De oogst van 9 keer proeftuinieren - Het CCV · 2016. 12. 14. · De oogst van negen keer proeftuinieren . 2 . INHOUDSOPGAVE 2 SAMENVATTING 3 1 BELEIDSCONTEXT 5 1.1 Typering problematiek

De oogst van 9 keer proeftuinierenProcesevaluatie voor de aanpak van uitbuiting van Roma-kinderen

DE OOGST VAN NEGEN KEER PROEFTUINIEREN

Procesevaluatie van negen proeftuinen voor de aanpak van uitbuiting van Roma-kinderen

door Marielle Jansen versie Referentie MJN Utrecht, december 2016

De oogst van negen keer proeftuinieren

2

INHOUDSOPGAVE 2

SAMENVATTING 3

1 BELEIDSCONTEXT 5 1.1 Typering problematiek 5 1.2 landelijk programma 5 1.3 negen proeftuinen 5 1.4 evaluatie proeftuinen 6 1.5 Leeswijzer 6

2 DE NEGEN PROEFTUINEN 7 2.1 Interventies en activiteiten 7 2.2 beleids- en programmatheorie 8 2.3 Organisatie en uitvoering 9

3 RESILTATEN 11 3.1 Lessen en inzichten 11 3.1.1 lessen en inzichten voor beleid 11 3.1.2 Lessen en inzichten voor de praktijk 13 3.1.3 Lessen en inzichten voor het landelijk beleid 15 3.2 methoden, werkwijzen en blauwdrukken 16 3.3 realisatie beleidsdoelen 18

4 CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN 21

INHOUDSOPGAVE


3

SAMENVATTING Al decennia lang worden Roma-kinderen in Nederland en andere Europese landen uitgebuit. De aanpak van de problematiek wordt bemoeilijkt doordat er onvoldoende zicht is op de aard en omvang. In 2011 is daarom het landelijk programma Aanpak uitbuiting Roma kinderen gestart. Om grip te krijgen op de problematiek is sinds 2011 in proeftuinen geëxperimenteerd met nieuwe manieren van werken. De afgelopen twee jaar stonden in het teken van de ontwikkeling van methodoeken en werkwijzen. De proeftuinperiode heeft een schat aan informatie opgeleverd. Alle proeftuinen hebben methodieken opgeleverd die professionals kunnen helpen bij het adresseren van de problematiek van multiprobleemgezinnen met een Roma-achtergond. Daarnaast zijn op basis van interviews met betrokkenen lessen en inzichten verzameld die de proeftuinen de afgelopen paar jaar hebben opgedaan. Methoden en instrumenten Het uiteindelijke doel van het programma was het verbeteren van het perspectief op volwaardige particiatie in de samenleving van jonge Roma die opgroeien in multiprobleemgezinnen en het bevorderen van de maatschappelijke veiligheid. Het bevorderen van de schoolgang en arbeidsparticipatie, het creëren van een veilige opgroeisituatie en het terugdringen van kinderuitbuiting en criminaliteit zijn belangrijke onderliggende doelstellingen. De manier waarop deze doelen worden gerealiseerd verschilt per proeftuin en is afhankelijk van de lokale behoefte. In de meeste proeftuinen wordt een meersporenbeleid toegepast, maar gedurende de proeftuinperiode werden vaak accenten gelegd. Dit heeft geresulteerd in een diversiteit aan instrumenten, gericht op het toerusten van professionals, het versterken van de ketensamenwerking of het versterken van de communicatie met de doelgroep (zie onderstaande figuur).

Lessen en inzichten De weg er naartoe was niet altijd zonder hobbels. Het ontwikkelingsproces heeft de proeftuinen veel inzicht geboden in wat werkt en wat niet. De lessen en inzichten hebben betrekking op de landelijke beleidsvorming, de lokale beleidsvorming en de lokale uitvoeringspraktijk. Een aantal belangrijke inzichten:

• Jezelf rekenschap geven van culturele factoren is belangrijk (cultuursensitief), maar beleid moet zoveel mogelijk algemeen zijn en uitgaan van de rechten en plichten die voor iedereen gelden.

Strategisch

beleidsdoel

Tactisch

beleidsdoel

Operationeel

beleidsdoel

Uitvoeringsdoel Maatschappelijk

beleidsdoel


4

• Je moet voortdurend investeren in politiek draagvlak. Daarvoor is op regelmatige basis overleggen met verantwoordelijke bestuurders noodzakelijk.

• Kennis en deskundigheid moeten geïnstitutionaliseerd worden in de betrokken organisaties en niet bij één persoon blijven hangen.

• Er moet meer duidelijkheid komen over de mogelijkheden van het uitwisselen van privacygevoelige informatie.

• Dilemma’s zullen er altijd zijn, net als visieverschillen tussen betrokken ketenpartners. Dit is niet erg, zolang ze maar besproken worden en er onderbouwde keuzes worden gemaakt.

• Het monitoren van de voortgang van een project heeft vaak geen prioriteit. Dit maakt het lastig om vorderingen door de tijd te volgen.

Maatschappelijke effecten Alles lijkt erop te wijzen dat er een verbetering is in het perspectief van jonge Roma. Hoewel harde cijfers vanwege het verbod op etnische registratie ontbreken, laten de schoolgang en arbeidsparticipatie van de gezinnen die gemonitord worden in verschillende proeftuinen een stijgende lijn zien. Op het vlak van de aanpak van kinderuitbuiting zijn er de afgelopen jaren eveneens successen geboekt. Ontvoeringen werden voorkomen of opgelost met de succesvolle operatie 13Oceans deze zomer als belangrijk sluitstuk. Kinderuitbuiting is ermee op de politieke agenda gezet, zowel landelijk als regionaal. Kennis en deskundigheid centraal ontsluiten Het landelijk programma heeft de problematiek binnen de doelgroep hoger op de beleidsagenda gezet. De centrale aansturing en periodieke overlegmomenten hebben gezorgd voor synergie tussen de proeftuinen. De kennis en instrumenten worden eind dit jaar centraal ontsloten in een webdossier.


5

1 BELEIDSCONTEXT 1.1 TYPERING PROBLEMATIEK Al decennia lang worden Roma-kinderen in Nederland en andere Europese landen uitgebuit. Het kan gaan om criminele uitbuiting, zoals inzet van kinderen voor diefstal en zakkenrollerij, maar ook om andere zaken die het perspectief op normale participatie in de samenleving belemmeren. Denk daarbij aan gedwongen uithuwelijking op jonge leeftijd, eis van terugbetalen van de bruidsschat, van school gehouden worden en schooluitval, waardoor er nauwelijks startkwalificaties worden behaald door Roma jongeren. In Nederland speelt deze problematiek vooral binnen problematische familienetwerken uit de generaal pardon groep, die zich in de jaren ‘70 in Nederland hebben gevestigd. Daarnaast zijn er families bekend die zich al vóór het generaal pardon in Nederland hebben gevestigd en waarbij deze complexe multi-problematiek zich eveneens voordoet. Ook komen er de laatste jaren nieuwe groepen EU-migranten met een Roma achtergrond naar ons land, soms met het specifieke oogmerk hier ingezet te worden voor criminele activiteiten of gedwongen te worden tot prostitutie. De aanpak van de problematiek wordt bemoeilijkt doordat er onvoldoende zicht is op de aard en omvang. De problematiek van de doelgroep is zodanig complex, dat een effectieve, eenduidige en doortastende aanpak geen vanzelfsprekendheid is. Ook kan deze van bovenlokale aard zijn waardoor lokale instrumenten en samenwerkingsverbanden tekort schieten. Gemeenten hebben het ministerie van Veiligheid en Justitie en het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid om hulp gevraagd bij het aanpakken van de uitbuiting van Roma-kinderen.

1.2 LANDELIJK PROGRAMMA In 2011 is hiervoor het landelijk programma Aanpak uitbuiting Roma-kinderen gestart. Het betreft een samenwerkingsverband tussen het ministerie van Veiligheid en Justitie en het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. De eerste periode tot eind 2013 stond met name in het teken van het onderzoeken en verkennen van de problematiek, kennisopbouw en het aftasten van mogelijk succesvolle aanpakken in proeftuinen in Ede, Lelystad, Nieuwegein en Veldhoven. Dit heeft geleid tot een aantal producten zoals het barrièremodel, het protocol dreigende uithuwelijking, het kennisfundament en de Maatschappelijke Kosten en Batenanalyse (MKBA). Eind 2013 is het programma verlengd tot eind 2016. Deze tweede programmaperiode was gericht op het verbreden en borgen van de aanpak en het geven van concreet handelingsperspectief aan zowel bestuurders als professionals. Daarbij was er aandacht voor de signalering en aanpak van (criminele) uitbuiting van Roma-kinderen, zowel preventief als repressief. Het programma moest onder meer instrumenten en methoden opleveren die professionals ondersteunen om de problematiek aan te pakken en de samenwerking en integrale benadering binnen de gehele keten van zorg tot veiligheid te versterken. Hiervoor wordt op het moment van schrijven van deze rapportage een toolkit ontwikkeld, in de vorm van een webdossier.

1.3 NEGEN PROEFTUINEN Het instrumentarium voor deze toolkit is voor een groot deel ontwikkeld in de proeftuinen die sinds 2011 op het thema kinderuitbuiting door Roma actief zijn. Eind 2016 telde het programma negen proeftuinen:

• Gemeente Capelle a/d IJssel • Gemeente Ede • Gemeente Enschede • Leger des Heils • Gemeente Lelystad • Landelijke politie/Politieacademie • Gemeente Nieuwegein • Gemeente Tilburg • Gemeente Veldhoven


6

Capelle a/d IJssel, de landelijke politie, het Leger des Heils, Ede, Enschede en Lelystad vroegen voor de periode 2014-2016 subsidie aan voor de aanpak van Romaproblematiek. Voor Ede en Lelystad ging het om een vervolgsubsidie: zij waren ook in de periode 2011-2013 al een proeftuin. Nieuwegein en Veldhoven vroegen geen subsidie aan, maar bleven participeren in het programma om de resultaatafspraken uit de eerdere proeftuinperiode te kunnen nakomen. Begin 2015 ontving ook de gemeente Tilburg een subsidie, waarmee het totale aantal proeftuinen op negen kwam. Daarnaast zijn de gemeenten Den Bosch en Gilze en Rijen in de loop van 2015 aangeschoven bij het landelijk overleg om landelijke ontwikkelingen te kunnen blijven volgen. Deze laatste twee vallen buiten de scope van deze evaluatie.

1.4 EVALUATIE PROEFTUINEN De proeftuinen hebben niet alleen instrumenten en werkwijzen opgeleverd, ze hebben ook veel waardevolle informatie opgeleverd over het proces van de totstandkoming van deze instrumenten. Om de belangrijkste lessen en inzichten in beeld te brengen, heeft het CCV een procesevaluatie uitgevoerd. We hebben hierbij de volgende aanpak toegepast:

• Op basis van de subsidieverzoeken hebben we ons een eerste beeld gevormd van de projecten en activiteiten van de negen proeftuinorganisaties.

• We hebben de workshop Leren van evalueren georganiseerd. In de workshop was aandacht voor verschillende vormen van evalueren en het belang van vooraf nadenken over resultaatindicatoren.

• In de periode erna zijn startgesprekken gevoerd met de projectleiders van de proeftuinen om samen na te denken over de doelstellingen die zij na afloop van de proeftuin wilden bereiken.

• Op basis van de plannen van aanpak/subsidieverzoeken en de startgesprekken heeft het CCV voor alle proeftuinen een overzicht van mogelijke resultaatindicatoren opgesteld, met het verzoek aan de proeftuinen dit naar eigen inzicht aan te passen. Dit bleek voor de proeftuinen niet altijd eenvoudig. In deze fase concludeerden we dat voor het merendeel van de proeftuinen verdere belasting met procesmatige taken (zoals het bijhouden van registraties, logboeken et cetera) niet zou gaan werken. Uiteindelijk is besloten de focus op de te bereiken doelen wat meer los te laten en ons vooral te richten op het proces.

• In juli hebben we het evaluatieplan aangepast, waarin met name procesdoelen zijn geformuleerd. Op basis van gesprekken met betrokkenen (najaar 2015 en zomer 2016) hebben we een overzicht gemaakt van de opbrengsten van de proeftuinen. Voor een overzicht van de gesprekspartners verwijzen we naar de bijlage.

1.5 LEESWIJZER In deze rapportage beschrijven we de bevindingen van de procesevaluatie. We rapporteren voornamelijk op geaggregeerd niveau. Dit betekent dat we niet per proeftuin rapporteren, maar op thematisch niveau, waarbij we over de proeftuinen heen kijken. Hoofdstuk 2 geeft een beknopte beschrijving van de negen proeftuinen en de verschillende activiteiten die in de proeftuinen zijn ontwikkeld. Het derde hoofdstuk beschrijft de resultaten in termen van beleidsrelisatie, de opgeleverde producten en de ervaringen van betrokkenen bij het proces. Het vierde en laatste hoofdstuk geeft de belangrijkste conclusies weer.


7

2 DE NEGEN PROEFTUINEN

2.1 INTERVENTIES EN ACTIVITEITEN De negen proeftuinen richtten zich met hun activiteiten vanzelfsprekend op de lokale uitdagingen waar zij zich voor gesteld zien. Onderstaande tabel geeft een overzicht van de doelstellingen per proeftuin. Tabel 1 Doelstellingen per proeftuin

Proeftuin

Doelstelling Subdoelen/Producten

Veldhoven (oud/afronding 1e fase)

• Handboek practice based methodiek voor professionals

• Borging en positionering van de integrale aanpak MPG binnen de lokale zorgstructuur

Nieuwegein (oud/afronding 1e fase) Aanpak CMPG

Verbeteren aanpak CMPG • Verstevigen/borgen aanpak schoolverzuim (incl. ketenaanpak uitschrijving Roma kinderen)

• Verstevigen/borgen aanpak misbruik BRP • Documenten en kennis ontwikkeld in de aanpak

CMPG ter beschikking te stellen voor publicatie in het webdossier beheerd door het CCV.”

• Meerdere bijeenkomsten georganiseerd voor professionals, gericht op een gedeeld denkkader inzake diversiteit en gericht op het tegengaan van handelingsverlegenheid bij professionals rond signaleren van uitbuiting.

Lelystad (oud/afronding 1e fase)

• Afronding onderzoek naar de aanpak van focusgezinnen met multiproblematiek.

Lelystad (2e fase) De aanpak van MP in gezinnen met een Roma-achtergrond

Aanpak multi-problematiek van gezinnen met een Roma-achtergrond

• Rapportage integratie Roma Lelystad • Rapportage/methodiek intensieve begeleiding

jongeren • Project/methodiek gericht op toeleiding naar

scholing en werk van Roma jongeren

Ede (1e fase) • Factsheet met werkwijze/ervaring ketenaanpak • Voorbeeld Proces Verbaal schoolverzuim • Selectie twee gemeenten voor ervaringsuitwisseling • Factsheet protocol burgerzaken inzake uitschrijving

GBA leerplichtige kinderen Ede (2e fase) Aanpak uitbuiting Roma-kinderen

Aanpak uitbuiting Roma-kinderen

• Blauwdruk/procesbeschrijving integrale samenwerking Sociaal Interventieteam

• Onderzoek naar strafrechtelijke vervolging bij gedwongen huwelijken/kindhuwelijken

• Verkenning inzet last onder dwangsom, vastgelegd in een evaluatie, procesbeschrijving en afwegingskader.

Enschede Aanpak uitbuiting Roma-kinderen

Vicieuze cirkel van uitbuiting doorbreken, inzicht in knelpunten rond informatie-uitwisseling en borgen van opgedane kennis in de proeftuin

• Rapportage over dialoog met Roma i.s.m. ketenpartners

• Rapportage over verbeterde informatiepositie, ook in relatie tot Duitsland

• Werkmethodiek Roma MPG binnen de lokale zorgstructuur

Capelle a.d. IJssel Huiswerk- begeleiding en conversatieochtenden

Tegengaan schooluitval en emancipatie Roma-vrouwen en –meisjes

• Methodiek/rapportage huiswerkbegeleiding Roma-kinderen

• Conversatieochtenden Roma-vrouwen

Leger des Heils Integrale MPG-Roma benadering

(Door)ontwikkelen practice based perspectiefvolle integrale MPG-benadering

• Practice based methodiek gericht op ontwikkeling Roma kinderen, incl. formulering van overdraagbare kritische succesfactoren

• Vergroting handelingsbekwaamheid medewerkers


8

• Sleutelfiguren inzetten binnen de Roma-gemeenschap: Lokale Romavertegenwoordigers betrekken bij

de werkwijze Methodisch op zoek gaan naar sleutelfiguren

binnen lokale Romanetwerken • Versterking netwerk ketenpartners • Factsheet aanpak criminele kinderuitbuiting • Arbeidsparticipatieproject (met gemeente Enschede)

Nationale politie/politieacademie (1e fase)

Aanpakken problematische familienetwerken

• Kennisfundament multiprobleemgezinnen met een Roma-achtergrond

• Onderzoek Irish Travellers • Training/kennisoverdracht politie en ketenpartners

Nationale Politie (2e fase) Aanpak Problematische familienetwerken 2014-2016

• Maandelijks operationeel platform voor uitwisseling best practices/knelpunten

• Book of crime methodiek • E-learning module uitbuiting kinderen • Themadag aanpak uitbuiting kinderen

Tilburg

Experimenteren met contingentwoning Ontwikkelen ketenaanpak

• Bieden van een veilige en gezonde woonomgeving voor Roma-kinderen uit multiprobleemgezinnen.

• Versterken van de ketensamenwerking

2.2 BELEIDS- EN PROGRAMMATHEORIE Bovengenoemde activiteiten zijn niet van de een op de andere dag bedacht. Hieraan is veel denkwerk vooraf gegaan, gebaseerd op vaak jarenlange ervaring met het werken met de doelgroep. Dit denkwerk vinden we echter niet altijd terug in de plannen van aanpak. De beschrijving beperkt zich meestal tot een overzicht van doelen en middelen, zonder dat wordt aangegeven waarom juist deze middelen geschikt zijn voor het aanpakken van het probleem. Impliciet is deze theorie er dus vaak wel, maar dan veelal in de hoofden van de betrokken professionals. Figuur 1 geeft de relaties weer tussen de verschillende doelen en activiteiten die in de proeftuinen zijn ontwikkeld. Figuur 1 Beleidstheorie proeftuinen aanpak kinderuitbuiting


9

De horizontaal gepresenteerde doelen zijn niet los van elkaar te beschouwen. Het spreekt voor zich dat een beter toegeruste professional beter toegang krijgt tot de doelgroep en een betere ketenpartner is. Een dergelijke doelenboom maakt echter wel duidelijk dat het vaak eerst nodig is om ondergelegen doelen te realiseren (en te evalueren of deze zijn behaald), voordat naar hoger gelegen doelen kan worden gestreefd. Vergroten perspectief en bevorderen veiligheid Het uiteindelijke (maatschappelijke) doel is voor alle proeftuinen het vergroten van het perspectief van jonge Roma. Ook het bevorderen van een veilige samenleving speelt in de proeftuinen een belangrijke rol. Stimuleren van schoolgang en arbeidsparticipatie zijn hierin belangrijke beleidsdoelen, evenals het voorkomen en terugdringen van crimineel gedrag en de aanpak van kinderuitbuiting. Omdat dat laatste niet in alle proeftuingemeenten een issue lijkt, wordt hieraan niet in alle proeftuinen specifieke aandacht besteed. In gemeenten waar dit wel gesignaleerd wordt, wordt bijvoorbeeld ingezet op een protocol om gedwongen uithuwelijking tegen te gaan, of wordt een instrument ontwikkeld voor de signalering van uitbuiting. Toerusten professional, versterken keten en versterken communicatie met Roma-populatie In algemene zin richten de proeftuinen zich op drie ondergelegen beleidsdoelen: het verbeteren van de ketensamenwerking, het toerusten van de professional en het versterken van de relatie met de doelgroep. Het toerusten van de professional moet ervoor zorgen dat deze minder handelingsverlegen wordt en beter in staat met de doelgroep te werken. En vanwege de multiproblematiek en de diverse specialismen die hierbij zijn betrokken ligt het belang van een goed werkende keten voor de hand. Het opbouwen van een relatie met de doelgroep wordt belangrijk gevonden, omdat multiprobleemgezinnen met een Roma-achtergrond contact met de overheid vaak mijden. Ontwikkeling methodieken en werkwijzen De in de proeftuin ontwikkelde methodieken hebben dus tot doel eerdergenoemde beleidsdoelen te realiseren. De keuze voor een bepaald instrument berust op een aantal aannames. De aanname achter de ontwikkeling voor een training voor docenten in het voortgezet onderwijs is dat deze hiermee beter worden toegerust om verzuim te signaleren. En dat ze daarmee effectiever zijn in het terugdringen van verzuim waardoor de schoolgang weer wordt bevorderd. Waarmee uiteindelijk het perspectief op werk en een goede toekomst wordt bevorderd. De aanname die onder deze redenering ligt is dat er te weinig kennis is om verzuim goed te kunnen signaleren. Of deze aanname juist is, wordt idealiter vooraf getoetst. Want als het uitblijven van signalering een andere oorzaak heeft (men is bijvoorbeeld niet tevreden over de opvolging) dan is investeren in kennis niet de oplossing.

2.3 ORGANISATIE EN UITVOERING Positionering, projectleiding en capaciteit De gemeentelijke proeftuinen zijn op verschillende plaatsen in de organisatie gepositioneerd. In het ene geval is dat bij de afdeling Openbare Orde en Veiligheid, de andere keer bij Zorg, Welzijn en/of Educatie. Een van de proeftuinen is ondergebracht in het Zorg- en Veiligheidshuis. Duidelijk is dat de proeftuinen zowel een veiligheids- als een zorgcomponent hebben. Waar het sterkste accent ligt bepaalt over het algemeen de gemeentelijke positionering. Alle proeftuinen worden aangestuurd door een projectleider. De reikwijdte van dit projectleidersschap verschilt sterk per proeftuin. In de ene proeftuin is de projectleider verantwoordelijk voor alle activiteiten

Maatschappelijk

beleidsdoel

Strategisch

beleidsdoel

Tactisch

beleidsdoel

Operationeel

beleidsdoel

Uitvoeringsdoel


10

die binnen de proeftuin worden ontwikkeld en kan deze zich daar voor de volle 100% op focussen. Het andere uiterste is de projectleider die het moet doen met twee uur per week. Het spreekt voor zich dat dit invloed heeft op de taakinvulling van het projectleiderschap. De proeftuinen verschillen in hun aard en omvang te zeer om uitspraken te kunnen doen over beschikbare capaciteit versus de beoogde opbrengsten. Een uitzondering daargelaten wordt de eigen beschikbare capaciteit als passend ervaren, maar is men van mening dat deze bij de ketenpartners niet altijd afdoende is. Een enkeling geeft aan meer te willen doen, met name op het strategische vlak, maar zegt daar de tijd niet voor te hebben. Hoewel met meer capaciteit niet per definitie een hogere kwaliteit wordt bereikt, vormt een zeer geringe capaciteit een groot risico voor een project. Ook alle capaciteit beleggen bij één persoon, zoals in de meeste proeftuinen het geval is, maakt een proeftuin kwetsbaar. In de eerste plaats omdat het project valt of staat met de gedrevenheid van één persoon. Maar ook vanwege het risico op uitval vanwege onvoorziene omstandigheden, wat een aantal proeftuinen ook heeft ondervonden. Multidisciplinaire interventieteams De daadwerkelijke zorg aan gezinnen met meervoudige problemen vindt plaats vanuit sociale teams of wijkteams, samengesteld uit professionals vanuit verschillende organisaties. Multi-probleemgezinnen met een Roma-achtergrond blijven vanwege hun zorgmijdende gedrag al lagerere tijd buiten beeld van zorgprofessionals. Het lijkt er op dat dit door de transitie in de zorg niet verbeterd is en vaak zelfs tot verslechtering leidt. “Wanneer je als gevolg van tijdgebrek keuzes moet maken, kies je sneller voor de cases waar je als hulpverlener resultaat kunt boeken. En dat zijn niet de complexe multiproblematiekzaken, waar je echt naar de kern van de problematiek moet om de problemen te kunnen oplossen. Zeker als je daar onvoldoende voor bent toegerust, zijn dit de eerste zaken die blijven liggen”, aldus een van de gesprekspartners. “Schulden kunnen we oplossen, maar iemand gemotiveerd krijgen om aan de samenleving deel te nemen, dat doe je niet van de een op de andere dag.” De transitie biedt echter ook kansen volgens onze gesprekspartners. Jeugdzorg is een lokale aangelegenheid en daarmee voor gemeenten ook een politieke aangelegenheid geworden. Het is voor de gemeenten dus van nog meer belang om de problematiek op deskundige wijze te benaderen. De sociale wijkteams komen als eerste in aanraking met de bewoners dus het is van essentieel belang deze goed toe te rusten. De vraaggestuurde manier van werken is hiervoor niet geschikt, omdat zorgmijders niet met een hulpvraag komen. Een zogenaamd interventieteam, zoals die in verschilende proeftuinen zijn opgezet, heeft daarom een toegevoegde waarde.


11

3 RESULTATEN In dit derde hoofdstuk beschrijven we de opbrengsten van proeftuinen. We maken hierbij het volgende onderscheid:

• Procesresultaten: lessen en inzichten • Productresultaten: methoden, handreikingen en blauwdrukken • Beleidsresultaten: realisatie van beleidsdoelstellingen

De procesresultaten vormen de kern van het hoofdstuk. Het primaire doel van de evaluatie is het trekken van lessen en het verwerven van inzichten, op basis van de afgelopen proeftuinperiode(n). De opbrengst in termen van producten beschrijven we beknopt in de tweede paragraaf van dit hoofdstuk. Het nog te realiseren webdossier bevat een uitgebreider overzicht, inclusief alle instrumenten, methoden en blauwdrukken. In de laatste paragraaf van dit hoofdstuk gaan we kort in op de beleidsresultaten, gesignaleerd door betrokkenen.

3.1 LESSEN EN INZICHTEN Experimenteren is de beste manier om erachter te komen of iets werkt. En elke proeftuin stuit daarbij op andere uitdagingen. Knelpunten die men in de ene proeftuin ervaart hoeven in een andere proeftuin niet per se op te treden. Toch kunnen we wel degelijk algemene lessen trekken uit de ervaringen van betrokkenen. Inzichten over wat werkt en wat niet. Maar ook het inzicht dat er niet één beste manier is, maar dat er verschillende wegen naar Rome leiden.

3.1.1 LESSEN EN INZICHTEN VOOR BELEID Perspectief centraal stellen De aanpak van kinderuitbuiting is één van de beleidsdoelstellingen die het perspectief voor jonge Roma moet vergroten, maar niet de enige. In de meeste proeftuinen staat dan ook niet de aanpak van kinderuitbuiting centraal, maar het bieden van perspectief. Perspectief op onderwijs, perspectief op arbeid en het bieden van een veilige omgeving om op te groeien. Deze benadering past ook goed bij de taak die er (steeds meer) bij de gemeente ligt in het sociale domein. Ook repressie wordt belangrijk gevonden, maar bij de focus hierop bestaat een gevaar van stigmatisering volgens betrokkenen. Hoewel de uitgangspunten van gelijke rechten en plichten door iedereen worden onderschreven, blijkt het soms nog lastig deze in de praktijk te brengen. Niet doorslaan in doelgroepenbeleid Alle gesprekspartners zijn van mening dat het belangrijk is om je bij de benadering van de doelgroep rekenschap te geven van eventuele culturele factoren. Daarbij moet volgens de meesten worden gewaakt voor te veel aparte projecten voor aparte doelgroepen. Dit kan sigmatisering in de hand werken en daarmee contraproductief zijn volgens de gesprekspartners. Bovendien is er vaak weinig draagvlak voor en kan het kansrijker zijn om mee te liften op het reguliere beleid. “Dat het daarbij goed is om in elk wijkteam kennis te hebben van de Roma en hun cultuur staat buiten kijf. Maar dat betekent nog niet dat er afzonderlijk beleid op moet worden gevoerd”, aldus één van de gesprekspartners. Of zoals een andere gesprekspartner het verwoordt: “Als je praat over inclusie, waar Europa op stuurt, dan moet je het verweven in het reguliere beleid.” Er zijn overigens ook proeftuinen die van mening zijn dat de doelgroep zo specifiek is dat dit afzonderlijk beleid legitimeert. Mogelijk hangt dit ook samen met de samenstelling van de doelgroep en de overlast die ze veroorzaakt, hetgeen per gemeente verschilt. Politiek en bestuurlijk draagvlak zijn cruciaal Alle proeftuinen hebben op een zeker moment van het lokale bestuur een ‘go’ gekregen voor het project. Toch zijn er grote verschillen in de wijze waarop projectleiders zich bestuurlijk gesteund voelen. Omdat de Roma-problematiek raakt aan zowel het veiligheids- en handhavingsdossier (dat meestal bij de burgemeester


12

is belegd) als aan educatie-, zorgen welzijnsdossiers (wethouder) is het de kunst op verschillende plaatsen het bestuurlijke draagvlak te creëren en te behouden. Als dit bij de ene bestuurder lukt, betekent dit nog niet dat ook de andere bestuurder overtuigd is. Daarbij is het erg afhankelijk van de politieke waan van de dag. Met name de gemeentelijke proeftuinen worstelen hier mee. Omdat het belangrijk is de bestuurders betrokken te houden, kiezen veel proeftuinen ervoor op regelmatige basis te overleggen met hun bestuurders. Gedeelde visie Er moet sprake zijn van één verhaal, zowel binnen als buiten de gemeentelijke organisatie, gebaseerd op een gedeelde visie. Die ontstaat niet vanzelf, maar vergt investering in de kennis en vaardigheden van professionals. Alle ketenpartners zouden volgens de gesprekspartners een zekere basiskennis van de doelgroep moeten hebben om te voorkomen dat men tegen elkaar wordt uitgespeeld. Alleen zo wordt de keten sluitend. Een goed voorbeeld is de wijze waarop in Nieuwegein alle betrokken gemeentelijke diensten en ketenpartners dezelfde training hebben doorlopen, om zo tot een gemeenschappelijk denkkader te komen. Ook in de communicatie moet het duidelijk zijn dat de betrokken organisaties met één mond praten. Zo is het beter om op een brief, die is gericht aan de ouders van een kind dat heeft verzuimd, de naam van de gemeentelijke afdeling te noemen, in plaats van die van de leerplichtambtenaar. Dilemmas bespreekbaar maken Hulpverleners moeten multiprobleemgezinnen met een Roma-achtergrond op dezelfde wijze behandelen als andere multiprobleemgezinnen, maar krijgen soms te maken met hele specifieke problematiek. Dit leidt soms tot dillema’s. Het belang van het kind stellen ze voorop, maar dit bijt soms met wat volgens de letter van de wet de juiste werkwijze is. Een voorbeeld is de situatie waarin een kind al is ontvoerd naar het buitenland en ondergebracht bij een familielid. Aangifte doen is dan de aangewezen stap, maar dreiging met het doen van aangifte kan soms effectiever zijn. Voor dergelijke dilemma’s is er geen panklare oplossing, elke situatie vereist een nieuwe afweging. Zolang ze maar bespreekbaar blijven. Taken en verantwoordelijkheden vaststellen Als gevolg van de transitie van de jeugdzorg hebben gemeenten er veel nieuwe taken bijgekregen en worstelen ze vaak nog met de manier waarop ze daaraan invulling moeten geven. Dit levert spanningen op, waar ook de proeftuinen de gevolgen van ondervinden. Zo blijken multi-probleemgezinnen soms tussen wal en schip te vallen, omdat de problematiek te ernstig is voor de sociale wijkteams, terwijl ze ook niet in beeld zijn bij bijvoorbeeld de veiligheidshuizen. Het is belangrijk om dit goed in de gemeente te beleggen. Mogelijk biedt de methode Aanpak Voorkomen Escalatie (AVE) hiervoor goede handvatten. In dit vierfasenmodel is de ernst van de problematiek leidend voor de partij die ermee aan de slag moet gaan:

1. Gezinnen met problemen die als normaal bestempeld kunnen worden en waarbij GGD, Centra voor Jeugd en Gezin hulp kunnen bieden.

2. Gezinnen die kampen met enkelvoudige of meervoudige (complexe) problematiek waar regie op gevoerd moet worden. Bij enkelvoudige problematiek zijn dit de wijkteams, bij meervoudige of complexe problematiek zijn daarnaast gespecialiseerde deskundigen betrokken.

3. Gezinnen met complexe problemen op meerdere leefgebieden en domeinen. De veiligheid van de persoon of zijn of haar omgeving is in gevaar. Om dit op te lossen is samenwerking nodig tussen meerdere organisaties, zoals dat bijvoorbeeld gebeurt in het veiligheidshuis.

4. Gezinnen waarbij de problematiek fase 3 overstijgt. De problemen zijn zo complex of groot, dat de situatie totaal escaleert. Er is maatschappelijke onrust, de veiligheid van meerdere mensen is in gevaar waardoor bestuurlijk optreden noodzakelijk wordt.


13

Werken met zorgmijders vergt specifieke kennis en deskundigheid Multiprobleemgezinnen met een Roma-achtergrond zijn niet snel geneigd om hulp te zoeken. En als ze dit wel doen, dan moeten ze weerstand kunnen bieden aan de druk van familieleden die deze invloed willen beperken. Daarbij zijn de wensen en belangen van deze gezinnen en die van de gemeente vaak strijdig met elkaar. Voor de professional in de uitvoering levert dit soms moeilijk werkbare situaties op. In sommige proeftuinen is sprake van pogingen tot omkoping en zelfs bedreiging. Het is dan ook van wezenlijk belang dat professionals over kennis en vaardigheden beschikken om om te gaan met (complexe) multiproblemgezinnen. Daarnaast moeten ze kennis van de doelgroep verwerven. De kennis kan voor een deel worden opgedaan in trainingen, wat in de meeste proeftuinen ook gebeurt. Een groot deel van de deskundigheid bouwen professionals echter op door vaak jarenlange ervaring. Spreiding deskundigheid Het belang van specifieke kennis en ervaring zou kunnen pleiten voor het onderbrengen van Roma-cases bij één gespecialiseerde casusregisseur. Toch doen de meeste gemeenten dit niet. De meeste gemeenten verdelen de Roma-caseload juist opzettelijk over de casusregisseurs. Daarbij zijn de ernst van de problemen en de omvang van de doelgroep factoren die meespelen. Hoe ernstiger en omvangrijker de problemen, des te belangrijker wordt het om deze niet bij één casusregiseur te concentreren. Niet alleen om de werklast te verdelen, maar ook vanwege de klankbordfunctie die nodig kan zijn. Of het gevaar om de objectiviteit, die een hulpverlener nodig heeft bij het beoordelen van een zaak, uit het oog te verliezen. Dit is een reëel risico wanneer je langere tijd met dezelfde doelgroep of families werkt. Niet linksom, dan rechtsom! Het oplossen van de problematiek in gezinnen met meervoudige problemen vereist een lange adem en levert niet altijd het gewenste resultaat op. Het is dan belangrijk om ‘out of the box’ te denken en te bezien of er ook andere manieren zijn om het gewenste resultaat te bereiken. Zo kan het zinvol zijn om te kijken of problemen die niet via de strafrechtelijke route kunnen worden aangepakt, wel via de bestuurlijke route kunnen worden getackeld. Een voorbeeld is het Verona-project in Lelystad, waar het met het strafrecht niet lukte hypotheekfraude en witwassen te bewijzen, maar waarin belastingontduiking wel kon worden bewezen. “We hebben op drie huizen, inclusief de inboedel, beslag gelegd. Een vorm van effectief handhaven waarvan vanwege de zichtbaarheid ook nog een preventieve werking uitgaat”, aldus één van de gesprekspartners.

3.1.2 LESSEN EN INZICHTEN VOOR DE PRAKTIJK Ketenregie en procesregie moeten niet door elkaar lopen De gemeente heeft de ketenregie. Los van wat kritische geluiden vanuit de hoek van de politie, pakt ze deze rol volgens de ketenpartners doorgaans goed op. Dat betekent niet dat ze geen worstelingen kent. Dit lijkt samen te hangen met het spanningsveld tussen ketenverantwoordelijkheid enerzijds en procesverantwoordelijkheid anderzijds. De gemeente is ketenverantwoordelijk, wat betekent dat ze verantwoordelijk is voor het goed functioneren van de keten. Ze zorgt ervoor dat de juiste partners om tafel zitten, dat deze gemandateerd zijn voor het nemen van besluiten en dat er draagvlak is bij hun achterban en/of het management van de organisatie. De proces- of casusverantwoordelijke is in het geval van complexe multiproblematiek bij Roma-families vaak een vertegenwoordiger van één van de hulpverlenende instanties, zoals de gezinsvoogd. Deze is verantwoordelijk voor het bieden van een veilig en gezond opgroeiklimaat (bed, bad en brood). Dit zijn twee verschillende regierollen, die niet met elkaar verward moeten worden. In de praktijk blijkt dit echter nogal eens lastig. Om die reden heeft het Leger des Heils deze twee rollen uitgewerkt in een document en een training ontwikkeld die gemeenten en samenwerkingspartners hierbij kan helpen.


14

Goede informatiepositie als basis Families en familienetwerken die veel problemen veroorzaken verplaatsen ze hun werkgebied vaak als de grond ze te heet onder de voeten wordt en blijven zo onder de radar. Dit waterbedeffect kan alleen worden aangepakt wanneer de problematiek grensoverschrijdend wordt aangepakt. Daarvoor is bovenlokale informatieuitwisseling een vereiste. Amazone, een informatiesysteem van de politie waarin op familieniveau kan worden geregistreerd, is hiervoor in potentie een geschikt systeem. In de huidige vorm is er echter geen bovenregionale gegevensuitwisseling meer mogelijk, omdat de verschillende regionale systemen niet aan elkaar worden gekoppeld. Hierdoor ontbreekt het gemeenten en politie aan een goede informatiepostitie, hetgeen de slagkracht in de weg staat. Ook bínnen een gemeente beschikken ketenpartners niet altijd allemaal over dezelfde informatie, omdat bepaalde informatie niet mag worden gedeeld. In het belang van het kind worden de grenzen van de privacywetgeving dan ook opgezocht. Mandaat vóór organisatiebelang Ketenpartners moeten gezamenlijk tot een besluit komen over een casus. De afzonderlijke teamleden zijn door hun organisaties gemandateerd beslissingen te nemen in het belang van de betreffende casus. Deze beslissingen kunnen soms bijten met het organisatiebelang. “In ons vak moet je soms met elkaar meebewegen”, aldus een van de projectleiders. “Iedereen heeft zijn eigen taken en verantwoordelijkheden, maar je moet ook bereid zijn eens wat minder rolvast te zijn als de omstandigheden dat vereisen. Je kunt wel iedereen doorverwijzen, maar voor een goede samenwerking heb je ook wisselgeld nodig. Zolang je je maar aan de regels houdt”. Regie en deskundigheid institutioneel borgen De meeste proeftuinen worden getrokken door één projectleider. Tilburg en Lelystad vormen hierop een uitzondering. In Tilburg is het projectleiderschap een duobaan, in Lelystad is er een scheiding gemaakt tussen beleid en praktijk. Aanvankelijk waren ook bij de Nationale Politie twee personen bij de proeftuin betrokken, maar momenteel is er weer één projectleider. Het feit dat de proeftuinen in de meeste gevallen bij één persoon zijn belegd maakt ze erg kwetsbaar. In de proeftuinperiode is dit ook gebleken. In enkele organiaties viel de projectleider weg waarmee het project stagneerde. Zeker bij een thema dat niet altijd kan rekenen op grote politieke belangstelling is dit een zwak punt. Een verdeling van de last over twee personen vermindert de kwetsbaarheid en vergroot de kans op voortbestaan. En ook bij de ketenpartners zou een verdeling van de last wenselijk zijn volgens de gesprekspartners. “Eigenlijk zou elke samenwerkingspartner een soort portefeuillehouder moeten hebben die een ambassadeursrol vervult binnen de organisatie”. Volgens sommigen is het daarbij wenselijk als er in de organisatie een tweede persoon is met wie je kunt sparren als het nodig is. “Contacten, kennis en deskundigheid moeten eigenlijk institutioneel worden geborgd, ze zijn nu vaak erg persoonsafhankelijk”, aldus een van de gesprekspartners. Schaken op verschillende borden De activiteiten in de proeftuinen richten zich voornamelijk op het operationele niveau, hetgeen op zichzelf logisch is. Kenmerkend voor een proeftuin is immers het experimenteren met nieuwe manieren van werken, die in een veilige experimentele context kunnen worden ontwikkeld. Liefst met een tastbare opbrengst, in de vorm van bijvoorbeeld processchema’s en methodiekbeschrijvingen, zodat de opgedane kennis eenvoudig kan worden overgedragen. Voor de grootste kans van slagen is het noodzakelijk daarnaast ook te investeren in het strategische en tactische niveau. Bestuurlijk draagvlak is namelijk onmisbaar. Voorbeelden hiervan zijn de bijeenkomsten van de Strategiegroep in de proeftuin van de Nationale Politie en het relatiemanagement in Enschede.


15

Sociale druk is sterk In de Romatraditie is de familie erg belangrijk. Een welwillende client die graag wordt geholpen bij het organiseren van zijn of haar leven kan onder druk van de familie toch opeens anders besluiten. ”Er gaat een zuigende kracht uit van de gemeenschap die je niet direct ziet, maar wel voelt”, aldus een van de projectleiders. Wanneer de familie zich dan ook nog bezighoudt met activiteiten die het daglicht niet kunnen verdragen, is de bemoeienis vaak nog groter en wil men zo ver mogelijk van de officiële instanties vandaan blijven. “Je moet de invloed van ondermijnende criminaliteit niet onderschatten”, aldus een van de procescoördinatoren. Het is dus van wezenlijk belang om de context van de familie te betrekken bij een casus. Daarvoor is een goed overzicht van het familienetwerk (genogram), zoals dit bijvoorbeeld in de Tilburgse proeftuin en die van het Leger des Heils in kaart is gebracht, een vereiste. Inconsequent beleid wordt afgestraft Consequent en duidelijk zijn is belangrijk om geloofwaardig te blijven. Zeg wat je doet en doe wat je zegt. “De gezinnen kijken naar elkaar en een opgelegde maatregel zingt direct rond”, aldus een van de gesprekspartners. “Bij een achterstand van opgelegde boetes kan er geschikt worden, maar kwijtschelden doen we niet”. Twee stappen vooruit en één terug Complexe multiproblematiek laat zich niet eenvoudig oplossen. Je zult tot de kern van het probleem moeten doordringen. Dit vergt een andere aanpak dan de aanpak van enkelvoudige problematiek, omdat sprake is van verwevenheid tussen de verschillende problemen. En omdat de investering zich pas over langere tijd terug betaalt - in dit geval zelfs waarschijnlijk pas over een of meer generaties – is het volgens betrokkenen belangrijk om kleine succesjes te zien en vooral niet op te geven. Elk kind dat naar school gaat is weer één kind met meer kansen. “De afgelopen 40 jaar is onze gemeente nog nooit zo ver geweest als nu”, aldus een van de projectleiders. “Het is ondankbaar werk, je moet een dikke huid hebben”. Aldus een ander. Investeer in communicatie met de gemeenschap Betrokkenen geven aan dat het belangrijk is om te investeren in een goede relatie met de Roma gemeenschap. Dit vergt creativiteit, omdat de gangbare vormen van communicatie, zoals het schrijven van brieven of e-mails, niet altijd werken. Dit betekent niet dat je er kind aan huis moet zijn en vaste gast bent op verjaardagen. Het gaat om een goede maar vooral zakelijke relatie. In veel gemeenten is er in het geheel geen sprake van communicatie met de gemeenschap, dus daar moet in worden geïnvesteerd. Dit kost tijd, omdat vertrouwen moet worden gewonnen en dit niet van de een op de andere dag kan worden gerealiseerd.

3.1.3 LESSEN EN INZICHTEN VOOR HET LANDELIJK BELEID Tot slot hebben de proeftuinen belangrijke lessen en inzichten opgeleverd voor het landelijke beleid. Spanning tussen experimenteren en opleveren producten In de eerste fase van de proeftuinperiode (periode 2011-2014) lag de nadruk op experimenteren. De daarop volgende periode (2014-2016) stond in het teken van de ontwikkeling van overdraagbare producten en diensten. In de praktijk bleek dit, zeker voor de startende proeftuinen, niet altijd haalbaar. De tijd die het kost om een product te ontwikkelen en uit te rollen, lijkt wat te zijn onderschat. Aandacht voor (leer)effect Een goede projectdocumentatie en het registreren van belangrijke ijkpunten zijn belangrijke voorwaarden om op termijn de effectiviteit te kunnen bepalen. Zonder een gedegen projectdocumentatie kan de monitoring en evaluatie zich alleen maar baseren op meningen. Meer aandacht voor het belang van het meten van de resultaten van de werkwijze (die ten grondslag liggen aan de op te leveren producten), geeft de producten een sterker fundament en is op de lange termijn effectiever.


16

Sturing op proces en inhoud vergroot bruikbaarheid Bij de start hebben alle proeftuinen een projectplan ingediend met daarin opgenomen de doelstellingen en de activiteiten om deze doelstellingen te bereiken. De ene proeftuin was daarin concreter en uitvoeriger dan de andere. Dit had deels te maken met de ruimte die het Ministerie van Veiligheid en Justitie hierbinnen liet. Dit was een bewuste keuze, zodat proeftuinen zonder al te veel limitaties naar eigen goeddunken een aanpak op maat konden ontwikkelen. Deze vrijheid resulteerde in een grote diversiteit in werkwijzen, die vaak ook overeenkomsten vertonen, maar waarvan niet direct duidelijk is hoe ze zich tot elkaar verhouden. Tijdens de looptijd van de proeftuin is getracht meer synergie te creëren door het opzetten van werkgroepen rondom bepaalde thematiek, hetgeen betrokkenen van toegevoegde waarde beschouwen. Bij meer richting aan de voorkant en kruisbestuiving en samenwerking in een eerder stadium had men mogelijk efficiënter kunnen omgaan met de beperkte capaciteit én had de denkkracht kunnen worden vergroot. Onduidelijkheid over correct hanteren privacyregels Bij professionals en gemeenteambtenaren is er sprake van veel onduidelijkheid omtrent het correct hanteren van de privacyregels. Vooral wanneer het gaat om het uitwisselen van persoonsgegevens van kinderen of andere gezinsleden binnen de keten, wordt dit als een probleem ervaren. In de toekomst zal dan ook meer moeten worden geïnvesteerd in dit thema, zodat gemeenten en hun samenwerkingspartners hierin meer houvast hebben. Het Rijk kan hierin een belangrijke rol spelen.

3.2 METHODEN, WERKWIJZEN EN BLAUWDRUKKEN Alle proeftuinen hadden zich ten doel gesteld producten of diensten te ontwikkelen die de professional moeten toerusten of de samenwerking in de keten moesten verbeteren. Enkele producten zijn nog niet opgeleverd. Deze volgen naar verwachting eind dit jaar. Onderstaande tabel geeft per proeftuin de doelstellingen en producten weer: Tabel 2 Doelstellingen en producten proeftuinen d.d. 1 november 2016

Proeftuin

Doelstelling Geleverd

Veldhoven (oud/afronding 1e fase)

• Handboek practice based methodiek voor professionals

Handboek practice based methodiek voor professionals

Veldhoven (2e fase)

• Borging en positionering van de integrale aanpak MPG binnen de lokale zorgstructuur

Publieksversie handboek Borging en positionering van de integrale aanpak MPG in lokale structuur

Nieuwegein (oud/afronding 1e fase)

• Verstevigen/borgen aanpak schoolverzuim (incl. ketenaanpak uitschrijving Roma kinderen)

• Verstevigen/borgen aanpak misbruik BRP

• Documenten en kennis ontwikkeld in de aanpak CMPG ter beschikking te stellen voor publicatie in het webdossier beheerd door het CCV.”

Training signaleren kinderuitbuiting (Roma)gezinnen

Werkproces, samenwerkingsconvenant en privacyreglement aanpak Complexe Multiprobleemgezinnen (CMPG)

collegevoorstel, procesbeschrijving en voorbeeldbrieven inzake toepassen last onder dwangsom bij absoluut schoolverzuim.

Ketenaanpak bij ziekteverzuim van leerplichtige kinderen

Ketenaanpak uitschrijving uit de BRP van leerplichtige kinderen


17

• Meerdere bijeenkomsten georganiseerd voor professionals, gericht op een gedeeld denkkader inzake diversiteit en gericht op het tegengaan van handelingsverlegenheid bij professionals rond signaleren van uitbuiting.

Formulier verloftaxatie jeugdzorgplus plaatsing bij Roma jongeren

Lelystad (oud/afronding 1e fase)

• Afronding onderzoek naar de aanpak van focusgezinnen met multiproblematiek

Lelystad (2e fase)

• Rapportage integratie Roma Lelystad

• Rapportage/methodiek intensieve begeleiding jongeren

• Project/methodiek gericht op toeleiding naar scholing en werk van Roma-jongeren

Plan van aanpak Integratie Roma Methodiek intensieve begeleiding jongeren

(project Toekomstperspectief): plan van aanpak en werkboek

Plan van aanpak Toeleiding naar werk Methodiek Integrale

aanpak/samenwerking, in: Verantwoording subsidie 2015 en 2016 Aanpak uitbuiting Romakinderen

Route bij dreigende uithuwelijking Samenwerkingsafspraken tussen Veilig

Thuis, Samen Veilig en projectleider Roma inzake Roma kinderen binnen gemeente Lelystad

Bejegeningsprofiel multiprobleemgezinnen met een Roma achtergrond

Procesafspraken signalering en interventies kinderen van gedetineerde ouders

Ede (1e fase) • Factsheet met werkwijze/ervaring ketenaanpak

• Voorbeeld Proces Verbaal schoolverzuim

• Selectie twee gemeenten voor ervaringsuitwisseling

• Factsheet protocol burgerzaken inzake uitschrijving GBA leerplichtige kinderen

Ede (2e fase) • Blauwdruk/procesbeschrijving integrale samenwerking Sociaal Interventieteam

• Onderzoek naar strafrechtelijke vervolging bij gedwongen huwelijken/kindhuwelijken

• Verkenning inzet last onder dwangsom, vastgelegd in een evaluatie, procesbeschrijving en afwegingskader

Factsheet sociaal interventieteam Factsheet Verbindingsofficier Straf en Zorg Procesbeschrijving SIT + figuur van de

gezinsaanpak Stroomschema Kinderen naar het

buitenland Stroomschema Uitschrijven kind zonder

ouders Factsheet sfeerverbaal Samenvatting bevindingen Inleiding ambtsinstructie Ambtsinstructie leerplichtambtenaar Collegebesluit LOD (last onder dwangsom) Toelichting Collegebesluit LOD Stappenplan LOD Absoluut verzuim Stappenplan LOD Relatief verzuim Stroomschema LOD Protocol vluchtende gezinnen voor

jeugdhulp

Enschede • Rapportage over dialoog met Roma i.s.m. ketenpartners

Methodiek aanpak Complexe Multi Problematiek

Stroomschema Complexe Multi Probleemgezinnen


18

• Rapportage over verbeterde informatiepositie, ook in relatie tot Duitsland

• Werkmethodiek Roma MPG binnen de lokale zorgstructuur

Stroomschema VIP & Educatie ten behoeve van maatschappelijke participatie en re-integratie

Capelle a.d. IJssel • Methodiek/rapportage huiswerkbegeleiding Roma- kinderen

• Conversatieochtenden Roma- vrouwen

Format methodiek huiswerkbegeleiding Roma- kinderen

Format Conversatieochtenden Roma- vrouwen

Leger des Heils • Practice based methodiek gericht op ontwikkeling Roma kinderen, incl. formulering van overdraagbare kritische succesfactoren

• Vergroting handelingsbekwaamheid medewerkers

• Sleutelfiguren inzetten binnen de Roma-gemeenschap

• Versterking netwerk ketenpartners

Brochure samenwerken aan perspectief met Roma: integrale aanpak met aandacht voor inzet sleutelfiguren

Leertraject voor professionals die werken met Roma, voor lokale, integrale toepassing in ketenverband

Factsheet aanpak criminele kinderuitbuiting

Beschrijving arbeidsparticipatieproject (samenwerking gemeente Enschede)

Nationale politie/politieacademie (1e fase)

• Kennisfundament multiprobleemgezinnen met een Roma-achtergrond

• Onderzoek Irish Travellers • Training/kennisoverdracht

politie en ketenpartners

Kennisfundament Onderzoek Irish Travellers

Nationale Politie (2e fase)

• Maandelijks operationeel platform voor uitwisseling best practices/knelpunten

• Book of crime methodiek • E-learning module uitbuiting

kinderen • Themadag aanpak uitbuiting

kinderen

Maandelijks operationeel platform Andere producten in ontwikkeling (in

bijgestelde vorm)

Tilburg

• Methodiek voor ketenaanpak multiprobleemgezinnen met een Roma-achtergrond

Methodiek bestaande uit: Leidraad voor bespreking van signalen en

casuïstiek Methode t.b.v. problematische

familienetwerken (Roma) Visie op positionering van het kernteam

binnen de gemeente Visie op positionering van het kernteam

landelijk een werkwijze Kernteam: samenwerkingspartners en

competenties

3.3 REALISATIE BELEIDSDOELEN Los van de nieuw te ontwikkelen methodieken en werkwijzen is er met de instelling van het landelijke programma in 2011 veel gebeurd op het gebied van professionalisering en samenwerking. Deze veranderingen zouden zich uiteindelijk moeten vertalen in bijvoorbeeld een afname van het schoolverzuim, een verhoging van de arbeidsparticipatie en een afname van kinderuitbuiting en andere criminele activiteiten bij de doelgroep. Dergelijke veranderingen laten zich echter niet eenvoudig meten. Om te kunnen bepalen of hiervan sprake is, is een registratie van deze indicatoren een randvoorwaarde. Daarbij staan de proeftuinen nog aan het begin van een ontwikkeling, waarvan de resultaten op de langere termijn pas zichtbaar zullen worden. Maar ook nu al zijn er mooie resultaten zichtbaar.


19

‘In de afgelopen 40 jaar is de gemeente nog nooit zo ver geweest en zijn er resultaten geboekt op het gebied van scholing en zorg. Er gaan meisjes naar regulier onderwijs en meisjes die jarenlang thuis hebben gezeten volgen een speciaal programma. De gemeente weet wie er op de adressen wonen, dat wisten ze 3 jaar geleden niet, niemand kwam binnen bij de gezinnen.’ ‘De Mobiliteit van de Roma-gezinnen is afgenomen, we kennen de mensen. Taalproblemen zijn sterk verminderd en we zien dat het beter gaat op de middelbare school. Overplaatsing naar speciaal onderwijs vindt steeds minder plaats. We zijn er nog niet, maar er zijn kleine positieve veranderingen, en dat was jaren geleden wel anders. De gemeente is nog nooit zo ver geweest als nu.’ ‘De meiden die huiswerkbegeleiding volgden halen betere cijfers. Steeds meer meisjes ronden het voortgezet onderwijs met succes af. Dat een Roma-meisje überhaupt een vo-diploma haalt is al bijzonder. Er blijft werk aan de winkel, want de meiden hebben daarmee nog geen startkwalificatie.’ ‘Uitgaan van perspectief van het kind bevordert de participatie. Je richt je dan op een zinvol bestaan. Dat heeft kans van slagen. Als je met complexe vraagstukken werkt is de keten vaak het vraagstuk. Daar zijn we mee aan de slag gegaan in de werkwijze. Onderscheid maken tussen ketenregie en procesregie is daarbij essentieel, die moeten niet door elkaar lopen. Door de integrale aanpak tijdens deze periode hebben we successen kunnen behalen in casu waardoor de veiligheid van kinderen is geborgd. Ieder kind heeft evenveel recht op perspectief’ ‘Sinds de start van de proeftuin is de handelingsverlegenheid van de professional afgenomen. Vroeger ging ‘handhaving’ standaard mee bij huisbezoeken, nu gaan de hulpverleners alleen. Doordat ze meer kennis én meer ervaring met de doelgroep hebben, heeft verlegenheid plaatsgemaakt voor bereidheid.’ ‘De ketenpartners weten elkaar beter te vinden. De lijnen zijn korter, je pakt veel makkelijker de telefoon op. Dat is een direct resultaat van de bijeenkomsten die we georganiseerd hebben in het kader van de ketenaanpak verzuim. Het absoluut verzuim is in het schooljaar 2014/2015 gedaald tot nul. Ook zien we een hogere uitstroom vanuit de basisschool: niet meer alleen naar het praktijkonderwijs, maar ook naar diploma-gericht onderwijs.’ ‘De kennis over de doelgroep is bij de politie toegenomen. Hetzelfde geldt voor het handelingsperspectief. We hebben ‘echte’ verhalen van collega’s opgenomen in de tool die het handelingsperspectief moet vergroten. Door te oefenen met situaties weten collega’s veel beter wat ze moeten doen.’

‘De contingentwoning, waarin een pleegmoeder met pleegkinderen onder toezicht een huishouden runt met ondersteuning van instanties, bleek in de praktijk geen duurzame oplossing voor een veilige en stabiele opvoedomgeving. De biologische kinderen en kleinkinderen wonen inmiddels met hun moeder of oma binnen een reguliere contingentconstructie, waarbij het kernteam monitort, begeleidt en handhaaft. Er is op verschillende fronten winst geboekt. Een aantal gezondheids- en onderwijsprogramma’s zijn geïntegreerd in de huidige aanpak. Omdat de Romagemeenschap in beeld is, kunnen interventies effectiever worden ingezet. De vernieuwde domein-oversteigende ketensamenwerking is een resultaat van de pilot en wordt in de toekomst voortgezet.’

‘De ervaringen met het ‘er-op-af-team’, een team dat is gespecialiseerd in hulpverlening aan

multiprobleemgezinnen, zijn positief. De meeste deelnemers van het ‘er-op-af-team’ geven aan dat het werken in dit team hen ook helpt met hun overige werk, omdat het hen inspireert en


20

inzicht geeft in het werk van andere afdelingen. Het team heeft hierin een enorme groei doorgemaakt. Een echt integrale aanpak, met kennis van culturele achtergronden en (familie)netwerken, werkt.’


21

4 CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN Proeftuinen hebben grote diversiteit aan producten opgeleverd De proeftuinen hebben veel verschillende producten opgeleverd, variërend van methodieken om de professional beter toe te rusten tot protocollen voor een betere ketensamenwerking. Nog niet alle producten zijn reeds toegepast in de praktijk. De proeftuinperiode bleek hiervoor ontoereikend. Aanbeveling Monitor de uitvoering in de praktijk en leg de inzichten die dit oplevert vast. Een gedegen evaluatie is belangrijk voor de doorontwikkeling van de instrumenten. Investeer in registratie en documentatie om ook op de lange termijn de effectiviteit te kunnen blijven monitoren. Daarnaast is het van belang te kennis te bundelen en te blijven ontsluiten. Er lijkt sprake van een verbetering van het perspectief van jonge Roma Alles lijkt erop te wijzen dat er een verbetering is in het perspectief van jonge Roma. Hoewel harde cijfers ontbreken, laten de schoolgang en arbeidsparticipatie een stijgende lijn zien. Het is belangrijk dat deze trend zich de komende jaren voortzet. Aanbeveling Gemeenten en ketenpartners moeten ook de komende jaren investeren in thema’s die het perspectief van jonge Roma vergroten en de kans op uitbuiting verkleinen. Ook landelijk moet er aandacht blijven voor de problematiek. Overigens betekent dit niet automatisch dat er specifieke projecten op multiprobleemgezinnen met een Roma-achtergrond moeten worden opgezet. Het is wel van wezenlijk belang te monitoren of specifieke kwetsbare doelgroepen, zoals jonge Roma, meeprofiteren van het beleid voor de aanpak van (complexe) multiproblematiek in meer brede zin. Er zijn belangrijke slagen geslagen in de aanpak van kinderuitbuiting Op het vlak van de aanpak van kinderuitbuiting zijn er de afgelopen jaren grote succesen bereikt. Ontvoeringen werden voorkomen of opgelost, met de succesvolle operatie 13Oceans deze zomer als belangrijk sluitstuk. Kinderuitbuiting is ermee op de politieke agenda gezet, zowel landelijk als regionaal. Er zijn echter nog steeds slachtoffers die buiten beeld blijven of waarvan het slachtofferschap zich niet eenvoudig laat vaststellen, zoals bijvoorbeeld in het geval van huwelijksdwang. Aanbeveling Het is van belang dat het Rijk en belangrijke partners als politie, OM, Jeugdbescherming en -reclassering en de Raad voor de Kinderbescherming ook de komende jaren te investeren in de aanpak van kinderuitbuiting, als onderdeel van de aanpak van mensenhandel. Kennis- en deskundigheidsontwikkeling én -borging De landelijke regie is van grote waarde gebleken. Het landelijk programma heeft de problematiek hoger op de beleidsagenda gezet en een schat aan informatie opgeleverd. Zowel over wat wel werkt, als wat niet werkt. Deze informatie is van grote waarde voor alle gemeenten en ketenpartners die met multiprobleemgezinnen - al dan niet met een Roma-achtergrond- werken. Het is dan ook belangrijk de kennis en deskundigheid te borgen én te bevorderen dat deze wordt gebruikt. Aanbeveling Om gemeenten ook in de toekomst deskundigheid en ervaringen te laten uitwisselen moet blijvend worden geinvesteerd in het onderhouden van het netwerk. Daarnaast moet de opgebouwde expertise op een centrale, voor gemeenten herkenbare, plaats worden ontsloten, zoals nu gebeurt in de vorm van een webdossier. Om deze kennis actueel houden moet het webdossier worden onderhouden en moeten


22

toekomstige ervaringen eraan worden toegvoegd. Om te bevorderen dat deze kennis ook door anderen wordt gebruikt is het raadzaam om een landelijk operende expertpool in te stellen. Deze kan tevens de netwerkrol op zich nemen.

Het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid (CCV)

is een onafhankelijke stichting die partijen en veiligheidsprofessionals

helpt om Nederland veiliger en leefbaarder te maken.

Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid

Churchilllaan 11, 3527 GV Utrecht

Postbus 14069, 3508 SC Utrecht

T (030) 751 67 00

E [email protected]

I www.hetccv.nl

CCV colofon Redactie Marielle Jansen, CCV-adviseur © het CCV, december 2016

Documents

De oogst van 9 keer proeftuinieren - Het CCV · 2016. 12. 14. · De oogst van negen keer proeftuinieren . 2 . INHOUDSOPGAVE 2 SAMENVATTING 3 1 BELEIDSCONTEXT 5 1.1 Typering problematiek