Embed Size (px)
Citation preview
Interlingvistikaj studoj Universitato Adam Mickiewicz
Analizo de la vortoprovizo de kvar lernolibroj
Alain Delmotte Diplomlaboro Sinjorino Katalin Kováts Poznań, Pollando Lingva pedagogio
1
Dankoj
Je la fino de mia studa tempo kaj de tiu ĉi laboro, mi ŝatas danki ĉiujn, kiuj ebligis ilian
realigon:
unue mi dankas Sinjorinon Ilona Koutny; sen ŝiaj volo, sindonado kaj energio, la
interlingvistikaj studoj ĉe UAM ne estus; tiuj studoj estas grava parto de la nuntempa
Esperanta agado; pro ĉio ĉi mi dankas ŝin;
mi ankaŭ dankas Sinjorinon Katalin Kováts, kiu donis al ni novajn energion kaj emon
ĝisfine lukti; ekde la komenco de tiu laboro, kiun ŝi akceptis gvidi, ŝi konstante, amike kaj
takte sed firme konsilis min por la elekto de la temo kaj de la libroj, por analizoj kaj por
kompletigaj materialoj, por verkado kaj korektado; pro tiuj konsiloj kaj gvidado mi dankas
ŝin;
mi dankas ĉiujn niajn profesorojn kaj prelegantojn; ĉiu donis al mi pli ol nur
informojn kaj konojn; pro mia kresko en Esperanto mi dankas ilin;
mi dankas ĉiujn miajn gesamstudantojn; sen tiu grupo, krom neeviteblaj kaj feliĉe
maloftaj konfliktoj, trairi la studojn ne eblus: dankon al ĉiuj; aparte mi dankas Monika Molnar
pro ŝia konstanta helpo kaj, plej grave, ŝia amikeco;
fine, mi dankas ĉiujn miajn gefamilianojn kaj geamikojn, kiuj ofte perdis iom da edzo,
da patro, da avo, da familiano aŭ da amiko pro mia impliko en la studoj.
Al ĉiuj koran dankon!
2
Resumo
Vidante, iom time, la evoluon de la internacia lingvo rilate al ĝia vortaro, mi provis
difini ĉi-rilate la spiriton de la lingvo kaj mi volis scii ĉu tiun spiriton de la lingvo oni bone
transdonas dum instruado.
Mi analizis kvar instrulibrojn kaj mi konstatis ke ĝenerale – en la limoj de mia
studmaterialo – ne estas klara atento pri tiu aspekto de instruado de la lingvo.
Seeing, with some fear, the present evolution of the international language about its
vocabulary, we tried to define its spirit in this field and we wanted to see if this spirit was well
passed during teaching.
We analized four manuals and we found that, generally – in the limits of our analysis –
there was no real attention paid to this aspect of teaching.
Voyant, avec une certaine crainte, l'évolution de la langue internationale en ce qui
concerne son vocabulaire, nous avons cherché à définir l'esprit de la langue dans ce domaine
et nous avons voulu savoir si cet esprit de la langue était bien communiqué dans les
enseignements.
Nous avons analysé quatre manuels à ce sujet et nous avons constaté que généralement
– dans les limites des cas étudiés – il n'y avait pas vraiment d'attention portée à cet aspect de
l'enseignement.
3
Enhavo
Resumo ............................................................................................................................. 2
Enhavo .............................................................................................................................. 3
Listo de figuroj.................................................................................................................. 5
Listo de tabeloj.................................................................................................................. 6
1 Enkonduko ................................................................................................................. 6
2 Materialo kaj metodoj ................................................................................................ 8
2.1 La libroj analizitaj .............................................................................................. 8
2.1.1 Saluton! ...................................................................................................... 8
2.1.2 Tendaraj tagoj............................................................................................. 9
2.1.3 Mazi en Gondolando ................................................................................ 10
2.1.4 Kunvojaĝu ................................................................................................ 11
2.2 Kiel ni analizis la libroj .................................................................................... 12
3 Analizoj .................................................................................................................... 17
3.1 Saluton! ............................................................................................................ 17
3.1.1 Vortoprovizo ............................................................................................ 17
3.1.2 Facileco/ofteco ......................................................................................... 17
3.1.3 Vortfarado ................................................................................................ 19
3.2 Tendaraj tagoj................................................................................................... 20
3.2.1 Vortoprovizo ............................................................................................ 20
3.2.2 Facileco/ofteco ......................................................................................... 22
3.2.3 Vortfarado ................................................................................................ 23
3.3 Mazi.................................................................................................................. 24
3.3.1 Vortoprovizo ............................................................................................ 24
3.3.2 Facileco/ofteco ......................................................................................... 25
3.3.3 Vortfarado ................................................................................................ 26
3.4 Kunvojaĝu ........................................................................................................ 27
3.4.1 Vortoprovizo ............................................................................................ 27
3.4.2 Facileco/ofteco ......................................................................................... 28
3.4.3 Vortfarado ................................................................................................ 30
3.5 Komuna provizo de morfemoj ......................................................................... 31
3.6 Por la estonto.................................................................................................... 32
4
4 Diskuto kaj konkludo ............................................................................................... 34
4.1 Diskuto ............................................................................................................. 34
4.2 Konkludo.......................................................................................................... 42
5 Bibliografio .............................................................................................................. 43
6 Aldonaĵoj.................................................................................................................. 46
A Tabeloj .................................................................................................................... 47
B Komputilaj programoj uzitaj ................................................................................... 55
C Pri kunmetado ......................................................................................................... 56
D La 221 komunaj morfemoj...................................................................................... 62
5
Listo de figuroj
Figuro 1 Skemo de la agoj kaj la analizoj....................................................................... 16
Figuro 2 Saluton! – vortoprovizo.................................................................................... 17
Figuro 3 Saluton! – Kontakto ......................................................................................... 18
Figuro 4 Saluton! – Johansson........................................................................................ 18
Figuro 5 Saluton! – Pilger: ofteca indico........................................................................ 19
Figuro 6 Saluton! – vortfarado........................................................................................ 20
Figuro 7 Vortnombroj en Tendaraj tagoj (laŭ kajeroj) ................................................... 21
Figuro 8 Tendaraj tagoj – Kontakto................................................................................ 22
Figuro 9 Tendaraj tagoj – Johansson .............................................................................. 22
Figuro 10 Tendaraj tagoj – Pilger ................................................................................... 23
Figuro 11 Tendaraj tagoj – Pilger: ofteca indico ............................................................ 23
Figuro 12 Tendaraj tagoj – vortfarado............................................................................ 24
Figuro 13 Mazi – vortoprovizo....................................................................................... 25
Figuro 14 Mazi – Kontakto............................................................................................. 25
Figuro 15 Mazi – Johansson ........................................................................................... 26
Figuro 16 Mazi – Pilger: ofteca indico ........................................................................... 26
Figuro 17 Mazi – vortfarado........................................................................................... 27
Figuro 18 Kunvojaĝu – vortoprovizo ............................................................................. 28
Figuro 19 Kunvojaĝu – Kontakto ................................................................................... 28
Figuro 20 Kunvojaĝu – Johansson.................................................................................. 29
Figuro 21 Kunvojaĝu – Pilger: ofteca indico.................................................................. 29
Figuro 22 Kunvojaĝu – vortfarado ................................................................................. 30
Figuro 23 Kompara ofteco.............................................................................................. 31
Figuro 24 Kompara ofteco laŭ nombro de vortoj ........................................................... 32
6
Listo de tabeloj
Tabelo 1 Nombroj de radikoj ĉe Johansson.................................................................... 13
Tabelo 2 Nombroj de radikoj ĉe Pilger........................................................................... 14
Tabelo 3 Komparoj inter Kontakto kaj Johansson aŭ Pilger .......................................... 15
Tabelo 4 Komparo inter Johansson kaj Pilger ................................................................ 15
Tabelo 5 Saluton! – vortoprovizo ................................................................................... 47
Tabelo 6 Saluton! – Kontakto......................................................................................... 47
Tabelo 7 Saluton! – Johansson ....................................................................................... 47
Tabelo 8 Saluton! – Pilger .............................................................................................. 48
Tabelo 9 Saluton! – vortfarado ....................................................................................... 48
Tabelo 10 Tendaraj tagoj – vortoprovizo ....................................................................... 49
Tabelo 11 Tendaraj tagoj – Kontakto ............................................................................. 49
Tabelo 12 Tendaraj tagoj – Johansson............................................................................ 49
Tabelo 13 Tendaraj tagoj – Pilger................................................................................... 49
Tabelo 14 Tendaraj tagoj – vortfarado ........................................................................... 50
Tabelo 15 Mazi – vortoprovizo ...................................................................................... 50
Tabelo 16 Mazi – Kontakto ............................................................................................ 50
Tabelo 17 Mazi – Johansson........................................................................................... 50
Tabelo 18 Mazi – Pilger: ofteca indico........................................................................... 51
Tabelo 19 Mazi – vortfarado .......................................................................................... 51
Tabelo 20 Kunvojaĝu – vortoprovizo............................................................................. 52
Tabelo 21 Kunvojaĝu – Kontakto................................................................................... 52
Tabelo 22 Kunvojaĝu – Johansson ................................................................................. 52
Tabelo 23 Kunvojaĝu – Pilger: ofteca indico ................................................................. 53
Tabelo 24 Kunvojaĝu – vortfarado................................................................................. 53
Tabelo 25 Komunaj vortoprovizoj.................................................................................. 54
7
1 Enkonduko
Kiam oni analizas la evoluon de la lingvo, oni rimarkas, ke ĝi estas tre malsimila al la
origina lingvo de Zamenhof. Plej timige, oni rimarkas ke la lingvo ne plu sekvas la dezirojn
de Zamenhof, kiujn li havis kreante ĝin kaj, eĉ, ke la uzantoj ŝajnas ne plu koni, aŭ almenaŭ
ne plu sufiĉe taksi la celojn de la kreinto.
Tio estas tre klara, kiam oni rigardas uzon de vortoj kaj vortarojn. Sub verŝajna influo
de la literaturaj verkistoj kaj de la kritikantoj de la literaturo! Ĉiu tendencas montri ke li estas
“moderna”, “progresema”, ktp. Oni enkondukas multe da vortoj, kiel sinonimoj aŭ
neologismoj, kaj ne uzas la eblecojn de la lingvo por vortfarado.
Kial oni pli ofte kaj pli facile uzas eksterajn vortojn aŭ neologismojn?
Certe pro persona emo de la verkistoj kaj pro facilemo por ili, estas pli facile pensi en
sia nacia lingvo kaj poste traduki esperanten ol tuj pensi esperante, sed ankaŭ ĉar ofte
instruado ne vere montras la fundamentojn de la lingvo, ĝiajn eblecojn, ĝian logikon, ĝian
“spiriton” laŭ la celoj de Zamenhof kiujn li havis kreante la lingvon; instruado ne edukas al la
vera Zamenhofa lingvo. Oni instruas Esperanton kiel iun ajn alian lingvon, t.e. rilate al la
propra nacia lingvo kaj ĝiaj reguloj.
En mia laboro mi volis vidi, ĉu kelkaj elektitaj instrulibroj bone enkondukas la
fundamentojn de la lingvo rilate al vortoprovizo, vortfarado kaj uzado.
Mi analizis nombrojn de proponitaj vortoj entute kaj por ĉiu leciono, nombrojn de
radikoj same entute kaj por lecionoj, facilecon/oftecon de la radikaro laŭ tri klasifikoj:
Kontakto, Johansson kaj Pilger (bazitaj sur la listo de la Akademio de Esperanto).
Fine mi analizis la gravan eblecon de Esperanto krei novajn vortojn per derivado kaj/aŭ
kunmetado; ankaŭ tio estas ligita al la radika analizo: ĉu la aŭtoro uzas la lingvon mem aŭ
uzas pli nacian lingvon aŭ pli da neologismoj? Tio gravas, ĉar tro da nacieco aŭ neologismoj
ne helpas la lingvon kaj ĝian lernadon.
8
2 Materialo kaj metodoj
2.1 La libroj analizitaj
La kvanto de lernolibroj estas tre vasta; ekde la apero de la lingvo, oni verkis
lernolibrojn en ĉiuj landoj por uzo en la nacia lingvo, sed oni ankaŭ verkis lernolibrojn nur en
la internacia lingvo. Mi elektis librojn el tiu lasta grupo: nur esperante. Plie, la elekto
koncernas relative novajn kaj bone konatajn librojn.
Mi analizis kvar librojn:
– Saluton ! de A. Childs-Mee,
– Tendaraj tagoj de S. MacGill,
– Mazi en Gondolando de Wendy Harris kaj
– Kunvojaĝu de P. Gubbins.
2.1.1 Saluton!
Subtitolo: Esperanto aŭtodidakte
Audrey Childs-Mee
UEA, 1996, sesa eldono, ilustraĵoj de Stano Markovič, kun kasedo, 234
paĝoj, ISBN 92-9017-050-6
Tiu libro estas tre konata (tion montras la nombro de eldonoj) por memlernado ĉefe de
junuloj, sed oni povas uzi ĝin ankaŭ en kurso.
Oni iras tra multe da situacioj de la junula vivo. La libro enhavas multe da desegnaĵoj.
La kurso estas ĉefe bazita sur dialogojn: demandoj kaj respondoj kun pli longaj
enkondukaj tekstoj; rapide la dialogoj iĝas dialogoj inter instruisto kaj “bona” lernanto. De
tempo al tempo, trifoje, estas unu aŭ du paĝoj pri gramatiko, ĉiam kiel demandoj/respondoj.
Je la fino de la libro estas kvardek paĝoj da solvoj al la ekzercoj en la teksto.
La progreso tra la lingvo estas (tre) malrapida, tion oni vidos ankaŭ kiam mi analizos la
vortoprovizon.
Plie, la kurso ne estas dividita en unuojn, ĝi estas nur longa fluo.
Ekzistas kasedo kun la tekstoj de la libro.
9
Oni povas trovi multe da bonaj komentoj pri la libro; tamen ĉe edukado.net, estas nur du
opinioj de legantoj, tiuj donas la plej altan valoron al la libro.
Kial tiom malmulte? Eble, ĉar la libro estas tiom konata, ke la legantoj ne sentas
bezonon doni siajn opiniojn!
2.1.2 Tendaraj tagoj
Subtitolo: Situaci-komunika lernolibro por la Internacia Lingvo
Esperanto, unuavice por lernantoj inter dek- kaj dekkvarjaraj
Stefan MacGill
ILEI/UEA/HJEA, ilustrita de Pavel Rak
kajero 1: 1993, 2-a eldono, 42 paĝoj, ISBN 963-04-1196-2
kajero 2: 1997, 2-a eldono, 72 paĝoj, ISBN 963-04-2095-3
kajero 3: 1994, unua eldona, 76 paĝoj, ISBN 963-04-3957-3
ISBN de la tuto 963-04-1162-0ö
Noto: miaj kajeroj ne estas el la sama eldono kaj estis ŝanĝoj unuflanke inter la kajeroj 1
kaj 2 kaj, aliflanke inter la eldonoj; tial la nombrado de la partoj/lecionoj estas iom malfacila
kaj nekontinua. Mi renombris la partojn laŭ la unua eldono sur bazo de informoj el la tria
kajero.
La kurso celas junulojn kaj ĝi unue uzas situacion de tendaro kun ĉiuj agadoj kiuj tiam
okazas. Ĝi ankaŭ uzas aliajn agadojn de junuloj, ekz. rolludo, kaj en la tria kajero estas
aventuro: retrovi la Unuan Libron en Volapukastelo (kun drako, enfalilo, sekretaj ĉambroj,...).
La lecionoj estas ĝenerale unupaĝaj. Miksitaj kun la tekstoj estas kompletigotaj
ekzercoj, demandoj,... Je la fino de ĉiu kajero estas resumo de la gramatiko, vortlisto,
testoj/ekzameno. Estas ankaŭ tekstoj por rolludi.
Eble, plimulte da komentoj aǔ recenzoj oni trovas por tiu ĉi libro. Evidente estis
recenzoj ĉe ILEI (IPR 1993, Jones 1994, Teller 1994 kaj Tóth 1998), sed ankaŭ ĉe JEI, en
Eventoj (Pettyn 1994). Ĉe edukado.net estas nur du opinioj de legantoj, pro la sama kialo kiel
por Saluton!. Eble!
10
2.1.3 Mazi en Gondolando
Subtitolo: Inter-generacia kurso de Esperanto por infanoj, junuloj kaj...
plenaĝuloj
Wendy Harris
IEI 1995, Den Haag, Nederlando, kun vidbendo, libro 159 paĝoj, ISBN
83-85677-35-6
Tiu libro estas esperantigita versio de lingvoinstruada metodo de la BBC (British
Broadcasting Company, la oficiala ŝtata radio kaj televido en Britujo). La Internacia
Esperanto-Instituto (IEI) adaptis la britan kurson, kiam ĝi serĉis instrufilmon por televido;
krei tutan novan kurson estis tro multekoste.
Mazi estas ĉefe rekta televidkurso por grupoj kun instruisto aŭ por memlernado; post la
uzo la lernantoj povas, kaj la infanoj nature faras, ankaŭ rolludi la rakonton. La libro rakontas
la aventurojn de eksterterano, Mazi, en Gondolando. Krom Mazi kaj Gondolando, oni vidas
de tempo al tempo ankaŭ rolulon “Petro” kiu ripetas plurfoje kelkajn frazojn, vorterojn aŭ
gramatikaĵojn, aŭ pliriĉigas la vortoprovizon post sceno de la rakonto de Mazi.
La rakonto/ludo konsistas el dek du partoj (aktoj) dividitaj en scenojn (entute 148). Ĉiu
sceno estas okazaĵo aŭ dialogo. En la libro aperas, enmetite, klarigoj pri gramatiko aŭ pri la
strukturo de la lingvo. Je la fino de la libro estas dek ok paĝoj da ekzercoj ligitaj al specifaj
scenoj.
Estas tre moderna instruilo kun multe da desegnaĵoj kaj ĝi, normale, allogis multe da
komentoj kaj recenzoj: ekzemple el ILEI (Bishop 1995, De Lorenzi ? ĉ. 1996, Kapista 1995),
en Eventoj eĉ en Vikipedio. La opinioj de la legantoj ĉe edukado.net estas tre bonaj.
11
2.1.4 Kunvojaĝu
Subtitolo: Internacia kurso de Esperanto
Paul Gubbins
Edistudio/ILEI 1993, 240 paĝoj, ISBN 88-7036-050-4
La aŭtoro proponas libron por plenkreskuloj kaj por la komerco; li pensas ke ĝis nun la
lernolibroj estas pli orientitaj por junuloj aŭ por personoj kiuj deziras uzi la lingvon nur dum
libera tempo. Por la aŭtoro mankas libro direktita al la uzo de la lingvo en laboro.
En du okazoj, la aŭtoro insistas ke la libro ne estas kurso por memlerni (aŭtodidakte) la
lingvon, la libro estas bazo por kurso kun instruisto; tiu povas decidi uzi kelkfoje la nacian
lingvon, se necesigas.
La lingvo estas prezentita per eroj de la normala vivo el turisma agentejo kaj la grupo de
lernantoj kaj instruisto povas rolludi la tekstojn.
Post la enkonduko, la aŭtoro proponas dudek kvin lecionojn, el kiuj la dudek unuaj
enhavas gramatikaĵojn kaj la kvin lastaj estas por pli profunde koni la lingvon.
Fine de la libro, estas dudek ses paĝoj en kiuj la gramatikaĵoj estas kunmetitaj kaj tri
paĝoj pri proponita ebla enkonduka leciono.
Ĉiu leciono konsistas el teksto, dialogo inter la personoj, kelkaj ekzercoj pri kompreno
kaj strukturo de la frazo, aliaj tekstoj por ilustri la temon de la leciono, kaj fine vortoprovizo.
Pri la akceptado kaj uzo de la libro por instrui ne estas multe da recenzoj, komentoj aŭ
raportoj. Estis recenzoj en IPR (Kamaĉo 1994), en Eventoj (MacGill 1995), en la revuo de la
Japana Esperanto-Instituto kaj en la revuo Esperanto. Sur la reto, estas raportoj, komentoj kaj
opinioj de kvar legantoj en la instruilo-katalogo de edukado.net; ĝenerale la komentoj estas
bonaj.
Tamen, kiel skribas B. Dockhorn en sia opinio pri la libro ĉe edukado.net, la prezentado
estas iom malgaja kaj mankas iom da (allogaj) ilustraĵoj.
12
2.2 Kiel ni analizis la libroj
Por ĉiu libro mi kreis vortliston laŭ la lecionoj el la vortlistoj troveblaj en la libro post la
lecionoj aŭ je la fino de la libro. Kiam la saman vorton oni trovas en pli ol unu leciono, mi
konservis nur la unuan aperon.
Tiu unua listo ebligis analizi la sinsekvan prezenton de la vortoj, tiel vidante la kvanton
de la laboro de la studento.
Mi ankaŭ dividis la vortojn en partoj: prefiksoj, radikoj, sufiksoj, verbaj, substantivaj,
adjektivaj, adverbaj finaĵoj kaj pluralo kaj akuzativo. Tio ebligis krei novajn listojn de
ununuraj eroj: morfemoj. La listoj enhavas ankaŭ informojn pri la lecionoj. Ankaŭ por tiuj
listoj mi konservis la unuan aperon de la morfemoj.
Mi indikis por ĉiu morfemo eblan devigan ligon per posta streketo (“jar-”); ne estas ligo
por la pronomoj, numeraloj, prepozicioj,... eĉ se ili povas aperi en derivitaj kaj kunmetitaj
vortoj. La gramatikaj finaĵoj (substantivj, adjektivaj, adverbaj, verbaj), la pluralo kaj
akuzativo havas antaŭan streketon (“-o”).
Por la sufiksoj, kiuj normale aperas en vortoj, mi tamen uzis nur unu postan strekon, ĉar
oni povas uzi ilin ankaŭ solaj: ulo, ilo, indas, ...; mi pli uzis tiun metodon por la participoj.
Do, ĉiu ero en miaj listoj havas neniun strekon aŭ nur unu.
Unue mi pensis ne indiki la eblajn ligojn, tamen tiu metodo povintus krei problemojn en
kelkaj kazoj: “kaj” konjunkcio kaj “kaj-” radiko de “kajo”. La distingo gravis por la sekvaj
analizoj.
Tiuj listoj de dividitaj vortoj ebligis havi la unuan ideon de la prezentado kaj uzo de
derivado aŭ kunmetado en vortfarado. Tamen, kiel mi vidos kaj diskutos, mi pensas ke
ĝenerale vortlisto - preskaŭ vortaro por la lernanto - de lernolibro ne devus enhavi
kompleksajn sed nur bazajn elementojn de vortoprovizo. Derivado aŭ kunmetado devus aperi,
laŭ mi, ene de lecionoj kun klarigoj. Mi analizos ankaŭ tion.
Paralele al la listoj el la lernolibroj, mi kreis sammaniere listojn el tri fontoj por
komparo: unu el la t.n. 900-vortoj uzeblaj por artikoloj en Kontakto, kreita de Anna
Löwenstein (komence de la 1980-aj jaroj), unu el la klasifikoj proponitaj de Johansson, kaj
unu el la Baza Esperanta Radikaro de Pilger bazita kaj kompletigita sur la Baza Radikaro
Oficiala de la Akademio de Esperanto.
La listo de Kontakto, bedaŭrinde, ne plu troveblis kompleta interrete; troveblas listo nur
de la “tre facilaj vortoj” (Portella 2004a – vidu ankaŭ Löwenstein 2004). Mi aldonis la
facilajn vortojn el dosiero kiun mi jam havis delonge (1999) kaj plie aldonis ĉiujn
13
gramatikaĵojn, ... kiel notita en mia malnova dosiero1. Tiel la listo enhavas 494 tre facilajn kaj
456 facilajn morfemojn.
Kiel listojn de Johansson, mi uzis la listojn haveblajn rete (Johansson ?, Portella 2004b).
Ili estas listoj de radikoj, ne de vortoj. Mi kunigis la listojn en unu solan liston. Tabelo 1
montras la nombrojn de vortoj en ĉiuj el la kvin klasoj.
Notinda estas la ĉeesto de “des” kun la manko de “ju”.
Klaso Nombro
de radikoj
1 197 2 258 3 269 4 350 5 466
Totalo 1540
Tabelo 1 Nombroj de radikoj ĉe Johansson
Por krei la liston de Pilger (3067 radikoj), mi uzis la dosieron haveblan rete (vidu:
Pilger, 2001); ĝi estas pli ampleksa ol la papera formo (Pilger, 2001). Tabelo 2 montras kiel la
vortoj dividiĝas en klasojn. Klaso X estas vortoj aldonitaj de Pilger al la listo de la Akademio.
Mi ŝanĝis la formon "-xxx-" de kelkaj morfemoj (kiel: -ant-, ...) al "xxx-" (kiel klarigita
supre).
En la listo de Pilger, estas vortoj (kun substantiva, adjektiva aŭ verba finaĵo) kaj aperas
kelkaj pluraloj (pluraj, lipharoj,...), derivitaj aŭ kunmetitaj vortoj (starpunkto,
respondkupono, necesejo,...), mallongigoj (ĉ., ekz., t.e., ...) kaj ekkrioj. Mallongigoj kaj
ekkrioj aperas en la klaso X t.e. ne en la Akademia listo. Aperas dufoje [i – a] kaj [i – o];
same orient- aperas kiel oriento kaj orienti en du malsamaj klasoj; mi konservis la unuan en la
klaso 6.
Oni trovas "ju...des" en la klaso 8 kaj "des" en la klaso 7.
1 “Aldone uzeblas ĉiuj oficialaj afiksoj, gramatikaj finaĵoj, korelativoj, pronomoj, tag- kaj monatnomoj,
numeraloj, ...”
14
Klaso Nombro de radikoj
0 52 1 132 2 101 3 122 4 152 5 156 6 247 7 295 8 470 9 751 X 589
Totalo 3067
Tabelo 2 Nombroj de radikoj ĉe Pilger
Kelkaj vortoj aperas en la listo, sed, por mi, ne ŝajnas gravaj; se hieno (klaso X) povus
esti pli malpli bone konata kaj uzata metafore, kial gujavo, tablojdo,... (klaso X)?
Por la analizo laŭ la ofteclisto de Pilger, mi ne prezentas grafikaĵon kian por la analizoj
laŭ Kontakto aŭ Johansson; ĉar la nombro de klasoj estas tiom granda, ke la grafikaĵo ne estus
klara. Do mi kalkulis oftecan indicon: por ĉiu leciono, mi sumas la nombron de morfemoj
oble la gruprango (0-10), tiun sumon mi dividas per la tuta nombro de morfemoj de la
leciono. Por la klaso Y mi uzis 15 kiel pezvaloro2.
Estis interesa kompari la tri listojn inter ili.
Komparo inter la listoj de Kontakto, Johansson kaj Pilger (tabelo 3) montras ke estas ne
kompleta rilato inter facileco (kriterio de Kontakto) kaj ofteco (kriterio de Johansson kaj
Pilger). La tre facilaj vortoj tamen estas pli en la unuaj grupoj (1-2 ĉe Johansson kaj 1-3/4 ĉe
Pilger). Sed estas 6 kaj ĉirkaŭ 10 %, respektive, de la vortoj kiuj aperas en pli maloftaj grupoj
(5 aŭ 8-X).
2 Ekzemple en leciono 1 de Kunvojaĝu estas 66 vortoj kaj 11, 16, 12, 7, 3, 3, 1, 3, 2, 5, 0, 3 vortoj
respektive por la klasoj 1-X kaj Y. Mi kalkulas la sumon de la nombroj oble la pezoj: (11x0) + (16x1) + (12x2) +
(7x3) + (3x4) + (3x5) + (1x6) + (3x7) + (2x8) + (5x9) + (0x10) + (3x15) = 221, kaj dividas la sumon 221 per 66
= 3,3: ofteca indico
15
Kontakto Kontakto
Johansson tre
facilaj facilaj totalo Pilger tre
facilaj facilaj totalo 1 184 2 186 0 43 5 48 2 192 54 246 1 113 13 126 3 82 168 250 2 92 4 96 4 30 177 207 3 89 31 120 5 6 55 61 4 73 73 146
totalo 494 456 950 5 31 89 120 6 21 121 142 7 10 49 59 8 13 37 50 9 6 26 32 X 3 8 11
totalo 494 456 950
Tabelo 3 Komparoj inter Kontakto kaj Johansson aŭ Pilger
Komparon inter la klasoj de Johansson kaj tiuj de Pilger mi montras en Tabelo 4.
Klasoj de Pilger Johansson 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 X Y totalo
1 31 90 64 10 1 1 197 2 11 33 34 85 65 15 7 2 2 2 2 258 3 6 8 3 23 70 66 57 21 10 5 269 4 4 1 3 14 68 123 53 48 30 1 5 350 5 5 53 107 138 120 24 19 466
totalo 52 132 101 121 150 154 241 183 198 157 25 26 1540
Tabelo 4 Komparo inter Johansson kaj Pilger
Ĝenerale, la ofteco laŭ la du sistemoj kongruas; tamen estas notindaj esceptoj:
Johansson metas en la klasojn 3 kaj 4 (kiel mez- aŭ pli maloftaj: dikaj nombroj/verda fono)
kelkajn vortelementojn kiuj estas en la klasoj 0 aŭ 1 por Pilger. Estas ĉefe afiksoj (end-, estr-,
obl-, mis-, ...) aŭ ekkrioj (ha!, ho!). Li tiel klasas ankaŭ at-, ont-, ot- kaj for. En la listo de
Pilger, ĉiuj afiksoj kaj gramatikaj finaĵoj estas en la klaso 0 kaj ĉiuj korelativoj kaj pronomoj
en la klaso 1. Tio ne estas la kazo en la listo de Johansson. Aliflanke, Johansson metas en
klason 2 kelkajn vortojn el la klasoj 8-9 de Pilger (kursivaj dikaj nombroj/flava fono) kaj li
havas kelkajn radikojn ne aperantaj ĉe Pilger (26 en klaso Y). Fine, Johansson listigas i- kaj
iu, io, iam,... kaj distingas “krom” kaj “krom-”; mi ne konservis tiujn distingojn.
Ĉiuj morfemoj el la listo de Kontakto aperas en la du aliaj listoj. Krom dudek ok, ĉiuj
morfemoj de la listo de Johansson ankaŭ aperas en tiu de Pilger. El la neaperantaj naŭ estas
nomoj de landoj aŭ popoloj, tri, “i-”, “krom-” kaj “nul-”, ekzistas ĉe Pilger sed kiel
16
korelativoj, “krom” aŭ “nul”; la dek ses aliaj estas: boac-, dign-, diskret-, festival-, gril-,
inaŭgur-, klak-, kronik-, paroĥ-, pistol-, pneŭ-, prizon-, ŝose-, talent-, templ-, tiran-. Estus
interese fari la saman komparon kun la listo de 1500 vortoj de la revuo Juna amiko por trovi
vere bazan vortoprovizon (Kurucz ?).
Uzante la diversajn listojn ebligis klasifiki la morfemojn laŭ tiuj klasoj de Kontakto,
Johansson kaj Pilger kaj analizi la facilecon/kompleksecon de la lernolibroj rilate al
vortoprovizo.
Figuro 1 skemas la agojn el la originalaj vortlistoj ĝis la analizoj.
Fonto Simpligita fonto
Analizoj
nombrado 1 -a 7 ad- 1 amik- 5 har- 5 -j 3 krom 5 -o 7 -o 7 zorg-
1 –a 7 ad- 1 amik- 5 har- 5 -j 3 krom 5 -o 7 zorg-
laŭ - Kontakto - Johansson - Pilger
1 amika 5 haroj 3 krom 9 krom- 7 zorgado
1 amika 5 haroj 3 krom 7 zorgado
1 amik-a 5 har-o-j 3 krom 7 zorg-ad-o
vortfarado
Figuro 1 Skemo de la agoj kaj de la analizoj
17
3 Analizoj
3.1 Saluton!
3.1.1 Vortoprovizo
Saluton! estas la libro kiu enkondukas la malplej grandan nombron de vortoj: 589 (se mi
konsideras la tri volumojn de Tendaraj tagoj kiel unu lernolibron).
Ne estas veraj lecionoj sed nur 194 paĝoj plus suplemento kaj la vortlisto montras la
paĝojn, tial mi grupigis, artifike, la paĝojn en grupoj; tiel mi kreis 25 grupojn (24 por la 194
unuaj paĝoj - grupo de po 8 paĝoj - kaj 1 por la suplemento). Tiel eblas pli facile kompari ĝin
kun la aliaj libroj.
Figuro 2 montras la nombrojn de vortoj laŭ la grupoj (vidu Tabelon 53). La aŭtorino
enkondukas pli-malpli 23 novajn vortojn en ĉiu grupo; estas variadoj inter la grupoj, sed estas
relativa ekvilibro tra la kurso.
Saluton - Vortoprovizo
0
10
20
30
40
50
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25
Grupoj
Nb
Figuro 2 Saluton! – vortoprovizo
3.1.2 Facileco/ofteco
Plejparte, ĉirkaŭ 60 %, la vortoj estas “tre facilaj” (Tabelo 6) ; Saluton! havas iom pli ol
16% da vortoj kiuj ne aperas en la listo de Kontakto. Figuro 3 montras la nombrojn laŭ la
grupoj: estas nur tri grupoj (13, 16 kaj 25) kiuj enkondukas iom pli da nefacilaj vortoj (aro n).
3 la tabeloj de donitaĵoj estas grupigitaj en la “Aldonaĵoj”.
18
Saluton - Kontakto
05
1015202530354045
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25
Grupoj
Nb
n
f
tf
Figuro 3 Saluton! – Kontakto
Tamen ne estas klara evoluo de la komenco ĝis la fino de la kurso, ekde la komenco
aperas vortoj facilaj (aro f) kaj nefacilaj (aro n), eĉ se la tre facilaj (aro tf) komence ĝenerale
superas.
Saluton - Johansson
0%
20%
40%
60%
80%
100%
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25
Grupoj
Y
5
4
3
2
1
Figuro 4 Saluton! – Johansson
La analizo laŭ la klasoj de Johansson (Figuro 4 kaj Tabelo 7) montras la saman
tendencon: malgrandiĝo de la nombro de morfemoj de la unua ĝis la kvina klaso. Klaso Y
estas morfemoj kiuj ne aperas en la listo de Johansson, sed kiuj tamen estas en la nova Plena
Ilustrita Vortaro (nPIV - 2002, ± 9 %).
Granda nombro (14 el 49) el tiuj radikoj aperas en la grupo 25: la suplemento, kiu
enkondukas specialajn vortojn pri manĝaĵoj, spicaĵoj, trinkaĵoj kaj floroj, kaj ankaŭ pri flagoj
(Eŭropo, Burkina Faso, Esperantujo).
19
Saluton - Pilger: ofteca indico
0
2
4
6
8
10
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25
Grupoj
Figuro 5 Saluton! – Pilger: ofteca indico
Laŭ la klasifiko de Pilger (Figuro 5 kaj Tabelo 8), oni vidas ke estas ĝenerala tendenco
de indico-kresko ekde la komenco ĝis la fino. Sed tiu tendenco de malofteco estas tre mal-
granda krom por apartaj grupoj 1 – 2 kaj 25–suplemento.
3.1.3 Vortfarado
Se oni analizas la kompleksecon de la vortoj kaj la derivadon aŭ kunmetadon de radikoj
(Figuro 6 kaj Tabelo 9) oni vidas ke la aŭtorino prezentas, en sia vortlisto, preskaŭ nur
memstarajn vortojn (pronomoj, prepozicioj, aŭ-finaĵaj adverboj, korelativoj,...) kaj radikojn
kun gramatikaj finaĵoj (a, o, e, i, as). Estas nur malmulte da kunmetitaj vortoj kun 2 aŭ 3
strekoj (± 8%). La memstarajn vortojn la aŭtorino enkondukas ĉefe je la komenco.
Notindas ke, komence, ŝi uzas la formon “-as” por la verboj kaj poste kelkfoje “-i”.
Aperas ankaŭ kelkaj verboj en “-os” kaj “-is”!
La kunmetitaj vortoj kun 2-3 ligoj estas inaj formoj (fratino, fraŭlino,...), specialaj
verboj (glit-kuras, rond-iras) aŭ refleksivaj verboj (sentis sin, vestos sin). Aperas ankaŭ
derivitaj vortoj (per afiksoj) kaj, malofte, pluraloj.
Ene de la teksto tamen estas multe da derivitaj vortoj kreitaj per uzo de afiksoj.
Aliflanke estas relative malmulte da kunmetitaj vortoj per kunmetado de bazaj radikoj.
Ne estas aparta klarigo pri vortfarado. Derivado kaj kunmetado aperas per ekzemploj.
20
Saluton - Vortfarado
05
1015202530354045
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25
Grupoj
Nb
4
3
2
1
1
Figuro 6 Saluton! – vortfarado
3.2 Tendaraj tagoj
3.2.1 Vortoprovizo
Oni trovas 1967 vortojn en la tri kajeroj de Tendaraj tagoj; sed ne estas ekvilibro inter la
kajeroj. Nur 278 vortoj aperas en la unua kajero, la dua enkondukas la plej altan nombron:
917, la tria: 772.
En la listoj, la aŭtoro montras transitivecon per aldono de “-on” (kajeroj 1-2) aŭ “-N”
(kajero 3).
Estas kelkaj tipografiaj eraroj en la listoj (eksterodinara, biblio); la aŭtoro uzas la “k”
formon anstataŭ la “ĥ” escepte en unu kazo kun eraro: arhitekturo.
Oni povas bedaŭri ke la aŭtoro uzas neologismojn aŭ sinonimojn anstataŭ derivitaj
vortoj: trista, rara, frida,...; oni povas ankaŭ bedaŭri la uzon de buldozero por buldozo.
Origamo aperas, kiu ne estas en nPIV (malfeliĉe, ĉar tiu vorto estas ĝenerale konata).
Figuroj 7 a-c (Tabelo 10) montras la aperigon laŭ la lecionoj.
En la unua kajero, la aŭtoro prezentas nur ĉirkaŭ 9 vortojn por leciono; tio ŝajnas al mi
iom tro malmulte, ĉar eĉ se oni lernus pli ol unu lecionon dume de unu kurso, ĉi tiu daŭrus
longe sen granda vortoprovizo finfine.
En la dua kajero, la nombro kreskas: ĉirkaŭ 31 por leciono.
Por tiu kajero, la nombro de lecionoj ŝanĝiĝis inter la eldonoj de la kajero; en la unua
eldono estis 30 lecionoj, en la sekva 52, tiam oni enkondukas nur ĉirkaŭ 18 vortojn en
leciono, tio eble estas pli bona sed la kurso daŭras multe pli longe.
En la tria kajero, estas 38 lecionoj kun meznombre 20 novaj vortoj per leciono.
21
Tendaraj I - Vortoprovizo
0
5
10
15
20
25
30
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
Le c i onoj
Nb
a
Tendaraj II - Vortoprovizo
0
10
20
30
40
50
60
70
31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60
Le c i onoj
Nb
b
Tendaraj III - Vortoprovizo
0
10
20
30
40
50
60
70
61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98
Le c i onoj
NB
c
Figuro 7 Vortnombroj en Tendaraj tagoj (laŭ kajeroj)
La longeco de la kurso (30 + 30/52 + 38 lecionoj) povas malkuraĝigi la junajn
lernantojn. La aŭtoro celas la kajerojn por unujara kurso en lernejo aŭ dujara en “tipa ‘klubo’
etoso”. Mi pensas ke 10 ĝis 14 jaraj infanoj ne kuraĝas sekvi kurson tiel longan.
22
3.2.2 Facileco/ofteco
Figuro 8 (Tabelo 11) montras la distribuon laŭ la grupoj de Kontakto (facileco), mi montras
nur resumon por la kajeroj.
Oni rimarkas, ke krom parte en la unua kajero, la proporcioj de nefacilaj morfemoj estas
grandaj (32, 45, 77 %) eĉ jam en la dua kajero.
Tendaraj - Kontakto
0
100
200
300
400
500
600
700
800
1 2 3
Kajero j
N bn
f
t f
Figuro 8 Tendaraj tagoj – Kontakto
La saman konstaton oni faras pri ofteco (Figuro 9/Tabelo 12: Johansson, Figuro
10/Tabelo 13: Pilger). Tamen, pri ofteco, oni rimarkas en ambaŭ kazoj evoluon: malkresko de
la oftaj morfemoj favore al malpli oftaj. Ankaŭ la proporcio de ekster-listaj morfemoj (grupo
Y) estas alta speciale por la komparo al Johansson.
Tendaraj - Johansson
0%
20%
40%
60%
80%
100%
1 2 3
Kajero j
Y
5
4
3
2
1
Figuro 9 Tendaraj tagoj – Johansson
23
Tendaraj - Pilger
0%
20%
40%
60%
80%
100%
1 2 3
Kajeroj
Y
X
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0
Figuro 10 Tendaraj tagoj – Pilger
Tendaraj - Pilger: ofteca indico
0
2
4
6
8
10
12
14
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37
Lecionoj
lec. 1-30
lec. 31-60
lec. 61-98
Figuro 11 Tendaraj tagoj - Pilger: ofteca indico
En figuro 11, oni rimarkas ke estas evoluo sed ke ĝi estas iom ĥaosa, speciale por la
kajeroj 1 kaj 3. Averaĝe, la oftecaj indicoj estas 5.1, 6.7 kaj 9.0 entute por la tri kajeroj.
Resume, la riĉeco de la kurso, alloga por junaj lernantoj laŭ la temoj de la tekstoj, ŝajnas
esti finfine malavantaĝo: tro multaj vortoj dum tro longa studado.
3.2.3 Vortfarado
Figuro 12 (Tabelo 14) montras la nombrojn de morfemoj en la vortoj (tiu kun 8 eroj –
Unu-iĝ-int-a-j Naci-o-j – ne estas uzata en la grafikaĵo) por la tri kajeroj.
24
Ne estas vera klarigo pri derivado; oni lernas ĝin per ekzemploj en la teksto. Plie, la pli
formalaj klarigoj aperas nur meze kaj fine de la dua kajero (II-36...). Inter la afiksoj, “-ig-” kaj
“-iĝ-” ricevas, tute prave, grandan atenton: “-ig-” precipe en kajero II kaj “-iĝ-” en kajero III.
Tendaraj - vortfarado
0
200
400
600
800
1000
1 2 3
Kajero j
N b
54321
Figuro 12 Tendaraj tagoj – vortfarado
Por kunmetado ne estas aparta klarigo.
Do oni vidas ke la rolo de la instruisto tre gravas por ke la lernantoj havu kompletan
konon de la riĉeco de la lingvo, kaj ke, kiel en Saluton!, kunmetado estas preterpasata.
3.3 Mazi
Kelkaj vortoj aperas en la ekzercoj ligitaj al partoj-scenoj antaŭ apero en la ĉefa teksto. Kelkaj
ankaŭ ŝajnas esti en la listo sen apero en la teksto, se oni fidas la referencojn de la listo.
Oni notas ankaŭ kelkajn sinonimojn (fotelo) sen ilia pli baza esperanta formo
(brakseĝo) kaj eraretojn en la listo (Majestro, gustatempe) sed ne en la teksto (Majesto,
ĝustatempe).
Notende: nek kondicionalo (“-us”) nek la participoj (“ont-, ant-, int-, ot-, at-, it-”)
aperas; ŝajnas ke ili tute ne estas instruataj en la kurso!
3.3.1 Vortoprovizo
En la listo de Mazi aperas 974 vortoj. Tiuj aperas en 12 partoj, tiel oni havas ĉirkaŭ 81 vortojn
por parto (Figuro 13, Tabelo 15). Tio ŝajnas multa, eĉ eble tro; tamen la partoj estas dividitaj
en scenoj (149 entute, averaĝe ĉirkaŭ 12 scenoj por parto), tiel la nombro por sceno estas
malgranda (vidu la Tabelon 15 por la detalaj donitaĵoj). Sed aliflanke ne ĉiam eblas dividi la
partojn en scenojn kiam oni rigardas la vidbendon, nur la scenoj kun Petro montras klaran
ŝanĝon de situacio.
25
Mazi - vortoprovizo
0
20
40
60
80
100
120
140
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Part o j
N b
Figuro 13 Mazi – vortoprovizo
3.3.2 Facileco/ofteco
El la 974 vortoj oni obtenas 729 morfemojn. El tiuj, triono ne estas en la listo de facilaj vortoj
de Kontakto; tio estas iom alta. Sed 46 % estas tre facilaj morfemoj. Figuro 14 (Tabelo 16)
montras malkreskantan evoluon de tiuj tre facilaj morfemoj; la facilaj kaj ne facilaj
(eksterlistaj) morfemoj ne montras apartan evoluon.
Mazi - Kontakto
0
20
40
60
80
100
120
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
part o j
N bnftf
Figuro 14 Mazi – Kontakto
La situacio estas iom pli klara laŭ la klasoj de Johansson (Figuro 15, Tabelo 17):
malkresko de klaso 1 kaj kresko de la klasoj 2-3. Tiuj tri klasoj kunhavas iom pli ol 60% de la
morfemoj. La klaso Y (ne en la listoj de Johansson) krom variado estas ĉiam grava (averaĝe
16 %).
26
Mazi - Johansson
0%
20%
40%
60%
80%
100%
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Part o j
Y54321
Figuro 15 Mazi – Johansson
Laŭ la oftecaj klasoj de Pilger (Figuro 16, Tabelo 18) estas nur tre malgranda evoluo de
la komenco ĝis la fino. La averaĝa valoro, 5, estas malpli alta ol la averaĝa valoro de la listo
mem de Pilger (7.2). La altajn valorojn en leciono 2-3 kreas granda proporcio (25 %) da
morfemoj kiuj ne estas en Pilger (klaso Y).
Mazi - Pilger: ofteca indico
0
1
2
3
4
5
6
7
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Part o j
Figuro 16 Mazi – Pilger: ofteca indico
3.3.3 Vortfarado
Plejparte (75 %) la vortoj de la vortoprovizo estas aŭ memstaraj morfemoj aŭ simplaj radikoj
(Figuro 17, Tabelo 19). Tamen 25 % estas faritaj (3-4 eroj), ĉefe per uzo de afiksoj
(derivado). El tiuj, vortoj kun unu afikso plej nombras (22 %), multaj kun “mal-” (44) kaj “re-
” (9).
27
Mazi - vortfarado
0
20
40
60
80
100
120
140
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Part o j
N b
4321
Figuro 17 Mazi – vortfarado
Estas unu vorto el kvin elementoj en la lasta parto kaj tri esprimoj el 6 en la unua (Bon-
a-n maten-o-n / nokt-o-n / tag-o-n)
Kelkaj kunmetitaj vortoj aperas antaŭ iliaj elementoj, ekzemple: korbopilko en parto 5-5
antaŭ korbo en 10-1.
Tre malmultajn informojn pri vortfarado oni trovas en la kurso. Naŭ afiksoj estas uzataj
sen klarigoj; dek kvar estas pritraktataj ekde la mezo de la sepa parto (sceno 7) ĝis la fino (12-
7), sed ili estas jam uzataj, sen klarigoj, antaŭe en faritaj vortoj.
Krom la 14 afiksoj, oni ne klare instruas ankaŭ la vortfaradon; faritaj vortoj aperas en la
vortlisto, plej ofte derivitaj (la prefikso “mal-” estas ĉefe uzata). Inter la kunmetitaj vortoj oni
ofte trovas vortojn kreitajn el prepozicio kaj radiko.
Oni vidas ke, ĉi tie, la rolo de la instruisto ankoraŭ gravas. Tion montras ankaŭ tio ke la
kurson oni ne vere povas uzi memlerne sen havi gravajn mankojn rilate al la vortoprovizo.
3.4 Kunvojaĝu
P. Gubbins uzas la “ĥ” formon, ekzemple en psiĥologio. Oni trovas ankaŭ la vorton
komputoro anstataŭ la pli kutima komputilo.
Estas kelkaj sinonimoj, kies uzon mi bedaŭras: frida, fotelo, febla; sed en tiu kurso kiu
celas iom pli altan nivelon – laŭ mi – ol la kutimaj kursoj por komencantoj, eble oni povas
pardoni!
3.4.1 Vortoprovizo
La nombro de vortoj estas alta (1215), tamen estas malpli ol la nombro el la tri kajeroj de
Tendaraj tagoj. Tiu lasta kurso celas infanojn, dum Kunvojaĝu celas plenkreskulojn kaj iliajn
profesiojn. Oni atendus/akceptus pli altan nombron en tiu kazo.
28
Averaĝe, kvardek naŭ vortoj estas enkondukitaj en ĉiu leciono. Ne estas granda variado
de la nombro krom en 2-3 lecionoj: figuro 18 (Tabelo 20). Nur la nombro de vortoj por partoj
de Mazi estas pli alta; tamen estas nur por dek du partoj, se oni kalkulas por 25 oni havas
tridek naŭ vortojn.
Kunvojaĝu - vortoprovizo
0
20
40
60
80
100
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25
Lecionoj
Nb
Figuro 18 Kunvojaĝu – vortoprovizo
3.4.2 Facileco/ofteco
Estas multe da vortoj ekster la listo de Kontakto (ĉirkaŭ 46 %). Oni devas tamen memori ke la
kurso de P. Gubbins celas plenkreskulojn, eĉ kun intereso uzi Esperanton por laboro,
komerco.
Kunvojaĝu - Kontakto
0
20
40
60
80
100
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25
Lecionoj
Nb
n
f
tf
Figuro 19 Kunvojaĝu – Kontakto
Sed estas klara kaj bona la evoluo de la nombro de morfemoj tre facilaj: ili estas
plimultaj komence kaj ilia nombro malkreskas ĝis la fino. La nombro de facilaj, kaj ankoraŭ
pli de eksterlistaj morfemoj kreskas paralele (Figuro 19, Tabelo 21).
29
Tiun evoluon oni vidas (Figuro 20, Tabelo 22) ankaŭ en la analizo laŭ la klasoj de
Johansson. Ĝenerale la klasoj de Johansson (1-5) reprezentas ĉirkaŭ dek kvin procentojn, dum
la klaso Y (kiu ne ekzistas en Johansson) estas tridek unu procentoj.
Tamen oni povas vidi klaran evoluon de la komenco ĝis la fino: ekzemple la morfemoj
de la klaso 1 malkreskas de 56 % al 0 % en la leciono 20, dum klaso Y sekvas inversan
evoluon: 6 % (leciono 1) al 59 % (leciono 25).
Kunvojaĝu - Johansson
0%
20%
40%
60%
80%
100%
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25
Lecionoj
Y
5
4
3
2
1
Figuro 20 Kunvojaĝu – Johansson
Tiu evoluo estas tre videbla per la ofteca indico (Pilger, Figuro 21, Tabelo 23). averaĝe
la indico estas 6.6 – malpli ol la ĝenerala indico de la listo mem de Pilger. La evoluo montras
klaran kreskon de 3.3 al 9.5.
Kunvojaĝu - Pilger: ofteca indico
0
2
4
6
8
10
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25
Lecionoj
Figuro 21 Kunvojaĝu – Pilger: ofteca indico
En Kunvojaĝu oni havas la plej klaran evoluon en la elekto de la vortoprovizo, kun la
averaĝa valoro (6,6) meze de la kurso.
30
3.4.3 Vortfarado
93 % de la vortoj en la listoj de la libro estas aŭ memstaraj morfemoj aŭ radikoj kun finaĵo
(Figuro 22, Tabelo 24). Nur 6.5 % estas derivitaj aŭ kunmetitaj vortoj. Plie, kiam farita vorto
aperas en vortlisto, ĝi ne aperas sola, sed kun la baza radiko: ekz. (tra)konekti, (antaŭ)ĝui, uzi
(kp. uzebla), sidi (kunsido), multa (multekosta),... Estas nur kelkaj esprimoj (ĝis la revido!)
kaj, en leciono 5, la nombroj (du-dek, du-dek unu, kvar-dek-on-o, kvar kvin-on-o-j 4) kiuj tiel
aperas kaj kreskigas la nombron de vortoj kun 3, 4 aŭ 5 strekoj.
Kunvojaĝu - vortfarado
0102030405060708090
100
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25
Lecionoj
Nb
5
4
3
2
1
Figuro 22 Kunvojaĝu – vortfarado
En la teksto mem, male, oni trovas multe da faritaj vortoj, ĉefe derivitajn, sed ne nur.
Tamen en la gramatika superrigardo, fine de la libro, ne estas aparta klarigo pri
vortfarado krom por la afiksoj, el kiuj 40 estas listigitaj. Do ankoraŭfoje, gravas la instruisto.
Sed, kiel jam skribite en la prezento de la libro (§ 2.1.4), la aŭtoro ne kreis libron por
memlerna studado.
Konklude, oni vidas ke la aŭtoro tre bone kaj konscie kreis sian kurson celante
unuflanke kompletajn komencantojn kaj aliflanke, samtempe plenkreskulojn kun profesia
vidpunkto.
4 mi enmetis la streketojn
31
3.5 Komuna provizo de morfemoj
Ĉu estas listo de vortoj/morfemoj kiuj aperas en ĉiuj lernolibroj?
La kreitaj listoj ebligis kompari la listojn de morfemoj kaj trovi komunajn provizojn.
Figuro 23 (Tabelo 25) montras kiel la vortoprovizoj de la libroj distribuiĝas laŭ
komuneco. Grupo 1: morfemoj nur en unu libro (1192 = 51 %), grupo 2: morfemoj troveblaj
en du libroj, grupo 3: en tri libroj kaj grupo 4: tiuj kiuj enestas en ĉiuj libroj, t.e. tute komunaj
(221 = 10 %).
Kompara ofteco
0
500
1000
1500
2000
2500
Saluton! Tendaraj Mazi Kunvojaĝu Ĝenerale
4
3
2
1
Figuro 23 Kompara ofteco
Oni devas atenti ke nur la ĝenerala valoro de grupo 1 estas la sumo de la valoroj de ĉiuj
libroj. La ĝenerala valoro por 2 kaj 3 estas duono aŭ triono de la sumo ĉar oni ĉiam kalkulas
por ĉiu libro. La valoro de tute komunaj morfemoj estas evidente ĉiam la sama.
Ju pli alta estas la nombro de morfemoj en iu libro, des pli alta estas la nombro de
morfemoj kiuj aperas nur en tiu libro.
Figuro 24 montras tion tre klare. Oni devas atenti ke la ordo de la libroj ŝanĝiĝis laŭ la
nombro de morfemoj: Saluton!, Mazi, Kunvojaĝu kaj Tendaraj tagoj.
La aparta celgrupo de Kunvojaĝu povas klarigi la malpli grandan komunecon de la
morfemprovizo; por Tendaraj tagoj, estas malfacile decidi, ĉu eblis anstataŭi multe da
nekomunaj morfemoj per pli bazaj faritaj vortoj.
32
Komuneco
0%
10%
20%
30%
40%
50%
500 1000 1500 2000
Nombro de morfemoj
en 1
en 2
en 3
komunaj
Figuro 24 Kompara ofteco laŭ nombro de vortoj
3.6 Por la estonto
La prezentitaj analizoj estas nur enkonduko en la temon; nombrado donas bonajn indikojn,
sed oni povus pli profunde rigardi, eĉ se la komparo kun Kontakto, Johansson aŭ Pilger kaj la
analizo de vortfarado – mi rememorigas ke tiu analizo estis nur pri la vortlistoj, ne pri la
tekstoj – estis jam interesa.
Aliaj analizoj devus sekvi.
En Esperanto ne estas klaraj ĝeneralaj listoj de oftaj vortoj; ankoraŭ malpli de bezonataj
vortoj. Tiuj ekzistas por aliaj lingvoj, ekzemple, Sciarone (1977) kreis liston de fundamentaj
italaj vortoj laŭ frekvenco. Tiu listo tre utilis al K. Smidéliusz (1995) por enkonduki
“sendolore” la italan lingvon al hungaraj junuloj.
Jam ekzistas kelkaj skizoj de listo: Zlatko Tišljar (?) kiu analizis la uzatan lingvon dum
la UK en Lucerno kaj IJK en Austerlitz (1979), Kurucz Géza (1995), redaktoro de Juna
Amiko, por minimuma vortaro de Esperanto aŭ Sylla Chaves (1996) kiu pledas por “ellaboro
de iu BAZA DIDAKTIKA MINIMUMO”.
Bezonas krei vortlistojn laŭ lingvo-niveloj, laŭ la celgrupo – la Hejmvortaro (J.
Lindstedt, 1999) estas bona ekzemplo de vortaro por la dua nivelo sed de aparta grupo: la
denaskuloj – kaj por plenigi petojn de la uzantoj.
En tiu lasta perspektivo, la libro de P. Gubbins estas bona ekzemplo. En Belgio aperis
antaŭ multaj jaroj libreto por instrui Esperanton al gastestroj kaj turistoj (R. Delhaye, ?) laŭ la
rapidlerna metodo de H. Koch.
33
Alia aliro al la analizoj estos analizi la vortoprovizojn uzante la verkon Esperantaj
sinonimoj de Jaan Ojalo (1999) kiel inversa kriterio al mia ofteca-vortfarada analizo; en la
listo de Ojalo oni povus gardi la “neutilajn” vortojn – eksterajn sinonimojn – por instruado de
komencantoj kaj serĉi kiom foje ili aperas bedaŭrinde en la libro.
Fine mi ŝatus apogi gravan temon por estonta laboro: por kiu nivelo de la klasifiko pri
kono de lingvoj, kiun Eŭropa Unio komencas enkonduki per la Eŭropa Lingva
Dokumentujo, la kursmaterialo korespondas?
Unu el la celoj estas krei “Lingvan pasporton”, kiu priskribas la kapablojn pri
lingvokonoj, kiujn la posedanto de la pasporto mem indikas per memtaksado; vidu klarigojn
esperante de K. Kováts en la Manlibro pri instruado de Esperanto (Kováts 2005). Estas ses
lingvaj niveloj – eŭropaj lingvokonaj normoj, kiujn oni povas grupigi en tri ĝeneralaj niveloj:
A baznivela, B sendependa kaj C profesinivela lingvouzanto; ĉiu nivelo estas taksata laŭ
uzadoj: komprena, parola, skriba.
Kiun nivelon povus atingi lernanto, kiu bone lernis la lingvon kaj memoras ĉion uzante
la librojn kiujn mi analizis? Kiun nivelon kapablas krei la libroj? Estas malfacile decidi, sed
Saluton! estus nur en baznivelo A1(-A2), Mazi ne estus multe pli alta ol A2, Tendaraj tagoj
eble atingus B1(-B2), Kunvojaĝu verŝajne B2 kaj kun iom pli da fakaj vortoj ĝi povus atingi
malgrandan C1. Sed tio estas nur persona sento.
Tiu lasta temo de la laboro, Eŭropa Lingva Dokumentujo, estas tre grava por la estonto
de nia lingvo.
34
4 Diskuto kaj konkludo
4.1 Diskuto
Ni vidas ke la analizitaj libroj estas malsimilaj. Unue, tri el ili, Saluton!, Tendaraj tagoj kaj
Mazi, ĉefe celas junajn lernantojn, dum Kunvojaĝu celas plenkreskulojn, eĉ en ilia labora
vivo.
Due la metodoj estas tre diversaj: ĉefe rekta/situaci-komunika por Mazi kun televida
formo, situaci-komunika por Tendaraj tagoj, rekta por Saluton! kaj iom pli tradicia por
Kunvojaĝu (sed tiu ĉi povas esti uzata pli kiel situaci-komunika, depende de la instruisto).
Male al kio indikas la subtitolo de Saluton!, oni vidis ke ĉiuokaze, instruisto gravas por ĉiuj,
se oni volas lerni la kompletan bazan lingvon.
Aparte se oni konsideras vortoprovizon, Saluton! ne havas evoluon pri enkonduko de
vortoj nek pri facileco/ofteco. Derivado estas bone montrata sed multe malpli la kunmetado,
kiu estas tamen uzata.
Tendaraj tagoj ŝajnas esti tre longa: 98 partoj/lecionoj por havi la tuton; oni devas lerni
la materialon de tuta kurso, ĉar kelkaj gravaj partoj aperas nur je la fino; tio povas
malkuraĝigi la junajn lernantojn. La aŭtoro destinas la kajerojn por unujara kurso en lernejo
aŭ dujara en klubo. Ni pensas ke 10 ĝis 14 jaraj infanoj ne kuraĝos sekvi kurson tiel longan.
La riĉeco kaj la formo de la kurso, alloga por junaj lernantoj laŭ la temoj de la tekstoj,
ŝajnas esti finfine malavantaĝo: tro multaj vortoj kaj tro longa tempo de studado.
La enhavo estas disigita je multaj temoj, ĉefe laŭ du direktoj: tendaro kaj aventura,
detektiva ludo; tio devigas multobligi la vortaron.
La evoluo estas bona, sed la vortoprovizo enhavas multe da vortoj ne facilaj/oftaj.
Derivado estas nur aparte montrata kaj kunmetado ne estas klarigita.
Oni vidis ke la instruisto tre gravas por ke lernantoj havu kompletan konon de la riĉeco
de la lingvo.
En Mazi, la gramatika enhavo ne estas kompleta kaj la lernado estas iom densa, se oni
konsideras la partojn. Nur malgrandan evoluon oni rimarkas ĝenerale. Ne estas multe da
klarigoj pri derivado kaj preskaŭ nenio pri kunmetado.
Oni vidis ke, ankaŭ por Mazi, la instruisto tre gravas. Tion montras ankaŭ la fakto ke la
materialon oni ne povus vere uzi memlerne sen havi gravajn mankojn pri vortoprovizo kaj
gramatiko.
35
Kunvojaĝu malsimilas al la aliaj libroj: ĝi estas por laborantaj plenkreskuloj kaj, ekde la
enkonduko, la aŭtoro tre klare indikas ke ĝi ne estas por memlernado. Tio povus iom pravigi
la densecon de la kurso. Plie oni trovas la plej klaran evoluon en la enkonduko de vortoj pli
kaj pli malfacilaj/maloftaj.
Derivado kaj kunmetado estas bone uzitaj en la tekstoj sed sen multe da klarigoj por
kunmetado. En la gramatika superrigardo, fine de la libro, ne estas aparta klarigo pri
vortfarado krom por la afiksoj. Do ankoraŭfoje, gravas la instruisto. Sed la aŭtoro ne kreis
libron por memlernado.
Konklude, oni vidis ke la aŭtoro tre bone kaj konscie kreis sian tekston celante
unuflanke kompletajn komencantojn kaj aliflanke, samtempe, plenkreskulojn kun profesia
vidpunkto.
Ni vidis ke la libroj diversmaniere enkondukas la lingvon. Sed ni konsideris la lingvon
ĉefe teĥnike. Tamen instruado de lingvo ne devas esti nur teĥnika instruado, oni devas instrui
ankaŭ la spiriton de la lingvo, tion, kio karakterizas la lingvon kaj diferencigas ĝin de la
aliaj.
Esperanto certe diferenciĝas per logikeco, klareco, simpleco, senescepteco de la
gramatiko; ĉiuj trajtoj kiuj faras ĝin pli facile lernebla ol la plejmulto de la lingvoj. Sed ni
pensas ke Zamenhof kreis lingvon ankoraŭ pli malsimilan ol la kutime viditan kaj instruitan!
Kiam li kreis la lingvon, li volis solvi gravajn problemojn, kiel li klarigis en la Unua
Libro (Zamenhof, 1954, p 231-):
La plej ĉefaj problemoj, kiujn estis necese solvi, estis la sekvantaj: (1) Ke la lingvo estu eksterordinare facila, tiel ke oni povu ellerni ĝin ludante. (II) Ke ĉiu, kiu ellernis tiun ĉi lingvon, povu tuj ĝin uzi por la kompreniĝado
kun homoj de diversaj nacioj, tute egale ĉu tiu ĉi lingvo estos akceptita de la mondo kaj trovos multe da adeptoj aŭ ne, - t.e. ke la lingvo jam de la komenco mem kaj dank'al sia propra konstruo povu servi kiel efektiva rimedo por internaciaj komunikiĝoj.
(III) Trovi rimedojn por venki la indiferentecon de la mondo kaj igi ĝin kiel eble plej baldaŭ kaj amase komenci uzadi la proponatan lingvon kiel lingvon vivan – ne kun ŝlosilo en la manoj kaj en okazoj de ekstrema bezono.
(...) La unuan problemon mi solvis en la sekvanta maniero: (a) Mi simpligis ĝis nekredebleco la gramatikon, ... (b) Mi kreis regulojn por vortofarado kaj per tio ĉi mi enportis grandegan
ekonomion rilate la nombron de la vortoj ellernotaj, ne sole ne deprenante per tio ĉi de la lingvo ĝian riĉecon, sed kontraŭe, farante la lingvon - dank' al la eblo krei el unu vorto multajn aliajn kaj esprimi ĉiujn eblajn nuancojn de la penso - pli riĉa ol la plej riĉaj naturaj lingvoj. Tion ĉi mi atingis per la enkonduko de diversaj prefiksoj kaj sufiksoj, per kies helpo ĉiu povas el unu vorto formi diversajn aliajn vortojn, ne bezonante ilin lerni. (Pro oportuneco al tiuj ĉi prefiksoj kaj sufiksoj estas donita la signifo de memstaraj vortoj, kaj kiel tiaj ili estas lokitaj en la vortaro.)
36
(...) La duan problemon mi solvis en la sekvanta maniero: (a) Mi aranĝis plenan dismembrigon de la ideoj en memstarajn vortojn, tiel ke
la tuta lingvo, anstataŭ vortoj en diversaj gramatikaj formoj, konsistas sole nur el senŝanĝaj vortoj. Se vi prenos verkon, skribitan en mia lingvo, vi trovos, ke tie ĉiu vorto sin trovas ĉiam kaj sole en unu konstanta formo, nome en tiu formo, en kiu ĝi estas presita en la vortaro. Kaj la diversaj formoj gramatikaj, la reciprokaj rilatoj inter la vortoj k.t.p. estas esprimataj per la kunigo de senŝanĝaj vortoj. ...
Do, oni vidas ke vortfarado, derivado kaj kunmetado, estas esenca parto de la lingvo,
ke, tute klare, oni ne povas forlasi vortfaradon sen perdi aŭ perfidi la celojn mem de
Zamenhof.
Tiujn ideojn tre klare defendas ankaŭ Piron (1997, p 24), kiam li skribas:
Miaopinie, nia bona lingvo strukture unikas per la kunagado de kvin faktoroj: neŝanĝeblo de la vortelementoj; senbara povo ilin kombini; emo al formaĵoj simplaj kaj koncizaj; elvokado prefere ol difinado, tamen kun atento al la neceso sufiĉe precizi; eblo perfinaĵe alsigni al iu ajn vorto iun ajn gramatikan funkcion, kio igas la esprimon laŭvole analiza (li havas voĉon similan al tiu de Petro; li iris al la hotelo per taksio) aŭ sinteza (li similas Petron voĉe; li taksiis hotelen, li iris hotelen taksie).
Verŝajne aliaj faktoroj kontribuas al la unikeco de la lingvo. Kelkaj el ili, kvankam difinantaj ecojn de la lingvo mem, fakte spegulas la spiriton, en kiu ĝi estis konceptita kaj alprenita. Ni provu tion pli profunde esplori.
Ĉu aliaj sekvas la ideojn de Zamenhof? Ni rigardis en kelkaj libroj kaj ni prezentas,
ekzemple, la vidpunkton de Seppik.
Ankaŭ Seppik (1937) prezentas vortfaradon (§27):
27. Kunmetitaj vortoj. Kunmetitaj vortoj estas formataj per simpla kunmetado de radikoj, ĉe kio la
ĉefa vorto lokiĝas en la fino. Kunmetante la radikojn benk kaj pied, ni ricevas la kunmetaĵojn benkpiedo kaj piedbenko,
kiuj kompreneble tute ne estas egalaj. … Por eviti malĝustajn kaj miskomprenigajn kunmetaĵojn, oni devas do bone atenti, ke la ĉefa vorto troviĝu ĉiam en la fino de la kunmetaĵo.( ...)
(...) Kelkfoje la kunmetitaj vortoj fariĝas tro longaj (fervojkonduktoro,
parlamentprezidanto, redakcisekretario), malfacile kompreneblaj (monujenhavo) aŭ eĉ miskomprenigaj (altondo, ĉevale). En tia okazo estas bone apartigi la radikojn per streketo aŭ – ankoraŭ pli bone – skribi ilin aparte: fervoj-konduktoro aŭ fervoja konduktoro, …
Tiu lasta konsilo, “skribi ilin aparte”, tute kongruas kun la konsilo de Zamenhof en la
Lingvaj respondoj (1927, p 24):
PRI LA UZADO DE FORMOJ SIMPLAJ ANSTATAŬ KUNMETITAJ. La vorto « bezonesti » estas kunmetita tute regule, kaj vi povas ĝin uzadi. Sed
entute ni konsilas pli uzadi ĉiam formojn simplajn anstataŭ kunmetitaj. Kunmetado de vortoj estas karaktera eco de la lingvo germana, kaj al tiu ĉi lingvo ĝi efektive donas grandan riĉecon de formoj; sed en nia lingvo la vortoj pleje estas pli naturaj kaj pli bonsonaj se ili estas ne kunligataj, sed uzata aparte.
La Esperantisto, 1891, p. 23.
37
Tamen Seppik ne volas sekvi Zamenhof ĝisfine, en § 24 li skribas:
24. La karaktero de la radikoj. Ekzistas teorio, ke tiuj radikoj, kiuj ne estas uzeblaj sen gramatika finaĵo (ekz.
cigar, jun, skrib) per si mem estas nek substantivoj, nek adjektivoj, nek verboj, sed fariĝas tiuj nur post almeto de koncerna finaĵo. Kiam ni almetas al ili la finaĵon -o, ili fariĝas substantivoj (cigaro, juno, skribo), kun -a ili estas adjektivoj (cigara, juna, skriba), kun -e adverboj (cigare, june, skribe) kaj kun verba finaĵo ili fariĝas verboj.
Sed tiu ĉi teorio apartigus Esperanton de ĉiuj aliaj lingvoj, kie ĉiu radiko havas certan karakteron, kaj pro tio senbezone malfaciligus ĝian lernadon kaj uzadon. Ĝi kontraŭas ankaŭ nian lingvo-senton: aŭdante aŭ vidante la radikon cigar, ni ne pensas pri kvalito, ago aŭ maniero, sed antaŭ niaj okuloj klare prezentiĝas konkreta objekto; la radiko jun elvokas en ni tuj klaran imagon pri certa kvalito kaj skrib impresas nin sendube kiel ago.
Kaj laste – ankaŭ la praktika lingvo-uzo, precipe la derivado, kontraŭas tiun ĉi hipotezon: la substantivaj kaj adjektivaj radikoj estas nur malofte uzeblaj kun verba finaĵo, kaj ni havas afiksojn, kiuj povas esti uzataj nur kun substantivoj (bo-, ge-, eks-, -ano, -ĉjo, -njo, -estro, -ido, -ino, -aro, -ero, -ingo, -ujo), nur kun verboj (dis-, mis-, ek-, re-, -ado, -ilo, -ema, -ebla, -inda) aŭ kun adjektivoj (-eco, -ulo).
Ĉu vere estas grave apartigi Esperanton de ĉiuj aliaj lingvoj? Ĉu vere de “ĉiuj aliaj”? aŭ
nur de ĉiuj indo-eŭropaj?
Sed li iom kontraŭas sin mem en § 25:
25. Patro, patra, patre Per simpla interŝanĝo de gramatika finaĵo oni povas transporti la vortojn el
unu vortklaso en alian, kiel okazas ankaŭ en la naciaj lingvoj, kvankam ne tiel regule kiel en Esperanto. Tiamaniere oni povas el ĉiu substantivo devenigi adjektivojn (per la finaĵo -a) kaj adverbojn (-e): patro – patra – patre; homo – homa – home; knabo – knaba – knabe; letero – letera – letere; ŝipo – ŝipa – ŝipe; buŝo – buŝa – buŝe; maŝino – maŝina – maŝine; telegrafo – telegrafa – telegrafe, k.t.p.
Kial krei klasojn se tuj oni povas movi la radikoj el unu al alia? Kompreneble
semantiko, la klasoj gravas por konforme krei novajn sencoplenajn vortojn per derivado kaj
eĉ pli per kunmetado.
Al tiu timo aŭ neakceptado de Seppik kaj aliaj ekde la komenco de la lingvo ĝis nun,
Zamenhof antaŭrespondis jam en la Unua libro:
Sed ĉar simila konstruo de lingvo estas tute fremda por la Eŭropaj popoloj kaj alkutimiĝi al ĝi estus por ili afero malfacila, tial mi tute alkonformigis tiun ĉi dismembriĝon de la lingvo al la spirito de la lingvoj Eŭropaj, tiel ke se iu lernas mian lingvon laŭ lernolibro, ne traleginte antaŭe la antaŭparolon (kiu por la lernanto estas tute senbezona), – li eĉ ne supozos, ke la konstruo de tiu ĉi lingvo per io diferencas de la konstruo de lia patra lingvo. (...) En tia maniero la dismembriĝo de la lingvo neniom embarasas la lernanton; li eĉ ne suspektas, ke tio, kion li nomas finiĝo aŭ prefikso aŭ sufikso, estas tute memstara vorto, kiu ĉiam konservas egalan signifon, tute egale, ĉu ĝi estos uzata en la fino aŭ, en la komenco de alia vorto aŭ memstare, ke ĉiu vorto kun egala rajto povas esti uzata kiel vorto radika aŭ kiel gramatika parteto. Kaj tamen la rezultato de tiu ĉi konstruo de la lingvo estas tia, ke ĉion, kion vi skribos en la lingvo internacia, tuj
38
kaj kun plena precizeco (per ŝlosilo aŭ eĉ sen ĝi) komprenos ĉiu, kiu ne sole ne ellernis antaŭe la gramatikon de la lingvo, sed eĉ neniam aŭdis pri ĝia ekzistado.
(...) Mi turnas la atenton de la leganto al la klarigita punkto, kiu ŝajne estas tre
simpla, sed havas grandegan praktikan signifon. Estas superflue diri, ke en alia lingvo vi kun persono, ne posedanta tiun ĉi lingvon, ne havas la eblon kompreniĝadi eĉ per la helpo de la plej bona vortaro, ĉar, por povi fari uzon el la vortaro de ia el la ekzistantaj lingvoj, oni devas antaŭe pli aŭ malpli scii tiun ĉi lingvon. Por povi trovi en la vortaro la donitan vorton, oni devas scii ĝian fundamentan formon, dum en la interligita parolado ĉiu vorto ordinare estas uzita en ia gramatika ŝanĝo, kiu ofte estas neniom simila je la fundamenta formo, en kunigo kun diversaj prefiksoj, sufiksoj k.t.p.; tial, se vi antaŭe ne konas la lingvon, vi preskaŭ neniun vorton trovos en la vortaro, kaj eĉ tiuj vortoj, kiujn vi trovos, donos al vi nenian komprenon pri la signifo de la frazo. ...
(...) Sekve, dank' al la supre montrita konstruo de la lingvo, mi povas kompreniĝadi
per ĝi kun kiu mi volas. La sola maloportuneco (ĝis la komuna enkonduko de la lingvo) estos nur tio, ke mi bezonos ĉiufoje atendi, ĝis mia interparolanto analizos miajn pensojn. Por forigi kiom eble ankaŭ tiun ĉi maloportunecon (almenaŭ ĉe komunikiĝado kun homoj kleraj), mi agis en la sekvanta maniero: la vortaron mi kreis ne arbitre, sed kiom eble el vortoj konataj al la tuta klera mondo. ...
Do, per lingvo kun relative malgranda provizo de radikoj kaj per vortfarado, oni
kapablas tute klare kompreniĝi; ne bezonas dikegajn vortarojn, kontraŭe.
Refoje, Piron tute klare sekvas Zamenhof (la Bona lingvo 1997):
(p. 64) Miaopinie, la neglekto de tiuj internaj latentaĵoj favore al prefero ĉerpi el ekstere kontraŭas la spiriton de la lingvo. Ke esperanto baziĝas sur la principo kunglui erojn por vortformi, tion elokvente pruvas la aranĝo de niaj vortaroj. ...
Estu kiel ajn, la ekzisto de derivado ĉe tiel baza vorto kiel patrino substrekas, kiel radikale esperanto emas ekspluati la eblojn de er-kungluado.5
(p. 53) Timo malprecizi Sistemo, en kiu konceptoj estas kontrastigataj multe pli ol ili inkluzivigas, havas
duan malavantaĝon por interkultura lingva komunikilo, nome, ke ĝi malhelpas plenan akcepton de la deriva kaj kunmeta vortfarado. Se brakseĝo ne estas seĝo, aperas stulte nomi ĝin uzante la radikon seĝ plus iun precizigan elementon. Tio sentigas kiel lama rimedo, kiel konfeso pri malriĉeco, kiun oni iel provas kompensi. Tiu aliro al la lingvo tute kontraŭas la solvon al la dikvortara problemo, kiun Zamenhof kortuŝe priskribis en sia letero al Borovko: esprimi kompleksajn konceptojn per kombino de limigita nombro da eroj.
Nerespekto de tiuj konsiloj enkondukis la dikiĝon de la esperantaj vortaroj. En la unua
vortaro (rusa eldono de la Unua libro – 1887) estis 920 kapvortoj; tiu nombro kreskis kaj estis
2630 en la Universala vortaro de la Fundamento de Esperanto (Zamenhof, 1991).
En 1930, aperis Plena Vortaro (Grosjean-Maupin 1930) kun 7004 kapvortoj kaj
suplemento en 1953 – 23 jarojn poste – aldonis 966, do entute enestis 7970 kapvortoj. Nur 17
jarojn poste, en 1970, aperis Plena Ilustrita Vortaro de Esperanto (PIV Waringhien 1977) kun
5 ĉar en Esperanto oni ne uzas la vorton “mama”, kiu aperas plej ĝenerale en multe da lingvoj
39
15250 kapvortoj kompletigita en 1987 per suplemento; la nombro de kapvortoj atingis 16200
por 41200 leksikaj unuoj. Nova PIV (nPIV Duc Goninaz 2002) enhavas 47000 leksikajn
unuojn kaj 16780 kapvortojn.
Ni vidas ke sub influo parte de la francoj, kiuj havis grandan influon je komenco de la
historio de la lingvo kaj kiuj verkis vastajn vortarojn, kaj de verkistoj de literaturo, la
grandeco de vortaroj eksplodis. Kompreneble oni bezonas novajn vortojn por esprimi novajn
konceptojn, Zamenhof jam konsciis pri tio:
1) Riĉigadi la lingvon per novaj vortoj oni povas jam nun, per konsiliĝado kun tiuj personoj, kiuj estas rigardataj kiel la plej aŭtoritataj en nia lingvo, kaj zorgante pri tio, ke ĉiuj uzu tiujn vortojn en la sama formo; sed tiuj ĉi vortoj devas esti nur rekomendataj, ne altrudataj; oni devas ilin uzadi nur en la literaturo; sed en korespondado kun personoj nekonataj estas bone ĉiam peni uzadi nur vortojn el la “Fundamento” ĉar nur pri tiaj vortoj ni povas esti certaj, ke nia adresato ilin nepre trovos en sia vortaro.
Antaŭparolo de la Fundamento de Esperanto (Zamenhof, 1905/1991, p 47) Ĉiun ideon, kiu ne povas esti oportune esprimata per tiu materialo, kiu troviĝas
en la “Fundamento de Esperanto”, ĉiu esperantisto havas la rajton esprimi en tia maniero, kiun li trovas la plej ĝusta, tiel same, kiel estas farate en ĉiu alia lingvo.
Deklaracio pri la esenco de la esperantismo, Bulonjo (Zamenhof, 1905 en Fundamento de Esperanto, 1991, p 37)
Aparte nuntempe, oni bezonas ellabori fakajn vortarojn aŭ terminologiojn, se oni volas
vidi Esperanton uzatan mondskale, ekzemple en Eŭropa Unio 6.
Sed tiu riĉigo de la lingvo povas sekvi la konsilojn de Zamenhof, kiel tre klare rimarkas,
ekzemple, Wera kaj Detlev Blanke (1996) en siaj konsiloj por terminologia agado aŭ Marc
Bavant (2003) por sia matematika vortaro.
En multaj lingvoj, oni instruas vortojn kaj riĉigas vortoprovizon per atentigo de la
lernanto pri komuneco de radikoj, ekzemple en Garrot (1996) oni proponas lerni
déambulation, déambuler, digitigrade, funambule, noctambule, onguligrade, plantigrade,
somnambule, somnambulique, somnambulisme, kaj tardigrade ĉar ili havas la radikojn -
ambul- aŭ -grade ligitaj al la ideo marŝi, promeni. En Esperanto, tia instruo ne necesas, ĉar,
dekomence, la lingvo estas tia. Kial ne uzi tiun facilecon?
Al tiuj trajtoj, la Internacia lingvo aldonas aliajn riĉecojn.
Plej interesa karaktero de la lingvo estas inventemo.
Nuntempe en lernejoj oni ne plu akceptas tradician instruadon, oni ne plu vidas
instruadon kiel donadon de kono de instruisto kaj plenigadon de la kapoj de lernantoj. Oni 6 kie estas grava komunikada problemo kaj kie oni komencas reagi al kaŝita solvo de uzo de la angla kiel
ununura lingvo. Tiun reagon, eĉ, oni trovas je la oficistoj de la Komisiono, kiuj tamen estas dungitaj, interalie,
laŭ lingva kapableco (persona komuniko de la ĉefreprezentanto de la oficistoj).
40
volas pli ageman partoprenon de lernanto – kiu ne plu estas instruato; kelkfoje la lernanto
devas mem krei sian kurson kaj lernmaterialon.
Sed pri lingva instruado oni tute male evoluas: por ĉiu koncepto, ĉiu ideo estas fiksita
vorto, plejofte elprenita ekster la lingvo; oni ne plu uzas la eblojn de la lingvo por krei novan
vorton.
Inventemo por Piron estas klare trajto de la spirito de la lingvo.
Eĉ kiam oni parolas pri vortfarado, uzante bazajn radikojn de la lingvo, oni aldonas tiajn
devigajn kaj malfacilajn regulojn ke la uzanto povas perdi emon uzi tiun eblon. Antaŭ kelkaj
jaroj, post artikoloj publikigitaj en esperanta loka revuo Inter ni, ni preparis analizon pri la
reguloj por vortfarado kaj petis komentojn interrete, la rezultojn ni publikigis en Inter ni
(Cogniaux & Delmotte, 1998, vidu aldonaĵon C). Post tiu artikolo, venis aĉaj reagoj kun
vidpunktoj tre gramatike direktitaj. Ekzemple, oni akceptis “bonveno”-n, ĉar ĝi venas el
“bona veno”, sed ne “bonveni”, ĉar “ne eblas kunmeti adverbon kaj verbon, kaj ‘bonveni’
estas ‘bone veni’ ”. Al tiuj reagoj Piron respondis ke, se oni povas krei novan vorton
“bonveno”, oni povas tute regule ŝanĝi la finaĵon “-o” kaj krei verbon, adverbon, ktp..
Aliflanke, la lingvo kiel ĝi estis kreita de Zamenhof, respektas la naturan emon de la
lernantoj. Tiun aspekton Piron multe priskribis en siaj verkoj kaj aparte en La Bona Lingvo
(1997):
(p. 28) Pri ĉio ĉi ne klare konscias la personoj, kiuj enskribiĝis ĉe esperanto-kurso, aŭ kiuj hejme solaj lernas mem. Sed ili sentas, ke tiu lingvo respektas ilin, kiel neniu lernita fremdlingvo tion faris antaŭe. Anstataŭ pleni je stumbligaj malhelpiloj, humilige, ĝi ĉiurimede favoras komunikadon: ĝi konformas kun la naturaj emoj, ĝi konsekvence stimulas la liberigan aplikon de la principo, kiu regas spontanan sin-esprimon: inklino ĝeneraligi ĉiun strukturon, ĉiun lernitan regulon gramatikan aŭ vortfaran. En ĝi, post la unua periodo de familiariĝo, oni sentas sin hejme.
(p. 32) Emo ĝeneraligi tuj post asimilado Kio ebligas dedukti tiel rapide? Mensa refleksa agado, kiun la svisa psikologo
Piaget siatempe nomis ĝeneraliga asimilado. Oni asimilas elementon, kaj tuj ĝeneraligas ĝian uzon, ekster la kampo de la jam akiritaj scioj kaj sperto. Nu. la interesa punkto estas, ke tio estas la natura sistemo lingve komuniki. Per natura mi celas: kion spontane faras nia cerbo. kiam ne intervenas eksteraj influoj.
(p. 63) Neniam estas saĝe kontraŭi naturon en kazoj, kiam ĝin sekvi malbonfaras al neniu. Rilate riĉigon de la vortoprovizo, laŭiri la naturan vojon estas ankaŭ pli justi al la plimulto. Ju pli da novaj radikoj, des pli da malfacilaĵoj por la homoj ne naskitaj en la vortfonta gento. Malegaleco tiel kreskas inter la popoloj kaj la sociaj tavoloj rilate al lern- kaj uz-facileco.
Plie, respektante la naturan emon en lernado, Esperanto respektas ĉiujn lernantojn,
ĉar kun baza vortoprovizo ĝi ebligas al ĉiuj pli-malpli facile lerni, ne nur al la anoj de la indo-
41
eŭropaj landoj. Respekto de la spirito de la lingvo pri vortoprovizo kaj vortfarado estas ankaŭ
garantio de tutmondeco, egaleco kaj demokratio.
Ĉu niaj lernolibroj instruas tian lingvan spiriton?
Se oni rigardas vortfaradon kiel gravan karakteron de la lingvo, ni pensas ke ili ne
komplete tion faras, sed la instruisto povas aldoni elementojn por kompensi tiun mankon.
Kunvojaĝu estas la plej bona tiuaspekte; la aŭtoro uzas bonan Zamenhofan lingvon. Saluton!
estas iom tro baza kurso, la proponita vortoprovizo estas malgranda sed derivado estas multe
uzata en la teksto.
Mazi kaj Tendaraj tagoj ne aparte prezentas tiun aspekton, tamen ili estas tre riĉaj pro
alia kialo: siaj formoj, iom ne kutimaj en Esperantolando. En tiuj libroj la rolo de la instruisto
povas kompletigi la mankohavan materialon.
42
4.2 Konkludo
Ni provis montri ke instruado/lernado de Esperanto ne estas nur teĥnika ago: gramatiko –
vortoprovizo, sed estas ankaŭ aliro al la spirito de la lingvo, aparte al kono, respekto kaj sekvo
de la celoj de la kreinto, Zamenhof. Respekti tiun spiriton de la lingvo rekte influas la
manieron konsideri ambaŭ gramatikon kaj vortoprovizon; tiu lasta aspekto de instruado,
vortoprovizo, de la lingvo ŝajnas esti ofte forgesita.
Ni analizis kvar lernolibrojn, serĉante ĉu ili bone montras al la lernanto kia estas la
spirito de la lingvo rilate al la vortoprovizo.
Por tiuj analizoj ni uzis la vortlistojn kiuj aperas en la libroj; ni faris diversajn
kalkuladojn kaj ni analizis kiel en la tekstoj la aŭtoroj enkondukas vortojn, vortfaradon,
lernadon de vortaro.
Ni vidis ke bedaŭrinde ĝenerale ne estas aparta atento al tiu aspekto de la lingvo. Ni
trovis nur en unu libro, Kunvojaĝu de Paul Gubbins, klaran indikon ke la aŭtoro atente traktis
la problemon de vortoprovizo.
Tamen niaj analizoj estas nur enkonduko al la temo. Plia laboro estas bezonata por krei
lernolibrojn kiuj donas la spiriton de la lingvo kaj kiuj respondas al la demandoj de moderna
mondo kaj samtempe realigas la celojn de Zamenhof.
43
5 Bibliografio
Childs-Mee Audrey (1996): Saluton! Esperanto aŭtodidakte. UEA, sesa eldono, ilustraĵoj de Stano Markovič, kun kasedo, 234 paĝoj, ISBN 92-9017-050-6
Gubbins Paul (1993): Kunvojaĝu! Internacia kurso de Esperanto. Edistudio/ILEI 1993, 240
paĝoj, ISBN 88-7036-050-4 Wendy Harris (1995): Mazi en Gondolando. Inter-generacia kurso de Esperanto por infanoj,
junuloj kaj... plenaĝuloj. IEI 1995, Den Haag, Nederlando, kun vidbendo, libro 159 paĝoj, ISBN 83-85677-35-6
MacGill Stefan (1993/1997/1994): Tendaraj tagoj. Situaci-komunika lernolibro por la
Internacia Lingvo Esperanto, unuavice por lernantoj inter dek- kaj dekkvarjaraj. ILEI/UEA/HJEA, ilustrita de Pavel Rak, ISBN de la tuto 963-04-1162-0ö kajero 1: 1993, 2-a eldono, 42 paĝoj, ISBN 963-04-1196-2 kajero 2: 1997, 2-a eldono, 72 paĝoj, ISBN 963-04-2095-3 kajero 3: 1994, unua eldona, 76 paĝoj, ISBN 963-04-3957-3
Bavant Marc (2003): Matematika vortaro kaj oklingva leksikono. Prago: Kava-Pech,
231 paĝoj Bishop Jennifer (1995): Mazi en Gondolando. Ekzercu kaj ludu. En: IPR 1995/3, rete:
http://www.ilei.info/ipr/mazi.htm Blanke Wera & Blanke Detlev (1996/8): Materialoj pri terminologia agado en / por
Esperanto. Berlin, 34 paĝoj Chaves Sylla (1996): Baza didaktika minimumo. Propono kaj pravigo de 700-morfema listo.
En: IPR 1996/2. p. 3-7, http://www.ilei.info/ipr/chaves.htm Cogniaux Rudy & Delmotte Alain (1998): Les mots composés [Kunmetitaj vortoj]. En: Inter
Ni, n° 4 VII-IX 1998, p7-11), esperanta grupo de Karloreĝo, Belgujo De Lorenzi Carla: Kelkaj gvidlinioj rilate “Mazi-n”. http://www.ilei.info/ipr/mazi1.htm De Lorenzi, Carla (1996): Konsideroj pri “Mazi” instrucele. En: IPR 1996/2. p. 9-10.
http://www.ilei.info/ipr/mazi2.htm Delhaye Robert (?): Turisma-instru-libreto (uzebla tutmonde). APE grupo de Gembloux,
Belgio, 69 paĝoj Duc Goninaz Michel (2002): la nova Plena Ilustrita Vortaro de Esperanto. Parizo: SAT
1265 paĝoj, Garrot Daniel (1996): apPRENDRE les MOTS par la RACINE [Lerni la vortojn per la
radiko]. Édition de la Joyeuserie, 113 paĝoj
44
Grosjean-Maupin (1971): Plena vortaro de Esperanto. Parizo: SAT, oka eldono kun
suplemento de G. Waringhien, 511 + 63 paĝoj IPR (1993): Sinprezento de akrobata rolulo el la ... Tendaraj tagoj. En: IPR 1993/4. p.21-22. Johansson Sten (?): Teknika klarigo pri facil-legaj rakontoj (por instruantoj kaj aliaj uzantoj)
http://www.angelfire.com/co/alfabeto/facila/index.html Jones M. (1994): Gvidilo anglalingva por Tendaraj tagoj (1). En: IPR. 1994/4. p.15. Juna amiko (?): http://www.banyai-kkt.sulinet.hu/esperanto/junaamik.htm Kamaĉo Georgo (1994): GUBBINS, Paul: Kunvojaĝu (recenzo). En: IPR 1994/4. p.16-20.
http://www.ilei.info/ipr/recenzoj_95_4.htm Kapista Terezija (1995): La unua renkontiĝo kun Mazi. En: IPR 1995/3, p.15.
http://www.ilei.info/ipr/renkonti_kun_mazi.htm Kováts Katalin (2005): Manlibro pri instruado de Esperanto. Projekto “Flugiloj de Malfacila
Vento”. E@I kaj ILEI, 150 paĝoj Kurucz Géza (1995): Eszperantó minimum szótár [Minimuma esperanto vortaro]. Gura
Nyomda, Zalaegerszeg, 36 paĝoj Kurucz Géza (?): Listo de vortoj uzeblaj en Juna Amiko.
http://www.banyai-kkt.sulinet.hu/esperanto/vort.htm Löwenstein Anna (2004): Facilaj vortoj rete ĉe edukado.net
http://www.edukado.net/pagina/Lerniloteko/148//?elementId=148&titolo=Kiel%20verki&views=lessonDetails(10493)
Lindstedt Jouko (red) (1999): Hejma vortaro. Rotterdamo: UEA, represo 2000 de la unua
eldono, 62 paĝoj, rete: http://www.helsinki.fi/~jslindst/hejmvort.html MacGill Stefan (1995): Kunvojaĝu en Esperantion. En: Eventoj n-ro 72, 2/februaro – 1995
http://www.eventoj.hu/arkivo/eve-072.htm Ojalo Jaan (1999): Esperantaj sinonimoj. Rotterdamo: UEA, 96 paĝoj Pettyn Andrzej (1994): Ĉu alvenos fino por “eternaj komencantoj”?. En: Eventoj, n-ro 61/1
septembro-1994, rete: http://www.eventoj.hu/arkivo/eve-061.htm Pilger Wouter F. (2001): Baza Esperanta Radikaro. Rotterdamo: UEA, 159 paĝoj, havebla
rete: http://www.xs4all.nl/~pilger/breo-al3.htm Piron Claude (1997): La Bona Lingvo. Vieno: IEM, dua eldono, 109 paĝoj Portella Luiz F. (2004a): Torixoréu Libroj. Listo de elementoj por nivelo Tre Facila de revuo
Kontakto, http://www.lujz.org/libro/node8.html
45
Portella Luiz F. (2004b): Klasigo de Johansson. http://www.lujz.org/libro/node9.html Sciarone A.G. (1977): Vocabolario Fondamentale della lingua italiana, Minerva Italica, 1977.
p. 167-196, kompilita ĉe la Katedro de Aplikata Lingvistiko de la Universitato de Delft, Nederlando.
Seppik Henrik (1937): La tuta Esperanto. Gramatiko por progresintoj - Gvidilo por kursestroj.
rete: http://www.esperanto.mv.ru/Seppik/ Smidéliusz Katalin (1995): La propedeŭtika valoro konkrete. En: IPR 1995/2. p.4-12,
http://www.ilei.info/ipr/smide'liusz.htm Teller Angela kaj aliaj (1994): Tendaraj tagoj (3) (recenzis:). En: IPR 1994/4. p.13-14. Tišljar Zlatko (?): Frekvencmorfemaro de parolata Esperanto. Internacia Kultura Servo,
Zagreb, 41 paĝoj Tóth Erika (1998): Tendaraj Tagoj 2. (recenzo). En: IPR 1998/1. p. 32-33. Waringhien Gaston (red) (1977): Plena Ilustrita Vortaro de Esperanto. Parizo: SAT, dua
eldono, 1303 paĝoj Zamenhof L.L. (1927): Lingvaj respondoj (plena kolekto). Parizo: Esperantista Centra
Librejo, dua eldono, 94 paĝoj Zamenhof L.L. (1991): Fundamento de Esperanto. Pisa: Edistudio, Italujo, 355 paĝoj Zamenhof L.L. (1954): Fundamenta Krestomatio de la ingvo Esperanto. Rickmansworth: The
esperanto Publishing Company Ltd, Anglujo, represo 1969, dek sepa eldono, 442 paĝoj Edukado.net http://www.edukado.net Wikipedia http://eo.wikipedia.org/wiki
46
6 Aldonaĵoj
A Tabeloj
B Komputilaj programoj uzitaj
C Pri kunmetado
D la 221 komunaj morfemoj
47
A Tabeloj Saluton!
grupo vortoj 1 32 2 17 3 4 4 34 5 23 6 27 7 14 8 14 9 28
10 15 11 22 12 16 13 39 14 31 15 21 16 36 17 36 18 20 19 36 20 16 21 20 22 20 23 9 24 15 25 44
Total 589
Tabelo 5 Saluton! – vortoprovizo Saluton! – Kontakto Saluton! - Johansson
grupo tf f n grupo 1 2 3 4 5 Y 1 28 2 2 32 1 26 2 1 1 1 1 32 2 15 2 1 18 2 12 2 2 2 18 3 1 2 1 4 3 1 1 1 1 4 4 25 6 3 34 4 17 12 2 1 2 34 5 15 5 3 23 5 10 2 6 3 2 23 6 16 7 4 27 6 11 12 1 2 1 27 7 8 4 2 14 7 3 6 2 2 1 14 8 11 2 1 14 8 8 2 2 2 14 9 18 5 3 26 9 10 6 5 3 2 26 10 13 2 1 16 10 8 4 2 2 16 11 16 3 3 22 11 5 9 5 1 1 1 22 12 9 5 2 16 12 3 7 4 1 1 16 13 25 7 8 40 13 15 11 5 4 2 3 40 14 10 16 5 31 14 10 11 5 1 4 31 15 15 1 3 19 15 6 6 3 2 1 1 19 16 22 3 10 35 16 11 8 3 5 1 7 35 17 19 14 3 36 17 7 9 12 5 2 1 36 18 14 5 19 18 5 6 3 5 19 tf: tre facila 19 12 19 4 35 19 3 8 13 9 2 35 f: facila 20 3 7 4 14 20 2 4 4 1 3 14 n: ne en la listo 21 8 7 15 21 1 7 2 5 15 22 14 3 3 20 22 8 4 4 1 3 20 23 5 1 3 9 23 1 3 2 1 2 9 24 7 5 3 15 24 2 4 6 1 2 15 25 3 8 17 28 25 2 2 7 3 14 28 332 141 89 562 175 147 99 68 24 49 562
Tabelo 6 Saluton! – Kontakto Tabelo 7 Saluton! – Johansson
48
Saluton! – Pilger
grupo 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Y sumo ind. 1 6 13 8 2 1 1 1 32 1.9 2 1 10 3 2 1 1 18 2.1 3 1 1 1 1 4 4.5 4 11 13 5 2 2 1 34 2.5 5 4 6 3 3 1 3 1 1 1 23 3.9 6 2 6 5 5 4 1 1 1 1 1 27 3.0 7 1 3 2 3 1 2 1 1 14 3.6 8 6 3 1 1 1 1 1 14 2.9 9 1 6 5 3 4 3 1 1 2 26 3.4 10 1 1 6 2 2 2 1 1 16 3.2 11 2 5 1 6 2 2 3 1 22 3.1 12 1 3 2 4 3 2 1 16 3.0 13 3 9 8 5 4 3 2 3 2 1 40 3.2 14 2 1 6 7 2 7 1 2 1 2 31 4.9 15 3 3 2 2 3 2 2 2 19 3.3 16 3 4 6 3 4 3 3 1 3 1 3 1 35 4.5 17 3 2 4 4 7 4 6 5 1 36 4.2 18 1 2 4 3 3 3 2 1 19 3.5 19 4 6 7 9 6 3 35 4.5 20 3 1 1 2 1 2 1 2 1 14 4.8 21 2 2 1 2 4 1 2 1 15 3.3 22 5 2 3 2 1 2 4 1 20 3.4 23 1 2 1 1 1 1 1 1 9 4.1 24 2 2 2 4 1 2 1 1 15 5.1 25 1 2 3 4 4 1 3 1 9 28 9.1 42 96 86 73 73 49 54 30 24 13 10 12 562 3.8
Tabelo 8 Saluton! – Pilger
Saluton! – vortfarado Nombro de elementoj
grupo 1 2 3 4 5 sumo 1 18 13 1 32 2 11 7 18 3 3 1 4 4 11 21 2 34 5 4 19 23 6 8 18 1 27 7 4 10 14 8 6 7 1 14 9 7 21 28 10 1 13 1 15 11 6 16 22 12 4 9 3 16 13 10 27 2 39 14 2 27 2 31 15 6 11 5 22 16 5 29 1 1 36 17 5 29 3 37 18 3 13 3 1 20 19 1 31 3 1 36 20 4 11 1 16 21 4 15 1 20 22 3 15 2 20 23 1 9 10 24 3 12 1 16 25 1 28 7 4 1 41 sumo 128 414 41 7 1 591
Tabelo 9 Saluton! – vortfarado
49
Tendaraj tagoj - vortoprovizo
leciono Nb leciono Nb leciono Nb 1 5 31 38 61 8 2 13 32 37 62 27 3 15 33 25 63 20 4 13 34 46 64 0 5 3 35 41 65 61 6 4 36 12 66 22 7 0 37 12 67 15 8 12 38 64 68 25 9 9 39 14 69 15 10 8 40 16 70 20 11 16 41 49 71 29 12 20 42 33 72 21 13 15 43 41 73 23 14 10 44 17 74 58 15 8 45 1 75 18 16 1 46 31 76 5 17 9 47 36 77 42 18 9 48 31 78 14 19 3 49 29 79 37 20 25 50 24 80 18 21 9 51 53 81 18 22 9 52 20 82 27 23 4 53 22 83 5 24 12 54 30 84 43 25 8 55 34 85 16 26 10 56 22 86 5 27 20 57 40 87 16 28 5 58 27 88 21 29 2 59 14 89 4 30 1 60 58 90 9
278 917 91 4 92 26 93 46 94 4 95 18 96 17 97 7 98 8 772
Tabelo 10 Tendaraj tagoj – vortoprovizo
Tendaraj tagoj - Kontakto Tendaraj tagoj - Johansson
kajero tf f n sumo 1 2 3 4 5 Y sumo 1 142 45 87 274 84 55 34 23 13 65 274 2 218 200 339 757 65 132 123 130 99 208 757 3 56 108 525 689 15 32 57 84 112 389 689 sumo 416 353 951 1720 164 219 214 237 224 662 1720
Tabelo 11 Tendaraj tagoj – Kontakto Tabelo 12 Tendaraj tagoj – Johansson
Tendaraj tagoj – Pilger
kajero 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 X Y 1 23 47 35 25 17 15 20 16 19 24 7 26 274 2 6 26 51 69 89 67 93 71 78 89 44 74 757 3 16 15 4 16 24 24 68 79 101 115 63 164 689 45 88 90 110 130 106 181 166 198 228 114 264 1720
Tabelo 13 Tendaraj tagoj – Pilger
50
Tendaraj tagoj – vortfarado Nombro de elementoj
kajero 1 2 3 4 5 8 1 53 190 30 10 1 284 2 30 786 119 14 3 952 3 37 729 63 9 1 1 840 120 1705 212 33 5 1 2076
Tabelo 14 Tendaraj tagoj – vortfarado
Mazi – vortoprovizo Nombro de vortoj
Partoj sceno 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 sumo 1 18 2 16 23 5 6 13 2 9 11 6 111 2 6 7 3 8 4 10 9 5 5 1 58 3 14 4 12 3 21 2 14 15 3 5 10 6 109 4 4 6 8 7 12 6 5 15 5 2 7 5 82 5 5 7 9 1 9 7 11 25 1 7 4 3 89 6 6 1 2 9 10 5 11 11 2 6 6 69 7 7 1 5 11 4 11 9 2 3 3 10 3 69 8 13 2 8 11 10 10 4 2 4 8 72 9 8 7 6 30 12 7 2 3 8 1 84 10 7 18 6 4 4 5 3 10 1 7 65 11 3 9 11 7 1 9 7 2 6 12 67 12 4 1 6 3 5 9 11 5 6 50 13 4 3 3 6 2 1 19 14 4 7 11 15 1 3 4 16 13 13 17 2 2 sumo 99 73 86 62 123 61 112 104 68 75 73 38 974
Tabelo 15 Mazi – vortoprovizo
Mazi - Kontakto Mazi - Johansson parto tf f n sumo parto 1 2 3 4 5 Y sumo 1 74 17 19 110 1 50 21 14 8 7 10 110 2 27 10 24 61 2 15 12 6 8 4 16 61 3 24 28 19 71 3 15 17 17 7 5 10 71 4 23 10 14 47 4 12 11 7 5 2 10 47 5 43 41 22 106 5 19 27 18 24 4 14 106 6 22 7 9 38 6 14 12 6 1 1 4 38 7 34 13 24 71 7 16 17 8 12 6 12 71 8 29 16 24 69 8 11 19 12 8 4 15 69 9 13 13 19 45 9 5 10 10 3 9 8 45 10 20 9 20 49 10 7 14 6 5 7 10 49 11 17 11 12 40 11 2 12 10 6 6 4 40 12 10 6 6 22 12 3 4 6 3 1 5 22 sumo 336 181 212 729 Total 169 176 120 90 56 118 729
Tabelo 16 Mazi – Kontakto Tabelo 17 Mazi – Johansson
51
Mazi – Pilger Klaso parto 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Y sumo ind. 1 7 16 18 13 9 14 6 5 7 8 2 5 110 4.5 2 1 6 8 5 10 6 5 3 3 3 4 7 61 5.8 3 2 8 6 7 12 8 6 5 8 1 1 7 71 5.5 4 3 5 10 3 6 6 3 2 1 5 3 47 4.3 5 3 13 7 16 15 14 11 8 6 5 3 5 106 5.0 6 2 8 6 4 3 5 3 5 1 1 38 4.1 7 4 13 6 10 6 8 6 4 5 3 1 5 71 4.7 8 4 7 3 6 13 8 5 5 4 6 8 69 5.7 9 4 6 2 6 4 5 2 4 4 4 1 3 45 5.2 10 4 6 7 5 1 5 4 5 5 2 5 49 6.1 11 1 7 6 4 8 4 1 3 3 1 2 40 4.4 12 2 4 4 3 2 1 2 1 1 1 1 22 3.6 sumo 33 97 82 84 93 80 52 47 52 42 19 48 729 5.0
Tabelo 18 Mazi – Pilger: ofteca indico
Mazi – vortfarado Nombro de elementoj
parto 1 2 3 4 5 6 sumo 1 33 50 14 3 100 2 12 41 19 2 74 3 8 62 15 2 87 4 7 38 16 1 62 5 15 87 17 4 123 6 7 37 13 4 61 7 7 78 23 4 112 8 9 66 25 4 104 9 1 42 23 2 68 10 5 49 17 4 75 11 2 43 24 4 73 12 1 23 10 3 1 38 sumo 107 616 216 34 1 3 977 % 11 63 22 3 0 0 100
Tabelo 19 Mazi – vortfarado
52
Kunvojaĝu
vortoprovizo leciono Nombro 1 56 2 50 3 41 4 31 5 92 6 65 7 44 8 30 9 58 10 42 11 49 12 35 13 44 14 43 15 32 16 33 17 36 18 56 19 36 20 31 21 57 22 45 23 77 24 41 25 91 1215
Tabelo 20 Kunvojaĝu – vortoprovizo
Kunvojaĝu - Kontakto Kunvojaĝu - Johansson
leciono tf f n sumo leciono 1 2 3 4 5 Y sumo 1 54 5 7 66 1 37 12 7 3 3 4 66 2 40 4 9 53 2 26 13 4 4 3 3 53 3 26 7 6 39 3 16 11 4 6 2 39 4 24 2 6 32 4 14 9 1 4 4 32 5 39 23 12 74 5 16 24 12 13 4 5 74 6 24 19 20 63 6 8 9 11 17 3 15 63 7 18 7 15 40 7 3 10 7 8 4 8 40 8 13 7 9 29 8 5 10 2 5 3 4 29 9 14 15 29 58 9 9 6 6 10 8 19 58 10 10 10 19 39 10 3 8 7 1 8 12 39 11 19 14 14 47 11 9 12 5 5 3 13 47 12 13 8 12 33 12 4 6 4 8 3 8 33 13 7 12 25 44 13 2 2 7 9 12 12 44 14 13 13 18 44 14 3 8 9 7 9 8 44 15 5 7 20 32 15 3 3 2 3 6 15 32 16 13 5 15 33 16 3 5 9 4 4 8 33 17 3 12 21 36 17 1 3 5 8 8 11 36 18 12 20 28 60 18 13 10 6 3 28 60 19 3 15 18 36 19 1 5 8 8 3 11 36 20 4 4 23 31 20 7 5 5 14 31 21 4 20 32 56 21 5 12 9 7 23 56 22 5 9 31 45 22 2 8 5 11 19 45 23 5 18 52 75 23 4 7 11 12 41 75 24 4 5 31 40 24 2 3 3 7 25 40 25 5 15 70 90 25 5 7 10 15 53 90 sumo 377 276 542 1195 sumo 163 187 164 172 144 365 1195
Tabelo 21 Kunvojaĝu – Kontakto Tabelo 22 Kunvojaĝu – Johansson
53
Kunvojaĝu – Pilger Klaso leciono 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Y sumo ind. 1 11 16 12 7 3 3 1 3 2 5 3 66 3.3 2 7 16 7 6 6 1 2 3 4 1 53 3.0 3 10 10 5 2 3 2 2 3 1 1 39 3.7 4 3 6 6 4 3 2 1 1 1 5 32 4.6 5 2 21 7 4 7 11 10 2 5 3 2 74 4.1 6 1 3 3 5 6 17 5 5 5 7 1 5 63 6.1 7 1 2 3 4 5 2 6 4 7 3 3 40 6.1 8 1 5 2 3 5 3 3 2 3 2 29 4.8 9 1 4 3 5 5 7 6 8 2 8 3 6 58 6.6 10 3 2 4 4 1 4 6 3 6 2 4 39 6.8 11 1 6 6 6 3 3 2 5 5 4 3 3 47 5.6 12 3 1 3 5 7 3 2 5 2 2 33 6.3 13 5 1 2 2 5 9 11 3 2 4 44 7.1 14 2 6 2 5 2 1 5 4 5 8 2 2 44 5.9 15 2 2 2 2 3 2 7 7 5 32 7.6 16 2 2 4 5 1 3 5 6 5 33 6.7 17 1 1 2 4 1 7 6 4 4 6 36 8.3 18 5 1 3 3 7 5 2 2 8 8 6 10 60 7.4 19 2 2 7 2 5 4 5 4 1 4 36 6.9 20 1 1 1 2 4 7 2 5 1 7 31 8.6 21 3 4 5 10 8 8 5 2 11 56 8.2 22 1 2 2 3 5 6 9 8 2 7 45 8.3 23 1 2 3 7 9 6 13 12 7 15 75 8.8 24 2 3 2 1 1 10 9 3 9 40 9.2 25 5 5 2 10 7 16 11 8 26 90 9.5 sumo 39 113 73 87 99 92 109 112 142 125 56 148 1195 6.6
Tabelo 23 Kunvojaĝu – Pilger: ofteca indico
Kunvojaĝu – vortfarado
Nombro de elementoj leciono 1 2 3 4 5 sumo 1 15 31 13 1 60 2 14 32 6 2 54 3 8 29 4 1 42 4 6 18 6 1 31 5 23 54 12 1 2 92 6 4 58 3 65 7 7 33 9 49 8 5 25 30 9 4 54 58 10 4 37 1 42 11 7 41 2 50 12 4 29 2 35 13 6 38 44 14 7 34 2 1 44 15 5 29 1 35 16 4 27 2 33 17 2 33 1 36 18 4 49 3 1 57 19 34 2 36 20 31 31 21 1 57 58 22 45 45 23 2 74 1 77 24 41 41 25 89 2 91 sumo 132 1022 71 9 2 1236
Tabelo 24 Kunvojaĝu – vortfarado
54
Komunaj vortoprovizoj
Saluton! Tendaraj Mazi Kunvojaĝu Ĝenerale Nombroj 1 38 740 92 322 1192 2 114 469 171 404 579 3 189 290 245 248 324 4 221 221 221 221 221 562 1720 729 1195 2316 Procentoj 1 6.8 43.0 12.6 26.9 51.5 2 20.3 27.3 23.5 33.8 25.0 3 33.6 16.9 33.6 20.8 14.0 4 39.3 12.8 30.3 18.5 9.5 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0
Tabelo 25 Komunaj vortoprovizoj
55
B Komputilaj programoj uzitaj
Word XP: tekstoredaktilo el Microsoft Office programaro Excel XP: tabelkalkulilo el Microsoft Office programaro Simredo 4: ĝava redaktilo, tiu programo ebligas tajpi Esperanton kun aŭtomata kreado de la
ĉapelitaj literoj (unikodo) kaj havas tekstokorektilon. Senpaga programo, havebla rete je http://www4.vc-net.ne.jp/~klivo/sim/simredo.htm
J 5.04: J estas programada lingvo, senpaga programo, havebla rete je
http://www.jsoftware.com the Gimp 2: bildŝanĝilo, tiu programo similas al la pli konata Photoshop, senpaga, havebla
rete je http://www.gimp.org ReadIris Pro 9: optika signorekona programo, http://www.irislink.com/
56
C Pri kunmetado Les mots composés (Inter Ni, n° 4 VII-IX 1998, p7-11) Rudy Cogniaux et Alain Delmotte du groupe de Charleroi
Suite aux deux articles de Monsieur Anselme (Inter Ni n° 3 avril-juin 97 et n° 1
octobre-décembre 97), nous avons entrepris une petite recherche sur les mots composés au sein du groupe espérantiste de Charleroi.
Ensuite nous avons pris contact avec des espérantistes sur Internet ; voici le résultat de notre démarche.
Le premier message est celui de Don Harlow, des États Unis. Il répond à une question sur les mots composés posée au groupe de discussion pour débutants espérantistes (anglophones).
Remarquons que c'est un des seuls groupes pour débutants qui fonctionne régulièrement ; peut-être serait-il intéressant d'en former un pour francophones !
Le message comprenait une version en Espéranto ainsi que sa traduction en anglais, nous proposons ici une version en français afin de permettre à tous de la lire. ===================================
Date: Sat, 21 Feb 1998 09:03:00 -0800 To: [email protected] From: "Donald J. HARLOW" <[email protected]> Subject: Re: [E-B-L] naskig^tago, festosezono, k.c. X-UIDL: 783df812433721ce3eef4c5393db940c Le 2/20/98, Maass écrivait :
>D'abord un grand merci. Quelle est la règle de formation (construction) des mots composés ? >Doit-on conserver la finale o/a du premier membre ?
Bonne question, et je ne peux seulement fournir que ma propre pratique. Premièrement, ne pas oublier, que dans les mots composés, le mot principal apparaît à
la fin. « Mortotago » est un certain jour, non pas une certaine mort. Deuxièmement, quand la relation peut être exprimée avec une simple préposition,
utilisez -O au milieu (signe de substantif) : « tago de morto » ⇒ « mortotago ». Troisièmement, utilisez -A seulement lorsqu'il ne s'agit pas d'un substantif mais d'un
mot formé de deux mots se terminant par -A et -O (« dika kudrilo » ⇒ dikakudrile). Quatrièmement, quand il s'agit d'une combinaison avec un verbe (très vieille
polémique), utilisez -I : « povas pagi » ⇒ « pagipova » (« nepagipovaj landoj » est le seul exemple dont je puisse me souvenir maintenant).
Cinquièmement, si vous en sentez la nécessité, vous pouvez même laisser les autres terminaisons grammaticales : « homo kiu faras nenion » ⇒ « nenionfaranto ». Mais « nenifaranto » est presqu'aussi fréquent.
Sixièmement et pour conclure : si la consonance au point de liaison ne rend pas le mot trop imprononçable (le cas le plus fréquent), supprimer simplement toute voyelle de liaison. (Cela aurait dû peut-être être la première règle.)
-- Don HARLOW http://www.webcom.com/~donh/ (English version: http://www.webcom.com/~donh/dona.html)
=================================== Voici maintenant le message que nous avons envoyé : ===================================
57
Mots composés 1) Suivant Ludoviko Mimoo Espinalto (Kompleta lernolibro de Regula Esperanto -
Komplementa volumo, p. 42) Vous pouvez seulement former des mots composés en associant *deux substantifs*
et le premier (le mot secondaire) doit perdre son -o : vortfarado (vorto farado). Ceci ne s'applique évidemment pas aux affixes.
De sorte que les adjectifs (ou adverbes et verbes) + noms sont erronés. La règle correspond plus ou moins à la règle n° 1 de Waringhien. 2) Suivant Waringhien (et Kalocsay ?): Il y a quatre types de mots composés : I se terminant par o : homkoro II se terminant par a : prespreta III se terminant par i : rondiri IV se terminant par e : piedire Nota bene: dom- = domo ; bel- = bela ; dorm- = dormi. Toute racine a une
caractéristique grammaticale : nom pour dom-, adjectif pour bel- et verbe pour dorm-. I. mots se terminant par o Règle : ---.---o de ---o---o homkoro homokoro skribmaþino skribomaþino Règle d'interprétation : -1-.-2-o de -2-o je -1-o (je = prép. à choisir) homkoro koro de homo varmenergio energio de varmo skribmaþino maþino por skribo þtonponto ponto el þtono aerbremso bremso per aero [bremso (movata) per aero] *MAIS* homkoro = homa koro lumradio = luma radio mais : varmenergio | varma energio et aussi : belkulto | bela kulto mais = kulto de belo libertempo | libera tempo mais = tempo por libero mais les mots suivant sont erronés : bluokulo | okulo je bluo ?? belknabino | knabino je belo ?? belpoto | poto je belo ?? Nota bene: belreøino = reine de beauté et non belle reine également : rapidkurso | cours accéléré, mais = cours sur la rapidité! Comparez falkæaso et æasfalko, kansukero et sukerkano Notez aussi que les mots se terminant par des suffixes devraient être analysés comme
des mots composés : dancisto de isto je danco (de) banejo de ejo je bano (de) banujo de ujo je bano (de) Enfin pour certains mots composés il y a deux interprétations possibles : en utilisant le sens commun pour : birdogluo de gluo je birdo (por) fiþgluo de gluo je fiþ (el)(colle faite de poisson) la convention pour : paperskatolo de skatolo el papero mais pas skatolo por papero paperkorbo de korbo por papero
58
mais pas korbo el papero II. Mots se terminant en a Règle : ---.---a de ---o---a bluokula bluookula Règle d'interprétation : A. -1-.-2-a de -2-a je -1-o (je = prép. à choisir) prespreta preta por preso sangavida avida de sango Chaque racine principale est un adjectif : pret-, avid-, riæ-, ... B. -1-.-2-a de je -1-a -2-o (je = prép. à choisir) bonkora kun bona koro bluokula kun blua okulo Chaque racine principale est un substantif : kor-, okul-, son-, ... ou un verbe : uz-. III. Mots se terminant en i Règle : ---.---i de ---e---i bonfarti bone farti IV. Mots se terminant en e comme les mots en a = = = = = = = fin des règles de Waringhien Si le point de vue de Mimoo est très restrictif, celui de Waringhien est très influencé par
les voies de l'analyse linguistique occidentale (française), spécialement la caractéristique grammaticale de chaque mot.
On devrait retourner aux origines, c'est-à-dire les intentions de Zamenhof lorsqu'il a créé la possibilité des mots composés.
Nous croyons que le but était de permettre la création de nouveaux mots sans créer de nouvelles racines de sorte que le vocabulaire à mémoriser puisse être gardé petit.
3) Dans le « Fundamento » la règle est (règle 11) « Les mots composés s'obtiennent par la simple réunion des éléments qui les forment, écrits ensemble, mais séparés par de petits traits. Le mot fondamental doit toujours être à la fin. Les terminaisons grammaticales sont considérées comme des mots. Ex. : vapor'þip'o (bateau à vapeur) est formé de vapor - vapeur, þip - bateau, o - terminaison caractéristique du substantif. »
4) De plus dans le « Fundamenta Krestomatio » Zamenhof dit que *toute* racine, y compris les affixes, devrait être considérée comme un mot *invariable* et que la valeur grammaticale et la relation entre les mots sont obtenues en combinant ces mots invariables. Ceci est plus proche du chinois que des langues européennes (occidentales). C'est la raison pour laquelle l'Espéranto est parfois appelé agglutinant.
Donc Mimoo et Waringhien sont probablement dans l'erreur d'introduire des règles qui n'étaient pas présentes dans la langue d'origine ; il semble qu'ils ne le font que pour conformer l'Espéranto aux langues occidentales.
En conclusion, tout est-il permis ? Peut-être en principe, mais le bon sens devrait prévaloir et la combinaison de mots ne devrait pas être utilisée continuellement, pour tout et n'importe quoi, mais pour créer de *nouveaux* mots avec *signification nouvelle* et non seulement par paresse (bela knabino et non belknabino à moins que vous ne parliez de pin-up!).
Amicalement, =================================== Nous avons aussi envoyé les deux messages à Claude Piron pour commentaire. Voici sa réponse : ===================================
59
Date: Mon, 2 Mar 1998 05:04:52 -0500 From: Claude Piron Subject: Mots composes Je suis tout à fait d'accord avec ce que dit Don Harlow. L'Espéranto a deux caractéristiques rarement citées : il est le plus souvent d'une très
grande rigueur ; mais il contient aussi des éléments où rien n'est défini, où les rapports sont totalement flous.
La combinaison des deux donne une souplesse dans la clarté qui est exceptionnelle dans le panorama des langues.
La rigueur est tellement évidente que cela ne vaut pas la peine d'en parler. Mais l'autre aspect se manifeste entre autres par la préposition *je*, la terminaison *aý*, le suffixe *um*, et le fait que dans un mot composé le type de relation est totalement indéfini, ce qui, en pratique, veut dire : laissé à l'intuition et au bon sens. Par exemple, *vaporþipo* signifie "bateau qui fonctionne par la vapeur", et pas "bateau de vapeur", ce que théoriquement le mot pourrait signifier. Dans de rares cas, seul le contexte permet de savoir de quoi il s'agit: *sonæasisto* peut être un "chasseur de son" (passionné du magnétophone) ou "quelqu'un qui chasse des animaux par les sons" (je ne sais pas si cela existe et serait possible, mais on pourrait utiliser le mot dans ce sens-là dans un récit de science fiction).
-- Claude Piron -- =================================== Enfin voici la réponse de Don Harlow à notre message : ===================================
Date: Mon, 02 Mar 1998 18:33:33 -0800 To: [email protected] From: "Donald J. HARLOW" <[email protected]> Subject: Re: [E-B-L] Conjoined words Le 3/1/98 Alain DELMOTTE écrivait :
> Mots composés [Longues descriptions des « dirigismes » de Mimoo et de l'Académie au sujet de la formation des mots coupées]
> Si le point de vue de Mimoo est très restrictif, celui de Waringhien est très influencé par les > voies de l'analyse linguistique occidentale (française), spécialement la caractéristique > grammaticale de chaque mot.
Le « besoin » de trouver une base théorique au système de formation des mots en Espéranto remonte à la période 1905-1907, lorsque Couturat, qui développait alors Ido, critiqua le système de « dérivation » de l'Espéranto. (Quoique en fait le mot « dérivation » n'est pas réellement applicable au système.) Le système que Couturat développa finalement pour Ido était nettement mieux développé, du point de vue théorique, et quelque peu plus logique que celui de l'Espéranto ; mais, comme de Saussure le fit remarquer, il était beaucoup moins souple et considérablement plus difficile à mettre en pratique. C'est également de Saussure* qui développa l'analyse initiale qui fut par après encore développée par Kalocsay et adoptée par Waringhien et l'Académie. Mais pour l'utilisateur ordinaire (et même des gens avec de nombreuses années d'expérience - comme moi-même) cette description théorique, qui occupe bien plus de cent pages dans le « Plena Analiza Gramatiko de Esperanto », apporte considérablement plus de confusion que d'aide. La formation des mots en Espéranto est le mieux apprise en regardant des exemples. Il n'en faut pas beaucoup pour comprendre le système et s'en trouver bien. > On devrait retourner aux origines, c'est-à-dire les intentions de Zamenhof lorsqu'il a créé la
60
> possibilité des mots composés. > Nous croyons que le but était de permettre la création de nouveaux mots sans créer de > nouvelles racines de sorte que le vocabulaire à mémoriser puisse être gardé petit. >
Absolument. (C'est également un glaive à double tranchant. De toutes les langues que j'ai
rencontrées, l'Espéranto est celle qui, dans son système de formation des mots, récompense le plus l'inventivité. C'est aussi celle qui _demande_ le plus d'inventivité.)
>3) Dans le « Fundamento » la règle est (règle 11) « Les mots composés s'obtiennent par la > simple réunion des éléments qui les forment, écrits ensemble, mais séparés par de petits > traits. Le mot fondamental doit toujours être à la fin. Les terminaisons grammaticales sont > considérées comme des mots. Ex. : vapor'þip'o (bateau à vapeur) est formé de > vapor - vapeur, þip - bateau, o – terminaison caractéristique du substantif. » >4) De plus dans le « Fundamenta Krestomatio » Zamenhof dit que *toute* racine, y compris > les affixes, devraient être considérés comme un mot *invariable* et que la valeur > grammaticale et la relation entre les mots sont obtenues en combinant ces mots invariables. > Ceci est plus proche du chinois que des langues européennes (occidentales). C'est la raison > pour laquelle l'Espéranto est parfois appelé agglutinant.
Et une des raisons pour laquelle Claude Piron, par exemple, insiste que l'Espéranto est même plus « isolant » qu'il n'est « agglutinant » (c'est Piron qui fait remarquer que la structure de nombreux mots composés en Espéranto imitent très précisément des structures similaires en Chinois, par exemple le fréquent « samXano » (samlandano, samideano, samreligiano, samlingvano, samdomano, ktp ktp ktp) est, à l'exception du -o final, identique avec la structure chinoise « tong X ren »). Entre parenthèses, ce n'est pas seulement vrai que pour le chinois ; mon patron, qui est vietnamien, a été furieux de découvrir que le mot honorifique Espéranto « samideano » est identique en structure et signification, si pas dans la forme des éléments constitutifs, avec le mot vietnamien pour « camarade » « même-idée-adhérent ».
> Donc Mimoo et Waringhien sont probablement dans l'erreur d'introduire des règles qui > n'étaient pas présentes dans la langue d'origine ; il semble qu'ils ne le font que pour > conformer l'Espéranto aux langues occidentales. >
Oui. Voir plus haut.
> En conclusion, tout est-il à peu près permis ? Peut-être en principe, mais le sens commun > devrait prévaloir et la combinaison de mots ne devrait pas être utilisée continuellement, > pour tout et n'importe quoi, mais pour créer de *nouveaux* mots avec *signification > nouvelle* et non seulement par paresse (bela knabino et non belknabino à moins que vous > ne parliez de pin-up!).
Kalocsay et Waringhien tournent autour du pot à propos de l'utilisation des racines
attributs comme préfixes, et suggèrent que ceci n'est pas réellement légal ; mais ils admettent que tout le monde le fait. Malgré tout, je crois que vous avez vraiment tapé juste avec votre exemple ; les gens n'utilisent de telles combinaisons que lorsqu'ils emploient le préfixe adjectif pour _illustrer_ le mot composé, pas seulement pour _décrire_ la partie principale. Quelques exemples de ce que je veux dire :
dika fingro = un gros doigt; dikfingro = le doigt le mieux illustré par la grosseur, le pouce.
nova edzino = une nouvelle épouse ; novedzino = une nouvelle mariée, une épouse dont la nouveauté du mariage est la caractéristique la plus frappante pour le moment.
61
--- *Les linguistes de cette liste ne doivent pas confondre le physicien Espérantophone cité plus haut, René de Saussure, avec le fameux linguiste Ferdinand de Saussure, son frère.
-- Don HARLOW http://www.webcom.com/~donh/ (English version: http://www.webcom.com/~donh/dona.html)
=================================== En conclusion. L'espéranto offre une très grande souplesse et une très grande liberté d'utilisation, mais
dans un cadre fixe. Un peu comme le travail de Picasso : il a inventé de nouvelles voies d'expression tout en maîtrisant parfaitement les techniques et les préceptes de l'art.
Si on observe un peu l'histoire de la langue, on remarque que les règles grammaticales concernant les mots composés ont été introduites à posteriori et généralement après la mort de Zamenhof. C'est essentiellement le bon sens qui doit prévaloir ; l'essentiel de l'espéranto est de permettre la communication, autant que possible sans ambiguïté, entre personnes de langues différentes, en toute égalité et non de suivre une série de règles aussi cohérentes soient-elles. Les règles n'ont par ailleurs jamais complètement empêché l'ambiguïté.
Nous devons aussi songer à laisser à ceux qui nous suivent, nos enfants et nos étudiants, une langue telle que nous avons/aurions aimé la trouver : simple, logique, sans exception, mais aussi souple, favorisant l'inventivité et surtout sans un vocabulaire énorme à assimiler. Évitons d'introduire des racines nouvelles mais inutiles car synonymes.
62
D La 221 komunaj morfemoj -a -i mi kia tie unu kaj
-e -as li kiam tiel du nek
-o -is ŝi kie tri sed
-j -os ĝi kiel kvar
-n -u ni kio kvin
vi kiu
ili
dis-
ek- ig- al ekster por ankaŭ mem
mal- iĝ- antaŭ ĝis post baldaŭ ne
re- il- apud inter pri for nun
ebl- in- ĉe krom sub hodiaŭ tro
ej- ist- da kun tra jam
em- on- de laŭ jes
aĉet- est- hom- manĝ- pet- san- trink-
akv- etaĝ- horloĝ- maten- pied- sat- tut-
alt- fakt- ide- mez- plaĉ- sci- urb-
amik- fal- inform- moment- plen- semajn- uz-
aranĝ- far- interes- montr- plur- sent- ven-
atent- fenestr- ir- mult- pluv- sezon- verŝ-
aŭd- feri- kalkul- nask- pom- sid- vesper-
aŭt- fil- kelk- neces- port- skrib- vest-
bel- foj- knab- nokt- pov- soif- veter-
best- frat- kompren- nom- prav- sol- vetur-
bicikl- frukt- kon- nord- pren- son- vid-
bon- futbal- kovert- nov- profesi- star- vin-
bru- gajn- krajon- numer- rajt- sud- viv-
cert- glaci- kuir- okaz- rakont- sufiĉ- vizit-
ĉambr- grand- kurac- okcident- rapid- ŝat- voj-
danc- grav- labor- ordinar- rest- tag- vol-
decid- gust- lern- orient- ricev- te-
dir- ĝarden- liber- ov- rid- telefon-
dom- halt- libr- pak- rigard- teler-
don- har- lok- parol- ripoz- tenis-
donac- hejm long- part- sal- trafik-
edz- help- lud- patr- salut- tranĉ-
