Copyright@DEĠK 1

GENEL BĠLGĠ

Resmi Adı : Arnavutluk Cumhuriyeti Devlet Yapısı : 28 Kasım 1998 Anayasası’na dayalı Cumhuriyet BaĢkenti : Tiran Yasama Organı : Millet Meclisi (140 Milletvekili) CumhurbaĢkanı : Bamir Topi BaĢbakan : Sali Berisha DıĢiĢleri Bakanı : Edmond Haxhinasto Resmi Dili : Arnavutça Para Birimi : Lek Nüfusu : 3.6 milyon Yüzölçümü : 28.750 kilometre kare GSYH : 11.2 milyar dolar KiĢi BaĢı Gelir : 5.600 dolar

DEMOKRATĠK KONGOCUMHURĠYETĠ ÜLKE BÜLTENĠNĠSAN 2004

ARNAVUTLUK ÜLKE BÜLTENĠ

Kasım 2011

Copyright@DEĠK 2

SĠYASĠ YAPI Arnavutluk, 1992 yılında 46 yıldır süregelen Kominist Rejime son vererek çok partili yaĢama geçiĢ yapmıĢtır. Arnavutluk Millet Meclisi 140 üyeden oluĢur. Arnavutluk’ta 28 Haziran 2009 tarihinde yapılan genel seçimlerde Demokratik Parti, Sosyalist Parti, Ġnsan Hakları Birliği Partisi, BirleĢik Sosyalist Hareket Cumhuriyet Partisi milletvekilleri temsil hakkı kazanmıĢtır. Bir önceki seçime göre, seçim sistemindeki değiĢiklikle bölgesel nisbi seçim sistemi ve basit 3/5 çoğunluk sisteminin benimsenmesi, küçük partilerin sayısını önemli ölçüde azaltmıĢtır.

28/06/2009 Genel Seçimlerine Göre Milletvekillerinin Dağılımı

ĠKTĠDAR MUHALEFET

Degisiklik Ġçin Ġttifak (Demokratik)

Demokratik Parti (PD)

Cumhuriyet Parti(PR)

Adalet ve BütünleĢme Partisi

BirleĢik Sosyalist Hareket(LSI)

70

68

1

1

4

Degisiklik icin Birlik

Sosyalist Parti(PS)

Ġnsan Hakları Birliği Partisi (PBDN j)

66

65

1

TOPLAM 74 66

EKONOMĠYE GENEL BAKIġ

2005 2006 2007 2008 2009 2010

GSYĠH (piyasa fiyatlarıyla milyar Lek)

837 896 980 1.064 1.125 1,180 b

GSYĠH (milyar dolar)

8.4 9.0 10.8 12.9 11.8 11.4 b

Büyüme (%)

5.8 5.4 6.0 7.8 3.3 3.4 b

KiĢibaĢına GSYĠH ($)

2.664 2.889 3.300 3.963 3.765 3.135 b

Cari Denge (milyon $) -571,5 -670,8 -1.212,4 -2.048,1 -1.844,8 -1,405.6 b

Enflasyon (ortalama- %) 2.4 2.4 2.9 3.4 2,2 3.6 b

DıĢ Ticaret (milyon $) 3,278 3,839 5,280 6,588 5,646 -3,052.8 b

Ġhracat 658 790 1,077 1,356 1,048 1,551.5 b

Ġthalat 2,620 3,049 4,203 5,232 4,264 -4,604.3 b

Denge -1,962 -2,259 -3,126 -3,876 -3.216 -1,405.6 b

Türkiye ile Ticaret ($) 207.302 226.246 318.125 342.404 278.478 328.004

Ġhracat 191.065 213.676 294.283 305.706 273.302 241.161

Ġthalat 16.237 12.570 23.842 36.698 5.176 86.843

Denge 174.828 201.106 270.441 269.008 268.126 154.318

Copyright@DEĠK 3

Kaynak: T.C.Tirana Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı (www.mfa.gov.tr) EIU- The Economist Intelligence Unit, Albania Country Report, August 2010

b Economist Intelligence Unit tahmini değerleri

Arnavutluk ekonomisi, 1997’de yaĢanan iç karıĢıklıkların ve 1999 yılında Kosova SavaĢı’nın olumsuz etkilerine rağmen 1991-2002 yılları arasında istikrarlı bir geliĢme kaydetmiĢtir. 2002 yılında biraz yavaĢlama gösteren büyüme, tekrar hız kazanmıĢ ve günümüze kadar reel olarak yıllık %5-%6’lar düzeyinde seyretmiĢtir. 2008 yılının 2. aĢamasında yaĢanan Global krizin etkileri, Arnavutluk ekonomisinin dıĢa bağımlılığının nispeten az olması nedeniyle, pek hissedilmemiĢtir. 2009 yılında krizin etkileri olumsuz olarak hissedilmeye baĢlasa da %3’lük büyüme krizin etkilerinin Ģu an için çok da ciddi olmadığını göstermektedir. 2006 yılında uygulamaya konan üç yıllık yeni program, özellikle vergi ve gümrük idarelerinin geliĢtirilmesi gibi yapısal reformlara yer vermektedir. IMF tahminlerine göre %50’yi bulan kayıt dıĢı ekonomi ve altyapı geliĢmeleri, vergi toplama, mülkiyet kanunu ile iĢ ortamının iyileĢtirilmesi gibi büyük reformların yavaĢ bir seyir izlemesine rağmen, Arnavutluk ekonomisi son yıllarda iyileĢme göstermektedir. Büyük özelleĢtirmeler, hükümet harcamalarının kısıtlanması, elektrik arzı problemleri ve Arnavutluk’un en büyük ihracat pazarı olan AB’nde yaĢanan düĢük oranlı ekonomik büyümeye rağmen özel sektörün gösterdiği performans, ihracat artıĢı, sanayide yaĢanan büyüme ve doğrudan yabancı yatırım ile 2007 yılından bu yana istikrarlı bir Ģekilde büyümektedir.

GSMH ArtıĢı içinde Sektörlerin Payı

2005 2006 2007 2008 2009

Tarım % 18.6 % 17.5 % 17.1 % 16.6 % 16.5

Sanayi % 9.6 % 10.0 % 8.4 % 8.8 % 8.3

ĠnĢaat % 12.5 % 12.9 % 13.4 % 13.3 % 13.0

UlaĢtırma % 5.0 % 4.9 % 4.9 % 4.8 % 4.2

Posta ve Telekomünikasyon

% 3.5 % 3.6 % 3.8 % 3.8 % 4.2

Ticaret, otelcilik, restoran

% 19.5 % 18.8 % 19.1 % 18.9 % 19.7

Kaynak: www.musavirlikler.gov.tr

Arnavutluk’un son yıllarda sergilediği istikrarlı büyümenin temelinde servis, ulaĢım ve inĢaat sektörlerindeki büyüme yatmaktadır. Servis sektörü içinde de turizm önemli bir paya sahiptir. Turizmdeki ticaret fazlası azalsa da bu sektör hala ticaret fazlası veren tek sektördür ve Arnavutluk’un ekonomik geliĢmesine katkısı etkin bir seviyededir. ġu an için tarım ve enerji sektörü zayıf görünüyorsa da, son zamanlarda bu alanlarda da olumlu ilerlemeler kaydedilmektedir. Arnavutluk ekonomisi henüz dıĢ ekonomik dengelerin korunmasını sağlayabilecek, istikrarlı döviz gelirini üretebilecek, rekabetçi ihracat sektörleri oluĢturamamıĢtır. Arnavutluk ekonomisi hala yapısal zayıflıklardan zarar görmekte ve bu da ürünlerin ve sermayenin uluslararası pazardaki rekabet gücünü düĢürmektedir.

DIġ TĠCARET

2009 yılı boyunca, ihracat hacmi (Lek bazında), 2008 yılının olumsuz trendini sürdürmüĢ ve daha da

derinleĢtirmiĢtir. 2002 yılından beri ihracat güçlü, olumlu ve sabit bir trend takip etmiĢ, fakat ithalat

odaklı yapı, krize karĢı daha savunmasız hale gelmiĢtir. Arnavutluk’un dıĢ ticaret yapısının, 2008

yılıyla karĢılaĢtırıldığında pek de değiĢmemiĢ olduğu görülüyor. 2008 yılında ihracat toplam ticaretin

% 19.4’ünü oluĢtururken, 2009 yılında bu Oran sadece % 1 azalmıĢtır. 2009 yılında, 2008’e kıyasla

http://www.mfa.gov.tr/

Copyright@DEĠK 4

toplam dıĢ ticaret % 3 .1’lik bir düĢüĢ yaĢamıĢtır. (% 14.2 Dolar bazında, % 9.7 Euro bazında).

Toplam ihracat 2009 yılında 103, 438 milyon Lek’e ulaĢırken, Lek bazında % 8.1’lik bir azalma

görülmektedir. Bu düĢüĢ Dolar bazında % 19.1, ve Euro bazında ise %14.4’tür.

2009 yılında toplam ihracat, 2008 yılına kıyasla % 8.1 düĢerek, 103.438 milyon Lek olmuĢtur. Ekim

ayında az da olsa yaĢanan düzelmeyi, 2009 yılının son iki ayı da takip etmiĢtir. 2009’un Aralık ayı,

2008 yılının Aralık ayıyla karĢılaĢtırıldığında % 41’lik bir artıĢla 2009 yılının en baĢarılı ayı olmuĢtur.

Ġhracattaki bu trend 2010 yılının ilk iki ayında da bu Ģekilde devam etmiĢtir. Bu artıĢın ana

sebeplerinden biri ihraç edilen elektrik enerjisi ve ihracattaki önemli sektörlerin kendi

performanslarını düzeltmeleri olmuĢtur.

Ġthalat önceki yıllarla karĢılaĢtırdığımızda yavaĢlama göstermektedir. Bu da dünya fiyatlarının

yükselmesini ve iç talebin az da olsa düĢmesini yansıtmaktadır. Toplam ithalat 431,107 milyon Lek

ile yaklaĢık %1.8’lik bir düĢüĢ yaĢadı. Bu düĢüĢ Dolar bazında % 12.9 olurken, Euro bazında ise %

8.5 olarak gerçekleĢti. Arnavutluk’un 2009 yılının sonundaki ticaret açığı, 327.668 milyon Lek

olurken, 2008 yılıyla karĢılaĢtırıldığında sadece % 0.3’luk bir artıĢ olduğu görülmektedir. Ġhracat ve

ithalattaki yavaĢlama bütçe açığının büyümesindeki yavaĢlamaya da yansımıĢtır.

2008 yılına kıyasla 2009 yılında Ġhracatında en fazla düĢüĢ yaĢanan ürünler, sebze, deri, ahĢap,

tekstil ve temel metaller oldu. Ġhracatında artıĢ yaĢanan ürünler ise, kimyasal ürünler, hayvan

yağları, otomobiller ve hazır meyve sebze içecekleri oldu. BaĢlı baĢına önemli bir sektör olan

ayakkabı sektörü de toplam Ġhracatın %19.4’unu oluĢturarak ihracatta %5’lik bir artıĢ yaĢadı.

2008 yılına kıyasla 2009 yılında ithalatında en fazla düĢüĢ yaĢanan ürünler mineraller, hayvansal

yağlar ve sebze ürünleri oldu. Ġthalatında artıĢ yaĢanan ürünler ise mekanik ürünler, elektrikli makine

ve ekipmanlar, ahĢap ürünleri ve silahlar oldu. AĢağıdaki tabloda ihracat ve ithalat değerleri

hakkında daha detaylı bilgi yer almaktadır.

Arnavutluk’un Dış Ticareti (Genel)

Milyon $ Ġhracat Ġthalat Ticaret Hacmi

Ticaret Dengesi

Ġhracat/ Ġthalat (%)

2003 448 1.859 2.307 1.411 24,1

2004 603 2.194 2.798 -1.591 27,5

2005 656 2.477 3.133 -1.821 26,5

2006 793 2.916 3.709 -2.123 27,2

2007 1.069 4.168 5.237 -3.098 25,6

2008 1.354 5.279 6.633 -3.925 25,6

2009 1.091 4. 555 5.646 -3.464 23.9

2010

1.551 4.604 6.155 - 3.053 33.6

Ġç piyasa talebinin ülke sanayisi tarafından karĢılanamaması ve sanayi için gerekli teçhizatın ithalatı sonucu Arnavutluk uzun süredir bir ticaret açığı sorunu yaĢamaktadır. Ġhracat her yıl geliĢme gösterse de ithalattaki artıĢ ihracattan fazla olduğu için ticaret açığı sürmektedir. 2000 yılı sonbaharında AB’nin Batı Balkan ülkeleri ile imzaladığı Tercihli Ticaret AnlaĢması kapsamında yer alan Arnavutluk, sanayi ve tarım ürünlerinin ihracatında tek taraflı tavizlerden yararlanmaktadır. 2000 yılında Dünya Ticaret Örgütü’ne üye olan Arnavutluk, gümrük vergilerini ve kotalarını düzenlemekte ve dıĢ ticaret açığını azaltmak için çalıĢmalarını sürdürmektedir.

Arnavutluk’un DıĢ Ticaretinde BaĢlıca Ürün Ve Ülkeler (2010)

Copyright@DEĠK 5

Ġhracatında BaĢlıca Ürünler (%): Tekstil (%34,4), Yakıt (%27,8), ĠnĢaat

malzemeleri (%20,0), Gıda (%5,8), Makine (%4,2)

Ġthalatında BaĢlıca Ürünler (%) : Makine (%19,4), Gıda (%18,2),

ĠnĢaat malzemeleri (%16,0), Yakıt (%15,4), Kimyasallar (%11,8)

Ġhracatında BaĢlıca Ülkeler (%) : Ġtalya (%50,8), Kosova (%6,2), Türkiye (%6,2),

Çin (%5,5)

Ġthalatında BaĢlıca Ülkeler (%) : Ġtalya (%28,2), Yunanistan (%13,1), Çin

(%6,3), Türkiye (%5,7)

Avrupa Birliği, Arnavutluk’un en önemli ticaret ortağıdır. Arnavutluk ve AB-27 ülkeleri arasındaki ticaret hacminin değeri 1,318 milyon Avro ve 1,795.448 milyon dolar’a denk gelen 81,609.6 milyon Lek olurken, 2009 yılında pazarın büyüme oranı geçen seneye oranla % -8.9 azalmıĢtır. AB-27

2009 Yılı Ġhracat Ve Ġthalatının Ürün Bazında Dağılımı

Ürünler Ġthalat Değeri (Mln Lek)

Toplam Ġçindeki Payı (%)

ArtıĢ Oranı (%)

Mekanik, elektrikli makine ve ekipmanlar. 70,739.56 % 16.4 % 1.7

Madencilik 61,829.14 % 14.3 -21.4

Temel metaller ve ürünleri. 52,773.23 % 12.2 % -2.1

Hazır gıda: Ġçecek, alkollü içkiler ve tütün 3,537.57 % 8.0 9.0

Kimyasal ürünler ya da katkı maddeleri 34,033.49 % 7.9 % 15.0

Tekstil ve tekstil ürünleri 32,735.36 % 7.6 % -1.7

Ayakkabı ve Ģapka, semsiye ve benzeri. 6,738.53 % 1.6 % 9.0

Ürünler Ġhracat Değeri (Mln Lek)

Toplam Ġçindeki Payı (%)

ArtıĢ Oranı (%)

Tekstil ve tekstil ürünleri 28,256.99 % 27.3 % -5.0

Madencilik 20,647.90 % 20.0 % 1.5

Ayakkabı ve Ģapka, semsiye ve benzeri. 20,064.67 % 19.4 % 5.2

Temel metaller ve ürünleri. 11,925.09 % 11.5 % -43.6

Mekanik, elektrikli makine ve ekipmanlar. 4,663.97 % 4.5 % 8.2

Hazır gıda: Ġçecek, alkollü içkiler ve tütün 3,038.20 % 2.9 % 21.5

Kimyasal ürünler ya da katkı maddeleri 633.67 % 0.6 % 90.3

Copyright@DEĠK 6

ülkelerinin toplam dıĢ ticaret hacmindeki payı bölge ülkeleriyle olan ithalatın artıĢı ile % 2.8 puan artıp % 69.7’ye ulaĢmıĢtır. AB-27 bölgesine olan ihracat Arnavutluk’un toplam Ġhracatının % 78.9 ’unu oluĢturmaktadır. AB ile 2000 yılından bu yana yürürlükte olan tek taraflı taviz rejiminin ve 2001 Eylül ayında Dünya Ticaret Örgütü üyeliğinin Arnavutluk dıĢ ticaretini olumlu etkilemektedir. Ülke ekonomisinin AB ülkelerine ve bölge ülkelerine entegrasyonunda politik istikrar büyük önem taĢımaktadır.

2009'da Arnavutluk DıĢ Ticaretinin Coğrafi Dağılımı

Ġhracat Ġthalat

Değer Toplam Ġçinde Pay

Büyüme Oranı

Ġthalat Değeri

Toplam Ġçinde Pay

Büyüme Oranı

Milyon Lek (%) (%) Milyon Lek (%) (%)

AB-27 81,609.6 % 78.9 % -8.9 291,130.5 % 67.5 % 4.3

Ġtalya 64,753.8 % 62.6 % -6.9 120,285.7 % 27.9 % -3.5

Yunanistan 7,507.5 % 7.3 % -23.7 71,242.8 % 16.5 % 5.8

Almanya 3,526.1 % 3.4 % 16.9 22,840.8 % 5.3 % 1.7

Ġspanya 1,279.3 % 1.2 % 635.8 6,091.1 % 1.4 % 11.7

Fransa 925.0 % 0.9 % -3.4 8,542.5 % 2.0 % 109.5

Avusturya 890.7 % 0.9 % 16.8 9,190.8 % 2.1 % 18.9

Diğer AB ülkeleri 2,727.3 % 2.6 % -48.2 52,936.8 % 12.3 % 11.2

Bölge ülkeleri 12,769.4 % 12.3 % -17.4 33,250.8 % 7.7 % -19.2

Makedonya 3,162.8 % 3.1 % -4.3 9,864.1 % 2.3 % -14.1

Kosova 7,196.4 % 7.0 % -3.0 3,750.5 % 0.9 % 17.3

Karadağ 1,368.9 % 1.3 % -41.3 2,041.7 % 0.5 % 30.8

Sırbistan 814.4 % 0.8 % -58.6 11,796.3 % 2.7 % -35.0

Sırbistan & Karadağ 3.5 % 0.0 % -94.1 3.7 % 0.0 % -96.8

Hırvatistan 117.4 % 0.1 % -37.9 4,665.1 % 1.1 % -10.8

Bosna Hersek 104.8 % 0.1 % -44.2 1,097.1 % 0.3 % -16.1

Moldova 1.1 % 0.0 32.3 % 0.0 % -55.1

Diğer Ülkeler

Türkiye 566.1 % 0.5 % -72.5 29,873.2 % 6.9 % 7.3

Çin 4,913.1 % 4.7 % 57.3 21,928.46 % 5.1 % 9.2

ABD 844.8 % 0.8 % 98.9 5,967.97 % 1.4 % 39.2

Diğer Ülkeler 2,735.9 % 2.6 % 47.0 48,956.5 % 11.36 % -21.6

Toplam Hacim 103,438.8 % -8.1 431,107.4 % 1.9

Kaynak: www.musavirlikler.gov.tr 19 Aralık 2006 tarihinde Güneydoğu Avrupa bölgesi ülkeleri arasında ticaretin serbestleĢtirilmesine yönelik imzalan CEFTA anlaĢması ile Arnavutluk’un bölge ülkeleri ile ticaret hacmini artıracağı tahmin edilmektedir.

Copyright@DEĠK 7

Serbest pazar ekonomisine geçen Arnavutluk’un ihraç ve ithal ürünlerinin kapsamında büyük değiĢiklikler olmuĢtur. Krom, nikel ve bakır gibi minerallerin ihracatı azalmıĢtır. Buna karĢılık, tekstil ve ayakkabı alanlarında fason üretim yaygınlaĢmıĢtır. DüĢük iĢçi maliyeti avantajını kullanan Arnavutluk, Ġtalya ve Yunanistan baĢta olmak ticaret ortaklarından yarı iĢlenmiĢ mamül ithal etmekte ve emek yoğun ürünleri iĢleyerek tekrar bu ülkelere ihraç etmektedir. Birçok Arnavut firması Avrupa Birliği ülkelerindeki ana üreticilerin taĢeronu olarak çalıĢmaktadır. Tarım ve gıda ürünleri önemli ihraç ürünleri olarak büyük potansiyel oluĢturmalarına karĢın, yetersiz ambalajlama teknikleri nedeniyle yeterince etkinleĢememektedir. 10 Mart 2010 tarihinde, IMF’nin yayınladığı “Ön Sonuçlar” raporunda, ihracatın Arnavutluk ekonomisinde önemli yeri olmamasının krizin hafif atlatılmasındaki en önemli etken olduğu ve bunun da dolaylı olarak finansal güven yarattığı belirtiliyor. Bununla birlikte, “D&B WorldWatch” geçen ġubat ayında yayınladığı raporunda ülkede gittikçe artan toplumsal huzursuzluğun ülke risk oranındaki notunu olumsuz etkilediği görüĢünü savunmaktadır.

ÖZELLEġTĠRME Arnavutluk’ta özelleĢtirme Parlamento, Bakanlar Kurulu, Ekonomi Bakanlığı, ilgili sektörlerdeki denetleme yetkisi bulunan kurumlar gibi farklı kurumlar tarafından yürütülmektedir. 2009 yılının sonunda, devlet kurumlarının büyük bir bölümü özelleĢtirilmiĢtir. 1992’den 2009 yılına kadar olan özelleĢtirme geliri yaklaĢık olarak 800 milyon ABD Dolarını bulmuĢtur. Ocak 2010’da ise, devletin 50 Ģirkette yüzde 50’lik bir payı kalmıĢtır. Bunlardan en önemlisi Albpetrol’dür 2007 yılına kadar gerçekleĢmiĢ olan önemli özelleĢtirmeler: - Arnavutluk Ulusal Ticaret Bankası’nın 2000 yılında yüzde 60 Kentbank, yüzde 20 IFC (Dünya Bankası) ve yüzde 20 Avrupa Ġmar ve Kalkınma Bankası (EBRD) payları ile alınması - Çimento fabrikası Fushe-Kruja’nın 2000 yılında Seament/United Quarries (Lübnan/Ġngiliz) konsorsiyumu tarafından 12.5 milyon Dolara satın alınması - Mobil telekom sektöründe faal AMC firmasının 2001 yılında Telenor/Cosmote (Norveç/Yunanistan) tarafından 200 milyon Dolara satın alınması - Arnavutluk Mevduat Bankası’nın 2003 yılında Raiffeisen Bank (Avusturya) tarafından 126 milyon Dolara satın alınması 2007 yılı Haziran ayında Arnavutluk telekomünikasyon Ģirketi Albtelekom özelleĢtirilmiĢtir. 2008 ve 2009 yılında da önemli özelleĢtirmeler sonuçlandırılmıĢtır. Bunlar arasında en önemlileri devlet petrol üretim Ģirketi ARMO’nun ve Elektrik Enerjisi Dağıtım ġirketi OSSH’nin özelleĢtirilmeleri sayılabilir. 2008 yılı Ağustos ayında Armo Petrol Rafinerisinin % 85’lik hissesi Associates of Texas, Anika Enterprises SA ve Mercuria Energy Group Limited Ģirketlerinin ortaklığında 128,75 mln Euro satin alınmıĢtır. Devlete (Ekonomi, Ticaret ve Enerji Bakanlığı) ait kalan % 15’lik hissenin 2012 yılına kadar imtiyaz yoluyla ilgili Bakanlık tarafından açılacak ihale sonucunda satıĢı planlanmaktadır. ARMO Arnavutluk’un petrol sanayinde cok onemli bir rol oynamaktadır. Petrol ve turevlerinin islenmesi, dağıtımı, pazarlanmasını sağlamaktadır. Ulkedeki ihtiyacın %50’sini karĢılamakta ve, bunun dıĢında Kosova, Makedonya ve Karadağ’a petrol ihraç etmektedir. Ocak 2010’da ise, devletin 50 Ģirkette yüzde 50’lik bir payı kalmıĢtır. Bunlardan en önemlisi Albpetrol’dür. Tamamı Arnavutluk Ekonomi, Ticaret ve Enerji Bakanligi’na ait Albpetrol Sh.A’nın 2012 yılına kadar özelleĢtirilmesi düĢünülüyor. Ihale, Ekonomi, Ticaret ve Enerji Bakanligi tarafindan acilacaktir. Elektrik Enerjisi Dagitim ġirketi’nin (OSSH) devlete ait % 76’lık hissesi 2009 yılı haziran ayında 102 milyon euro değer ile Cek CEZ sirketine satılmıĢtır. Ihaleye Ġtalyan ENEL S.p.A., Avusturyalı ENERGIE STEIERMARK AG ve Çek CEZ a.s. sirketleri katılmıĢlardır. Bu yıl içinde devlete kalan % 24’lük hissenin de özelleĢtirilmesi planlanmaktadır. Özellestirme Ekonomi, Ticaret ve Enerji Bakanligi tarafindan acilacak ihale ile gerçekleĢtirilecektir.

Copyright@DEĠK 8

Hükümetin planlarına göre Arnavutluk Elektrik Kurumu da (KESH ) özelleĢtirilme yoluna girecektir. KESH’e bağlı hidroelektrik santrallerin özelleĢtirilmesi planlansa da, yabancı yatırımcıya satılması konusunda tereddütler bulunmaktadır. ġu anda KESH barajları iĢletiyor, enerjiyi üretip satiyor. Tek problemleri büyük borçlarıdır.

YABANCI YATIRIMLAR 19 Kasım 1992 yılında kabul edilen 7638 sayılı yasa çerçevesinde, Arnavutluk’ta faaliyet gösteren yabancı firmalar Arnavut firmaların sahip olduğu hak ve yükümlülüklere sahiptirler. Yabancı firmalar iĢletme ve mülkleri 99 yıl için kiralayabilmektedir. Mülk satın almak için mülkün değerinin üç katı yatırım yapmak koĢulunu yerine getirmek gerekmektedir. 1995 - 2004 dönemde Arnavutluk’ta yapılan yabancı yatırımların toplamı 1.3 milyar Dolara ulaĢmıĢtır. 4 Nisan 2002 tarihli 8877 no.lu yasa ile kurulan Arnavutluk Yabancı Yatırımları TeĢvik Ajansı (ANIH)’in Ekonomi Bakanı baĢkanlığındaki üst kurulu Ekim 2002’de belirlenmiĢtir. ANĠH, 2003 yılı Nisan ayında faaliyete geçmiĢtir. BaĢlıca görevi yabancı yatırımcıların ülkedeki faaliyetlerini artırmaya yönelik teĢvik faaliyetleri yürütmektir. 21 Nisan 2005 tarihli 9374 no.lu yasa ile “Devlet Yardımı” kapsamında üretim ve hizmetlerde hükümete ve yerel yönetimlere önemli projelere teĢvik verme imkanı sağlamaktadır. Arnavutluk Ekonomi, Ticaret ve Enerji Bakanlığı ilgili kanunun uygulamasına iliĢkin prosedürleri oluĢturmaktadır. 30 Ocak 2006 tarihli Maliye Bakanlığı 3 nolu yönergesi ile Arnavutluk’a ithal edilen makine ve ekipmanlar ülke ekonomisine katkı sağlamak amacıyla kullanılma koĢuluyla yüzde 100 KDV kredisinden yararlanabilmektedir. Ġtalyan firmaların yatırımları yüzde 35 inĢaat, yüzde 21 tekstil ve ayakkabı, yüzde 16 ticaret ve hizmet, yüzde 8 tarım sanayinde faaliyet gösteren KOBĠlere yönelik yapılmaktadır. Yunan yatırımları telekom, bankacılık ve inĢaat sektörlerinde yoğunlaĢmaktadır. Ayrıca ülkede faaliyet gösteren yabancı sermayeli firmalar, Yabancı Yatırımcılar Birliği adlı kuruluĢ altında örgütlenerek hükümet-özel sektör iliĢkilerine yeni bir boyut katmaktadır. Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımları Arnavutluk’ta yabancı yatırımlar, 1990’ların baĢından itibaren yavaĢ bir seyir izleyerek artmaktadır. 2006 yılında ise yabancı yatırımlar GSYĠH’nın %3,6’sına ulaĢmıĢ ve 2005 yılına göre %16 oranında artıĢ göstererek 86,4 milyon dolar olarak gerçekleĢmiĢtir. 2007 yılında ise çimento fabrikalarına yatırımın ve petrol üretiminin artması ile Albtelekom’un özelleĢtirilmesi sonucu Arnavutluk’taki yabancı yatırımın Ģimdiye kadarki en yüksek rakam olan 470 milyon Euro olarak gerçekleĢmiĢtir. 2008 yılında yapılan özelleĢtirmeler, çimento fabrikalarının yapımı ve enerji yatırımları ile doğrudan yabancı sermaye yatırım tutarı rekor düzeyde 619,2 Milyon Euro’ya ulaĢmıĢtır. Ülkede en yüksek miktarda yatırımda bulunan ülkeler, baĢta Ġtalya ve Yunanistan olmak üzere, Avrupa ülkeleridir. Yatırımlar, hazırgiyim ve ayakkabı olmak üzere tekstil sektöründe de yoğunlaĢmaktadır. Arnavutluk’ta hükümet yabancı yatırımı ülkeye çekmek ve yerli yatırımı teĢvik etmek için çaba sarf etmektedir. Ancak hükümetin önünde, iĢ kanununun düzgün iĢleyiĢi, Ģeffaflık, vergi sisteminde yeniden yapılanma, bürokraside yolsuzluğun azaltılması ve mülkiyet edinme ile ilgili sorunların çözümlenmesi gibi önemli engeller bulunmakta, özel sektörün iĢ yapması önünde en önemli engeller olarak altyapı (%17,1), etkisiz çalıĢan bürokrasi (%16), yolsuzluk (%15,4), siyasi istikrarsızlık (%10,8) ve vergi düzenlemeleri (%8,1) öne çıkmaktadır. Doğrudan yabancı yatırımlar 2009 yılında artmıĢ, fakat para kaynaklarının çoğu, 2008 yılında yapılan, küresel kriz öncesinde müzakere edilen özelleĢtirme anlaĢmalarından gelmiĢtir. Arnavutluk’un tek elektrik dağıtım Ģirketi olan OSSH’yi satın almak için, Güneydoğu Avrupa’da önemli bir geliĢme gösteren Çek enerji Ģirketi CEZ 102 milyar Avro ödemiĢtir. Devlete ait olan petrol

Copyright@DEĠK 9

rafineri Ģirketi ARMO’nun ve mobil telefon operatörlerinden olan AMC’nin hisselerinin, çoğunluk hissedarı olan Yunan Cosmote’a satılması yapılan diğer anlaĢmalardan bazılarıdır. Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımları (Milyon Euro)

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

47,5 45 41,2 143 207 135 178 209 341 250 470 620 664.2 Kaynak:www.musavirlikler.gov.tr ARNAVUTLUK’TA 2000-2004 DÖNEMĠNDE BAġLICA YATIRIMLAR

FĠRMA ÜLKE SEKTÖRLER

Darfo Ġtalya Madencilik ve metallurji

AMC Yunanistan Telekom

Kürüm Türkiye Metalurji

Vodafone Yunanistan Telekom

Edil Centro Ġtalya Üretim

Lockheed Martin ABD Telekom

Raiffeisen Bank Avusturya Bankacılık

Airport Partners Almanya Alt yapı

Alumil Yunanistan Üretim Kaynak: ANIH – Arnavutluk Yabancı Yatırımları Teşvik Ajansı Yatırım Klavuzu

YATIRIM ĠÇĠN UYGUN OLAN BAġLICA SEKTÖRLER Arnavutluk’ta pazara giriĢte herhangi bir hukuksal engel söz konusu değildir ve tüm sektörler

yabancı yatırıma açıktır. Engeller daha çok pratikte karĢılaĢılan yolsuzluk, altyapı ve enerji yetersizliği ve bürokrasinin yavaĢlığı gibi faktörlerdir. Pazara giriĢ ortalama 47 günde tamamlanabilecek 11 basamaklı bir prosedür gerektirmektedir. ĠĢ kurmanın ortalama maliyeti ise 550 Dolar’dır. Pazara giriĢ -özellikle tüketim malları konusunda- için en kolay yol; pazarı iyi tanıyan ve nasıl hareket edilmesi gerektiğini bilen yerel bir distribütör veya yatırım ortağı bulmaktır.

Enerji: 1970’li yıllarda Enver Hoca’nın “her köye elektrik” kampanyası kapsamında kurulan

hidroelektrik santralleri sonucu Arnavutluk komĢularına elektrik ihraç edebilen ülke durumundaydı. Günümüzde Arnavutluk bölge ülkelerinden elektrik ithal etmektedir. Elektrik üretim ve dağıtımından sorumlu devlet kuruluĢu olan KESH, kullanılan elektriğin sadece yüzde 50’sinin ücretini tahsil edebilmektedir.

Ülkedeki elektrik sıkıntısına çözüm olarak çeĢitli projeler üretilmektedir. Bunlardan biri de KESH’in

Enel (Ġtalyan) firması ile Mayıs 2000’de imzaladığı 18 aylık kontrattır. Bu kontrat ile KESH, Enel’den destek alarak teknik eksiklikleri gidermeyi ve kaçak elektrik kullanımı ile oluĢan kayıpları engellemeyi amaçlamıĢtır. Bu doğrultuda, Avrupa Ġmar ve Kalkınma Bankası (EBRD) ve Dünya Bankası baĢta olmak üzere donörler finansman sağlamıĢtır. 2004 yılında Dünya Bankası’nın desteğiyle orantılı olarak kaçak elektrik kullanımı yüzde 36.7’ye düĢmüĢtür.

EBRD tarafından Japon Uluslararası ĠĢbirliği Bankası, Avusturya ve Ġsviçre hükümetinin desteği ile

elektrik iletim ve dağıtım sistemlerinin yenilenmesi için 30 milyon Dolar kredi verilmiĢtir. Norveç hükümeti Elbasan Elektrik Santralinin yenilenmesi için 6.7 milyon Dolar kredi sağlamıĢtır. EBRD’nin finansmanı ile Drin nehri üzerinde bulunan santrallerin iyileĢtirilmesine ve üretimlerinin artırılmasına karar verilmiĢtir. Drin nehri üzerinde bulunan Bushat’da toplam maliyeti 150 milyon Dolar olan 80 MW üretim kapasiteli yeni bir hidroelektrik santrali yapılması için Çin Exim Bankası tarafından Çin inĢaat firmalarına 130 milyon Dolar tahsis edilmektedir.

Arnavutluk’un Enerji sorunu Dünya Bankası tarafından ele alınmıĢ ve 2002 yılında ülkedeki enerji

sektörünün kapsamlı bir analizi yapılmıĢtır. Bu çalıĢmanın sonunda Haziran 2002’de bir ulusal enerji stratejisi ortaya çıkmıĢ ve bu doğrultuda Arnavutluk Elektrik Kurumu KESH, 5 yıllık bir yeniden yapılanma planı hazırlamıĢtır. Bu plan, enerji kaynaklarında çeĢitlendirmeye gidilmesini ve hidroelektrik santrallerin yanında (hidroelektrik santrallerinden elde edilen enerji tüm enerjinin yüzde

Copyright@DEĠK 10

95’ini oluĢturmaktadır) termik santraller de kurulmasını öngörmektedir. Bu yeniden yapılanma ve yakın gelecekte özelleĢtirme fikri bu alanda yabancı yatırım için büyük bir potansiyel olduğunu göstermektedir. Özellikle Bulgaristan’ın Kozloduy nükleer santralini çevre koĢullarına uymadığı gerekçesiyle AB’nin yaptırımları neticesinde kapatması Arnavutluk’un enerji sıkıntısını artırmıĢtır. Bu çerçevede BaĢbakan Berisha, konunun tekrar gözden geçirilmesi için Bulgaristan’a talepte bulunmuĢtur.

Arnavutluk’un 2009 yilindaki elektrik talebi 6.5 Twh, urettigi elektrik ise 5.1 Twh. Gectigimiz yillara

bakildiginda, Arnavutluk’un elektrige olan talebi her yil % 10 artis gostermektedir. Diğer taraftan 2009 yılında ihracat % 709 artmıĢtır. Elektrik enerjisi Ġsviçre’ye de ihraç edilmiĢtir ki bu ihracat da toplam ihracatın % 33.7’sini oluĢturmuĢtur. Ġsviçre’yi Kosova % 27.5, ve Yunanistan % 23.4’luk oranla takip etmiĢtir.

Arnavutluk’ta enerjinin % 98’i hidroelektrik santrallerinden üretilmektedir. Günümüzdeki hükümet

politikası enerji kaynaklarını çeĢitlendirmeyi amaçlamaktadır. Enerji lisansları 2006 Yılında çıkarılan Ġmtiyazlar Yasası çerçevesinde imtiyaz yoluyla verilmektedir. 2009 yılı içinde küçük, orta ve büyük boyutlu hidro-elektrik santraller için 100’den fazla imtiyaz hükümet tarafından verilmiĢtir ki, bu imtiyazların tutarı yaklaĢık 1 milyar Avro’ya ulaĢmaktadır. Arnavutluk, yakın bir gelecekte elektrik enerjisinin net ihracatçısı olmayı planlamaktadır. Önümüzdeki 4 yıl içinde, elektrik üretiminin yüzde 50 artması beklenirken, iç talebin de her yıl yüzde 5 olarak artması bekleniliyor. Bu da Avrupa’nın en yüksek büyüme oranıdır. YaklaĢık 35 yıllık verilen imtiyazlarda devletin 10 veya 15 yıllık alım garantisi bulunmaktadır. Ortalama 7-8 yıl içinde yatırımın tamamının karĢılanacağı ve daha sonra kara geçileceği belirtilmektedir.

Arnavutluk’ta enerjinin kilovat saati 300 Kw saate kadar 5,8, daha fazlasında ise 8,8 Euro Cent’tir.

Enerji fiyatlarının gelecek dönemde de yükselmesi beklenmektedir. 2009 yılında elektrik enerjisi ticaret hacmi % 34 azalarak 17,310 milyon Lek değerinde olmuĢtur. Bu da ithalattaki düĢüĢten kaynaklanmıĢtır. Ġthalat % 44.2’lik bir değer kaybıyla 14,442 milyon Lek olarak gerçekleĢmiĢtir.

Arnavutluk’un güneyinde bulunan Termik Santralin iĢletme ve bakımını yapacak Ģirket, 2011 yılının

Eylül ayında ihale yolu ile seçilecektir. Ġhale ise Arnavutluk Elektrik Kurumu tarafından açıklanacaktır. 2009 sonbaharında Vlora’da açılan yeni termik santral güney Arnavutluk’taki elektrik sorunlarını

çözmüĢtür. Arnavutluk enerji sektöründe, bu yıl içinde birçok enerji projesini tamamlamak için, yaptığı 3 milyar

Avro değerindeki anlaĢmalarla, Ġtalya ana yatırımcıdır. Hükümet tarafından Vlore ve çevresinin kara-deniz-demiryolu alt yapısının geliĢtirilmesi, Enerji Parkı yönetiminin oluĢturulması, AMBO petrol boru hattı ve terminali, petrol depolama, rafineri, petrol ayrıĢtırma tesisinin yapılandırılması konularını kapsaYAN Vlora Termik Santrali, 2009 sonbaharında açılmıĢ ve güney Arnavutluk’taki elektrik sorunlarını çözmüĢtür.

Ancak, Arnavutluk’un hala enerji nakil sistemini geliĢtirmeye ihtiyacı vardır. Üretilen enerjinin teknik hata/nedenlerden dolayı yaklaĢık yüzde 35’i kaybolmaktadır. Ayrıca, ödenmeyen faturalardan dolayı, Arnavutluk Dağıtım Sistemi Operatoru’nun yeni sahibi olan CEZ, yıllık yüzde 30’luk bir gelir kaybına uğruyor. Enerji Düzenleme Kurulu; CEZ’in zararının karĢılanmasını sağlamak için, 2010 yılında elektriğe yapılması talep edilen yüzde 23’lük zam yerine yüzde 13’lük bir zam oranını kabul etmiĢtir. Bu zam da hem CEZ’i hem de Arnavutluk’ta yaĢayan gelir düzeyi düĢük vatandaĢları etkileyebilecek düzeyde bir artıĢ oranıdır. Enerji nakli konusunda gerçekleĢtirecek en önemli inĢaatlar: - Elbasan – Podgorice 400 kv’lık bağlantı hattının inĢaatı - Tirana – PriĢtina 400 kv’lik bağlantı hattının inĢaatı - Tirana, Kashar’da 400 kv’lik yeni alt istasyonun inĢaatı - Dispeçer Ulusal Merkezinin inĢaatı - Makedonya-Arnavutluk - Ġtalya yeni bir bağlantı hattının inĢaatı - 220 ve 400 Kv’lik sistemlerin bütğn alt istasyonlarıyla güçlendirilmesi ve iyileĢtirilmesi.

Copyright@DEĠK 11

UlaĢım: Karayolu: Arnavutluk hükümetinin ulaĢım politikası; karayolu, denizcilik ve demiryolları servislerin özelleĢtirilmesidir. Yol projelerinde 2011–2013 Öncelikleri; Kuzey-Güney ve Doğu –Batı hattı koridorlarında yatırımların bitmesi; doğu rıhtımının ve Durres limanının, malların depolanması ve iĢlenmesi için yeniden yapılandırılması. Bunların dıĢında, 2013 yılına kadar 6.000 km’lik kırsal alandaki karayollarının onarımı gerçekleĢtirilecektir. Toplam 18,000 km uzunluğunda olan yol ağının sadece 6,000 kilometrelik kısmı asfaltlanmıĢtır. Sektördeki bitirilmesi gereken en önemli proje Adriyatik sahilini Kosova’ya bağlayan yolun Arnavutluk’ta kalan kısmı olan Durres-Kukes otoyoludur. Söz konusu yol Arnavutluk’un hem en pahalı hem de Arnavutluk’ta inĢa edilen en uzun/büyük otoyoldur. Otoyolun inĢaatı ile kuzey Arnavutluk’taki yatırımların artması öngörülürken, otoyol aynı zamanda Kosova için de önemli bir nakliye güzergahı olacaktır. Ayrıca güney Sırbistan ve kuzey Makedonya’nın da bu otoyolun inĢaatından yararlanabileceği ve böylece otoyolun bölgedeki önemli bir geliĢme unsuru olabileceği değerlendirilmektedir Ülke kuzeyden güneye (Sırbistan’ı dıĢarda bırakıp, Karadağ’ı içine alan) ve Balkan yarımadası üzerinden batıdan doğuya uzanan bölgesel ulaĢım ağının kesiĢim noktasındadır. Pan-Avrupa ulaĢım ağının 8. Koridor adı verilen ve Durres’ten baĢlayarak Arnavutluk ve Makedonya üzerinden Bulgaristan’ın Varna limanına uzanan karayolunun çalıĢmaları Ġstikrar Paktı çerçevesinde yürütülmektedir. Söz konusu karayolunun Durres-Rrogozhina arasındaki bölümünün inĢaasını bir Yunan-Ġtalyan ortaklığı, Rrogozhina-Elbasan arasındaki bölümünün inĢaasını da Be-Ha-ġe (Türkiye) üstlenmiĢtir. Ġstikrar Paktı’nın ülkede 12 proje çerçevesinde donörlerden tahsis etmeyi öngördüğü toplam fon 204 milyon Dolardır. Arbri Yolunun 2011 yılında ya da en geç 2012 yılının ilk yarısında tamamlanmıĢ olması planlanmaktadır. Arbri Yolu Arnavutluk’un kuzeyini, Arnavutluk’un güneyi ile bağlayacak ve ortalama 1.4 milyar Euro’luk bir maliyet getirecektir. Arnavutluk’u Batı Balkan ülkeriyle (Kosova) bağlayan Patriotic Otoyolu’ndan sonra, en büyük yol insaati olacaktır. Yol yapımıyla ilgili projeler: • Plepa-Kavaje-Rrogozhine yolunun inĢası ( 10 SözleĢme ile ) • Milot- F. Kruje yolunun yapımı (10 sözleĢme ile) • Arberi yolunun yapımı (3 SözleĢme ile) • Ura e Brarit- Hyrje Tuneli Qafe Murrize bölümü (1 SözleĢme ile) • Dhermi-Vuno yolunun inĢası. (3 SözleĢme ile) • Porto Romano- Durres yolunun yapımı (2 SözleĢme ile) • Kukes- Morine yolunun yapımı. • Kardhiq-Delvine yolunun yapımı (2 SözleĢme ile) Aynı zamanda yabanci finans kaynaklarınca desteklenen projeler aĢağıda yer almaktadır. • Fier (Levan) - Tepelene yolu. • Fier kısaltılmıĢ yolu. • Kalimash - Rexhepaj yolu. • Konispol – Sarande yolu. Ulusal yolların asfaltlanması, düzeltilmesi ve kaplanması için Milli yolların asfaltlanması ve denetimi için Proje çalismalari için. Su getirme ve kanalizasyon sistemlerine yönelik yatırımlar. Demiryolu:

Hükümetin, demiryollarıyla Ġlgili Projeleri Ģu Ģekilde sıralanmaktadır: - Arnavutluk demir yollarının restorasyonu. - AB’nin demiryolu mevzuatına uyum.

Copyright@DEĠK 12

- Makedonya demiryolu ağının inĢasıyla bölgesel demir yollarına entegre olunması. - Demiryolu alt yapısının yenilenmesi. - Yolcu trenlerinin modern hale getirilmesi.Kuzeyde Karadağ sınırından, güneyde Patos ve doğudaki maden açısından zengin Kors Bölgesi’nden, batıdaki Durres Limanına kadar toplam uzunluğu 447 km olan tren yolu hattı ihtiyacı karĢılamaktan çok uzaktır. Durres - Pogrades demiryolunun Yunanistan’ın Florina Ģehrine uzanacak Ģekilde yenilenmesine karar verilmiĢtir. Deniz Yolu:

Arnavutluk’un Durres, Vlore, Saranda, Hammas ve ġengin’de olmak üzere beĢ limanı bulunmaktadır. Bunların arasında en önemlisi olan ve 25,000 tonluk gemileri barındırabilen Durres Limanı deniz trafiğinin yüzde 80’ini karĢılamaktadır. Hükümet yakın dönemde Ġstikrar Paktı çerçevesinde önemli bir proje olan limanın rehabilitasyonu için masterplan hazırlamıĢtır. Söz konusu rehabilitasyonun finansmanının AB PHARE fonu, Dünya Bankası ve Avrupa Yatırım Bankası kredileriyle karĢılanması beklenmektedir. Avrupa Ġmar ve Kalkınma Bankası, Durres Sanayi Parkı’nın kurulması projesini teĢvik etmektedir. 26 Ocak 2007 tarihinde Arnavutluk hükümeti Durres Limanının yeniden yapılandırılması için 40 milyon euro değerinde ihaleyi açıklamıĢtır. Projenin 2008 yılında tamamlanması öngörülmektedir. Vlore limanı ile ilgili derinleĢtirme ve altyapı çalıĢmaları çerçevesinde hükümet 16 milyon yatırım yapmıĢtır. Vlore Enerji Parkı Projesi, limanın geliĢimine katkıda bulunması öngörülen bir projedir. Havayolu:

Kosova savaĢına kadar ülkedeki tek ticari havaalanı Tiran yakınlarındaki Rinas’da iken savaĢ sonrasında Kukes de ilave olmuĢtur. Rinas havaalanının hala ülkedeki tek uluslararası havaalanıdır. Rinas havaalanı 2004 yılı Ekim ayında hükümet ile Alman-Amerikan konsorsiyumu arasında imzalanan bir anlaĢma ile yeniden yapılanmasına baĢlanmıĢtır. Konsorsiyum, 83 milyon Euro yatırım yaparak havaalanının kapasitesini 2010 yılında 3 milyon kiĢiye çıkarmayı hedeflemektedir. Kukes havaalanı ise kısmen NATO tarafından onarılmıĢtır ve ABD ve diğer fonlar sayesinde tamamlanmıĢtır. Havaalanına ilave edilmek üzere yeni bir terminal yapımı projesinin danıĢmanlığı Deloitte&Touche firması tarafından yürütülmektedir. Projenin, 2015 yılında bitmesi ve toplam yolcu kapasitesinin 1.5 milyona çıkması öngörülmektedir. Ayrıca NATO tarafından kullanılan ve Kukes’te yer alan küçük havaalanı daha sonra BirleĢik Arap Emirlikleri finansmanı ile uluslararası standartlara uygun hale getirilmiĢtir.

Telekomünikasyon: 2000 yılı ortasında yürürlüğe konan yeni telekom kanunu ile telekom sektöründe lisans ödemeleri, denetleme yetkisi ve radyo frekans tahsisi gibi temel düzenlemeler yapılmıĢtır. Telekomünikasyon sektörü, iki yeni mobil telefon Ģirketinin pazara girmesi ile son 3 yılda önemli derecede büyüme kaydetmiĢtir. 2000 yılı Temmuz ayında Arnavutluk Mobil Telekom (AMC) firmasının özelleĢtirme kapsamında Telenor/Cosmote (Norveç/Yunanistan) ortaklığı tarafından satın alınması sonrasında hareketlenen mobil telekom sektöründe, 2000 yılı Eylül ayında açılan ikinci lisans ihalesi ġubat 2001’de Vodafone/Panafon (Ġngiltere/Yunanistan) konsorsiyumu tarafından alınmıĢtır. AMC’nin Aralık 2001 itibariyle bir önceki yılın aynı dönemine göre 8.5 kat artmıĢ olan 273,100 kullanıcısı, Ağustos 2001’de kullanıma sunulan Vodafone Albania’nın Aralık 2001 itibariyle 118,600 kullanıcısı bulunmaktadır ve mobil telefon kullanımı hızla artmaktadır. 2004 yılı Mart ayında Albtelecom tarafından kurulan Eagle Company sektördeki üçüncü mobil operatörüdür. 2009 yılında yerli ve yabancı giriĢimcilerden oluĢan bir ortklıkla dördüncü GSM operatörü olarak Plus piyasaya girmiĢtir. Buna rağmen telefon ağı hala son derece kısıtlıdır ve bu da yatırım için önemli bir alan teĢkil etmektedir.

Arnavutluk’un cok yakin bir gelecekte Balkanlar bolgesinin internet baglanti ve dagitimi açısından en onemli ulke olması planlanıyor. Bu kapsamda, Amerikan sirketi UNIFI Communications ve Ingiliz sirketi Interoute Communications hazirladiklari Arnavutluk ve Avrupa’nin geri kalan kismini birbirine baglayacak olan sualti optik fiber projesini sundu. Bu iki sirketin isbirligi sayesinde Italya ve Arnavutluk arasindaki ilk optik fiber baglantisi gerceklesecek.

Copyright@DEĠK 13

Ülkede özelleĢtirmeye açılan ilk altyapı sektörü olması sebebiyle birçok uluslararası finans kuruluĢu tarafından desteklenen telekomünikasyon sektöründe, sabit telekom hizmeti veren Albtelecom’un, kisa zaman icinde Italya ile olan optik fiber hattinin kapasitesini 8 kat arttırıyor. Arnavutluk, Italya ve Kosova’ya ses ve internet hizmeti sunan hattin su anki kapasitesinin 2.500 megabit oldugu ve cok kisa bir zaman icinde bu hattin kapasitesinin 8 kat artırılıp 20.000 megabit’e cikacagi söz konusu Ģirket tarafndan açıklandı. Ayrica Albtelecom tarafindan yapilan yatirimlar sayesinde Arnavutluk Balkanlarda telekomunikasyon sektorunde transit noktasi haline gelmistir. Telekomünikasyon pazarı bir önceki sene aynı dönemle karĢılaĢtırıldığında % 1 büyümüĢ olsa da, bir önceki çeyrekle karĢılaĢtırıldığında, 2010 yılının ilk çeyreğinde % 9 küçülerek büyük zarar görmüĢtür. ĠnĢaat ve ĠnĢaat Malzemeleri: ĠnĢaat sektörünün modernizasyon ihtiyacına rağmen, 1990’ların ikinci yarısında kollektif tarım arazilerinin holdinglere devredilmesi, küçük ve orta ölçekli firmaların kurulması, yeni alıĢveriĢ mekanlarının açılması, konut ihtiyacı, alt yapı projeleri, 1999 Kosova krizi sonrası mülteci akını gibi geliĢmeler sonucu sektör hızla geliĢmiĢtir. Hükümet tarafından kurulan Milli Konut Enstitüsü hızla artan kent nüfusunu karĢılamayan konut sistemini yenileme ve artırmaya yönelik izinleri veren kurum olmuĢtur. ĠnĢaat, Arnavutluk ekonomisindeki en aktif sektörlerden biridir. 2008 yılında, sadece inĢaat sektörü GSYĠH’nin yüzde 14’ünü oluĢturmuĢtur. Yine 2008 yılında, inĢaat sektörü, tarım dıĢı satıĢların yüzde 17’sini kapsarken, tarım sektörü dıĢındaki çalıĢanların yüzde 18’ine de istihdam sağlamıĢtır. Sektör son on yılda GSYĠH’ya yüzde 13-14 oranında katkı sağlamıĢtır. Fakat son dönemde konut inĢaat izinleri kent planlaması göz önünde bulundurularak kısıtlamaya tabi tutulmaktadır. Konut inĢaatı projelerinin yüzde 80’i Arnavut firmalar tarafından yürütülürken Yunan ve Ġtalyan firmaların yerel firmalarla ortaklıklar kurduğu gözlemlenmektedir. Aynı zamanda diğer sektörler gibi, inĢaat sektörü de küresel mali kriz ve onun yarattığı ekonomideki durgunluktan nasibini almıĢtır. INSTAT verileri, inĢaat sektörünün, 2009 yılının ilk çeyreğinde % 9,8 oranında, sonra da ikinci çeyrekte yüzde 3.9 büyüme kaydettiğini gösterse de, 2008 yılından bu yana ve 2009 yılında yaklaĢık 4.000 dairenin hala satılamadığı tespit edilmektedir Rinas otoyolu, Durres ve Vlore limanlarının inĢası ve turizm sektörüne yönelik otellerin renovasyonu gibi büyük projeler ise uluslararası finans kuruluĢları veya yabancı sermaye tarafından finanse edilmektedir. Ülkede yılda 200 bin ton çimento üretilmekte, ancak 500-600 bin ton kadar çimento da ithal edilmektedir. 2000 yılı Haziran ayında RMC / ECF (Ġngiltere/Lübnan) konsorsiyumu tarafından 12.5 milyon Dolara alınan Fushe Kruje Çimento fabrikasının, yapılan yatırımlarla, hızla büyüyen inĢaat sektörünün çimento ihtiyacının yüzde 45’ini karĢılaması hedeflenmektedir. Tarım: Tarım, Arnavutluk ekonomisinde önemli bir yeri olan bir sektördür. 1991 yılında tarım sektöründe baĢlatılan reformlar sonucu ekilebilir toprakların yüzde 94’ü özelleĢtirilmiĢtir. ÖzelleĢtirme sonucu üretim hızla artmıĢ ve 1996 yılına gelindiğinde tarım ürünleri GSYĠH’nın yüzde 51.5’ini oluĢturmuĢtur. Üretimdeki bu artıĢa rağmen, yine de sulama, tarım makinaları, kimyasal ilaç ve gübre kullanımındaki yetersizlikler nedeniyle var olan potansiyelin altında üretim yapılmaktadır. Ancak modernize olmayan ve doğal yöntemlerle üretime devam eden ülke tarımı, Avrupa pazarında artan organik gıda talebi ile ülke lehine bir pazar payı artıĢına sebep olmaktadır. Tarım ürünlerinin ihracatı, 2009 yılında % 3.7 artarak 7,496 milyon Lek’e ulaĢtı. Büyüme oranı mütevazi olsa bile, geçen yılın artıĢ değerinden %1.7 puan daha fazla olması ve 2009 yılında diğer sektörlerin yaĢadığı düĢüĢ yerine büyüme kaydetmesi dikkat çekicidir. Bu da ülkenin toplam Ġhracatında % 0.8 puan artıĢa neden oldu. Önemli ihraç ürünleri un, ekmek, konserve, makarna, niĢasta, konserve sebze ve meyveler, meyve suyu, balık, domates sosu, zeytinyağı, ayçiçek yağı, bira, Ģarap, brendi, süt ve süt ürünleridir. Tarım ürünlerinin ithalat değeri 74,715 milyon Lek’e ulaĢarak bir önceki yıla göre 2009 yılında % 2.1 artıĢ göstermiĢ olmasına rağmen bu artıĢ genel ihracattaki artıĢtan azdır.

Copyright@DEĠK 14

Tarım ürünlerinin ithalatı toplam ithalatın % 17.3’ünü oluĢturmaktadır. Arnavutluk’a olan tarım ürünleri ithalatı, çok değiĢik ülkelerden yapılmaktadır. Ġthalatta Ġtalya ve Yunanistan en büyük partnerler olmaya devam etmektedirler. 2008 yılının en fazla ithal edilen ürünü olan buğday, bu sene yaklaĢık % 33.7’lik bir değer kaybından dolayı ikinci sırada yer almaktadır. Ġkinci sırada yer alan tütün ise ithalattaki yaklaĢık % 17.6’lik bir artıĢla ilk sıraya oturmuĢtur 2007 ile 2013 yılları arasındaki stratejik sektörler: Meyve, zeytin ve üzüm üretimi Sebze üretimi Çiftlik hayvanları üretimi Endüstriyel meyve ve sebze imalatı Endüstriyel üzüm imalatı Endüstriyel süt ve et ürünleri imalatı Turizm: Turizm de Arnavutluk’un yatırım için potansiyeli çok yüksek, geliĢmekte olan bir sektörüdür. Ülkenin Adriyatik sahil Ģeridinde yer alan bölümü, tatil köyü ve otel turizmi için değerlendirilme potansiyeli taĢımaktadır. Ġklimi, tarihi ve coğrafi konumu ile Arnavutluk turizm için büyük potansiyel taĢımaktadır. Ülkede doğal göller ve dağlar turizm için alternatif seçenekler oluĢturmaktadır. 2006 yılı itibariyle Arnavutluk’ta 8000 yatak kapasitesine sahip 200 otel bulunmaktadır. Ülkede turizm alt yapısının yenilenmesine ve hukuki düzenlemelere ihtiyaç duyulmaktadır. Yabancı turistler genellikle Kosova ve Makedonya’yı tercih etmektedir. Ancak Butrint, Apollonia ve Durres’deki tarihi yapılar için yeterli koruma ve bakımın sağlanması halinde tarihi yerler de ülke turizmi açısından belirleyici olacaktır. Özellikle Butrint’te bulunan Roma dönemi mimari özellikler taĢıyan yapıların sergileneceği bir ulusal park kurulması projesi için hükümet Ġngiltere merkezli Butrint Vakfı ile çalıĢmalar sürdürmektedir.

Arnavutluk Hükümeti son yıllarda turizmin geliĢmesi yönünde bazı adımlar atmıĢ durumda. Ülkeye yapılacak turistik yatırımların desteklenmesi bunlardan biri. 2010 yılında Arnavutluğa giden ziyaretçi sayısı 2 milyon 229 bin olarak gerçekleĢmiĢ olup Turizm geliri ise 2010 yılında 1 milyar 626 milyon ABD doları olarak gerçekleĢmiĢtir.

Arnavutluk Turizm Verileri 2001 2002 2003 2004

Yatak Sayısı 7.677 7.996 8.420 8.500

Doluluk Oranı % 29 41 42 45

Ort. KalıĢ Süresi 2.20 2.10 2.10 2.20

Ziyaretçi Sayısında Gerileme : TC Kültür ve Turizm Bakanlığı’ndan alınan bilgiye göre, 2010 yılında, bir önceki yıla göre Arnavutluktan gelen ziyaretçi sayısında yüzde -16.69 oranında azalarak 39 bin 954 kiĢi gerilemiĢtir. Bu yılın ilk sekiz ayında gelen ziyaretçi sayısı geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 1.33 oranında artarak 37 bin 683 kiĢiye ulaĢmıĢtır.

Ülkemizi Ziyaret Eden Arnavut VatandaĢlarının Sayısı Ocak-Aralık

YILLAR DEĞĠġĠM ORANI %

2008 2009 2010(*) 2009/2008 2010(*)/2009

63 146 59 958 49 954 -5.05 -16.69

Kaynak: TC Kültür ve Turizm Bakanlığı Ġstanbul’u Tercih Ediyorlar :

Copyright@DEĠK 15

TC Kültür ve Turizm Bakanlığı’ndan alınan bilgiye göre 2005 yılında iĢletme belgeli konaklama tesislerinde geceleyen Arnavutların yüzde 76’ya yakını Ġstanbul’u tercih ederken, Antalya ise yüzde 20’lik payla ikinci sırada yeralmaktadır. Diğer illerde konaklayanların sayısı oldukça az olduğu gözlenmektedir. Ülkemize gelen Arnavutların yüzde 20,93’lük oranda ticari iliĢkiler ve onu sırasıyla yüzde 12,99’luk oran ile gezi ve eğlence izlemektedir. Görev amacıyla gelenlerin oranı ise yüzde 12,81 olarak kaydedilmektedir.

Ülkemizi Ziyaret Eden Arnavut VatandaĢlarının Sayısı Ocak-Aralık

YILLAR DEĞĠġĠM ORANI %

2008 2009 2010(*) 2009/2008 2010(*)/2009

63 146 59 958 49 954 -5.05 -16.69

Bankacılık: ġubat 1996 yılında hazırlanan Bankacılık Yasası ile Arnavutluk Merkez Bankası’na otonomi verilmesi öngörülmüĢtür. Banka kurma lisansları Merkez Bankası tarafından Ocak 2000’de onaylanan Güvenli ĠĢlem Kanunu çerçevesinde Arnavutluk Merkez Bankası tarafından Kredi Enformasyon Bürosu kurulmasına ve Devlet Ġstatistik Enstitüsü’nün ekonomik istatistiklerin uluslararası standartlarda derlenmesi için yeniden yapılandırılmasına karar verilmiĢtir. Kredi Enformasyon Bürosu’nun baĢlıca görevleri arasında kredi talep eden müĢterilerin değerlendirilmesi yer almaktadır. Aralık 2009’da toplam banka sisteminin sermayesi % 92.3 oranında yabancı sermayelidir. Bu sermayenin %75.5’i AB ülkeleri kökenlidir. Arnavutluk’ta yüzde yüz Arnavut sermayeli Credins Bank ve Popular Bank of Albania hariç tümü yabancı sermayeli ya da yabancı ortaklı olmak üzere 16 banka bulunmaktadır: BirleĢik Arnavutluk Bankası, Ġtalyan Arnavut Bankası, Tiran Bankası (Yunanistan), Alpha Credit (Yunanistan), Yunanistan Ulusal Bankası, InterCommercial Bank (Yunanistan), Arnavutluk Amerikan Bankası, Dardania Bankası (Kosova), First Investment Bankası (Bulgaristan), FEFAD (Almanya), Arap Arnavut Bankası, Uluslararası Ticaret Bankası (Malezya) ve Kentbank ortaklı Milli Ticaret Bankası (2000 yılında Dünya Bankası, IFC ve Kentbank tarafından özelleĢtirme kapsamında satın alınmıĢtır), Tasarruf Bankası (2003 yılında Avusturya’lı Raiffesenbank’a satıĢı tamamlanmıĢtır). Arnavutluk’taki bankacılık sistemi batıya göre hala az geliĢmiĢ sayılır. Fakat son yıllarda yukarıda sayılan bankaların sağladığı hizmetlerin çeĢitliliği ve yaygınlığı artmıĢtır. 2009 yılında, düĢük bir hızla olsa bile, bankacılık sistemi hem nominal bazda hem de GSYH’daki katkıları acısından 2009 yılında bankaların toplam aktifleri 2008 yılı ile kıyaslandığında % 6.25 artmıĢ ve ülke GSYIH’nin % 77.5’i oranında gerçekleĢmiĢtir. 2009 yılında kötü kredilerdeki artıĢ nedeniyle bankaların karı düĢmüĢtür. Metalurji: 1999 yılı Ocak ayında Kürüm Holding A.S. (Türkiye) tarafından 18 milyon USD bedelle özelleĢtirilen ülkenin tek Elbasan Çelik Tesisleri, baĢta 26,000 ton/yıl olan üretim kapasitesini 600,000ton/yıla çıkartmıĢtır, 2010 yılında 240,000 ton/yıl ihracat düzeyine ulaĢmıĢtır. Madencilik: Arnavutluk baĢta krom, bakır ve nikel olmak üzere maden filizleri açısından zengin bir ülkedir. Krom yatakları açısından dünyada üçüncü olan Arnavutluk’ta krom ocakları ve iĢleme tesisleri Dibra ile Mat’ta bulunmaktadır. Bakır Mirdit ve Puk bölgesinde, fosfor Tepelen, demir ve nikel Progrades bölgelerinde çıkarılmaktadır. Kors bölgesi nikel ve bakır açısından zengindir. Petrol Berat ve Fier bölgelerinde çıkarılmaktadır. BaliĢ’de bir rafineri bulunmaktadır. Arnavutluk maden sektörünün en büyük ihtiyacı yetersiz ve çağdıĢı tesislerin yenilenmesi ve ürünlerinin çağdaĢ yöntemlerle pazarlanmasıdır. Devlet iĢletmesi olan Albchrom (Krom iĢleme fabrikası) ve Albbaker (bakır iĢleme fabrikası) özelleĢtirme sürecinde ilgi görmemiĢtir. 2000 yılında hükümet yap-iĢlet-devret modelini uzun vadeli imtiyaz anlaĢmalarıyla uygulamaya koymuĢ ve yabancı yatırımcıları bu sektöre çekmiĢtir. ARMO’nun özelleĢtirilmesi sonucunda beklenen Bulgaristan’ın Karadeniz kıyısından Arnavutluk’un Adriatic kıyısına kadar 913 km uzunluğunda bir boru hattı döĢeyerek Rus, Azeri, Turkmen ve Kazak

Copyright@DEĠK 16

petrolünü Batı Avrupa’ya ulaĢtırmak hedefi yabancı yatırımcılar için önemli bir alandır. Petrol ürünlerinin ticaret hacmi 2009 yılında % 16.2’lik bir düĢüĢle 45,401.2 milyon Lek olmuĢ ve 2009 yılındaki toplam ticaret hacminin % 8.5’ini oluĢturmuĢtur. Bu azalma ithalat ve ihracattan kaynaklanmıĢtır Darfo (Ġtalya) firması tarafından Elbasan’da bulunan demir alaĢımlı krom iĢleme fabrikasının iĢletmesi, Bulqiza krom madeninin iĢletmesi için alınan 30 yıllık imtiyaz hakkı karĢılığı, sırasıyla 14.5 milyon Dolar ve 500 bin Dolar yatırım yapılmıĢtır. Faaliyet 2007 yılında Darfo tarafından DCM isimli Avusturya Ģirketine devredilmiĢtir. Ber-Öner (Türkiye) firması ise Mirdit, Puk ve Lezhe bölgelerinde bulunan bakır madenlerinin ve iĢleme tesislerinin yap-iĢlet-devret modelinde iĢletmesini 30 yıllık imtiyazla üstlenmiĢ ve bölgeye 24.5 milyon Dolar değerinde yatırım taahhütü yapmıĢtır. Kürüm, Çin’li bir ortakla birlikte Has bölgesindeki krom madenlerinin iĢleme hakkını 2010 yılında imtiyaz yoluyla almıĢtır. Proje içinde iki zenginleĢtirme fabrikası ile bir ferro-krom tesisi bulunmaktadır. 1990 öncesinde ülke ihracatında önemli bir konuma sahip olan kromun, 2002-2007 döneminde, yabancı yatırımcılar tarafından madenlere ve maden iĢleme tesislerinin modernizasyonuna yapılması öngörülen yatırımlarla, eski konuma gelmesi hedeflenmektedir. Ayrıca AB sektörün modernizasyonuna yönelik teknik yardım sağlamaktadır. Projeler arasında en önemlileri:

- “Energy Community Gas Ring" bölgesel projelerinin içinde de var olan, stratejik yabancı yatırımcılar tarafından sunulan projelerin somutlaĢtırılarak, gaz ve petrol bölgesel hatlarının oluĢturulması. - Ġsviçreli EGL ve Norveçli Statoil Ģirketler birliği tarafından teklif edilen, Trans Adriatic Pipeline (TAP) doğu-batı gaz hattı projesi. - Hirvatistan, Karadağ, Arnavutluk arasında oluĢturulacak Ionian Adriatic Pipeline -(IAP) gaz hattı projesi. - Ġsviçreli ASG Ģirketi tarafından sunulan Seman bölgesinde, Sıvı Doğal Gaz Terminalinin 1200 MW kapasiteli bir Termik Santral ile kombine halinde inĢaatı projesi.

- “Trans Europian Energy BV “Ġtalya-Hollanda Ģirketi tarafından sunulan, Fier ilçesi deniz kıyısında Sıvı Doğal Gaz Terminalinin inĢaatı projesi Kaynak:www.itso.org

Müteahhitlik Hizmetleri: Arnavutluk 2014 yılında AB'ye katılması beklenen Güney Doğu Avrupa ülkeleri arasında en hızlı büyümeye sahip olan ülkedir. GeliĢmekte ve hızlı büyümekte olan her ülke gibi Arnavutluk'ta da inĢaat sektörü önemini korumaya devam etmektedir. YaĢam Ģartlarının düzeltilmesine, üretim kapasitesinin arttırılmasına ve modern bir altyapının yaratılmasına olan ihtiyacı karĢılamak için yapılan reformlar, inĢaat sektöründe sürekli ve etkili bir yükselmenin görünmesine sebep olmuĢtur. Bu sektör yıllık ortalama %13 büyüme göstermiĢ olup, GSMH'ya en büyük katkıda bulunan sektörlerden biridir. Müteahhitler, inĢaat iĢlerine baĢlanması ya da baĢlamıĢ olanların bitirilebilmesi için gerekli mali kaynakların bulunmasında yaĢanan zorlukları; sektördeki yavaĢlama ve düĢüĢün nedenleri olarak görmektedirler. Bunların yanı sıra, küresel mali krizden etkilenen tüketicilerin düĢen talepleri ve sıkılaĢtırılan borç verme kuralları sektörü daha da zorlamaktadır. Bu sektördeki yatırımları engelleyen en büyük faktör toprak mülkiyeti konusundaki anlaĢmazlık ve belirsizliklerdir. YaklaĢık 450 civarında küçük, orta ve büyük ölçekli hidroelektrik santral inĢaatının lisans verilme çalıĢmaları, termik santral inĢaatları, altyapıya yönelik projeler ülkenin bu sektördeki en önemli büyüme etkenlerinden biridir. Müteahhitlik sektöründe konut dıĢında, yol, kanalizasyon ve içme suyu projeleri baĢta olmak üzere,

Copyright@DEĠK 17

altyapıya yönelik çalıĢmaların yoğunluğu dikkat çekmektedir. Özellikle bu tür projelerde yabancı sermayeli, Ġtalyan, Yunan ve Alman olmak üzere, teknik müĢavirlik firmalarının kendi ülkeleri ve büyükelçilikleriyle bağlantılı olarak faaliyet gösterdikleri ve projelendirme faaliyetlerinde bulundukları bilinmektedir. Yol projelerinde ana üstlenici olarak da taĢeron olarak da çok sayıda Arnavut firma çalıĢmaktadır. Arnavutluk hükümeti birçok altyapı projesinin tamamlanması için çaba göstermektedir. Sektördeki bitirilmesi gereken en önemli proje Adriyatik sahilini Kosova’ya bağlayan yolun Arnavutluk’ta kalan kısmı olan Durres-Kukes otoyoludur. Söz konusu yol Arnavutluk’un hem en pahalı hem de Arnavutluk’ta inĢa edilen en uzun/büyük otoyoldur. Otoyolun inĢaatı ile kuzey Arnavutluk’taki yatırımların artması öngörülürken, otoyol aynı zamanda Kosova için de önemli bir nakliye güzergâhı olacaktır. Ayrıca güney Sırbistan ve kuzey Makedonya’nın da bu otoyolun inĢaatından yararlanabileceği ve böylece otoyolun bölge ekonomi ve ticaretinde önemli bir geliĢme unsuru olacağı tahmin edilmektedir. Durres-Kukes otoyolunun yanı sıra, Arnavutluk’un güney ve kuzey uçlarını birbirine bağlayarak Yunanistan ve Karadağ’la ulaĢımı kolaylaĢtıracak Arber Otoyolu’nun da tamamlanması planlanmaktadır. Otoyolun tek bir projeyle bitirilmesi yerine daha çok ülkenin orta bölümünde yer alan bölümleri Ģu anda tamamlanmıĢ veya tamamlanma aĢamasındadır. Yol projelerinin dıĢında, var olan limanların iyileĢtirilmesi ve yeni limanların hem yolcu hem de kargo hizmetleri için inĢaa edilmesi diğer projelerden sadece birkaçıdır. Teknik MüĢavirlik Sektörü: Arnavutluk’ta teknik müĢavirlik alanında faaliyet gösteren firmalar, genelde Ġtalya, Yunanistan, Almanya, Avusturya gibi ülkelerin kredi kuruluĢlarıyla beraber çalıĢan, ilgili ülkelerin Büyükelçiliklerince de desteklenen firmalardan oluĢmaktadır. Alman KFW ve GTZ ile birlikte faaliyet gösteren ILF Teknik MüĢavirlik (www.ilf.com) daha çok kanalizasyon, içme suyu konularında projeler hazırlamaktadır. Ġtalyan Hükümetinin TĠKA benzeri Cooperazion Italia bugüne kadar yaklaĢık 130 milyon Avroluk bir kaynağı değiĢik projeler ve firmalarla Arnavutluk’a aktarmıĢtır. Cooperazion Italia’nın destek verdiği projeler için Ġtalyan teknik müĢavirlik firmaları çalıĢmaktadır. En önemli firmalardan Simast Sp.a’da devletin % 70’lik payı vardır. Arnavutluk’ta teknik müĢavirlik firmalarının faaliyetlerinin kredi kuruluĢları ve Hükümetlerin desteğiyle yürütüldüğü gözlenmektedir. Ayrıca Arnavutluk hükümeti zaman zaman teknik müĢavirlik ihaleleri açmaktadır. Söz konusu ihalelerin duyurulmasında ve bilgi temininde yeterli açıklık sağlanmamaktadır. Bu nedenle, ihale koĢullarının hazırlanmasında ve duyurulmasında bilgiye ulaĢmak oldukça sıkıntılıdır. Kaynak:www.itso.org

TÜRKĠYE - ARNAVUTLUK TĠCARĠ VE EKONOMĠK ĠLĠġKĠLERĠ

A. ANLAġMALAR AnlaĢma Ġmza Tarihi Resmi Gazete Tarih ve No.su Ticaret AnlaĢması 12.02.1986 10.04.1986 / 19074 Ekonomik,Ticari,Sinai ve Teknik ĠĢbirliği AnlaĢması 02.08.1988 05.12.1988 / 20010 Yatırımların KarĢılıklı TeĢviki ve Korunması AnlaĢması 01.06.1992 26.12.1996 / 22778 Çifte Vergilendirmenin Korunması AnlaĢması 04.04.1994 26.12.1996 / 22778

Copyright@DEĠK 18

Gümrük Konularında ĠĢbirliği ve 12.02.1998 26.04.1998 / 23324 KarĢılıklı Ġdari Yardım AnlaĢması Uluslararası Karayolu TaĢımacılığı 28.02.2000 24.02.2003 AnlaĢması Serbest Ticaret AnlaĢması 22.12.2006 12 Mart 2008 /26814 Türkiye-Arnavutluk KEK X. Dönem Protokolu 28.01.2009

B. TĠCARET Serbest Ticaret AnlaĢması (STA): 22 Aralık 2006 tarihinde Tirana’da imzalanan STA, 1 Mayıs 2008 tarihi itibariyle Türk tarafınca yürürlüğe girmiĢtir. T.C.DıĢ Ticaret MüsteĢarlığı tarafından yayınlanan aynı tarihli Basın Bildirisi’nde anlaĢmanın yürürlüğe girdiği tarihte Arnavutluk menĢeli sanayi ürünlerinin gümrük vergileri sıfırlanacak, Türkiye menĢeli sanayi ürünlerinin yüzde 80’den fazlasının gümrük vergilerinin kaldırılacağı iletilmektedir. Kalan sanayi ürünlerinde yürürlülük tarihinden itibaren yıllık yüzde 20’lik eĢit indirimlerle, beĢinci yılın baĢında tamamen sıfırlanması öngörülmektedir. AnlaĢmada ayrıca sanayi mallarına AB’ne tanınan tavizlerde gelecekte yapılabilecek daha avantajlı bir değiĢikliğin, Arnavutluk tarafından aynen Türkiye’ye de yansıtılması öngörülmektedir. Ġki ülke ticari potansiyeli olan seçilmiĢ tarım ürünlerinde birbirine sınırsız mahiyette veya tarife kontenjaları dahilinde sıfır gümrük vergileri ile tavizler tanımıĢlardır.Bu kapsamda Arnavutluk’tan taviz alınan ürünler arasında iĢlenmiĢ tarım ürünleri (çikolata, Ģekerleme, ekmekçilik mamülleri), kuru meyveler (fındık, antep fıstığı, üzüm, incir), narenciye, bakliyat ve diğer taze sebze ve meyveler yer almaktadır. Arnavutluk’a taviz tanınan ürünler arasında bazı taze ve iĢlenmiĢ sebze ve meyveler ve Arnavutluk’tan taviz alınan iĢlenmiĢ tarım ürünleri sıralanmaktadır.

Türkiye-Arnavutluk DıĢ Ticareti (Bin Dolar)

YILLAR İHRACAT İTHALAT X/M DENGE HACİM

2000 61,305 2,796 21.93 58,509 64,101

2001 73,205 3,615 20.25 69,590 76,820

2002 78,633 3,880 20.27 74,753 82,513

2003 113,688 4,578 24.83 109,110 118,266

2004 161,028 15,528 10.37 145,500 176,557

2005 190,890 16,237 11.76 174,653 207,127

2006 213,601 12,489 17.10 201,112 226,090

2007 294,283 23,842 12.34 270,441 318,125

2008 305,737 36,697 8.33 269,04 342,434

2009 273,110 4,694 58.18 268,416 277,804

2010 241,166 86,843 2.77 154,323 328,009

2010/9 170,442 52,847 3.23 117,595 223,289

2011/9 195,477 98,987 1.97 96,490 294,464

2011 senesi ilk 9 ayında ticaret hacmi bir önceki senenin aynı dönemine oranla %32’lik bir artıĢ göstermiĢtir.

ĠHRACAT

2009 2010 DeğiĢim %

Demir ve çelik 44.386.840 34.194.602 -22,9

Metallerden nihai ürünler 17.498.772 11.122.964 -36,4

Tekstil elyafı ve mamulleri 19.968.124 20.043.897 0,4

Copyright@DEĠK 19

Elektrikli makine ve cihazlar 15.015.712 14.535.386 -7,7

Hububat ve mamulleri 15.028.170 18.181.428 20,9

Giyim eĢyası ve aksesuarları 16.088.748 14.849.454 -7,7

DeğiĢik Sanayi Kollarında Kullanılan Makina ve Cihazlar

7.681.769 8.686.912 13,1

Demir dıĢı metaller, mamulleri 12.871.036 10.737.456 -16,6

Uçucu yağlar, yüzey aktif maddeler, temizlik patları, boyaları

8.924.294 8.665.179

-2,9

ÇeĢitli mamul eĢya 9.663.513 10.465.571 8,3

Ġlk 10 Toplam 167.126.978 151.482.849 20,9

Ülke Toplam 273.314.772 241.161.005 -11,7 Kaynak: Ekonomi Bakanlığı

ĠTHALAT 2009 2010 DeğiĢim %

Hayvansal ve bitkisel ham maddeler 1.427.397 1.404.448 -1,6

Deri, kösele, ham post 548.540 1.530.506 179,0

Demir ve Çelik 0 75.686.827

Giyim eĢyası ve aksesuarları 615.415 542.065 -11,9

Elektirikli Makina ve Cihazlar 3.943 478.072 12024,5

Ayakkabılar vb. EĢya 437.568 528.424 20,7

Diğer ulaĢım araçları 190.000 2.800.448 1373,9

Plastik ve Mamülleri 43.519 596.864 1271,5

Metal Cevherleri, Kırıntı, Döküntü ve Hurdaları

569.060 1.148.441 101,8

Hububat Sapları ve Kavozları, Gıda Sanayi Kalıntıları ve Yemler

0 708.133

Ġlk 10 Toplam 3.835.442 85.424.228 179,0

Ülke Toplam 4.694.093 86.843.357 1750,1

Türkiye - Arnavutluk arasındaki ikili ekonomik iliĢkiler ticaret ağırlıklıdır. Arnavutluk ile ticaretinin büyük bir bölümünü Türkiye’nin ihracatı oluĢturmaktadır. Arnavutluk’a yönelik ihraç ürünlerimize baktığımızda, demir çelik, hububat ve unlu mamuller, demir çelikten inĢaat malzemeleri, makine aksam ve parçaları, pompalar, elektrikli ev aletleri, kablo ve teller, alüminyum inĢaat malzemeleri, hazır giyim, plastik ambalaj malzemeleri ve plastik inĢaat malzemeleridir. Belli baĢlı ithal kalemlerini ise, parfümeride ve eczacılıkta kullanıla bitkisel maddeler, özel tertibatlı diğer taĢıtlar, deri ayakkabılar, kuzuların yünü alınmamıĢ ham derileri, erkek ve erkek çocuklar için yün hırka vb. eĢya, alüminyum hurda, sökülecek deniz taĢıtları, ezilmemiĢ ve öğütülmemiĢ kekik,

canlı mavi yüzgeçli orkinos, koyun ve kuzuların yünü alınmıĢ derileri oluĢturmaktadır.

2010 senesinde Türkiye ile olan dıĢ ticaret hacmi, % 18 artıĢla 328.009,000 ABD Doları olarak gerçekleĢirken 2011 yılının ilk altı ayında 198,348,000 ABD Dolarına ulaĢmıĢtır.

C. TÜRK EXĠMBANK KREDĠSĠ

Türk Eximbank’ın Arnavutluk’tan 17.6 milyon Dolar tutarında alacağına iliĢkin Borç Erteleme AnlaĢması, Devlet Bakanı Faruk Bal’ın 4-7 Aralık 2000 tarihlerinde Arnavutluk’u ziyareti sırasında imzalanmıĢtır.

BaĢbakan Ecevit’in 28-29 ġubat 2000 tarihleri arasında Arnavutluk’a yaptığı resmi ziyaret sırasında sözlü olarak yaptığı açıklamalar ve Eximbank’a aktarılan talimatlar çerçevesinde, eski borçların ertelenmesinin ardından Arnavutluk’a 10 milyon Dolar tutarında yeni kredi açılması gündeme

Copyright@DEĠK 20

gelmiĢtir. Dönemin Arnavutluk BaĢbakanı Ġlir Meta’nın 19 Ekim 2000 tarihlerinde Ankara’ya yaptığı ziyaret sırasında ricası sonrasında BaĢbakan Ecevit açılacak yeni kredi miktarının 20 milyon Dolara çıkarılması talimatını vermiĢtir.

10 milyon Dolar tutarındaki ilk kredinin kullandırılmasına iliĢkin olarak henüz Arnavutluk tarafınca bir baĢvuru yapılmamıĢtır. Söz konusu kredinin kullandırılabilmesi için Arnavutluk tarafının, devlet adına borçlanacak bankayı belirleyerek, kendi öncelikleri doğrultusunda saptadıkları projelere ait fizibilite çalıĢması ile Türk Eximbank’a baĢvurması gerekmektedir. Uygun bulunan projelere, Hazine MüsteĢarlığı’nın da uygun görüĢ vermesi halinde Türkiye’den gidecek Türk mal ve hizmetleri toplamının yüzde 85’ine kadar finansman desteği sağlanabilecektir.

D. YATIRIM ĠLĠġKĠLERĠ

Arnavutluk’ta Türk firmalarının yatırımları:

Arnavutluk’ta halihazırda 40 firmamız yaklaĢık 620 milyon doları bulan yatırımlarıyla faaliyette bulunmaktadır, sıralamada Ġtalya ve Yunanistan’ın ardından 3. sırada yer almaktadır. Çoğunluğu KOBĠ statüsünde olan yaklaĢık 40 Türk Ģirketi inĢaat, demir-çelik, madencilik, bankacılık ve imalat sanayi sektörlerinde faaliyet sürdürmektedir. 80’i Türk, 2553’ü sürekli ve 300’ü geçici toplam 2,853’ü Arnavut olmak üzere toplam 2,933 kiĢiye istihdam sağlanmaktadır.1

Kürüm Holding A.ġ. Elbasan Vadisi’ndeki Elbasan Çelik iĢletmelerini özelleĢtirme yoluyla satın almıĢ, 2010 yılı itibarıyla 600,000 ton/yıl çelik üretimine ulaĢmıĢ, ülkeyi net ihracatçı haline getirmiĢtir. Üretim kapasitesini artıran firma enerji ihtiyacını güvence altına alma ve maliyeti kontrol etme amacıyla ülkede elektrik santrali kurmaya hazırlanmaktadır. Kürüm’ün çelik tesisi için yatırımları 160 milyon Euro’yu aĢmıĢ, faaliyetin piyasa değeri ise 500 milyon Euro’yu bulmuĢtur.

Kürüm Holding ayrıca 2002 yılında Durres limanındaki gemi tersanesini 12 Milyon Euro toplam yatırımla satın almıĢ, 2011 yılında da Durres Limanı Konteyner Terminalini imtiyaz yoluyla özelleĢtirmiĢtir. 32 milyon Euro yatırımla toplam 300,000 TEU kapasiteye ulaĢacak olan terminal, Arnavutluk dıĢında, Kosova, Makedonya ve Sırbistan için rekabetçi ve stratejik bir ulaĢım altyapısı konumundadır.

Firma ayıca Elbasan kentinde bulunan oksijen fabrikasının ROT özelleĢtirme yoluyla, aynı bölgeki Hidratlı Kireç Fabrikasını da satın alım yoluyla portföyüne ilave etmiĢtir. Sözkonusu iki iĢletme için toplam 10 milyon Euro yatırım yapılmıĢtır.

2010 yılında Kürüm, ülkenin ikinci en büyük krom yatağı olan Kukes-Has Bölgesi krom yataklarını imtiyaz yoluyla Çin’li bir ortakla özelleĢtirmiĢtir. Ortaklık bir yıl içinde 6 milyon Euro’nun üzerinde yatırım gerçekleĢtirmiĢ, toplamda 60 milyon Euro yatırıma ulaĢacaktır.

Madencilik sektöründe Ber-Öner Arnavutluk’ta bakır yoğun bölgelerde maden reservi araĢtırma ve iĢleme hakkını 30 yıllık süre ile yap-iĢlet-devret modeli almıĢtır. Bugün Ekin Madencilik A.ġ. grubuna ait olarak Beralb Sh.a. adında faaliyetini yürüten Ģirket, alanında en baĢarılı Ģirket olup, 80,000 ton/yıl bakır konsantresi üretim kapasitesine ulaĢmıĢtır.

Polietilen ambalaj malzemeleri üreten Everest firmasının makine ve teçhizat olarak 2 milyon Dolar yatırımı bulunmaktadır.

Arnavutluk’un ikinci büyük bankası BKT (Ulusal Ticaret Bankası)nın yüzde 60 hisses Çalıkbank/ġekerbank ortaklığı tarafından 9 Haziran 2006 tarihinde satın alınmıĢtır.

Çalık Enerji- Türk Telekom Konsorsiyumu, 18 Temmuz 2007 tarihinde Arnavut devletinin iĢlettiği Albtelcom’un yüzde 76 hissesini 120 milyon Avro karĢılığında satın almıĢtır.

Aksoy Grubu Tirana’da bir un fabrikası yatırımı yapmıĢtır.

Alpet firması 2005 yılında Arnavutluk’a yatırım yapma kararı almıĢ, 2005 yılında 3 milyon dolar, 2006 yılı sonu itibariyle 10 milyon doları aĢan 60 ALPET istasyon ağı kurmuĢtur.Toplam bayi sayısı

1 T.C.Dış Ticaret Müsteşarlığı Bilgi Notu

Copyright@DEĠK 21

80’dir. “Autofast” kurumsal ve bireysel müĢteri ve taĢıt sistemi Alpet tarafından ilk kez online olarak Arnavutluk’ta hayata geçirilmiĢtir. 100 oktan “Ultraforce” performans benzini ve 50 PPM “Ultradiesel” ürünlerini Arnavutluk’a ilk getiren firma Alpet’tir.

Müteahhitlik Hizmetleri

Türk firmalarının üstlendikleri ve tamamladıkların iĢlerin tutarı 61.5 milyon dolardır.

Tepe ĠnĢaat A.ġ. Vlore ve ĠĢkodra hastanelerinin restorasyon projesini üstlenmiĢ ve tamamlamıĢtır. Aynı firma alt yapı projelerinde ihalelere ilgisini beyan etmektedir.

Çelik ġirketler Grubuna’na bağlı BE-HA-ġE inĢaat firması Pan-Avrupa ulaĢım ağı çerçevesinde 8 koridorun bir parçası olan Rrogozhina-Elbasan yolunun ihalesini almıĢtır.

ENKA, Amerikan ordusunun Arnavut mültecilere yardımını destekleme projesini, TÜMAġ A.ġ. petrol sahaları rehabilitasyonu fizibilite çalıĢmalarını ve GĠNTAġ ise Vlore PaĢa Limanı Askeri Tesis inĢaatını ve Tiran’da toplu konut inĢaatını üstlenmiĢtir. ENKA/Bechtel Ortaklığı, Durres limanını kuzeydoğudaki Morina kentine bağlayacak otoyol projesinin 57 km’lik Rreshen-Kalimesh kısmının ihalesini kazanmıĢ olup, 418 milyon euro maliyetle Haziran 2009’da tamamlanmasını öngören bir sözleĢme Arnavutluk hükümeti ile 6 Ekim 2006 tarihinde Tiran’da imzalanmıĢtır.

8.Koridor üzerindeki karayolunun Makedonya sınırı ile birleĢen bölümünün inĢaatını taahhüt eden Mak-yol Temmuz 2003 tarihinde çalıĢmalarını tamamlamıĢtır. Aynı koridor üzerinde yer alan Librazhd-Elbasan bölümünün inĢaatını MNG üstlenmiĢtir.

Su Yapı firması kırsal altyapı projelerine müĢavirlik hizmeti vermek üzere ihaleyi kazanmıĢtır. Söz konusu projelerin finansmanı Ġslam Kalkınma Bankasının Arnavutluk Kalkınma Fonundan sağlanacağı ve okul, kırsal yol, içme suyu, sağlık ocağı gibi 65 farklı projeyi içermektedir.

Bankacılık

Türk iĢadamları için önemli olan bankacılık sektörüyle ilgili olarak, T.C. Ziraat Bankasının Balkan ülkelerinde yapılanma projesi kapsamında, Tiran’da 3 milyon Dolar sermayeli bir Ģube açılması kararlaĢtırılmıĢtır. Ancak, Arnavutluk bankacılık ve finans sektöründe yaĢanan kriz ve ülkedeki siyasi istikrarsızlık nedeniyle Ziraat Bankası Ģube açma projesini askıya almıĢtır.

Kentbank, özelleĢtirilen Arnavutluk Milli Ticaret Bankası’nın hisselerini IFC ve EBRD ile iĢbirliği içersinde 2000 yılında almıĢtır. Bu özelleĢtirme sonrası mahalli bankaların nakit sıkıntısının, Ģehirlerarası para transferindeki sıkıntıların ve devlet bankalarının prosedürlerindeki zorlukların sebep olduğu maddi kayıpların ortadan kalkması, ayrıca akreditasyon ve özellikle inĢaat sektöründeki ihale koĢullarından teminat mektubu prosedürlerinin karĢılanması beklenmektedir. (10 Temmuz 2001 tarih ve 24458 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu’nun (BDDK) 9 Temmuz 2001 tarih ve 382 sayılı kararı ile Kentbank T.A.ġ’nin yönetim ve denetimi Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonuna devredilmiĢtir.)

BDDK ile Arnavutluk Merkez Bankası arasında, ülkelerinde bulunan bankaların ve finans kuruluĢlarının yurtdıĢı faaliyetlerine iliĢkin doğru bilgiye ulaĢabilmek, sınır ötesi denetim ve gözetim alanlarında iĢbirliğini kolaylaĢtıracak bir kurumsal çerçeve oluĢturmak ve kurumsal tecrübeler ile teknolojilerin karĢılıklı eğitim olanakları aracılığıyla paylaĢımını sağlamak üzere 2 Ekim 2001 tarihinde Ġkili ĠĢbirliği AnlaĢması imzalanmıĢtır.

9 Haziran 2006 tarihinde BKT (Ulusal Ticaret Bankası)’nın yüzde 60 hissesi Çalıkbank/ġekerbank ortaklığı tarafından satın alınmıĢtır.

E. ĠġBĠRLĠĞĠ OLANAKLARI

Yeniden yapılanma sürecinde bulunan Arnavutluk, bu alanda faaliyet gösteren Türk müteahhitlik ve müĢavirlik firmaları için iĢ imkanları sunmaktadır. Finansman bulunması koĢuluyla altyapı inĢaatı gibi imkanlar mevcuttur.

Türk firmaları için tarım, enerji, petrol ve doğalgaz, turizm, madencilik, gıda iĢleme, hayvancılık, mermer, sağlık gibi alanlar yatırım fırsatı sunmaktadır.

Copyright@DEĠK 22

Türk Eximbank: Arnavutluk, Türk Eximbank’a takribi rakamlarla 17,6 milyon dolarlık borcunu ve bunun 7 milyon dolar tutarındaki temerrüt faizini ödeyemeyeceğini 1992’de bildirmiĢtir. Bunun üzerine borç faizinin silinmesi ve anaparanın 15 yıllık bir takvim dahilinde geri ödenmesini öngören anlaĢma Aralık 2000’de imzalanmıĢ, ayrıca Arnavutluk’a 20 milyon dolarlık yeni bir kredi açılmıĢtır. Buna karĢılık, bahsekonu kredinin kullanımı için Arnavut tarafınca henüz bir baĢvuruda bulunulmamıĢtır. Arnavutluk’un borç ödeme anlaĢmasından kaynaklanan yükümlülüklerini zamanında yerine getirmesine bağlı olarak, anılan kredinin kullanımı mümkün olabilecektir

F. GENEL SORUNLAR

Karayolu ile ihracat yapan Türk firmaları Bulgaristan, Makedonya ve Arnavutluk'taki altyapı eksiklikleri, sınır kapılarındaki sorunlar gibi nedenlerden dolayı ürünlerini 4 ile 10 gün arasında değiĢen sürelerde Arnavutluk'a ulaĢtırabilmekte ve fiyat avantajını yitirmektedirler.

UlaĢım konusunda diğer bir sorun, Arnavutluk'a boĢaltma yapmak üzere yola çıkan Türk taĢıtlarının boĢaltma yapacakları ilk noktaya giderken Mali polis tarafından durdurulmalarıdır. Bu husus, 1975 yılında revize edilen TIR SözleĢmesi'nin 18.Maddesi'nin Arnavut makamlarınca farklı yorumlanmasından kaynaklanmaktadır. Ülkede karayollarının karayolu ulaĢtırması için yeterli olmaması, dolayısı ile ticareti engelleyen diğer bir etkendir.

Gerek sınır kapılarındaki beklemeler, gerekse karayolu taĢımacılık maliyetinin petrole dayalı olarak her geçen gün artması ve gerekse Durres Limanı’nı Kosova, Makedonya ve Sırbistan’a bağlayan otoyolun tamamlanmıĢ olması ile kısalan ulaĢım mesafesi nedeniyle, ihracatçılarımızın Durres Limanını efektif olarak kullanmaları için, Türkiye-Italya arasında sefer yapan ro-ro gemilerimizin bu limana da araç transferi yapmaları, anılan piyasalarda rekabet gücümüzün arttırılması, piyasa hakimiyetimizin kazanılması açısından ciddi bir alternatif olarak değerlendirilmelidir.

TÜRK – ARNAVUT Ġġ KONSEYĠ 1992 yılında DEĠK bünyesinde kurulan Türk-Arnavut ĠĢ Konseyi’nin Türk kanadı baĢkanı Kürüm Holding Yönetim Kurulu BaĢkanı HaĢmet Kürüm’dür. ĠĢ Konseyi’nin karĢıkanat kuruluĢu Arnavutluk Sanayi ve Ticaret Odası, karĢıkanat BaĢkanı ise Albtelecom Sha. & Eagle Mobile Yönetim Kurulu Üyesi Bahadır Aksoy’dur ĠĢ Konseyi'nin KuruluĢ ve 1. Ortak Toplantısı 27-29 Ağustos 1992 tarihlerinde Ġzmir'de yapılmıĢtır. 4-7 Ekim 1993 tarihleri arasında ülkemizi ziyaret eden Arnavutluk BaĢbakanı Aleksander Meksi ve beraberindeki heyet ile üyelerimizin temas etmelerini teminen 7 Ekim 1993 tarihinde Ġstanbul'da bir toplantı düzenlenmiĢtir. Kasım 1993'de Tiran’da Arnavutluk Hükümeti, Dünya Bankası, EBRD ve Ġslam Kalkınma Bankası'nın desteği ile düzenlenen yatırım konulu uluslararası konferansa ĠĢ Konseyi üyeleri ve DEĠK Direktörü katılmıĢtır. 6 Nisan 1994'te ülkemizi ziyaret eden Arnavutluk CumhurbaĢkanı Sali Berisha ve beraberindeki heyet Ģerefine DEĠK tarafından öğle yemeği verilmiĢtir. Yemeğe ĠĢ Konseyine üye 37 iĢadamı katılmıĢtır. 12-14 Temmuz 1995 tarihlerinde CumhurbaĢkanı Sayın Süleyman Demirel'in Arnavutluk'a yaptığı ziyaret sırasında heyete Türk iĢadamları da katılmıĢ ve Arnavut iĢadamları ile bir toplantı gerçekleĢtirilmiĢtir. Heyet, ayrıca, Arnavutluk Ticaret Bakanı Albert Broyka tarafından da kabul edilmiĢtir. Arnavutluk CumhurbaĢkanı Rexhep Meidani 13 ġubat 1998 tarihinde DEĠK üyesi Türk iĢadamları ile Ġstanbul’da biraraya gelmiĢtir. CumhurbaĢkanı Sayın Süleyman Demirel 14-15 Temmuz 1998 tarihlerinde Arnavutluk'a bir resmi ziyaret gerçekleĢtirmiĢ ve Türk-Arnavut ĠĢ Konseyi tarafından düzenlenen toplantıya katılarak iki ülke iĢadamlarına hitapta bulunmuĢtur.

Copyright@DEĠK 23

2 ġubat 2000 tarihinde Arnavutluk Sanayi ve Ticaret Odası’ndan gelen bir heyet ile ĠĢ Konseyi Türk Tarafı BaĢkanı Ġbrahim Aksoy ve DEĠK yetkililerinin yaptığı görüĢmede ĠĢ Konseyi’nin faaliyetlerinin canlandırılması konusunda mutabakata varılmıĢ ve üçlü iĢbirliği olanakları değerlendirilmiĢtir. 28-29 ġubat 2000 tarihleri arasında BaĢbakan Sayın Bülent Ecevit’in Arnavutluk’a yaptığı resmi ziyaret kapsamında heyette bulunan Türk iĢadamlarının katılımı ile ĠĢ Konseyi tarafından “ĠĢ Forumu” adı altında bir toplantı düzenlenmiĢtir. 14 Haziran 2000 tarihinde Ġstanbul’da yapılan Türk-Arnavut ĠĢ Konseyi Ortak Toplantısı’na Arnavutluk Tarım ve Gıda Bakanı katılımıĢtır. 6 Eylül 2000 tarihinde yeni atanan T.C.Tiran Büyükelçisi Murat Oğuz ile çalıĢma yemeği organize edilmiĢ, Türk firmaları Arnavutluk’taki faaliyetlerini tanıtmıĢtır. 29 Ocak 2001 tarihinde Arnavutluk-Türkiye Parlamentolararası Dostluk Grubu ile Türk iĢadamlarını biraraya getirmek üzere ĠĢ Konseyi tarafından çalıĢma yemeği organize edilmiĢtir. Toplantıda firmalar faaliyetlerini özetlemiĢ ve sorunlarını iletmiĢtir. Arnavutluk Ekonomi Bakanlığı ve Arnavutluk Ekonomik Kalkınma Ajansı temsilcileri ile 7 Mart 2002 tarihinde Ġstanbul’da düzenlenen toplantıya üç Türk firması katılmıĢtır. Bakanlık yetkilileri, donör ülkelerden gelen fonların ulaĢtırma, su dağıtım sistemi, enerji projeleri baĢta olmak üzere yatırım beklenen birçok sektörde kamu projelerine aktarılmasının öngörüldüğünü ve Türk firmalarının kendi finansmanlarını buldukları takdirde bu projelere katılabileceklerini dile getirmiĢtir. 23-24 Mayıs 2002 tarihlerinde CumhurbaĢkanı Ahmet Necdet Sezer’in Arnavutluk’u ziyareti vesilesi ile Türk-Arnavut ĠĢ Konseyi Ortak Toplantısı düzenlenmiĢtir. Türkiye'den 17 firmanın katıldığı söz konusu toplantıda, CumhurbaĢkanı Sezer, iki ülke ekonomik iliĢkilerinin geliĢmesini desteklemek amacıyla Arnavut iĢadamlarına 2 yıl çok giriĢli vize uygulamasının baĢlatılacağını bildirmiĢtir. 28 Mayıs 2003 tarihinde, Arnavutluk CumhurbaĢkanının Türkiye'yi ziyareti vesilesiyle ĠĢ Konseyi, Ġstanbul'da bir çalıĢma yemeği düzenlenmiĢtir. 27 Mayıs 2004 tarihinde yeni kurulan Arnavutluk Yabancı Yatırımlar Ajansı ile ĠĢ Konseyi BaĢkanı ve DEĠK Direktörü’nün katılımı ile düzenlenen toplantıda Ajans faaliyetlerini tanıtmıĢ ve iĢbirliğine hazır olduğunu ifade etmiĢtir. 6 Eylül 2006 tarihinde Arnavutluk BaĢbakanı Sali Berisha’nın Türkiye’yi ziyareti vesilesi ile düzenlenen Türk-Arnavut ĠĢ Konseyi Toplantısı 30 Türk ve 50 Arnavut firmasının katılımı ile Ġstanbul’da gerçekleĢmiĢtir. 2 ġubat 2007 tarihinde T.C.DıĢiĢleri Bakanı Abdullah Gül’ün Arnavutluk’u ziyareti vesilesi ile Türk-Arnavut ĠĢ Konseyi Toplantısı yapılmıĢtır. Turizm sektöründeki önemli iĢbirliği potansiyeline dikkat çekilmiĢtir. 14 Mart 2007 tarihinde T.C.BaĢbakanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Arnavutluk’u ziyaretinde Türk-Arnavutluk ĠĢ Konseyi ÇalıĢma Yemeği düzenlenmesi planlanlanmıĢ, ancak Sn. BaĢbakan’ın geçirdiği rahatsızlık sonucu ziyaret ve iĢ konseyi ertelenmiĢtir. 26 Mart 2008 tarihinde T.C.BaĢbakanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Arnavutluk’u ziyareti vesilesi ile Türk-Arnavutluk ĠĢ Konseyi Toplantısı düzenlenmiĢtir. 11 Nisan 2008 tarihinde Arnavutluk Turizm Bakanı Prof. Dr. Ylli Pango’nun Türkiye’yi ziyareti vesilesi ile Türk-Arnavut Turizm ĠĢ Forumu her iki ülke Turizm Bakanları’nın katılımıyla gerçekleĢmiĢtir. 27 Kasım 2008 tarihinde Arnavutluk CumhurbaĢkanı Bamir Topi’nin Türkiye’ye ziyareti vesilesiyle TOBB ve DEĠK iĢbirliğinde bir çalıĢma yemeği düzenlendi.

Copyright@DEĠK 24

T.C. CumhurbaĢkanı Abdullah Gül’ün Arnavutluk- Karadağ ziyaretleri vesilesiyle DTM koordinatörlüğünde, TĠM organizasyonu, Orta Anadolu Ġhracatçı Birlikleri (OAĠB) Genel Sekreterliği tarafından 10-12 Aralık 2009 tarihleri arasında düzenlenen iĢadamı heyeti ziyaretine katılım sağlandı. Bu kapsamda 11 Aralık 2009 tarihinde Tiran’da Türk-Arnavutluk ĠĢ Forumu düzenlendi. Arnavutluk CumhurbaĢkanı Bamir Topi’nin Türkiye’ye resmi ziyareti vesilesi ile Türk-Arnavut ĠĢ Konseyi Toplantısı 11 Ekim 2011 tarihinde düzenlendi.