin topumiyaa ererinin büyük bir böümn yre dzyi aamadğn beirim. Üknin oyoojik görnmünü kran topumakütrbönmrd enine bir eit amayı ndr oara baarrar; bu

grünm outuran gruparn piooji tutumlarda v ntktrin ndi izornirindn hi öz tmyim İran Dvriminin doğa haknda ndn yadlarn orun onra, iz bin bir nedn ayacakardr dounmayacaar t y orunun özdür, yani ünin jopol itik durumunu ndilrinin anamamalr v ind onunda b i olduğu gibi, dmoraiyi hi umuramayp a v yaln haliyeitidardn baa bir y itmyn di admann ltre kar veanazmrinin boyur onuudaki anlaykar.

Faket düzyidi boyutar gö öd ulundurulduğunda, buanlayşzğn beli d kanlmz oduğu ylbiir n i rjimin apaca orak v ama anr, ianarn zihil miyopluğayaalanmarn ön oularn hazryordu. Bu ar, gnrin, atdan dağtan yc litratrn apllatrc yavağya tmaualarn nglldi, bu gi yaadl da pryi dv halinegtriyordu. Kh dvrimci doinr biimi arda, h tidar mrcil

rin ar kfürü adr biimri ardna, kh pygambervari yergi vetaama biimlri arda giznn bu temei amarn orayakarma, ararl tirini c uğratp, bağl bir avunmameanizmann remii ağard uuu Zira, bu abartmaarn



148 YARAL BN

uatıı ndie vrici boyutrdan srsııp, hkikati vnmaya v kao-u andın ikir kargaşanı bira düznmey aday oack nte-ektüerin ayıı çok ourdu Bununa birikt, ski rjimin sııöztim ağnda birçok zayı nokt ve kaçamak çsi vdı, n k-r buraya zp özerini ietebiiyorardı. Zaten o dönmin debiyatıağda İran debiatnn n zngin dönemrinden bi bu durumakuuru bir şekid uyup, itiari v imı bir die mesajın ı ibaş ardı.

Öte yandn İran nteijnsiyası impatoruk sistminin titi oa-rak kaıyordu ve organik oarak bu sst aitti Entijeniya da, si

tem de aynı da yr aıyorardı. Entijensiya, ski rjiminçöküşüye doğa rakibini, o kadar neft ttii aler sunu• kaybiSsi çöde yitip gidiyordu ark. At mnziinin dıınd kn bugü-kü rejim, onu ciddiye bie amıyordu sami rejim gör bütün nte-ektüeer ·eski rejimin kaıntırı, ya da daha btri, ahksı Batınındüzeme akaydı

tene de itnmse de günük nasibimi haine gen bütün b

yag haarı, kaarmızın çok eki omasındandır Bacheard kfa-an önyargara yaşt oduğunu söyerdi Düşünmek manvi oargençşmektir, geçmişe ters dümesi orunu oan ani bir dönüümüabu eek"tir0 aynı zamanda.

ntktüeerimi kütüre kostroobierindn çıkmakt orçekmektedirer. Düşüncenin arıtımasnı denemekte, sabit ve taşmıbiirinin yrine a, dinamik bir bigi koymat v nihayet aa,i ereme nedenri sunmakta 1 oruk çekmektedirr Zir bu ente-

ektüeerin çoğu iki i bir yabancaşma içindedirer: geçiim oe]youya adkarı yani eeştire düşüne youya dei yeni kirernzarınd yanıaşmşdr ve özünü deği de aak öyeyeim" aşamdn kamaın muhaza etikeri ak kütürerinin nazaındyabancaşmşardır Doayıya, bir eksiiği bir dierine karşı koya-rak, iyi tnmanmm bir kimii onun kadar muak bir yabanca-maya karşı çkararak, bunarın birini dieriy deitoku drk, ai-

hin kenararında, yani bir n an lande sıı kmktadıra Pam

* : Blyi bik. ç..)0. .



EEEKEER 9

para düüncele akdık laı kül türün b r uretdr: Av ı ıktığına

bğın ğla hbir ey yartyan, sağa sola pn ama kölcğı bir yer bulmyan br atekültür. Sysal vya vrolultrce öre değşen k aşrı tpk de burd doğkdır: yaızgınlk tpk k bu z knc bir deolog ypar y d barızıktp k bu d hınca ve büyübozumuna yol a Bu on duygu yergeldğnde itk br havyla brlep yüce br yrsızlğn zn tşrÜlenn kültüründe, bu duygunun dern köklr vardr Örneğn toplumal uyylede ok yaygın olan suzn mna yolunu dünel obnu'nun her zmnk eskn görüşüyle ma ttğ bu duygu-dur: "Dünynın hbr dğer oladığını, ata voldğın; dn veuk sevgnn sahte olduğunu sğduyulu nanın, iine kapnasıkendsyle yetnmes ve hanet edecekler kesn olan akdala güvenmemes gerektğn ve mutluluğu, güvenlğ, hatrınn kolay ffnıen müşk oşgörüyü ve nyet Tnryı kendnde bulbilcğn dinlye dinley yetşen, yls derslerle büyüyen ve bu derlrn böyles-

ne evrensl br şeklde kbul gördüğünü görn insanlrn oğunun ens egozi ve bunun bütün sonulını, yni en bstndn ile neerlernde ve vnlnd alrınd olup bitenlr br kyıts-lkla yklşmyı br zilt olk görler olğanütü olurdu 1 2

Bu ululrın hüküetler rınd issilri küüe duyguunun ndnl d bda anldır, diyor Gobnu urd Gobnau, ok asas br noty prak bsdr Bu toplumlrın

başarszlğı br tek ükütlere yüklenlbir m yoksa bubaşarıszlığn nedenlri, kolekt ruun kndin tekrarlayan yplarınımutlka biilendirn kültrel önellrde de aranalı mdır? Asyalıyöntilrin ytenzliği ve kouuluğu muzz ol bl, dindn, ör v dtlrdn ilr gln rllr dh d lltiridirlr,ünü ktidrın ru ylelrni bil r an durdurn3 d bu köstklerdir Yöntler arsnd he ynli yi niytli kşlr bulunsa ble bu durul sanıldğndn dha sık karşıllr, bu n-

sanla str itee basızlğa uğrrlr Zir kamuoyunun, yönetc-lrn baın en acı bde k!lı şe de re girşlrdir ka uoyu bu denemeler kaşısnd esk sste bğl, oğu aa

12 egos e /osopes s /Ase cee 7 a g e 76



50 YARA IUNÇ

mank ve yllanmş olan ileyişler kaıın görd tahammülü

götee" .14Yüyl öncen gelen bu belileme hl güncel olmakla kalmayp,brçk adan kla uygundur; barszlk nedenleinden brn görmeked Her ür re grim akanlkla , eylere bakşaki bğ a, br tav demn ve ihnyein elden girlmeini gerekirir Adn kalma dren ve kemiklem eki modellere ınma buradan geli ünkü eki modellern bklana mau kalmak,aş crek olablen reln yatabilece denilklere maukalmkn daha kolaydr nk eki emlein yllanmş leyler, yler erinde arlk yapan ve u ölümlü dnyadaki kameimiibir d alacak ykm haline getren kadein bir padr Evcilleşiilmi bir umutulukla bear yaamak olmayacak vlerde bulunanbelir umulda bulmakan daha kolaydr "Pein peşin, günügnne yandka geecen kne ve kanlma olak iinde bandrd şala daha a güvnili Zia temel bir baalk her

yerde vd: eylein akn dedeki yeilke dünyann kadenin bka yerlerde karlalma olguuna deimie yapşan, ayklam da ar ncrler gb allnan o köeklerde. İrade d gelen ve kanma oan vaual baalk, engellemelei haklgöerr ve bakalarnn baarlna nice evinr öyle ki, opluml v yaal bn başl, yi harlnmş ve hk edilmiş bileolar, nnde onunda kukulu b baa, oyunun kurallanı anbr ey duumuna dürlr

Coran br yerde öyle dyor "Elen halkla, eyleme gemektenkanmak çn kndlern 'kadern lne brakrla kader hem negatifbr e hm de olaya yorumlama yönemdr guar rh , duygual me deermn r gör, yeri geldnd kunlan bir mkr."15

Zra eyme gmedn klm da kprdamadan baarlklaevrmne amml eei kanla oana evekk eemi

ve görnd kadaryla hbir anlama gelmeyen br vaoluşu göe almam alayan da bu negaf eamer Ve Coran öye bayor"acadm iyi nye ne olura olun, o [negaf elame] olmaa, ha-

14 e

5 ıı x r r 9 5



EEEKEER 151

yam bu kad öek bi şekild heba edebili miydim? Bunun için

ba yardım ett, saretdirdi Hayat baaamak o kada koay dğidi bunu çok çabuk unuuuz; bunun için kökü bi geenkuzun bi azanma ve bikaç kuan emi gki. Bu i biiildiinde �y ço güzel ie Size mia olaa yaazn eiika: aanz iz in için aneiye ve ayz aalanmaya uayaak ed eiki bi mükü bu. i alihile bundn yaaannbunu gözl önün eini" 16

Faa Cioa'dk zihin kekiniine ip oma adece kdee ma

uz kalma deid kadin knca mkizman aça vuup kadeden kuumak da böyeike kad nede avmakt Bhaa_ iıada çamuun içine bamana amn çikefn dndaykene dememi kalabien loü çiçei ibi ounmakd

AR-LÇL BR AŞ

Kndileini kadein eine bakan büün eylem hvlei eçen liilik onucu üm eelei ye deiirdii ej bi dünyaday eil haka onuda y-flli bi bak edinmeye balaaBu bak hp ya yaya fçidi: öekini idiid kndiiniüküeii bi ye alddnda baka b eyi d uLa Ayn andaiki iil üid kaamaz; em oa m d vap v oam yanoumu v olumuz ndenein üzeid h ü nlie ba eie bi uumu yoku Bu heki ililendi bi duumdu anaçve büyü yazaa da dahi

Gabie Gaa Mquz'i Fid Caoya ku yapmakla uçamandan öüü kedini kaya Gü Gaa yazd bi açk mkupMaia Vaga oa öye diyo Edbi yenkle zihinel uania öz konuu oduunda zihin kkiniiin emia omadklan hp avudum öi ai Ameikda yaln ha ay

bi kimi demokaiyi küçüme ve ounlamn çöümü içinkizmeiizm' bal çöler v

Akei diköükedeki adaleiilei ve demoilede mümkün

6 a g e 59607 Le Nouve Oberveur 14 196 553



52 YRL BN

olan suistimaleri mahkm eip sosyalist rejimlerdeki gerçekliğe öz

yumulan bu uumu Vagas Lloa ne :eç olak alandırPeki neen? Çünkü evim mitou hl ekii kada ekini ve toplmdaki bütün ktülüklein evaı gibi unlmaktaı Bu yanılmaGulag'n et geekliğini Pag İlkbahaını yü binlece Kübalnınülkleinen kaışnı gmeyi engellemektedir, öellikle de entelektüellein bu ülkeleeki güçü genç demokaile yaı-ölçülerebaşvumadan esteklemesini engllemkti Öe yanan demokas

söcüğü, kalaı kaıştıan kullanımladan ötü değesileşmi irsöcüktü "Kadaien Humeynie, i Snn ee Ssnee kada" ekes emokasiden yana oldğnu söylemekeir Dmokasile entlktüellein koşulu esteğine üveillei e aha a kıılgan olladı, ama biçok entelekel erci anlaştıılma kokla emekte ve mok giişimlere kaılmamaktaı Öek olak 1980e kulan ve o a şidtnve teöit tehl ikenin ayıcaklı he haline elen genç eu demok

aisini alalım; bu nek de gösteiyo ki teöü yagınlaştıan ögütb dum öeline Aydınlk Yol klüler asında a a brikaaeğil ünisite çeveleine otaa çıkmışı, ani öğetim üyeleri eğenile ; u hn ee olara çılgnk gtmelenin ugün Peua aşanan kan gölüne yol aaınd hibi an kku mamışl

Vga Lloa en kuulu mokailein ble, entelektüellee en

umak oalit imen aha k gülük bıaktğını blitiBunan lay a bi süü siaal tklu bulunan hibi eleşiyeka hoşgü gteilmeen entelektüllein sügüne gitmek oun kalkl bi imin ş k mınn Gacfa Mqe içinn ii ln blitk biii yın Lla Bölei umla büük tenk aibi lmak hff e l ağılııı neenlee gii "Gc Me gibi bi aa, Küb eimi kaşsınaalğ va nein ittiğini lmıoum Zia onun katlmı ieoloik

anşmı aşktaı ço aman alkavkluk ve insel yobalkbimleini ge almakaı

1 ag .

ag 52 ag e . 5



EEEKEE 53

Plu yrla irlite n d si rejie uhali olup, sonra yni

rjie ar da ar alan ba raçt ntletüllriiin yurtdnaçkar çka dha da hogrüsü baa ir rhbrin ollarna nedenatldkln anlaoru Baka bir dyl in hak dn br enelktül l olur da, Halkn Mücahitlri gibi ilyii n apkn tarikatlara nyn, ariati şf karnn iti liliklrinin htrihel bir olay he de ideolojik ir dri gii utlandğ ir iy<aharetin dyla irlşbilir? Al hallan tedai edn, ruhsnli bdnsl ulular haften e yeri gldiğinde yin ya-ad güçlü ir yrdc gii i dn daiye yneli ir idolojidiru

Saygn olaya çalşan neltüllerin geerli bir açaagstrdn idr Pygaer'in ssi haine gliş, idrin lili,uruu ir ualelili eyei halin gliş ytilri (Orçahüüdalar gii) cin çarpşlar ya cüalla iyiltrn eraeli bir aria halin geliş olan ir harete ağlanalar aş

aşna i bi palojik akad. Bu olgu nasl açklanailir Bu ntlktüllri opoünistlr, sahtlar ya da ikbal aclar olara nitel- i la uağa gtü Belki iilri grktn yldirlr. Aa kiili d hikatn siidirlr ruhlarndki ü i coş-uyla inanrla Drt d burada alaakdr Byli ir satklğanasıl inanlabilir Drin bir kırladan doğan o acl grçklik dındanyl açklaabiir Bu rla fakl biçil alaktadr: bakak

yarlçlilik içii, danşladai şiofni içii nihay donuş tarlar tli den arkai il ilrci fikrlrn ahodliği andi ayrla biçii. En andan şrtc olan bu kalda iddin olduğu haliyl platr la tt dKu byinli ilitnların güklilri dakrıklar intiharı andnrl u ntlktülli ba çakadr harkl -dşlşkt yatclklarnn iğdiş dilsinin dünlini itola idlri e erkki bütnlülriyl hr tür lştirl atta raik

inclnin dşnd kalp kndind dğr alin gln aşılkç ürkaaanlaa yaılan bir gçişid bulatadrlar Vagas Lloannsünü ttiği yarflçliliği yraan da ço aydai bu karşıtlklardırBunun yetnl bir ilgisi yoktur He büyü bir yaar olunu hde tuas olunili



54 YR BİLÇ

u konuda Otaio Paz, atin Amrika'nn zihinl olak knc el-

den yaşadığın beirttiktn onra şunu kliyor: 18 yüyldan brmüi ayk ydurama oduk kimi aman da modit dönmdoduğu gibi günün moda oan tek ayak ütünd dönüşlrn pşintı may dendik Uyum aamadki ytnkiiğimi dodoğröylenire şi omayan rlr ürtti nai nitiğini hak edn sr Düşünc iyaet amu aa v ll yaam alannda iakine ayrkğmn al oduğ oaa çk"2 una kaş kdüşün aannda üiğ ayak uydumak grr oaylaa uym ağlaak tarhin harktriyl birlikt rim götrmk grkir yokaan/n uyuuluk çapıar ürr gdr ç bşa aht bir biin yo açr. u h bilinç dünyay kndinögü ama çrçeeye gör ynidn yorumla abit bir fiir halingerierek töştirimiş ideoojinin şylin öbür yüüne ayak dirrhae gldiği tkanmş bir aan oa üryi uayalaşr Br harktya da hrhai b fn kişiliğinin putaşlmana dinl bir şkild

katan ntektüelin tar ben pikoojik oaak a ruha olgunşmış l rir yalnık kndini orguama rikindn çekinen zgelşiş bir beniin bütünş ihtiya bir ğnağn mni oana kapanıvcrir. Bu ğn ai omadıında Kabie oabiir; bu da omaa Parti eya Tarikat oabir u ğnağa rahat rahatkpndıd, ogua hiçbir şkd tebül yip m<kler hlin-aa göyaş e pişmank omadn haa be i bir bi ini huurlabnn yerine ir diğri onain al han ge fkrlrdışarıya doğru ynt; ünkü tüm bu maklrin ardnda anneindenymktn kokn k br ç aklnmakadr her aman. Bnddoyd k kştkdn pek knm. İnn snykn, kmsnn önünd kndn hk km htyc dy. Mksm ağ ond ee se ABy a da A rupaya ığınıı yni o kd neft dilen kapiiin kötüük yuana nkin dn krıya hoş o erky y d Hvd giri ama Kum ya da N

etki iahiyat okuana gididiği çok enderdr Ama ne yap ra yapln hep masmiyet çinde yapr çünkü somk yok. Somk anak alak ytişkinl rgi b şydir biinçilkbahçeind eei bir onu oynaan ei msn işi deid

F c! Galimd, Pr 1 984 7-



DGAR

Asya ve Aka ygrkr, birkaç yüzydr gezegenimizin görünüünü dönütüren ihs aüst oarn kıysnda kamşardr. Budğiimri aadan adr: n e mrniğin dvindirii yvasna ne d tükenmez diyaektik anğna girbin b ygarkr

modeiğin kütüre yan ürünerini tüktmey indirenmirdir; bürüner rasnda hemen tüktimeye h dondlm idojik paker vardr öy k amana, bütün biçimriye dooji n iyi itha edin madd, ki dünya aasndaki karama noks ve dndker kdird Ba-d ygarkarn triht h bir ro oynayabiekriyn düüne biçmi hane gmiir Ama baka bir yrde dsöydiği gibi "İdooir biryen yapar sküarie omardr

bçmi ne olrsa osn hr tür zihins içrik idooirin kapa sistnn kaıbına bir kz dkdk o bir yd kndini mam an edrken öt yadan b biçimi bnimsyek biinçsizatlaacak e sonç oarak ahte bir biinç hain lktir Goisidooi ok oy yüü idooj Üçc Dydki çarp baarar bnnla açklanabilir bnnla akanabik naz bnn kadar önmli bir diğr önemli o da idooird yaradtn een doağn ck idooişk ski olabien bygarkadaki dinse kaya ytinmesidir arih marasn v Aydnanma'n bilmsetknk çağn da anmayan b yalar, Badkvvetli dogmaatraarn tehikei arkrna ene omk içieaf ed br panzehr oltran i yeye de kar ç kmakdr



156 YARAL BİLİÇ

lr"2Kuşkuunu her ür bilgi ryşnd bir ilh dönüşüren ene-lektüelin muuz bilinci naarnd ideoloğun kekin 'lerin

ydımıyla kurulan sarsılmaz keinl klere hip olma vnj vrdHrydn öce kavgarın üernde konuan ve üs hee kur-tuluş on bilge nzarınd ideolog, belirli bir innc somu olrbanmıtır. Doğruyu einde buundurduğunu nneden innn -nncn ahtr ve kendine ka tutum y d bu doğru üzerinde

tekelinin rma konuu yapımsın kaanam. Öe yndn en-ektüellerimn çoğu endişe verici bir eleşirel güç ekikliği çekğinev gerçekliğin birçok cephesini bolyrak kein yrglrd bulunmeğilminde oduğun göre entelektüelle ideolog rsndki yrm çigi inn ek belirgin oladğı onucun vbii B u lk B olum için de geçerlidir ma td

d�l_n ar5.l ri vrdır ki sonunda innlard her ür düşünce ekolü virüüne

r jık -vd en ou ?aman ma sapan iddalard buJunan gevz cJogJ o dvğu

dğrudur; a bu tvrlın yn bınd d ng yicidencetni

ısı ·enen a CrÇü:·

Öt yandan, n Tr

dü-!en

rni grmk kndini eğmek, b kriyer yapmk ve eninde onunda sorumlu br kmu ahsyeti olmak erekmektedr m ülkemidy bakaldrı e e· br değrdr, öellkle yl olduğunda Hm

bir hç hm de bir kahraman olunabilir Ponsiyel şehtler kuübünegrmk yeterdr Ondn son her ü çab ve yenekten uafı oluru. İktda tarafındn birkaç aylığn hapedl p muaffer bir ekldesrbt bırklndnda annda üth br öhrt gelmktedir Kt

i wr �n a a1alklar binlrce taktadır. Hapihaneh tür kahramanğ i a

.

h.Ü

p;bşarmn altnyu

muraa tauÜ lma< her abi apan k,

uzağa grmkte ve Cniöd :

lğn rEntlektüllerm zin oğunun idlooJduğu slir, ni s

te blnç ahte öüm e( e fkir !İn _binice !eeşmei ibi

* e se: di içide kdi aşa ç)2 hga dog a u i d ot t dx

Scienı eı consenc, tk P 90 ss 47047



DEOAR

kl geeben her tür pııtn c çep, bir de bunl prtiğe

c

aiC fr·-c l k.yıTms

olrk dil girilmlrindn dh nlmldr. Topluml ve iylsonuçlrndn bmsz olrk olduu hliyl sorunun nlm,öründüü kdryl, düpedü yr dmk bil kr orulnnndn doğmd

BNMRZLI BR BLNÇ

Mizc reği r kif oln idolo rhkl rdikllrin kmpnakybilir h -koşullrn yrdml- bir rris d olbilir. Amahr idolo i lle d şli bir mi li n dğildir Knrd klp emkinlv lülü bir kild hrk dbilir bir ndn d kc idloklr; ni dşryl ilişkii kik bnmrkzli bir bil incin kpl ii iin kpnmş biri olrk İdololr nllikl, modl iğin klmdı ölrn nnd ş hkkn ld mdğ v k

dmll ilrldiği oprklrd dh kol yişirlr Kc modn şrnn lil irdii v düşünürlrin büük dişimlrnliğine klmdklr dünlrd. Bundn ürü idolo nmüsonlr v zmndki bşklşl vz Diylkikkrştv rihll ikkrşdr. Bkşn şylşirilmi v kndinin ülkülşirilmi dol korilridir ndini hdi lnd hissdip hr yrdkomplolr örür v bundn ürü d nihi'ir. il iin zihinelkopm nlkül iin öğril horü ne kdr do, idolo

iin d Mnihizm o kdr doldrdolo zmn iind dil mkn iind şr. Zmnn hkini

hr şin yrli rin olduu donmuş bir kn dndrdüünd kndini nck vind hisdr. Bu mknd öin köülr sold iilrddr mişin bimiş biimlri rkd üp ollrn ülyndğişm işrlin kdr örünür v ş oln bir lck i lriddir.

İdolo ilrlmy innr m üm rklr bilinn bir rihin vr

diği krrlrc blilnn ve öncdn kirilbiln bir i lrlmdir bu.Bu rih ylin şr ki rk izil dğildir, n mn"kln hillri"ni ory dökr m yn nd bin bir biiminyll h enlmin hm d bolmn nki eiş



58 YRAL Ç

şimdik ve geecek amnla dünyad yege ede yan ya gep,öze daveti syici oln ideooğa kendilerin göstermek in diilmier

bi. İdeog için herey ndkı da Khni adıran bkışı önedenöümü ve öneden biinmiş ey baındırır Sa ya da oa eriye ya da geriyle özdeetirme eilimi d bd gei Üst se geen bu zdeimeer Z ann n yüy ve oman üzerinde dadn dla atlayabilir Bir yerde düen ya da gplarasında bi katmanlma topms bir farklıa�ma kks olr ma oada hemen kesin biimini amam bir ın müadee pdiir Bir yede en sıradn ogr had bir nabı yoklamaı ö

kon dnda orada hemen nüve hnde ir emk epi edli Ş anda vaşıack bir düman blndd ( dm öeinemryaim) bir de baın bu şnın gm gemi kötü maeraı gili bir bimin yardımıya iinmekedir ira öedavei yici oan ideoog dünyanın merkeidir Bir göüye agemişi yokarken öteki göüyle gelece görmeedir Şiva'nınkinener üçüncü göüye de önüne geleni mndan baımı bir ak

mayla hşeyin kendini aıa vurd evre mekna aktrırdeoog tıpkı mistik gibi boşlkan tikinir Fakat mitik kendneven büün çnde hçşrmeye mıen oog kndin aikaaa kabilele kapalı ve kounmaı ekollere ve seve kaatırEnktüdki kkuu aama meeki nevro yerin araaaayımas min bibiindn kopmas aanaın ayım-ı meein ve ikilerin daıması ısacı öümemenin gerektirdii bütniici ama idolou kokutu deoog vaka yokuk mitosla kıl

asnda asıl kaaaz; ot meknlaın aalkarına baş dönmsinekamadan imez Mk duuma konmaın iyn kendkanakaya snıanmş bieseiin yanızı on aıı deeedessa Ona n ahasna ou ann kü uındn kounmaiin koruyu bi koza germekti. ir sürü anıdk iki rfndnar koaıdır Din deise arık dogmardır bnar Tanıdi Tarihtir Peyambr deis gün bonca kmıa eki gibi

inn iyasa oaanda diidir medyaarın süekli yinemeleiyegüçndren ekdüe meajdır Sonu oaak ona a yaın ou mzaalındaki kntıarı oştra kayaar gibi am olan bika ikir geremekti.



EOAR 159

İdolog bçan kkn taranda p amba gb y ürüym Aynand brkaç cld bulunam Nüan anatndan, nc dolr v dya

lktk anatndan Ona nt v yc klp atlm duumrrkr ya bu ya da u. İndrgmc bak buadan lr, öünür rhl tutrll yla doloun mzacna ykn ln b tü kaba Markmn ba da buadan glr n müadl m? H öd önün çkp bütün çöülmm blmcl halldn, üç dngln aa vuan ömürücüln lln mük ahplnn hogöülü küthln an dn, vrnel at habna ülkln hnt ednyöntclr gün na çkaran bu tml motorla hry açklamak numulmadk br mutluluktur ah dtmnm m Hryn kuuuz br mantkla bbn baland hçbr yn tadü kalmad, üç br baladnda hryn dönüüz br ak ld hhaknd hryn yazl olduunu blmk n büyük br dütr Ez lnlrn baldrçplaklrn tenmynlrn, hr konuda hüküm üençok üçü büyük tkl am o buruvznn kurban oln mömürülnlrn da olduunu blmk d n elld

2 ARACN TANRLAŞRLAS

İdolog, akln nlar çnd kndn rahat htm, nann olaylan ötn tmdk ytrndn tatmn olamaz Ona, byuma çör gb dünyann akn çök lk ndnlr, numnlrtözl gçklklr gkmktd Aacn tnlatlman haklçkacak hr y ydr: Halk, rk Dvm ah, Komünm H ymtolojk br dounun aynln kaanabl, ahtlahl dönübl Lak kl m tloj ltm l m v valn b pçanb altbütünlk haln tmk çn tölqtm lm d buadanglr dolou, ntlktüldn v mtktn ayan da bu lmd

Mtk n azndan glnkl bçmyl mtk mtolarn vgöüntüln gönül göüyl göüldüü b dünyad y bunla, g

nkl dy adlandln uygalkln zhnl mknn oluturan buzhn ' kuuuz olak bütünlmld. lk v külrzyonun rl olan Ruh v Zhn, M to v Akl arandk bölünml, bu uygalklarda grçktn d hnüz gün na



60 YARAL BLÇ

çkmmd. Bu ki geçekik digesnin o bğ Valk'ın gizemi fındn muh edimit Gieiönces mtk insn gö

üünd kı ne kd mie, mitos d o kd mkudü Kozikek İk Evimene evidiğnde Hint eenin n ettiği, Vhi Meeğe fiozoın c zekn özdeetidiğinde mdüünnin in ettiği de bu özdeee Kd bu Figüein o- kğ n, kn mitse bi bime büünüken mitoun mkuItiği tkin Muhie nd Muhie, k dizgenn sigee b-imi tnd uzğ e uhun kene yan gökse kaşılıylattığ ormd

t modeik, uh hneeini koun tün güenk kten pmt Göküzünü uhskn uzt n gösız ve bsm dou b binc kbktk mto kın otk bğn son dbe umutu ukusuknmz on u nih mnn pc ve kc sonuçomutu Doğ biimeinin o çıkmsın onk vedse, innnuh dengesine de kkık sokup onu ntk bi k hne ge

tirmiti O ndn itben bu ik geçekik dizgesinin (mtos ve k)ok bğn mod zmn bikte, ktknn diektiğk çkcktı Am, Adınnm diektiğ üzene dit ekicirinde Adoo ve okheimn bize öğettiker gibi, bu kıkk ucu kkn i tti Mtos dh o zmnn kd mitoojie dönbii Bk i dei,

simgs örü tü<r_

�

atımış vediaktikte oku kalm_�ir düQ(!atosa

döndürmey öneik bi ğiim vd deooğun Mnihet tutmunubCye

d,cd

y

[

on u spknkt Zi, hiip çkimerinin ck sınırarında ütünüğün buutuuduğu bi dündidoog bütünlük ıdı

Bu kınığn ihini gimek iin Adoo e okheimese mitounu n Animimin üüeinin ve mit güe-n inden kutun k Uses kubn edimektn nc göünür-d ömi gii pk kutuu Doğ güç ksndk bu u

nazı, ukrun' dınnı kınn bizzt kökenidi es,nğini ii sük doğ hükmede, m doğ, onun nı mtodöndük, smı ve ieiği otmı kn en zgn igüdü-ein hzindeki i rç hn getieek intkmın Y



DEOR

lamz şöyle souçla: "Kaş konulmaz ileleme ile kşı koulmazbask uğuuzluğu. 23 Peki öyleyse bu tajik diyalektiği çaı

asl çkl? Eleş syide bçağ ke ucu üeride kkve he t ideolojik kilik egelide kaçaak Adoo'u diyalektiği "kimlik-sizliği kesi bilii"24 olaak iteleei, e haikieelekteli a olaak youlaabili. Zia hakiki etelektel,kaştlklar öeside kökeel ok bağla (itos ve kl) yeidebula bilgemistiği ase ya akl soysuzlaşş seveleiiyeniden milojieştien ideoloğu aksie, kahamaa, kilik

dşlğ açk yaasa eçileiş olaak kal hehgi bi dzelebtleşei ve he t kolektif btlğe boyu eğmeyi eddede;Heeli btlğ de ssz topluu da ve ylelikle souç ola bieyi ege idigeeme tekilliğii ku.

3 K DRGM

agaşa zeide kala bilgemistiği yoluyla �eştiel etelekteli kahaaa yolu aasda kala ideolo ak ama biçö seçebili atallaşş bi al yeide iooileştimekteibaet ola çözU Dya bii bölmmzdeki dşleiçoğuu bilge ya da etelektel olamay ideolog olmal budaötd İdeloğu hakiki bilgili yokt atbilglei vad eleyle taalaş bilgi açala ve kaba çigilele çzliş da

rüleri yl okula zoudad. aa aevlediekdya çehesii değiştiek duygual alg yay zoudadö dolaş yieldiği yeide geveledği havad yayg bi ideoloji gibi he t bağla dşda yaylabile aş basitleştiilmişsöyle t eğilileiyle bt adikalle ad beimeebilektedi Öeği İada hekes kede uygu bi şey bulmutuaak diyalektik öğesii geliştimek istediğide kallk eii

bile esi tk Maksitlei yayg olak yada çağmştla hazrlo kaeorle kal biçlediveiş ve algı yetimizi içide idakmz a priri yala halie gele kalla oluş

2 DaJ d a ao, aa Pas 9 s 2 W Ad Dq N P P



62 YARAL B

tuuştu. Bütün se, siyasa ve topumsa söylemer ancak bu kaegorilern kuru br şekilde işlemsel değerlerine indirgenmiş bu

orierin içinde vücut bumuştur. Yemişli yılarda İsam'a ve dinsekimiğe geri dönüş arzındaki kimlik söylemleri önceden volan ideolojik sahaya aşıandğnda bu iki söylemin kaynaştğna tank olunmuşu; bunar hem sözüm ona külürel kimiği em de opumsalsiasl aleperi atmin emeernden ötürü ancak acaip bir karşmouşuabiierdi.

İdeooglar ülkenin oplumsal-küüeüm iklemerni çözebiecek

lp le biçimlendieyi böylelie başaar. Ve ayı yedeyeni e saldrgan bir başkaaşıma uğramıar rkn oaya kğgörüdü İdeologlan birçok ortak nokas vard: para bigiernikuruluğu hnçarndai crtlak duygusalık öellikle dünyayı temsileme bçimerindeki aşr bslik. Böyelile ikirler ikii bi indirgee uyguayk eki ediyorard ierlemeci kaegoiler işlemseldüzeyerine, geleneke kaegoiler duygusa düzylerne indirgeniyorardı. Duyguaka ikirein işemse delinin bireşmesi, kendine

özgü hibir meafk çerçeve içinde kalmadan anayşlar şimşekhya yaymalaa oanak verdi

Başkalaşma uğramşarn en tipik soyu oan ve en onurlu döllerHakn Mcaileri olan MasistLeninitlere gelince: En ekli ikigup olan akiler ile incilerin söylemlerni acaip bir kaşmdabireşerek prağe koydul. x ile Peygaber bireşirdi ve dünya devrimi, kibir remnn ykman coşkuyla beklemekten baş

ka b şey yapmayan Bkenen mamı [imam muntazr] ahir gündeoaa kşnın bir predü haine getirild. Cebrail Aeyhiseam'a geince o ark ne muhayyienin me oprakarnda ne bigelern içedoğuşlu rüyaında ne ygmrein haeli hayalleinde aranmaıydç kk alla een ve kemikten yapmı larakburadyd, iahn çapzamaına mş dünyann tüm mahmrınınkutuluşu için yanmda savaşyordu



III

TEKNOKRATLAR

Bi bütün aak eknkata mde tpmn biimse eknmiksiyaa ve teknik çembeeinin iemeieidie Güç üdüe çünküüetmi ve üetimin yeine getiimeini pgama göüüğünüemin ettikei dünyan bie eti aak kiikimeiBütün kiie yananamaan yksn bi ievi geetiie

Düenin imetiikei teknik e bükatk asynate gib nada üetm in etk eekiğin kayL<d Ütmn enetekei bikann siah tüa için sa aatma abatva için haaaete a a bebeke içn gda madeei üetmes na için pek aketme Öyeye teknkat üetmin hmetne skaak açatmak yai içikei şalılış aalaı b iil ılıla ae geiği aaçaatm bi ak tems etmektedi25 Çaknn

iieinden bii oğ k ya a devetin ieik amaçaksnaki kayt a bdn gemekte Depe dğ anamna geme b eindek güüün n h tü ieik knmanman ma tttğ nmna ee Ş veya b yaasstem taanan ayn ahatka kanab Zia yapa akgöü yaa vemi ma ve hepi b Rh hai hakütüe veya iyasa ki ğinin byta heaba a

aten teknkat geçei ieein atmsiye ym içine ka ptünistemden geçiim yya bnada etken Öeğinanaki eki emin SAAK' kayka yeni eimin S AA'

25. Mx Hohee L'Ec/p d la rao Pyot Ps 979 7 (üçe' T Çvren O Koçk ts Y 9 [. ı)



YARAL LÇ

na dönüşmüştür ve aşı hasss bzı büroln dğıtılması dışınd memurların çoğu fala pürüle karşılaşmadan tüfeklern br omuzdan

dğerne geçrmşlerd. Aynı şey İran Ulul Perol Şrketnde (NI)çalışnlar aaında da aanmıştır; üt düeyde yapılan baı göz lıcıtsler ışına şrket yöneten teknolar yapına nereeye eldeğrlmemştr Bu olay, bu tknotların kşel syaal terchlerlması olgusunu ve deolojk nançlarının br rejmden dğerneeğşeblmesn dışlamaz Böylelkle, öeğn esk rejmn teknokat-larıyla İslam Cumhuryetne gönüllü olak katılan bugünün teknok-

ratları, aynı şlevle yerne getrmekle brlkte, kültür, trh ve Batıkarşısında aynı tvrı almazlar. Eskler klask ve İslamönces kültüenostalj duyan Ba yanlılarıykn, yenler, ksne dnsel kültüre özelb lg göstermektedrler ve kesn ok Ba leyhıdırla en a-zndn görnüşe.

Öte yandan, mde toplumlrda knokatın şlev, dğer çember-lerle, özellkle de hükümet ve kültr çemberleryle (Danel Bell2) o-lan barz ayışmaı açığa vuru Zra bu fkl çemberler, frklı eğş-

me rtmlerne uyarlar ve toplumdak çeştl kşıtlıklın sorulularıolan, km zaman an ve sns uyumsulukla gösterrler Duygusal,kltürel ve hukukal çerkler bşaltıldkça şlev, soyut olan matema-tk ve tknk alanlarına yaklaşır ve ereklkler karşısında gtgde yan-sızlaşır, sonuç olarak da her ür eoloj trafındn ele geçrleblecekhale ger. Özgürlk ve eştlk kaygısını sürekl taşıyan hukuk adamıle teknokrat aında doğal br kaşıtlık vadır; teknotlr, yaptıklr

şlern yrattğ zrarlar, y üretm güçlernn acmaı üleşmesnen doğan yabancılaşmalrı ve kşlkszleşmeler açıklamk duru-munda olan entelektüelle de ılaşırlar.

Kapalzmn oraya çıktığı ve gelşğ ülkeere zaten olan bugerlmler frklı kültürel alanlara ktrıldığnda srsıntılara, altüstoluşlara ve hatt şddetl çelşklere yol açrla. Zra bu allara üççember ne kesn çglerle ayrılmışr, ne de y eklemlenmştr; Batıdak gb özerk statülerden ve br tür güç dengesnden yrarlanmazlBurada kültürel çembern öylesne topalayıcı br mevcudye vadır kdğer k çember gölgede bıkı ve ylelkle şleyşlen göle görü-lür düzeyde engeller. Dnn her la sıçradığı ve kend kafasına aykır

26 Les Coaco c/e/es capas



TEKNOKRAR

bütün iriimrin tanür uğramakana aha baarkn

anğ am ürn ütür mbr hryi c uğrataaruraara i tpuma v huua aanar Tnrnn yna öryntmy at aar nmiyi amitim aaarMrniin bu üri icraat bana br br öü nütürün ört br yana yayan vrğna ar tnnmi k v hu·u mrrin iti itirir üznnmi mutur

Güü ynr k kar yan ür b anayimn ön biirinn vzmmirr n azan akri

ana Dayya hr yr tntar varr yrin trr tkn v yararc vr rğ mrni nttür aha�rür b i hata aha ttiz yapmatarar ira t vi uara a iğimi bi akn araaatrmaya r bi a ntktü nin ün örv an trinin üyin kaamaar

I. KÜLTÜR KARŞISINDA KYANLI BR ONUM

Tknkratn ütür rna iiyan bir knumu varr Hm m hm itimtr örüğü bm v tik ğtmi birözği bha bu ğtmn nr bütüü zt br utupta ağ bizim ürim iz ütür karai tpini yaküümm v ama ya a pitrk bir kr üzyi ürümü özüm na br ütürün bütün yör tuhaarna bi uu r aavuuk tmy varan a br hayra marBütün n ayara n öz örüür thr bhayran a v övür üz imi tnratar örmüyr muyu?miin raparnn arayna ö mtğnn arh mu brcam y vrp br ğr ua r rta mrayrm yapmaan abu n nr n ay mrar u

yan hr t ancn ba önürücü hünrri rna in n yrumak bim hacar örmüyr muyuz

Zira tnkrat mktaar an ntktü ib tkbimi bir vark ği bri ağa br a br ön biri araya hrbiri kni rana kn paraanm aruardan ağm bin par

'



166 YARA BİİN

!enden, kşt ilek qlınan yaplmş b vlkt. Entelektüel

gii tenorat a eleştiri gücü eksikti, ama o, şietlein managmenı' e üosi sıann içine iste isteme soulan, enine sonuna posyonel i işi ouğu içi, geeik uygusuna sahiptie oğu zaman nen söz etiğini bili -meslek ia-; yine e, itü lınma firinin önceen ayatığ moelle buaa a teknokat,yşaığ ülkenin g�çe apasitelerine yanmağ için, bai olaay yı ıaca ir uuma rkl

Zia tenoat a, tpk enteektüele ieolog ibi, yamalamannunı Kenisini çeeleyen oamn uumuna ço zo olaa uyaien kaınma e eimlilik moelleini yamamaya uğaşmakır. Raamla, isisklee ve niceikl ölçütlee olan sevisi, smut pemansla, onu apay bi vlk ypl: em gerek em egeçeş i vrlk. Geçeki, çünü ona mal eileilen tenik icaatçotu ama geçeşıı a, çünkü çoğu aman eileyici olan ve i sihili bi eğneğin eisiyle acele içine ikilmiş olan ütün bu

eselei, şeylerin yanınan geçtilei ilenimini, gö alattka,ülkenin kişiliğini eelemeikle, şeylen içel oluşumlana bile beğişiliğe yol açmaka ilenimi ni vemektile Böyesine faa'muaa eoun crla olluğu anan em okunulan em eesigenen üle, i yee, eğişmeye alayclla yü uuştumak,u yni panoamaya arş oymaya evam etmekte, angi meciyeolusa olsun he tü ağllğ şlamataı Sanki isteniliği aa

uağ giilsin, ne yaplısa yaplsın, hangi yenilik getiiise getiilsin, kaçnılmaz olarak hep ayn aşlangç noktasna önülüyomuşgii, yani hiçi ye omayan bi yee Buaai cansılk yanızcaelee ve ültü bağl eğii, hiç eğişmeyenin mai omayan onuuğu içine, gerçekötesi i ünyann hamuuna okulmuş oaakmıfk'; u geçekötesi ünya kaşsın bütün geçekikle veoayla, i alkla ouğu oğruys, ancak geçeklk neştmleve oay aklitlei uumunaıra

Üetimin teme ieği olaak teknokat, cansılğ haeketegeircek, ala enginleşirecek ve hareeti başlacak süeci cisimleştri. Tenoatın en oğal işlevi olan alnma ii aan çkmak. Benzei görümemiş geçeklik cepheleini yealtn çilmeli, vak ögeleini ütünüye açğa umal, yeni aştlklan



TEKNOKRATAR 16

niş aanarnı büünüy ürbimidir Enkü iin yaı nykno iin d kakınma odr Vrimiik v şv iiği rkirn kaknma omaza knokran varoş ndni oradan kakar. Oanca şyrin hark iği anayi v ürmin hp ündmd odğükrd iş örbiir. Yryüündki büün ükrin ş vya b yöndvrim örmrindn öürü himindn vaimycğini biirTknokra dinar vya a oabiir ş vya b doojyi bnimybiir ama n dr din n yapara yapn ymi n küür yin d aar vrir n aından işvinin yabanc doğaı yüündn

Zira akini iddia bi iiğin kadar Baıaşmışır Biirininhmn hpi ir im m dirkrindn biri odğ modikn doğmşr. Yri " ntktü ö k d ha mmkt ürünüoan nkü karşındaki ikiyanğ bradan ir Bira önünühoş dr bii dinmk iin br mrak dr ama ndr oa rkbir ii örir abii Gnk trandan cbdiip büünüy ökara mdiy v kikn kopp yüc ömr yaşayan

başanıarın şağına doğr riyn bir tn hain mmişZira yaşadğımı ihiri yrrd kim b ürdn raydan ıkmaara karşı üvnc aında dğidr

2 NOSJNN UMUSUUU

İşvi iin aşı işmiş üknn küürüy aaına ma koyar

üür hakkndaki ikri oyr kibiridir ödir v b küüryanıan hakın aiy birin bir iişkii yokr Ükd havaan küürü aşğıarkn ona mira kaan miş ağarn hazinrini abr Gmişin büyük rriy şiir anaa dbiyaa iinir ama ona ör c bir karşma indirnmiş oan ükküürünün düşüş drmna küümmy bakar Gmişin büyükrrindn rr dymaka birik drmadan şimdiki amandan

yaknır Ardnda yürc yık ağır öüm iik v iyaabüyübom odğn biir modiğin oraya kışndan bri kndimiraınn tihn dşında kadığını bir yaşadığı ünd b tortnkadar üknmiş rrvrdn yrarandğn cömr kaynakarın hanidir krdğn bii knd kndinin hayai hain miş bir dünyay



168 YARAL BN

keirerek bütün gerçek değşilern ve blnçlenelern cesaretn k- asubun kökünü azıanın herşeyden öne gerektiğini bilir

lerinde en illiyetçileri, Abin'daki lkel Bedeviler'in dini olanve eski bir uygalığı rihte her 7an gal eiği ayrıalıklı konuayeniden getie yeteneği olayan gerileei bir la'a karı, kur-rıı br rnğ rahatlıkla ileri sürerler. Bunlar giş nosljisi dyanlardır Düşlerini sleyen, onlar in ütün bahLızlıklaın başlan-gıcı olan Ara igali öncesindeki büyük Fars iaratorluklarıdır. Ara-lında kinik olanl topludaki çağışılıları küçüseyp, topla

hüküran br aağılaayla baalar da nosljikler sürekli olaak geçişteki ipaatorlukların kalıntılaına iç geçirrler. Üstelik geçişkarısında duyulan bu pişanl ve şeylerin güncel duruuyla nasıbağlantılanaağı bilinede üthiş gur duyulan bir kültür karşısın-daki bu ftişiz sadece bu sınıfa vergi bir şey değildir, birçok lının da ayırıcı özelliğidir.

Yüyıldan da fzla bir aan önce Gobineau dikkatii çekyord"Fasiler . .

çok eski bir ulustur ve belki de, kendilerinin de

söyledikleri gibi, dünyada düenli bir hüküete sahip olan veyeryüzünde büyük bir halk olarak iş gören en eski ulustur Bütün ranaiasnn kasnda bu hakikat hp evcuttur. Bunu bilen ve ideedenler yalnıza eğiti görüş sınflar değildir; en alt abaadaki in-anlar bununla oyalanır seve seve bu konuya döner ve olağan sohbet-lerinin baş konusu yaparlar. Herkein paylaştğı fiklerden brii veanevi iraslarının öneli bir parçasını oluştuan sarsla üstünlük

duygusunun zeini e budadır. Fnsılar'ın (bilindiği kadyla Av-rupa'nın en eski onrşiini kurduklaı ve bu yönleriyle Farilere ben-zedklerini öyleyerek bana koplian yapanlar çok oldu. Muhatapla-rıın düüneinde bnile ilgili olak nezakt kendileriyle ilgili o-lr da büyük bir zar d zi, bana kendi halkn Avrpann diğer halklarınn üstünde olduğunu gösterirken, yine de bii onlardan ayıran esafenin ne kada büyük olduğunu ia ediyorlardı.

Bu iddiada abatılı bir şey yoktur Farsi kendi hakkında çok güelbir fkre ahitir. intli vatanından, Moher Jnddaki gibi şefatlebahderken anla Kailerin toprağından guurla bahsederken, Far-si, kendini Kyros'larn ve aeioslarn eşr irasçsı olaak, do

2 ro As, Ed A taili, Pa 190 20



TEOKRATAR 9

yy üm mşnn üünde ddede Tihe cüei BüyüHükümana' e za Handana' paşma edn bei

ada dan Büyük Ha'n kendi haknda ya abama göünübnn ankad B göünü nn baka dmada mazi man e na göe madaann die yann şan üm kaünmeini engeemz Büük bi cai meknd üç bin yd keiniiz aak an e kimiini gieiş m g Fai'ye büükük dmk dyg ei İmpaaka kpn ykna anda kaaa küeinden yeniden dp başka bi

çime and başkaaşma ayaa Fai günce nann da öine ayan bi dünya yaamş Bnn na amak için Oa Aa'y Aganian'a in Yamadana gimk eeidi Gçmişinin kanan he yede göü ynidn dşny hiçbi edeYüz ydan bi k büyük bi kadei madn bimeedi O andniibaen ntai amann yaş Bi öçüde R' e İpanya'nze

Bi İpany'a kpa een şiieiinin e düşünceeinin n ma şa dünya dş an ükei dşnda bi şy nşma nakzd di Cian Kh cşp kh mahnaaa üeinegözei kamaşaa a da hçnka bak ta nn e biçimi bcaamad Kndin bi gck ain eiind bna geçkn inanmaz Bş: kaank anama mzk g; cini: pişmancini28

Tpk İpny gibi Fi de "pişmnk cininin e nai m

nn cn çk m müeeki haka gibi da endini d bak ymin aana e yinenn başazkan k çeimine hmn inanmş Pii a aak aihinşöen çk gç gi e güüüü bi giiş apnda bi üannöçüüzüüne denk düşen bi kame aıkama iinde kendi geecini mahd İmpaak ha d da gçmişeki ahşnn "aşamdan kaman mamş Pjind mega

manya e b pei hay geimei için gekn aaça ahipmdndan öüü kz içinde Kimi an endine kaşeeşie p kimi mn d kana gö ya baen endiniçayp ben de ede m iedii şeyi ciimeşiememeini

28 Tnn "xsr 54-55



170 YARAL LÇ

hem kendinden hem de öekilerden bilir. Ülkeini hedenler aağılarma onlrla aynı şeyi yapmk için elinden gelen abayı da göerir. Arap'ı küümseyip büün dehını onun düşnceini ve külürünü zenginleşirmeye hcr. telik pa der verir ve o kadar aşağıladığı fh İlma şı gein geriye giden milliyeiliğini hayaa geir

ınd bir ek endi ülkeiyle kendi tarhiyle ve kendi şaileryleilgilenir Bunları gereken tanımı pek önemli değildir, onlaın vaolmuş olmalaı hayranlığnı haklı ıkama iin yeerli bir eminar Nevroz dereceinde oven ol Farnin mama hayranlık duy

maı ari ülkeinin Damadı29 olmaındandır Plaona Zerdşnydaşı olmaından öürü eygambere yol göerci olarak Selma-ıarıiyi ilemeinden öür ve aya bazı modern milliyetiler iin Miranın başa bir ciimleşmei olmaından öür ayralıduyar Benmerezciliğe meyilli olup öle ilgili orulara rahatlıkla dönebilir. ynı ryalra mruz klır aına hep aynı ömler geliama bu megalomainin raberinde by bir kinizm vdır. Bir

undur ama oğu aman zihni aık bir ukun Trajediyle miah aaında boclar birinden diğerine göyaşlaı ve kahkahala araında ko�!aylıkla geer. Kendi uurlarını şeerine aaıp onlardan nee ederünkü kendiine ok nerler Tevekülle aşırı öe araında en bulanılaşırıcı şevili halinden en yııcı 7re geer. iininaaıdenge ona anc bir ür oporünim anaının icrı ıraında uyaira lke ında yüeyde kalma nanda yar. Bir tekeinilerle ıalala yinelenen almalrla haee eder; ne yazık

ki byümenin aınılmaz kaaları ve kaırlmış fıralaın acı pişmanlığı budn gelir

Yen iden enokralara dönerek modern ağın eknoloj ikyönemleinin usı olan bu ınıın ran öelinde gerek anlamıylaeneljeniyanın ıyıında aldığını lirme gerekir. Bu ınıın ekireim ırındaki uumu rica olmuşur: bir yandan ülke dışında olupöe yandn üle iindeydi bir yandan kopuk kalıp öe yandan görevle

rini yeine geiyordu. endi rında dşnüyordu ama dama eneleüel kımlrın dıında hee ediyordu. "erel yapılar" onu gereken ilgilendirmiyordu bunl gelişmiş bir külürün döünüleri ya

29 aeye göe ma Heyii kaı aai haedaıı o hkmda ola edrd kıdı



TEKNOKRTR 71

a aklı olak dğldyodu B u ıı fı dvim ııda kd-

ii iimleidiği jim kaşı taf oldğu doğud, ama uçeveii takli dek yapmı Bi yada iyaal ktulş dilekeö yada ua gçk inmıyd. Reimi yıkılıı ede ol-ke, u iid gelek imiyod. Bu ııf üzede ğılığıı itie i alıyıı pyı vadı; alıyzıı aılı i alayılık edelkaşılığıda oa, iyi içi şyi yapılamyaağıı, şeyi çoktaidi çüümüş oldğ şeylei doğl k değişiei ola-ı oldğ v ül ked geçli koşlla i le ulaı iyileşimk içi g

k mode yöeml a<ıda aşılmz i çm oldğ alayod ii çıklığıı ülki aykıı koşllaıa uydma iigömyp, ilkel i iimd davmak içi fala akıllı ola özellikl d, gi çekilmkl, kdi vaolşuu dayadığı dlı k-iğii fktmk içi zla gde kalmı ola u keim, lim olma-t aka i şy yapamdı ve kaçıılma olak da uu yap

Tekok tplm kyda kaldkla ükedeki eelkül

yaşma kaılmka kaçıdıklaı gii, düyadaki modelik yalııakımlaa öyli uygu v öylie mşu ola göüşleii ile av-mdl Kedileii dileeileeklei alada la geiş içıkla ylpei olyodu elim olmalaı itakım küçük a-il eeleküellei ey dolmaıa yol açı. Bla öleie g-le e kouda, pek i şey ilmeye ama iliid olmayalaa a kü güvl uk aıyoldı



IV

TARI STRTJİİ UZMARI

Üçüncü Dünya çnd benz olmaan br öek oluştn İn'akioll, n ındn 20 ıl sonu n b olın ncllğn,sna b acllkl oaa çkad: Dünda hküm sürn laklk fndan kslşldğ, hç dğls vcllşldğ snlan Dn

Admlr kasnn ssl olak holms. Böls b kdardğşm mmün olduğun ö, Hndstn Bhmanlr a anş pma çalşls, Kl Engsonu ndn canlands,usal oln, Şmlk bçm alnd, nsl b ol olk dğl dn bn çmbln önm svdsnda b bünlük olrakndlk hn na s n olck? Bu dn nöğnn, öl b dkk hk dn b ök olduğunu düşnoum, kusal olnn dn sl ol ş apmas, hn bçm

alnda olus olsun, kçnlm olk nl n s dckUlm and h n mum b k shp olmuşu Kü

çmsnmck b l, şln buünk duumunun hslöncll bulunduğunu dünmdl; onl ö bu duumun, slmönc nd, Snl dönmndk Dn Adml snn (M) slm -Ş vsonu olduğu sölnbl B u k olanskllğn knlmkn uzk oluns bl, andak uban sn

nn, Sünn slmdk Ulmnn aksn, c köklşmş kumla,lm ln nş sml v lşm şbkln sap oln bü k ço bnğn düünoum lkl <ndk dn bğ ldğmmş b ş�ld kouduğu b, b ks, kll znd llkl nsun çoğunluğunu oluşuan okummş kll znd



NR SRS UMR 13

dilere desan bir nüza sahiptir. Birçok İranlı'nın özelikle ente-letüelein devrimin doğası üeine öyesi ynımaaa apılmlr,

büyü öüde bu gii fntimin uvvetini v bu uvvetin din adamlrı arfndn ulanıldığını abu eemeerinden ötüüdür

B icı d ycı ı eisice moaar diye adandan bu esmin abır üeinde doğudn etii vrdı Klbalıkarn bütüngili psikooji etenerini bütün heyecn çeşitlerini en sıadan ıadan dokunı ve trajik oana kadar bütün duygu diisini ı Onarı göerinden yaşar geene kadar güdürebiir heyeanlndırabili

uyabil ir ser edebili anmanın ihiri sayesinde oei biinçaltının miel düeyine soabilir inanıaca gibi omayan tehiei macera sürüleyebiirle

uhbn

sınıının bu ücü,

haklaanı d

boyunda lmaarındn gelmektedir Kültüel oarak ii ara da /ikönesi' Bşvua

ee hafızala -yöÜ ·- eder

yı

akımyı dıda evrim geçirie Birbirlerini anarlarçünü aynı devri yaşamatadılar iinse o çağdaşrr

Moa haıni dünasının ışavurumud.S

<_ :

Birinindüündüğünü

öbürü ide ede birinin diediğini öbürü hayata geçiriru oaklılınd oluşanun bir Cii

onbu"Şı

tie önceeri vardı Mor yüyır boyunc gere geenekselourda ( kneh geek şei mrendei ihiyat yüseouaında edree) bigiyi einde uan te meri omuşlrdırkede, geçe!mıy ne

ı 7ı} un2nlar

outumuşdır

e bu onumlrı gitgide an Batı etisi altında

Aydınnm'dn eienen i lik düşünüin ar aar ve çeingenbi şeid oty ıığı 19 yı oaına ad sümüştü Budüşünü i b ee r (ydınnmış düşünür) sona darer (aydınnmış düşünüün Fa şıığı) oaa adndııl mışdır; bu sqü dh ona eneetüe söüğüyle eşanamlı tutular



17 YRL B

HÇR EN HREKET EED/G /R D

Modelik.

günüüde es gees ns oan a b gee RLZ de aüs e

değiştiri a adn aa dene de

2

atı e pados oaa p g

c

ime

_

k

sedğ�

esi

i

n

lQ

end Modğn denge oc na asnda oaa n h

kt dğ en opğa p dğ büündn üüe oa öngöüeb• doasa deneenbodğ Geenn sğnğn - de ne güen b sğnağ ! s

na a dnn as nen boc esnn önünü adğsönece on dogan esnğnde dğd anca öeeu ln öngöüebimsn v z r açık yoa -

ndd H esdüf baa; b aann apsne değn cna es ede Ço es aanadan en ses pa aee eane edeed Dn ednn ünü esc a ünü ceab bede

ünü nn dded esdüfü a oann bögesne ap n adn ondn aSon a ağ b dünada aop ce

p ns o öüü oaa afndn bnn b son o n onda on b ne oBg asn nn n (na) g Va'dn üeen A Bc'n ) tem n mo ğ md? Ad,

öen n osa osn üün e anca ap (an an ae danosa e oab pn pngönddğ e on n nn Pgab e ne Şbnd Pgbn onda onun ee onn İ öne dn g P na ne odana ob? oa den e üün b ge ne e anaa ee eeps; göünüen öesnde sa aan dosa aun oana

s n ö ön o an on ge nca"Bg pndn on dünnn düüncen onane aan eneeeen e njden odaa a oan ndn ögü enoojs ad aasa



TNRI STRTS UZNRI 175

ayıtı y tutturulmu, atorer y elemlenmr. Kısacası, aıderecede ii reeeedirimi ve bir Msr imidi ğüsü r

satğ oan br dünyadır buMeafz ayıaran uza br dünyadır. Yüzyıardan ber ütün sorunar çzülmütür Tanrının vahyer nasıl e ettğ end ntelern nası seredğ, Adarını nasıl yaydığı tarn nas ldrdğ lnmetedr. İnsanın nereden eldğ ve onu Kadr MutaEfndme bağayan utsa Bağlanmanın doğının ne oduğu bnmeedr Neden yoldan çıtığı da nmetedr zee de nsannlüme nıl haırlanacağı lüm çn nası eğtleceğ v on yolcuu eyere nası oturtulacağı lnmetedr Öümden sonra Ölümeleğ'ne Arapça sylemes ereen eyler be ğretr Bütün buer çe neenmr. yorumcua u ern çerğn teene adar tüetmerdr, arler u bern tohumlarını dünyanın drt br yanına emerdr. Ve undan heres yarar-lanmıtır Heres ende düen pay adar, yetenğ adar. Kmsebunun dıında ıraımamıtır elle de mümner Bylele, ev-

ren adar es u l yenl yapmayıp amı yollardan daçımayıp, aynı ncüler üerne yığır, sıı sıı our ve rr,bütünse hneemeye varana adar O aman saf cansz hane elr düüncede te e eelyet oduğunan neredeyse mneraer Burada sürprze, çarpc 'larla hç aramaz, yun br r yap onra drt r yanda nceden sylenm, nceden rümü,öneden nm eer edr. Buradan da yoruma, yorumarn

yorumları ve yorumlarn yorumarının yorumları çıarra üer rtüü alan ey bnmeyen değ blnendr Bnmeyende tam oara hereyn açınıma oara ndğnden haerz olunasıdr, b nas davranılacağı ve me avuruacağı bndğ tadde sırarı ısança salayan muhafızlara yan utsa cevaarıeernde bulunduranara ra moa ütün cevaparı elnde uundururnsanoğu üernde ü�tünüğü buradan er Dolays oara vahynaynalarınd türeyen o doğun een mn ndr oa, n-

sanlığın rneğ Ademden alayara süre yneenen vahy nc,rnn son haası olan son peyamern bmye dedr. Doayısıya, Yaudern ve ırstyanarın dnnden üstün br dnn mutemetdr. Ünlü br hads unu y ertr Veler peyaerern va



176 YARAL BN

risleidir." Bu inanç güvenli duyguu ağla ve Müslüman'a mefzüstünlüğünün tam ölçüsünü verir

u sabi dünyaya girildiğinde neden söz edildği, neye afta ulunulduğu ve bu başvuma çerçevesi narnda nerede konumlanldığ linr. Bu dünya genel olarak Galilei-öncesi ir dünyadır ve insandoğum-öncsi durumundan dirilişe kada kapr Kendine ögü r kozmolojisi, kendi koordinatlar vardr ve Freud'un deyişiyle ern nnn blncine şekl veren üç büyük şokun komolojk yolojik vepsikolojik şoklarn uağnda kalmş M zamanlarn bu üyü

altüst oluşlar bir bama, insann komosk yerini değiştirmemişilk meknndn kovmamş ygamrler eceresin dağtmamştı neakldşnn bulank sularn ne de akln zaf halkalarn gün şğnaçkarmşr; ksacas, u şokla o talhl nnln muhteşem zhnseltecriine dokunmamşlardr

Mollalar hiç değilse devrimden önc-, yaşanmş üyaya enzeyip dünyann ykml çehresinin üstünden geçen ve gerçekliklerinkaygan eğimlerind asl kalan korunakl çilerin çinde yaşarlar Birazkarikatürü andn ama doğru olan atl ir anekdot u zihniyeti esrgileyebilir. Anlaldğna göre Amerikan uay arac Apollo Ayavardğnda ve nsan ilk ke Ay'a ayak asğnda, bir din okulununişgüar brkaç öğrncisi ocalar olan çok sygn ir ayeullaha habevrirler Ayeulahn pkisi çok bklnmdk bir şeklde olur. "Batbasnnn söldği büün bu saçmalara inanyor musunuz yani? dersuratn asarak Öğrencilr, lvyonda örünüleri gördüklerine bü

ün mamlar üerine yemin etiklerinde hoca daha da keumlaşr "Bunun l çi ll yok" sonç olaak "Neen olmasn? ünkü yrkürnn içnn çilm Şaşknlk çinki öğrnciler son bircsar Çalal okynuslar yürürek çe� muasavvarn mucivi güçlrnn al b dll var myd? drlr. Hoca, Eve! der

Büün Ulm'y msl dci nlike olmamakla birlike (Ulemaiçinde çok yi bilgilenmiş irçok kişi vardr) bu öek irçok şyi açklar ilkin "akli dell" rmnn sematik kapsamnn çinde bulunulan ülürel bağlama göre ayr yananlamlar olduğunu göserir Sözkonusu olan lil va sp maem ki bu ağlama iki katobirbirine girme ilk komoonlerin etkisinde olan bir şydir.İnsana değil ilahi merciye bağmldr Öylesi bir kuuu gücü vard ki



TANR STRATS UZANR 77

algımızın yanılsmasın televzyondak görüntüler görmüş olmamız aş. Dünya bizim a çok nldığımızı sdığıız gb de

ğl lh Akln şğ altnda ortaya çk gbdrZaten mollalr herşeyi bu ışığın altında görürler: zihinsel evren

leriyle her günkü gerçeklk aasında bundn ötürü onca ayrılma vrdı.ktdarın dışınd kalsalr b durum sıradan ht romantk olbilirdFkat dosdoğru eylem arensına girdklerinden r eskiden düşsel brmezyet oln ey, ne yık ki rhatsız edic bir kusura dönüşmüştürVarklma hilelernde stalaşmış olan ve yenilikten ziyade cansızlığı

ayakta tutmya uyrlanmış taklitç zeklaı zor bir sınava soklmştr. Şimdi vkalmak için yenlik yapmak kastlarının dehsınınters yönünde gitmek, kendi doğalın aykırı hreket etmek zorundılar. Öngörmedkler olayların tğı içinde öngörülemez bi maceray endlerne ğmen sürüklenerek, k krşt şle brlte yernegetrme robasisine itilmiş durumdadılr: hem yngını çıka olmakhem de itiy olmak; siyaset sahnesne gürültülü grişlerinin ateeverdiği yagın klaını söndürmek

Kuşkusz bütün mollalr aynı eğitim görmezler. İçlernde bakabirçok yerde olduğu gibi hakki alimler dha az alim olanlar ve cahiller vrdır. Maalesef en klabalık oln cahiller kesiminn ktlelerüzerinde zararlı etkileri vardır Özellikle kırsal bölgelerde moderneğitimden yoksun kalan kitleler özlü bilgilerinin büyük birlünü köy molllrındn almakadırlr. Yşmlrının rimini dual verir beşiklernde kutsl İmmla'ın haeketlerini dinlerler, öe taraf

yanılsmalryl beslenrler ve cehennem korksyl trerler Günahişlemekten korktukça, etkiye dha çık olurlar, dolayısıyla kullnılmlrı kolylşır. Bu durum derin bir değişime mruz kalmküredr.

Molllaın kitleler her 1man hrekete geçirebilmiş olmalının nedeni kitlelerle aynı kültürel tkımyıldız it olmalrı dışında kendilerini sınırın ynı tarında bulmuş olmaları, karşılrında ki taraiçin de tehlkeli bir ktidar bulmuş olmalarıdır: Moe devlet ve laikorganları Mollalar, kendilerini imnın keili olrak götererek halkılaik devletin aşırılklaın karşı destekleyebiliyorlrdı me devleindumak bilmeyen rermlrının insanların dinlerinden, yani kültürelgüvenlklernden zk bırakması mollalarn işni dh d koly



78 YARAL BN

ltyordu. Faka moJalar kendilerini b ser sınn öe aafındabln, drm büünüle değişi Kendileini mode devle orgn-

lrının rine op çınılmz oln devle manğı nm zornl lplerin bon eğm dolısıl büün idrlra özgü ancılmı d vvlndine zornd ldılar Ço ışılgünh eçisi r nihi ola ordn oolmş Köüler a brad gşlrn rdınd srlrın ve devle binlrının pmklıanıönünde dğildilr; bir erlrd, üü 've büü Şetanlar dönüşmüşolr ibilir hani ornç omplolar üzenleerek, neredese mi

sl oln bir başa rd salnıorlrd Esiden hlnın anında o adar nlaışlı oln, dinel lrının savnlması iin o adr anıdavrann ezilen işi basıı dönüşüod, hem de ıım, şehade veüzünüdn bşa bir ş vdmen bir basııa Ksal İmamlabile bndn zaar gördülr, zi üren sevilen rüa ve esr igürldğildilr ı, bzen en kb şeilde görünür oln m ilianlra dönüşmüşlrdi. Svş lnlaında bez çarşfla bürünüp sszl iinden çekişenlere enze melkleri gibi eelli dağım için dolaşa

d görüldü

2 MDERNLI LK DALGALAR

Hl milsinde molllın dğersiz işiler oldğna dar agınbir anaa vrdır sililrini ıp dön, srlrını ığa vran

la alan orln ve r dn mazi erimler çor Yüzılbşındi ni rsi edbiının m d b olmsz çhrei l alar dğmş olmsı nlmlıdır Sonnd dünılığ dönen büünmllr gibi molllr d meli biçimizlşm olla nerdesedoğş dnbil srl dindilr: doğrnn bi onlrın ellerinde oldğ onsndi üvenlri, b endini bğenmişlien glenbir üsalı ve pvaızlı sınırlınd dolşan başeğmez bir dilılı Birço isisnın oldğna ş or Büü insel nieli

lri olan isisnai innlrla nışm olnğı blmşmdr. Arlındabılrındn ço ş öğrndiğim gibi, ılılrı ve biro öndioşörülri rşısınd şşıdıım bile olmşr Am onlrda bile bür aılı gözlemleniord Samimi ola açı avırlaının nında,



TNR STRTS UMNR 179

öeknin redd duruyordu; hoşgörüsüz kalmalrn iç güvenliklernisasailecek büün düücelee kaşı çmalını imalaı dayaıyomuş

ibi. Bu halaa bi de, aşıı emkililik ve insanoğlu kaşısında açıkbi gvensilik ekleiyodu Uun bi gemien mias kalan biralıkalık olan gileme (tayye) olaı ikici miac olmuu. Açıksölülklinin sınıları vdı ve yaınlıkla dolu olduğuda bile sami-miyelei hiçbi zaman valığın dei bölgeleinden gelmiyodu Kediilide bir yerde, başan çıkaıc biçimlei cilasıın alında büünyaknlşma giişimleri kaşısnda eişilmez kalıyoladı.

Yüzyıl bşnda aaya haekeiyle, üleye modeliğin ilk dalgalyayıldığında, mollalaı söylmi çok radikal oldu, çünkü kalaıdaaçık bi şekilde savvu edemedikeri ehdi ikilele ilk kez kaşkaıya kalıyoladı Olabilecek herşeydn soa vakalmaya ve ne pahasna oursa olsun hasımlık su yüzüde kalmaya alkı olduklariçin, iibarların kullanmay ve değişim alep edenlerin araıageçmey çalışara yeni duma uymay bildile çok önemli isisna-lar olmuşur bu konuya döeceğiz Bununla birlike, balıa glen

ek dbe mod çağ mydan okuması dğildi Ülke aihinde uzunbi gçmii ola daha gleksel bir meyda okuma bunda da evvelgelmişi. İlahiyaçıl zamlaıın bi bakıma sebes düünüli o-l musavvılala dima çaımak duumunda kalmıladı Muasav-vıla, Gleneki bağrıda kalmakla bilik, din hakkında daha koz-mik bi görüşe sahipilr. Yüyılla boyunca Yasa bilgiliyl Tanrdlilei aıdai gizli, kimi ama da açık mücadlle Fas dbi-

yanda desan neliği kazamış. Bu mücadlelei anııan alaı vekialar çoku, bu sıada canı kaydn hili lissi de kabıkı İki kl uumu bibiie eklmley bu mücade biçok düyyansıyacak güçydi kh svgi düyinde, aklı mkililiği kaşıilahi dliliği; kh eik düeyde, muasavv hovada realle yaan köü davranışlaıa kşı vaizin iyi şöheini kimi zaman da dinseldüzeyde soularn ka ahriliğne karş blgelern snamal yolunuçıkayordu.

Geniş alamyla muasavvı, ihsel olr dinsel göüşle amamenbüüleşip, zahiri kşılığ olan ilahiyaçıyla bilike ayn olayın ikiyüzüü oluşururken, söylemlerini radikal olrk rklı bi dünyadnala eeleküeller için duum böyle olmamşr odeien doğan



80 RL BLNÇ

bu yeni gup, başka bir zhinsel gezegenden gelen güçlü bir raip;fal şnyor, başa eğerlere nanyor ve üle ültrünün öncüleye or ö m b uvu b uyu Bu ygrup, br baıma, Su tatlan palanm yüen uzu zam sahneen çelen muvvan yene geçyo

u a muvvılala enteletüellern ünyalar asnda raiaopmal yşmışt Mutaavvıf baş önürücü paaoslarına ramen hl Gelene çne alıen enletüel, Gelene'e arş çımaan başa br şey yapmaı Enteletüeli varl neen bütün uuu

eğerlere ş çıyoru söylemnn çerğ yen unsurlarn, ranİslam nyann mea melleryle şecee eyne br yanlıyotu Söylemlerne çoğu 1aman cüetr olan, nn temel lelerneayırı olan ve ne salran acap vralar buluuyoru bu avlaralşılmış alıpları altüst ep, Tanrnn am oara yo omaa a, enanan yüe br ol oynamağ br ünya uruyorla İ ez eleştren z elyoru, yani yüyllran öeşmiş ğşmez ogmalarn ve görenelern sorgulama onusu elmesnen Mutlayetçlğin 1aaa eleştrileye başlanyor, hüümran oorat yeilen sınılaya ve eyf uygulmala aş ulla oruyan br anayasa ep eloru. İnan hana gtge a b lg göselyoruÜlenn genel huul-syasal urumuna zer olmayan b önell unsuu getrlyoru

Aerbycan öenl br Kaa olan (üçe ve Fasa yaza) ve yazığ ysz tyato pes neniyle "Doğunun Molre'" ye a

lanrıla Mrza Feh Al Ahunzae (8278) gb mt br üşünr aha o amanan önay oluyoru Devrm, loo, lberal şnr b anhtr termler hna tnımlarına moelğn yn pagması açı olar oya çıyoru u anımlaa, taa z mercler olan monarş ve ne ayır la eğerler belryoru Drm yoru, han hüraa at hmml eemeğ o özel uumur. Hmrana arş ayaanr, nu başna at ve

en hesabna yasa yapmaya başlar Dnsel naçların saçmalını afaeer Ulemaya balırır ve asyonalst ooara uyum çneenne yen b öğreti urar3° Floof rayonel blmler enmse

0. Maktt· Mrza ath l khh yymlayan Sbham Ps 8s 1



AN RAS UMANA 8

miş, nedenellik yaalın nıyan, mucielee, vahye ve imyaya inanman kişidi. Kötü hlın, meleklen, cinlen valığını

hepen ddede ve bu ü zıvlra kendn kapra hees ersemlileuçl Lial, dnin ehdileine klak ama, algıı aşan a da doğaçeveinin dıınd kala konulala hiç ilglenme Düşünü, çokönlü,ğduu ve mhayile gücüe dolu bi ioofu ve iasele oplmüeine zılaında hiç aa umadan, yani he ü bağlanma vealdıganlık uak kaaak, m b nenelli içinde inanlan kuulını ve meiyeeini açla31

ıacı, Baı'nın iaa ve oplml leleinden einlenen yeni ve kukulu bi ağı ülkeyi ila edyodu Benei hç göülmembu kavamlaın ldıganlığı ilahi düenin vunuclaını ancak üküüdü; üelik, Omanlı İmpaolğ ve Mıı'la kşılaşııldığınd'ın melik konnda göle göül bi gecikmei va

Modelik anlıı ikilein eiine gelince, İa geideydi Anck,ankıla uyandıan bi enlgile e İan'ın Aa nehi kueyindekiİanlılamış oplaın büük bi bölümünü kabemeine ol açanaağılaıı bi anlaşmala (188) bien İan-Ra avaı ıaınBaının akei üünlüğünü geçek anlamla gödü B i alkn kadei apan ve ekile hiç gideilemeyip acılı biçok anı üünden aaıkoleki haıada ep canlı lan aihi enilgile vadı Failein çokk basekle "aayaki n yd ein kaydilmei miimkı bi kaybı acı dını hl koumakdı Öe anda Şiilik bilincinde ye emi dinel kmln nipeen ağlam apı ve Şiili

ğin aıni nieliği, ke Baıda gelen devimci kilen ımaınakı koan dieniş alanlaı" aı

Modenim alında laiklein ee olmuu ollalaın bnagiimele çok sonadand Mdliğin baı ikileni ee gçiipbnl kendi düna göüşleine ylamaya alışla Bgünküledenbüük olaılıkla daa enek ha dha aç ola ya hrekndekmollla u aeji umanlaı oldklaını göermiled odeli

kle düüp kalkaken, mdenliğin, denilmi geki olan kaçınılm bi onlğn arçıı gii oa çıkıı bi önemin ihaçlana kapıyoladı kendileini İanl aştma d İnae, doğmak olan milliyeçiliğin, uhban ınıının eminli üşmanı olan

1 ae



182 YARAL BILNÇ

Kasravi'nin ( 890 96)3 görüşrinden esinnen ruhbankarşıtı birortm yündn bu sınıfın ronü aımsadığını birtir 8 ve 9

yüyı U asındn kndirini sakınmarı n kadr hkıysa, 901 nyasa hrekne kana skınmnın d o kad grsz oduğn syr nyt• Tarihs öncri buunn, Tanit dnemindn (26dn itibarn rrara gçen yarım yüyı) ve Jön Trkrin taprindn ( l 8tan itiban) yaranmış on Türk anayasa hekinin aksin İran anayasa hrketi nrdeye br bir zminde ortayaçıkıyord.

Bununa birikt hukuksa grkçeer söz konusu oduğund eaya kesin avantaj sağayan etkii bir siahın oduğunu birtir İnayt;Şii Uma sınd büyük bir tknik inciğ uaşmış on fıkıh usuüd b B ni yen yyr ynca er i e Aerkrşı krşıya girn pomiker büyük öçüd bağıdır. Gnğ kayıtsız şarsız yusını isyn A'r 8 yyıdan itibaren Muhammd Bkır Bhhni fındn şiddt eştirimiş v şıcı bröğrtis bozgun maruz kamışdı Doyısıya zamn 'erdenyanaydı. Onra ydıcı oan da sam h'n çn kuanmı od ı v yşmadan düpedüz çkinrk daha ziyadei ön çıkn mhafakr gnkçi karşı U' !er akınşruğ konsun ısrr dip ı (kişis yorm girme çabası) uygyodı. İnayt b ikin siyasa sonçarının kaçınımodğ soncn vrı: kın v ın yksini öne çıkaran Usur, Şii zihniyetinin topmsa dğişiri kabu etesine yardı et

mişrdir3kın hangi akın söz kons odğnu da bimek grekir ve

ın ytksinin modşm sücini bşatmya yip ytmedğini sın bkıısa biiyom B arçaın bit içind ın ym çemrinin dış ında dği dznr, den gçirmer yni dztm oanak vrdiğini dşnüyorm. a'nındünyasıy modiğin sadırgn fikirri arasında, sırf iginm sonu

da ak bir ra�aşam maa evermeyeck düeyde kopmr vrdı vısa varısa, en fk bir anaşmazık drmnda i k du

32 Dinin ve geenkse düşüncnn ati teneindend Feesm üyndn bi aafınan 16"da öüümütü

33 M mi iia huh 63 a



TANRI STRATS1 ZANLARI 83

rum dnmk kydıyl ynl nm ynımclrl dolu r ruzlmaya rılard Ym yllık aklk crndn onr u-

ün molaların korkunç r kld ydan çıkmaı Ulrn lhrının yn d düüü nllylck kadar üçlü korkuluklr olmadıkarını lmanın U'r d dhl ıılmı yolrdan çıkmayık aşadığını rmkdr

N dnr nn daha nc d ğm modğn rİlmın ckmnn ncnd olup İlam Dnyı'nın hr rın-da İmla mk ınd uzlm nokl ulmy uğn lak

dünürlrn r omuurDüün çlıma n madn n d lnkl yınlardn llrd kndrn r r konum yrrrk rhl ckmnn kor-kunç oyuarının lncn n yn nkülrn çrndn rd Aydınlar lm Far opumundak n donuk ln ınıarı m dyorrdı Br yna uzun kranık alı çlklyn cümlryl o çpı ylklanmrd ulunn lnk-l ydınarın ypmacıkl ı lü p lupıyl y yüzydk ö ynda üün ynklr krı çıkıp çaprk r d n nılmüç kramrın arkına sklnrk n kr ukulrı cnlandın ndamlarının asuun çapıyorduk

ın knc lümünd d rdğm 19 yzyılın kncyarıından ar ee maı İm düünürlrn n dğmkonuu olmuur Dah nc rdğümüz u m 88 İrnl ıCmaddn Ed Ad (dğr dyl Aan) M ıırı Muhammd

Aduh rından Par kurun Arap z rvel nın(Çzlmz Bağ) na knn oluurmuur Rydn çıkm rk canızlığın ndnrn oruamaya koyuan rçok Türk Arpdüünür rçok ranı düünür d aynı ynd rm rp n-zr konur nyordu En nmr araınd Cmalddn EdAdy Fh A Akhunzady ( 1 8 121 878) Mrz uu Hn Mu-roddolu (ümü 1895) Mr Mkm Hanı (18331908) MrAğ Hn rmny (18541896) aou (1841911) nmkrkr

Bün u yazarları ncm ıraım olmyck Odukç lrloan u düünürrn hpnn Badan üyündkrn ckmnn ncnd oduklrını un r çr ulmay uğrıklrını yl



8 YARAL

uı tr kaul lr. Gc nusund hs rlş-lerine karşın, önerdikleri çöümler bir yazadan öbürüne değişr. Ak

hunzade veya Mira Ağa Han Kirmani gibler, din kaşıtı skbile ruhban sınıfına kaşıdırlar, her yönde Batılılaşmnın da tartışmasz partzanıdırlar Kirman lafı ağında gvez; kimsey kllamaz, özellikle de kısır ve ş skolatik tartışmalara gırtlağına kgöülmüş mollaaı Saldırılaında, ü h ola �subu ergerken çidiği pk hoş omaya bo v tiğn ğn, n suret düşmanlığından kaçınır. Dinsel kafaı b bakıa kollamktad

ve Avrupa'da Aydınlanmaıların yaptığı gib vahy tln çö-kemeye yönemez Şmşeken dnn nn yönyp nisimleştien kiş ve kurumlı eleşti

Buna karşılık diğerleri uzşı bağdaştırmayı ala. 8 1898 yıllaı arında Londadki Knun dergisn yöneten ve üsümanlığı seçmş br Emen olan Maam Ha m hukukla şeasındak ilişkiy ineler. Rerist br yaza ve öel hayatında dnkonusunda serbest düşünel br oan Malkam Han hükümdar açaNaeddn ah'a 861896 Osmanı rermaındn esenmş refrm rısı (dre n) veri. Bu da hükümdrı ügcilere köelik etmedki elikulaına tehlike konusunda uyarr Bn-dan ötürü rerr gerekmektdir ve hem er hem de lerdenfı oln mod bi y<a ypılmıdır

Malka Han, bu düenmedn bşka ik sistmin eşiliğine in-nı, aa ülkenin koşullına uyarlanmadan hiçbir şeyin benmenme-

mes geekn bt Gme ne dinden ne d adia ndndngelmektedir, sorumlu olan siyasal sstem ve kültürel tecrir lk enge-li aşma için hayatı ögürlüü, mülkiyei ve güvnli muhafaza edenoiti yasaar önerr iiniyi aşm çins mde ama İsami zihni-yete uyaranmış olan kavrarın benimsenmesi gerektiini düşünür.Bu fiirlerin kabu göresi içn uran'dai zımni önelerini bulmageemektedr. "Avrupa'dai görevliler aaılıya geldiğnde kesin-kle kabul edilmeyen fikirlerin, samda açık olmadn zaten bulunduğukanıtlandıınd hemen kabu gördüünü frketk.3 Böylce, buyöndek bütün lerlemeler bizim Batıılaı kit etmediğmiz onlaın

Aktaran En Abraaman n twn tw Roon Pncton, 198s. 68



TNRI STRTS MNRI 8

bzm fkrleimz elmzden aldkl ve l l aalandkn sonabe adka kantndğ takdde ncak geçekleebl. Mlkam

Hn, Bt eelei Ku'ann ve hadsen e değmem gssnebüündüme hedene ult m, blmoum. Sn b süe çn blegeçeketğ vssa, bölesne münsebets b çtleme, ancakeğet b bk olutuuu Yne de bu iki bka bçok düünü taandan alnmt

İk sstemn bble edeğee olğn svnnl çok önemlb nokta göz ad edo: Ba mode hukukund göülen eni

zhnetn ancak şn ehne ledğnde gelebldğ olgusu Bnn öbüüle bğdmz olmığını sömek bz b eevdmodu, za snn aasna, bblene ngenemez olmlndan gelen çuku ann gmesnden ötüü ve bunun en büük nyete be glenememesnen ötüü, hem bn hem öbüünü muha emoduk

Ulemann tepksse umuak oldu Enlektüele gb b tü uzama aana ou; nele enlkç ke sndk a bzuzaklğn bncnde on baks set b eklde ka çt. kguba "naascl, knc gubsa mutlaketçe�· a konduAm, Kasav'nn değe göe semptanla be emoks kgsnda de dn kgs heket ette

Ktegok et -he tü uzma net ec oak mhkm ede ve 3 1 Temmz 90 sln Şeh Fulh N tann smgeetl. Bu et b öçüde tutl k. Ans heketne k ba

l kmsn ğmen Şeh, t selenen esnenen nasazhnete dnn hçb ontoojk knğ omğn ve nsala(eşrut) h sn eşru n se o a kna ümkln b ülüm' k n vk stüsüne bnmak ve n oğd olmk gö öüde buunğnd, en hksal göüün alep ettğ gb nsanl asaönüe et oazad.

3 Ahm Kasravi Trkh r-y Irn Amr Kar ahran 4 am 259



186 YRL BN

3 RUHBAN SNF V MONARŞ

9 Ana, tutrl bir büün içinde eklemlenmeyip kaı akln üç güç bir zl old: monri, dn ve en eş an-ll elk. Ans bnlr kend bünesnde büünleieeçl. lk k güç n orkn gliorlard, bndn dola da nbr sç orklğnn ksrlrn blorld; bak bir dünadan gelenve ek bna hree den üçüncü güç an· drda değildi He en

lgnc, he de en hlklsid. Ne oldsa old, b üç güç br aradaa ve 906 Anss le 190de açklnn Anaasaa Ek'ei köü br denge bl baldlr

Ans kn 35. mddesndki krale ikidnn an aabildğne çelk klm "Monar, hlk rfndn krln ahsna brk-ln lh bir ner" Brad mrlk kanağ ikildir Hlk veTn hükn için çkiirler b srd hükümdr ikisinin -

snd klr Ö dn rhbn snf, esilciler meclisinde çka-rl slrn İslmn çok ksl n gn olp olmadğn denelemekl ükülü oln v b i i zmnd olan bir İlh-çlr Konsi rr ln n kpr Aslnda b aga hçbvrlmr Şh Rz dönmnde geçerllğ de kalmr İs-lm Chr, b fdilme hlin gö lc rövn olmtrbr bm

B üç güç arsnd denge üerne en i kra, büük olaslkla

b konda l en eser oln n Ans in eteUy'7 Şh Mhed üsen l Nn (1860196) a-rnd glirlr. Ülk bln k v hdlrn blnnd o-ln n krl kdnn snrlnnd kr klr. Çünkü hng b-çd•olrs oln hr rlk kçnl olrk orblğ ol çmkd. İlk ok oldğn v Gbe38 ndğna görehçbr hükür n dl ble, kendisin sleneden korablecek

37 Th -m w nzh lml/ s w Ule ıiı38 On ikc !ma dğe ıyl Ynn Can Vre Mehf Zmanın Sahb 4

Tmmuz 87"t ş yşıkn göülme omu 9 ka sürn KçüGllk Gyb- Suğ] m mam, fl [Su b! vtatşm rmut A son sefrin ölmede b By zk' GyKüb] blmıştr len mn mm hu e bulacakı.



TRI STRTS UZRI 8

maumyn se oaa nan aama. Syaa dın

yğn hç dğ huua oaa gmye aaaı ınıamageğ uadan gmd Syaa da gapıdı Za Gay' yyüü düynd he ü meulu valın ymş h d cn ne oua oun andan aen gaa nm Ha afndan em mcdn ouan mcaacıığıya hüümnın dı ınınıaa Kunda dn danma l haya geçlm oacaı Bu mc şera' ulunmayan onun aaından öngöümyn onuaı gö önünd uundua

c anayaa ındn yönmd Anaya İah Ya'ya ı omadığı g onu mamamaadı da Buada Maam an'ın çodüün oduğu dğ Aap Fa me ından öğüenn mn şğ mıya yndn aşıaıyou Bu ıada u huuaın ğnn düyn gdğm doğudu: mod a huu İam huu; ama yaaaın a ağdaşıp ağdaşmadığını dnm yüümü din adam guu mci gdğnd am

huu haç ayıaıa Za Tanı Yaaının mümm uyguamaı aında nca üm amanaın onunda İmamın Zuhuundanon haya gçe. O mna ad düneme ayma düm oacaı Umanın huu aaından ınıanan mona şıınd u nğ Kuana uyum çnd oan ahuuun au dm olguu dönem gç olan amoyaa dn admaının çaaaını ae oa hed doğuuunda mn oana d.39

Nannn eenn oduça en oaa gödğ g gnUema -a dha onaı dooj Umaya aşıaacağı aında monann yıımaını hç ann eem Anayaacıaınyapı Sae dönm ( 5 722 huuçuaının monaş yanıı gçen yaygınaımaan aa ey dğd Daha çMhı Sa adıya annan Moa Muhammd Baı (öümü167 öy dem "Hç dönem mamın ğından amamıy

youn oam ma aı dönmd İmam nmyn ndndn öüü nanan göün göünm ou ama o man dünya nnaığının yayımı geğ my dam de.

39 H "h" in Ecc / y m IV. n 1 9 7 8 , 1 7 1 .



88 YARAL BLÇ

Zamanın Sahibinn yok olduğu dönmd [ ] dünyaya yön v-rip hüküm ürck adl v aklı başında b kal yok şlr za gör-

cktir v kola pralnma onucuna varacaktır, öyl k hrks inhayt bl mknı br hl glcktir

"Bundn ötürü halkın, adal nd hüküm sürck v İmam'n uy-gulm<ını v glnğin haya grk bi kral fından yönti-mi orunlu kaınıldır"40

Monrşi fikri llikl d kralyt karizmasının rrh dmtoloid v ülknn ki hükümranları şrind nrdys msti

bir tibardan yararlandığı İran gib br ülkd kolktf hafızaya öy-ln drn br şkild yr tmişt ki, İlam Cumhuriyi'nin orayaıkışına kadar glnkl unurlar aafından hibir zaman sorgulamakonusu dlmd Müslüman Kardşlr'in İran vrsyonu olan Fedône ilô bl bu fikirdn yakalrını sıyıramadı ola olsa bunungörüntüsünü tnllştirmy lıştı Ş olan v İslam Cumhuriyt'nn tartışmaız düşünc stalarındn olan Nvvab Sav'nn (924956) bldirgind bu fikir rih olarak mvcuttur Savi HReeri'nd41 idl İslami Dvlt' gnl olarak nasıl gördüğünü an-lar Böyl br dvltin yratılmı grkllğnin ndnlrin v n üs-tün Taklt Kaynağı" olan ruhban ınıfının rolünü tanımlr ynı za-mnda dvltin frklı organlarnı, mdyalın v baknlıklın olünüd nclr Öğn Maliy Bklıı'yl lgl görüşlri, konom konuund kklştirci nrdy lklrk olduğu öylnblr biavrı aığa vurur "Maliy Bkanlığı'nın modli hrşydn önc raf

tan kaınn v kişisl srvtin büyütn bakkal vya czacı olmalıdır "42Bldirginin hibr yrind, krlın dvrlmsi vya yrn başka

ının gtrlmndn ö lm kn kukl olmyn br şh tmktdr "Aild bba ny, toplmd Şh öyl olmlıır"43 Şah ybr Mülüman olmalıdır v lk İmm Aly kndn ök lmalıdr

0 Ataran Hami nayt .g s 131 Bu biii memi özeti Yan Riar tarafınan Fransaya

çimişi LOiai es Fyn sm mumen itgrist musuman n Iran 55) Rdclsms slmqs iir Car PaulDumnt yntimin Harmattan Pis 185 ss 5

2 s 3 s 61



TANRI AT UANRI 89

Cuma ve baym namzları gitmelidir.4Bildiğim kadarıyla geleneksel ruhb sınıfının, İmam'ın yokuğunda

asımlığın darlerini karşılayacak ve yask görevi görecek bir hükümranın ·adığı bir devleti istediği hiç lmamıştır. Hele Rahip ileKln -Dumzil RxFam derdi- İran tplumunun iki kutbunuluşturduları ve aslında birbirlerini tamamayıcı lduklrı düşünülür. Bunlardan "aynı yüzüğün iki aşı" diye z edliyrdu. Mnarşininçöküş�1 ini sn derece ehlikeli bir duruma skmuştu. Tehlikelele dlu bi maceraya sürüklenen din, ya hep ya hiç, diyrdu. Ya yunu ka

zn tamamıyle başkalaşmış lk yundan çkıyrdu, ya da herşeyikaydip bu rada canını yitiriyrdu. Kruyucu bir ekran lan hükümd aya girmediğinden ötürü din, bütün saldların ygne hedealine geliyrdu. lema'nın yakılar uyandıran b rövanşı, nce, ŞahRza 88194) aından lusDevlet'in kuulmasının neden lduğudengesizliğe, geç ama sn drece şiddetli bir cevap ldu.

Şa Rıza, dini, en dğerlUki işlevi, eğitim ve adlet işlevlerindenyksun bır kamu alanından çıkdığında, 1 Ayasasında ldukça eğreti bir şekilde bir arda bulunan üç güç (din, mrşi ve mdelik) arasındaki denge, moaşi-modnik leyine kıldı. Mnaşiartık ysma, yürütme e ygı güçlerini, dlaysı lak a da AdaletBakanlığı gibi mde rganlar aacılığıyla elinde pladığı gibi, sekülrizasyn hareketini daha da hızlandran delik yanlısı akımlınetkinliğini estliyrdu. Mlllrın bı mlrı deskleyip bazılarına karşı çımalrı, özgürlük aşkınan ziyade, bu rerlrın, ayrıca

ıklını sağlmlaştırmsı ya da zayıatması luuna bağlıydı. in vemnarşinin dışınan gelen her çözümün tplua kök labilmesitplumun anck, hem rllın hem de bundan dha a yer kaplmayanmllalrın vesayetinden kutulmasıyla mümkündü. Oysa bu sö knusu dğildi ve bu durum günümüze de değişmemişr

Bugün yüz yüze lduğumuz İslam, devriler çağının (Sv) dgasını yemiş bir İslm'dı. Ülkenin eski anayasasının dyandığı iki sis

tein me ve geleneksel) eşitliğini reddeden bir İslam'dır bu. İslai şia' bütün diğer hukuksal ve tplumsl sistemler üzerinde düpdüz üstünlüğünü öğütler. Bundan ötürü yenilenme (Nahda) dönemini ldukça eleştirel İslam'ından çk farklıdır. Fars ülkesinin 19

62



90 YARAL BINÇ

anayasasının adeta üç temel direğini oluşura in, monarşi v ode-lik önemli müasyonlaa uğramışlardr. Yeni İslami düzeni kabuğunu

biraz kaıdığımızda bu üç kavramın derinden değişmiş ouğunu gö. Modelik, eskden İslam ülkelerindeki yeniliçileri_ ve rermcuların çoğunun sinlendikler emel zgürlükler, klasik de okrasiyiAydınlanma ilkesini, kısacas liral değerleri billurlaştıran fasyonelbir bütün olarak algılanmamakdır ark Asie, devrimci müadeeler araından radikalleştiilmiş, totaliter rejimer andan dğersleştirilmiş ve özellikle, her yerde mevcut bir doloji gibi havada gezi

nip, en ortodoksları da dahil olmak üzere İslami düşünülerin çoğununbakışına sızmış ka Marksizm'in erinden oyalamayan altyapıs taraından, bizim ültürel alanımızda, biçimsizeştirlmiş bir modeliktir.

Şiilik bile geleneksel yolundan çıkmıştır. Tinsel ve ahlaksal bir denetleme organıyken, şimdi, en üst baskı gücü haline gelmiştir; böylece onikli Şiilik bağlamında, bir tek 'ye, yani Zaman çevrimineson vermeye gelecek olan On İkinci İmam'a düşen kıyamet eseinin nüne geçmiştir Bir İslam cumhuriyetinin kuruması, Kurarıcı'nınMesih görevini bir bakıma inkr etmekedir.

Monarşiyse düpdü tasiye edilmiştir. Fakat arihsel haızada güçlübr şkilde yer etmiş olan bu cüssede bir arketipin yeri bugünden yarına doldurulamayacağından, şimdi de hip kendini ral ilan etmiştir,öyle ki krallar rı'nın hükümdr karizmasının rihi izdi yerineVeleifih geçmiştir Hindisandaki kastlaın dilinde söylerk bu

oly Brahmanlın şatrya'Iaa (savaşçılaa) kaşı bir hükümet dabesi yapmalaıyla eşdeğerdedir Fakat u asye, laiklik yaına veya demokatik bir yönetim biçimi yarına yapılmamıştır. Aksine, bir i'un yerine bir b<şkas geçmiştir, akat biçimlerin simgesel olrakgöründüğü bir ekonomide, ancak amamlayıcı sayesinde iş görebilecekbir mitos gelmiştir Ruhban sınıı kalı kovarak öteki yarısını kaybetmiştir. Kırılganlaşmıştır ve kendini bütün kötü eğilim ruhlına kurbnlık olaa sunmuştur Geleneksel toplum topallamaya başlamıştırDin adamının, gerçekten al olmadan, kral olduğunu ilan ettiği bir çözüm, beterden hayır uman bir çözümdür Ruhban sınıı en ön sa·adır Ne olursa olsun, çaesiz sonuçlarına katlanacaktır.

Öte yandan, dinsel söylemin radikalleşmesi İslamı çok tehl1eli



TANI STATS UZANI 9

maeraa itmitir. Din adamarı, aa hayae geebiece bütünçrıı

er'den i·an tieimda,

açgöü tüeticierine dönümüerdr Agın arsist

i yerden arma mantğını, sınıf hıncını, öeie de söyemi; nosjerin romanti arı:ütüründen

çi soganrı öğrenmetedirer; endi aarındanüariasyon süresince dinse mhayyiede bas

oara yüü bütün tıyıcı rer çımata üe tarihinde bnei yaanmamı bir arai

ntmarını hayaa geçrmee, sınırsı m

bırmaa ehadt düünüğünü doruğaarı en iemse bedeerine indirgemeye gtmeedrer. oetif bi

tma oançıgın ponsyee

aaren de end dünyaarınınhrm bırama, aynı anda

n dört yü yıı bir tari-i inceiten yosn bir

· İsamı'nın geeceği ve•nn aanıı a



{ kutupyıldızı kitaplığı }752



Y Bç aihte geride almış ve değişimler şenliğine almamış uygarlıardi hin arpılıa zerine bir denemedr. Varlığı rani-slami dnyadai işi deneyime rlu olmasına rağmen, bu itabın menzilinin yalnız o dnyayla sınırlıolmadığını ve bir baıma, zihinsel yapıla h Geleneğe bağlıoln ve eiği sindirme gl een uygarlıların oğunu ilgiendrdiğini dşnyorum

Biz perife innları, farlı bilgi blolı arasındi elişilerin zamanında yaşıyoruz. Birbirlerini iten ve arşılılı olara

biimsizleştiren bağdaşmaz dnyalr asndai atlağa dşmşüz Zihin aılığıyla ve hın duymadan üstlenildiğinde bu iiyanlıl bizi zenginleşrebilr, bilgi sicillerini gelişbilir ve du

Documents

Daryush Shayegan-Yaralı Bilinç