Upload
others
View
32
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Persoonlijk leiderschap is: leiding nemen over je eigen leven. Het betekent dat je jouw authentieke weg volgt.
In dit boek geven wij je graag 10 tips om jouw persoonlijk leiderschap te ontwikkelen, zowel zakelijk als privé:
• Ontwikkel je innerlijke kracht• Sta open voor verandering• Vertrouw op jezelf• Maak bewust keuzes• De kracht van gedachten• Focus op wat belangrijk is• Schenk de ander je volledige aandacht• Neem je verantwoordelijkheid• Geef jezelf tijd voor stilte en reflectie• Vergeet nooit te lachen! Volg je eigen weg
De 10 tips voor
PersoonlijkLeiderschap
www.icm.nl
De 10 tips voor Persoonlijk L
eiderschap
€ 12,50
1
De 10 tips voor
PersoonlijkLeiderschap
Volg je eigen weg
Extra tip:
Print dit 10 tips e-book voor optimaal resultaat
2
De 10 tips voor Persoonlijk Leiderschap
1e druk - juni 2014
© 2014, ICMUitgever: ICM Publishing
Auteur: Heleen de GrootOntwerp: Birgit Schrama, UtrechtDruk- en bindwerk: Drukkerij Wilco, Amersfoort
Softcover: ISBN 978 90 820502 2 6
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand en/of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl 3
De 10 tips voor
PersoonlijkLeiderschap
ICM Opleidingen & trainingen
5
Inhoudsopgave
Voorwoord 7
Tip 1 Ontwikkel je innerlijke kracht 9
Tip 2 Sta open voor verandering 17
Tip 3 Vertrouw op jezelf 25
Tip 4 Maak bewust keuzes 33
Tip 5 De kracht van gedachten 41
Tip 6 Focus op wat belangrijk is 51
Tip 7 Schenk de ander je volledige aandacht 61
Tip 8 Neem je verantwoordelijkheid 71
Tip 9 Geef jezelf tijd voor stilte en reflectie 79
Tip 10 Vergeet nooit te lachen! 87
7©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
Voorwoord
Welkom bij dit boek over persoonlijk leiderschap!
Het is geschreven voor iedereen die zich wil ontwikkelen
en het verlangen heeft om meer geluk in zijn eigen leven
te ervaren en positief bij te dragen aan dat van anderen.
Wat is eigenlijk persoonlijk leiderschap? De meest
eenvoudige omschrijving is: leiding nemen over je
eigen leven. Het betekent dat we weten hoe we met de
uitdagingen op ons levenspad moeten omgaan, dat we
meer innerlijke rust en zelfvertrouwen hebben en dat we
betere relaties met anderen ervaren. Het houdt in: het
beste uit onszelf halen en meer bereiken, zowel zakelijk
als privé.
In dit boek over persoonlijk leiderschap willen we je
vooral inspireren om zelf aan de slag te gaan. Om de
koers van jouw eigen kompas te volgen. Prachtige
voorbeelden van mensen die dit deden zijn Mahatma
Gandhi, Nelson Mandela en Moeder Teresa.
En ook jij kunt het verschil maken. Want we zijn
allemaal in staat om bij te dragen en richting te
geven aan datgene wat belangrijk voor ons is.
©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
Persoonlijk leiderschap kan samengaan met leidinggeven
aan andere mensen en het tot stand brengen van grootse
dingen, maar dat is zeker niet noodzakelijk. Net zo vaak
bestaat het juist uit het doen van eenvoudige, kleine
dingen. Bijvoorbeeld een luisterend oor bieden aan
iemand die het moeilijk heeft of hoopvol blijven
wanneer anderen het lijken op te geven.
Alle grote voorbeelden van persoonlijk leiderschap
leven vanuit hun hart en kennen hun eigen drijfveren.
Ze hebben allemaal een sterk innerlijk kompas. Ze
durven te dromen en daadwerkelijk in actie te komen
om hun idealen te verwezenlijken.
Wil jij ook weten hoe je meer kunt bereiken?
Wil jij graag het beste uit je leven halen?
Ga dan mee op reis en ontdek de 10 waardevolle sleutels
voor persoonlijk leiderschap en jouw eigen leven!
Veel leesplezier. Geniet, ontspan, leer … en laat je
inspireren!
ICM Opleidingen & trainingen
9©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
Tip 1
Ontwikkel je innerlijke kracht
11©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
Innerlijke kracht: iedereen heeft het. Maar niet iedereen
heeft het in dezelfde mate ontwikkeld. Vaak zijn we er
ons niet eens bewust van dat we veel meer in ons hebben
dan we op dit moment laten zien.
Innerlijke kracht houdt onder meer in dat we
durven doen wat we werkelijk willen doen, dat we
doorzettingsvermogen tonen en dat we authentiek,
ofwel onszelf, zijn.
Wanneer we onze innerlijke kracht vergroten is het alsof
we het licht in onszelf volledig ontsteken, waardoor onze
invloed op zowel mensen als situaties sterk toeneemt.
Heb je ooit beelden gezien van de Dalai Lama? Dan is
het je vast opgevallen dat het lijkt of hij geen zorgen kent
en continu plezier heeft. Hij is helemaal zichzelf en doet
geen enkele moeite om een imago op te houden.
Als een gelukkig iemand de kamer binnenkomt, is het net of het licht aan gaat
Met zijn aanwezigheid, verlicht de Dalai Lama anderen
en zijn omgeving. Zijn kracht en uitstraling werken
aanstekelijk. Mensen voelen zich erg prettig en willen
daarom graag in zijn nabijheid zijn. Hij straalt een
12 ©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
enorme rust en vreugde uit en ook dat is een teken
van innerlijke kracht.
Tegen de stroom in roeienPersoonlijk leiderschap betekent, zoals eerder gezegd, dat
we de leiding nemen over ons eigen leven. Als we zelf het
stuur in handen nemen, voorkomen we dat anderen ons
leven bepalen of misschien zelfs beperken.
Vrijwel iedereen kent het levensverhaal van Martin
Luther King en de invloed die hij heeft gehad op de
gelijkheid tussen blank en zwart in de wereld, met
name in de Verenigde Staten.
Als Martin Luther King naar anderen had geluisterd,
had hij vast zijn droom niet gevolgd. Omdat er genoeg
mensen waren die hem vertelden dat het een verloren
zaak was om voor betere mensenrechten te strijden en
dat hij er maar beter van af kon zien. Gelukkig bleef
hij steeds zijn eigen koers varen, waardoor hij grote
veranderingen tot stand wist te brengen.
Ook al liet Martin Luther King zich leiden door nobele
waarden als gelijkwaardigheid en rechtvaardigheid, dit
betekent niet dat hij alleen maar vrienden had. Zijn strijd
voor de mensenrechten leverde hem ook tegenstanders
13©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
op. En dat hoort erbij. Juist door de uitdagingen die we
aangaan, zal onze innerlijke kracht toenemen.
Dus als we ons hart volgen, zullen we soms tegen de
stroom in moeten roeien. Dat is niet altijd makkelijk,
maar niet doen waar we in geloven kan op de lange
termijn zelfs schadelijk zijn. Wie wel zijn hart durft te
volgen, zal merken dat hij zich krachtiger en gelukkiger
gaat voelen. Het zal dus veel opleveren!
Om bij de bron te komen, moet je tegen de stroom in roeien
Durf jij tegen de stroom in te roeien?
Ga eens bij jezelf na of er op dit moment een situatie
is waarin je je laat tegenhouden door de mening van
anderen. Kloppen hun bezwaren wel of is het alleen hun
eigen angst die ze projecteren? Wat zou er gebeuren als
je in deze situatie werkelijk je hart volgde? Hoe zou je je
dan voelen en hoe zou je leven eruitzien?
Kwetsbaar durven opstellenInnerlijke kracht betekent ook onszelf kwetsbaar durven
opstellen. Dit komt vooral naar voren in onze omgang
met anderen. Niemand kan in zijn eentje slagen; goede
14 ©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
relaties onderhouden en goed kunnen samenwerken is
meer dan ooit noodzakelijk.
Er zijn veel manieren om onze relaties met anderen
te verbeteren. Bijvoorbeeld met een welgemeend
compliment. Hierdoor laten we blijken dat we iemand
waarderen en erkennen, waardoor de onderlinge band
zal groeien.
Of feedback vragen aan onze omgeving, waardoor we
laten zien dat we de mening van de ander op prijs stellen
en ons willen ontwikkelen. Door deze feedback krijgen
we de kans om effectiever te worden in ons werk en
privéleven. Andersom zal de ander zich misschien ook
kwetsbaarder durven op te stellen en ons om feedback
vragen. Dit zal vast en zeker een positief effect hebben
op de samenwerking en relatie!
Hoe vaak geef jij mensen een compliment?
Durf jij je kwetsbaarheid te tonen en feedback te vragen?
Ben jij in staat om je eigen ongelijk toe te geven aan
iemand?
Kun jij iemand die je heeft gekwetst werkelijk vergeven?
Het toepassen van deze situaties lijkt misschien spannend
en kan een grote uitdaging zijn, maar het is zeker de
15©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
moeite waard. Door uit onze comfortzone te komen, zal
onze innerlijke kracht groeien!
Niemand kan in zijn eentje slagen
Viktor FranklGraag sluiten we af met de woorden van Viktor Frankl
over het ontwikkelen van onze innerlijke kracht en
het volgen van onze eigen weg. Viktor Frankl was
een Oostenrijkse hoogleraar en overlever van een
concentratiekamp gedurende de Tweede Wereldoorlog.
Hij heeft over deze intense ervaring een indrukwekkend
boek geschreven, waarin hij vertelt wat hem op de been
heeft gehouden en heeft doen overleven. De titel ervan is
De zin van het bestaan. Een korte passage:
Iedereen heeft zijn eigen specifieke roeping of missie in
het leven. Iedereen heeft een eigen concrete opdracht uit
te voeren die er om vraagt te worden volbracht.
Daarin kan niemand worden vervangen, en ook kan ons
leven niet worden herhaald. Onze taak is uniek, net als
de kans om deze uit te voeren.
16 ©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
Kortom, ontwikkel jouw innerlijke kracht. Leef je eigen
leven, volg je eigen pad. Dan maak je zonder enige twijfel
een positief verschil voor jezelf en voor de mensen om je
heen!
17©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
Tip 2
Sta open voor verandering
19©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
Wat de rups het einde noemt,
noemt de rest van de wereld een vlinder
- Lao-Tse -
Openstaan voor verandering is misschien wel het
moeilijkste wat er is. En tegelijkertijd het meest
waardevolle, omdat het een sleutel bevat tot geluk.
Open in het leven staan betekent dat we rekening houden
met het feit dat een situatie weer kan veranderen en dat
we niet blijven vasthouden aan oude omstandigheden.
Als de rups zich verzet tegen verandering, dan zal hij
nooit een vlinder worden en kunnen doen waarvoor
hij bestemd is: vliegen.
Vaak overzien we niet wat het effect van een verandering
is, waardoor we ons verzetten en ons kwaad, verdrietig
of teleurgesteld voelen. Op het moment dat we ons
realiseren dat er in ons leven altijd ups en downs zullen
zijn, ontstaat een gevoel van innerlijke rust. We beseffen
dan dat geen enkel moment blijvend is, of het nu positief
of negatief is.
20 ©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
Leider of slachtofferAls we een vervelende situatie kunnen accepteren
in plaats van ons ertegen te verzetten, ontstaat de
mogelijkheid om deze situatie te veranderen. Maar vaak
besteden we al onze gedachten aan de vraag waarom
dit ons overkomt. Of we vertellen aan iedereen die het
maar horen wil hoe onrechtvaardig wij behandeld zijn.
We voelen ons machteloos en gedragen ons dan als
slachtoffers.
We hebben altijd de keuze of we onszelf als een leider
of als een slachtoffer willen zien. Een kenmerk van
persoonlijk leiderschap is dat we kiezen voor de rol van
leider in plaats van slachtoffer. Een leider verliest geen
tijd en energie aan verzet tegen het feit dat een situatie
is zoals ze is. Hij (of zij) accepteert de huidige stand
van zaken, onderzoekt wat de nieuwe situatie voor hem
betekent en besluit vervolgens wat hij ermee gaat doen.
Hij voelt zich niet machteloos, omdat hij de leiding neemt
over zijn eigen leven.
Voor welke rol kies jij: die van leider of die van
slachtoffer?
21©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
EinsteinEen beroemde uitspraak van Einstein is dat de oplossing
van een probleem niet op hetzelfde niveau kan worden
gevonden als waarop het probleem is ontstaan. Vaak
proberen we krampachtig allerlei oplossingen te
bedenken om uit een vervelende situatie te komen. Maar
daarbij slaan we een belangrijke stap over: pas als we de
situatie accepteren, ontstaat ruimte voor de oplossing.
Door acceptatie ontstaat de mogelijkheid om de situatie te veranderen
Het is zeker niet altijd even gemakkelijk om een situatie
helemaal te accepteren. In dat geval kun je proberen om
jezelf toe te staan om het verdriet, de verwarring of de
boosheid over de situatie te voelen. Daarmee haal je de
druk van de ketel.
OntspanningEen verandering betekent dat het oude plaatsmaakt voor
het nieuwe. En op het moment dat we ontspannen zijn, is
het gemakkelijker om het oude los te laten en het nieuwe
te verwelkomen.
Veel geslaagde mensen vertellen dat het geheim van
hun succes is dat ze heel bewust ruimte maken voor
22 ©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
activiteiten waarbij ze even hun gedachten kunnen
verzetten. Sommigen plannen meditatiemomenten in,
anderen gaan wandelen of kiezen er bijvoorbeeld voor
om te gaan sporten.
Plan jij bewust tijd in voor ontspanning?
Pak je agenda er eens bij om te kijken of er voldoende
tijd is voor ontspanning. Hoe is de balans tussen
ontspannings- en inspanningsmomenten gedurende je
dag? En hoe is deze verdeling als je het per week, maand
of jaar bekijkt?
MoedSoms wordt verandering veroorzaakt door een oorzaak
van buitenaf. In andere gevallen komt de verandering
door een oorzaak van binnenuit: we voelen bijvoorbeeld
dat een baan of een relatie niet meer bij ons past.
Het vergt moed om open te staan voor verandering en
ons gevoel te volgen. Moed is onder meer de kracht om
het oude en vertrouwde los te laten. Het betekent dat we
uit onze comfortzone moeten komen en dat is meestal
spannend. Soms blijven we daarom langer in een situatie
hangen dan achteraf gezien goed voor ons was. Of we
23©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
blijven iets op dezelfde manier doen, terwijl we eigenlijk
al beter weten.
Moed is de kracht om het oude en vertrouwde los te laten
Verschillende seizoenenIn de herfst laat een boom zijn blaadjes vallen, waardoor
hij in staat is om de winter te overleven. Vervolgens
ontstaan vanzelf weer knoppen waaruit nieuwe blaadjes
en bloesems groeien. Als de boom zijn blaadjes echter
zou vasthouden en ze niet zou durven laten vallen,
overleefde hij de winter waarschijnlijk niet. Laat staan
dat hij nieuwe bloesems en vruchten zou kunnen vormen.
Net als de natuur kent ons leven verschillende seizoenen:
de lente, de zomer, de herfst en de winter. Alles gebeurt
op zijn tijd en verandering is een natuurlijk en
onophoudelijk proces.
Wat houd jij nog onnodig vast in jouw werk of
privéleven?
Ga dit eens voor jezelf na, om vervolgens los te durven
laten, zodat er ruimte ontstaat voor het nieuwe.
24 ©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
ProactiefOpenstaan voor verandering betekent ook dat we
initiatief nemen en proactief zijn. Door er bijvoorbeeld
voor te zorgen dat we op de hoogte blijven van de
ontwikkelingen in ons vakgebied of dat we nieuwe
werkwijzen aanleren.
Met een proactieve houding zien we veranderingen eerder
aankomen, waardoor we de kans hebben om op tijd actie
te ondernemen. Hiermee zijn we de verandering vaak
zelfs voor.
De Engelse filosoof Alan Watts deed de volgende
treffende uitspraak:
De enige manier om zin te geven aan verandering is, om
er in te duiken, mee te bewegen, en mee te doen aan de
dans.
Persoonlijk leiderschap is openstaan voor verandering.
We ervaren hierdoor rust in lichaam en geest, zodat we
volop kunnen genieten van ons levensavontuur!
25©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
Tip 3
Vertrouw op jezelf
27©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
Vertrouw op jezelf. Dat is eenvoudig gezegd, maar niet
zo makkelijk gedaan. Want ga eens na hoe gauw we ons
onzeker kunnen voelen …
Als we ons onzeker voelen, komt dat vaak doordat we
onszelf vergelijken met anderen. Al snel hebben we het
gevoel dat de ander beter is dan wij: een succesvollere
collega, een enthousiastere presentator, een meer
inspirerende leidinggevende en ga zo maar door.
Hoe zouden we ons zelfvertrouwen juist kunnen
vergroten?
Een kenmerk van persoonlijk leiderschap is dat je jezelf
niet met anderen vergelijkt. Je bepaalt vanuit jezelf de
norm waaraan jij je wilt houden, los van de mening of
kwaliteiten van anderen.
Het maakt niet uit hoe succesvol of inspirerend anderen
zijn in vergelijking met jou. Het enige wat telt is hoe
succesvol of inspirerend jij bent in vergelijking met wat
jij wilt zijn.
Een voorbeeld. Susan maakt als accountmanager veel
omzet, doordat zij veel nieuwe klanten binnenhaalt. Ze
is enorm goed in netwerken en haar baas en klanten
28 ©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
zijn heel enthousiast over haar. Paul wil graag net zo
succesvol als Susan zijn en besluit daarom dat hij ook
meer moet gaan netwerken. Helaas blijkt na een paar
maanden dat zijn omzet is gedaald. Waardoor zou dit
komen, en wat kan Paul doen om alsnog zijn target te
halen?
Paul heeft zichzelf vergeleken met Susan en haar
succesmethode gekopieerd, zonder zich af te vragen of
zijn eigen kracht ook wel ligt in netwerken om zo nieuwe
klanten binnen te halen. In tegenstelling tot Susan is
Paul juist goed in het verdiepen van relaties en bestaande
klanten gunnen hem daarom graag nieuwe opdrachten.
Op het moment dat hij zijn energie op bestaande klanten
richt en vanuit zijn eigen kracht gaat werken, kan hij net
zo succesvol als Susan worden. Maar dan wel op zijn
eigen manier!
Hoe zou het zijn als jij jezelf alleen maar met jezelf
zou vergelijken?
Geleerde in de praktijkJij bent uniek en hebt een combinatie van kwaliteiten
die niemand anders heeft. Wanneer je weet waar jouw
persoonlijke kwaliteiten liggen en je je richt op het
ontwikkelen ervan, zul je meer bereiken.
29©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
Heb je bijvoorbeeld een talent voor presenteren en vind
je dat leuk, richt je dan hierop. Ben je goed in coachen
of leidinggeven en krijg je daar energie van, richt je dan
daarop. En zo zijn er talloze voorbeelden te bedenken …
Een kenmerk van persoonlijk leiderschap is dat je jezelf niet met anderen vergelijkt
Onze kwaliteiten kunnen we op veel verschillende
manieren ontwikkelen. We kunnen ervaring opdoen in
ons werk, een hobby of vrijwilligerswerk. Daarnaast
kunnen we vaardigheden en kennis verwerven door het
volgen van een training of cursus.
Een andere manier is om boeken te lezen waardoor
we onze kennis vergroten en leren van de ervaring die
inspirerende mensen daarin delen.
Verder kunnen we feedback vragen aan anderen, we
schreven hier al eerder over. Door feedback krijgen we
inzicht in de punten waarop we onszelf nog kunnen
verbeteren en horen we bovendien waarin anderen ons
waarderen.
Echter, nieuwe kennis en vaardigheden opdoen is niet
voldoende; het heeft pas effect als je het geleerde in
30 ©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
praktijk brengt. Door het lezen van managementboeken
kun je veel kennis opdoen, maar het wordt pas echt
waardevol wanneer je die kennis daadwerkelijk toepast.
En een training zal werkelijk effect hebben, als je aan de
persoonlijke doelen blijft werken die je daarin voor jezelf
hebt vastgesteld.
Fouten maken magNieuwe vaardigheden kun je alleen onder de knie krijgen
door te oefenen. Heb daarbij geduld met jezelf en focus
op wat goed gaat.
Misschien val je terug in je oude gewoontes en maak
je fouten, maar fouten (of wellicht nog mooier gezegd:
vergissingen) horen nu eenmaal bij het leven. Sterker
nog: bij iedereen die zich ontwikkelt gaat weleens iets
mis. Het is onlosmakelijk verbonden met ons leerproces.
Als een turner een salto wil leren maken, zal hij de eerste
keren vaak vallen. Maar hoe meer hij oefent, hoe beter
hij wordt.
Denk eens aan gouden medaillewinnaar Epke
Zonderland. Wat zal hij vaak ‘misgegrepen’ hebben
op zijn turntoestel, om uiteindelijk toch een magistraal
resultaat te behalen tijdens de Olympische Spelen in
Londen in 2012.
31©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
Vele beroemde en minder beroemde voorbeelden van
persoonlijk leiderschap hebben fouten gemaakt. En
het gebeurde vaak dat anderen hun talent niet meteen
herkenden. Zo werd Walt Disney ontslagen bij een krant,
omdat hij geen verbeelding en geen originele ideeën zou
hebben! Terwijl hij later zoveel prachtige tekenfilms
zou produceren en de meest uitzonderlijke en grootste
pretparken ter wereld zou bouwen.
Er zijn verschillende manieren om onze kwaliteiten te ontwikkelen
Onthoud dat niemand perfect is en dat wij ons niet
kunnen ontwikkelen zonder uitdagingen aan te gaan.
Gun jezelf én anderen daarom altijd de ruimte om te
leren.
John F. KennedyVoor persoonlijk leiderschap is het niet zozeer van
betekenis of we een grote feitenkennis hebben of dat we
lang hebben doorgestudeerd. Doorslaggevend is vooral
dat we in staat zijn om problemen op te lossen en om
ideeën te bedenken.
32 ©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
Van belang is dat we ons hart durven te volgen en durven
te veranderen. Dat we bijvoorbeeld een nieuwe manier
durven te proberen als we merken dat de oude methode
niet meer werkt.
En hierbij is vertrouwen in onszelf essentieel. Hierdoor
komen we makkelijker in beweging en geven we
onszelf de mogelijkheid om onze (mogelijke) angsten
te overwinnen. Door de resultaten die we vervolgens
behalen, vergroten we ons zelfvertrouwen.
Durf jij je hart te volgen?
Ga eens na of jij je ergens in laat tegenhouden door
angst. Wat kun je doen om deze angst te overwinnen?
Zijn er boeken, trainingen of mensen die jou kunnen
helpen om in beweging te komen en je angst om te
zetten in vertrouwen?
De voormalige Amerikaanse president John F. Kennedy
wist als geen ander dat alleen diegene die het aandurft
om te falen, de kans krijgt om te slagen.
Heb dus vertrouwen in jezelf en ga ervoor!
33©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
Tip 4
Maak bewust keuzes
35©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
Bewust keuzes maken is een belangrijke vaardigheid
voor persoonlijk leiderschap. Leiding nemen over ons
eigen leven betekent dat we bewust kiezen hoe we willen
omgaan met mensen en situaties.
We hebben niet altijd invloed op datgene wat ons
overkomt, maar we kunnen wel zelf bepalen hoe we
op een situatie reageren. Zo kunnen we misschien niet
voorkomen dat onze functie komt te vervallen, maar
we hebben wel zelf in de hand of we vervolgens bij de
pakken neer gaan zitten of dat we positief blijven.
Door bewust te overwegen hoe we met bepaalde situaties
willen omgaan, worden we minder afhankelijk van de
omstandigheden. We laten ons dan niet willekeurig door
de stroom van het leven meevoeren, maar beseffen ons
dat het leven mede wordt bepaald door de keuzes die we
maken. En dat we dus invloed op de loop van ons eigen
leven hebben!
In feite is de invloed die we op ons eigen leven hebben
vaak veel groter dan wij denken. Zeker met deze sleutel:
bewust kiezen.
36 ©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
UitdagendOp het moment dat we een doel hebben, wordt het
eenvoudiger om keuzes te maken, doordat we helder
hebben waar we heen willen. Daarnaast geeft een doel
ons rust, omdat er minder ruimte is voor twijfel.
Hoewel het keuzeproces dan eenvoudiger lijkt te worden,
kan een te nemen keuze zelf uitdagend zijn. Soms is het
bijvoorbeeld overduidelijk dat bepaald werk niet meer
overeenkomt met je persoonlijke wensen, maar wil je
niet je financiële zekerheid opgeven.
Wat moet je dan besluiten? Wat weegt zwaarder: een
baan die beter bij je past of financiële zekerheid? In deze
situatie is het niet zo simpel om het juiste besluit
te nemen.
Bewust keuzes maken betekent in ieder geval niet dat je
meteen je baan moet opzeggen. Het betekent dat je de tijd
neemt om een goede afweging te maken. Misschien houd
je je huidige baan, omdat het jou de financiële middelen
geeft om in je vrije tijd je ideaal te verwezenlijken.
Wellicht zijn meerdere keuzes goed, het belangrijkste is
dat je een keuze maakt en dit bewust doet.
37©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
VerwachtingenHerken je de gedachte: ‘Eigenlijk zou ik…’?
We checken bijvoorbeeld nog even onze Facebook-
berichten, omdat we behoefte hebben aan ontspanning,
maar vinden eigenlijk dat we door moeten gaan met ons
werk.
Het leven wordt mede bepaald door de keuzes die we maken
Als we onszelf horen zeggen ‘Eigenlijk zou ik…’ is dat
een signaal dat het van belang is om even stil te staan bij
wat we doen.
Soms zoeken we (in dit voorbeeld) eenvoudigweg
afleiding, omdat we even willen ontspannen in alle
drukte. Maar zo nu en dan zijn we eigenlijk gewoon iets
aan het uitstellen. Op het moment dat we zeggen dat we
eigenlijk iets anders zouden moeten, zit er een verschil
tussen wat we verwachten van onszelf en wat we
daadwerkelijk doen.
Ook hier ligt de oplossing in het kiezen. We kunnen even
tussendoor een spelletje op onze computer spelen, maar
daar niet echt van genieten en ontspannen, omdat we
eigenlijk vinden dat we door zouden moeten werken.
38 ©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
Of we zeggen tegen onszelf: ‘Ik ga nu aan de slag en
neem over een uur pauze, waarin ik een spelletje ga
doen.’ Het verschil zit in de bewuste keuze die we maken!
MindsetNaast de verwachtingen die we van onszelf hebben,
hebben veel mensen ook regelmatig het gevoel dat ze van
alles moeten.
Hoe vaak horen we onszelf zeggen: ‘Ik moet dit nog even
afmaken.’ ‘Ik moet morgen naar een bruiloft.’ ‘Ik moet
de kinderen nog van school halen’?
Hoe zou het zijn als we ervoor zouden kiezen om deze
dingen te doen in plaats van het gevoel te hebben dat we
ze moeten doen?
Misschien is het soms inderdaad nodig dat we nog iets
afmaken, maar moet dat per se? Of kunnen we ervoor
kiezen om het af te maken, omdat we dat nou eenmaal
beloofd hebben en we graag onze verantwoordelijkheid
nemen?
En is die bruiloft alleen een verplichting of heb je
een keuze om te gaan en vind je het belangrijk om je
betrokkenheid aan het bruidspaar te tonen op de dag
39©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
die zo veel voor hen betekent? Zie je het alleen als je
ouderlijke plicht om je zoon van school op te halen of
kies je ervoor om dit te doen, omdat je graag voor hem
zorgt?
Het verschil zit in de bewuste keuze die we maken
We zouden kunnen zeggen: het gaat vooral om onze
mindset. Onze geestelijke houding, hoe we denken. Door
te beseffen dat elke situatie een keuzemogelijkheid in zich
draagt, verhogen we de kwaliteit van ons leven en
ervaren we bovendien meer vrijheid.
Het leven wordt leuker als je ziet dat je overal
keuzes hebt!
TenslotteBewust keuzes maken en persoonlijk leiderschap horen
zonder meer bij elkaar. Het houdt in dat we niet meer
klakkeloos onze vaste gewoontes volgen, maar regelmatig
afwegen of onze keuzes nog in lijn zijn met onze doelen
of onze innerlijke waarden.
Vaak zouden we volledige zekerheid willen hebben als we
onze toekomst vormgeven. We zouden wellicht alles van
40 ©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
tevoren precies willen uittekenen, maar gelukkig kan dat
niet en is dat ook niet nodig.
Wanneer we weloverwogen onze keuzes maken en
ons goed voorbereiden, zullen we de uitdagingen en
onzekerheden op ons pad zeker aankunnen. Dus wacht
niet langer als je iets wilt veranderen, maar doe het
gewoon. Kies, ervaar en geniet van wat je kunt bereiken.
Je zult versteld staan van het resultaat.
Wellicht dat deze mooie uitspraak van de Zwitserse arts
en psycholoog Carl Jung je kan inspireren op je weg:
Ik ben niet wat mij is overkomen,
ik ben wat ik kies te worden.
41©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
Tip 5
De kracht van gedachten
43©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
Houd je gedachten positief
want jouw gedachten worden
jouw woorden
Houd je woorden positief
want jouw woorden worden
jouw daden
Houd je daden positief
want jouw daden worden
jouw gewoontes
Houd je gewoontes positief
want jouw gewoontes worden
jouw waarden
Houd je waarden positief
want jouw waarden worden
jouw bestemming
- Mahatma Gandhi -
Gandhi beschrijft prachtig hoe onze gedachten onze
bestemming bepalen. Gedachten hebben dus een
belangrijke uitwerking op ons leven.
44 ©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
Het maakt een aanzienlijk verschil of we geloven dat
we iets kunnen of dat we geloven dat het ons nooit zal
lukken. Op het moment dat een voetballer twijfelt of hij
wel een goede penalty kan nemen, verwacht je dan dat hij
zal scoren?
Net als bij de voetballer, reageert ons lichaam op wat wij
denken. Allemaal kennen we wel een voorbeeld waarbij
we extra energie kregen door ons in gedachten een
situatie voor te stellen waarin we succes hadden.
Op het moment dat we ons alleen nog maar deze
voorstelling maken, zenden onze hersenen al signalen
naar ons lichaam alsof we ons in die situatie bevinden,
waardoor we ons meteen beter gaan voelen.
Marcus AureliusDe Romeinse keizer en filosoof Marcus Aurelius stelde
dat het geluk in ons leven afhangt van de kwaliteit
van onze gedachten. Aurelius werd alom beschouwd
als een toonbeeld van een rechtvaardig en menselijk
leider. Tijdens zijn regering maakte het Romeinse rijk
een bloeiperiode door en ook in de huidige tijd is zijn
filosofische werk nog steeds een inspiratiebron voor veel
mensen.
45©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
Positieve gedachten hebben dus een positief effect op
ons gevoel, en op dezelfde manier kunnen negatieve
gedachten een negatief effect oproepen. Het is daarom
belangrijk om ons bewust te worden welke gedachten
we hebben en hoe we daarmee willen omgaan.
Welke gedachten heb jij?
Observeer je eigen gedachten eens. Over welke
onderwerpen heb je vooral gedachten? Zijn deze positief
of negatief? Zijn het meestal nieuwe gedachten? En welke
gedachten herhalen zich steeds?
Het geluk in ons leven hangt af van de kwaliteit van onze gedachten
Merk je dat je vooral negatieve gedachten hebt of
herhalende gedachten die niet opbouwend zijn, kijk
dan of je ze kunt laten gaan of vervangen door positieve
gedachten.
Over het algemeen lossen we niets op met negatieve,
repetitieve gedachten – terwijl positieve en constructieve
gedachten een gunstig effect hebben. Hoe meer we van
deze positieve gedachten hebben, hoe beter we ons zullen
voelen en hoe meer zelfvertrouwen we krijgen. Eigenlijk
46 ©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
is het zo eenvoudig als het klinkt; en toch is het niet altijd
even gemakkelijk om al onze negatieve gedachten om te
zetten in positieve gedachten.
Een verhaalHet volgende verhaal kan je wellicht inspireren.
Een oude Cherokee indiaan leert op een avond zijn
kleinzoon over het leven.
‘Binnen in mij is zo nu en dan een groot gevecht aan
de gang,’ vertelt hij.
‘Een gevecht tussen twee wolven. De ene wolf is slecht.
Dat is de wolf van woede, jaloezie, verdriet, spijt,
schuldgevoel en minderwaardigheid.’
De kleinzoon luistert aandachtig en zegt verder niets.
‘De andere wolf is goed. Het is de wolf van vreugde,
liefde, rust, hoop, vriendelijkheid en vertrouwen.’
Dan denkt de jongen even na over wat hij hoort
en vraagt hij met interesse:
‘Opa, welke wolf wint dit gevecht?’
De oude Cherokee kijkt zijn kleinzoon in de ogen
en antwoordt:
‘De wolf die ik voed.’
47©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
Het volgen van gedachtenGedachten zijn net als wolken: ze komen en ze gaan, of
we dat nu willen of niet. Het is voor ons heel moeilijk
om lange tijd zonder gedachten te zijn. Waar we wel een
keuze in hebben, is of we een voorbijkomende gedachte
wel of niet volgen.
Stel, je ligt in bed en je bent in gedachten nog steeds druk
bezig met het verzinnen van een oplossing die je aan een
klant beloofd hebt. Aan de ene kant is het belangrijk dat
je voldoende nachtrust krijgt, aan de andere kant wil je
ook graag je belofte nakomen. Wat doe je?
In deze situatie is er geen pasklare goede of foute
oplossing. Als jij van jezelf weet dat je vlak voor het
slapengaan goede ideeën krijgt, dan kun je best even wat
tijd nemen om over de kwestie na te denken.
De meeste mensen krijgen op zo’n moment juist weinig
heldere ingevingen en gaan piekeren. In dat geval is
het beter om je gedachten van je af te zetten en te gaan
slapen.
Het gaat erom dat je bewust kiest of je op dat moment
tijd wilt besteden aan het bedenken van een oplossing of
dat je wilt gaan slapen.
48 ©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
Soms is het lastig om bepaalde gedachten van je af te
zetten. In dat geval helpt het om je te concentreren op
iets anders. Dit vergt misschien wat moeite, maar het
is zeker effectief. Je kunt bijvoorbeeld bedenken hoe je
vanuit een andere invalshoek naar de situatie kunt kijken.
Of je kunt leuke dingen gaan doen, je concentreren op je
ademhaling of gaan sporten.
Mentale en fysieke gezondheidPersoonlijk leiderschap houdt dus in dat we onze mentale
gezondheid op peil houden door positieve en gezonde
gedachten te koesteren en niet-productieve gedachten
bewust van ons af te zetten.
Het betekent ook dat we werken aan onze fysieke
gezondheid. Hoe gezonder ons lichaam is, hoe gezonder
onze geest zal zijn. Een goede manier om ons hoofd
helder te houden is dan ook om te zorgen voor voldoende
beweging en energie. Als we fit zijn, kunnen we beter
nadenken en zijn we creatiever dan wanneer we moe zijn.
Ook zijn we dan beter in staat om flexibel met situaties
om te gaan.
Een goede gezondheid bevordert dus dat we meer
controle over ons leven ervaren. In plaats van een
reactieve houding, waarin we alleen reageren op de
49©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
situaties om ons heen, zijn we in staat om een proactieve
houding aan te nemen. Hierdoor ervaren we meer
resultaat, meer rust en minder stress.
De echte oorzaakAls we de rust in ons hoofd bewaren, laten we ons ook
minder snel meeslepen door emoties. Onze emoties
worden namelijk veroorzaakt door onze gedachten.
Meestal verloopt dit hele proces van gedachte naar
emotie heel onbewust en razendsnel.
Onze emoties worden veroorzaakt door onze gedachten
Een voorbeeld. Tim is zelfstandig ondernemer en zit te
wachten op het schriftelijk akkoord van zijn klant op een
offerte. Ze zijn in de laatste fase van het offerteproces
beland, waarin alleen nog de directie groen licht moet
geven. Tim ontvangt nu een e-mail waarin de klant
vraagt om hem terug te bellen.
Meteen wordt hij zenuwachtig. Hij is bang dat de
opdracht alsnog niet doorgaat, wat zou betekenen dat
hij de komende maanden waarschijnlijk zonder inkomen
komt te zitten. Het is ook nog maar de vraag of hij
50 ©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
wel op vakantie kan met zijn gezin, en hij ziet er nu al
tegenop om hun dat te vertellen.
Tim besluit de klant snel te bellen en als hij hem eenmaal
aan de lijn heeft, blijkt deze hem juist te feliciteren. De
directie heeft besloten om de opdracht uit te breiden en
Tim een halfjaar extra in te huren!
Tim werd meegesleept door zijn emoties, en de vraag is
waardoor deze werden veroorzaakt. Was het de e-mail
van de klant met de vraag om terug te bellen? Of was het
Tims gedachte dat de klant misschien slecht nieuws zou
hebben? Dat laatste was duidelijk het geval.
Het lijkt dus vaak alsof je emotie door een bepaalde
situatie wordt veroorzaakt, maar de echte oorzaak is
de gedachte die je over de situatie hebt.
Graag sluiten we af met een toepasselijke uitspraak
van Boeddha over de kracht van gedachten:
We zijn wat we denken,
alles wat we zijn, ontstaat met onze gedachten,
met onze gedachten maken wij de wereld.
51©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
Tip 6
Focus op wat belangrijk is
53©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
Om effectief te zijn in ons werk, maar ook in ons
privéleven, is het belangrijk dat we focus houden. Het
gaat erom dat we ons richten op ons doel en ons zo
min mogelijk laten afleiden. Als we een duidelijke koers
varen, ervaren we rust. We weten waar we heen willen,
en daardoor laten we ons minder snel van de wijs
brengen.
Richt je op wat belangrijk isStel, het is het einde van je werkdag. Je hebt nog tijd voor
één taak, maar er zijn er twee. De ene is urgent, de ander
belangrijk. Welke taak ga je doen?
De meeste mensen kiezen automatisch voor de urgente
taak, zonder zich af te vragen of deze belangrijk is. En
dat is precies de kern van dit hoofdstuk: we laten ons
vaak alleen maar leiden door urgentie en verliezen dan de
belangrijke dingen uit het oog. Vóór we het weten, zijn
we alleen maar met de korte termijn bezig en vergeten we
de lange termijn.
Een praktisch handvat is dus om ons vooral te richten op
de zaken die belangrijk zijn. Hiervan zijn er twee typen:
1 Zaken die belangrijk en urgent zijn
2 Zaken die belangrijk en niet urgent zijn
54 ©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
Belangrijk en urgent zijn bijvoorbeeld: zaken met een
actuele deadline en belangrijke dringende telefoontjes.
Belangrijk en niet urgent zijn bijvoorbeeld: het maken
van een planning en het onderhouden van relaties.
Als we ons vooral richten op de belangrijke taken,
houden we zowel de lange termijn (niet urgent) als
de korte termijn (urgent) in de gaten.
We moeten dus voorkomen dat we te veel dingen doen
die urgent, maar niet belangrijk zijn. Of zelfs: niet urgent
én niet belangrijk!
Voorbeelden van urgente, maar niet belangrijke zaken
zijn: bepaalde telefoontjes en sommige vergaderingen.
Voorbeelden van niet urgente en niet belangrijke zaken
zijn: veel mailingen die we ontvangen en afleiding
waarmee we eigenlijk onze tijd verspillen.
Hoe bepaal je of iets belangrijk is? Dat hangt af van jouw
doel. Met andere woorden: vraag je af wat in jouw rol of
functie belangrijk is. Bedenk of de activiteit bijdraagt aan
het behalen van de doelen die je in jouw rol of functie
nastreeft.
Waardoor laat jij je leiden: urgentie of belangrijkheid?
55©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
Ga eens voor jezelf na of jij eerst bepaalt of iets
belangrijk is, voordat je het uitvoert. Hoeveel van je
taken zijn bijvoorbeeld wel urgent, maar weinig tot niet
belangrijk? En hoeveel tijd verlies je mogelijk door zaken
die niet urgent én niet belangrijk zijn? Hoe goed houd jij
je langetermijndoelen in de gaten?
Voorkom dat je te veel dingen doet die urgent, maar niet belangrijk zijn
Effectief en efficiëntDoor ons te richten op de zaken die belangrijk zijn,
worden we effectiever. Daarnaast volgen hier een paar
concrete suggesties om efficiënter te werken. Hierdoor
kunnen we meer tijd overhouden, waardoor we
ontspannen ons werk kunnen doen.
Bedenk eens op welk moment van de dag jij het meest
productief en geconcentreerd bent. Is dat bijvoorbeeld
vooral ’s morgens of juist ’s middags? Als je weet
wanneer je het meest productief bent, probeer dan je
agenda zo in te delen dat je deze tijd ook daadwerkelijk
kunt besteden aan taken waarvoor je die concentratie
nodig hebt. En voorkom dat je in die tijd wordt afgeleid
door andere zaken. Je zult snel het positieve effect
hiervan merken!
56 ©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
Accepteer: een takenlijst is als een wasmand. Op het
moment dat we de mand hebben leeggehaald en alles
in de wasmachine hebben gedaan, ligt het volgende
wasgoed er alweer in. En dat gaat altijd zo door. Het
enige wat we kunnen doen, is dit accepteren en voor
onszelf bepalen wanneer we weer een volgende was
gaan draaien.
Op dezelfde manier is de truc voor onze takenlijst om
ernaar te streven hem helemaal af te werken, terwijl we
tegelijkertijd in ons achterhoofd houden dat hij nooit
lang leeg blijft. Er komen altijd weer nieuwe taken bij.
Als we dat eenmaal weten en accepteren, brengen we
veel ontspanning in ons werk.
Met een hoog doel bereiken we meer
Het grootste gevaar voor de meesten van ons
is niet dat we ons doel te hoog stellen en dat we het
missen, maar dat we het te laag stellen en bereiken
- Michelangelo -
Dit citaat van de beroemde Italiaanse kunstenaar uit de
16e eeuw is in feite een uitnodiging om te durven dromen.
Alle grote voorbeelden van persoonlijk leiderschap
57©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
hadden een duidelijke focus op wat zij belangrijk vonden
én ze hadden hun doelen hoog gesteld.
Op het moment dat we een hoog doel voor onszelf
neerzetten dat we echt graag willen halen, krijgen we
nieuwe ideeën, waardoor we de kans vergroten dat we
het doel ook daadwerkelijk gaan halen.
Een voorbeeld. Caroline wil haar eigen onderneming
beginnen. Zij droomt al jaren van een eigen bedrijf
in duurzame kantoormeubelen en heeft haar start
zorgvuldig voorbereid. Haar businessplan staat als een
huis en zelfs de bank is onder de indruk. Met de omzet
waar zij naar streeft, heeft ze de lat voor zichzelf hoog
gelegd.
Economisch gezien lijkt de tijd ongunstig om de markt
op te gaan, maar Caroline is vastberaden. Ze heeft
de afgelopen jaren heel gefocust naar dit moment toe
gewerkt en veel succesvolle ondernemers gesproken,
gericht cursussen gevolgd en zich zowel fysiek als
mentaal voorbereid.
Hoe denk je dat het bedrijf van Caroline er voor zal
staan over drie jaar?
58 ©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
De kans dat Caroline gaat slagen is groot. Ze heeft
gedreven en heel zorgvuldig het waarmaken van haar
droom gepland, zonder deze uitdaging te onderschatten.
Haar hele focus is gericht op wat zij belangrijk vindt: een
succesvolle eigen onderneming.
Denk je dat zij snel zal afhaken als ze tegenslag krijgt?
Nee, zij zal er juist alles aan doen om de tegenslag te
overwinnen! En het toekomstperspectief is zelfs dat zij
meer zal bereiken dan een gemiddelde onderneming,
doordat ze de lat hoog heeft gelegd. Een gemiddeld doel
is snel gehaald, maar een grote ambitie stimuleert en
motiveert om meer uit onszelf te halen. Het geeft extra
energie, waardoor we opeens veel meer blijken te kunnen
dan we dachten.
Heb jij een doel waarnaar je streeft in je leven?
Neem eens de tijd om over die vraag na te denken.
Zijn er mogelijkheden binnen je huidige werk of
privéleven om dit te realiseren? Wat zou jij de wereld
willen meegeven? Hoe zou je willen dat mensen over jou
denken?
Caroline gelooft helemaal in haar droom en dat is deel
van haar succes. De bekende First Lady en voorvechter
59©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
van mensenrechten Eleanor Roosevelt zei treffend: ‘De
toekomst behoort aan hen die geloven in de schoonheid
van hun dromen.’
Een gemiddeld doel is snel gehaald, maar een grote ambitie stimuleert en motiveert om
meer uit onszelf te halen
Geloof is enorm krachtig en kan bergen verzetten, zeker
als al onze aandacht hierop gericht is. Als jij een droom
hebt, onderneem dan concreet actie waardoor je deze
werkelijkheid kunt maken. Focus op wat belangrijk is
en aarzel niet om je doel hoog te stellen!
61©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
Tip 7
Schenk de ander je volledige aandacht
63©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
Wie van zijn bezit weggeeft,
geeft slechts weinig
Echt geven is:
jezelf geven
- Kahlil Gibran -
Als we de ander onze volledige aandacht schenken,
is dat inderdaad een geschenk. Want hoeveel mensen
zijn werkelijk geïnteresseerd in wat anderen zeggen
en houden hun aandacht er echt helemaal bij? Stellen
mensen jou vragen als je over jouw weekend vertelt of
beginnen ze meteen te vertellen over hun eigen weekend?
Dit hoofdstuk gaat over relaties, een onmisbaar
onderdeel binnen persoonlijk leiderschap, we schreven
hier al eerder over. In ons leven hebben we altijd te
maken met andere mensen en het is daarbij essentieel
dat we zorgvuldig met hen omgaan.
Uit onderzoek is gebleken dat juist relaties voor ons een
belangrijke sleutel tot geluk zijn en niet het bezit van
materiële dingen.
64 ©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
Echt luisterenWellicht herken je het dat je iets aan het vertellen bent en
dat de ander tussendoor op zijn smartphone gaat kijken
en totaal niet ingaat op wat je hebt gezegd. Wat doet dat
met je?
We zeiden al dat volledige aandacht een geschenk is.
En dat mensen die echt luisteren zeldzaam zijn, aangezien
de meesten zich snel laten afleiden of liever zelf aan
het woord zijn. Vaak komt dit voort uit enthousiasme
en willen zij graag delen dat ze ook iets leuks hebben
beleefd, of iets weten over het onderwerp waar wij over
vertellen. Soms vinden ze het spannend dat er misschien
een stilte gaat vallen en willen ze dit voorkomen door de
stilte zelf op te vullen.
Echt luisteren is een waardevolle vaardigheid, want
hierdoor ontstaat verbinding. Op het moment dat we
werkelijk de tijd nemen om naar het verhaal van een
collega of vriend te luisteren, leren we hem beter kennen.
Door al onze aandacht bij het gesprek te hebben en door
oprecht vragen te stellen, nodigen we de ander uit om
meer van zichzelf te laten zien, waardoor het contact
zich verdiept. En hoe beter het contact, hoe beter de
samenwerking.
65©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
Wil jij ook het geschenk van écht luisteren kunnen geven?
Luisteren is het geheim van een goed gesprek
Dit zijn een paar handige handvatten om onze
luistervaardigheid te ontwikkelen:
• Laat aan de ander merken dat je luistert door
bijvoorbeeld te knikken of af en toe aanmoedigende
luistergeluiden te maken. Hierdoor nodigen we de
ander uit om verder te vertellen en het helpt onszelf
om de focus bij het gesprek te houden.
• Vraag door. Door gerichte vragen laten we de ander
merken dat we geïnteresseerd zijn en komen we meer
te weten.
• Houd oogcontact. De ander ziet daardoor dat we er
werkelijk met onze volledige aandacht zijn en het is
een goede manier om te voorkomen dat we afgeleid
raken.
• Probeer het gesprek even samen te vatten, voordat
je zelf gaat vertellen: ‘Dus als ik het goed begrijp…’
Hiermee laten we zien dat we goed geluisterd hebben
en kunnen we bovendien structuur aan het gesprek
geven.
• Durf stiltes te laten vallen. Hierdoor kunnen we
ontspannen luisteren. Bovendien ontwikkelen we het
vertrouwen dat de stilte vanzelf weer wordt opgevuld.
66 ©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
BegripNaast luistervaardigheid is er nog een sleutelwoord in
het contact met anderen: begrip. We hebben allemaal
verschillende behoeftes en drijfveren. Hoe beter we
de ander begrijpen, hoe positiever we naar hem of
haar zullen kijken en hoe makkelijker ons contact zal
verlopen.
Merk jij dat je moeite hebt om met een baas, collega
of vriend om te gaan? Ga dan in gedachten eens in de
schoenen van die ander staan. Waar heeft hij behoefte
aan? Waar komt zijn gedrag uit voort? Hoe zou hij jouw
gedrag interpreteren?
Door ons te verplaatsen in de ander, krijgen we inzicht
in zijn situatie en ontstaat meestal begrip. We krijgen
een ander beeld van de persoon dat vaak positiever is,
waardoor de samenwerking soepeler verloopt.
Een heel sterke manier om een positiever beeld van
iemand te krijgen, is om ons te richten op de kwaliteiten
van de ander. Als je bezig bent met het kopen van een
nieuwe auto, zul je opeens overal het model zien rijden
dat jij zoekt, terwijl dat je vóór die tijd niet opviel. Zo
werkt het ook in samenwerking.
67©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
We zijn geneigd om te denken in patronen. Als we ons
eenmaal een negatief beeld van iemand hebben gevormd,
zien we vaak alleen de dingen die dat negatieve beeld
bevestigen. Het is dus belangrijk om een open blik te
houden voor de positieve eigenschappen van anderen.
We zijn geneigd om te denken in patronen
Soms is het geen eenvoudige opgave om de kwaliteiten
van een ander te zien, maar we nodigen je uit om het
eens te proberen. Je zult dan merken dat het effect
heeft en dat jouw kijk op de ander gunstiger wordt. Als
gevolg daarvan zul je op een andere manier met de ander
omgaan, waarschijnlijk vriendelijker, waardoor de ander
ook weer op een positievere manier op jou zal reageren.
We hebben allemaal kwaliteiten en valkuilen. Vaak
zijn de personen die voor ons de grootste uitdaging
zijn in de omgang, juist degenen van wie we het meeste
kunnen leren. Zij geven ons de kans om ons verder te
ontwikkelen!
OordelenEen onderwerp dat ook in dit hoofdstuk thuis hoort is:
oordelen. We herkennen allemaal wel de neiging om
anderen, maar ook onszelf, te beoordelen. Door een
68 ©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
oordeel kunnen we niet meer neutraal naar de ander
kijken, waardoor we ook niet meer in staat zijn om onze
volledige aandacht te schenken. Onze gedachten dwalen
af en we zijn meer bezig met wat we van de ander vinden,
dan dat we luisteren.
In de tip Vertrouw op jezelf schreven we al dat we bij
persoonlijk leiderschap alleen onszelf als maatstaf hoeven
te nemen. Hierdoor voorkomen we dat we onszelf
vergelijken en een oordeel vellen waardoor we ons
minder of beter gaan voelen dan een ander.
Een voorbeeld. Peter is net aan het einde gekomen van
zijn presentatie en hij ziet dat de directeur, Richard, op
zijn horloge kijkt. Meteen denkt Peter dat zijn presentatie
niet boeiend genoeg is en dat Richard het project totaal
niet ziet zitten. De moed zinkt hem in de schoenen en hij
baalt ervan dat de directeur zo openlijk zijn desinteresse
laat blijken.
Richard blijkt echter laaiend enthousiast over het project
te zijn. Hij keek op zijn horloge om te zien hoeveel tijd
er was om alle details te kunnen bespreken. Hij wil het
project juist meteen van start laten gaan!
69©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
In dit geval blijkt Peter het gedrag van de directeur
verkeerd te hebben geïnterpreteerd, waardoor hij
een onjuist oordeel velt. Hij vond dat Richard zich
onbehoorlijk gedroeg door op zijn horloge te kijken.
Uiteindelijk bleek dit juist een positief signaal te zijn,
want Richard wilde graag zo veel mogelijk tijd besteden
aan het project van Peter.
Maar wat als de directeur inderdaad zijn desinteresse had
willen laten blijken door op zijn horloge te kijken? Schiet
Peter er iets mee op dat hij hiervan baalt?
Persoonlijk leiderschap houdt in dat we niet oordelen
over een ander. In plaats daarvan zien we het gedrag
van de ander alleen als een voorbeeld dat we al dan
niet kunnen navolgen. Eventueel kunnen we daarnaast
besluiten om actie te ondernemen door bijvoorbeeld met
de ander in gesprek te gaan over zijn gedrag.
In plaats van zich mee te laten slepen door de emotie dat
hij baalt, kan Peter dus beter een keuze maken. Of hij
neemt het gedrag van de directeur als een voorbeeld van
hoe hij zich niet wil gedragen en laat het daarbij. Of hij
stelt zich proactief op en gaat er bijvoorbeeld over in
70 ©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
gesprek met de directeur. Op deze manier laat Peter zich
niet ontmoedigen, maar neemt hij zijn leven in eigen
hand.
Hoe zou het zijn als jij het gedrag van anderen niet
beoordeelde, maar het alleen als een voorbeeld ziet
dat je wel of niet kunt navolgen?
Op die manier houden we de focus op onszelf en
voorkomen we dat we energie verspillen aan irritatie.
Onze houding is positief en constructief, en dat wordt
gewaardeerd.
We kunnen het gedrag van de ander als een voorbeeld zien dat we al dan niet
kunnen navolgen
Als je werkelijk je volledige aandacht aan anderen
schenkt, zul je merken dat je contacten beter verlopen
en zich verdiepen. Aarzel dus niet om het toe te passen.
Voor het geschenk dat jij geeft, ontvang je ongelofelijk
veel terug!
71©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
Tip 8
Neem je verantwoordelijkheid
73©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
Probeer niet een man van succes te zijn,
streef er liever naar een man van waarde te zijn
- Albert Einstein -
Persoonlijk leiderschap houdt in dat we verantwoor-
delijkheid nemen voor ons gedrag. Het is belangrijk dat
we zorgvuldig zijn in ons doen en laten, want hiermee
hebben we invloed op de mensen waarmee we omgaan.
Een goed leider zorgt niet alleen voor zichzelf, maar
houdt ook rekening met de ander.
De kracht van woordenOnderdeel van ons gedrag zijn de woorden die we
gebruiken, met onze woordkeuze kunnen we anderen
sterk beïnvloeden.
Zo is uit onderzoek gebleken dat complimenten en
aanmoedigingen een positieve invloed hebben op de
resultaten die we halen. Hetzelfde geldt andersom. Als
iemand constant hoort dat hij iets niet kan, moet hij sterk
in zijn schoenen staan om zich daardoor niet van zijn
stuk te laten brengen.
74 ©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
Het is een teken van persoonlijk leiderschap, en onze
verantwoordelijkheid, om de invloed die onze woorden
op anderen hebben op een positieve manier te gebruiken.
We kunnen dit doen door onze woorden met aandacht te
kiezen, oprechte complimenten te geven en mensen aan te
moedigen om het beste uit zichzelf te halen.
Als we bewust onze woorden kiezen, kunnen we niet
alleen anderen een positief gevoel geven, maar ook
voorkomen dat conflicten ontstaan of dat deze groter
worden. Het maakt verschil of we steeds mopperen
op een medewerker over zijn werk of dat we met hem
bespreken of zijn functie aansluit bij zijn kwaliteiten.
Het is van belang dat we respectvol zijn en daarbij is een
handige richtlijn om anderen alleen op hun gedrag en niet
op de persoon aan te spreken.
Herken je de situatie waarin je een meningsverschil hebt
en de ander er beslist van wilt overtuigen dat jij gelijk
hebt?
Af en toe laten we ons wellicht meeslepen in een discussie
waarbij we uit het oog verliezen waar het om gaat. We
zetten de goede relatie op het spel, waardoor we daarna
75©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
veel tijd en energie kwijt zijn om deze weer te repareren.
Is het werkelijk zo belangrijk dat de ander het met
ons eens is? Soms is een heel effectieve oplossing om
eenvoudig uit te spreken dat we het erover eens zijn dat
we het oneens zijn.
Practice what you preachEen waargebeurd verhaal …
Albert Schweitzer had net de Nobelprijs voor de
Vrede gewonnen toen hij in Chicago aankwam op
het treinstation. Natuurlijk werd hij opgewacht door
veel journalisten en hoge functionarissen die hem
verwelkomden. Schweitzer schonk hier slechts kort
aandacht aan en excuseerde zich vervolgens.
Hij liep door de massa mensen heen, naar een oude
vrouw die met zware koffers zeulde. Zonder aarzeling
tilde hij de koffers op en hielp haar naar de trein.
Een authentiek voorbeeld van ‘practice what you preach’!
In elk contact dat we met een ander hebben en in alles
wat we ondernemen, hebben we de mogelijkheid om
onze verantwoordelijkheid te nemen en waarde toe te
voegen. Vaak zit dat al in kleine dingen: een vriendelijk
76 ©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
woord waarmee we de ander op zijn gemak stellen, een
bloemetje of een stapje extra voor een klant.
We kunnen ook waarde toevoegen door te streven naar
kwaliteit en door de dingen die we doen, goed te doen.
Waarde toevoegen betekent daarnaast dat we onze
afspraken nakomen en zaken actief oppakken.
Het houdt ook in dat we naar win-winsituaties streven
en naar overeenkomsten zoeken in plaats van verschillen.
Dat we bijvoorbeeld mensen een hart onder de riem
steken als ze het kunnen gebruiken en dat we hun
zelfvertrouwen bevestigen. Dat we kritiek op anderen of
ongevraagde adviezen proberen te vermijden. En dat we
een voorbeeld proberen te zijn voor mensen, doordat ons
gedrag inspirerend is om na te volgen.
Twee steenhouwersAan twee steenhouwers werd gevraagd waar zij mee
bezig waren. De ene antwoordde: ‘Ik bewerk stenen.’
De andere vertelde: ‘Ik bouw een kathedraal!’
Allemaal zijn wij onderdeel van een geheel: een
organisatie, een gezin, een familie, een vereniging …
Hoe beter we weten op welke manier ons werk
bijdraagt aan het geheel, hoe meer we gemotiveerd
77©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
zijn om ons in te zetten. En hoe meer we bereid zijn om
er verantwoordelijkheid voor te nemen.
In elk contact dat we met anderen hebben, kunnen we waarde toevoegen
Sta jij weleens stil bij de rol die jij vervult?
We nodigen je uit om eens te bedenken hoe je tegen jouw
rol in jouw organisatie aan kijkt. Zie jij jezelf als iemand
die alleen stenen bewerkt of ben je een kathedraal aan het
bouwen? Hoe laat jij je verantwoordelijkheid voor het
geheel blijken?
Een organisatie kunnen we vergelijken met een ketting.
Hierin is elk onderdeel belangrijk, want een ketting is
zo sterk als zijn zwakste schakel. Met ons gedrag en
onze inzet hebben wij invloed op het geheel, of we ons
daarvan nu bewust zijn of niet.
Neem dus je verantwoordelijkheid en weet dat
initiatief altijd loont. Je zult resultaten halen die boven
verwachting zijn en veel voor anderen kunnen betekenen.
Mogelijk meer dan je zou durven dromen!
©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl 79
Tip 9
Geef jezelf tijd voor stilte en reflectie
81©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
Dit hoofdstuk gaat over stilte, reflectie en balans. Wat
inspireert jou? Wat is voor jou een goede manier om te
ontspannen? Wat geeft jou energie?
BalansDe antwoorden op deze vragen zijn voor iedereen
verschillend: een avondje theater, het bezoeken van
seminars, een dagje uit met het gezin, mediteren, een
boswandeling, een warm bad, squashen, samen zingen.
Het zijn allemaal manieren om onze accu op te laden,
waarmee we kunnen zorgen dat ons leven in balans blijft.
Als we van binnen rustig zijn, kunnen we volledig van
het moment genieten. We zijn ontspannen, zelfverzekerd
en maken ons geen zorgen. Ook kunnen we door de
stilte in onszelf beter de stem van onze intuïtie horen,
ons innerlijk kompas dat zo belangrijk is in persoonlijk
leiderschap.
We leven in een tijd die veel verandering kent en die
soms sneller lijkt te gaan dan we zouden willen. In het
dagelijks leven vragen we veel van onszelf, zeker als we
ons ook persoonlijk willen ontwikkelen. We studeren,
leren nieuwe vaardigheden en doen nieuwe werkervaring
op.
82 ©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
Hoe meer inzicht we hebben in welke activiteiten energie
van ons vragen en welke activiteiten ons energie geven,
hoe beter we onze balans kunnen bewaren.
Vaak krijgen we energie van de dingen waarvan we
genieten en waarin we plezier hebben. Als we iets leuk
vinden om te doen, gaat de energie stromen, waardoor
we bergen kunnen verzetten en ons toch energiek blijven
voelen. Als je bijvoorbeeld in je werk een uitdagende
opdracht hebt gekregen, kan het veel voldoening geven
om het uiterste uit jezelf te halen. Het kost energie,
maar het levert ook energie op.
Er kunnen ook zaken zijn die zorgen dat we onze
energie voelen weglekken. Bijvoorbeeld werkzaamheden
die we met tegenzin doen, storende radiomuziek
op de achtergrond op het werk of collega’s die elk
moment kunnen binnenlopen en meteen onze aandacht
verwachten.
Ga eens na of jij je energie optimaal inzet. Als dat niet het
geval is, dan nodigen we je uit om actie te ondernemen.
Misschien kun je overleggen over de tijdstippen waarop
de radio aanstaat. En als je collega’s binnenkomen terwijl
jij je op dat moment moet concentreren, vraag dan
vriendelijk of ze bijvoorbeeld over een uur terug
83©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
kunnen komen. Vaak is dat geen enkel probleem, als je
het maar aangeeft.
Het gaat niet om wat we bezitten, maar waar we van genieten
StilteIn de tip De kracht van gedachten leggen we uit dat
gedachten net wolken zijn: ze komen en ze gaan. Ze
drijven gewoon voorbij en het is niet mogelijk om een
lange periode geen gedachten te hebben. Wel kunnen we
onszelf trainen om vaker onze gedachten even tot rust te
laten komen.
Heb je ooit rustig gezeten,
met je rug recht, niet bewegend,
gewoon alleen de schoonheid van de stilte koesterend?
- Jiddu Krishnamurti -
Er zijn veel verschillende manieren waarop we kunnen
oefenen om onze gedachten tot rust te brengen. Sommige
mensen vinden het fijn om te mediteren. Voor anderen
werkt schilderen of hardlopen goed. Ook kan het heerlijk
ontspannend zijn om een strandwandeling te maken of te
luisteren naar de vogels in het bos.
84 ©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
Al doe je elke dag maar kort een oefening, je zult merken
dat het werkt. Je kunt bijvoorbeeld ontspannende muziek
opzetten en proberen een heel nummer geconcentreerd
te luisteren zonder met je gedachten af te dwalen.
Of je probeert voor 100% je aandacht te richten op
het tandenpoetsen, zodat je dit heel bewust doet en
niet ondertussen nadenkt over allerlei dingen. Welke
manier je ook kiest, het zal ervoor zorgen dat je minder
in gedachten bent en daardoor meer in het moment
aanwezig zult zijn.
ReflectieReflectie houdt in dat we terugkijken. Wat heb ik
geleerd? Wat ging goed? Wat ga ik volgende keer
anders doen?
Deze vragen kunnen we onszelf bijvoorbeeld wekelijks
stellen, maar mooier is het nog om hier elke dag even bij
stil te staan, bijvoorbeeld voor het slapen gaan. Het is een
heel waardevolle oefening om persoonlijk leiderschap te
ontwikkelen en een paar minuten per dag is al voldoende.
Voor een tweede effectieve oefening zijn ook maar een
paar minuten per dag nodig. Hierbij gaat het om de
vraag hoe jij je persoonlijk leiderschap gaat vormgeven.
Je hebt heel veel tips gelezen en deze werken alleen als
85©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
je ze ook daadwerkelijk in de praktijk toepast. Wij
nodigen je daarom uit om gedurende een maand jezelf
elke ochtend de vraag te stellen: Waar ga ik me vandaag
concreet op richten?
De uitknopGraag willen we nog iets kwijt over alle elektronica in
ons leven. Waar het ooit de bedoeling was dat het ons
leven zou verlichten, is het voor velen een bron van
onrust geworden. Velen van ons worden erdoor beheerst.
Ga eens voor jezelf na hoeveel tijd je per dag of per week
achter de tv of pc zit? Of hoeveel uur per dag je met je
mobiele telefoon ‘bezig bent’?
Er is een treffende uitspraak die luidt: ‘Het mooiste
knopje van de tv of pc is de uitknop.’
Dus simpelweg het apparaat – waar het op dat moment
om gaat – uitzetten! Dan komt er tijd vrij … en creëren
we meer rust en ruimte in ons leven.
Wellicht klinkt dit spannend of onmogelijk voor je. Ons
antwoord is: doe het gewoon, want a: je kunt het en b: je
wordt er waarschijnlijk relaxter en vrolijker van. Je geeft
jezelf een kado.
86 ©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
TenslotteSoms lijkt het misschien alsof we tijd verliezen door
momenten van stilte en reflectie in te plannen. Het
tegendeel is waar. Door even afstand te nemen, krijgen
we meer overzicht over situaties. Daarnaast zorgen deze
momenten voor ontspanning, waardoor we kunnen
opladen.
De toekomst is aan de mensen die bewust tijd vrij
plannen waarin ze hun koers kunnen uitzetten en kunnen
bijtanken, om vervolgens weer vol energie op pad te
gaan. Om zo het beste uit zichzelf te halen!
87©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
Tip 10
Vergeet nooit te lachen!
89©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
Vergeet nooit te lachen! Deze tip hoort niet alleen thuis
in dit boek over persoonlijk leiderschap, maar eigenlijk
in elk boek dat over persoonlijke ontwikkeling gaat.
Want of we nu meer willen leren over communicatie of
over time management of het ontwikkelen van ons talent:
humor is onmisbaar.
Persoonlijk leiderschap betekent dat we kunnen lachen
om de fouten die we maken en dat we genieten van het
leerproces. We nemen het leven serieus en tegelijkertijd
weten we het te relativeren. Hierdoor komt er speelsheid
in ons leven, en luchtigheid. Er ontstaat creativiteit,
waardoor we tot nog betere resultaten komen.
Een lach is een sleutel die op ieders hart past
HumorAls we humor gebruiken, wordt het ook makkelijker
om met uitdagingen om te gaan. We zijn minder snel
uit het veld geslagen en durven meer open te staan voor
verandering. Onze innerlijke kracht groeit.
Humor relativeert, verbindt en verfrist. Lachen werkt
aanstekelijk en het is gezond. En nog mooier: het raakt
ons hart.
©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl90
Een oprechte glimlach verbindt, want het is de taal van
het hart, een taal die iedereen van nature verstaat. We
creëren er een ontspannen en vriendelijke sfeer mee.
Door humor ontstaat plezier en wie geniet daar nou niet
van? Het is heerlijk om zorgeloos blij te zijn en samen te
lachen!
Wanneer je in de stad loopt, probeer dan eens naar
iedereen die je tegenkomt te glimlachen (uiteraard wel op
een zo natuurlijk mogelijke manier). Je zult zien dat bijna
alle mensen vriendelijk teruglachen en dat je veel meer
contact hebt dan anders.
Als we onze mondhoeken optrekken, voelen we ons
meteen al prettiger; op dat moment kunnen we ook niet
aan negatieve dingen denken. Probeer het maar eens een
minuut. Door dus te glimlachen naar iedereen, krijgen we
zelf een fijn gevoel én we fleuren de dag van anderen op.
Moeder Teresa wist dit mooi te verwoorden: ‘Laten we
elkaar ontmoeten met een glimlach, want een glimlach is
het begin van liefde.’
Humor kan ook relativerend werken. Door een grapje
zijn al heel wat gespannen situaties opgelost. Samen
91©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
lachen haalde dan net even de druk van de ketel,
waardoor de lucht meteen opklaarde.
En vergeet ook vooral niet om om jezelf te lachen. Het
is heel stimulerend om jezelf niet al te serieus te nemen!
Als we lachen, maken onze hersenen endorfine aan en
dat werkt ontspannend en pijnstillend. Lachen is dus
stressverlagend en gezond. Er zijn zelfs onderzoekers
die beweren dat je langer leeft als je vaak lacht en een
optimistische kijk op het leven hebt. Goede redenen om
ervoor te zorgen dat je veel plezier hebt in je leven!
93©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
To be yourself in a world that is constantly trying to
make you something else, is the greatest accomplishment
- Ralph Waldo Emerson -
95©ICM Opleidingen & trainingen www.icm.nl
Heb je inspiratie opgedaan en wil je de tips graag
toepassen? Wil je jezelf verder ontwikkelen? Dan ben je
bij ICM aan het juiste adres. ICM organiseert al meer
dan 10 jaar praktijkgerichte opleidingen en trainingen.
Door de interactie, persoonlijke aandacht, rollenspellen,
feedback en actieplannen ga je de nieuwe kennis en
vaardigheden daadwerkelijk in praktijk brengen. En zul
je persoonlijke groei ervaren, zowel zakelijk als privé.
ICM biedt topkwaliteit opleidingen en trainingen op
de volgende gebieden:
- Management
- Marketing
- Projectmanagement
- Personeelsmanagement
- Psychologie
- PRINCE2
- Persoonlijke Effectiviteit
- Communicatie
- Leiderschap
- Sales
- Financieel Management
- Trainen & Coachen als beroep
- In Company
Zie ook: www.icm.nl
Persoonlijk leiderschap is: leiding nemen over je eigen leven. Het betekent dat je jouw authentieke weg volgt.
In dit boek geven wij je graag 10 tips om jouw persoonlijk leiderschap te ontwikkelen, zowel zakelijk als privé:
• Ontwikkel je innerlijke kracht• Sta open voor verandering• Vertrouw op jezelf• Maak bewust keuzes• De kracht van gedachten• Focus op wat belangrijk is• Schenk de ander je volledige aandacht• Neem je verantwoordelijkheid• Geef jezelf tijd voor stilte en reflectie• Vergeet nooit te lachen! Volg je eigen weg
De 10 tips voor
PersoonlijkLeiderschap
www.icm.nl
De 10 tips voor Persoonlijk L
eiderschap
€ 12,50