Page 1
Dept Endocrinol & Metab,
Academic Medical Center
[email protected]
Netherlands Institute for
Neuroscience
[email protected]
De Biologische Klok
Page 2
Challenger,
1986
Rhine spillage, 1986
Exxon Valdez, 1989
Bhopal, 1984
3 Mile Island, 1979
Tsernobyl, 1989
Page 5
De Mimoso plant van Jean-Jacques de d’Ortous de Mairan
in 1729
Page 6
Michel Siffre in de grotten van Clamouse
Page 9
De biologische klok
Page 10
De biologische klok
Page 11
Fliers
De Suprachiasmatische Nucleus (SCN)
Page 12
De biologische klok in het brein van een rat
Page 13
De biologische klok is gesitueerd bovenop het
optisch chiasma, de kruising van de oogzenuwen
SCN = SupraChiasmatische Nucleus
Page 14
Vasopressine neuronen in de
biologische klok (SCN) in het brein van
de rat
Page 15
Vuur frequentie van SCN neuronen in een
hypothalame slice van de rat
Page 16
Boodschapper moleculen van de SCN worden
afgegeven in een dag/nacht ritme
Page 17
1972: Een lesie van de biologisch klok laat
alle ritmes verdwijnen
Page 18
Fliers
De Suprachiasmatische Nucleus (SCN)
Page 20
De moleculaire klok
-
Clock Bmal
PERs
+CRYs
Page 21
De biologische klok in de
hypothalamus van de mens
Page 22
Vasopressine in de hypothalamusMens Rat
PVNPVN
SCNSCN SON
SON
Page 23
Hofman et al., Brain Res. 1994
Page 24
Hofman et al., Brain Res. 1994
Page 25
Figure 28.5 Photoreceptors responsible for signaling circadian light changes (Part 2)
Page 26
Kalsbeek et al. 1999, Neuroscience
Page 29
MelanopsinIntrinsically photo-sensitive Retinal Ganglion Cells
(ipRGCs)
Page 30
Green et al. Cell 2008
Blauw licht remt de afgifte van melatonine
Page 31
Maar waarom obesitas of diabetes?
Page 32
In Nederland werken er >1.000.000 mensen regelmatig nachtdiensten
40% van deze mensen rapporteert gezondheidproblemen binnen 2 – 3 jaar na de start van de nachtdiensten
Page 35
Dus de endogene (of circadiane) meester klok
bevindt zich in de hypothalamus, maar
sinds kort weten we dat er……
Schibler et al., 2005. . overal klokken zijn!
Page 36
Het oude circadiane systeem
Green et al. Cell 2008
Page 37
Het nieuwe circadiane systeem
Green et al. Cell 2008
Page 38
Circadian system and diabetes
Green et al. Cell 2008
Circadianesynchronie
0
Circadianede-synchronie
Page 40
The Munich ChronoType
Questionnaire (MCTQ)
Page 41
Chronotype’s
23.00 te bed07.00 opstaan
Page 42
Een teken van volwassenheid?
Roenneberg et al,
Current Biology,
2004
Page 43
Roenneberg et al, 2007
● Het verschil in zonsopkomst tussen oost en west duitsland is 36 min
● Het verschil in de MSF tussen oost en west duitsers is 34 min
● Echter, hoe groter de stad, des te kleiner dit verschil
Page 44
Chronotype’s
23.00 te bed07.00 opstaan
80%van de mensen
bouwt eenslaaptekort op!!
Page 45
Wittmann et al., Chronobiol Int, 2006
Sociale jetlag
Page 46
Wittmann et al., Chronobiol Int, 2006
Sociale jetlag(verschil tussen midsleep door de week en midsleep in het weekend)
Page 47
Wittmann et al., Chronobiol Int, 2006
Chronotype and sociale gewoonten
Page 49
..dank u, voor uw aandacht!!