Upload
others
View
0
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
CA
SE
S
De impact van
klimaatverandering
op werelderfgoed
Bijlage bij UNESCO info 67
2
2
Deze publicatie is een uitgave van het UNESCO Platform Vlaanderen gebaseerd op het UNESCO-rapport Case Studies on
Climate Change and World Heritage.
Het UNESCO Platform Vlaanderen is een niet-gouvernementele organisatie die zich toelegt op het beter bekend maken van
de doelstellingen, activiteiten en programma’s van de UNESCO, de Organisatie van de Verenigde Naties voor Onderwijs,
Wetenschap en Cultuur.
www.unesco-vlaanderen.be
Correspondentie en administratie: Informatiecentrum:
Farasijnstraat 32 Zeelaan 24
8670 Koksijde 8670 Koksijde
tel/fax 058 51 44 79 tel 058 52 36 41
Vertaling, samenvatting en redactie:
Jorn Van Thillo
D/2007/9546/3
© UNESCO Platform Vlaanderen vzw 2007
3
Introductie .................................................................................................................................................... 6
1 Gletsjers .................................................................................................................................................... 7
Cases Sagarmatha National Park - Nepal ........................................................................................... 7
Huascarán National Park - Peru ............................................................................................... 8
Ilulissat Ijsfjord - Denemarken .................................................................................................. 9
Kilimanjaro National Park - Tanzania ........................................................................................ 9
Jungfrau-Aletsch-Bietschhorn - Zwitserland ........................................................................... 9
2 Mariene biodiversiteit ............................................................................................................................... 11
Cases Great Barrier Reef - Australië .................................................................................................... 11
Sundarbans - Indië, Bangladesh ............................................................................................... 13
Komodo National Park - Indonesië ........................................................................................... 14
3 Biodiversiteit op het land .......................................................................................................................... 15
Cases Cape Floral Region Protected Areas - Zuid-Afrika .................................................................... 15
Greater Blue Mountains - Australië........................................................................................... 17
Ichkeul National Park - Tunesië ................................................................................................ 17
Wet Tropics of Queensland - Australië ...................................................................................... 18
Area de Conservadión Guanacaste - Costa Rica ....................................................................... 18
4 Archeologische sites ................................................................................................................................. 19
Cases Chan Chan Archeological Zone - Peru ....................................................................................... 19
Ivvavik/Vuntut/Herschel Island - (Qikiqtaruk) Canada .............................................................. 20
Chavin Archeological Site - Peru ............................................................................................... 20
Golden Mountain of Altai - Rusland ........................................................................................... 21
5 Historische steden ................................................................................................................................... 23
Cases Werelderfgoedsites in Londen - Verenigd Koninkrijk ............................................................... 24
Venetië en haar lagune - Italië ................................................................................................... 24
Historische Centra van Ceský Krumlov en Praag - Tsjechië ..................................................... 25
Timbuktu - Mali .......................................................................................................................... 25
Ouadi Qadisha and the Forest of the Cedars of God - Libanon ................................................. 26
Inhoud
2
4
Locatie van de werelderfgoedsites die in
5
1. Sagarmatha National Park (Nepal)
2. Huascarán National Park (Peru)
3. Ilulissat Ijsfjord (Denemarken)
4. Kilimanjaro National Park (Tanzania)
5. Jungfrau-Aletsch-Bietschhorn (Zwitserland)
6. Great Barrier Reef (Australië)
7. Sundarbans National Park (India)
8. Sundarbans (Bangladesh)
9. Komodo National Park (Indonesië)
10. Cape Floral Region Protected Areas
(Zuid-Afrika)
11. Greater Blue Mountains (Australië)
12. Ichkeul National Park (Tunesië)
13. Wet Tropics of Queensland (Australië)
14. Area de Conservadión Guanacaste (Costa Rica)
15. Chan Chan Archeological Zone (Peru)
16. Ivvavik/Vuntut/Herschel Island (Canada)
17. Chavin Archeological Site (Peru)
18. Golden Mountains of Altai (Rusland)
19. Westminster Palace, Westminster Abbey,
St Margaret’s Church (Verenigd Koninkrijk)
20. Tower of Londen (Verenigd Koninkrijk)
21. Maritime Greenwich (Verenigd Koninkrijk)
22. Venetië en haar lagune (Italië)
23. Historisch centrum van Ceský Krumlov
(Tsjechië)
24. Historisch centrum van Praag
(Tsjechië)
25. Timbuktu (Mali)
26. Ouadi Qadisha and the Forest of the Cedars
of God (Libanon)
n dit rapport aan bod komen
2
6
Het klimaat verandert. Dat is altijd al zo geweest, maar
vandaag maken veel mensen zich zorgen. Er zijn immers
sterke aanwijzingen dat de mens direct verantwoordelijk
is voor een ongezien grote en snelle klimaatschommeling.
Wetenschappers spreken niet zomaar over de grootste
uitdaging van de 21e eeuw.
Elke verandering in het klimaat verstoort het evenwicht in
de natuur, wat een negatieve invloed op de leefomstandig-
heden van de mens kan hebben. De klimaatverandering
bedreigt ook het cultureel en natuurlijk erfgoed van de
wereld. De UNESCO vestigt de aandacht op deze proble-
matiek met het rapport Case Studies on Climate Change
and World Heritage. Daarin bundelt de Organisatie 26
casestudies die de ingrijpende gevolgen van de klimaatver-
andering op werelderfgoedsites aantoont.
Onder de Werelderfgoedconventie van 1972 coördineert
de UNESCO de bescherming van het cultureel en natuurlijk
erfgoed dat een uitzonderlijke waarde heeft. Intussen is de
Conventie door 184 staten aangenomen en staan er 851
sites in 141 landen op de lijst (situatie op 30 september
2007). Omdat de sites onder constant toezicht staan, zijn
ze zeer geschikt om informatie te verzamelen over de
impact van klimaatverandering op het werelderfgoed. Het
Werelderfgoedcentrum stelt dat ‘de klimaatverandering
veel werelderfgoedsites aantast en in de toekomst zullen er
waarschijnlijk nog veel meer volgen’.
Met het rapport wil de UNESCO het publiek bewustzijn
vergroten en steun mobiliseren voor een betere erfgoed-
bescherming. Het bestaat uit vijf delen: gletsjers, mariene
biodiversiteit, biodiversiteit op het land, archeologische
sites en historische steden. Elk deel stelt enkele cases voor
die onderhevig zijn aan de klimaatverandering. Daarbij
worden de verwachtingen voor de toekomst geschetst en
worden enkele mogelijke maatregelen aangehaald.
Introductie
De bedreigingen van klimaatverandering voor het natuurlijk en cultureel erfgoed
Gletsjers smelten en het uitzicht van bergachtige sites, die op de werelderfgoedlijst staan voor hun uitzonderlijke
natuurpracht, kan drastisch veranderen.
Zeetemperaturen veranderen en het niveau van koolstofdioxide in de oceaan neemt toe. Die omstandigheden
maken het moeilijk om koraalriffen te beschermen. Ze verbleken en kunnen op termijn afsterven.
Sommige plant- en diersoorten zullen moeten migreren, omdat ze zich niet kunnen aanpassen aan de nieuwe om-
standigheden. Dat stelt een probleem voor het beschermen van natuurlijke sites met uitzonderlijke biodiversiteit.
Archeologische overblijfselen kunnen verloren gaan als de bodem verandert door toenemende neerslag, over-
stromingen of het smelten van permafrost.
Een stijgend zeeniveau en kusterosie bedreigen enkele culturele sites op laaggelegen gebieden.
•
•
•
•
•
7
DOOR DE OPWARMING VAN DE AARDE SMELTEN GLETSJERS STEEDS SNELLER. DE GEMIDDELDE TEMPERATUURSTIJGING ZAL TEGEN
HET EINDE VAN DE VOLGENDE EEUW VARIËREN VAN 1,4°C TOT 5,8°C. EEN STIJGING VAN 4°C ZOU HET EINDE VAN BIJNA ALLE
GLETSJERS BETEKENEN. DAT ZAL NIET ENKEL DE WAARDE VAN DIE WERELDERFGOEDSITES AANTASTEN, MAAR OOK DE OMLIGGENDE
ECOSYSTEMEN BEÏNVLOEDEN.
GLACIAL LAKE OUTBURST FLOODS
DOOR HET SMELTEN VAN GLETSJERS VORMEN ZICH MEREN, WAARVAN DE OEVERS BESTAAN UIT MORENES (EEN OPEENHOPING VAN
BERGPUIN). DIE KUNNEN HET ONDER DRUK VAN HET STIJGENDE WATER OF DOOR DE GOLVEN VAN EEN GEVALLEN IJSBLOK BEGEVEN.
LAGERGELEGEN GEBIED KAN DAARDOOR WORDEN GETROFFEN DOOR EEN ONVERWACHTSE EN HEVIGE OVERSTROMING MET RAMP-
ZALIGE GEVOLGEN VOOR DE BEVOLKING EN DE BIODIVERSITEIT.
WATERBEVOORRADING
ALS DE HOEVEELHEID IJS AFNEEMT ZULLEN ER EERST OVERSTROMINGEN ZIJN EN ENIGE TIJD LATER EEN TEKORT AAN WATER. EEN
GEBREKKIGE WATERBEVOORRADING KAN LEIDEN TOT HONGER EN ZIEKTE.
BIODIVERSITEIT
DE ECOSYSTEMEN VAN DE BERGACHTIGE GEBIEDEN ZIJN DOOR DE KLIMAATVERANDERING BEDREIGD. PLANT- EN DIERSOORTEN
ZULLEN ZICH MOETEN AANPASSEN AAN DE NIEUWE OMSTANDIGHEDEN.
CASES
Sagarmatha National Park - Nepal
In 1979 werd het Sagarmatha National Park op de Wereld-
erfgoedlijst gezet omwille van geologische, biologische,
esthetische en culturele redenen. De natuurlijke fenome-
nen en de natuurpracht van dit hooggelegen landschap
zijn buitengewoon. Mount Everest is hier het bekendste
voorbeeld van. In het park leven ook enkele zeldzame dier-
soorten, zoals sneeuwluipaarden en rode panda’s. Boven-
dien is het gebied bewoond door de Sherpa’s die unieke
culturele tradities naleven.
Gletsjers
Sinds 1975 is de gemiddelde luchttemperatuur in de regio
van de Himalaya met 1°C gestegen. In de laatste tien jaar
is 67% van de gletsjers in het park aan het smelten. De
Gangroti-gletsjer gaat bijvoorbeeld dertig meter per jaar
achteruit.
Het meest zichtbare effect van deze trend is de esthetische
achteruitgang van het gebied. Het sneeuwoverladen
landschap van de Himalaya zal in kale rotsachtige bergen
2
8
veranderen en van de dynamische gletsjers zal enkel een
hoop puin achterblijven.
Het meest rampzalige effect heeft met de watercyclus
te maken. Eerst zal er teveel water zijn, daarna te weinig.
Door het sneller smelten van de gletsjers komen er meer en
grotere catastrofale overstromingen voor. De klimaat-
verandering heeft de dreiging van Glacial Lake Outburst
Floods in het park doen toenemen. Op termijn zal de
watervoorziening voor drinken, voedselproductie en het
instandhouden van het ecosysteem in het gedrang komen.
De bergen van de Himalaya zullen geleidelijk aan miljarden
mensen niet meer van water kunnen voorzien. De Ganges, de
Indus, de Brahmaputra, de Salween, de Mekong, de Yangtze en de
Huang He worden immers allemaal door de Himalaya gevoed.
Ten slotte zal de klimaatverandering het ecosysteem
verstoren. Sommige soorten zullen zich aanpassen en
verspreiden, andere zullen verdwijnen.
Ondanks de veranderingen zullen er mensen in het park
blijven wonen. Misschien groeit de populatie door de
opwarming, wat voor nieuwe uitdagingen zorgt in het
beheer van de site. De inheemse Sherpa’s zullen dan meer
onder druk staan van externe invloeden.
Toch zullen sommige buitengewone waarden van het park
niet aangetast worden, zoals haar geologische vorming en
de status van Mount Everest.
Mogelijke maatregelen
De oplossing voor het probleem van de opwarming van
de aarde ligt buiten de grenzen van het Sagarmatha
National Park. Research en bepaalde maatregelen in de
beheerplannen kunnen het effect wel verzachten en verdere
schade aan ecosystemen en mensen vermijden. Zo kunnen
waarschuwingssystemen het risico voor een Glacial Lake
Outburst Flood aangeven. Dat kan het verlies aan levens en
materiële schade beperken. Het gecontroleerd afwateren
van een potentieel gevaarlijk meer kan een wateruitbar-
sting vermijden.
Huascarán National Park - Peru
Het Huascarán National Park ligt in de hoogste tropische
bergketen van de wereld. Sinds 1985 staat het op de
Werelderfgoedlijst omwille van belangrijke ecologische
en biologische fenomenen. De diepe ravijnen met vele
stromen, de gletsjermeren en een weelderige plantengroei
maken van het park ook een uitzonderlijk mooie site.
Men schat dat de gletsjers in dat gebied ongeveer 22% in
volume zijn afgenomen sinds de late jaren zestig. Vandaag
zijn zo’n twee miljoen mensen bedreigd door hooggelegen
gletsjermeren, die in combinatie met toegenomen seismische
activiteit en labiele hellingen onverwachts voor hevige
overstromingen kunnen zorgen. Wetenschappers voor-
spellen dat er met de huidige gang van zaken in minder
dan vijftig jaar geen gletsjers meer zullen zijn in het park
met een watertekort als gevolg.
Het smelten van de gletsjers bedreigt ook de culturele
waarde van de site. Het achtergebleven puin van een
smeltende gletsjer kan een lawine van aarde en steen
Pattar gletsjer, Sagarmatha National Park, Nepal - ©UNESCO / J.M. Gassend
9
vormen. Overblijfselen uit oude culturen, zoals de
archeologische site van Willcahuain, liggen op het pad van
mogelijke aardverschuivingen. Ook hele dorpen kunnen
daardoor van de kaart geveegd worden.
Ilulissat Ijsfjord - Denemarken
De Ululissat ijsfjord bevindt zich op de westkust van Groen-
land. Daar mondt een van de meest actieve gletsjers ter
wereld uit. Het bewegende ijs van de Sermeq Kujalleq is
niet alleen een natuurlijk spektakel, maar ook essentieel
voor wetenschappelijk onderzoek naar het klimaat van
vroeger. Deze wetenschappelijke bewijzen worden echter
bedreigd door de opwarming van de aarde. De klimaat-
verandering zal de ijsrivier verder verkleinen.
Kilimanjaro National Park - Tanzania
Met zijn 5895 meter is Mount Kilimanjaro de hoogste berg
van Afrika. Het Vulkanische massief met zijn besneeuwde
top rijst boven de omliggende savanne uit. In het park leven
ook verschillende bedreigde diersoorten.
De gletsjers op Mount Kilimanjaro bestaan al minstens
10.000 jaar, maar door de klimaatverandering en de gewij-
zigde lokale gebruiken hebben ze in de 20e eeuw 80% aan
oppervlakte moeten inboeten. Als de huidige trend zich
aanhoudt, zal de sneeuw en het ijs op de berg binnen de
vijftien jaar volledig verdwijnen.
In dezelfde regio zullen ook de gletsjers van Mount Kenya
(Kenia) en van de Rwenzori Mountains (Uganda) binnen
twintig jaar volledig smelten.
Jungfrau-Aletsch-Bietschhorn - Zwitserland
In het Jungfrau-Aletsch-Bietschorn gebied bevinden zich
de meeste en grootste gletsjers van Europa. Daarmee
biedt het een uitstekende geologische getuigenis van het
ontstaan van de Alpen. Maar ook hier slaat de opwarming
van de aarde toe. Als de gletsjers in de Zwitserse Alpen aan
het huidige tempo blijven smelten, dan zullen ze tegen
2050 voor 75% verdwenen zijn.
Door het smelten van de gletsjers in de Alpen kan Europa
in de komende jaren meer met overstromingen worden
geconfronteerd. Op lange termijn komt de watervoorzie-
ning van sommige regio’s in het gedrang.
Zwitserland heeft enkele maatregelen uitgeprobeerd om het
smelten tegen te gaan, zoals het bedekken van een ijsvlakte
met een isolerend deken. Op korte termijn kan dit helpen,
maar op lange termijn is het onhoudbaar om de gletsjers op
die manier te bewaren voor de toekomstige generaties.
Kilimanjaro National Park, Tanzania - ©UNESCO / Christoph Lübbert
2
10
The
Gre
at
Ba
rrie
r R
eef,
Au
stra
lië -
©U
NES
CO
11
ELKE KLIMAATVERANDERING BEÏNVLOEDT DE FYSIEKE, BIOLOGISCHE EN CHEMISCHE EIGENSCHAPPEN VAN DE OCEANEN, WAT
GEVOLGEN HEEFT VOOR HET BEHOUD VAN MARIENE ECOSYSTEMEN. BOVENDIEN BEÏNVLOEDEN DE OCEANEN DAN WEER HET GLOBALE
KLIMAAT VAN DE AARDE.
DE BELANGRIJKSTE EFFECTEN
DE OCEANEN WARMEN OP.
TIJDENS DE 20E EEUW IS HET ZEENIVEAU TUSSEN 0,1 EN 0,2 METER GESTEGEN DOOR HET SMELTEN VAN DE IJSKAPPEN EN
HET UITZETTEN VAN HET WATER.
DE OMVANG EN DIKTE VAN HET ZEEIJS NEEMT AF.
DE EL-NIÑO-SOUTHERN OSCILLATION (ENSO) ZAL IN OMVANG, FREQUENTIE EN INTENSITEIT TOENEMEN.
DE THERMOHALINE CIRCULATIE (DE TRANSPORTBAND VAN WARME EN KOUDE STROMINGEN) NEEMT GELEIDELIJK AF.
DE ECOSYSTEMEN AAN KUSTEN ZIJN GEVOELIG VOOR DEZE VERANDERINGEN
MEER OVERSTROMINGEN, EEN VERLIES AAN MANGROVES EN HET DOORDRINGEN VAN ZEEWATER TOT ZOETWATERBRONNEN.
EEN TOENEMENDE IMPACT VAN STORMEN, ZOALS KUSTEROSIE.
DE VERANDERINGEN IN ZEETEMPERATUREN, CIRCULATIEPATRONEN EN ZOUTGEHALTE VAN DE OCEANEN ZULLEN DE MARIENE ECO-
SYSTEMEN OP VELE MANIEREN BEÏNVLOEDEN, ZOALS BIJVOORBEELD DE MIGRATIEPATRONEN. DE VEERKRACHT VAN DEZE ECOSYSTEMEN
ZAL AFHANGEN VAN DE SNELHEID EN OMVANG VAN DE KLIMAATVERANDERING EN VAN HUN AANPASSINGSVERMOGEN.
DE OCEANEN ABSORBEREN BOVENDIEN MEER CO2, WAARDOOR DE ZUURTEGRAAD VAN HET WATER UIT EVENWICHT RAAKT. DAT ZAL
EEN NEGATIEVE IMPACT HEBBEN OP ZEEDIEREN MET KALKHOUDENDE STRUCTUREN, WAARDOOR HET VOEDSEL VOOR VELE ZEEDIEREN
SCHAARS ZAL WORDEN.
•
•
•
•
•
•
•
Mariene biodiversiteit
CASES
Great Barrier Reef - Australië
Het Great Barrier Reef is bekend voor zijn tropische natuur-
pracht en vormt het grootste koraalrif ter wereld. Door de
grote biodiversiteit is de site ook zeer interessant voor de
wetenschap.
De ecologie van deze werelderfgoedsite is gevoelig voor
de volgende klimaatparameters: het zeeniveau, de water-
temperatuur, stormen, neerslag, droogte, stromings-
patronen en de zuurtegraad van het water.
2
12
Koraalbleking
Als gevolg van plotse veranderingen in temperatuur, zuurte-
graad, licht en troebelheid kunnen koralen verbleken, het
zogeheten bleaching. Dikwijls leven ze in water waarvan
de temperatuur bijna hun tolerantiegrens overschrijdt. Een
kleine temperatuurstijging is dan genoeg om de koralen aan
te tasten. Als de temperatuur langdurig boven de normale
grens uitstijgt, dan sterven ze af. Bovendien gaan ze door
de hogere zuurtegraad trager groeien en verzwakken. Het
verbleken is meestal wel van tijdelijke duur wanneer de
condities snel opnieuw normaal zijn.
In 1998 veroorzaakte El Niño in combinatie met de
opwarming van de aarde een zeetemperatuur die de
drempel van het bleken overschreed. Gelukkig overleefden
de meeste koralen van het Great Barrier Reef dit gebeuren.
Op enkele andere plaatsen was de impact wel dramatisch.
Vier jaar later werd het Great Barrier Reef getroffen door de
meest ernstig waargenomen bleking van het gebied. Maar
liefst 60% van de onderzochte riffen was verbleekt. Zulke
massaverblekingen, die tot grootschalige dood van koralen
kan leiden, zullen waarschijnlijk in de komende decennia
steeds meer aan de Australische kust voorkomen.
Een stijgende temperatuur betekent niet noodzakelijk het
einde voor een koraalrif. Als ze zich aanpassen zouden ze
meer tolerant kunnen worden voor hogere temperaturen.
De natuurlijke selectie zou de meest aangepaste soorten
doen overleven, terwijl andere sterven.
In het Great Barrier Reef verschillen de tolerantiegrenzen
van koralen van plaats tot plaats. Dat geeft de indruk dat
er een selectie van meer warmtebestendige soorten is
gemaakt, hoewel ander onderzoek dat tegenspreekt. Aan de
huidige snelheid van de opwarming van het wateroppervlak
is zo’n evolutie van koralen nauwelijks mogelijk.
Gevolgen voor mariene biodiversiteit
Koraalriffen zijn een biotoop voor honderdduizenden soorten
van vis en andere organismen en ze zijn een bron van
primaire productie. Dat is de eerste stap in de voedselketen,
waarbij anorganisch materiaal in organisch materiaal wordt
omgezet. Het hoge niveau van productiviteit maakt van de
koraalriffen een belangrijke speler in de voedselketen van
tropische gebieden.
Het is moeilijk om de gevolgen van koraalbleking op de
ecosystemen in te schatten. Sommige soorten zullen in
aantal toenemen door de vrijgekomen ruimte. Maar op
lange termijn zou het verbleken van de koralen tot een
afname van soorten leiden. Velen zullen verdwijnen als de
koraal verloren is, wat dramatische gevolgen heeft voor de
biodiversiteit en voor de lokale bevolking.
Een vermindering van het aantal en de verscheidenheid
van koraalriffen heeft dus hoogstwaarschijnlijk een enorme
invloed op de biodiversiteit van de omgeving.
Gevolgen op het toerisme
Het Great Barrier Reef is een toeristische trekpleister en erg
belangrijk voor de Australische economie. Veel toeristen
bezoeken de riffen die in relatief ondiep water liggen en
juist die zijn het meest kwetsbaar voor de klimaatverande-
ring en andere bedreigingen zoals vervuiling. De klimaat-
verandering heeft dus directe gevolgen voor de locale
economie.
The Great Barrier Reef, Autstralië - ©UNESCO
13
Bijkomende druk
Globaal gezien beschouwt men dat 58% van de koraal-
riffen gevaar loopt door natuurfenomenen zoals stormen
en menselijke activiteiten zoals industriële ontwikkeling,
vervuiling, toerisme en overvissing.
Het toerisme wordt voor het Great Barrier Reef nauwkeurig
gecontroleerd om mogelijke schade zoveel mogelijk te beper-
ken.
Mogelijke maatregelen
Vele maatregelen kunnen koraalriffen helpen om het
hoofd te bieden aan klimaatverandering. De weerbaarheid
van het Great Barrier Reef vergroten, is daarbij de grootste
uitdaging. Zo kunnen zowel de ecosystemen als de
industrieën en regionale gemeenschappen die afhankelijk
zijn van het rif worden beschermd.
De weerbaarheid van het rif kan veel verbeterd worden
door andere dreigingen te verkleinen, zoals een slechte
waterkwaliteit en een overvloed aan herbivoren. Verzwakte
koralen zijn immers meer vatbaar voor bleking, waardoor
hun overlevingskansen aanzienlijk dalen.
Voor het Great Barrier Reef is een Climate Change Response
Programme ontwikkeld. Daarmee wil men de impact van
de klimaatverandering beter begrijpen en er passend
op reageren. Een deel van het plan is gericht op het
opsporen en meten van bleking en andere effecten. Een ander
deel streeft naar de ondersteuning van de ecosystemen,
industrieën en gemeenschappen. Een effi ciënt beleid en
beheer moeten hier soelaas brengen.
Sundarbans - India, Bangladesh
De mangrovebossen van Sundarbans zijn de grootste in
hun soort. Deze tropische vegetatie komt voor aan slibrijke
zeekusten en breidt zich landinwaarts uit langs tijrivieren.
De hele site van Sundarbans is verdeeld in een complex
netwerk van waterwegen, wadden en kleine eilanden van
mangrovebos.
Mangroves zijn een natuurlijke buffer tegen tropische
stormen en doen dienst als fi ltersysteem voor zoetwater.
De mangrovebossen van Sundarbans zijn bekend voor hun
grote biodiversiteit. Ze vormen een kweekplaats voor heel
wat ongewervelde dieren en ze zijn de biotoop van enkele
bedreigde diersoorten, zoals de Indische python en de
Bengaalse tijger.
Het stijgende zeeniveau vormt hier de grootste bedreiging
van de klimaatverandering. Laaggelegen delta’s zullen
overstromen, kustlijnen zullen verplaatsen en de bodem zal
verzuren en verzouten. Als het zeeniveau 45 cm stijgt, dan
kan 75% van Sundarbans’ mangroves vernietigd worden.
De regio zal dan ook meer blootgesteld worden aan de
verwoestende kracht van de tropische stormen. Daardoor
staat het welzijn van de lokale bevolking en het behoud
van de mangroves op het spel. Naast klimaatverandering
zijn er ook andere factoren die de site bedreigen, zoals de
gevolgen van de Farraka stuwdam.
Lokale maatregelen kunnen de stijging van het zeeniveau niet
voorkomen. Toch kunnen enkele acties de mangroves wape-
nen tegen de ongunstige effecten: overblijvende mangrove-
bossen degelijk beschermen en nieuwe bossen aanplanten.
Zulke maatregelen zijn zowel ecologisch als economisch
interessant. Artifi ciële dammen tegen overstromingen
en stormen kosten veel meer dan het onderhoud van de
mangrovebossen.
The Great Barrier Reef, Australië - ©UNESCO / Jim Thorsell / IUCN
2
14
Komodo National Park - Indonesië
Het Komodo National Park staat sinds 1991 op de Wereld-
erfgoedlijst. Zijn ruwe savanne met hier en daar stekel-
achtige vegetatie staat in schril contrast met de schitterende
zandstranden en het blauwe water dat de koralen
overspoelt. Het park is bekend voor zijn natuurpracht en is
bovendien de enige woonplaats van de grootste hagedis ter
wereld, de Komodovaraan.
De klimaatverandering bedreigt verschillende eigenschap-
pen van deze site. De stijgende watertemperatuur tast de
koraalriffen aan, het stijgende zeeniveau kan de broed-
plaatsen van de zeeschildpad in gevaar brengen, een
warmere atmosferische temperatuur kan het uitkomen van
hun eieren bemoeilijken en de opkomende kustlijn kan het
behoud van de mangroves bedreigen als ze geen ruimte
hebben om mee landinwaarts te verschuiven.
Koraalriffen
Een toegenomen watertemperatuur veroorzaakt koraalble-
king en een hoger koraalsterftecijfer. Dat kan de biodiversiteit
en het ecosysteem verstoren. De verzuring van het zeewater
als gevolg van meer CO2 resulteert in zwakkere koralen, waar-
door ze meer vatbaar zijn voor schadelijke invloeden.
De weerbaarheid van de koraalriffen kan verbeterd worden
door de no-take zones verder af te bakenen. In die zones
mag niet gevist worden. Ze zijn verzekerd van een gezonde
vispopulatie, die de groei van macro-algen onder controle
houdt na een grootschalige bleking van koraal. Zo krijgen
ze voldoende ruimte om te herstellen. Daarnaast is er meer
onderzoek nodig om het fenomeen beter te begrijpen.
Broedplaatsen van de zeeschildpad
De klimaatverandering kan de zeeschildpadpopulatie
bedreigen. De temperatuur tijdens de broedperiode van
zeeschildpadden beïnvloedt het geslacht van de borelingen.
Een hogere temperatuur duwt het aantal vrouwelijke
schildpadden omhoog. Dat kan voor een hoger vrucht-
baarheidscijfer leiden, maar dat gunstige effect zal in het
niets verdwijnen als de schildpadden hun broedplaatsen
verliezen door het stijgende zeeniveau. Het effect
hiervan is nog niet helemaal duidelijk. Hierdoor is het beheer
voornamelijk gericht op het intomen van andere
dreigingen, zoals stropen en roofdieren. Eieren die op
stranden liggen die regelmatig overspoelen of eroderen
kunnen naar stabielere plaatsen verplaatst worden.
Mangroves
Ook de mangrovebossen van het park zijn bedreigd. Het in
kaart brengen van de mangroves kan helpen om de impact
van een stijgend zeeniveau in te schatten. Mangroves
die ingesloten zijn door een hoger reliëf hebben minder
overlevingskansen dan mangroves met meer ruimte. De
eerste groep heeft dus meer bescherming nodig en moet
nauw in het oog worden gehouden om de effecten van het
stijgende zeeniveau te controleren.
Prambanan, Komodo, Indonesië - ©UNESCO / Felipe Alcoceba
15
DE KLIMAATVERANDERING ZAL EEN HELE REEKS GEOFYSISCHE VERANDERINGEN TEWEEGBRENGEN, DIE DE BIODIVERSITEIT OP HET LAND
ZAL BEÏNVLOEDEN (HOGERE TEMPERATUREN EN CO2-CONCENTRATIES, ANDERE NEERSLAGPATRONEN EN HYDROLOGISCHE CYCLI, MEER
EXTREME WEERSOMSTANDIGHEDEN... ). UIT ONDERZOEK VAN 1.700 SOORTEN BLIJKT DAT ZE NA TIEN JAAR ZES KILOMETER DICHTER
BIJ DE POLEN LEVEN. IN DE KOMENDE DECENNIA ZAL DE BIODIVERSITEIT AFNEMEN DOOR DE OPWARMING VAN DE AARDE.
DE KLIMAATVERANDERING ZAL DE BIODIVERSITEIT OP HET LAND BEÏNVLOEDEN OP VOLGENDE ASPECTEN:
DE VERSPREIDING VAN SOORTEN, AFHANKELIJK VAN DE REACTIE OP WARMER/KOUDER EN DROGER/VOCHTIGER WEER: SOORTEN
KUNNEN DAARDOOR LOKAAL, REGIONAAL OF GLOBAAL UITSTERVEN.
DE SAMENSTELLING EN VORM VAN GEMEENSCHAPPEN: DE AANTALLEN PER SOORT ZULLEN VERANDEREN EN ER ZULLEN
GEMEENSCHAPPEN ONTSTAAN DIE UIT EEN NIEUWE VERZAMELING VAN SOORTEN BESTAAN.
HET FUNCTIONEREN VAN ECOSYSTEMEN: NATUURLIJKE CYCLI, DE BESCHIKBAARHEID VAN NATUURLIJKE HULPBRONNEN, DE
RELATIE TUSSEN SOORTEN, ONGEDIERTEBESTRIJDING, BESTUIVING EN BODEMSTABILISATIE ZULLEN WIJZIGEN.
DE INTENSITEIT EN FREQUENTIE VAN EXTREME GEBEURTENISSEN, ZOALS BOSBRANDEN, OVERSTROMINGEN EN DROOGTES, ZULLEN
VERANDEREN.
DE VOORZIENINGEN VAN GOEDEREN EN DIENSTEN VAN DE ECOSYSTEMEN. DAT KAN EEN GROTE IMPACT HEBBEN OP HET
MENSELIJKE LEVENSONDERHOUD DOOR SOCIO-ECONOMISCHE ACTIVITEITEN ZOALS LANDBOUW, VISVANGST EN TOERISME.
•
•
•
•
•
Biodiversiteit op het land
CASES
Cape Floral Region Protected Areas - Zuid-Afrika
De Cape Floral regio kent een uitzonderlijke plantenweelde.
De bloemenrijkdom van dit gebied is uniek in de wereld.
Dat maakt de site zeer interessant voor wetenschappelijk
onderzoek naar allerlei ecologische processen.
De voorbije twee miljoen jaar heeft deze regio een
relatief stabiel klimaat gehad. Daarom is de biodiversiteit
zeer plaatsgebonden en extra gevoelig voor klimaat-
schommelingen. De meest bedreigende aspecten van de
klimaatverandering zijn: het verkleinen van de ruimte met
optimale leefomstandigheden, de verandering van het
ecosysteem en toenemende branden.
Modellen van de klimaatverandering tonen dat de Cape Floral
regio tegen 2050 te maken krijgt met warmere en drogere
weersomstandigheden. De gemiddelde jaartemperatuur zou
met 1,8% toenemen als de CO2-concentraties verdubbelen.
Dat zal de druk op watervoorziening voor de regio vergroten
en de biodiversiteit op vele manieren raken. Veel planten
zullen in de toekomstige omstandigheden sterven. De eerste
effecten van de klimaatverandering op de biodiversiteit zijn
nu al zichtbaar.
Stijgend zeeniveau
Sommige laaggelegen kustgebieden kunnen overstromen
2
16
als het zeeniveau stijgt. Daardoor zou de beschikbare
ruimte voor soorten aan de kust verkleinen.
Vreemde soorten
In de 20e eeuw zijn heel wat bomen en struiken uit
mediterrane klimaten geïmporteerd. Het is aangetoond
dat enkele soorten daarvan beter bestand zijn tegen een
klimaatverandering dan inheemse planten. Maar het is
moeilijk om te voorspellen hoe dat zal evolueren, omdat
de vreemde soorten nog geen evenwicht hebben bereikt in
hun verspreiding.
Bedreigde habitat
De verwachte veranderingen in bodemvochtigheid en
neerslag zullen de verspreiding van soorten veranderen. In
de Cape Floral Region kan het omliggende landschap een
obstakel voor de migratie van soorten vormen. Soorten
die enkel op bergtoppen voorkomen zullen bijvoorbeeld
geen gunstige leefomstandigheden meer vinden. Voor sommige
soorten zal er dus minder plaats zijn waar ze kunnen
aarden.
Bosbranden
Als het aantal bosbranden door menselijk of klimatologisch
toedoen verandert, dan kan dat rampzalige gevolgen
hebben voor de biodiversiteit en bevolking.
Reactie van ecosystemen
Een andere spreiding en omvang van soorten kan het
ecosysteem verstoren. De samenstelling en vorm van
gemeenschappen zullen worden aangetast, wat op zijn
beurt het functioneren van het ecosysteem beschadigt. In
het slechtste geval sterven soorten uit die zich niet snel
genoeg kunnen aanpassen.
Hogere CO2-concentraties
Hogere CO2-concentraties beïnvloeden de biodiversiteit op
twee manieren. Het zal de site indirect aantasten door de
opwarming van de aarde. Daarnaast heeft de CO2-concen-
tratie een direct effect op de groei van planten. In het
bijzonder zullen wijzigingen in interactie tussen inheemse
en vreemde planten, de waterbalans, plaatselijke wind- en
weerpatronen, periode, regelmaat en intensiteit van
bosbranden een sleutelrol spelen in het veranderen van de
biodiversiteit.
Mogelijke maatregelen
Hoewel er geen geïntegreerde strategie is uitgewerkt voor
de regio, zijn er toch verschillende praktijken uitgewerkt
voor het bewaren van de biodiversiteit.
Onderzoeken en risico beoordelen
Naast klimatologische modellen zijn experimentele studies
belangrijk om de kenniskloof te overbruggen. Hoe meer
informatie, hoe beter het risico kan ingeschat worden.
Op dit moment is er al een systeem dat naar de mogelijke
effecten van klimaatverandering speurt.
Veerkracht verstevigen
Andere externe stressfactoren verkleinen of wegnemen zou
de regio helpen om aan de mogelijke klimaatverandering
het hoofd te bieden.
Voorbereid zijn
De dreiging van bosbranden kan verminderd worden
door een uitgebreid netwerk dat bosbranden opspoort en
verhindert. Een uitgekiende strategie kan de regelmaat
en intensiteit van zulke incidenten beter onder controle
houden.
Het ontwerp van beschermde gebieden
Klimatologische modellen schatten de impact van de
klimaatverandering in. Die voorspellingen kunnen gebruikt
worden om het ontwerp van de site anders in te vullen.
Bepaalde aanpassingen kunnen de effecten van de klimaat-
verandering verzachten. Als kwetsbare soorten zich snel
genoeg kunnen verplaatsen, dan kunnen de volgende
aanpassingen ze beschermen:
17
de grenzen van het beschermde gebied en buffer-
zones verplaatsten of uitbreiden;
de heterogeniteit van de habitat en de diversiteit van
de topografi e uitbreiden;
grenzen wegnemen en doorgangen voorzien die soor-
ten kunnen helpen te migreren.
Zeer bedreigde soorten verplaatsen
Voor soorten die het meest onder de bedreigingen zullen
lijden, kan een verplaatsing overwogen worden. Ofwel naar
veiliger oorden in het wild, ofwel door genetisch materiaal
te bewaren. Hun impact op de voorziene regio's moet wel
voorzichtig afgewogen worden.
Greater Blue Mountains - Australië
Het gebied van de Greater Blue Mountains bestaat uit meer
dan een miljoen hectare zandsteenplateaus en bergpassen
die grotendeels door eucalyptusbossen zijn bedekt. De
site staat op de Werelderfgoedlijst omwille van zijn
verscheidenheid in eucalyptussen die door de evolutie is
gegroeid. Daarnaast is er ook heel wat uitzonderlijke fauna en
fl ora aanwezig, waaronder 120 zeldzame of bedreigde soorten.
Uit klimatologische modellen blijkt dat de gemiddelde jaar-
temperatuur van Australië met 0,4 tot 2°C zal toenemen
tegen 2030. Ook de patronen in regenval zullen verande-
ren. Deze klimaatveranderingen kunnen leiden tot meer
verwoestende bosbranden.
Het ecosysteem van de Blue Mountains is in grote mate
afhankelijk van vuur. Sommige vegetatie geeft enkel zaden
vrij nadat er een brand is geweest. De as compenseert dan
de onvruchtbare bodem. Maar als de intensiteit en regel-
maat in vuurhaarden toeneemt, dan zal het gebied zich niet
meer kunnen herstellen. De diversiteit in eucalyptussen en
andere fl ora zal daardoor afnemen.
•
•
•
Stijgende temperaturen zouden ook de fauna en fl ora van
de beperkte hogere en meer vochtige delen van het gebied
bedreigen. Zij kunnen verdrongen worden door andere
soorten die wel tegen een droge omgeving bestand zijn.
Verschillende strategieën worden ontwikkeld om de site te
beschermen tegen de klimaatverandering. Aan de hand van
nauwkeurige research naar bosbranden kan een welover-
wogen beleid gevormd worden. Daarnaast is men bezig
met gecontroleerde branden, die het risico op ecologisch
verwoestende branden moeten verminderen.
Ichkeul National Park - Tunesië
Moerasgebied zoals dat van het Ichkeul National Park vormt
een enorm belangrijke ecosysteem. Het biedt aanzienlijke
sociale en economische voordelen. De klimaatverandering
zal die functies beïnvloeden. Tegelijkertijd draagt moeras-
en veengebied bij tot de globale koolstofcyclus. Als de
klimaatverandering zulke gebieden beïnvloedt, dan zal dat
op zijn beurt het globale klimaat veranderen.
Mogelijke effecten van de klimaatverandering op het
Ichkeul moerasgebied:
Een stijgende zeespiegel kan zorgen voor: kusterosie,
overstromingen, verlies aan habitats, verhoging van
het zoutgehalte, veranderingen in het tij, sediment en
voedingstoffen.
Veranderingen in de neerslag, verdamping, transpiratie,
afvloeiing bedreigen systemen van oppervlakte- en
grondwater.
Een stijgende zeetemperatuur zal de biologische
productie in het water beïnvloeden.
Stormen spelen een belangrijke rol in het vermengen
van gelaagde watermassa's. Verandering in storm-
activiteit kan dat verstoren.
•
•
•
•
Het Ichkeulmeer en moeras zijn een belangrijke stopplaats
voor duizenden migrerende vogels. Het is ook het laatste
meer van een hele keten die ooit over Noord-Afrika was
verspreid. Daarom werd het in 1980 aan de Werelderfgoed-
lijst toegevoegd.
De watervoorziening van de site is heel bijzonder: in de
winter voorzien zes rivieren het gebied van zoetwater;
tijdens de zomer voorziet de zee het gebied met zoutwater.
Dat heeft een aangepaste plantenwereld ontwikkeld, die
voor vele vogels een primaire bron van voedsel is.
In 1996 werd de site op de Lijst van het Bedreigd Wereld-
erfgoed geplaatst. De bouw van drie dammen zorgde voor
lange perioden van droogte in het gebied, omdat ze een
groot deel van de watervoorziening hadden afgesneden.
Daardoor verhoogde het zoutwatergehalte in het meer
en dreigden de moerassen op te drogen. Heel wat zoet-
waterplanten waarvan de vogelpopulatie afhankelijk was,
verdwenen. De aanwezigheid van een aantal vissoorten
neemt ook af.
Er zijn enkele aanpassingmaatregelen getroffen om het
gebied te beschermen. De watervoorziening wordt nauw-
keurig gepland. Zowel de toevloed van zoet- als zoutwater
wordt gereguleerd. Wetenschappers houden het gebied ook
nauwlettend in het oog. Sinds 2002 zijn de klimatologische
condities verbeterd. Door het herstel is de site in 2006 van
de Lijst van het Bedreigd Werelderfgoed geschrapt. Maar
als de voorspelde trends zich doorzetten, dan gaat het
moerasland van Ichkeul nog moeilijk tijden tegemoet.
Wet Tropics of Queensland - Australië
Het vochtige tropische woud van Queensland bestaat uit
tropisch laagland en hooggelegen regenwoud. De eco-
systemen omvatten een uitzonderlijk uitgebreide weelde
aan planten en dieren, waarvan een groot deel zeldzaam,
bedreigd of evolutionair belangrijk is.
Impact van klimaatverandering
Snelle veranderingen in temperatuur en regenval bedreigen
dit merkwaardige ecosysteem. Zelfs met een toename van
de luchttemperatuur met 1°C gaat bijna elke inheemse
gewervelde diersoort in aantal afnemen. Bioklimatologische
modellen voorspellen dat binnen 50 tot 100 jaar vele soorten
in het vochtige tropische woud verloren kunnen gaan.
Mogelijke maatregelen
Wetenschappers zoeken naar methodes om een antwoord
op de klimaatverandering te bieden. Het onderzoeks-
programma zal de huidige voorspellingen en scenario’s
verfi jnen om het volgende vast te stellen:
Welke soorten en ecologische gemeenschappen het
meest bedreigd zijn.
Wat de langetermijneffecten van de bedreigingen zijn.
Hoe de bedreigingen geografi sch verspreid zijn.
Hoe de klimaatverandering op andere dreigingen zal
inwerken.
Welke leefgebieden blijven bestaan en zullen ontstaan.
Area de Conservadión Guanacaste - Costa Rica
Deze werelderfgoedsite beschikt over heel wat natuurlijke
leefgebieden die plaats bieden aan een grote biodiversiteit.
Enkele zeldzame en bedreigde dier- en plantsoorten vinden
er hun gading en de site herbergt unieke ecologische proces-
sen. Maar de biodiversiteit in de regenwouden van Costa
Rica neemt dramatisch af. De laatste twintig jaar zijn al 110
inheemse kikkersoorten uitgestorven. Recent onderzoek
toont aan dat de klimaatverandering en de ziekteverwekker
chytrid fungus daarin een belangrijke rol speelt. Een toege-
nomen luchttemperatuur creëert optimale omstandig-
heden voor de fungus.
•
•
•
•
•
2
18
19
ARCHEOLOGISCHE OVERBLIJFSELEN KUNNEN DOOR DE KLIMAATVERANDERING VERLOREN GAAN. ZE BLIJVEN IN DE GROND GECONSERVEERD
OMDAT ZE EEN EVENWICHT MET DE CHEMISCHE EN BIOLOGISCHE PROCESSEN VAN DE BODEM HEBBEN BEREIKT. VERANDERING IN DEZE
PARAMETERS ZOU DE OVERLEVINGSKANSEN VAN ARCHEOLOGISCHE SITES VERKLEINEN.
EEN AANTAL KLIMAATVERANDERINGEN ZULLEN EEN IMPACT HEBBEN OP DE BEWARING VAN ARCHEOLOGISCH ERFGOED:
EEN VERANDERING IN NEERSLAGPATRONEN. ZOWEL MEER DROOGTE ALS MEER OVERSTROMINGEN KUNNEN ARCHEOLOGISCHE
OVERBLIJFSELEN AANTASTEN
TOENEMENDE TEMPERATUREN. PERMAFROST KAN DAARDOOR SMELTEN. VERANDERINGEN IN DE VRIES EN DOOICYCLI ZAL DE
STABILITEIT VAN DE BODEM BEÏNVLOEDEN.
EEN STIJGENDE ZEESPIEGEL BEDREIGT KUSTGEBIEDEN MET EROSIE EN OVERSTROMINGEN. BOVENDIEN KAN HET DE CHEMISCHE
SAMENSTELLING VAN DE BODEM AANPASSEN.
VERANDERINGEN IN VOCHTIGHEID.
VERANDERING IN NATTE EN DROOGTECYCLI ZAL TOT KRISTALLISATIE EN OPLOSSING VAN ZOUTEN LEIDEN EN DUS ZOWEL BEGRA-
VEN MATERIAAL ALS MUURSCHILDERINGEN, FRESCO'S EN ANDER DECORATIEVE KUNST AANTASTEN.
•
•
•
•
•
Archeologische sites
CASES
Chan Chan Archeological Zone - Peru
Chan Chan, de hoofdstad van het oude rijk van de Chimú,
is een van de grootste en belangrijkste aarden steden in
Latijns-Amerika. De architectuur en complexe structuur
van de stad weerspiegelen het hoge politieke, sociale,
technologische en economische niveau van de Chimú-
samenleving tussen de 9e en 15e eeuw. De stad draagt een
unieke getuigenis van het oude rijk en is een meesterwerk
op het vlak van stadsplanning. Chan Chan is vandaag een
symbool van de plaatselijke culturele identiteit.
De kwetsbare site van Chan Chan staat op de Lijst van het
Bedreigd Werelderfgoed. De aarden structuren worden
gemakkelijk door natuurlijke erosie beschadigd. Daarom
hebben ze continu bescherming nodig. Veel uitgegraven
structuren zijn al beschadigd, waardoor veel kennis van de
oude samenleving verloren kan gaan. Het Werelderfgoed-
comité heeft aangeraden om: maatregelen te nemen om de
site te bewaren, herstellen en beheren; enkel opgravingen te
doen als ze gepaard gaan met gepaste bewaringsmethoden;
al het mogelijke doen tegen plunderen.
Impact van de klimaatverandering
El Niño beïnvloedt de regionale variaties in neerslag en
temperatuur. Over het noorden van Peru valt er dan veel
meer regen. In droge kustgebieden valt er per jaar slechts
20 tot 150 mm regen, terwijl dit gebied tijdens de El Niño
van 1997-1998 tot 3000 mm regen over zich kreeg.
Intense regenval beschadigt de basis van de aarden
structuren van Chan Chan’s archeologische zone. De lagere
delen krijgen met meer vochtigheid te maken. Uit onder-
2
20
zoek blijkt dat het grondwaterniveau alarmerende hoogtes
bereikt. Dat komt door een combinatie van factoren, zoals
het uitgebreide irrigatiesysteem voor omliggende mono-
culturen en ander plaatselijk watergebruik. De klimaat-
verandering is daarbij een bijkomende stressfactor. Zo heeft
de El Niño van 1997-1998 ongetwijfeld bijgedragen tot het
stijgende grondwaterniveau.
Volgens onderzoek is El Niño in het recent verleden meer
frequent, intens en volhardend geworden. Hoewel huidige
voorspellingen de omvang van El Niño in het gebied
weinig zien toenemen, gaat de opwarming van de aarde tot
grotere extremen in het weer leiden. Droogtes en hevige
regenval zal in vele regio’s toenemen.
Mogelijke maatregelen
Sinds Chan Chan op de Lijst van het Bedreigd Werelderf-
goed staat, is er een Meesterplan ontwikkeld met steun
van het Werelderfgoedfonds. Daarnaast is de training voor
conservatie en management verbeterd.
In 1997 werd een noodfonds aan de site toegewezen. Daar-
mee moest men onmiddellijk maatregelen nemen om de
meeste belangrijke en kwetsbare delen van Chan Chan te
beschermen tegen de verwoestende effecten die El Niño
kon veroorzaken. Deze maatregelen waren een succes, want
de schade aan de site werd daardoor relatief beperkt.
Ook op langetermijn wordt aan een oplossing gewerkt. De
funderingen en structuren van de belangrijkste gebouwen
worden verstevigd. Dat gebeurt zowel met traditionele
vaardigheden en materialen als met moderne technieken.
Ivvavik/Vuntut/Herschel Island - (Qikiqtaruk) Canada
Momenteel overweegt men om het Ivvavik/Vuntut/
Herschel Island voor culturele en natuurlijke redenen op de
Werelderfgoedlijst te plaatsen. Onder meer hoge bergen,
toendra, moerassen, kustvlakten en wilde rivieren vormen
het weefsel van deze onherbergzame wildernis. De site
beschikt over een schilderachtige schoonheid, een
bijzondere biodiversiteit en natuurlijke fenomenen.
Cultureel zijn de restanten van vroege vestigingen in het
noordwesten van Noord-Amerika en van de walvisvaarders
uit de 19e eeuw belangrijk. De site is ook interessant
omwille van de wijze waarop de inheemse bevolking
(over)leeft in extreme omstandigheden.
Deze waarden staan momenteel onder druk door de
klimaatverandering.
het verminderen van ijs legt kustregio's onbeschut voor
stormen die de kusterosie versterken. Daarom hebben
de plaatselijke autoriteiten enkele archeologische
gebouwen landinwaarts verplaatst om ze droog te
houden. Als de kusterosie doorzet zullen nieuwe
acties nodig zijn. De vestigingen van de walvisvaarders
kunnen onomkeerbaar verloren gaan.
De achteruitgang van de permafrost op Herschel
Island bedreigt archeologische bronnen, zoals
gedenkstenen en grafkisten. Sommige archeologische
bewijzen zijn al verloren door de destabilisatie van de
grond en erosie.
De impact van de klimaatverandering op archeologische
sites stelt een bijkomend probleem. De klimaatverandering
kan nog onbekend archeologisch materiaal beschadigen.
Langs de ene kant kan het smelten van ijs wel nieuwe sites
blootleggen, maar langs de andere kant staat de conservatie
dan onder druk.
Chavin Archeological Site - Peru
De site van Chavin is de belangrijkste en meest
representatieve site van de Formatieve periode (1500-
300 v.C.) van de Peruviaanse Centrale Andes. De terrassen
en pleinen zijn omgeven door structuren van bewerkte
steen die vooral met dierenafbeeldigen versierd zijn.
Deze site staat op de Werelderfgoedlijst, omdat het een
uitzonderlijke getuigenis is van een oude beschaving.
•
•
21
De site ligt in een hoge vallei aan de samenvloeiing van
twee rivieren. Net zoals de site van Chan Chan wordt deze
site bedreigd door hevige regenval als gevolg van El Niño.
Bovendien smelten de gletsjers in de regio. Dat water kan
gletsjermeren vormen die tot glacial lake outburst fl oods
kunnen leiden.
Op 17 januari 1945 bedolf een puinstroom de archeologische
site van Chavin. De catastrofe deed zich voor toen een
aardverschuiving een bres maakte in de oevers van Laguna
Ayhuinyaraju. Een mix van ijs, steen, aarde en water daalde
aan een snelheid van 30 km/u de berg af. De site werd
onder een laag van sediment begraven. Zulke aardverschuivingen
hebben uiteraard ook dramatische gevolgen voor de plaatselijke
bevolking. In 1962 en 1970 vielen respectievelijk 5.000 en
23.000 doden bij een aardverschuiving.
Klimatologische modellen voorspellen dat gletsjers
sneller zullen smelten. Het is dus belangrijk om het effect
daarvan te onderzoeken, in het bijzonder met betrekking tot
de kracht en frequentie van aardverschuivingen. Zo kunnen
preventieve- en noodmaatregelen opgesteld worden.
Golden Mountains of Altai - Russische federatie
De Altai-bergen vormen met een oppervlakte van
1.600.000 ha een enorme bergketen in Siberië. Het gebied
vertegewoordigt de meest volledige opeenvolging van
hooggelegen vegetatieve zones in Siberië, zoals steppe en
gemengde bossen. Het is bovendien de habitat van enkele
bedreigde diersoorten, waaronder het sneeuwluipaard.
Hoewel de site niet voor culturele waarden op de
Werelderfgoedlijst staat, zijn er wel unieke getuigenissen
van de nomadische Scythische cultuur. Een van de
weinig archeologische bronnen van die beschaving zijn de
Scytische grafheuvels. In de permafrost bleef de grafi nhoud
perfect bewaard. Zelfs organisch materiaal, zoals kleding en
gemummifi ceerde lichamen, doorstond moeiteloos de tand
des tijds.
De klimaatverandering bedreigt de bewaring van deze
graven. De permafrost is aan het smelten, waardoor de
ideale bewaringsomstandigheden in het gedrang komen.
De waardevolle overblijfselen kunnen verloren gaan. Boven-
dien vormen glacial lake outburst fl oods ook een risico in
de Altai.
Samen met de Universiteit Gent heeft de UNESCO een
project opgestart dat de situatie in de Altai onderzoekt. Ook
de graven in zones die niet constant bevroren zijn, zal het
onderzoeksteam bekijken. De resultaten van dit initiatief
zullen voor een beter begrip van de klimaatverandering in
de regio zorgen. Op basis daarvan kunnen de autoriteiten
een strategie uitwerken om dit unieke culturele erfgoed te
bewaren.
Chavin, Peru - ©UNESCO / Offi ce de Tourisme du Pérou
2
22
Pra
ag
, Tsj
ech
ië -
©U
NES
CO
/ N
iam
h B
urk
e
23
DE KLIMAATVERANDERING ZAL MINSTENS TWEE GEVOLGEN HEBBEN VOOR HET GEBOUWD WERELDERFGOED. ENERZIJDS ZIJN ER DE
DIRECTE FYSIEKE EFFECTEN OP DE GEBOUWEN. ANDERZIJDS ZIJN ER DE EFFECTEN OP SOCIALE STRUCTUREN EN LEEFGEBIEDEN DIE DE
SAMENLEVING KUNNEN VERANDEREN. DE EIGENSCHAPPEN VAN CULTUREEL ERFGOED ZIJN IMMERS IN BELANGRIJKE MATE DOOR HET
KLIMAAT BEPAALD. ZO ZIJN STEDELIJKE LANDSCHAPPEN ONDER ANDERE IN FUNCTIE VAN HET KLIMAAT ONTWORPEN. DE STABILITEIT
VAN CULTUREEL ERFGOED IS DAAROM NAUW VERBONDEN MET DE INTERACTIE MET DE OMGEVING.
MOGELIJKE FYSIEKE GEVOLGEN VAN KLIMAATVERANDERING OP GEBOUWD ERFGOED:
HISTORISCHE GEBOUWEN HEBBEN EEN NAUWERE BAND MET DE GROND DAN MODERNE GEBOUWEN. ZE ZIJN MEER POREUS,
SLORPEN WATER OP IN HUN STRUCTUREN EN VERLIEZEN HET DOOR VERDAMPING. DAARDOOR VERWEREN DE GEBOUWEN. EEN
TOEGENOMEN BODEMVOCHTIGHEID ZAL DAT PROCES VERSTERKEN EN DE BODEM INSTABIEL MAKEN. DAARNAAST KAN MEER
REGENVAL PROBLEMEN OPLEVEREN VOOR HISTORISCHE AFWATERINGSSYSTEMEN. DIE KUNNEN NIET ZOVEEL WATER VERWERKEN
EN ZIJN MOEILIJK TE ONDERHOUDEN EN AAN TE PASSEN.
SCHOKKEN OF SEIZOENSVARIATIES IN TEMPERATUUR EN VOCHTIGHEID KUNNEN MATERIALEN DOEN SPLIJTEN, BARSTEN EN
SCHILFEREN. VRIES- EN DOOICYCLI ZETTEN EEN AANZIENLIJK DRUK OP GEBOUWEN IN OPENLUCHT.
HOUT EN ANDER ORGANISCH BOUWMATERIAAL KAN AAN BIOLOGISCHE TEISTERINGEN ONDERWORPEN WORDEN. ONGEDIERTE
ZAL ZICH VERSPREIDEN NAAR GEBIEDEN EN DAAR EEN NIEUWE BEDREIGING VORMEN.
OVERSTROMINGEN ZULLEN GEBOUWEN BESCHADIGEN DIE NIET GEBOUWD ZIJN OM LANGDURIG ONDER WATER TE STAAN.
BOVENDIEN ZAL DE GROEI VAN MICRO-ORGANISMEN ZOALS SCHIMMELS DAARDOOR GESTIMULEERD WORDEN.
GEBOUWEN AAN DE KUSTLIJN KUNNEN DOOR KUSTEROSIE VOLLEDIG VERLOREN GAAN.
STORMEN EN WINDVLAGEN KUNNEN GEBOUWEN STRUCTURELE SCHADE TOEBRENGEN.
VERWOESTIJNING, ZOUTVERWERING EN EROSIE BEDREIGEN CULTUREEL ERFGOED IN WOESTIJNGEBIEDEN.
DE KLIMAATVERANDERING VORMT VOORAL OP FYSISCH VLAK EEN BEDREIGING. MAAR DEZE EFFECTEN ZULLEN OP HUN BEURT SOCIALE
EN CULTURELE GEVOLGEN HEBBEN. KLIMAATVERANDERING KAN EEN BEVOLKING DWINGEN TE MIGREREN, WAARDOOR SAMEN-
LEVINGEN ONTBINDEN EN SITES WORDEN VERLATEN. UITEINDELIJK KUNNEN ZO DE RITUELEN EN HET CULTUREEL GEHEUGEN VAN EEN
VOLK VERLOREN GAAN. DAT KAN EEN PROBLEEM ZIJN VOOR CULTUREEL ERFGOED ALS DE TRADITIONELE VAARDIGHEDEN EN KENNIS
ESSENTIEEL ZIJN VOOR EEN DEGELIJK ONDERHOUD. OOK VERANDERINGEN IN BIODIVERSITEIT KUNNEN DE CONSERVATIE BEDREIGEN,
OMDAT BEPAALDE MATERIALEN DAN NIET MEER VOORHANDEN ZIJN OM GEBOUWEN TE HERSTELLEN.
OM DE IMPACT VAN DE KLIMAATVERANDERING OP CULTUREEL ERFGOED JUIST IN TE SCHATTEN, MOET ER REKENING GEHOUDEN
WORDEN MET DE COMPLEXE WISSELWERKING TUSSEN NATUURLIJKE, CULTURELE EN SOCIALE ASPECTEN.
•
•
•
•
•
•
•
Historisch steden
2
24
CASES
Werelderfgoedsites in Londen - Verenigd Koninkrijk
Er zijn drie werelderfgoedsites in Londen: Westminster
Palace, de Tower of London en een geheel van maritieme
gebouwen in Greenwich.
De site van Westminster Palace omvat ook de middeleeuwse
Church of St.Margaret en Westminster Abbey. Deze gebouwen
werden in 1987 op de Werelderfgoedlijst geplaatst voor
hun grote historische en symbolische waarde. De Tower
of London volgde een jaar later. Dit fort groeide door de
eeuwen heen uit tot een indrukwekkende vestiging met
veel historische lagen en werd een van de symbolen van de
kroon. De historische gebouwen in Greenwich symboliseren
dan weer de Engelse artistieke en wetenschappelijke onder-
nemingen van de 17e en 18e eeuw.
Impact van de klimaatverandering
De klimaatverandering zou tot meer en intensere overstro-
mingen van de rivier Thames kunnen leiden. Daarom vormt
de combinatie van een stijgend zeeniveau en veranderingen
in stormpatronen een belangrijke dreiging voor het erfgoed
aan de oevers van de Thames. Volgens voorspellingen zou
het zeeniveau aan de monding van de Thames tussen 0,26
en 0,86 meter stijgen tegen 2080 in vergelijking met het
gemiddelde zeeniveau tussen 1961 en 1990.
Londen wordt beschermd door verdedigingssystemen die
een extreme vloed moeten tegenhouden. Zo werd in de jaren
zeventig de Thames Barrier gebouwd om een overstroming
zoals in 1953 te vermijden. Het systeem moest tot na 2030
een bescherming van hoog niveau verzekeren, maar de
huidige trends in klimaatverandering bieden een minder
rooskleurig beeld. Van de Thames Barrier werd verwacht dat
die een drietal keer per jaar zou moeten werken, maar dit
cijfer is al verschillende keren overschreden. Tegen 2100 zou
de Thames Barrier tot 200 keer per jaar in werking moeten
treden. De cruciale vraag is of het systeem een dergelijke
intensiteit wel aankan.
Naast desastreuze economische gevolgen, zou een over-
stroming de erfgoedsites van Londen aanzienlijke schade
kunnen toebrengen.
Mogelijke maatregelen
Het Thames Estuary 2100 project onderzoekt hoeveel
bescherming Londen nodig heeft tegen overstromingen
in de komende 100 jaar. Aan de hand daarvan kan het
verdedigingssysteem aangepast worden.
Venetië en haar lagune - Italië
Venetië groeide uit tot een grote maritieme macht in de
10e eeuw. De hele stad is een architectonisch meester-
werk. Zelfs de kleinste paleizen beschikken over werken van
sommige van de grootste schilders zoals Giorgione, Titiaan
en Veronese.
Westminster Palace, Londen - ©UNESCO / Niamh Burke
25
De stad en haar lagune worden geassocieerd met gebeurte-
nissen, tradities, ideeën, overtuigingen en artistieke werken
met een universele waarde. Daarom werd de stad in 1987
op de Werelderfgoedlijst geplaatst. De stad symboliseerde
daarbij de zegevierende strijd van de mensheid tegen de
elementen en de vijandige natuur. De klimaatverandering
plaatst die verklaring echter in een ander perspectief.
Archeologisch materiaal toont dat Venetië rond 10 cm per
eeuw zinkt als gevolg van natuurlijk bezinksel. Tijdens de
20e eeuw verloor de stad een extra 10 tot 13 cm omdat
naburige industrieën grondwater uit diepe waterhoudende
grondlagen pompte. Dat eindigde in de jaren zeventig,
maar de schade was al berokkend. Deze factoren zorgen
samen met de klimaatverandering voor een stijging van het
wateroppervlakte in Venetië.
In het recente verleden is de regelmaat van overstromingen
in Venetië sterk toegenomen. Voorspellingen, die uitgaan
van een gematigde klimaatverandering, zien Venetië tegen
2100 met 54 cm wegzinken. Als er niets wordt gedaan, dan
zou Venetië dagelijks kunnen overstromen.
Er wordt een voortdurend debat gevoerd over de
oplossingen van het probleem. De Italiaanse regering
koos uiteindelijk voor mobiele barrières om de stad tegen
overstromingen te beschermen.
Historische Centra van Ceský Krumlov en Praag - Tsjechië
Het historisch centrum van Praag prijkt sinds 1992 op de
Werelderfgoedlijst. De Oude Stad werd tussen de 11e en
18e eeuw gebouwd. De vele monumenten, paleizen en
kerken getuigen van een rijk verleden. Ook Ceský Krumlov
verdiende een plaats op de Werelderfgoedlijst. Deze stad
ligt ten zuiden van Praag aan de oevers van de Vitava-rivier
en is rond een kasteel uit de 13e eeuw gebouwd. Het is een
perfect voorbeeld van een kleine middeleeuwse stad waar-
van het architectonisch erfgoed intact is gebleven.
De sites blijven aan natuurlijk geweld blootgesteld, zoals de
ernstige overstromingen in 2002. In Praag stonden sommige
gebouwen tot twee meter onder water en in Ceský Krumlov
tot vier meter. De werelderfgoedsites van de historische site
liepen toen aanzienlijke schade op. De muren en structuren
moesten bovendien voor de winter droog zijn. Anders had
de vrieskou nog meer schade veroorzaakt.
Tot op zekere hoogte kunnen deze overstromingen in
verband worden gebracht met de klimaatverandering. De
gemiddelde regenval neemt in deze regio geleidelijk aan toe
en de neerslag wordt heviger. Het is dus tijd om gepaste
maatregelen te nemen. Daarbij is vooral een preventieve
aanpak nodig. Een regelmatig onderhoud en een nauw-
keurige risicoanalyse en -management zou de conservatie
zeker vooruithelpen. Daarom versterkt de Tsjechische regering
de bescherming van deze sites tegen overstromingen.
Timbuktu - Mali
Timbuktu was een centrum voor de verspreiding van de
Islam en een spirituele en intellectuele hoofdstad in Afrika
gedurende de 15e en 16e eeuw. De drie grote moskeeën
herinneren aan het Gouden Tijdperk van de stad, maar
vandaag bedreigt verwoestijning deze erfgoedsite. In het
verleden werden de muren van de Sankoré-moskee continu
verhoogd om zandaantasting tegen te gaan. De site dreigde
zwaar beschadigd te worden. Daarom werd ze tijdelijk op
de Lijst van het Bedreigd Werelderfgoed gezet.
Verwoestijning kan het gevolg zijn van menselijke activiteiten
en klimaatschommelingen. Men schat dat Afrika ongeveer 25%
van zijn mogelijke vegetatieve productie heeft ingeboet over
meer dan 7 miljoen km², of een kwart van het continent. Experts
geraken het niet eens over de oorzaken van verwoestijning.
Sommige wetenschappers menen dat menselijke praktijken
de klimatologische factoren overtreffen, terwijl anderen
ervan overtuigd zijn dat langdurige droogtes de motor van
verwoestijning vormt.
In de nabijheid van de moskeeën van Timbuktu spelen
beiden factoren een rol. Menselijke praktijken, zoals het
traditioneel vernieuwen van fi jn zand binnen de huizen
voor grote religieuze feestdagen, hebben hun weerslag op
de site. Daarnaast leiden minder regen en hogere tempera-
turen tot meer droogte, waardoor er meer zandschade zal
zijn. De site krijgt soms ook te maken met hevige regenval.
In 1999, 2001 en 2003 stortten daardoor enkele traditio-
nele aarden gebouwen in.
Er zijn verschillende initiatieven genomen om de stad te
beschermen:
de restauratie van de moskeeën en beschadigde
huizen
de verwijdering van zand in de nabijheid van de
moskeeën
het oprichten van bufferzones om de moskeeën tegen
zand te beschermen
het verbeteren van afwateringssystemen
Door het succes van deze maatregelen verwijderde het
Werelderfgoedcomité Timbuktu van de Lijst van het
Bedreigd Werelderfgoed. Maar aandacht voor de opkomende
dreiging van de klimaatverandering blijft belangrijk om
deze sites te beschermen.
•
•
•
•
Ouadi Qadisha and the Forest of the Cedars of God
- Libanon
Sommige sites staan op de Werelderfgoedlijst onder culturele
criteria omwille van hun buitengewone natuurlijke eigen-
schappen die een cultureel belang hebben. Als het klimaat
deze natuurlijke karakteristieken aantast, dan kan dat ook
de culturele waarde beschadigen.
De Ouadi Qadisha (Heilige Vallei) is een van de meest
belangrijke vroegchristelijke kloostervestigingen. De positie
van de kloosters in het ruwe landschap is indrukwekkend.
In de buurt bevinden zich de overblijfselen van het Bos van
Ceders van God. De ceder werd in de antieke wereld als de
oudste boom in de wereld beschouwd. De plaatselijke volkeren,
waaronder de Fenicieërs, de Israëlieten en de vroege
christenen, gebruikten de bomen voor de constructie van
onder meer religieuze gebouwen en paleizen.
Huidige veranderingen of dreigingen zijn vooral te wijten
aan menselijke tussenkomst. Maar er zijn verschillende
aanwijzingen dat het klimaat in de regio naar meer dorheid
verschuift. Zo komt de conservatie van het Bos van Ceders
van God in het gedrang.
Het Libanese klimaat bestaat uit zes bioklimatologische
zones van dor tot oromediterraan. Volgens voorspellingen
zullen deze zones verschuiven. Sommige zullen kleiner
worden, andere zullen volledig verdwijnen, zoals de
oromediterrane zone. Tegen 2080 zou een nieuwe zone
verschijnen: extreme droogte.
Deze veranderingen betekenen een verschuiving in de
biodiversiteit. Sommige soorten zullen niet meer kunnen
overleven in het gebied, terwijl andere soorten hun intrek
nemen ten koste van de inheemse soorten. Dat kan een
probleem zijn voor de conservatie van het Bos van Ceders
van God.
Timbuktu, Mali - ©UNESCO / T. Joffroy, CRA Terre - EAG
2
26
De nieuwe feestcollectie is er!
125maat 40 tot 45
maat 36 tot 41
220maat 36 tot 41
269
169maat 36 tot 41
De klimaatverandering. Hoever laten we het komen?
Is dit hoe onze toekomst er zal uitzien als we niet snel ingrijpen? Volgens een verbijsterend
rapport, dat UNESCO publiceerde over de gevolgen van de klimaatverandering, wél.
Case Studies on Climate Change and World Heritage bundelt zesentwintig ontstellende
studies die aantonen dat de klimaatverandering het werelderfgoed voorgoed zal
veranderen. Zesentwintig pijnlijke ontdekkingen die je jezelf niet mag onthouden.
Surf daarom naar www.unesco-vlaanderen.be, waar je het rapport gratis kan downloaden.
Want bewustwording is de eerste stap naar een volwaardige oplossing.Fund
ed b
y Sa
ppi I
deas
Tha
t Mat
ter.
www.unesco-vlaanderen.be