cng Khoa hc tri t1. Chuyn ng quanh trc ca Tri t, chuyn ng ca c T quanh Mt tri v cc h qu ca chng.2. Thnh phn thch hc ca thch quyna. Khi nim chung v cc nhm V T c cu to t cc loi khc nhau l 1 th a cht, bao gm tp hp ca 1 hay nhiu khong vt c to thnaf trong mt iu kin a cht ni or ngoi sinh nht nh trong lch s pht trin ca v thch quyn.Cc loi : phn loi theo ngun gc hnh thnh+ Macma+ trm tch+ bin chtb. Qu trnh phong ha, v phong ha, th nhng4. Khi qut v bin v i dnga. S phn b bin v i dng: - i dng l mt vng ln cha nc mn to thnh thnh phn c bn ca thy quyn. Khong 71% din tch b mt Tri t (khong 361 triu kilmt vung) c cc i dng che ph, mt khi nc lin tc theo tp qun c chia thnh mt vi i dng ch cht v mt s cc bin nh. - mn trung bnh ca i dng l khong 35 phn ngn (ppt) (3,5%) v gn nh mi loi nc bin c mn dao ng trong khong t 30 ( vng cn cc) ti 38 ppt (vng nhit i/cn nhit i). - Nhit nc b mt ngoi khi l 29 C (84 F) vng ven xch o xung n 0 C (32 F) cc vng a cc. - C 5 i dng trn th gii, trong Thi Bnh Dng l ln nht v su nht, th hai v din tch v su l i Ty Dng, tip theo l n Dng, Nam i Dng cn nh v nng nht l Bc Bng Dng. Ngoi ra, Cc khu vc nh hn ca i dng c gi l cc bin, vnh hay mt s cc tn gi khc. Cng tn ti mt s khi nc mn nh hn trong t lin v khng ni vi i dng th gii, nh bin Aral, Great Salt Lake (H Mui Ln) mc d chng c th coi nh l cc 'bin', nhng thc ra chng l cc h nc mn. - Mc nc cng su, nhit cng gim v p lc nc cng tng. b. iu kin hi vn (sng, dng hi lu, thy triu) Sng: - Sng bin l cc sng b mt xut hin ti tng trn cng ca bin hay i dng. Chng thng c to ra do tc dng ca gi, nhng i khi cng do cc hot ng a chn, v c th lan truyn hng nghn kilmt. cao ca sng c th ch nh c chc xentimt nhng cng c th ln ti c sng thn. Cc phn t nc bin tham gia vo chuyn ng sng ch xoay vng ti ch v c t chuyn ng tnh tin theo hng lan truyn ca sng; tuy rng mt lng nng lng ln c th c lan truyn theo sng. Hi lu: Dng hi lu l chuyn ng trc tip, lin tc v tng i n nh ca nc bin v lu thng mt trong cc i dng ca Tri t. - Chng l rt quan trng trong vic xc nh kh hu ca cc lc a, c bit nhng khu vc gn bin. V d ni bt nht l dng Vnh (cn gi l hi lu Gulf Stream t ting Anh Gulf Stream), dng hi lu ny lm cho phn ty bc chu u c nhit cao hn bt k khu vc no c cng v . Mt v d khc l qun o Hawaii, kh hu c tnh cn nhit i v mt hn ng k so vi cc khu vc c cng v nhit i vi n do dng hi lu California gy ra. - c bit l hin tng El Nino, trong s o ngc tm thi ca dng hi lu sinh ra nhng s thay i kh hu c tnh khc nghit hn dc theo b bin pha ty Nam M. Thy triu: Thy triu l hin tng nc bin, nc sng ln xung trong mt chu k thi gian ph thuc bin chuyn thin vn. - Thy triu c nht triu ( mt ngy c 1 ln nc bin dng) v bn nht triu (mt ngy c 2 ln mc nc bin dng v rt). - c im: Mc nc bin dng ln trong vi gi, ngp vng gian triu, gi l ngp triu. Nc dng ln n im cao nht ca n, gi l triu cao. Mc nc bin h thp trong vi gi lm l ra vng gian triu, gi l triu rt. Nc h thp n im thp nht ca n, gi l triu thp. - Nguyn nhn: thy triu l do thy quyn c hnh cu dt nhng b ko cao ln hai min i din nhau to thnh hnh ellipsoid. Mt nh ca ellipsoid nm trc din vi Mt Trng - l min nc ln th nht, do lc hp dn ca Mt Trng gy ra. Cn min nc ln th hai nm i din vi min nc ln th nht qua tm Tri t, do lc li tm to ra. Gia hai nc ln lin tip l nc rng. Mt khi vn tc gc (tc quay) ca Qu t khng i th lc li tm ln nht nm ni c bn knh quay ln nht kh l min xch o ca Tri t. Tuy nhin bn knh quay cha hn l bn knh Qu t ti Xch o, l v: Qu t khng hon ton quay quanh trc ca n, cng nh l Mt Trng khng hon ton quay quanh Tri t, m l: H Qu t-Mt Trng quay xung quanh im trng tm ca h ny. Do khi lng ca Tri t ln hn ca Mt Trng rt nhiu nn trng tm ca h Tri t-Mt Trng nm trong lng Tri t, trn ng ni tm ca chng. Tm li: Tri t va quay, va lc. - Thy triu t cc i khi m c Mt Trng v Mt Tri cng nm v mt pha so vi Tri t, v mc triu pha i din lc s xung im cc tiu.c. Vai tr ca bin v i dng i vi con ngi: - i dng l kho d tr v i ca nhng khong sn c ch, ti nguyn sinh hc, nng lng cng nh nhng nguyn liu dng trong cng nghip ha hc v dc phm, c th cung cp nhng cht thay th nhng ti nguyn ngy cng b cn kit trn t lin. - Du m v kh t: c trong lng i dng. Vo nhng nm 1940-1950, d on tr lng du m v kh t l 55 t tn (quy ra du m), n nm 1960, con s ny ln ti 207 t, ti nm 1971 l 300 t v n 1975 l 400 t.Ngoi ra cn c nhng khong sn qu gi nh ilmnit (oxyt t nhin ca st v titan), rutil (oxyt titan), cassitrit (oxyt thic), oxyt st t magntit, platin, kim cng vi tr lng khng thua trn t lin v than vi tr lng d bo nhiu hn trn t lin 900 ln. - Sng bin, nng lng thy triu, s chnh lch nhit, cc dng hi lu u cha mt d tr nng lng to ln. Hin nay, nhiu nc tch cc khai thc cc ngun d tr c trong nc bin nh mui, sulfat, natri, kali, brm, Mg, iod - Bin l ni cung cp ngun hi sn khng l nh rong, to, c, tm v nhiu c sn qu nh i mi, ngc trai, san h, yn so cung cp 43% sinh gii. Trong nc bin c mui v nhiu khong cht dng mui. Bin cung cp ct v nhiu ha cht trong ct. Du m v kh t khai thc c bin rt nhiu. Bin cung cp nng lng gi, thy triu. Bin l con ng giao thng vn ti c ngha to ln. Khi lng vn ti qua bin ln hn bt k phng tin no khc trn khng v trn lc a. + Sn lng hi sn hng nm vo u th k 20 ch khong 7 triu tn, nhng n cui nhng nm 70 ln khong 80 triu tn. Dc theo thm lc a, c bit cc vng ca sng cung cp khong 80% sn lng c th gii v l ni sinh sng a dng, nng sut cao ca rng nc mn, rong bin, san h v a s cc ng vt gip xc, ng vt thn mm khc chim 2/3 nng sut hi sn th gii. y cng l ni sinh sng ca phn ln dn s trn th gii - Ngoi vic cung cp ngun lng thc chnh, i dng cn l ng bin chnh cho an ninh quc gia v thng mi, l ngun cung cp du, thuc v gii tr v du lch. - Sc khe v nn kinh t ca dn bin v cng ng trn th gii lin quan vi cht lng ca mi trng bin. S cn bng gia sc khe v kh nng sn xut ca i dng vi nhu cu v s pht trin dn s ngi l mt trong nhng khuynh hng ln trn th gii.c. Cc yu t bt li Bo v p thp nhit i: - Bo l hin tng nhiu ng ca kh quyn v l mt loi hnh thi tit cc oan. Bo l h thng xoy thun nhit i c trng bi mt vng kh p thp ti tm bo, gi git mnh v h thng my pht trin mnh theo hnh xon c i km vi ging v ma ln trn din rng. - iu kin hnh thnh: (1). Khu vc i dng c din tch ln vi nhit mt bin cao (t 26 - 27oC tr ln) m bo nc bc hi mnh nhm cung cp nng lng ngng kt ln cho h thng bo. (2). V tr hnh thnh bo c lc Coriolis ln to xoy. (3). Kh nng lm lnh nhanh lun khng kh nng m bay ln to ra lng n nhit ngng t duy tr cn bo ti thi im pht sinh bo. (4). trn cao, trng kh p phi phn k (dn ra) m bo gii ta khi lng khng kh hi t (tp trung) mt t. (5). mt t phi c s nhiu ng p thp ban u. - Khi p thp nhit i mnh v lin tc pht trin nng lng thu ht gi v hi nc mnh ln s hnh thnh bo nhit i. Nn p thp l cp trc ca bo nhit i, c cng qu trinh hnh thnh. - S khc bit gia p thp nhit i v bo nhit i c phn bit theo cp gi. - Theo s phn chia cp gi t 0 ti 12:Khi gi xoy mnh t cp 6-7 c gi l p thp nhit i. * Tc hi: Mang theo gi ln, lc xoy gy ,xp nh ca, cy ci v cc cng trnh con ngi xy dng,vi lng ma ln gy l lt ti ng bng, l qut, l ng ti a phng min ni v trung du, ti vng ven bin gy nc bin v sng bin dng cao gy v , st l t Ni tm li bin v p thp nhit i gy thit hi to ln v ngi v ca, cng vi tc ng xu vi mi trng v t nhin. Nc bin dng: Mc nc bin ang dng vi tc trung bnh l 1,8 mm/nm trong th k qua, v gn y, trong k nguyn s dng v tinh o cao xc nh mc nc bin, t nm 1993 n 2000, mc nc bin dng vod. Khi qut v bin VNVit Nam l mt quc gia ven bin nm trong khu vc trung tm ca ng Nam , Vit Nam c vng bin ni lin tuyn giao thng vn ti ng bin quan trng gia n Dng vi Thi Bnh Dng, c bit bin ng Vit Nam l tuyn vn ti du v container t cc nc khc ti Nht Bn, Hn Quc v Trung Quc, nhng nc ang tiu th khi lng nng lng khng l. Vit Nam v tr c tim nng pht trin kinh t bin nh ng tu, vn ti ng bin, pht trin cng v cng trnh thy, khai thc thy hi sn, khai thc ti nguyn khong sn bin v du kh, du lch bin v hi o, dch v ng bin v cc ngnh khc lin quan (tin hc ng dng).Bin o Vit Nam c th chia thnh bn khu vc: bin ng Bc (mt phn vnh Bc b), nm pha ng bc Vit Nam v tip gip vi Trung Quc (o Hi Nam), bin Bc Trung b (mt phn bin ng) pha ng Vit Nam, bin Nam Trung b (mt phn bin ng) pha ng nam v vng bin Ty Nam (mt phn vnh Thi Lan) nm pha ty nam ca Vit Nam tip gip vi Campuchia v Thi Lan. Vit Nam gip vi bin hai pha ng v nam. Vng bin Vit Nam l mt phn ca bin ng. B bin Vit Nam di 3.260km, t Qung Ninh pha ng bc ti Kin Giang pha ty nam. Tnh trung bnh t l din tch theo s km b bin th c 100km2 c 1km b bin (so vi trung bnh ca th gii l 600km2 t lin trn 1km b bin). Bin c vng ni thy, lnh hi, vng c quyn kinh t v thm lc a vi din tch trn 1 triu km2 (gp ba ln din tch t lin: 1 triu km2/330.000km2).Theo Cng c ca Lin hp quc v Lut Bin nm 1982, nc ta c din tch bin khong trn 1 triu km2, gp 3 ln din tch t lin, chim gn 30% din tch Bin ng (c Bin ng gn 3,5 triu km2). Vng bin nc ta c khong 3.000 hn o ln, nh v 2 qun o xa b l Hong Sa v Trng Sa, c phn b kh u theo chiu di ca b bin t nc, vi v tr c bit quan trng nh mt tuyn phng th tin tiu bo v sn pha ng ca t nc. Mt s o ven b cn c v tr quan trng c s dng lm cc im mc quc gia trn bin thit lp ng c s ven b lc a Vit Nam, t xc nh vng ni thy, lnh hi, vng tip gip lnh hi, vng c quyn kinh t v thm lc a, lm c s php l bo v ch quyn quc gia trn cc vng bin.Theo quy nh ca Cng c Lin hp quc v Lut Bin nm 1982, cc quc gia ven bin c nm (05) vng bin gm: Ni thy nm bn trong ng c s; lnh hi c chiu rng 12 hi l; vng c quyn kinh t v thm lc a c chiu rng 200 hi l tnh t ng c s; ring thm lc a c th ko di ra ti 350 hi l. Nh nc Cng ha x hi ch ngha Vit Nam tuyn b ch quyn, quyn ch quyn v quyn ti phn quc gia i vi cc vng bin ni trnTrong khu vc bin Vit Nam c khong 4.000 o ln nh, gn v xa b, trong c hai qun o Hong Sa v Trng Sa nm xa b to thnh mt phng tuyn bo v kim sot v lm ch vng bin v hi o. Bin Vit Nam c v tr chin lc quan trng, l khu vc giao thng ni lin Thi Bnh Dng v n Dng, chu vi chu u, chu c vi Trung ng. Khu vc bin Vit Nam l mt phn ca bin ng, l tuyn ng vn ti du ha quan trng ti Nht Bn, Hn Quc v Trung Quc. Bin Vit Nam c v tr giao lu quc t thun li v c tim nng pht trin ngnh kinh t bin phong ph v a dng. Nhng c im chnh ca bin o Vit Nam l: c kh hu nhit i to iu kin cho sinh vt bin pht trin v tn ti tt, bin c ti nguyn sinh vt v khong sn phong ph a dng v qu him. Vit Nam nm tri di ven bin, c ti 26 tnh thnh ph ven bin chim ti 42% din tch v 45% dn s c nc, c khong 15,5 triu ngi sng gn b bin v 16 vn ngi sng o. Trn b bin ca nc ta li c nhiu mi nh ra st bin to nn cc "honh sn thin nhin trng l", nh o Ngang, o Hi Vn, o C. a hnh b bin ca nc ta rt a dng v c o do c pht trin trn cc loi t khc nhau trong iu kin kh hu c s phn ha r rt theo chiu bc-nam. l a hnh karst pht trin trn vi vnh H Long v Bi T Long (vnh H Long 2 ln c UNESCO cng nhn l di sn th gii v ang c ngh m rng khu di sn sang c vnh Bi T Long), Hn (Ninh Thun). a hnh "karst gi" pht trin trn ct khu vc Sui Tin - Mi N (Bnh Thun), "karst gi" pht trin trn granite khu vc mi K G v mt s ni khc ca tnh khc Trung b. Cc vch hng v mi Vch, mi i Lnh, o Hi Vn, "gnh a" pht trin trn bazan Ph Yn. Do c b bin di nn Vit Nam c nhiu bi tm p vi ct mn v sch ri rc t Tr C (Mng Ci, Qung Ninh) n Bi Nai (H Tin, Kin Giang) v nhiu bi tm cn rt hoang s trn cc o (Ngc Vng, Quan Ln Qung Ninh; Hn La Qung Bnh, Cn o, Ph Quc, v.v...). ng b bin ca nc ta rt khc khuu, li c cc o che chn (vnh H Long v Bi T Long), c nhiu vng vnh (Vng ng, vnh Nng, An Ha, Dung Qut, Quy Nhn, Xun i, Vng R, Vn Phong, v.v...) v nhiu ca sng ln trc tip vo bin ng .5. Khi qut v quy lut a i v phi a i v cc i t nhin trn T a. Cc quy lut a i v phi a i Quy lut a i: Khi nim+ L s thay i c quy lut ca tt c cc thnh phn a l v cnh quan a l theo v .+ Nguyn nhn: Do tri t hnh cu v bc x mt tri to gc nhp x ca Mt Tri n b mt tri t thay i t xch o v hai cc. Biu hin ca quy lut+ S phn b cc vng ai nhit trn Tri t

Cc vng ai V tr

Gia cc ng ng nhitKhong v tuyn

Nng200C ca 2 bn cu300Bn 300N

n ha200C v 100C ca thng nng nht300n600 c hai bn cu

LnhGia 100v 00ca thng nng nht vng ai cn cc ca 2 bn cu

Bng gi vnh cuNhit quanh nm di 00CBao quanh cc

+ Cc ai kh p v cc i gi trn Tri t 7 ai kh p: + 3 ai p thp: 1 xch o, 2 n i. + 4 ai p cao: 2 cn ch tuyn, 2 cc.+ 6 i gi: 2 mu dch, 2 n i, 2 ng cc.+ Cc i kh hu trn Tri t: C 7 i kh hu chnh: xch o, cn xch o, nhit i, cn nhit, n i, cn cc, cc.+ Cc nhm t v cc kiu thm thc vt: C 10 nhm t t cc n xch o. C 10 kiu thm thc vt t cc n xch o.Tun th theo quy lut a i. Quy lut phi a i- Khi nimL quy lut phn b khng ph thuc vo tnh cht phn b theo a i ca cc thnh phn a l v cnh quan.Nguyn nhn:+ Ngun nng lng bn trong Tri t phn chia b mt Tri t thnh lc a, i dng, ni cao.- Biu hin ca quy lutKhi nimNguyn nhnBiu hin

Quy lut ai caoS thay i c quy lut ca cc thnh phn t nhin theo cao a hnhGim nhanh nhit theo cao, s thay i m, lng maPhn b vnh ai t, thc vt theo cao

Quy lut a S thay i cc thnh phn t nhin v cnh quan theo kinh - S phn b t lin v bin, i dng ->Kh hu lc a b phn ha t ng sang ty- Ni chy theo hng kinh tuynThay i thm thc vt theo kinh

e. Cc i t nhin trn Tf. Vai tr ca cc chuyn ng quanh trc ca T.Chuyn ng ca T quanh Mt tri i vi s hnh thnh quy lut a i v cc i t nhin trn T5. Sinh quync. Cc i sinh quyn trn T i bng- Gii hn : V tuyn 800 Bc t o Grnlen xung v tuyn 600 Bc- a hnh bng thng tr- Thc vt tha tht, thng tr l ru v a y- ng vt : a s l nhng thnh phn sng gn lin vi bin i i nguyn- Gii hn : T vng cc Bc tr ln, c s khc nhau gia cc lc a- Kh hu c tnh cht phn ho ma- Thc vt : + Hu nh khng c cy sng 1 nm, u th l cy bi nh thng xanh+ C hin tng hn sinh l- ng vt : Chim l loi chim s lng ln nht, mt s loi di c v phng Nam trnh rt vo ma ng i rng- Ch yu na cu Bc, t 450 n 650 v Bc- C s khc bit gia lc a v ven cc i dng- Gm 2 kiu rng l kim v l rng+ Rng l kim (rng taiga) : Tu ging cy cu to rng m Taiga c chia thnh rng l kim ti v rng l kim sngng vt c s lng nhiu hn trong rng l kim ti+ Rng l rng- Phn b in hnh v rng ri b phn lnh th gn i dng- Rng c cu to phc tp- Qun h si l qun th tiu biu ca rng- ng vt rng l rng phong ph hn so vi rng l kim i tho nguyn rng- L i chuyn tip t rng sang tho nguyn- i ny, hn ch bn trong lc a- Qun x thc vt ph bin l rg si, bch dng xen ln cc thm c i tho nguyn (i c t en)- Thc vt+ C s khc bit v thnh phn trn tho nguyn gia cc chu lc+ Ch yu l cc thm c- ng vt+ ng vt sng hang hc ph bin+ Chim tiu biu l nhng dng ln n tht thng v mi trn khng hay s xung t i hoang mc- Phn b : Trong ai n ho su trong ni a u v mt b phn khc ca Bc M- Chnh lch nhit gia hai ma cao, bc hi ln, lng ma nh- Thc vt :+ L cc dng a kh+ Cy bi nh thng c gc cng, l hp hoc khng c l+ Thm thc vt khng ph kn nhng b r ca chng kt vi nhau rt cht- ng vt+ Khng c dng sng tp on do thiu thc n+ Dng sng hang hc quan trng hn so vi cc i khc

i nhit- i cy bi v cy l cng hnh thnh pha ty lc a thuc kiu kh hu a Trung Hi+ Thc vt thch nghi vi iu kin hi kh, l cng, thn cy thon, mt s tit nha chng kh+ ng vt a dng, nhiu nht l nhng loi n qu v gm nhm i nhit i- i rng nhit i thng xanh biu hin r nt khu vc ng Nam + Rng gm mt s cy rng l vo ma kh, l to, thn cao. Di tn rng l nhng loi thng xanh+ ng vt gn ging vi i din ca rng xch o- i xavan v rng tha nhit i+ Xavan l mt qun x c cao nhit i xen ln vi cc cy to, tn xo rng+ ng vt xavan rt phong ph- i hoang mc v na hoang mc phn b phn ln trong cc lc a+ Thc vt ngho nn, kh nng chu hn v chu mn cao+ ng vt trong hoang mc cng ngho nn, ph bin l cc loi b st v gm nhm

i cn xch o- Cn bng bc x ln, nhit t thay i trong nm- Chnh lch m gia hai ma ng k v l c s phn chia lm hai i nh+ i rng rng l mt ma m+ i xavan v rng tha xch o

i xch o- Nm hai bn ng xch o v gii hn vo khong 50 v B v N- Cn bng bc x rt ln. Lng ma di do nn lun tha m- Thc vt+ Rng cn c tn gi l rng ghin. Rng m t quanh nm, tn cy rm thng xanh, c nhiu loi cy c khc nhau, sn lng cht xanh cao + Cu trc rng nhiu tng v phong ph vo bc nht, phn tng rng kh r rt+ Trong rng nhiu cc cy dng dy leo+ Hin tng biu sinh ph bin- ng vt+ Rt phong ph v s loi v c o v phn b+ Thnh phn loi hn hn cc i khc nhng s lng c th ca loi li ngho+ Phn b theo tng rt r rt+ ng vt khng xng sng cng c nhng thnh phn c o, tiu biu nht l kin v mi6. Vai tr ca T i vi con ngi v tc ng ca con ngi n Ta. Vai tr ca T i vi con ngi( 4) Tri t l khng gian sinh sng ca con ngi v che ch cho con ngi trc cc tai bin thin nhinMi ngi u c yu cu v s lng khng gian cn thit cho cc hot ng sng : nh , t dung sn xut lng thc, thc phm, ti to cht lng mi trng sng ( rng, bin , khng gian). Mi trng l khng gian sinh sng ca con ngi.Yu cu v khng gian sinh sng ca con ngi thay i theo trnh k thut v cng ngh sn xut, trnh pht trin ca loi ngi ngy cng cao th nhu cu v khng gian sn xut ngy cng gim. Tri t l ngun ti nguyn ca con ngiMi trng l ni con ngi khai thc ngun vt liu v nng lng cn thit cho cc hot ng sn xut v cuc sng nh: t, nc, khng kh, khong sn v cc dng nng lng : ci, than.Mi hot dng sn xut cng, lm, ng, nghip, vn ha, du lch ca con ngi u bt ngun t cc dng vt cht tn ti trn T v khng gian bao quanh T.Vic khai thc ngun ti nguyn ang c xu hng l ti nguyn khng ti to b cn kit, ti nguyn ti to khng c phc hi, dn n cn kit ti nguyn v suy thoi mi trng. Theo s liu thng k, ti nguyn du kh c kh nng p ng ti a 50 nm na, than ch p ng ti a 250 nm.. Tri t l ni cha ng v phn hy cc cht thiPh ti do con ngi to ra trong qu trnh sn xut v tiu dng thng c a tr li mi trng. Ti y, nh hot ng ca vi sinh vt v cc thnh phn mi trng khc, ph thi s bin i tr thnh cc dng khc nhau trong mt chu trnh sinh a ha phc tp. Kh nng tip nhn v phn hy cc cht thi ca mi trng c gi l kh nng nn ca mi trng. Khi lng cht thi ln hn kh nng nn, hoc thnh phn cht thi kh phn hy v xa li vi sinh vt th cht thi s tch ly trong mi trng , cht lng mi trng suy gim, dn ti nhim. Tri t l ni cung cp cc thng tin cho con ngi+ Ghi chp v lu tr nhng lch s a cht, lch s tin ha ca vt cht v sinh vt, lch s xut hin v pht trin vn ha ca loi ngi.+ Cung cp cc ch th khng gian v tm thi mang tnh cht bo ng sm nh: cc phn ng sinh l ca c th sng trc khi xy ra cc tai bin v hin tng thin nhin c bit.+ Lu tr v cung cp cho con ngi s a dng cc ngun gen, cc loi ng thc vt, cc h sinh thi t nhin v nhn to, cc v p v cnh quan c gi tr thm m, tn gio v vn ha khc.b.Tc ng ca con ngi i vi T (5) Tc ng thay i a hnh cnh quanBn cnh qu trnh hnh thnh t, a hnh b mt T cn chu tc ng phc tp ca nhiu hin tng t nhin khc: ng t, ni la, gi, hot ng ca con ngi.. Cc hot ng ca con ngi nh : khai thc khong sn trong lng t, xy dng cc h cha nc ln i khi gy ra ng t, kch thch to thnh cc khe nt nhn to, gy ra s ln st cc b. Hn na, vic con ngi ph rng khin thm thc vt suy gim nghim trng, t b xi mn. Tc ng ti sinh quyn v h sinh thiCon ngi l mt sinh vt ca h sinh thi c s lng ln v kh nng hot ng c nng cao nh khoa hc k thut. Tc ng ca con ngi i vi h sinh thi rt ln, c th phn ra cc loi tc ng chnh sau y:+ Tc ng vo c ch t n nh, t cn bng ca h sinh thi.+ Tc ng vo cn bng ca cc chu trnh sinh a ho t nhin.+ Thay i v ci to h sinh thi t nhin.+ Tc ng vo cn bng sinh thi t nhin Tc ng ti kh quyn v thy quyn+ Tc ng ti kh quyn : kh quyn l lp v ngoi cng ca TMc d ch chim 0,05% khi lng thch quyn nhng kh quyn T c vai tr quan trng i vi i sng tri t, ni cung cp khng kh cho hot ng sng, l mn chn i vi cc tc ng c hi ca tia sng Mt tri. Trong nhng nm gn y, nhit T tng cao do hiu ng nh knh, kh hu T b bin i su sc, cc i kh hu c xu hng thay i, iu kin sng ca cc quc gia xo trn, hot ng sn xut nng, lm, n\pu nghip b hnh hng nghim trng. Nguyn nhn l do s gia tng cc hat ng sn xut cng nghip, lm lng CO2 trong kh quyn tng ln,v s gia tng cc kh nh knh khc khin nhit tri t tng.+ Tc ng ti thy quyn: thy quyn l lp v lng lin tc bao quanh T gm: nc ngt, nc mt ( cng, lng , hi)Con ngi lun chu s tc ng v thng xuyn tc ng n thy quyn. Con ngi s dng nc ngt hng ngy, nc ngt lc a chim khong 2,3 % khi lng thy quyn nhng c vai tr v cng to ln i vi i sng sinh vt trn T. V nc ngt c vai tr to ln nh vy, khi dn s ngy cng tng, nhu cu s dng nc ngt ca con ngi nhiu dn n nguy c cn kit ngun ti nguyn ny.S gia tng nhit T bi hiu ng nh knh gy ra bi con ngi lm cho bng tan -> mc nc bin dng cao, cc vng t thp c nguy c chm trong nc bin, xm nhp nc mn vo trong sng sui nh hng n sn xut, ch dng chy bin, thu triu thay i. Tc ng n ngun ti nguyn thin nhin v d tr nng lng ca T+ Con ngi tc ng n ti nguyn t: ti nguyn t th gii hin nay ang b suy thoi nghim trng do xi mn, ra tri, nhim mn, phn, nhim t. Nguyn nhn khng ch do tc ng ca thin nhin m do con ngi. Rng b cht ph ba bi, do cacnh tc t khng hp l khin t ai b bc mu, xi mn; c cu t khng hp l, loi t trng la th b chuyn thnh t cng nghip, t th.+ Con ngi tc ng n ti nguyn rng: Rng l thm thc vt ca nhng cy thn g trn b mt T, c vai tr to ln i vi con ngi: cung cp g, ci, iu ha kh hu. to oxi, iu ha nc, ni c tr ca ng vt v lu tr ngun gen. Tuy nhin, hin nay ti nguyn rng b thu hp li do cht ph rng, t rng lm ry, khai thc ba bi cc loi ng vt qu him.+ Con ngi tc ng n ti nguyn nc: Con ngi tc ng tiu cc n ti nguyn nc, lm ngun nc ngt suy gim v v tr lng, gy ra s thay i mnh m n cn bng t nhin. Con ngi cng ang gy nhim ngun nc. S bin di kh hu do con ngi gy ra cng lm trm trng d phn b khng ng u ti nguyn nc ngt t\rn T.+ Con ngi tc ng n ti nguyn khong sn: ti nguyn khong sn c vai tr n pht trin kinh t con ngi, ti nguyn khong sn ngy cng b khai thc cn kit, ngaoi ra vic khai thc ti nguyn khong sn s to nn nhim mi trng, nhim ngun nc, khng kh. Tc ng ti cht lng mi trng sng ca con ngi v sinh vtS pht trin ngy cng cao ca loi ngi lm gia tng tc ng ca Nhn quyn ti mi trng v ti nguyn chung ca T, cho php con ngi ngy cng t ph thuc vo thin nhin, tuy nhin, s pht trin cng gy ra hu qu, s pht sinh ngy cng nhiu tai bin thin nhin, s c.. nh hng trc tip n an ton v tnh mng con ngi. Con ngi ngy cng s dng nhiu ha cht c hi, khai thc ngun ti nguyn ba bi, gia tng pht tn vo thin nhin nhng cht nhim.Cht lng cuc sng ca tng c nhn trong XH ph thuc ngy cng nhiu vo s hp tc chung i ph vi thin nhin, phng nga cc hu qu, tai bin v s c. Tc ng ca s pht trin loi ngi ti cht lng cuc sng tng dn c trn T ngy cng a dng v phc tp.7. Nhng khi nim chung v bin i kh hu v vai tr ca con ngi ti bin i kh hua. Khi nim chung v bin i kh huBin i kh hu Tri t l s thay i ca h thng kh hu gm kh quyn, thu quyn, sinh quyn, thch quyn hin ti v trong tng lai bi cc nguyn nhn t nhin v nhn to trong mt giai on nht nh t tnh bng thp k hay hng triu nm. S bin i c th l thay i thi tit bnh qun hay thay i s phn b cc s kin thi tit quanh mt mc trung bnh. S bin i kh hu c th gii hn trong mt vng nht nh hay c th xut hin trn ton a Cu. Trong nhng nm gn y, c bit trong ng cnh chnh sch mi trng, bin i kh hu thng cp ti s thay i kh hu hin nay, c gi chung bng hin tng nng ln ton cu. Nguyn nhn chnh lm bin i kh hu Tri t l do s gia tng cc hot ng to ra cc cht thi kh nh knh, cc hot ng khai thc qu mc cc b hp th v b cha kh nh knh nh sinh khi, rng, cc h sinh thi bin, ven b v t lin khc.b. Bin i kh hu trong lch sTrong thi k lch s, ngoi nhng du hiu t nhin ca bin i KH nh s m rng v rt lui ca cc bng h, m than b, bin i trng thi ca sng h, tch t ca t st dng di b, bin i dy lp g thn cy, cn c cc ti liu kin trc c v iu kin sng v nhng kt qu hot ng ca con ngi vi nhng mc nht nh ph thuc vo KH. Ngoi ra cn c cc truyn truyn khu, di tch vn hc, cc ghi chp v thi tit.Bt u khong 300 nm trc y, bt u ti i quan trc kh tng bng dng c.i vi Chu u c th im qua trnh t bin i KH trong nhng nm gn y:- 5000 nm trc k nguyn ca chng ta, kh hu nng v kh nhiu dn dc thay th bng kh hu lnh, m hn. Khong 500 trc cng nguyn, lng ma tng rt nhanh, KH tr ln lnh hn th k trc rt nhiu.- TK XI- XIII KH Chu u n ha hn rt nhiu so vi thi k u k nguyn, bng h t pht trin nht. TK XIV-XVI KH rt lnh, bng trn bin tng.- TK XVII- XIX KH lnh m, bng h pht trin nhanh. T na sau TK XIX, s pht trin ca KH chuyn bin mi, tng i t ngt- bt u t nng.Tm li s bin i KH trong lch s c c tnh dao ng theo chu k, KH c th coi l n nh, ch dao ng gn trng thi trung bnh.c. Tc ng ca t nhin i vi bin i kh huVic hiu bit v nhng tc ng ca t nhin n KH gip con ngi c th hiu v d bo c nhng bin i t nhin v nhng bin i do con ngi mang li trong tng lai.- Bin ng ca bc x Mt tri+ Nng lng tng cng ca Mt tri pht ra l yu t quyt nh kh hu T. S bin i cng bc x Mt tri s c tc ng trc tip n bin i KH. + Nu bc x Mt tri t ngt gim 30% th T s nhanh chng tr thnh mt hnh tinh lnh hn nhiu.-Sol kh t nhin v kh hu+ V hu ht sol kh c cha nc v nhng git my u bt ngun t s ngng kt mt phn t sol kh nh nn s phn bit gia my v sol kh khng r rng. Din tch b mt sol kh c ngha trong vai tr ht nhn ngng kt my cng nh i vi nh hng trc tip ca chng ln tia bc x.Sol kh c sinh ra t mt s ln cc qu trnh v thnh phn ha hc khc nhau, Sol kh xm nhp trc tip vo kh quyn, hay c hnh thnh do ngng kt, do s chuyn i trng thi ha hc ca hi nc tr lng nh sol kh bt ngun ti b mt, nhng mnh v ca thin thch.+ Ngun trc tip ca sol kh l bt nc bin trn b mt i dng- sol kh mui bin, bi khong cht t b mt t kh do gi bay ln, tro, t ni la, mui tro chy trong rng, mnh v thin thch, ngun gc sinh hc: bo t, phn hoa.Tuy chim khi lng ln nhng sol kh mui bin v sol kh v c t nh hng n kh hu- Sol kh tr ni la phun tro v tng bnh luNi la c vai tr quan trng i vi kh hu nh vng tun hon ca nhng yu t kh quyn nh cacbon, lu hunh gia thch quyn v kh quyn.. Nhng v n ln ca ni la c th a vo tng bnh lu bi, nhiu ngun sol kh khc, chng c gi lu ngy v nhiu thng c tc ng n KH. nh hng ca v ni la phun tro n KH ph thuc vo lng sol kh, lu hunh trong nhng kh gii phng t v n.d. Tc ng ca con ngi i vi bin i kh hu, khi qut v hiu ng nh knh- Hot ng ca con ngi v hiu ng nh knh+ Kh nh knh tn ti thi gian di l hu qu ca con ngi gm kh CO2, metan, nito oxit, halocacbon. Mt phn nh kh ny t t nhin. Hu ht nhng kh ny c thi gian tn ti rt di. CO2 ng gp hn 1 na tc ng d thng KH, kh CFC ng gp tc ng. - Sol kh do hot ng ca con ngi v lu hunh trong kh quynSol kh tng i lu c nh hng trc tip v gin tip n cn bng bc x. Sol kh nh hng n s vn chuyn bc x mt tri v bc x bc sng di. Chng cng l ht nhn ngng kt ca my nh hng n s lng, kch c. thi gian tn ti trong kh quyn ca cc git nc hoc m my.Lng v tnh cht bc x mt tri c nh hng n cn bng bc x thun. S phn ly quan trng ca sol kh trong tng i lu c to thnh do s chuyn ha ca SO2 thnh sol lu hunh v hn mt na sol kh sunfat l do hat ng ca con ngi. S pht sinh nhiu kh lu hunh gy ra hin tng ma axit.- S bin i iu kin b mtVic ph rng, s m rng v thu hp hoang mc, qu trnh th ha trn vng t canh tc nh hng ln n iu kin b mt v KH a phng.Nguyn nhn ca mt trong nhng nh hng trc tip l do bin i albedo b mt c nh hng ln n cn bng nng lng. S bin i albedo khng nh hng quan trng n bin di KH ton cu, nhng n nh hng n KH a phng, mi trng sinh thi do vc t ph rng v th ha c ngha i vi c dn.- S bin i mc nc binMc nc bin ton cu ang dng cao khong 10cm trong th k qua v tip tc nng ln vi tc s 1-2mm/ nm. S nng ln ca mc nc bin song song vi vc tng nhit .e. Biu hin, hu qu ca bin i kh hu v kh nng ng ph- Biu hin ca bin i kh hu+ S nng ln ca kh quyn v tri t ni chung.+ S thay i thnh phn v cht lng kh quyn c hi cho mi trng sng ca con ngi v cc sinh vt trn tri t.+ S dng cao mc nc bin do tan bng dn ti s ngp ng ca cc vng t thp, cc o nh trn bin.+ S di chuyn ca cc i kh hu tn ti hng nghn nm trn cc vng khc nhau ca tri t dn ti nguy c e do s sng ca cc loi sinh vt, cc h sinh thi v hot ng ca con ngi.+ S thay i cng hot ng ca qu trnh hon lu kh quyn, chu trnh tun hon nc trong t nhin v cc chu trnh sinh a ho khc.+ S thay i nng sut sinh hc ca cc h sinh thi, cht lng v thnh phn ca thu quyn, sinh quyn, cc a quyn.- Hu qu1. Cc h sinh thi b ph hyBin i kh hu v lng cacbon dioxite ngy cng tng cao ang th thch cc h sinh thi ca chng ta. Cc hu qu nh thiu ht ngun nc ngt, khng kh b nhim nng, nng lng v nhin liu khan him, v cc vn y t lin quan khc khng ch nh hng n i sng ca chng ta m cn l vn sinh tn.San h b ty trng do nc bin m ln ch l mt trong rt nhiu tc hi ca bin i kh hu n cc h sinh thi.2. Mt a dng sinh hcNhit tri t hin nay ang lm cho cc loi sinh vt bin mt hoc c nguy c tuyt chng. Khong 50% cc loi ng thc vt s i mt vi nguy c tuyt chng vo nm 2050 nu nhit tri t tng thm t 1,1 n 6,4 C na. S mt mt ny l do mt mi trng sng v t b hoang ha, do nn ph rng v do nc bin m ln. Cc nh sinh vt hc nhn thy c mt s loi ng vt di c n vng cc tm mi trng sng c nhit ph hp. V d nh l loi co , trc y chng thng sng Bc M th nay chuyn ln vng Bc cc.Con ngi cng khng nm ngoi tm nh hng. Tnh trng t hoang ha v mc nc bin ang dng ln cng e da n ni c tr ca chng ta. V khi cy c v ng vt b mt i cng ng ngha vi vic ngun lng thc, nhin liu v thu nhp ca chng ta cng mt i.3. Chin tranh v xung tLng thc v nc ngt ngy cng khan him, t ai dn bin mt nhng dn s c tip tc tng; y l nhng yu t gy xung t v chin tranh gia cc nc v vng lnh th.Do nhit tri t nng ln v bin i kh hu theo chiu hng xu dn lm cn kit cc ngun ti nguyn thin nhin. Mt cuc xung t in hnh do bin i kh hu l Darfur. Xung t y n ra trong thi gian mt t hn hn ko di, sut 20 nm vng ny ch c mt lng ma nh git v thm ch nhiu nm khng c ma, lm nhit v th cng tng cao.Theo phn tch ca cc chuyn gia, cc quc gia thng xuyn b khan him nc v ma mng tht bt thng rt bt n v an ninh.Xung t Darfur (Sudan) xy ra mt phn l do cc cng thng ca bin i kh hu.4. Cc tc hi n kinh tCc thit hi v kinh t do bin i kh hu gy ra cng ngy cng tng theo nhit tri t. Cc cn bo ln lm ma mng tht bt, tiu ph nhiu t la; ngoi ra, khng ch dch bnh pht tn sau mi cn bo l cng cn mt s tin khng l. Kh hu cng khc nghit cng lm thm ht cc nn kinh t.Cc tn tht v kinh t nh hng n mi mt ca i sng. Ngi dn phi chu cnh gi c thc phm v nhin liu leo thang; cc chnh ph phi i mt vi vic li nhun t cc ngnh du lch v cng nghip gim st ng k, nhu cu thc phm v nc sch ca ngi dn sau mi t bo l rt cp thit, chi ph khng l dn dp ng nt sau bo l, v cc cng thng v ng bin gii.5. Dch bnhNhit tng cng vi l lt v hn hn to iu kin thun li cho cc con vt truyn nhim nh mui, ve, chut, sinh si ny n, truyn nhim bnh gy nguy hi n sc khe ca nhiu b phn dn s trn th gii.T chc WHO a ra bo co rng cc dch bnh nguy him ang lan trn nhiu ni trn th gii hn bao gi ht. Nhng vng trc kia c kh hu lnh gi y cng xut hin cc loi bnh nhit i.Hng nm c khong 150 ngn ngi cht do cc bnh c lin quan n bin i kh hu, t bnh tim do nhit tng qu cao, n cc vn h hp v tiu chy.6. Hn hnTrong khi mt s ni trn th gii chm ngp trong l lt trin min th mt s ni khc li hng chu nhng t hn hn khc lit ko di. Hn hn lm cn kit ngun nc sinh hot v ti tiu, gy nh hng nghim trng n nn nng nghip ca nhiu nc. Hu qu l sn lng v ngun cung cp lng thc b e da, mt lng ln dn s trn tri t ang v s chu cnh i kht.Hin ti, cc vng nh n , Pakistan, v Chu Phi ang hng chu nhng t hn hn, lng ma cc khu vc ny ngy cng thp, v tnh trng ny cn tip tc ko di trong vi thp k ti. Theo c tnh, n nm 2020, s c khong 75 triu n 250 triu ngi dn chu Phi thiu ngun nc sinh hot v canh tc, dn n sn lng nng nghip ca lc a ny s gim khong 50%.7. Bo ltNhit nc cc bin v i dng m ln l nhn t tip thm sc mnh cho cc cn bo. Nhng cn bo khc lit ang ngy mt nhiu hn. Trong vng ch 30 nm qua, s lng nhng cn ging bo cp mnh tng gn gp i.8. Nhng t nng nng gay gtCc t nng nng khng khip ang din ra thng xuyn hn gp khong 4 ln so vi trc y, v d on trong vng 40 nm ti, mc thng xuyn ca chng s gp 100 ln so vi hin nay.Hu qu ca cc t nng ny l nguy c chy rng, cc bnh tt do nhit cao gy ra, v tt nhin l ng gp vo vic lm tng nhit trung bnh ca tri t.9. Cc ni bng v sng bng ang teo nhCc ni bng v sng bng ang co li. Nhng lnh nguyn bao la tng c bao ph bi mt lp bng vnh cu rt dy gi y c cy ci bao ph. Ly mt v d, cc ni bng dy Hy M Lp Sn cung cp nc ngt cho sng Hng ngun nc ung v canh tc ca khong 500 triu ngi ang co li khong 37m mi nm.10. Mc nc bin ang dng lnNhit ngy cng cao trn tri t khin mc nc bin ang dn dng ln. Nhit tng lm cc sng bng, bin bng hay lc a bng trn tri t tan chy v lm tng lng nc vo cc bin v i dng.Cc b bin ang bin mt. Bi bin Miami nm trong s rt nhiu nhng khu vc khc trn th gii ang b e da bi nc bin dng ngy cng cao.Cc nh khoa hc tin hnh quan st, o c v nhn thy rng bng o bng Greenland mt i mt s lng ln, gy nh hng trc tip n cc o quc hay cc quc gia nm ven bin. Theo c tnh, nu bng tip tc tan th nc bin s dng thm t nht 6m na vo nm 2100. Vi mc ny, phn ln cc o ca Indonesia, v nhiu thnh ph ven bin khc s hon ton bin mt.- Kh nng ng phKhi bin i kh hu l thch thc thc s cho s pht trin kinh t - x hi trong tng lai, th cng tc ng ph vi bin i kh hu c nh gi l hot ng u tin ca bt k a phng, quc gia, lnh th no trn th gii. ng ph vi BKH bao gm 2 mng: thch ng v gim nh.1. Thch ng BKHThch ng vi BKH l s iu chnh h thng t nhin hay con ngi i vi hon cnh hoc mi trng thay i, nhm mc ch gim kh nng b tn thng do cc tc ng ca BKH v tn dng cc c hi thun li m mi kh hu mang li.Vn kh huBin php thch ng

Hn hnHng nc ma, bo v ngun nc v gim tht thot, phc hi h sinh thi, thay i tp qun canh tc, cy trng chu hn, xen canh, d tr ging, a dng ha kinh t

L ltPhc hi h thc vt ven b, nng cao nn nh (trng, bnh vin), ng vt l, thay i thi v, ,cy trng, quy hoch s dng t, h thng cnh bo sm.

Nc bin dngPhc hi v bo v vng t ngp nc ven bin, m ly, rng ngp mn, bo v b bin v xy k, cn nhc bin i kh hu trong quy hoch c h tng

Nhit caoiu chnh thi gian v khu vc chn th, trng cy bng mt, chuyn sang ging cy chi nng, ci thin y t cng cng, qun l v thanh ton dch bnh.

Gi mnh, boNh v cng trnh chu c gi mnh, trng v phc hi rng, trng cy chn gi, h thng cnh bo sm

2. Gim nh BKHGim nh BKH l cc hot ng nhm gim mc hoc cng pht thi nh knh v tng b hp th, b ch kh nh knh nh:- - S dng nng lng hiu qu v tit kim nng lng - S dng nng lng carbon thp hoc nng lng khng carbon (mt tri, thy in, nng lng gi)- - Thu v lu tr carbon (biogas) hoc tng b hp thu carbon (cy xanh, rng)- - Li sng v la chn tiu dng carbon thp (chuyn sang kh t t nhin, nhin liu sinh hc, i tu ha, xe bus). 3. Tch hp cc yu t BKH vo quy hoch pht trin BKH l vn trc mt ng thi cng l vn lu di, cho nn ng ph vi BKH i hi cn phi cn nhc c nhu cu hin ti ca cng ng v tm nhn di hn v cch thc kim sot tc ng trong tng lai. Hin ti cc hin tng i km vi BKH nh bo, lt, hn hn, xm nhp mnnh hng cng ng v cc lnh vc. Trong khi vic quan trng hin nay l xem xt BKH lm tng mc nghim trng ca cc ri ro hin c n mc no, th bn cnh cng cn cn nhc n kha cnh BKH s nh hng n pht trin trong tng lai nh th no.f. Bin i kh hu VNVit Nam l mt trong 5 quc gia chu tc ng ln nht ca bin i kh hu. Trong 2 thp nin qua, c tnh mi nm Vit Nam thit hi khong 1,5% GDP do cc thm ha thin nhin, n c, cn bo Xangsane nm 2006 thit hi ti 1,2 t USD 15 tnh khu vc min Trung.Ngoi ra, mc d cha phi l quc gia pht thi lng ln kh nh knh, nhng lng kh nh knh ca Vit Nam ang ngy cng tng, c bit l trong lnh vc nng lng.Biu hin ca bin i kh hu Vit Nam tng i r nt trong 50 nm qua. Nhit trung bnh nm tng 0,5 C; mc nc bin dng cao hn 0,2 m; thin tai, bo, l gia tng cng v tnh cc oan. Nhiu cng trnh chn sng, chn ct, sng, bin d b ph v trc l lt, thin tai. Cc h sinh thi t nhin cng b nh hng nghim trng, nht l min Trung, nam Trung b v BSCL. Ngp triu tng mnh TP.Cn Th, TP.HCM, tnh C Mau v tnh Vnh LongBin i kh hu v nc bin dng s tc ng ln ton b h sinh thi vn rt nhy cm ca vng BSCL. Xu th thay i kh hu v thin tai BSCL trong 3 thp nin sp ti din bin bt thng.Bn cnh , nhiu vng bo tn t ngp nc nh Trm Chim, U Minh Thng, Lng Sen, Tr S, H Tin, V Di, Bi Bi, t Mi, Lung Ngc Hong s b e da. Din tch t canh tc nng nghip, cy n tri v nui trng thy sn s b thu hp, nng sut v sn lng s suy gim vng T gic Long Xuyn - H Tin, vng ng Thp Mi, vng gia sng Tin v sng Hu. Ti nguyn rng, t, nc, sinh vt hoang d, khong sn (than bn, ct, xy dng,...) s b xm ln v hy hoi.Bin i kh hu cng s lm cho nn nhit trung bnh tng, nh hng n cc h sinh thi t nhin, cy trng, vt nui, lm tng kh nng pht trin su bnh, gia tng sc p ln con ngi, cc bnh v ng rut, vi rt tng, lm gim kh nng khng.BSCL c nguy c b nh hng nng n nht ca nc bin dng, lm tng din tch b xm nhp mn nh vng T Gic Long Xuyn, ng Thp Mi, bn o C Mau.