'A D. D.

DISSERTATIONIS CR1TICÆDE

VARIIS VETERIS TESTAMENTI

LECTIONIBUSPARTEM Q V A R T A M ,

CONSENT. AMPUSS. FACULT. PHILOSOPH- IN REGIA ACADEMIA UPSAUENSI,

PRÆSIDEM a g . E R I C 0

H E S S E L G R E N ,O. 0 . L. L. PROFESS. Reg. e t O rd .

PRO GRADU,PUBLICO EXAMINI SUBJICIT

1SAC SOLANDER,ROSLAGUS,

AD REG. c o h o r t , e q u e s t , m i n i s t , v e r e , e x t r a o r d .

IN AUBIT. GUSTAV. DIE XV. JUNII.ANNO MDCCLXIV.

H. A. M. S.

U P S A -L I Æ.

Thef. XIII.A d codices, manu exaratos, fu tnm a rei redit.

_ Expofitio.

Quanta ex diligenti MStorum evolutione ad rem litterariam facia acceffio fit, experientia fatis fu- perque comprobat. Neque hac utilitate, quod exemplis facrorum oraculorum MStis impenditur, examen deflitui poterit. Codicibus nempe, manu exaratis, generatim ut antiquitate, ita & pretio, cedunt impreilit Adeoque Veteris contextum Teflamenti non tam ad hos* quam ad illos, exigere, &, ficubi opus fuerit, emendare confentaneumeft. Hinc officio fuo minus fatisfecit LUD. CAPPELLUS, qui in diffufo, quod Critica Sacra infcri- bitur, de vadjs legionibus librorum Veteris Teltamen- ti, opere ex MStis voluminibus Ebraicis, quantum quidem nobis obfervare licuit, nusquam, immo & aliunde potius, quam ex impreffis, illas dijudicat. Qua in re fi exeufationem quandam ipfi adferret paucitas, quam commemorat a) in orbe Chriftiano MStorum textus E- braici,eorundem tamen collatiorem de meliore nota commendare debuerat, id quod ab illo præftilum fuiflè, ne- icio quomodo adferere potuerit JOH. G O T T L . CARP- ZOVIUS b\ Quamquam autem non ubivis exilant hujus generis exempiaria, nec, quæ reperiuntur, facilia femper funt aditu, infignem tamen eorum numerum in Bibliothecis Europads nunc temporis obvium efle,ex re- cenfione colligere licet MStorum Biblicorum ajACOBO LE LONG c) confeda, cu jus compendium JO. CHRI-

A STOPH.d)Cnt. Sacr. Lib. III. c. XIX. p. 197. b)Crit. S.p.jBj.

e) Biblwtb' Saer. c. II. p. m. feqq.

STOPH. WOLFIUS d) exhibuit. Quin & plurima MSta Ebraica, in plagis præfertim orientis & meridiei, latere, vero perquam eft fimile, quæ cognolcere, & quoad fieri polFet, conquirere, operæ pretium profeao foret. Jam ad exempla, typis vulgata, quod attinet, quæ, prout vel integrum codicem Ebraicum, vel ejus partes, idque vel feorlim yel additis verfionibus paucioribus plucibus- ve fillunt, longa ferie enumerat fupra laudatus WOLFIUS e), illa in difcernenelis variis lectionibus in cenfum non veniunt, niffquatenus ex libris MStis, iis imprimis, quorum copia vel notitia difficulter aut plane n o n , haberi pofîit, deductæ fuerint. Neque hanc vel illam editionem quis ideo, quod eidem iple adfuevit, reliquis anteferendam jure contenderet. Nam alius de quavis alia fi« mile ferre judicium poterit. Quapropter ex fontibus, unde primum manarunt atque ex majore vél minore cum illis convenientia, æftimandi funt codices, quos typo- graphiæ beneficio habemus. Adeoque imprimis MSta virtutes vel vitia editionum patefaciunt, eorumque valorem in lententia de genuinis lectionibus ferenda metiuntur. Quum autem ex voluminibus, manu exaratis, do- ftorum virorum cura & ftudio, primæ editiones9ut Son- clnenfes, Complutenfis & Bombergianæ prodierint, nor- mæ infiar hæ tantisper efie poterunt* ad quam reliquæ, eas fubfecutæ, exigantur, adeoque MStorum vice interea propemodum fungi. Nam quæ temporibus, a nobis minus remotis, lucem adfpexerunt, ad illas funt expres- fæ, atque ibi in varietatibus obviis dijudicandis attentionem præcife merentur, ubi quidquam ex aliis codicibus, iisque potiffimum manu exaratis, proferunt. Namque librarii aut certi cujusdam exemplatis veltigia prefio pede fecud funt, aut plura volumina five typis, uve .manu;’

_ •. de-

d) BiU, Hch, Part. II. p. 2^4. fq. e) lib, cit. p.3 3 8• fq«,

defcripta, confuluerunt. Atque editiones, pofteriori m ado enatæ, alia? præ alii's vel celebrantur vel vituperantur, immo a diverfis diverfa experiuntur judicia. Sic Bibliis Ebraicis JOS. A TH IÆ recufis accuratiora î f correftiora nutnquam folem vidiffe3 teftatur JOH. LEUSDENUS f ) } tam Rabbinorumg-j, quam doclorum Chriilianorum, nonnullis concinentibus. Quibus tamen prior ATHIÆ editio in Diario eruditorum h) emendatior perhibetur. Quin eorum correftores MStis codicibus minus accuratis ufos ac- centuationis minus peritos fuijje, Jeque plus quam bis miUe vitia ibidem objerva (ferait DAN. ERN. JABLONSKIUS/J; qui etiam de editione Clodiana , quam accuratiffintam Û3 Ebraizantium fludiis commodi [[imam judicat AUG. PFEIF- EERUS k)y parum magnifice fentit, CLODIUM plurima, in exemplaribus ATHIÆ, qua fly Ium c en forium merebantur, firateriijje int aft a Ö-5 quaedam bene habentia corrupifle, alibi A t hi anos errores novo errore aux i (fi, at que inde jaftum , ut Bibliorum Clodianorum, Jecundo cumprimis editorum, paro • r amat a Atbiana aliquot millibus vincant ; eumque prater ea absque MStis codicibus, absque Mafora collatione, immo absque penitiore accentuationis Metrica cognitione ad iflutn laborem acceffiffe, pronuntians /). Nec tamen diffimulare voluit idem ille JABLONSKIUS, quum Biblia Beroli- nenfia, fuis profeclo laudibus non fraudanda, ederet, fe ita nonnulla emendajje, ut plurima aliis reliquerit m). Quo-circar^//Ä7y?/73̂ £ deprehendit HENR.OPITIUS»), de codice Ebraico, qui Kilonii prodiit, egregie meritus. Interim triumviros illos,nempe CLODIUM, OPITIUM & JABLONSKIUM, quod multis editionis Lcusdeniana?

A 2 feu

/) P raf ad hanc edit, g) in judic. eidem edit, præ- mifh h) S. Journal des Savons Tom . XXXVI. p. 370. i) Praf. cit. §. 3. 4. k) Crit. Sacr. Cap. II. SeT I. §. 1?. h Praf. cit. J. 5, vi) ibid. §. 27. n) ad calc. P raf Bibl. Ebr.

feii Athiana? erroribus feduci fepaffi fint,accufat GlORG. CHRIST. BURKLINUS, fpeciatim vero JABLCNSKL UM , quod, quce in CLODIO culpavit, ca ipje feter it op Quamquam de parte fpeciminum, quar hunc in finem, atque ut Bibliis Ebraicis JOH. HENR. MAJI fuum conflaret pretium, fubjunxit BURKLINUS, non défunt, quae moneri poflint, De nitidiflima editione EVERLARDI VAN DER HOOGHT Diarium, fupra commemoratum />) minus honorificum dicit teflimonium, cai v in dicias oppofuit SAINJORE, five, qui fub hoc Domine latere voluit, RICH. SIMONIUS illam vere plurimis vitiis, præfertim in punctis, fcatere, ex ore non modo accepit oculatiffimi Critici CHRIST. BEN. M ICHAELIS l.)n. Præfes, fed & ipfi, eam evolventes, idem experti fumus. Nec fupra vulgarem operam quidquam ab editore exfpe£taveris, qui cetera non indiligens, v o lumina infpicere MSta non folum neglexit, fed fiperva- caneum etiam cenfuit r). Quoquo modo fe habeant ifta, non dubitare fas eft, quin codices quidam, ad fidem probatorum MStorum recentius excufi, textum V. T. Ebraicum accuratius, quam antiquiores, nonnum-

3uam reprarfentent. Sed optandum tamen foret, ut e- itores cujyslibet feculi vel ætatis dilfidia lectionum ob- fèrvata & exactam voluminum collatorum notitiam five in ipfis codicibus fuis imprelfis, five feorfim,exhibuifient. Hinc merito dolemus, lucem non adfpexifie commenta- riunty quem promiferat HENR. OPITIUS / j , m univer- fam [cripturam Criticum, in quo tota contineretur codicum ejus tum MStorum, quam imprejforum, colle&io, Cf ubi prolixas o 3fufficientes rationes daret omnium accentuum voca

lium

o) Vid. BURKL. ob f præmilf M A Ji Bibi. Ebr. p. i. p y p. 372. fqq. q) Bibi. Crit. Tom. III. p. 444. fqq. r) Prœf. ad Bibi. Ebr. §.25. / ) ad calc. Prof. Bibi. her.

« > 4ï ( &Iktfft Çf puncîorum, cnr in tanto codicum diffenßi hoc vel illud retinuerit, contra vero hoc vel illud expunxerit. Si- milem fere operam fperare juflèrant EL-HUTTERUS t )& RICH. BENT LEJ US u)\ quæ autem ante partum interiit. De ejusmodi vero recenfionibus fi plures fol- liciti fuillent, easque publici juris feciflènt, MStis codicibus, jam ante in confilium adhibitis, fine ullo damno carere poflemus. Profeclo nem ini, nifi ratio inftituti > in Bibliis Manualibus edendis, obflaret, ex diverfis, quas obfervaverit, legionibus integrum foret has vel illas ita eligere, ut reliquæ penitus occultarentur. Etenim facultate fic orbati in ipfas varietates inquirendi, alii fatis certi elle nequeunt, debita ne cum circumfpedione dijudicata: fuerint, & præterea fimile ne quid editoribus tabularum V. T . accidere potuerit, ac ROB. STEPHAN O , quem lectiones, quibus nullum prorfus XVI. eius exemplarium favebat y in textum recepifle, notat CUR- CELLÆUS x). Certe Complutenfes in Bibliis fuis Poiy- glottis nec MStorum fuorum Ebraicorum, quafi hæc u- bique inter fe confenfiflent* diverfitates fignificarunt, nec ullam codicum rabonem reddiderunt, quorum etiam numerus, nifi aliunde notus effet, laterer, Im m o, ex quibm codicibus prim ce editiones Europe ce exprejjœ fuerint y non conflare y monet J. G. CARPZOViUS j ) . Quo minus veniam merentur, qui novas, easque fumtuofas, edibone; paraturi, occalionem adeundi exempla, manu defcripG, negligunt; id quod in fplendidis illis Bibliis Parifenfibus factum die RICH. SIMON1US z) his enarrat ver D[s .• Un favant Critique y ayant lu les Bibles Hébraïques > cpti (ont dans la Bibliothèque du Roy dans celle

A i de

f) l'rœfl ad Bibl Ebr. 2. u) conf. J. C. WOLF. 1. c. p. 3*9- *) Prœf.Nbv. Teft. Gr. y) tib. cit. p. 426. z ) Bibliotb. Crit. Tom . III. p. 453.

æ ) 4 « ( æ' . ' /

de V Oratoire de Paris, z f pu pempecher de relever Je Pert MORIN, £«/ jouisfoit de ces manufcrits, fin' ce eu’il ne les avoït confiâtes, qu en deux ou trois endroits, lui, qui travaillait avec plu/ieurs autres à P edition de la magnifique Polyglotte de M:r LE JA I. Il eft jurprenant, dit ce Critique , que ceux, qui on fait imprimer le Texte Hebreu de cette Polyglotte, Payent pas confulté ces exceUens manu-

fer it s , qui font dans la Bibliothèque du Roy. Qmbus fub- jieit: il feroit de P honneur de ces favans de Paris de donner au public une bonne edition de la Bible Hébraïque Jur ces manufcrits. Quod inftitutum, proxime commemoratum, uti non folum honorificum, verum etiam utile, futurum elïèt; ita, fi membranis antiquis excuffis, ex iliis fontes Ebraicos diligenter recenfcrent, atque in u- num , quæ quisque digeffifiet, conferrent variorum locorum eruditi, aliquid magni & eximii in Philologiæ Sacræ emolumentum præftari poffe, cum DAN. ERN. JABLONSKIO a) & VAL. ERN. LOESCHRO b) nobis perfuafiffimum eft. Quamquam non metuendum effe exiftimo, ne multa fint in voluminibus impreflis mutanda: fperare potius licebit, ejusmodi MStorum inter fe & cum editis exemplaribus pleniore comparatione legiones receptas, fàltem plerasque & præcipuas, ftabilitum iri;præfertim,fi MSti codices,cenfente LOESCHEROc), non adeo frequenter & in rebus ut plurimum minoris momenti inter fe differant. Sed manebit tamen ufiis, ex variantium lectionum Ebraicarum colleftiöne in Criticam & Philologicam rem redundaturus ; manebit item apud eos, qui hujus caufih cupiunt, nova: acccffionis defiderium. Quod tantum abeff ut expleverit, qui haut ita pridem grandia illa volumina Ebraica, variis lectio

nibus

a) Praf. cit. §. 39. b) de Caujf. Lingy Ebr. p, 445. O ibid. p. 440.

nibus inflrufla, Lutetiae Parifiorum edidit, CAROLUS FRANC. HOUBIGAN T, ut potius novam præbuerit anfam optata renovandi. Etenim leges, quas fibi is con- ftituit, Criticæ prohibent, quominus tantam, quantam alioqui ex labore ejus reporraflèt, frudum facra ceperit Philologia. Easdem fere quum fequatur KENNICO- TU S, eadem pæne ipfi fors erit, mfi in repræfentandis, quam dijudicandis, variis Vet. Teftamenti ledionibus majori fide verfaturus fit. Nimirum ut ille hoc nomine nonnihil fuo conatu profuit; ita eo majora ab hoc ex- fpeciamus, quo plura per univerfam Europam volumina Ebraica, manu exarata, fdutare decrevit. Quo ia negotio duobus abhinc annis eo jam procefferat, ut praeter centum & novendecim codices, in Anglia repertos, Galiiæ, Itaîiæ, Hilpaniæ, Portugalliæ, Belgii, Germania?, Poloniv*, celebrioribus in locis, ad exempla Ebrai- ca MSta, ibidem obvia, aditus ipfi pateret, quorum a- lia jam tum transmifta acceperat, alia exfpe^abat, alia recenfenda ibi, ubi adfervantur, artis kfuæ peritis com- miferat Criticis, propenliflimam in hoc opere juvando voluntatem ubique expertus. Quin immo Conftantino* poli prifea volumina Ebraica exquirenda curaverat. Et- jam operæ pretium fortafTis foret Afiaticos & Africanos finus excutere. Sic in Æthiopia, Judseos multas & amplas regiones olim habitalfe, ac Synagogas & Biblia E- braica fuo tempore often ta fle, teftatur JOB. LUDOL- FUS d \ Atque in ipfa China ludarorum pariter & Synagogas & libros repertos fuifîè, memoriæ proditum eft. Saftem hæc fi ita fele haberent, vix dubitari pofie, quin aliquot primæ vetuftatis codices iftis in oris lateant, nec ulli vel labori vel fumtui parcendum, ut ejusmodi in Europæorum ufum adquirantur thelauri, au-

d) Hiß, Ætkiop, I. 14. 43. fqq.

&or eft JABLONSKÎUS e). Profecto, fi cuï umquam,hæc talia ten tare KTNNICOTO licuerit, qui miuiificcn* tia magnæ Britanniæ Regis, Academiarum, Collegiorum, Procerum aliorumque in dies audior, nihil forte reliqui facturus eft ad fidem orbi erudito faciendam , raro parem, numquam certe Juperiore?n in quocumque hujusmodi negotio conatum, ut iplè confidit/) hunc vidiffe. Interea dum fructum laboris, a KENNICOTO ejusque fociis fufcepti, exfpectamus, læti fruimur, unici infiar, optimo eorum, qui hactenus prodierunt, variantium in codicibus Ebrai- cis leJtionum indice, qui fingulis Bibliorum Halenfium columnis fubjunftus, curæ potifiimum debetur futnmi Philologi CHRISTIANI BENEDICTI MICHAELIS; cui nihil aliud defuit, nifi , quse KENNICOTO contigit, felicitas volumina, undique fparfa, in ufus fuos orbis- que litterati convertendi. Id vero praetereundum non eft, correctores in textu editionis Halenfis nonnumquam

ex præcipiti judicio, lectiones, aliis jure poftpo- ponendas, iis, qui operi præerant, invitis,

in textum intuliffe. ________________________________________ Thef.

e) Prcef. cit. §. 38* /) de flat, codât. Ebraic. codd.MStor. Vet. Te ft. e x eunt e anno MDCCLXI. p. 5.