18
D.D. : HISTORIA LIBRORUM CA TECHETICORUM IN SFECIA, 1 ■" 1 I LJJ. CUJUS PARTEM SECUNDAM VENIA AMPL. ORD. PHiLOS. ÜPSAL. BUBL ICO DEFERUNT EXAMIN I Mag. GEORG. FREDER. FANT, A SACRIS ORDINIBUS, ET $ ACORUS MICH. SVEDELIÜS, STIP. REG» DALECARLUS. IN AUDIT. GUST. MAJ. D. XIII DEC. MDCCXCIV, H. C. ÜPSALU, I-ätteris Job. Fr. Edman, Reg. Actd. Typograph.

D.D. HISTORIA1251615/FULLTEXT01.pdf · 2018. 9. 27. · KYRKOHERDEN HÖGÄREVÖRDIGE OCH HOGLÄRDE HerrMagister IOHA YEBELIUS, samt HögavlaFrun MJlRG.CHRIST, FöddFANT\ MINEHULDASTEFÖRÅLDRAR!

  • Upload
    others

  • View
    0

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: D.D. HISTORIA1251615/FULLTEXT01.pdf · 2018. 9. 27. · KYRKOHERDEN HÖGÄREVÖRDIGE OCH HOGLÄRDE HerrMagister IOHA YEBELIUS, samt HögavlaFrun MJlRG.CHRIST, FöddFANT\ MINEHULDASTEFÖRÅLDRAR!

D.D.: HISTORIA

LIBRORUMCA TECHETICORUM

IN

SFECIA,- 1 1 ■" 1

I LJJ.

CUJUSPARTEM SECUNDAM

VENIA AMPL. ORD. PHiLOS. ÜPSAL.BUBL ICO DEFERUNT EXAMIN I

Mag. GEORG. FREDER. FANT,A SACRIS ORDINIBUS,

ET

$ACORUS MICH. SVEDELIÜS,STIP. REG» DALECARLUS.

IN AUDIT. GUST. MAJ. D. XIII DEC. MDCCXCIV,H. C.

ÜPSALU,I-ätteris Job. Fr.Edman, Reg. Actd. Typograph.

Page 2: D.D. HISTORIA1251615/FULLTEXT01.pdf · 2018. 9. 27. · KYRKOHERDEN HÖGÄREVÖRDIGE OCH HOGLÄRDE HerrMagister IOHA YEBELIUS, samt HögavlaFrun MJlRG.CHRIST, FöddFANT\ MINEHULDASTEFÖRÅLDRAR!

KYRKOHERDENHÖGÄREVÖRDIGE OCH HOGLÄRDE

Herr Magister

IOHAYEBELIUS,

samt

Hö gavla Frun

MJlRG. CHRIST,Född FANT\

MINE HULDASTE FÖRÅLDRAR!

u,— ti den enfliga vrå af verlden, dår Förfynen utfett Edert hem-vid, år Edra Barns upfoftran Eder ro och deras framfteg Ederbelöning. Närvarande lilla prof deraf kan icke vara Eder obehag¬ligt, då det beledfagas af en Sons lifliga tackfamhet for Eder öm¬het och brinnande förböner för Edert val. Måtte Himmelen långeunna ofs at få vörda Edra efterdömen och fkörda frugten af Edravålfignelfer! Det Ar föremålet för dens önfkan, fom med kårlek ochvördnad lefver,

EDER

iydigfle SonJacob Mich, Svedejlius*

Page 3: D.D. HISTORIA1251615/FULLTEXT01.pdf · 2018. 9. 27. · KYRKOHERDEN HÖGÄREVÖRDIGE OCH HOGLÄRDE HerrMagister IOHA YEBELIUS, samt HögavlaFrun MJlRG.CHRIST, FöddFANT\ MINEHULDASTEFÖRÅLDRAR!

4- ) o ( ty -SI

23. Spors-nål och Svar Ifwer bagge Sacravientcn, Dr op¬pens och /Utarens, ffter bwilka , <?<?# Cbrißen mennifkia^i tbeße farlig!)a t/jaber, //>*? tnänge åtfkillige Sc fler,om hegge Sacramentcn, beratta kan, hwilken parten hanefter Skrifptevnes grund, Injfall g/fwa Jkall. Ajf mange bå~idhe ange och gamle Kårkipne Lärare , for enfaldigt folk till¬hopa bemtat och fielt afp Erico Svenonis Rosvigio, For*Jämlingenes Predikant utbi Hedemora åtadb och Sochn. Hol«mite apud Anund. Oiai an. 1606 in g:o 2-04 .pagg.'prae¬ter procemium. Ration em, cur Auftor hunc librum pu-blici fecerit juris, ipfe in praefamine indicat, quod-li.be-ri ejus ac Auditores alFiduani earum haberent commemo»rarionem, qiue Sacris Concionibus eis olim recitaverir.Archi-Ep. Ohms Martini hoc quoque opus, an'tequam pre-lo fubjiceretur , non tantum pervolvit probavirque, ve¬rum & V3riis Parrum diftis aliisque S. S. fententiis illu-ftravit. Maud pauese tamen adlegantur P-atrum fententiae,qme in linguam vernaculam non funt transiatae. Prse-terea magis in Conrroverfiis theologicis occupatur,quam quod ex Opere -Gathechetico facile augurari pote-ris: adfert enirn & refcllere conatur Pontificiorum , Cal-■vinianorurn , Anabapriftarum , ceterorum hailucinationes.Rev. Bez/s , Celeberrimo Reformatorum Doftori , adeoinfenfus ed, ut eurn Djefmdens Taktrafl appell are nondu bitet.

24 Mos. Flacheri Förklaring ofver Cateehismum. Sve-tice v er fa ab En. Haqu. Cringelio an. 1608«

2j. Catecbismus. 7hen Chr ifielige låhrones Fäm huf-uuddflycker, fai/ipt Hus tofinn, och morgon och aftonbon, väl*fignelfe och tackjdgelfe m. vt. Utlagdh aff M. CyriäcoSpangenberg, Duobus Tpmis. Mfc. habetur in Bibi.Regia, quas Holmiae patet. Interpres eft Nicolaus Lau-jrentu bullerniesius, Paftor in Odenfala, qui vixit cir-

D ca

Page 4: D.D. HISTORIA1251615/FULLTEXT01.pdf · 2018. 9. 27. · KYRKOHERDEN HÖGÄREVÖRDIGE OCH HOGLÄRDE HerrMagister IOHA YEBELIUS, samt HögavlaFrun MJlRG.CHRIST, FöddFANT\ MINEHULDASTEFÖRÅLDRAR!

22 4^ ) O ( "4*ca initium fuperioris feculi a). Spangenbevgii QuaeftionesSc Refponfiones in Catechismum Lutberi edidit dein A-wundu5 Beronis, Paftor pauperum Holmenfium in Dan-wiken, Holmiae per Ol. Ohri an. 1619 in 8:0 b).

26. Catecbismus eller Cbrtßligb kennedom, om rvovetroos artikler , for ungt och eenfaldigt folk gnnfka nyttigh.An. 1604 in i6:mo pagg. 72. in caice vero Stockholmnf Cbrißopb. Reusner an. 1614. Auftor cft Anonymus c).Si hic idem eft, ac ille, de quo Epifc. Wiborg. D. Bångfub nomine Catechismi Reusneri de an. 1615 in fua Re-latione mentionem injicir, quibusdam praeter Lutherum deCapitum Chriftianismi inter fe cohaerentia repletus eftquaeltionibus.

27. Ericus Erici, Epifc. Aboenf. edidit Explicatio-nem Catechismi prolixiorem an. 1614 in i2:mo d) Recu-fa eft Holmiae an. 1670 in 12:0.

28. Ejusdem Wäbå Catecbismus. Holmiae apud Ign,Meureum an. 1629 in 16:0 pagg. 120.

29. Zacharias Georgii Holmienhs vulgavit MartiniGhemnitii Enchiridion de praecipuis Religionis Chriftia-nae Capitibus in linguam Svecanam rranslatum per quee-ftiones Sc refponfiones. Holmiae an. 1622 in 8:0 apudReusnerum t).

30. Nicolaus Olai Uplandus, Paftor in Sparfåtra,edidit Compendium ex Articulis quibusdam Do&rinteChriftianae primariis per virum principem colle£lum,quaeftionibus LXXVIII cum earundem refponfionibus,Capitibus IX an. 2623. Mfc. reperiebatur in Bibi. OlaiSparrman f\

31. Een-

o) v. Stierrtm, Cer*. II Anonym. b) Scbtff, p. 112. c) v.Stiertimanni Bibi. Svio-G. p. 83 & Coli. Palmfcb. d") Schejf.p. 318 dt Rbyzelii Epifeop, p. 348, e) v. Stiernman Bibi, SviO-jßotb. f) Schejf, p, 12-7,

Page 5: D.D. HISTORIA1251615/FULLTEXT01.pdf · 2018. 9. 27. · KYRKOHERDEN HÖGÄREVÖRDIGE OCH HOGLÄRDE HerrMagister IOHA YEBELIUS, samt HögavlaFrun MJlRG.CHRIST, FöddFANT\ MINEHULDASTEFÖRÅLDRAR!

4* ) ° ( 4^ 23

31. Emfaltige och korta Spörsmål oftver wäre Chrifle*lige hufvudßyckior och trones artiklar, uti wär lilla Cnie-cbefi, cnfalleligen ftålt fbr ungdomen t Lappmarken af O.P. N. (Olaus Pgtkt Niurenius Plantinus, Scholae Gev.Reeior, inde Palh & Praep. in Umeå a). Holmiae an.1632 in g:o per Ignat. Meureum.

32. Catecbismus eller tbett Cbrißeligha Kcnneåomm-Jens fbr re bok, om Catecbismus råtta fbrßändh fbr FpfalaStads och Bonde Kyrktos Socknens unga och enfalliga folkflriffmin af Lars O.Wallio, Kyrckioheevdanom iSanSle Lar-fes och beige Trefallighects Kyrkior i Upfa la. An. 1634in 4:0 pagg. 468 Upfaliae per Efchilium b).

33. Laurfntii Paulini Gothi, Epifc. Strengnef. ran«dem Archi Epifc. Ihe.aurus Catecheticus, tam tbeoreticus,quam pra&icus. Tbet åv: Gyldene Clenodium , tberuthin¬nan Catecbismi både läras och öfnings grundligba förklaringutbi fporfsmåbl och jwarclwijs, korteligba få-fettas m. m.Strengnefne, typis Paulinianis apud Joh. L. Barkeniuman. 1631 in 4:0 pagg. 433 praeter Dedicarionem ad Re¬gem, brevem Catechismi Tabulam, Gratulationes & in-dicem. Uberem & eruditionis plenam fiftit Catechefcosexplicationem, multisque illuftratur di£lis probantibus.Recufus eft Gothoburgi an. 1640 apud Amund. Gref-Andrurn, item Strengnefiae e. a.

34. Ejusdem Catecbismus. Tbet år en kort fumma ochKärnan af then H. Propbetifcbe och Apoflolifcbe Scrifft, full¬komliga innebollandes alt tbet, fom är c,ff 1 bdene til at wet-ta om i Guds våfende, willja och välgärningar. 2:0 Mån-ni(kiones uprattelfe, heliga leffwerne och ewiga fa lighet. pri-mo uti fpårsmälls och jwarewijs tillhopa fattat uthaf D.M.rtino Luthero, men fe Januario an. 1529, fecundo och numed Laurent« Paulini Gothi, Doél. Archi Ep. Fpfil.

D 2 Exe-

<0 v, Sticrtm«n Bibi. Svio G. b) v. Stiernm. 1. c.

Page 6: D.D. HISTORIA1251615/FULLTEXT01.pdf · 2018. 9. 27. · KYRKOHERDEN HÖGÄREVÖRDIGE OCH HOGLÄRDE HerrMagister IOHA YEBELIUS, samt HögavlaFrun MJlRG.CHRIST, FöddFANT\ MINEHULDASTEFÖRÅLDRAR!

34 ty ) o ( ♦

Exegefi, /r Aiuilyß & meditatiomhus vhdto)fftehgenförklarat. Stregnefiae an. 1637 in 8:0 psgg. 39- Frä¬ter quasdam quaftiones & refponfa io^o lniroirus, Mi¬norem Lutheri Catechismum cum fummariis in marginetantum continer. Denuo prodiic conjun&us cum Ln ly¬ten Bönc bcok om alle andelige och lekamlige nddtorffter.Cum gratia & privilegio S. R. M. an. 1660 in 8\o a).

35. Ejusdem Catecbismus, Chvißellgb Laros och OfflingsHujfxvd Stycker , utaff Propheternes och Apofllarnes Scbnff-ter , ordentligen fammandraghen , och fovthenfknld rcttelighakalles: Canonicus, Bibhfcb, eller Löchtes och G. mene FolcksLille Biblia. Pyrach. 34: 32. Apoc. 22: 18. Upfaliae perEfchillum Matthiae an. 1642 in 8:0. Ibidem recufus efttn. 1644 in 8IO« Nudum Decalogum, Arriculos Fiele i,atque Örat. Dominicam fine Analyfi nobis deferr. InCapite de Baptismo dicta Matth. 28: 19. Joh. 3: 5. Tit.5 ; 5. de Ccena Domini verba inftitutionis, de remiflionepeccatorum dicha 1 Joh. 1: 8j Joh 20, 21 tantummo-do allegat. Huic annedlitur

3-fy. Exege/is Catechetica, gvundeligh Förklaring utaffthen Prophetihe och Apojhhjche Scrfft, utbffwev then Bi-blifcbe och Lutherifcbe Catechismum. Allom Cbrißrognomtil nhdtorfjtigh underwijsnings fampt forhabrs regin utbiCb rißendovisfens buffwudßycker korteBgen fortfielt, uthaff L.Paulino Gotho D D. Arcbi-Epijcopo éf Acaå. PpJ. Pro-cancellario. Efaia 30' 21. Gal. I: 8, 9- Garechefin heicin duo primaria capita: ipfam Do&rinam atque Ufurnejusdem difpefcit Paulinus. Sub Do£trina verbum & Sa-cramenta, Tub Ufu vero pcenitentiam & Tabulam Oeco-nomicam comprehendit. Di£la & materiem in marginecitat. Poft inrroduftionem ad Catechismum ejusque di-vifionem ad Luth. minorem progreditur, quem tantum

reci-

*) Palmfch»

Page 7: D.D. HISTORIA1251615/FULLTEXT01.pdf · 2018. 9. 27. · KYRKOHERDEN HÖGÄREVÖRDIGE OCH HOGLÄRDE HerrMagister IOHA YEBELIUS, samt HögavlaFrun MJlRG.CHRIST, FöddFANT\ MINEHULDASTEFÖRÅLDRAR!

) O ( ty

recitat, fi quaedam excepcris fupplementa, huc illuequemajori charadtere infperfa. Sic primo fidei Articulo ad-dit: Parrem filium fuum unigenitum expiarioni to-tius mundi peccatorum devovilTe; & tertio Articulo:S. S. a Patre & Pili o procedere, alia ur iilen-tio premam.Calci adjunguntur Uber Abcdarius, Litania & c. Con-jun&im cum priori conti ner 64 p3gg. in g:o, Hujus O-pufculi Declarationem fermone L&tiali edidir Au£lor ty¬pis Paulin. Upf per Amund. Grefwe an. 1641.'

37. Summa ofaer tb en reena fåligg]oravde CatbohfkeChnflelige Lärart uthdragne aff tben H. Skrift, ocb efterCaticbitmi form ocb wijs ßätt, then Stormäcbtigafte Högbor-ve Furßhina ocb Fru, Drottning CHRISTINA , til en tro¬gen förmaning uti jiörfla underdånighet bfverjånt. Streng-nelioe an. 1640 in 4:0, item an. 1659 in 8:0 a). Au&orCiL Johannes Matthle, Reg CHRIST iNiE a ftudiis lit¬terarum, poftea Epifc. Stregir.

38. Examen Catecbeticum, tbet ar Catecbismi förborsutbofver Strengnäs Bifkopsdöme, innehållandes [timman afftben H. Scrißf3 mdh alt tbet, [om börer till mantiißionesgudelige Lefwerne ocb eviga faligbeet mebvendels extraheratutbaf L. Paulini Gothi, /ordom Bißops i Stregnas ochÄrke Bißops i Upjala Tbefauro Catecbetico Gudi til åhraoch hans fö famhng til upbyggelfc. Srregnefire an. 1652 ini 2to. Hunc quoque laborem, qui vulgo Catechefis Streng-nefenlis audit, Anonymus vulgavit fupra memorarus,Epifc Johannes Matthle b). Quaed am longiora refpon-fa allerifcis funt lignata, quibus indicatum voluit, ea mi¬nus effe neceflaria & ad temporis opportuniratem velplane praeteriri, velLine rigorofo examine breviter pofleexplicäri. In margine plura S. Codicis di£ba allegantur..Altiorem omnino fapit Cognitionen!, quam ut captui

D 3 vulgi

#) t}; Stiernman Bibi. Svio-G. />) Ejusd. Cent. Il Anonym.

Page 8: D.D. HISTORIA1251615/FULLTEXT01.pdf · 2018. 9. 27. · KYRKOHERDEN HÖGÄREVÖRDIGE OCH HOGLÄRDE HerrMagister IOHA YEBELIUS, samt HögavlaFrun MJlRG.CHRIST, FöddFANT\ MINEHULDASTEFÖRÅLDRAR!

*6 4 ) ° ( 4*

vulgi fit accommodatum ; omnia enim CommunicationisIdiomatum genera enodaie ftudet, neque Auftorem inre familiari & publica minus fuifie verfatum in apricoponit explicatio Tabulae Oeconomicae. Si verum eft,quod refert Rev. Alnander a), omnia Job. Matthiß fcri-pta folemni Regio edifto d. 15 Julii an. 1662 interdi-fta fuiflfe atque prohibira, mitius neque haec duo ejusOpufcula fatum fubiifie liquerer.

39. Corpus Do&titue af Mattheo Judice pä Tyfka ut¬gången; men nu pä Swenfka öfwerfatt. Rev al i ee apud Chri-ftophorum Brendeken absque mentione temporis , in 8:0pagg. 70. I:mo per qutefitiones & refponfa ordine qui-dem Theologico traftat Articulos Fidei. Ad quodcum-que. fere caput quarricur: Säg mig et Språk härom, hivarflär det i Catechismo ? tn, m. Peculiari Capite Antichri-ftus ita depingitur: Anticbriflus är beela Päfwedomet in-fatt af Djefmilen, bwilket fig upbdfver ofver Gud, hansKyrkia och Öfverheten, brukar bäde fvarden, omvänder Ch> i-fti lära, förbjuder Ecbtenflapet och Maten : 7 her han ändt-lig med hela fitt Sälfkap farer uti belfwetit, bwar tbe ickeblifva omvände och (kiljas ifrä honom. 2:0 Continet quas-dam Lutbev i quaeftiones, eis, qui S. Ccenam celebraredifcupiunr, proponendas. 3:tio Carmina R. Davidis pce-nitentiala. 4:0 Preces quotidie fundendas cum Abfolutione.5:0 Finis mundi praediftionem, a S. Hieronymo ante 1279abhinc annos prolatam, quee tota quanta corruptilfimofuo tempori ad affem rcfpondere opinatur Auftor. Ne-fcio fanc, an TEgidius Aurelius, Upfalienfis, SyndicusHolmenfis, quem Scbejferus b) refert publicafle Corpufcu-lum Doftrinse a M. Mattheo Juaice, Latino Germaniceeditum, verfum in fermonem Sveo-Fennicum HolmiaeperT, Meureum an. 1642 in 8:0, hoc quoque opufculum ry-pis vulgaverit. 40.

c) De libr. prob* p, 14- b) Svec. Lit. p.

Page 9: D.D. HISTORIA1251615/FULLTEXT01.pdf · 2018. 9. 27. · KYRKOHERDEN HÖGÄREVÖRDIGE OCH HOGLÄRDE HerrMagister IOHA YEBELIUS, samt HögavlaFrun MJlRG.CHRIST, FöddFANT\ MINEHULDASTEFÖRÅLDRAR!

4 ) ° ( 4 27

40. Catechismus Fennicus pulchro aitidoque ftiloHolmiae irnpreffus a Fetro Wansheld an. 1643 m).

41. Algidws åurllius etiam edidir Nicolai HunniiPhosphorum feu Manududionem ad Chriftianismum, infermonem populärem ver (am. Holmiae per HenricumKeyfer an. 1647 in 12:0 b).

42. Eerfalligha fraghor dkr fpbrfsmääl om war Cbri-ßetidotns ßycker, för evfalligt folck, at förfara, huru tbe figbäruppå forßä- Arofiae an. 1647 in g.'o pagg. 29. HasAnonymus edidit Epifc. Arof. Olavus Laurelius, Weftro-gothus c). 5n quibusdam Dicecefeos Årof. parceciis hucusque ad inftitutionem adhibitus fuit ille libellus.

Abregé des Avtit les de Foi the deTEcrituve Sflinte,pour Pa¬jage de la jeuneße Svedois par le tres ReverendOlaus Laurelius,Eveque de IVefteråbs cT tvaduit en Francois par NicolausBergius , Pr de PEglife Fvavcoije Ef inprimé a Jes depensa Stockholm cbcz Jean Bi/lingsley 1694 in 12:0 pagg. 120.

42. Ejusdem Catechismus Lutberi medb en Kort fbrklar-ning, huru bans märkeliga och gtundrijka uthtydning, päthe fem war Cbrißendovis bufwudßycken år enfalleligen til atjorftä. Arofiae per Eucharium Lauringerum an. 164g in8:0. Recufus an. 1649 per Lauring, in 8;o Pagg'- 82.Caftigatior vero prodiit per eundem an. 1664 in 8:0 pagg.78. Denuo Arofiae an. 1670 in §:o praeter pofterioreseditiones. Absque quaeftionibus Sc refponfis qwinque Ca-tech. capita una cum didis, in margine citatis, enodat.Ex Laurelä Paraenefi ad Minifterium Ecclefiafticum inDicecefi Arofienfi, Catechismo annexa, inftruimur, Au-dorem non eum in finem praefens concinnade opufcu-lum, ut eum ad verba faperet juventus, verum ut fen-fum Lutberi ad ejus inftar explicarent examinaturi.

44. En-

a) Relatio Bängii in Palmfch. b) Scbeferus 1. c, c) v. Stiern*man Cent. Ii Anonym, p. sg.

Page 10: D.D. HISTORIA1251615/FULLTEXT01.pdf · 2018. 9. 27. · KYRKOHERDEN HÖGÄREVÖRDIGE OCH HOGLÄRDE HerrMagister IOHA YEBELIUS, samt HögavlaFrun MJlRG.CHRIST, FöddFANT\ MINEHULDASTEFÖRÅLDRAR!

25 4- ) O ( 4-

44. Enfalltga Spörsmål, eller Frågor ofver tvSra femCa tecbism? lareflyeken , off tben fordom hög tab* e voreiig e Her¬rens , DoSioris L. Paulini Gotbt, Avcbi Bijkops i V pjala ,

fampt andre boglärde mäns fknffter fammandrogne, nyttigtfor evfaltdigt folk, fom nitet kunna läja, eller äff wi-Jlyft igepredikningar fä gvnndehgen tbem fatta och begvypa. ti a cmock tber bredewtd en Kort underwysning, innu en enfaldigfin Catedhismum, /rw/ <?// Proberßen, emoot en falfk ocbkatterfk lära figb til fö bättring ocb faligbeet rätteligen bru¬ka tkall. .W/i72 7/<?£rr gudeliga baner ocb Pjalmer , ryt t igedageligen at bruka, colligerade ocb favimanbimpt de. Au¬elor eft Nicolaus Nie. Holmius, Paftor Hedfundcnfis.Upfaliae an. 1650 in i2;0 per Efchillum Mauhi® pagg.184 praeter pncfationem. Pfalmi feorfim faciunt pagg. 52 c/).

45. Nicolaus Esohiili, Superinrendens CaJmarien-fis, pubiici Articulos ChrUtianx Kel. Xli fecit juris, quos•in fua Dioeceli ab an. 1631 ad an. 1650 publice difcu-tieridos propofuir, prodicrunt Calmariae 6c Lincopise perGuntherum b).

46. Ad peritum M. Petri Bjvggii, Epifc. Wiborg.decrevit Regina CHRISTINA, Catechismum Mufcowi-ticum fore emendandum 6c ad ufum Cleri Ingermannicitrinis Unguis , Svecana puta, Fennonica 6c Mufccwiticaproditurum, ita tamen, ut contextus Fennonicus Mufco-witicis, Mufcowiricus vero Latinis charaÖteribus expri-meretur c).

47. Skrijftenes Språk hfwer heela Catechismum i ord-ring forde under wiffa hthr, pä thet ungt folk mage medbdefle bättre fbrfländ ojfta läfa tbem igenom , ocb kunna läratbem utbantilj aff D. Justi Gesenii Catecbismi Scboles 3\dieDel. Holmiae ap. Ignat. Meureum anno 1662 in 12:0.Ad ordinem quinque Capkum, in Catechismo ufitatum,

quae-

ä) v, Stiernm. Eibl, Srio-G» é) Schejf, p. jjj, c) Palmfch.

Page 11: D.D. HISTORIA1251615/FULLTEXT01.pdf · 2018. 9. 27. · KYRKOHERDEN HÖGÄREVÖRDIGE OCH HOGLÄRDE HerrMagister IOHA YEBELIUS, samt HögavlaFrun MJlRG.CHRIST, FöddFANT\ MINEHULDASTEFÖRÅLDRAR!

«ff* ) o ( ty 29

qnae'ftiones quidem difponie, cuicumqHe autem earomDon nifi S. S. diclis redduntnr refponfa, quare ut brevisConcordan-na, ut dicitur, Eccleharum Miniftris infervirequeat.

48. St?iä Catechismi Frågor ofver»Lutheri lilla Gate-chismum, fammanfattade förfl pä Tyfka Språket of jusTOGessNio, men nu pä Swenjltnn ofjätte, ungdomen bår ilandet til godo. Holmise apud Ig na t. Meureuna an. 1662in 12:0 pagg. 94. Liniini operis anne£iitur procemiumÅu£loris de veto hujus libelli ufu, Ut eo Fa c ii i u 3 fenfusenrum capiatur, dupüci vice nonnumquam varian-tur quae-•fiiones. Calci adneéhirur precatio pro puhe Chriflianapofi; irrftitutionem Catecheticam. Ges-cnii Kleine Catcchis-mus Schule, quoe pr im tim Lunebergse an. 163t in 12:®prodiit, inügnem, quem in Germania adeptus eft, hono¬rem, judice Dolore Walch, meretur, qtrantumvis mul-roties feripris di£lisque graviliime vexeta fuerit a).

49. Förklaring ofver Catecbismum, eller tbe (ex vårCbrißjige Laras Hnfvudflyckén. Thet wyvdige Mittifierio u-thi Ab00 Stift till åhra och ijånfl förfärdigat och till enIijten Nyährsgäfvo foräbrat. Aboae an. 1663' per Hans-fon pagg. 518 in 8-*o. Joannes Eiavi Terserus, Theol.Do£L & F.pifc. Aboenf. eft Au&or hujus Catechefeos,quae ob graviilimam, qua vexata fuerir, cenfuram noaminus, quam reiigionis calumnias atque infortunia , quaeAuiiori fuo genuit, multi evaftt nominis. Primus con¬tra hoc fcriptum clallicum cecinit Ener»ald Sivenonius, Th,Do£L <5c Prof. Aboenf, quem tarnen olim literis inftitu-erat 1erferus, commendaveratque ad meliorem fortu-•nam b). Pdmum eum denigrare ftuduit Svenonius coram

E Regni1u) Aln. Theo!. Bibi. 1. c. p. 12. b) Ejns commendatione apud

Cancellarium Regni promorus fuerat Srvenonius Th. Doft. & Frofes-for; quare & Terjerus literis, an. 1662 Regi miffis, ita de eoquaeritur: Min vän, den jag mig betrott bafvtr, den milt brodh sekbafver, trampar mig under jotttrne.

Page 12: D.D. HISTORIA1251615/FULLTEXT01.pdf · 2018. 9. 27. · KYRKOHERDEN HÖGÄREVÖRDIGE OCH HOGLÄRDE HerrMagister IOHA YEBELIUS, samt HögavlaFrun MJlRG.CHRIST, FöddFANT\ MINEHULDASTEFÖRÅLDRAR!

30 fy ) ° ( fy

Regni Cancellario , Comire Petra Brahe , qul etiam irsi-quo levfen cafui clanculum quid tribuifte credirur. O*mnia dein Terjeri privata colloquia de paciftcatione cumPontificii-s , quos Syncretiftarum nomine infignibat, in fa-cra quadam Concione temere cfFucivit; neque in Tra£Va-tu, an. 1663 a fe edito: IVarning for afal tfrån i roa-ne, nec- in Diftertatione fua de Statibus carnis Chvifti 6cDejcttifu ejus ad inferos , minorem erga Terfrum proditfenfuiri a). Quominus divulgari poftet hic über Cateche-ticus, feverum a Senatu infuper addebatur mandatum,ut /ingula libri exemplaria ad Canceliariam Regiam quam-priinurn mifterentur. Virorum deltélorum a Rege fubinde conftituebatur confeftiis , qui hoe fcriptum cenfuraefubjiceret. Hujus fuere Membra : Samuel Evander, Epifc.Lpnc. b). D. Olaus Laurehus, Epifc. Arof. D. Thaeb. Klin-gius , Gen Superinr. Caft. & Paftor Riddarholm. JordanEden ins, Acad. Upf. Reclor, L. Stigzelius, Prof Th. 6cPaft. Upf. D. E. Emporagrens, Paft. Stockh. 6c Confift.Praefcs , D. C/trolus Lithman, Prof. Th. Upf. D. E. Odhe-hus, Prof. Upf. D. Otorg. Alanus, Th Prof Prim. 6cPaft. Aboenf. M. Abel Kock, Concionator Reg. Prim.M. Johan. Jac. Pfnjfius, Paft £ cl. Germ. Elolm. Sc denique M. Magnus Pontiuus, Paft. S Jac. Holm. qui quoqueviribus Notarii, adjuvante Mag. Leufffadio, Rtriore Scho¬lar , fungebatur. Horum annotationes, Larine verfe. qiue d. 6Julii 1663 S:ae Rue M:ti tradebanrur, lerferum 15 pun£Visfequentium infirnulant errorum: 1. Poftulat Muichowitas,Poncificios, Calviniftas, Anabaptiftas, ceteros, retinereverum fidei & falutis fundamentum. 2. Ufum articulo

rum

0) Martina Mihopao, Eloqu. Piof. Aboe«f. publicam hujus Opufctiiidisquifitionem ad tempws efle differendam proponenti, nimi acri &infolenti animo refpondit Swenouius: Wijtn J tillfl'<ppa munnen päden N. Anda. />) Acerrimus Terferi inimicus; causfas hujus ins-micitiae Videßs in Diff. Alnandri De Libiis prohibitis.

Page 13: D.D. HISTORIA1251615/FULLTEXT01.pdf · 2018. 9. 27. · KYRKOHERDEN HÖGÄREVÖRDIGE OCH HOGLÄRDE HerrMagister IOHA YEBELIUS, samt HögavlaFrun MJlRG.CHRIST, FöddFANT\ MINEHULDASTEFÖRÅLDRAR!

4* ) 0 C 4* 3*

rum nos intet* Sc Calviniftas fub difcrimin? pofltorum,de Fnrdeftinatione, Commimicatione idiomatum, ,&c.adeo dtminuit, ut fimpliciori"bus minus neceftarios efleopinaretur. 3. Diminuit errores Eccleftae Gnecanicae,-4. Divilionem praeceptorum ex Sacro Codice certum nonagnofcere fundamenrum aflferit; potius vero diviftonemCaivin-ianoi um an~ ple£t i cur. 5. Ut formula: bona operafuut ad falutém neceflfaria, extra fuggeftut« adhibearur,permitxit, dicitque, absque bonis operibus falutem con-fequi po (Te neminem. 6. In Articulo de Defcenfu Chri¬ll i ad inferos ab u fitata recedit fententia, negans Chri-ftum poft fepultUiam tota fui perfona ver® Sc reapfe adinfernum defcendiffe. 7. Circa explicationem rertii Pra?-cepti omns inter rieceffat ia Sc adiaphora in SabbathoChriftianorum toliit difcrimen, confuiius fcilicet dicens,Chriftianos in Novo Faedere certo cuidam hebdomadisdiei non adftringi; verum unum illorum seque fan£tum,ac alterum haberi debere. Neque poft: meridiem dierumSupplicarionum Publicarum, {Bonedagav), quominus pro-fanis perfungamur ofiiciis, a Principe prohibiturn eflepoftulat. g. Baptismurn in infantes principium tantum fi-dei operari j infttiatur vero, eos vera de Chrifto cogni-tione eiTe imbutos. 9. S. San£tum efle unice efficacemregenerationis cauflam contendit , meritum Chrifti, ver-bum Dei Sc Fidem excludens. 10. Inconiideratius deExorcismo loquitur. 11. Sedern bonorum Angelorum fi-liorumque Dei defun&orum efle ccelum, primo creatio*nis die conditum, docendo, Arminianis adftipulatur, is.Chriftum, di£lo Joh. 6: 53, proprie de S. Caena loqui.13. Ad offenfionem flmpliciorum fenfum noftratium deauctoritate Symbolorum, Apoftolici, Athanafii Sc Nicae-ni in dubitationem vocat. 14. Cuique San&ae Triadiaperfonarum fuas in Oratione Dominica adjudicat petitio-nes, 15. Sibimetipfi alicubi contradicit, quasdamque in-

£ 2 fuetas

Page 14: D.D. HISTORIA1251615/FULLTEXT01.pdf · 2018. 9. 27. · KYRKOHERDEN HÖGÄREVÖRDIGE OCH HOGLÄRDE HerrMagister IOHA YEBELIUS, samt HögavlaFrun MJlRG.CHRIST, FöddFANT\ MINEHULDASTEFÖRÅLDRAR!

32 ) O ( 4*

fueras Diclorum refert interprerariones. — Präster bas Sme-nonius quoque fuas in hoc opufculum pun£tis 26 infinua-vit ftridturas. Quse harum in prioribus non continsantur,-haud abs re effe videtur adferre: In jrtio momento difcernitinter Juftificationis & falutis cauffas in hac & furura vita. 4.Verum Chriftianum ex nudo Symboio Apcflolico poffedignofci adferit. 5. Inter prudenriam perfonarum Trini¬tatis infert difcrimen , quafi non teque effet neeeffaria,ex quo eos majeftate elfe impares facile inducitur. 8.Chriftum modo fecundum Divinam naturam ex morruis>effe primogenirum contendit. 9. Chrifti ad inferos de-fcenfum ml, nifi conceptionem Ejus, fepukuram, crucia-tüs vel mortem innuere, cum Calvinianis docet. 12. Li¬ber Concordice quibusdam puerilibus argumentis planereji citur, (ob meas vero graviffhnas annotationes hunclocum excludit Audtor.) 13. Religionum divortia absquedifcrimine reprehendit. 19. De ftaru infantum temeredesperat, licet eos folummodo peccato originaii effe in¬fedtos-, fubinde doceat. 17. Contenliones de S. Ccenaab inimico in Ecdeliam diffeminatas effe contendit; im-mo & riodra contra Hcererffos molimina Diabolo adfcri-bit. 8- Ecclefias Pontificiorum, Calvinianorum Lutherano-rumque, ut Corinthiacam y nomine Ecclefiarum Dei pro»mifcue honorar. 19. Nos quoque a vero verborum in-ftitutionis S:cc Ccenae fenfu aberrare autumnr. 20. In de-fcriptione S. Ccense Calvinianis album adjicit calculum,mox vero omnium partibus faverc (ludet, unde innume-rae contradidliones emanant atque amphibobae. 21. Lcc-tatur, quod divortium nos inter 8c Calvinianos nulliusftt momenti, quare, ut Syncretiftis faveat, Calvinum atqueBeKtim laudibus extollir, adfentitque Zroinglio^ tsi idemeffe ao fignifieare poftulanti. 23. Pacificationem qucerensinter Papicolas 8c Calvinianos in Art. de S . C. /In-tonium de Domnis landat, dicentem, omnes illos verbo

Deii

Page 15: D.D. HISTORIA1251615/FULLTEXT01.pdf · 2018. 9. 27. · KYRKOHERDEN HÖGÄREVÖRDIGE OCH HOGLÄRDE HerrMagister IOHA YEBELIUS, samt HögavlaFrun MJlRG.CHRIST, FöddFANT\ MINEHULDASTEFÖRÅLDRAR!

-4c y o ( 4* m

X3ei quadam tenus addere & alios mendacio fallere, quicontendunt: Hoc eft corpus Chrifti per transfubftantia-tionem, ut Pontificii; per figna <Sc figuras, ut Calvinia-ni; per unam fubftantianFs, ut nos Lurherani. 25, Initfocietatem, cum Calvinianis in Art. De peiTona Chrifti..

Quamvis vero Rev. Terferus, permiftu Regis, Confifto-rio Ecclefiaftico Upf. veram fiise explicatioaem fententiaefimulque deprecationem eorum, quae male di£la Cenfori-bus vifa fuerant, obtulerit, licet quoque ad clementiamRegis humillimus confugere neceflum fibi duxerit, exbis tamen non potuit impetrare, ut acerbiora, ei immi-nentia, fata mitigarentur. Scilicet poftquam fingularetypis promulgatum fuit edictum Regium d. 9 Aug. 166$de libro fupprimendo <Sc exemplorum confifcationej ipfean. 1664 ab officio Epifcopali, quo Aboae fungebatur,fuit remocus. Cauffia quidem dein ad Confiftorium Co-mitiale Holmiae e. a. deferebatur, quod tamen in fuode Terfero ejusque Catechismo judicio d. Holmiae d. 10Junii 1664 Depuratorum cenfurse adjicit calculum, nequereftitutioni Auctoris ob fequentes rationes fe affentire pos-fe contendit: Primursi cauftam fuam difputando pro-pugnare conabarur; licet nec intelligentia:, nec erudi-tionis lit expers , ejus tamen facramenta ac vota in cas-fum eunt, liquidem mulroties antea folemne de fincerita-te in corde, ore & fcriptis dedit jusjurandurn, hunc ta¬men lahorem , negledto omni juramento, typis promul-gavit; Acerbius prarterea in Wirtenbergenfes, ut inimi-cos atque ntigarum Monachorum venditores, invehituivH is punftis fubfcripfere Johannes Cbriflopbori ^ Epifc. Scar.Ericus Brunmus , S. Gorhob Henmngus Schütte, S. Calm0Joban Brodinus, S. Gottl. Olavus Cbriflophovi, Praep. Gev.Jonas Job. Scarinius Lidecop. Pra-pof. And. Aialinus Th.Le£E Lincop. Laurentius JVidbyenßs Th. Le&. Strengm.Jonas Zepbyrinus pro Wexionenfibus, Simon Kexlerus pr©

E 3 Åbo*-

Page 16: D.D. HISTORIA1251615/FULLTEXT01.pdf · 2018. 9. 27. · KYRKOHERDEN HÖGÄREVÖRDIGE OCH HOGLÄRDE HerrMagister IOHA YEBELIUS, samt HögavlaFrun MJlRG.CHRIST, FöddFANT\ MINEHULDASTEFÖRÅLDRAR!

34 •fy ) o ( 4*

AboenC And. Heinrichs, Lcit. Wiburg. Jonas Tarimus,Th. Le it. Gothob. And. Birg. Kilander, pro Carlftad.ö/tft/f Swebilius, Th. Le£t. Calm. OlausLidman, Eloqu.Le£t. Hernöf. <?). Terferum caufla fua cecidiffe non ma-gnopere eft mirandum , quum Enande* praTidio in De-putatione fungeretu-r, atque Svemnius disquilinoni fefefilteret Aitorern. Quin immo, caulla ad Clerum Comi-tialem relata , Swenonius non modo egit accufaiorem,aitorem atque jud'icem , Ted & Protocollo afiedit, quodnon una vice, connivenre Enandvo, depravavit b), ler-jerum vigilantilfimum fuifle Epifcopum r), virumque lit-teris, praefertim Orientalibus, haud mediocriter tinitum,vel invidilfimus non audit infiriari, imprudentia tarnenejus parrim ex eo conTpicitur, quod opus fiium, ante-quam publici faceret juris, contra edictum Regium, an¬no fuperiori «ditum , legitimas cenfurae non detulerit </),partim quod eum Svetico idiomate concinnaverit, qua-re animos mobilis vulgi facile turbare potuir; quum, IIeum Latiali fermone confcriplilTet, eruditorum folum, utdebuir, poterit fubjici examini. Catechismum vero, utipfe fatetur in colloquio fuo cum Rege in Kungsöhr an.1665 habito e), lingua vernacula compofuit, ut Reginaexinde nonnihil deleitationis poflet capere. Hoc opus,eruditione ac controverfiis Theologicis repletum, fexCa-pitibus, ut titulus refert, diftinguitur, quorum V:tum

pce-

å) Pleniorem aftorum, huc pertinentiam, Cognitionen! qui hauriredifcupiunt, adeant Colle&iones Gnkmianus de lihris proiibitis, ToinII, quas Bibi. R. Acad. Upf. pofllder. b) fVallquitt Eccl. Sam!»5 Fafc. O Clerus Cajanenfii in fupplici fuo ad Regem de re-ftitutione Terferi rogätu', ißter alia reftantur, eum haec Joca viiitas-fe, quae poft mundum cenditum nullus Epifcopua antea vHiraverat,d) Librum quidem antea in Confiftorio Eccl. ftriftim recitavit, cor-»exitque loca, qua: arguebant Afleflores, caput vero de DefcenfuChrifti ad inferoi filentio prarteriit. e) Colloquium eft infertumin fValtyiifl, Eccl. Saml. Fafc, 5,

Page 17: D.D. HISTORIA1251615/FULLTEXT01.pdf · 2018. 9. 27. · KYRKOHERDEN HÖGÄREVÖRDIGE OCH HOGLÄRDE HerrMagister IOHA YEBELIUS, samt HögavlaFrun MJlRG.CHRIST, FöddFANT\ MINEHULDASTEFÖRÅLDRAR!

4- ) ° ( 4 3?

poenitentiam & abfolurionem pertra&at. Ad cakem funtquaedam quaediones confcientiae prarcipue circa S. Ccenam.Exempla 384 hujus libri, pretter nonnulla, quibus ipfelucrari ftuduic, excuderat Typographus; quo evenit, udinter rariffimos hodie nen numeretur a). Incditae repe-riuntur Åu&oris fuper fingulis circa hunc laborem motiscon-troverfiisj uberiores deciarariones, utpore De n.omineLutheranorum , quo fcripto (blide monftratur, non decerereligionern 8c ecclefias nodras a Lutbero denominari Lu¬theranas. De neceditate bonorum operum. De Symbo-lo Apoftolico, ejusque appelktione, eademque occafio-ne : an Ecclehse Mufchowitarum, Pontificiorum, Calvinia*jnorum, Anabaptiftarum 8c (imilium , eo quod erroreseorum partim in Auguftana Confeilione, partim in For-mula Concordiae padim damnentur , in toturn (Sc (impli-ciuer damnari debeant, h. e. gehennte 8c seterno exilio

adju-<i) Heic sdlegare labet quardarh sk Johannis Ericsfon, Conre&oris

Gymn. Gerrit, Holm. Umfidudliche Nachricht von dem TerfrifchenCatechismo in Hamburgifche Vermischte Bibliotek, I Band p. 169infertn : Ah die Verordnung (Regis prohibiforia) berat/s kam, nahmder fel. Man die Titelbogen von den hey ihm verbundenen exemplet'rett, und warf fie ins Feuer. Das Werk an jich filhfl tiber legteer unter andere Schriften, Er erhielte auf fleht art noch verfchie-dene Stücke, welche nach feinem Tode von feinen Erben unter der handan gute Freunde verkauft wurden. Und daher kontts, daß, wennman ie, wicivnl febr Jelten, einen flehen Catechismum antrtft, fl¬ehet- keinen Titel bitt. Nur einige exemplarens, welche er vor demKonigl. Verbot an vornehme Gönner verfchenket hatte, haben eintnTitel vorgefetzt. — Weiter hat er nichts von der form eines Cntecbis-tni an fib. Für einen Lehrenden kan er gut fyn , und ihm vielenutzliche anweifungen geben, für einen Lernenden aber ift er garnicht. Wie denn auch erßerer wegen dies werk fonder Zweifel einterklärung des Cntechismi genennet wird. ' Es kommen darin gar vielegelehrte Anmer kungen vor, die man in einem Catechismo nicht leichtfuchen dürfte, und es febemet, als habe der Sei. Verfoßtr darinfine grojfe Wisfenfbaft in der Gottes gelahrtkeit recht an den Taglegen wollen.

Page 18: D.D. HISTORIA1251615/FULLTEXT01.pdf · 2018. 9. 27. · KYRKOHERDEN HÖGÄREVÖRDIGE OCH HOGLÄRDE HerrMagister IOHA YEBELIUS, samt HögavlaFrun MJlRG.CHRIST, FöddFANT\ MINEHULDASTEFÖRÅLDRAR!

3S ) G ( 4^

adjudicandse ? De Pontificits, Mufcovirici-s, 'Gal vi ni a-n is,'Anabaptiftis, aliisque fe&is feparatim. Pe divifoie prae-ceptorum Decalogi, de defcenfu Ghrifti ad inferos Sede fide infantum a).

50. SporsmåIs Book ofwer Catecbtsmum Jampt medbLutberi förklaring. Lincopias ap. Danielem Kåmpe an.1673 in g:o pagg. §0, Opellam hancce Rev. Tlrserus,poftquam in fedem Epifcopalem, quam antea Lincopisetenebat acerrimus ejus hoftis Enandev, tandem eve£tusfuerat, confcripfir. Tn Admonitione, Clero DicecefcosLincop. data operique adjun&a, dicit Au&or: Etile fu*erit, ut examen in omnibus Ecclefiis uniformitet ivflitnatur,quo fine breves bas fimplices quaßiones in fina nias Cate*-cbismi partes typis excudendas carnvimus. Et cum fubtiHo¬ves nonnumquam intérferantur qujcftwnes, quam ut a rndi-bus adhuc o" incipientibus jacile capi queant, idso refponfio-nes ad tales qucefiiones minori characiere imprimi jusfimuv.Heic palinodiam priorum errorum canit Terjerus, fi eigrarifiimam de defcenfu Ghrifti ad inferos opinionerncxceperis, Quaeftioni enim: Quando Chriftus hane re-pörtavit vi&oriam ? refpondetur: In cruce, dum omnesperpeffus eft chiciatus & in puncto mortis clamavit: Con-fummatum eft; hane vero dein per refurreetionem exmortuis manifeftavir. In I^:mo Se X:mo Praecepro pec-catum originale prohiberi contendit; ftatusque Ghrifti inexinanitionis, exaltationis Se glorias dividir. De ceteroadeo concinna Se perfpicua deprehendirur ifta Cateche-fis, ut, fuam edirurus Explicationem, multis in loris eam«ompilare haud inconfultum duxerit Rev. Swebilius.

$t. Ca-

fl) v. Stiertwt. Bibi. Svio-G, p. 836.