Den 17de Mai Rullar vidare - files.zetta.nofiles.zetta.no/ · Adjektiva blir på nynorsk gradbøygde med endingane-are og -ast i høvesvis komparativ og superlativ. Til dømes snill-snillare-snillast

Det er ei opple-ving å vere med når Maria Parr les for ungar. Eit gut skrik ut: – Eg diggar den boka!

MIDTEN

Medlemsblad for Noregs Mållag • Nr. 5 – november 2010

IRLAND LITTERATUR MÅLBYTE

HåpLagnaden til det irske språket treng ikkje verte fullt så mørk som det kan sjå ut som, meiner Jenny Graver.

Side 20–21

Rapporten om målbyte i Valdres og i Sogn og Fjordane syner at det er stor skilnad i haldningane til nynorsk.

Side 8–9

Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai

– Huitfeldt har sett til sides den faglege kompetansen som Språkrådet sit med, meiner Kjell Lars Berge.

Side 3

Språkbråk

Magisk

Foto:

stoc

k.xhn

g/ St

eve F

ord El

liott

Foto:

Siri J

uell R

asmu

ssen/

Saml

aget

Foto:

stoc

k.xhn

g

Foto: Kjartan Helleve

KAMPANJE: Barnehagekampanjen rullar vidare. På nokre få kampanjeveker i haust har 30 barnehagar hatt vitjing frå Mållaget.

GODT MOTTEKNE: Utsendingane frå Mållaget får ei god mottaking. Mange tilsette og foreldre er opptekne av at nynorsken skal vere ein del av barnehagearbeidet.

VIKTIG ARBEID: – Dei tilsette set pris på at me tek arbeidet dei gjer på alvor, og at me strekar under at barnehagane er viktige for språkopplæring, seier Jens Kihl.

SIDE 6–7

Rullar vidareFo

to: Si

ri Jue

ll Ras

musse

n/Sa

mlag

et

g

Stor skilnad

LESESTUND: Nestleiar i Noregs Mållag, Jens Kihl, introduserer ungane i Eilert Sundts Stu-dentbarnehage i Oslo for ekte leseglede.

Foto: Ketil Blom

Adjektiva blir på nynorsk gradbøygde med endingane-are og -ast i høvesvis komparativ og superlativ. Til dømes snill-snillare-snillast.

Utgjeven av Noregs Mållag

Tilskrift: Postboks 474 Sentrum

0105 OSLO

Redaktør: Kjartan [email protected], 23 00 29 32,

faks 23 00 29 31

I redaksjonen: Magnus Bernhardsen,

Hege Lothe

Heimeside: www.nm.no

Abonnement: 250 kroner per år

Utforming: Språksmia [email protected]

leiarteigen

Vi var ikkje før komne overden nest verste kneikenfør songane strøymde Åse-Marie Nessef

NÅR EG SKRIV DETTE, sit eg heime hjå ein leiar i eit lokalt mållag, og vi skal på barnehage-vitjing i morgon. Intensive kampanjeveker har gjeve nyttig erfaring og kunnskap om røynda i barnehagar landet rundt. Tre vekers erfaring frå rundt 15 barnehagar i 12 kom-munar i 6 fylke. Og alt seier med høg røyst at denne barnehagekampanjen er noko av det beste vi har sett i gang. Ein ekstrainnsats andsynes barnehagane er heilt naudsynt, og kampanjen har alt gjeve gode resultat.

Vi visste at barnehagane var viktige for ungar si språklæring, men eg har ikkje fatta nett kor viktige dei er før no. Barnehagetil-sette er opptekne av språk og språklæring, og dei er dyktige i dette arbeidet. Dei ulike barnehagane planlegg og snakkar om lesing, leselyst og språkstimulering, og barnehagane sitt bidrag til ungars språkut-vikling er nok mykje større enn kva vi som ikkje sjølve arbeider i barnehage, fattar.

MEN MIDT I SLIKT EIT SPRÅKMEDVIT og språklæ-ringskunnskap er det ein kvit kunnskaps-fl ekk: nynorsk. I barnehagane tenkjer ein ikkje noko særleg på nynorsk. Medvit om dialektlæring er i stor grad til stades, men ikkje medvit om nynorsk. Barnehagane i dag førebur ikkje ungane til å ha nynorsk som opplæringsmål, korkje som hovud-mål eller sidemål.

Samstundes er alle barnehagetilsette eg har møtt, opne og positive. Eg ser kor glade og takksame barnehagetilsette vert for at vi kjem rundt med materiell, sporar til refl ek-sjon, og utfordrar.

Og kva er det eg seier når eg er ute i ein barnehage?

Eg spør om dei har bøker på nynorsk i

barnehagen, og det svarar alle ja på. Det va-rierer kor stor del som er på nynorsk, men dei fi nst i alle barnehagane eg har vore i. Fleire eg har snakka med, har gjeve meg grunnen til at det er nynorske barnebøker i barnehagane: Kvalitet. For i barnehagane, og i biblioteka som ofte leverer bøker til barnehagane, er det i liten eller ingen grad målforma som avgjer kva bok som vert kjøpt, det er kvaliteten. Og nynorske bar-nebøker er generelt særs gode. Det gjer godt å sjå kor vellukka den har vore, den store innsatsen som er lagd ned i å få gode barnebøker på nynorsk.

MEN DET HJELPER IKKJE at bøkene er på ny-norsk når ingen les dei på nynorsk. Eg spør om dei tilsette les nynorske barne-bøker på nynorsk, bokmål eller dialekt, og svara er med nokre unntak dialekt og bok-mål. Det er nesten ingen som er medvitne at det bør lesast slik det står – på nynorsk. Anten les ein på dialekt, gjerne av di ein vil at ungane skal høyre så mykje lokal dialekt som mogeleg og sjølv talar denne dialekten, eller så les ein på bokmål fordi det er nært talemålet sitt. Mange seier at dei opplever det rart og kunstig å lese på nynorsk. Eg svarar at det meste ein ikkje har prøvd før verkar rart og kunstig, men at dette går over fort, så lenge ein prøver.

FOR EIN SKAL IKKJE TA FRÅ BORNA høvet til å høyre nynorsk tekst opplesen. For dei som seinare skal ha nynorsk som hovudmål, er barnehagen ein språkleg bremsekloss om dei ikkje høyrer det framtidige hovud-målet sitt. Di meir nynorsk dei har høyrt, di lettare vert det for dei å skrive nynorsk sjølv.

Og for dei som skal ha bokmål som ho-vudmål, er det òg viktig å få høyre nynorsk opplesen – fordi dei skal møte nynorsk som sidemål. Nynorsk i barnehagen er kanskje den beste investeringa i større læringsevne i, og mindre fordommar til, nynorsk som sidemål.

EG HAR EIN ENKEL OG EFFEKTIV hovudbodskap til dei tilsette: Les nynorskbøker på ny-norsk, og bokmålsbøker på dialekten din. Opplese bokmål høyrer ungane nok av utan hjelp frå barnehagen.

Og så les eg sjølv til ungane: Det er vik-tig å syne ting i praksis. Og som eg då alt har sagt til dei tilsette, ungane bryr seg ik-kje om ein les på nynorsk eller bokmål. Ik-kje veit dei kva bokmål og nynorsk er ein gong. Og det skal dei for min del sleppe medan dei er i barnehagealder. Men dei tilsette i barnehagane og foreldra skal ik-kje få sleppe. Dei må få vite at ein hindrar språkutvikling hjå ungane om ein ikkje lèt dei høyre nynorsk. Ingen vaksne vil med-vite hindre språkutviklinga til ungane sine.

EG ER GLAD FOR at vi skal halde fram med barnehagekampanjen vår i lang tid fram-over. For nynorsken treng det, dei barne-hagetilsette treng det, og mest av alt treng borna det.

Det er val neste år. Og val vil seie at me må stålsetje oss mot sidemålshets frå høgresida. I grunnen kan me alt no skrive klar nokre pressemeldingar der me krev orsaking frå Unge Høgre av di ein representant i Østfold har brent ordlista.

Mitt inntrykk er at motstandarane av sidemål generelt og nynorsk spesielt er blitt smartare. Dei er ikkje like frekke, hetsen er ikkje så hard, vekke er ”la dem raute nynorsk”-plakatane, og argumenta blir meir praktiske argument. No kostar det for mykje, det går ut over andre fag, ein har ikkje bruk for det.

Svaret er stadig oftare at språkleg mangfald er bra, og at det er bra i seg sjølv. Språkrådet går i spissen for denne dyrkinga av språk som ein verdi, det er engelsk som er den store trus-selen. Men kvifor er det ein trussel?

Grunnen til at me skal ta vare på språk, må vere at det repre-senterer noko. Akkurat no representerer nynorsk så lite at Signy Fardal glatt kan bruke det i Elle Interiør. Vekke er treskjering, rosemåling og bønder som berre vaska seg ein gong i veka. Han har blitt stoverein.

Etter intervjuet i Elle med Tone Damli på nynorsk, fekk bladet skryt av di «det var akkurat som om jeg kunne høre Tone snakke». Lesaren høyrde Tone Damli sin kjærleik til dialekten og heimbygda, og fekk truleg lyst på syltetøy frå Lerum i same slengen. Så då representerer vel nynorsk framleis noko?

Mitt val av språk må bety noko. Eg òg vil representere. Eg vil raute.

Håvard B. Øvregård, leiar

Vegen til skulen går gjennom barnehagen


Kjartan Helleve, redaktør

NORSK TIDEND NR. 5 – 20102

Teikning: Kjartan Helleve

Eg vil raute

Åse-Marie Nesse

– Eg saknar ein grunn-leggjande tanke om kva kultur skal vere godt for, seier Kjell Lars Berge.Berge vart i sommar oppringt av nokre hovudjegerar og beden om å søkje stillinga som ny direk-tør i Språkrådet. Sidan vart han innstilt av styret som den einaste søkjaren. Kulturdepartementet la derimot heile innstillinga til sides, som resulterte i at over halve sty-ret i Språkrådet trekte seg. No skal stillinga lysast ut på ny i januar.

– Eg er jo ikkje nokon vanleg språkrøktar, og har eigentleg ik-kje så sterke meiningar om korkje den eine eller den andre rettskri-vinga, seier Kjell Lars Berge.

– Grunnen til at eg likevel vur-derte å søkje stillinga, var at eg har ei brei røynsle med praktisk språk-bruk i mange ulike samanhengar. Eg har likt Sylfest Lomheim sitt ar-beid med å utvide arbeidsfeltet til Språkrådet til å dreie seg om meir enn rettskriving, og eg likar mykje av det som står i Språkmeldinga. Eg har ei rik forståing av språkpoli-tikk og språkdyrking, og eg kunne tenkje meg å profi lere språk i det off entlege rommet, med relativt tydeleg stemme.

Noko som skurra– Men så høyrde eg Anniken Huitfeldt snakke om Språkrådet i Språkteigen og tenkte at her var det noko som skurra. Så eg ringte hovudjegerane igjen, og sa at eg hadde kome i tvil om eg framleis skulle stå som søkjar. Dei sende meg vidare til styreleiaren som greidde å halde interessa mi levande, og då dei tilsette òg gav uttrykk for tillit til meg, så valde eg å stå som søkjar trass i måten Huitfeldt uttrykte seg på.

– Før dette hende, hadde eg presentert ein visjon om språk-politikken for styret, der eg tok utgangspunkt i Språkmeldinga. Eg la fram ein plan for korleis Språk-rådet og dei ulike fagråda kunne arbeide. Dette var ein plan som styret tydelegvis likte. Han førde kanskje til at eg vart innstilt som ny direktør.

– Men det vart du ikkje?– Nei. For då byrja det som eg vil

kalle ein maktkamp mellom styret i Språkrådet og Kulturministeren om kva for posisjon og oppgåver styret i Språkrådet skal ha. Det var ein kamp som styret tapte, inntil vi-dare – vil eg håpe. Og det gjer meg trist, men ikkje på grunn av eigne ambisjonar eller eigen karriere. Eg har det veldig fi nt der eg sit, og eg har svært viktige oppgåver. Men eg blir trist av ei så openberr nedvurde-ring av Språkrådet spesielt og språk-

politikken generelt. Språkpolitikk er og skal vere svært viktig i samfunnet vårt. Derfor skreiv eg òg ein kronikk i Dagbladet om språkpolitikken og om det eg oppfatta som regjeringa si haldning til han. Utan vidare stilte eg òg opp til møte i Stortinget og til radio- og tv-debatt. Eg hadde eit lite håp om å setje språkpolitikk på dagsorden. Eg ville vise kvifor eg meiner regjeringa sviktar språkpo-litikken Diverre vart det med mine påstandar og synspunkt. Statsråd Anniken Huitfeldt nekta å stille til debatt, men sende i staden ein stats-sekretær med ein informasjonssjef på bakrommet som instruerte stats-sekretæren i å seie minst mogeleg. Ein slik udemokratisk oppførsel frå eit regjeringsmedlem gjer meg fak-tisk heilt nedstemt. Han gjev meg eit inntrykk av ei regjering som for-står seg sjølv som teknokratar, ikkje skapande og ambisiøse politikarar.

Må syne fram politikken– Av di?

– Av di Huitfeldt gjennom må-ten ho handsamar Språkrådet på, gjev eit inntrykk av at språkpoli-tikk ikkje er noko viktig. Ho set til sides den faglege kompetansen som Språkrådet sit med, og gjev uttrykk for at dette kan ho greie betre sjølv. Og på toppen av det heile stiller ho ikkje opp til debatt om dette området i politikken. For

å syne fram politikken sin så må ein politikar syne fram seg sjølv og våge å ta del i off entleg ordskifte. Jonas Gahr Støre stiller jo opp på kva det skal vere av debattar, og skriv lesarinnlegg i hytt og vêr. Det gjer ikkje kulturministeren. Difor er det heilt uråd å vite kva ho vil med språkpolitikken bortsett frå dei meir eller mindre grunngjevne vedtaka ho til kvar tid gjer.

– Korleis då? – Til dømes då ho vart med

på teknokratane i Finansdeparte-mentet sin logikk om at e-bøker er ei teneste, og ikkje eit åndsverk. Eller den manglande forståinga ho har av at det er viktig å styrkje innkjøpsordningane for litteratur, spesielt sakprosa. I leksikonsaka verka det som ho mangla ei forstå-ing av kva autorisert kunnskap er i eit kunnskapssamfunn og i ein kunnskapsøkonomi. Og sjølv Frp skjønar at det er viktig å syte for at det kjem lærebøker på norsk i små fag. Trass i mange initiativ frå UHR har regjeringa ikkje auka løy-vingane til læremiddel for høgare utdanning. Statsrådar kan godt klippe snorer i nye museumsbygg og gje prisar til kulturkjendisar, men det er ikkje kulturpolitikk.

Aktiv kulturpolitikk– Er det ho som er problemet?

– Nei, eg trur den manglande interessa for språkpolitikk Huitfeldt syner, er ei haldning ho deler med mange politikarar. Det er berre å høyre på eller lese ordskiftet då Språkmeldinga vart vedteken. Det var ikkje akkurat nokon glødande diskusjon, det var vel berre Frp som lyfte stemma si mot sidemålet. Eg saknar at dei utviklar grunnleg-

gjande idear om kva kultur skal vere godt for i eit samfunn som vårt. Eg meiner at kultur og språk står heilt sentralt i ein kunnskaps-nasjon som vår, men det er det vel-dig vanskeleg å få auge på i det po-litiske Noreg. Einast i Høgre høyrer du ein dur av kulturpolitikk. Han er ikkje sterk, men han er der. Difor er eg uroleg når ein no har byrja å diskutere verdien av pressestøtta og lisenspengane. Bakgrunnen for desse stønadsordningane er at sta-ten skal sikre kvalitet, og gjennom kultur byggje og styrkje det sivile samfunnet. Om ein tek vekk eller svekkjer desse og andre ordningar, er eg veldig uroleg for kva som kjem til å hende med kulturkvaliteten på samfunnet vårt.

– Kva ville du ha gjort?– For å nemne eit døme på kva

eg ville prioritere, ville eg ha teke tak i Klarspråkprosjektet. Det er heilt grunnleggjande at me som enkeltpersonar kan kommunisere med staten og forstår kva Stortin-get vedtek av rettar og plikter. No trur forvaltinga at me berre er ute etter å karre til oss så mykje pengar som råd er frå statskassa. Ho kallar oss derfor «brukarar», som om me var kundar i Noreg AS. Ansvaret for dette prosjektet ligg rundt om i ulike departement og den eine handa veit ofte ikkje kva den andre gjer. Å få det pro-sjektet opp å gå er noko som alle i samfunnet ville ha tent på. Og det er eit glitrande høve til å syne at språkpolitikk er viktig for folk fl est. Klårt språk gjer ein skilnad.

– Så kva trur du striden i Språkrådet endar med?

– Eg må seie eg er uroa for Språkrådet òg. No kjem det til å gå ei tid før både ein ny direktør og eit nytt styre er på plass. Snart er det val, og om ikkje ein har nokon som talar høgt på vegner av Språkrådet og språkpolitikken, så er det ikkje godt å seie kva som vil bli lagnaden for Språkrådet og språkpolitikken. Med den manglande viljen til å føre ein off ensiv språkpolitikk, så er det ein risiko for at ein reduse-rer Språkrådet til berre å halde på med rettskriving og språkreglar.

– Kven blir ny sjef?– Eg anar ikkje, halve Noreg er

jo ringt opp, så eg veit ikkje kvar den personen skal kome i frå. Det verste er at dei på denne måten legg seg opne for mistankar om demokratioppløysande nettverks-politikk og kameraderi på bak-rommet. Slik Huitfeldt har oppført og oppfører seg i tilsetjingane av direktørar i Kulturrådet og Språk-rådet, lagar ho berre trøbbel for regjeringa. For kor vanskeleg skal det vere? Det er jo ikkje ein ny sen-tralbanksjef me snakkar om.

KJARTAN [email protected]

intervjuet f o l k

NORSK TIDEND NR. 5 – 2010 3

Pris til Gard EspelandFrilansjournalist Gard Espeland har fått Landslaget for lokalaviser sin heiderspris. Grunnen er at han sidan midten på 90-talet har vore ein aktiv og uvurderleg støttespe-lar for LLA-sekretariatet og vist ekte en-gasjement for lokalavisene sitt ve og vel. I tillegg har han skrive to jubileumsbøker.

KJELL LARS BERGE ◆ Professor i tekstvitskap ved

Universitetet i Oslo◆ Var innstilt til stillinga som ny

direktør i Språkrådet, men Kul-turdepartementet la innstillinga til sides.

MÅ BLI SYNLEG: – For å syne fram politikken sin så må ein politikar syne fram seg sjølv og våge å ta del i off entlege ordskifte. Det gjer ikkje kulturministeren. Difor er det heilt uråd å vite kva ho vil med språkpoli-tikken, seier Kjell Lars Berge.

Foto: Kjartan Helleve

Ny språkdirektør? Not! Målpris til Asbjørg BaldersheimRauma Mållag har gitt Målprisen for 2010 til Asbjørg Baldersheim. Ho har vore ein aktiv brukar av nynorsk og ho har i over 20 år vore ein idealistisk pådrivar for at det skal bli oppretta parallellklassar ved skulane både i Åndalsnes og Isfj orden.

– Dette var både overraskande og kjekt, så dette har eg berre godord å seie om, seier prisvinnar Asbjørg Baldersheim.

Målpris til Inger Bråtveit. Suldal Mållag har gitt Målprisen 2010 til forfattar Inger Bråtveit. I grunngjevinga frå juryen heiter det at Inger Bråtveit imponerte då ho som debutant med Munn mot ein frosen fj ord i 2002 fekk Nynorsk litteraturpris.

– Endå så ung ho er, har ho alt fått eit stort namn i norsk litteratur, heiter det i grunngjevinga.

Foto: Toyni Tobekk/ Norsk Plan

Målpris til MidtsidenMidtsiden-redaktør Kjetil Vasby Bruarøy har fått Målprisen av Os mållag. Mållaget meiner at han skriv ein levande og moderne ny-norsk. Ifylgje juryen har prisvinna-ren ein stor lesarskare i alle aldrar, og er spesielt fl ink til å dekkja saker og arrangement som interesserer born og unge.

– Dette var både overraskande, morosamt og veldig stas, seier Bruarøy.

Foto:

????

Foto:

Finn

Ståle

Felbe

rg/Ok

tober

Foto:

Andr

is Ham

re

Foto:

LLA

Med den manglande viljen til å føre ein off ensiv språkpolitikk, så er det ein risiko for at ein reduserer Språkrådet til berre å halde på med rettskriving og språkreglar.

Mfød

4 NORSK TIDEND NR. 5 – 2010

Salatprodusenten Marthas Deli-katesser i Fjell går frå bokmål til nynorsk for å styrkje vestlands-profi len. På den måten ynskjer Sotra-verk-semda å signalisere at ho høyrer heime på Vestlandet.

– Dei siste åra har ei rekkje lokale

verksemder i matvarebransjen vorte lagde ned i Bergens-området, fortel Morten H. Sande. Han er dagleg leiar i Marthas Delikatesser AS.

– King Oscar er borte, det same er Søstrene Hagelin. Madam Bergen vert styrt frå Lofoten, og nyleg vart det kjent at Minde Sjokolade fl yttar

austover. Men Marthas er ei vestlands-verksemd. Det er her kundane våre er, og produksjonen går føre seg på Ekerhovd.

– Fjell er ein nynorskkommune, og då er det er naturleg å gå over frå bokmål til nynorsk når vi skal kommu-nisere. Det skil oss òg frå dei store kon-

Brukar nynorsk for å styrkje lokal profi l

Styret ved Høgskulen i Volda har utsett avgjerda om framtida til mastergradsstudiet i nynorsk skriftkultur ved Aasen-instituttet.– Førebels melder vi inn opptak på det nynorske mastergrads-studiet til neste år. Til neste sty-remøte skal vi leggje fram ei eiga sak for å sjå nærare på om vi kan organisere studiet på ein betre måte, seier høgskuledirektør Ja-cob Kjøde jr. til Nynorsk presse-kontor.

Framtida til studiet har vore drøfta den siste tida på bak-grunn av at rektor ved høgskulen hevdar at talet på studentar og tilsette er for lågt til at det fyller

krava til berekraftige masterut-danningar.

Nynorskprofi lPå møtet i høgskulestyret i slut-ten av oktober var alle styremed-lemene samde om at det er rett å profi lere Høgskulen i Volda som ein nynorskinstitusjon, ifølgje Kjøde.

– Diskusjonen i styret gjekk på to ting: Om ein skulle ha mas-tergradsstudiet i studieporteføl-jen for neste år, og om ein skulle jobbe vidare med å fi nne betre måtar å organisere det på, fortel han.

– Kven skal greie ut dette til neste møte?

– Det skal administrasjonen gjere, i samarbeid med rektor. Men me vil ikkje ha klar ei løysing

til neste styremøte. Dette tek tid, og me må nok arbeide med det utover vårsemesteret.

AlternativIfølgje Kjøde vil ein mellom anna greie ut om mastergrads-studiet skal organiserast innan-for Høgskulen i Volda, eller om ein eventuelt skal fi nne samar-beidspartnarar på andre studie-stader.

– Det er vilje til å sjå på alter-nativ, seier Kjøde.

Og inntil vidare står master-gradsstudiet i nynorsk skriftkul-tur altså på studieplanen for neste år ved Høgskulen i Volda. Neste styremøte er 2. desember, og fram til 12. desember er det mogleg å trekkje studietilbod frå opptaket neste år.

Djupt konsentrerte ni-åringar puggar replik-kar for harde livet. Av 700 born står 30 att, men berre to kan få hovudrollene i NRK Super-dramatiseringa av boka Vaff elhjarte.Hand i hand med foreldra kjem dei talentfulle niåringane småtrip-pande ned trappa på Høgskulen i Volda. Dei er spente, men ikkje så nervøse. Dette har dei vore med på før. Atle Knudsen skal regissere TV-serien, og han reknar med å starte innspelinga i midten av februar neste år. Alle scenene som går føre seg utandørs skal spelast inn på fu-gleøya Runde, med skodespelarar frå Sunnmøre i barnerollene.

700 småtrollI september stod nærare 700 sunnmørske småtroll i kø for å få sjansen til å spele i nysatsinga til NRK Super, Vaff elhjarte, ein dra-maserie på sju episodar basert på Maria Parrs bok, som har same namnet. Denne fyrste veka i no-vember har borna allereie vore gjennom to prøvespelingar, og et-ter ei streng utveljing står no om lag 30 att. Men det stoggar ikkje her. Med to hovudpersonar i se-rien vil berre éi jente og éin gut få sjansen til å verte kjendisar blant miniputtane i Noreg.

Vil krasje i låve– Eg håpar å få rolla som Lena, fortel Emma Sævik (9) frå Remøya i Herøy.

Emma er ei av jentene som har gått vidare frå dei fyrste to prøve-spelingane, og har altså sjansen til å få ei av hovudrollene. Ho har sjølvsagt lese boka som serien er basert på, og Emma tykkjer boka er veldig spennande. Det er spe-sielt éin episode frå boka Emma gler seg til å spele inn – dersom ho får rolla, då.

– Når dei fer på kjelke og kra-sjar i ein låve, avslører ho, og trur på ingen måte at dette vert ei smertefull oppleving.

Emma innrømmer at ho av og til brukar skodespelareigenska-pane sine til å lure foreldra sine.

– Ja, når eg vil ha godteri, seier ho og fniser.

Konsentrerte andletDei lettlurte foreldra er sende til venterommet med lovnad om kaffi , og borna puggar replikkar på gangen. Om litt skal dei inn og vise kvifor dei fortener ei ho-vudrolle i Vaff elhjarte. Det lyser alvor og konsentrasjon frå dei små andleta. August Brandal og Ama-lie Flister har slått seg saman for å øve, og går gjennom manuset gong på gong.

– «Koff or e’ du so mykje i hop med mej, eigentlig? He’ du ingen bestevenna liksom? Alle burde ha ein bestevenn», proklamerer Amalie engasjert.

August må kike på arket før Ama-lie får respons. Etter tre–fi re gjen-nomgangar byrjar dialogen å sitje.

– Det er litt vanskeleg å hugse på alle replikkane, innrømmer Håkon Overå Sætre, som har pugga for seg sjølv i tystnad.

LIV JORUN [email protected]

Avgjerda om Aasen-instituttet utsett IVAR AASEN-INSTITUTTET◆ Forskingsinstituttet er knytt

til Høgskulen i Volda, og har knutepunktfunksjon for nynorsk skriftkultur.

◆ Oppretta som ein del av arbeidet med å etablere Ivar Aasen-tunet.

◆ Frå 2000 har Stephen J. Wal-ton og Jan Inge Sørbø skifta på å vere instituttleiarar. Odd Monsson var instituttleiar frå 2008 til september 2010. Frå hausten 2010 er Stephen J. Walton attende som leiar.

◆ Ivar Aasen-institu ttet er med i Ny norsk Forum. (Allkunne)

«Vaff elhjarte» på barnleg

OPPMUNTRING: Med oppmuntrande ord manar regissør Atle Knudsen fram gode skodespelarprestasjonar. Frå ven-stre: Håkon Overå Sætre, Julie Aurstad, Emma Sævik og Amalie Flister. Foto: Liv Jorun Andenes

O. Aarrestad: SAMFUNNSKRITIKK

Eit utval artiklar og petitar av O. Aarrestad publiserte m.a. i avisa Friheten er no komne i bokform. Nokre av hovudtitlane er: Frå andre land, norsk politikk, språk, media, marxisme, tabu.

Boka Samfunnskritikk kostar kr. 170,- fritt tilsend innanlands. Ho kan tingast på e-post: hadvarnice@hotmail. com.

5NORSK TIDEND NR. 5 – 2010

kurrentane på Austlandet, seier Sande.Marthas Delikatesser er mest kjend

for rekesalaten sin. Verksemda byrja å produsere salaten etter at eigar Ole Magne Høyland hadde vore på hotell og ete rekesalat «utan» reker. Han meinte det måtte vere ein marknad for betre rekesalat, og i dag er rekesalaten ein av

dei mest selde salatane på Vestlandet. Marthas Delikatesser har fem tilsette, og i fj or var omsetninga 20,5 millionar kro-ner. Overskotet var på 574 000 kroner.

– Det er sjølvsagt svært gledeleg at Marthas Delikatesser går over til nynorsk, seier Gro Morken Endresen, dagleg leiar i Noregs Mållag.

– Dette er ei utvikling me ser stadig meir av på Vestlandet, og særleg innan næringsmiddelsindustrien. Eg trur dette er veldig strategisk klokt av Marthas Delikatesser, seier Morken Endresen, som gler seg til å smake på ein nynorske rekesalat.


Då Nordisk Råd var samla på Island 2.-4. november, la kultur- og utdan-ningskomiteen fram ein rapport som tilrådde ein nordisk TV-kanal etter mønster frå fransk-tyske Arte. Føre-målet med kanalen er først og fremst å vera ein møteplass for å senda kul-turprogram produserte av dei nor-diske ålmennkringkastarane.

Det er lett å vera sympatisk til tanken. Dei kommersielle kringkastarane ser seg tydelegvis tente med å etablera kanalar retta mot kvart eit tenkjeleg segment – det siste nye er «manns-kanalen» Max frå TVNorge. I denne skogen av kanalar, som eg heilt ærleg tala ikkje greier å verta oppglødd over, høyrest det friskt ut med ein nordiskspråkleg kulturkanal.

For, trass heile kanalskogen, så er det tre–fi re eg held meg til. Eg set på NRK Super for ungane, sjølv om vi har to–tre andre barnekanalar som sender mange av dei same seriane. Eg ser på NRK1 og NRK2 om fj ern-synet berre skal stå på. Kvar gong eg slår innom SVT1 eller SVT2, vert eg like positivt overraska. Eg kan likevel ikkje skryta på meg å sjå på svensk fj ernsyn jamleg.

Diverre er det like lett å vera negativ. Ein kan stilla seg spørsmålet om kvi-for ein skal ha ein særeigen kanal for å visa nordisk fj ernsyn, når vi har så gode ordningar for utveksling som vi har i dag. Ein kan òg lura på kor lett det kjem til å vera å etablera ein statsbudsjettpost på 30 millionar til drift av ein TV-kanal med hovudsete i Strasbourg. Særleg når NRK gjerne skulle hatt slike pengar til eiga drift. Kor lett vil det vera å legitimera ein kanal som truleg vil slita hardt for å få meir eit par prosent oppslutnad. Arte har fem prosent av sjåarane i Frankrike og ein prosent i Tyskland. Vil det la seg gjera med totaldistri-busjon for den nye kanalen, på linje med NRK og TV2?

Trass varsam pessimisme vonar eg at framlegget om den nye kanalen lèt seg gjennomføra. Det hadde vore spanande å sjå nett kva ei fellesnor-disk ålmente eigentleg kan vera. Korleis kjem program som er pro-duserte for ArteNorden til å sjå ut? Skavlan gjev kanskje ein peikepinn. På eit språk med tilsynelatande vil-kårlege svesismar presenterer han gjestene sine omhyggeleg, slik at alle frå både Sverige og Noreg skal skjøna kvifor dei er inviterte. Då Carl I. og Eli Hagen var gjester nyss, brukte Fredrik Skavlan fl eire minutt på å forklara sjåarane kva for eit parti Framstegspartiet er.

Ikkje minst: Det vert spanande å sjå og ei utfordring å arbeida for kva for plass nynorsken skal ha i ein slik kanal.

Ny nordisk tv-kanal

UVANLEG: Det er uvanleg at NRK Super legg så store pro-duksjonar som Vaff elhjarte-serien til Vestlandet. Grun-nen er ikkje motvilje, men at produksjonane blir dyre.

– Dette er noko som ik-kje alltid er like lett å forklare, seier regissør Atle Knudsen.

– Dei fl este som skal ar-beider på denne serien bur jo i eller rundt Oslo. Når me no skal fi lme på Runde, betyr det auka utgifter til til dømes reise, kost og losji. Dei opp-taka som skal gjerast innan-dørs, blir fi lma her i Oslo, og då er det skodespelarane me må fl yge inn. For å halde oss til budsjettramma må me di-

for spare inn og gjere ting en-klare. Men det er eit lett off er sidan me no får fi lme der me har mest lyst til å fi lme.

– Så kvifor? – I utgangspunktet er det

ei universell historie, boka er jo seld til Kina og Russland. Difor kunne me ha fått det til å fungere i Groruddalen eller ein annan stad på Austlan-det. Men Maria Parr hadde eit klårt ynske om at ungane skulle ha ein vestlandsdialekt, og det var eg heilt samd med henne i. Det er ein styrke at me kan skildre eit miljø som ligg tettast mogleg opp til det Maria Parr har teke utgangs-punkt i. Så for oss var det al-

dri nokon tvil om at me ville fi lme på Vestlandet.

Knudsen har tidlegare regissert seriane om Linus og spelefi lmen Orps. Han har difor lang erfaring med å arbeide med ungar. Han er ikkje redd for at dei som får rollene, skal lide noka last ved å vere med i serien.

– Nei, det går fi nt. Me har jo eit ansvar for å fylgje dei opp under innspelinga. Rap-portane frå lærarane til dei ungane som har vore med på andre ting, seier at ungane faktisk blir betre av å vere med på det. Dei har lært seg både konsentrasjon og det å memorere tekst. KH

Håpar på løysing – Det viktigaste for meg er at ein kjem fram til ei løysing som gjer at mastergradsstu-diet i nynorsk skriftkultur ved Aasen-instituttet kan halda fram, seier leiar for instituttet, Stephen Walton.

Stephen Walton ser føre seg tre måtar studiet kan or-ganiserast på. Éi løysing er å samarbeide med mastergrads-studiet i kulturmøte ved Høg-skulen i Volda.

– Studiet må då organi-serast på ein slik måte at begge miljøa kan dra vekslar på kvarandre, strekar Walton un-der.

Eit anna alternativ er å sam-arbeide med andre institusjo-nar i universitets- og høgsku-

lenettverket på Vestlandet. Nettverket femnar mellom anna om Høgskulen i Sogn og Fjordane og Universitetet i Bergen.

– Ei tredje løysing er at Høgskulen i Volda køyrer på alt det positive og fi ne som står i språkmeldinga om støtte til nynorsk skriftkultur, og ar-gumenterer andsynes depar-tementet for at nynorsk skrift-kultur treng vern og støtte til forsking på same måte som samisk, seier Walton, som sjølv har mest sans for dette forslaget.

– Einaste i sitt slagWalton seier at studiet i ny-norsk skriftkultur er det ei-naste i sitt slag i verda og skil

seg frå dei tradisjonelle språk- og litteraturstudia. Studiet ser mellom anna på korleis skrift-språket fungerer som identi-tetsskapar i samfunnet. Då ser ein òg på andre språkkulturar enn den norske, som til dømes den greske og irske.

Walton meiner det er svært viktig å halde dette tilbodet oppe, og mange støttar han i det.

– Det har kome inn svært mange støttemeldingar frå både inn- og utland. Det gjer utruleg godt, seier han.

– NedprioritertFå søknader og eit lite fagmiljø har vore omtala som viktige årsaker til at Høgskulen vur-derer å leggja ned studiet.

Stephen Walton har vore sitert på at han meiner at det er nok søknader. Dette seier han ikkje er rett.

– Det er rett at det er ei viss interesse, men det betyr ikkje at eg meiner det er nok søknader til studiet, seier Wal-ton.

Han meiner det største problemet er at Høgskulen ik-kje har prioritert studiet, og at leiinga i to og eit halvt år har late vere å lyse ut den eine av dei to professorstillingane ved instituttet

– Det betyr i praksis ei mo-naleg nedprioritering av stu-diet, seier Stephen Walton til Nynorsk pressekontor.

MARGUNN SUNDFJORD/NPK

sunnmørsdialekt

Fordyrande, men betre

PUGG: Julie Aur-stad (t.v.) og Emma Sævik for-djupar seg i manuskrip-tet.

mediaTarjei Vågstøl


Sjølv i tjukkaste Oslo er barnehagetilsette glade for å få vitjing frå Mållaget.

I slutten av oktober opna barnehagetur-neen til Jens Kihl, nestleiar i Noregs Mållag. Sjølv om ungane i Badebakken barnehage i Oslo kjem til å ha bokmål som hovudmål, så var det ikkje noko å seie på mottakinga. Leiaren og fi re pedagogiske leiarar hadde sett av tid til eit møte om korleis ein kan ar-beide med nynorsk i barnehagen. I tillegg fekk Unn Fyllingsnes lese ei bok for nokre av ungane.

Språkarbeid er nemleg ikkje nytt i bar-nehagen. Med ungar som snakkar meir enn ti ulike språk, er det eitt av arbeidsområda dei tilsette jobbar mykje med, fortel peda-gogisk leiar Hanne Enoksen.

– Me les, syng og leikar oss med ord på ein systematiske måte. Mellom anna nyttar me språkposar. Det er ein pose med ei bok og gjenstandar som dukkar opp i boka. Så sjølv om ikkje alle greier å hengje med på historia, så får dei eit forhold til desse tinga og kva dei heiter, seier Enoksen. Ho meiner den største utfordringa likevel er at fl eire av ungane ikkje kan norsk når dei kjem i barnehagen, og det gjer at ein må arbeide pedagogisk på mange ulike nivå.

Nyttar dialektDet tyder likevel ikkje at nynorsken er frå-verande. Fleire ulike dialektar var represen-terte rundt møtebordet, og alle meinte dei las nokolunde på si eiga dialekt. Dei hadde fl eire nynorske bøker i bokhylla, og då Jens Kihl gav dei ei bokgåve, synte det seg at dei hadde Kom til Lukas frå før. Kihl streka un-der at sjølv om dei fl este av ungane kjem til å ende opp med bokmål på skulen, så er det viktig at dei møter nynorsken så tidleg som råd. Dei tilsette fortalde at ei mor under eit foreldremøte spurte om kva barnehagen gjorde med nynorsk, i samband med at dei orienterte foreldra om korleis dei arbeider med språk.

Etter at bøker og fl ygeblad hadde skifta hender var det tid før høgtlesing. Unn Fyllingsnes representerte Oslo Mållag og hadde teke med seg Gabba Gabba Hey. Unn las for eit titals ungar, og imponerte fl eire med å lese boka opp-ned, slik at un-gane kunne fylgje med på teikningane. Fleire tykte det var så spanande at dei hoppa fram og peika på fl eire detaljar. Til stor frus-trasjon for dei meir disiplinerte ungane.

– Eg får ikkje sjå!, skreik dei ut til dei som hadde kravla seg nesten opp i boka.

110 barnebøkerDagen etter vitjinga i Badebakken bar-nehage gjekk turen til Eilert Sundts Stu-dentbarnehage. Jens Kihl er også leiar av Studentmållaget i Oslo (SmiO). I samband med 110-årsjubilet til laget gjev SmiO 110 nynorske barnebøker til studentbarneha-gane.

– Det er gildt å lære meir om nynorsk. Eg må vedgå at me har hatt lite fokus på nynorsk før, seier pedagogisk leiar Hilde Johnsrud til studentavisa Universitas.

– Eg tykte dette var veldig artige besøk. Me fekk kome med våre tankar om ny-norsk til kvardagsbruk i barnehagen, og dei tilsette ville gjerne ta bruk materiellet og bøkene som me kom med, seier Jens Kihl.

– Det var artig å få drøfte språkstimu-lering i barnehagen, også med tanke på nynorsk og dialektmangfald. Eg trur dei til-sette set pris på at me tek arbeidet dei gjer på alvor, og at me strekar under at barneha-gane er svært viktige når det kjem til språk-opplæring, seier Kihl.


LESEGLEDE: Ein ivrig unge ville gjerne få forklare kva ein drøvel er for noko då Unn

Fyllingsnes las høgt i Badebakken barnehage. Foto: Kjartan Helleve

Barnehagevitjing i bo

STRÅLANDE: Foreldre og bar-nehagetilsette på Sunnmøre strøymde til Aasentunet då Ørsta Mållag drog i gang ei tilskiping om barnehagekampanjen til Noregs Mållag. – Strålande tilskiping og strålande frammøte, jublar lokal-lagsleiar Terje Kjøde.

Nærare hundre personar møtte opp i Aasentunet for å høyre meir om kampanjen Gjen-nom ord blir verda stor. Det var god stemning og publikum sette pris på programmet.

– Eg er viss på at dette var motiverande for både arrangø-rane og deltakarane, seier Terje Kjøde. Ørsta Mållag gjennom-

førte for ei tid sidan ei gransking om stoda for lokal kultur, dialekt og nynorsk i barnehagane. Gran-skinga viste at barnehagane var svært medvitne om desse temaa, og arbeidde godt med dei. Målla-get drog i gang eit samarbeid med barnehagane, Ørsta kommune, Ørsta folkebibliotek og Aasentu-net, og resultatet vart tilskipinga i amfi et i Aasentunet.

Mange gode tilbodJanne Karin Støylen frå Nynorsk-senteret heldt eit glødande inn-legg om verdien av å lese og for-telje til borna. Ho ville avlive my-ten om at det fi nst så lite barnelit-

teratur på nynorsk, og viste fram ei rad med bøker som ho tilrådde for foreldra.

– Sjølvsagt er det langt færre bøker på nynorsk enn bokmål. Til gjengjeld er nynorskbøkene jamt over betre, sa Støylen. Kjersti Bae frå Aasentunet bidrog med ei anna aha-oppleving for tilhøyrarane då ho fortalde om tunkatten Lurivar og alt nettsidene til Aasentunet og Nynorsksenteret kan by på for barn. Birgit Barstad Sørheim frå folkebiblioteket orienterte om kva foreldra og borna kan fi nne der, og frå mållaget fekk alle songheftet Klar, ferdig, syng med tilhøyrande fargestiftar. Barnehagane var re-

presenterte av Ida Brudevoll, El-linor Sætre, Ellen Bjørdal Eikenes og Marianne Knutsen frå høvesvis Barnas Vel, Dalane, Farkvamen og Hovdebygda barnehage. Dei fortalde og viste gjennom pedago-giske og illustrerande innslag kor-leis dei arbeider med nynorsken i barnehagane.

Skrøner, «sagn», humorBygdebokskrivaren Gunnar El-lingsen frå Ørsta bidrog med både lokale segner og vandre-segner, som han insisterte på å få kalle sagn.

– Eg er frå Ålesund, og i dia-lekten der heiter det sagn, sa El-

lingsen. Han har sjølv forfatta eit hefte der dei fl este av segnene er med. Ispedd ein god del under-fundig humor fekk han publikum til å humre då han fortalde no-kre av dei. Ikkje mindre lått vart det i salen då forteljekunstnaren Oddbjørn Brautaset frå Åmdalen framførde historier og skrøner på uforderva åmdalsdialekt, med både dativ og palatalisering. Ein glimrande dokumentasjon av kor godt eins eige heimemål fungerer.

Samarbeidet held fram Ørsta Mållag og kumpanane vil halde fram med det vellukka sam-arbeidet.

Gjennom ord blei verda stor – i Aasentunet

barnehage

Først på september deltok Halsa Heimbygdlag på bygdadagen i Halsa. Bygdadagen er ei stormar-kering der alle i bygda får høve til å vise fram det dei arbeider med.

I år hadde laget ekstra grunn til å delta. Ei planlagd skulesamanslåing

ser ut til å medføre ei folkerøysting på valdagen 2011 om skriftkulturen i skulen. Derfor ønskte styret i Halsa Heimbygdlag å gje laget og nynor-sken litt ekstra åtgaum, og sikra seg forsterkingar frå fylkeslaget ved Nils Bjørsvik og Nils Ulvund. Plakatar

sette fokus på det mest aktuelle: Nynorsk barnelitteratur, nynorske nettressursar og korleis Noregs Mål-lag arbeider med språkkulturen.

Heimbygdlaget hadde eigen språkkviss, som gjorde at folk kom i samtale om ymse sider ved språket.

Barnehagekampanje på bygdadag i Halsa


okmålsland

– Alle barnehagane har fått 300 kroner av Ørsta Mållag til innkjøp av nynorske barnebøker, og vi har fl eire idear til korleis vi kan arbeide vidare. Dei vonar vi å kunne gripe fatt i på eit evalu-eringsmøte, avsluttar Terje Kjøde, som er viss på at tilskipinga i Aa-sentunet ikkje blir ei eingongs-hending.

ØRSTA MÅLLAG

Amfi et i Aasentunet var fullsett av interesserte foreldre

og barnehagetilsette. Foto: Terje Kjøde

SEKS LAG: Sunnmøre Mål-lag hadde laurdag 16. oktober samling i Ulsteinvik, der bar-nehagekampanjen til Noregs Mållag stod på dagsordenen. Det møtte utsendingar frå seks lag. Fleire er allereie godt i gang med kampanjen.

◆ Herøy Mållag har samar-beidd med barnehagane i kom-munen i fl eire år. Dei har delt ut songbøker, og dei kjem til å spandere bokpakke frå Blå-mann på alle barnehagane. Bro-sjyren Gjennom ord blir verda stor er spreidd til alle. Både barnehagestyrarane og kom-muneleiinga er positive. Laget arbeider også med å få fl inke forteljarar til barnehagane, og dei er svært interesserte i å få vitjingar. Herøy Mållag har fått 15 000 sponsorkroner frå Spa-rebanken Møre til å halde fram med arbeidet.

◆ Ulstein Mållag har delt ut boka Song for deg og meg. Dei har også laga eit tipshefte som mållaget sentralt har bygd vi-dare på i Gjennom ord blir verda stor. Ulstein Mållag har også gjort avtale med Samlaget om rabatt på Mitt leksikon, og dei planlegg songkurs for til-sette i barnehagane.

◆ Hareid Mållag har vitja alle barnehagane, og hatt samtalar både med barnehageansvarleg i kommunen og alle styrarane, og dei sistnemnde vil ikkje avslutte dialogen.

◆ I Ørsta er det også lett å få gehør. Ei undersøking viser at barnehagane er svært medvitne om å bruke nynorsk og dialekt både i det pedagogiske arbeidet og i administrasjonen. Barne-hageansvarleg i kommunen er også svært interessert. Mållaget i kommunen har spandert 300 kroner på kvar av dei 12 barne-hagane, til innkjøp av nynorsk

litteratur. Den 2. november var det ope møte i Aasentunet for alle foreldre med born i bar-nehagane. Møtet er eit sam-arbeidsprosjekt mellom Ørsta Mållag, Aasentunet, Ørsta kommune og folkebiblioteket.

Medan laga i Herøy, Ulstein og Hareid har kjent seg særs velkomne i barnehagane, har Giske Mållag merka at dei ligg i randsona til ein by. Sjølv om Ålesund framleis er nynorsk-kommune er det mange som ikkje vil ha nynorsk, og fl eire barnehagearbeidarar, også dei som er fødde og oppvaksne i kommunen, er uinteresserte. Giske Mållag gir seg ikkje, og har delt ut Pirion til alle barne-hagane. Førebels er det berre ein som har brukt det.

MinoritetsspråkDet var ikkje berre barnehagar som var tema på samlinga til Sunnmøre Mållag i Ulsteinvik. Samlinga vart opna av talent-fulle Anna Elise Vadset (17), sambygding av Ivar Aasen og Anders Hovden. Ho song sjølvlaga songar, og ikkje minst ein rocka versjon av «Mellom bakkar og berg». Det var svært populært hos deltakarane. På samlinga heldt også Mali Åm ei informativ og delvis oppmun-trande innføring i materiell og undervisningsmetodar for mi-noritetsspråklege. Situasjonen har vorte merkbart betre dei siste åra. Den første læreboka på nynorsk kom i 1989, den neste i 2003. Men no ligg det føre ein heil del gode hjelpemid-del på nynorsk. Mangel på ma-teriell er ikkje lenger ei gangbar forklaring på at ein underviser på bokmål. Alle kommunane på Søre Sunnmøre – Vanylven, Volda, Ørsta, Sande, Ulstein, Herøy og Hareid – brukar no nynorsk i opplæringa av mino-ritetsspråklege.

TERJE KJØ[email protected]

Laga på Sunnmøre er godt i gang

SAMLA FLOKK: Nøgde deltakarar på samlinga i Ulsteinvik. Foto: Sunnmøre Mållag

Både vaksne og born som kom til bygdadagen, fekk materiell og ord til ettertanke, og fl eire gav uttrykk for at dei «ville sjå på nynorsken ein gong til». Borna fekk med seg brosjyrar om barnehagekam-panjen til foreldra, og foreldre og besteforeldre fekk med seg bok-

katalogar og faldarar om språkres-sursar på nettet. Den språklege ettertanken blomstra, så sterkt at tre nye melde seg inn i mållaget.

Halsa Heimbygdlag har i fl eire år vore aktivt med å få fram godt lesestoff for borna. Innbundne ut-gåver av Norsk Barneblad og bok-

gåver har vore vanleg. No har laga på Nordmøre gjennom fylkeslaget fått ekstra gode tilbod frå Samla-get. Fleire av laga, av desse Halsa heimbygdlag, er alt i gang med å gje bort bøker til barnehagane og skulane i området sitt. Med den språkinteressa som viste seg på

bygdedagen, ser heimbygdlaget med optimisme fram mot skule-målsrøystinga.

NILS [email protected]

GODT NØGDE: Leiar Dordi Oterholm i Halsa Heimbygdlag, Nils Ulvund i

Nordmøre Mållag og Dorthea Aarset.


(Avisa Valdres) Nesten sju av ti elevar i Valdres startar med nynorsk som opplæringsmål, men heile 75 prosent av dei skiftar til bokmål i løpet av skuletida. I Sogn og Fjordane er det heilt annleis.Tala er henta frå ei spørjeunder-søking ved Valdres vidaregåande skule i november 2009. Undersø-kinga er ein del av prosjektet Mål-streken, eit treårig pilotprosjekt i regi av Valdres Mållag og Noregs Mållag. Ei målsetting for prosjek-tet er å motivere elevar til å halde på nynorsk som hovudmål.

Meir negativeI ein rapport frå Noregs Mållag er resultata frå Valdres samanlikna med ei rykande fersk undersøking frå Sogn og Fjordane. Ved Firda vidaregåande skule i tettstaden Sandane har berre 5 prosent av elevane skifta språk frå nynorsk til bokmål i løpet av skuletida. Til-svarande tal i Valdres er altså heile 75 prosent. Valdres-ungdomane uttaler seg dessutan meir nega-tivt om nynorsken enn det Firda-elevane gjer. Likevel er det mange, også av bokmålselevane, som mei-ner det er viktig å lære nynorsk.

Les mest bokmålKaren Marie Kvåle Garthus, til vanleg norsklærar ved Valdres vi-daregåande skule, er prosjektleiar

i halv stilling for Målstreken. Ho meiner at hovudforklaringa på den store forskjellen er at ung-dommane i Sogn og Fjordane har nynorsk rundt seg heile tida.

– På spørsmål om årsak til språkskifte svarar mange av val-dreselevane at dei les og høyrer så lite nynorsk i det daglege, difor blir bokmål eit lettare val, seier Kvåle Garthus.

Berre 30 prosent av valdresele-vane med nynorskbakgrunn sva-rar at dei truleg kjem til å halde fram med å skrive nynorsk. Av Firda-elevane vil over 70 prosent halde fram med nynorsk.

– Gledeleg er det likevel at heile 80 prosent av valdreselevane som brukar nynorsk svarar at dei

likar godt å skrive nynorsk, trass i presset utanfrå, seier ho.

Det er ingen eintydig saman-heng mellom bruk av nynorsk og bruk av dialekt, men dialekten står langt sterkare mellom Firda-elevane enn hos unge i Valdres. Valdresdialekten er tydeleg under sterkt press utanfrå, men oppslut-ninga om dialekten er likevel over-raskande stor blant dei unge. I pri-vat skriving, som SMS til familie og vener, er dialekt meir brukt enn både bokmål og nynorsk.

– Litt merkeleg er det då at elevane nesten berre brukar bok-

GJER FOR LITE: Leiar Håvard B. Øvregård i Noregs Mållag meiner at styresmaktene har gjort alt for lite for å motverke målbyte.

– Skuleeigarane har ansvaret, med andre ord kommunar og fyl-keskommunar, slår Øvregård fast. Øvregård meiner mykje kan en-drast ved å syte for at alle lærarar har kompetanse nok til å kjenne seg trygge i bruk av nynorsk, eller gjennom andre former for tilret-telegging.

– Manglar kunnskapØvregård syner mellom anna til stortingsmeldinga Mål og mei-ning (St.meld. nr. 35/2007–2008).

Der heiter det at «det er en særlig utfordring å stimulere til at elever som har nynorsk som hoved-mål holder fast ved sin målform et-ter grunn-skolen».

– Meldinga slår fast at det manglar kunnskap om målbyte i skulen. Likevel er det ikkje forska på årsaker eller gjennomført an-dre analysar. Difor er prosjektet

som Valdres Mållag no gjennom-fører så viktig, også på nasjonalt plan. Vi har allereie merka positiv interesse både frå fagmiljø, for-valting og politikarar, seier Øvre-gård.

Språkleg sjølvtillitMållagsleiaren syner også til at det står i målsettingane for norsk skule at det må sytast for at elev-ane får nok tryggleik i eige språk.

– Språkleg sjølvtillit vil også auke den lokale sjølvtilliten, kjensla av å høyre til, noko som er spesielt viktig for fråfl yttingstruga bygdesamfunn, slår Øvregård fast.

– Noregs Mållag ventar at Kunnskapsde-partementet tek eit krafttak for nynor-sken i skulen. Ei betre nynorskundervis-ning i grunnskulen og vidaregåande skule krev klarare prioritering frå Kunn-skapsdepartementet, seier leiar i Noregs Mållag, Håvard B. Øvregård. Han peikar

på at problemstillinga knapt er nemnt i budsjettdokumentet.

For nynorskelevane i grunnskulen og vidaregåande skule er det svært viktig at Kunnskapsdepartementet brukar ressursane sine på ein slik måte at kom-munane gjev dei god undervisning

på nynorsk, læremiddel på nynorsk og oppdaterte og kompetente lærarar.

Han forventar også at Kunnskapsde-partementet stiller klare krav til korleis fylkeskommunane kjøper inn bøker til vidaregåande skule.

– Noregs Mållag meiner det er av-

gjerande at Kunnskapsdepartementet, allereie i statsbudsjettet, gjer det heilt klart at det ikkje vert betalt ut pengar til ulovlege læremiddel. Dette vil seie læremiddel som berre er tilgjengeleg på bokmål, seier Håvard B. Øvregård.

– For å sikre nynorskelevane god nok

ROLLEMODELLAR: – Ungane lærer å snakke gjennom dei til-sette i barnehagen. I tillegg vert dei påverka av kvarandre, seier Anne Marit Grøndalen Ing-valdsen, styrar ved Leira barne-hage i Valdres. Ho var invitert til haustseminaret for å snakke om korleis barnehagen hennar tek i bruk nynorsk og dialekt i kvar-dagen.

– Det er viktig å vere gode rollemodellar for ungane. My-kje av grunnlaget er lagt før dei byrjar på skulen. Dei skal danne seg sin eigen identitet, og då blir det viktig å ta i bruk det vi har kring oss, å verte stolte av vårt og av det vi er, seier Ingvaldsen. Ho meiner at språkstimulering på nynorsk vert for lite drøfta i barnehagen.

– Høgtlesing er viktig. Då er det sjølvsagt ekstra viktig med barnebøker på nynorsk. I tillegg til at standardsongane som til dømes god morgon-song, nam-neleikar, fødselsdagssong og

bordvers er på nynorsk. Styraren fortel vidare at dei

har innført noko dei kallar ve-kas ord i barnehagen.

– Vi brukar valdresord. Or-det vert skrive opp i gardero-ben, så også dei vaksne får sjå ordet og gjerne gjette på kva det tyder, fortel Ingvaldsen.

– Dette har blitt ein suksess. Både ungane og foreldra tykkjer dette er artig, og det er mange ord som heller ikkje foreldra har høyrt om.

Barnehagebesøk – Vi var forsiktige når vi drog på besøk i barnehagane. Vi tenkte at det slett ikkje var sikkert at dei var så opptekne av nynorsk. Men vi møtte både positive og søkjande tilsette, seier Torhild Aavik, leiar i Bø Mållag. Ho var invitert til haustseminaret for å fortelje om barnehagekampan-jen i Bø i Telemark.

HEGE [email protected]

24 små songbøker med gamle og nye nynorske julesongar

Inspirasjon til songstunder i ei travel adventstid, år etter år

Vakre illustrasjonar av Monica Egeli

Bestill i nettbutikken til Ivar Aasen-tunet

KR 279

ADVENTSKALENDERAdventskalender med 24 songbøker

www.aasentunet.no/butikk

Stor skilnad

MÅLSTREKEN◆ 3-årig pilotprosjekt om språk-

skifte frå nynorsk til bokmål i Valdres.

◆ Bakgrunn: Stortingsmelding 35/2007–2008 etterlyser fakta om emnet

◆ Pågår i perioden 2009–2012, i regi av Valdres Mållag og Noregs Mållag.

◆ Karen Marie Kvåle Garthus er løna prosjektleiar i halv stilling, Aud Søyland er styreleiar for prosjektet.

◆ Målsetting: Å motivere elevar til å halde på nynorsk som hovudmål.

– Kva gjer skuleeigarane?

Nynorsk i barnehagen

INSPIRERANDE: Anne Marit Grøndalen Ingvaldesen, styrar i Leira bar-nehage (t.v.) og Torhild Aavik, leiar i Bø Mållag, inspirerte møtelyden på haustseminaret. Foto: Hege Lothe

Statsbudsjettet: Noregs Mållag ventar at Kunnskapsdepartementet tek eit krafttak for nynorsk i skulen


AVGJERANDE: Norsk er eit lite språk i møte med engelsk, og korkje nynorsk eller bokmål er sikra posisjonen som sam-funnsberande språk utan ein aktiv språk- og kulturpolitikk. Dei siste femti åra har norsk-språkleg litteratur hatt fordel av momsfritak på bøker, statlege innkjøpsordningar for litteratur og normalavtalar for forfattarar og omsetjarar. Styret i Noregs Mållag meiner det er avgje-rande å ta vare på og vidareut-vikle desse ordningane – ikkje minst slik at dei femnar om nye medium.

Noregs Mållag stør dei uni-verselle litteraturordningane både som demokrati- og språk-organisasjon. Enkelte har teke til orde for målretta støtteord-ningar i staden for ei universell ordning som momsfritak er. Men målretta tiltak gjev ikkje den same breidda i utgjevingar som universelle tiltak, og må i så fall vere eit tillegg til eit generelt momsfritak.

I dag er det ikkje momsfritak på e-bøker. Førebels har ord-skiftet om e-bokmoms vore av det prinsipielle slaget, ettersom salet av e-bøker i Noreg er lågt. Styret i Noregs Mållag meiner likevel at det hastar med å få på plass ordningar som sikrar

norskspråklege e-bøker. Norsk-språklege e-bøker vil i utgangs-punktet stå seg dårleg i møte med engelskspråkleg litteratur både når det gjeld utval og pris. Då er det viktig at styresmak-tene set i verk dei tiltaka som fi nst, for å sikre at norsk littera-tur òg har ein plass i e-bokverda.

Momsfritak for e-bøker er både med på å halde prisane nede og breidda oppe. For No-regs Mållags del er særleg om-synet til nynorsken viktig. I St.meld. nr. 35 (2007–2008) Mål og meining står det at «omsynet til nynorsk alltid skal vurderast eksplisitt når det dreier seg om tiltak som involverer norsk språk». For eit språk i mindre-tal vil fråværet av god politikk på e-bokfeltet vere endå meir merkbart enn det vil vere for fl eirtalsspråket.

Noregs Mållag meiner storting og regjering må sjå at momsfritak for e-bøker er eit naudsynt tiltak for å sikre norsk språk på ein ny arena, og bed om at språklege omsyn blir lagde til grunn i denne saka, i tråd med språkmeldinga. Momsfritak for e-bøker bør vedtakast snarast råd, helst i samband med stats-budsjettet for 2012.

(Fråsegn frå styret)

Meld deg inn med mobiltelefonenNår medlemstalet ligg og vippar rundt 10 000 er det viktig med aktiv verving, seier organisasjons-konsulent Magnus Bernhardsen.

– Den beste vervinga blir gjort i lokallaga. Ingenting kan kome opp mot å snakke direkte med han eller ho du vil verve, seier Bernhardsen.

– Det var difor me bad folk om å sende ut lister med folk som kan tenkjast å ville melde seg inn. Me har fått inn mange namn, og folk må gjerne sende inn fl eire!

Prosessen med å melde seg inn har lenge vore litt omstendeleg, og Bernhardsen kan fortelje at dette no skal bli enklare.

– Me har i desse dagar gjort ein avtale som gjer det mogleg å melde seg inn via mobiltelefonen. Det fungerer slik at ein sender ein SMS til eit nummer, og så blir medlemspengane trekte over tele-fonrekninga, fortel Magnus Bern-hardsen. Han trur dette skal senke terskelen for å melde seg inn.

Mållaget sentralt har fl eire vervetiltak på gang. Istikk i fl eire aviser, brev direkte til folkevalde i nynorskområde og direkte kontakt med dei som ikkje har betalt på ei stund er mellom tiltaka som skal få medlemstalet oppover.

– Me har ikkje vore fl inke nok til å halde på dei som er på veg ut av Mållaget, seier Magnus Bern-hardsen.

mål i SMS til lærarane sine. Har språkvalet her noko med forvent-ning å gjera, undrar Aud Søyland, som er styreleiar for prosjektet Målstreken og styremedlem i No-regs Mållag.

For vage læreplanarNorsklærar Kari Hauge ved Val-dres vidaregåande skule vil ha meir medviten satsing på nynorsken.

– Det blir gjort mykje bra språkarbeid på skulane i Valdres, men det er nok i for stor grad opp til engasjementet hjå einskildlæra-rar eller -skular. Kva gjer den ein-

skilde kommunen for å motverke språkskifte, undrar Hauge, som også er med i styret for Målstre-ken. Ho etterlyser betre nynorsk-opplæring i lærarutdanninga, og meir forpliktande formuleringar i læreplanane når det gjeld nynorsk.

Kva kan gjerast?Rapporten frå undersøkinga munnar ut i følgjande hovudut-fordring: Korleis kan det bli en-klare å vera ung nynorskbrukar i Valdres?

– Lærarutdanninga og språk-arbeidet i skulen er allereie trekt

fram. I tillegg er det viktig med meir nynorskbruk i samfunnet generelt, ikkje minst i media. Her har lokale medium ei sentral rolle, seier Kari Hauge. Ho peikar på at dette vart trekt fram som ei viktig årsak til at så mange Firda-elevar held på nynorsken.

– Eit anna interessant område er korleis det står til med nynorsk-bruken i kommunane, i sakspapir, annonsar, korrespondanse og på heimesidene på nettet, avsluttar Kari Hauge.

TOR HARALD SKOGHEIM/AVISA VALDRES

SPRÅKRØKTARAR: Leiar Håvard B. Øvregård i Noregs Mållag saman med styreleiar Aud Søyland (t.v.) og prosjektleiar Karen Marie Kvåle Garthus i prosjektet Målstreken.

Foto: Tor Harald Skogheim

Vil ha momsfritak på e-bøker

HASTAR: Noregs Mållag mei-ner at momsfritak for e-bøker er nødvendig for å sikre norsk språk på ein ny arena.

Foto: Amazon.com/Gyldendal. Montasje: Audun Skjervøy

undervisning er det avgjerande med god lærartettleik. Vi støttar reaksjonane frå Ut-danningsforbundet om lærartettleik, der dei tek til orde for eit minstetal på lærarar i klasserommet både i grunnskulen og i vidaregåande opplæring, seier Håvard B. Øvregård.

Noregs Mållag har sjølv motteke i overkant av 3,6 millionar kroner i støtte frå Kulturdepartementet for å styrkje nynorsk skriftkultur på alle felt, og er takk-same for denne løyvinga. Noregs Mållag er særleg nøgd med at departementet foreslår å auke løyvingane til Det Norske

Teatret for prosjektet «Det Multi Norske / Den Mangfaldige Scenen», Nynorsk kultursentrum for etablering av Olav H. Hauge-senter, og Jærmuseet for drift av Garborgsenteret.



– Dette er det gildaste eg har opplevd, eg har mest ikkje ord! Det sa Marie Lovise Widnes til lo-kalavisa Synste Møre om 80-års-festen som nyleg vart halden for henne på bygdehuset i Syltefj or-den i Vanylven. Då lokalavisre-daktøren Vidar Parr spurte dagen etter om ho ikkje ville slå av litt, var svaret nei frå den vitale hei-dersmedlemen i Noregs Mållag.

– Eg vil slett ikkje slå av på noko! Tvert om: Finn du sterkare ord enn eg har nytta, kan du ver så god å berre bruke dei!

Vital jubliant Urkrafta, forfattaren, visedikta-ren, songarinna, kåsøren, hus-mora, politikaren, kristensosialis-ten, debattanten – kjært barn har mange namn! Bygdehuset i Sylte-fj orden i Vanylven, der Marie Lo-vise voks opp, var fullsett i sam-band med feiringa av 80-åringen.

– Eg kan ikkje løyne at eg stun-dom ikkje har kjent meg like vel-sedd av alle i heimbygda mi, og så opplever eg å bli heidra og takka med dette fl otte programmet og denne varmen frå folket herifrå og frå grannebygdene, sa Marie Lovise.

Ho er framleis aktiv på kul-turfronten, og sleppte plate på 80-årsfesten. I samarbeid med voldajentene Ingunn Aud Hum-

berset, Birgit Berg og Astrid Gjersdal har Marie sunge inn CD-en So dilla du di rompe, ei sam-ling av sullar og kveldssongar som Marie hugsar frå sin eigen barn-dom, og som mora pla syngje til henne når ho tok henne på fanget eller la henne om kvelden.

Mange høgdepunktEin av dei fi re sønene til jublian-ten, Nils Widnes Johansen, hadde laga eit attersyn på noko av alt det Marie Lovise har vore med på. Fleire enn éin av dei yngre del-takarane vart forbina over den kjendisstatusen ho har hatt. Mel-lom anna var ho med i det popu-lære radioprogrammet Med lys og lykte som var leidd av Rolf Kir-kvaag, ho laga barnetimar og ho laga song og musikk til den popu-lære kinofi lmen Petter frå Ruskøy.

Ho blei jamvel kalla Sunnmø-res Alf Prøysen. «Sunnmøres Alf Prøysen føder barn som ikke blir kringkastet», stod det i ei osloavis. I perioden 1989–93 representerte ho Møre og Romsdal SV på Stor-tinget.

Gjennombrotet hennar kom allereie i 1949 då ho var med i ein radiokonkurranse, og to år seinare song ho på ei tilstelling i Vanylven der statsminister Ger-hardsen var til stades. Det førte til at ho kom inn på Sørmarka, som er skuleringssenteret til arbeidar-rørsla. Der møtte ho Ole, den ko-mande ektemannen.

– Utan han pappa kunne eg ikkje ha laga dette attersynet, sa Nils Widnes Johansen. – Han samla alt stoff om henne i avis-ene, limte det inn og tok vare på det. Han var ein skikkeleg fan av mamma!

Håvard Øvregård helsa frå

Noregs Mållag til «ei legende i målrørsla», og han fortalde frå den ni timar lange bilturen saman med Marie under oskeskyer og tett snødrev, frå landsmøtet på Stiklestad til Hareid, der Marie bur no. Og det i ein bil der berre ei av dørene verka.

– Men viss du vil vere med på ein ny tur, lovar eg at alle dø-rene skal vere i tipp-topp stand, spøkte Øvregård, utan å røpe om det var «Gangdøra» han tenkte på. Terje Kjøde helsa frå Sunn-møre Mållag. Han la vekt på det han oppfatta som grunnverdiane til medmennesket Marie Lovise. Han nemnde solidaritet med dei som sit nedst ved bordet, ubøy-eleg kamp mot intoleranse, og ei enorm arbeidskraft.

Marie Lovise fekk praktboka Den nynorske songskatten i gåve, sjølv om ho sikkert kan alle son-gane utanboks frå før. Hilde My-klebust helsa og overleverte gåve frå Vanylven Mållag, ei sendekorg laga av Svein Bøstrand.

Hilde Myklebust og systera Marte framførte dikt av Marie Lo-vise, med tonar til. Lars Andreas Myklebust frå Syvde opna pro-grammet med trekkspelmusikk, medan ein opplagd og underfun-dig ordførar Jan Helgøy gratulerte og takka frå Vanylven kommune. Kommunen stod saman med det lokale mållaget for tilskipinga, og Kristin Maurstad losa festlyden trygt gjennom programmet.

Det kanskje største høgde-punktet kom då heile festlyden framførte «Gangdøra», sjølve kjennemerket til Marie Lovise, som allsong. Då stod stemninga og jubelen i taket.

TERJE KJØDE

– Det gildaste eg har opplevd!

FARGERIK: Jubilanten sjølv i elegant raud kjole. Kva for annan farge kunne det ha vore? Ein stolt ordførar Jan Helgøy takka og helsa frå Vanylven kom-mune. Foto: Terje Kjøde


I september sleppte Surnadal Heim-bygdlag boka om surndalsmålet, Ord te gagns – Ord og uttrykk frå Surnadal. Med boka følgjer ei cd-plate med lydprøver. Boka er resultatet av tre års arbeid med innsamling og redigering.

Sjølve ordsamlinga inneheld kring 6000 oppslagsord, eit utval av det som

er mest særmerkt i surndalsmålet. Boka forklarar meininga med orda, korleis ein bøyer dei og korleis ein ut-talar dei. Ho inneheld døme på faste seiemåtar og korleis ein uttrykkjer seg i Surnadalen, og det fi nst tilvisingar til sitat av lokale forfattarar.

Heimbygdlaget vil at boka skal

vera ei bruksbok, og ønskjer at ho skal bli tilgjengeleg i alle heimar og skular i Surnadal – og for alle som arbeider med born og ungdom i bygda. Det meste av innhaldet blir framleis å fi nne på heimesidene åt Surnadal kom-mune. Stoff et er oppdatert i samsvar med den endelege papirutgåva.

Boka om surndalsmålet er fullførd

Sjefredaktør Signy Fardal i motemagasinet Elle og Elle Interiør er tildelt Nynorsk redak-tørpris for 2010. Prisen blei delt ut under Dei nynorske mediedagane i Oslo. «Sjefredaktør Signy Fardal bidreg til å gjera nynorsk til eit medie-språk også på mote- og interiør-området. Ho har òg markert seg i off entlege ordskifte om å sleppa nynorsken til i medium som heilt utelukkar nynorsk på redaksjo-nell plass», heiter det i grunngje-vinga.

UtfordringaJuryen peikar på at nynorsk knapt er å sjå i vekepressa, og at det har vore arbeidd for å bøta på dette.

Under ein konferanse i 2007 fekk Signy Fardal ei utfordring i fanget. Ho fekk då eit direkte spørsmål om å ha artiklar på nynorsk i bladet sitt. «Fardal tok utfordringa på strak arm, og utpå våren kom dei første artiklane på nynorsk. Etter tre og eit halvt år ser vi at det ikkje vart med eit ein-gongstilfelle, men at både mot-

emagasinet Elle og Elle Interiør jamt har artiklar på nynorsk», skriv juryen.

– Ein slik pris forpliktar, sa prisvinnaren då ho blei heidra med Nynorsk redaktørpris og lova at det framover kjem til å bli meir nynorsk i spaltene i Elle.

MangslungenSigny Fardal kjem frå Sogndal og har ein mangslungen pressebak-grunn. Den første redaktøropp-gåva var i Ungsosialisten. Deret-ter har vegen gått via Universitas, RadioOrakel, Klassekampen, Ar-beiderbladet, Ny Tid, Dagbladet og Dagens Næringsliv, før ho i 1998 blei sjefredaktør for Elle.

(NPK)

Litteraturhuset i Oslo var sen-trum for Dei Nynorske Medie-dagane 2010. Mediemållaget var nok ein gong vertskap, og leiar Berit Rekve er svært nøgd med tilskipinga. No vil ho sjå etter fl eire samarbeidspartnarar for å utvida den vellukka tradisjonen.

– Dei nynorske mediedagane viser fram mange sider ved ny-norsken og ulike verksemder. Det er ei glede å samla folk til ulike ak-tivitetar, og kvaliteten på dei ulike bidraga er god. Det gjer det gildt å leia ein slik festival, seier Rekve.

– Kva for tilskiping var du sær-leg nøgd med?

– Tilskipingane er såpass ulike at eg ikkje vil rangera dei. Vi har hatt kurs, føredrag, ordskifte, språkboklansering, kringkas-tingsseminar, festkveld med pris, kåseri, konsert, og lesestund for dei yngste. Difor er det korkje lett eller rett å stilla dei opp mot kvar-andre. Det er just dette mangfal-det vi vil ha, med både fag og fest,

skolering og debatt. Vi skal dekkja mange sjangrar og behov. Der ligg òg utviklingspotensialet.

– Kva kan Mediedagane bli be-tre på?

– Mykje er basert på frivillig verksemd og eit nokså lite bud-sjett, så det er meir vi gjerne vil få til. Til dømes vil meir PR-verk-semd kunne gje fl eire deltakarar. Potensialet er stort og ideane

mange, og det er alltid mogleg å bli betre. Mange positive atten-demeldingar inspirerer til å halda fram, fortel Rekve.

Held fram neste årStyret i Mediemållaget har ved-teke å skipa til Dei nynorske med-iedagane også i 2011. Då vert dei i dagane 20., 21. og 22. oktober. Også neste år skal hovudtilskipin-

gane vera i Litteraturhuset. – For Mediemållaget er dette

årvisse arrangementet eit langsik-tig byggjearbeid for å synleggjera og breia ut nynorsk mediespråk og medieverksemd, fortel Berit Rekve. Ho er glad for at andre verksemder og organisasjonar i nynorskfamilien og medieorga-nisasjonar samarbeider og bidreg med program.

– Dei er viktige bidragsytarar for at dette skal bli interessant og

mangfaldig. No vil vi gjerne også invitera lag og medieverksemder kring i landet til å laga tilskipin-gar under paraplyen Dei nynor-ske mediedagane, og ta dei med i programmet. På den måten kan mange få til aktivitetar som rettar merksemd mot mediespråk og bruk av nynorsk, seier ei entusia-tisk Rekve. Ho ser eit stort poten-sial i å arbeida på tvers av organi-sasjonar og verksemder.

– Eg kan sjå føre meg samarbeid mellom mållag, skular og medi-everksemder om både skrivetev-lingar, Nynorsk bar-tilskipingar og andre aktivitetar. Slik nettverks-bygging styrkjer medvitet og gjer nynorsken meir synleg, trur Re-kve. Ho og Mediemållaget ønskjer seg innspel og attendemeldingar i forkant av dei neste Mediedagane, helst så tidleg som råd.

– Då får vi mest ut av ressur-sane. Vi byrjar planlegginga alt no, avsluttar Berit Rekve.

KJARTAN HELLEVE

Nynorsk redaktørpris til Signy Fardal i Elle

Mediemållaget vil utvida suksessen MEDIEMÅLLAGET◆ Skipa i 1977◆ Yrkesmållag for folk i media,

kommunikasjons-, reklame-, fi lm- og forlagsverksemd

◆ Om lag 110 medlemer◆ Tilskipar og eigar av Dei nynor-

ske mediedagane, inviterer også andre til å delta med program

◆ Leiar: Berit Rekve

HEIDRA: Berit Rekve, leiar i Mediemållaget, saman med vinnaren av Nynorsk Redaktørpris 2010, Signy Fardal. Foto: Margunn Sundfj ord, NPK

Norsk Tidend rettar I førre utgåve vart Ragnar Hovland tillagt ei utsegn om at italienarane må bestemme seg for kva dei ville prakke på oss, pasta eller poteter. Sitatet var diverre teke ut av eit inter-vju som handla om heilt andre ting, og meininga vart difor feil. Me seier oss leie for dette.

FRAMTIDA: Lars Aarønæs, Astrid Sverresdotter Dypvik og Bente Riise disku-terer i regi av NPK om nynorsk har ei framtid som riksspråk. Jan Terje Faarlund kom diverre ikkje med på biletet. Foto: Kjartan Helleve

1.0 InnleiingNynorsken si framtid ligg hjå barn og unge. Det pregar dette programmet. Barnehagen er avgjerande for språk-opplæringa til barna, og det er viktig at alle barnehagebarn tidleg får gode hald-ningar til nynorsk og dialekt. Gjennom skulegangen skal elevane bli stødige nynorskbrukarar. Noregs Mållag skal arbeide for at alle nynorskelevar får ei god nynorskopplæring og held på ny-norsken. Kva stilling nynorsken vil få i framtida, er avhengig av kva vi gjer for nynorsken i dag. For å nå desse måla må vi ha ein sterk organisasjon som dreg i same retning. Programmet gjeld såleis heile organisasjonen.

2.0 Nynorsk oppvekst

2.1 Barn og språkDet viktigaste er å gjere barna til trygge brukarar av sitt eige mål og styrkje det lokale talemålet. Målet er at barna al-lereie i barnehagen skal få eit positivt møte med nynorsken.

2.1.1 Språk i barnehagenDen personlege språkidentiteten og det lokale talemålet skal styrkjast i barneha-gen, så barna vert tryggare på seg sjølve og den språklege og kulturelle bakgrun-nen sin. Barn over heile landet må få innblikk i det språklege mangfaldet som fi nst i Noreg, og målet er at opplesing frå nynorske barnebøker vert ein del av barnehagekvardagen. Noregs Mål-lag skal arbeide for at barnehagelova sikrar at det lokale talemålet ikkje vert undergrave. Språkopplæringa i førsku-lelærarutdanninga må styrkjast slik at førskulelærarane får kunnskap og med-vit om verdien av barna sitt eige talemål, og korleis dette best mogleg kan lærast. Det er viktig at det fi nst rettleiingar som gjer det lettast mogleg for tilsette i bar-nehagane å drive språkopplæring. No-regs Mållag skal opprette ei ressursside med oversikt over nynorske barnebøker for alle alderssteg og over kva materiell som fi nst på nynorsk. Den komande

treårsperioden skal Noregs Mållag sør-gje for at det vert kartlagt kva pedago-giske hjelpemiddel som fi nst til bruk i barnehagen. Målet er at alt materiell som vert gjeve ut med off entleg stønad, òg kjem på nynorsk. Aasen-tunet, Ny-norsksenteret og andre institusjonar skal få midlar til å utvikle pedagogisk materiell på nynorsk.

2.1.2 Barn og mediaNynorsk og dialekt må inn i større grad på radio og i fj ernsyn i program som særskilt er retta mot barn. Noregs Mål-lag skal, i samarbeid med Kringkas-tingsringen, følgje opp kravet om 25 % nynorsk i NRK Super.

2.1.3 Lokale tiltakViktige tiltak i lokallaga er å informere barnehagane om kva materiell som fi nst, som til dømes Pirion og Blåmann Barnebokklubb, og å spreie dette. Lo-kale mållag kan samarbeide med kom-munane for at barnehagane kjem med i kommunale språkplanar. Dei kan òg lage lokalt materiell for å fremje den lokale kulturen og dialekten, og sam-arbeide med barnehagane om å nå for-eldra og få besteforeldre og andre til å vitje barnehagane.

2.2 Nynorsk i skulenDet viktigaste målet er å auke talet på nynorskelevar i grunnskulen og å heve kvaliteten på opplæringa.

2.2.1 Talet på nynorskelevarNoregs Mållag må arbeide for å auke talet på nynorskelevar i skulen. Sentral-lekken skal fylgje opp alle som ynskjer å starte nynorsk parallellklasse, og utvikle eit parallellklassekurs for interesserte foreldre og mållag. Noregs Mållag må arbeide for å stoppe utholinga av opp-læringslova, slik at bokmålsklassar i ny-norskskular ikkje øydelegg for nynorsk-elevane. Det er eit mål å gjennomføre éi off ensiv skulemålsrøysting i perioden. Dersom lokal- eller fylkeslag melder inn stader der ei slik røysting kan vere ak-tuell, skal Noregs Mållag prioritere høgt å stille naudsynte ressursar til rådvelde. Mållag og målfolk som kan vere inter-esserte i å gjennomføre ei slik røysting, bør samlast i eit eige nettverk som kan fi nne fram til verkemidla som skal til for å vinne. Alle mållag i bokmålsområde og randsoner må fylgje opp foreldre

som skal velje hovudmål for ungane sine, slik at fl est mogleg vel nynorsk. Vidare må mållaga fylgje opp nynorsk-elevar i bokmålsgrupper, slik at dei får god opplæring.

2.2.2 Kvalitet i opplæringaKvaliteten på undervisninga i og på ny-norsk må hevast. Noregs Mållag må si-kre at lærarutdanninga og lektorutdan-ninga blir endra slik at lærarstudentane får opplæring i nynorsk- og sidemåls-didaktikk, i tillegg til at dei må meistre nynorsk. Norskfaget må gje nynorsk-elevane språkleg sjølvtillit og identitet, og Noregs Mållag må difor arbeide for å endre læreplanen. Språkrådet må få i oppgåve å kartleggje kvaliteten på og innhaldet i nynorskundervisninga, og Språkrådet må få midlar til å fylgje opp denne oppgåva. Lokallaga bør tilby kurs for lærarar, arbeide for at skulebiblio-teka kjøper inn nynorskbøker, (beste)foreldregrupper etter modell frå bar-nehagearbeidet og må i tillegg arbeide opp mot politikarar og administrasjon for å sikre at skulane driv god nynorsk-opplæring. Alle læremiddel må kome til same tid og pris på nynorsk og bokmål. Noregs Mållag og fylkeslaga skal særleg arbeide for at alle digitale hjelpemiddel skal liggje føre på nynorsk, slik som bru-kargrensesnittet på datamaskinene til elevane, digitale læremiddel og kontor-støtteprogram.

2.2.3 SidemålNoregs Mållag vil arbeide for at fl est mogleg elevar byrjar med nynorsk si-demål allereie tidleg på barneskulen.

Mållaget ynskjer å arbeide for at sty-resmaktene set i gang eit positivt side-målsforsøk der alle elevar på eit årskull nyttar nynorske læremiddel og nynorsk undervisningsspråk i eitt fag.

2.2.4 Organisering av skule-målsarbeidetNoregs Mållag sentralt skal setje ned ei nemnd som skal leie arbeidet med skulemål frå barnehage til vidaregåande skule. Nemnda skal særleg fylgje opp fylkeslaga, Norsk Målungdom og ar-beide opp mot styresmaktene. Nemnda skal utarbeide gode tiltak laga kan setje i verk og skipe til ei årleg samling for akti-vistar som er særleg opptekne av skule-målsarbeid. Alle fylkeslag og fl est mog-leg lokallag skal drive eige skulemålsar-

beid bygd på dei lokale tilhøva. Det er særleg viktig at laga melder inn korleis Noregs Mållag sentralt kan stø opp om det lokale skulemålsarbeidet.

3.0 Andre målpolitiske tiltakI denne perioden skal Noregs Mållag ha arbeid med nynorsk oppvekst som ho-vudprioritering. Likevel må målreisinga gå føre seg på alle felt i samfunnet, og mållaget vil òg arbeide på desse områda:

3.1 MediaNoregs Mållag sentralt, fylkeslaga og lokallaga skal saman arbeide for meir nynorsk i media, gjennom å styrkje dei nynorske avisene, tidsskrifta og pu-blikasjonane som fi nst, og stø opp om dei som måtte kome til. Noregs Mållag sentralt skal fylgje opp arbeidet med å få oppheva nynorskforbodet på redak-sjonell plass i dei riksdekkjande avisene. Saman med Kringkastingsringen skal Noregs Mållag vere ei vaktbikkje and-synes kravet til NRK om 25 % nynorsk. Dei skal òg saman drive pressverksemd for å få språkpolitiske krav til private ra-dio- og fj ernsynskanalar.

3.2 Nynorsk kyrkjemålNoregs Mållag skal arbeide for at ny-norsk får breiast mogleg plass i adminis-trasjon, gudstenesteliv og i andre kyr-kjelege handlingar. Mållaget vil passe på at den kyrkjelege administrasjonen held seg til Mållova.

3.3 NæringslivetNoregs Mållag sentralt skal lage ein kunnskapsbank om nynorsk i nærings-livet. Det er fylkes- og lokallaga som skal hente inn slik kunnskap og drive arbeid retta mot næringsliv.

3.4 Off entleg målbrukNoregs Mållag skal arbeide for at Mål-lova vert handheva strengare, og at det vert knytt sanksjonar til lova. Fylkeslaga skal arbeide for at off entleg tilsette får tilbod om nynorskkurs, særleg i ny-norskområda og randsonene.


Gjennom ord blir verda storArbeidsprogram for Noregs Mållag 2011–2014

Utkast frå nemnda 10. oktober 2010

SPENTE LESARAR: Marita Huus (t.v.) og Elena Eikevik Bjånes har valt seg boka Hemnaren. Elena seier ho skal rett opp på rommet og lese etter skulen.

Foto: Anne Britt Sandøy

KVARDAG OG FEST: Dagleg leiar Máre Helander i den samiske barnehagen i Oslo deler ut bollar og saft til gjester under mar-keringa av den internasjonale morsmålsda-gen. (Norsk Tidend 2–2010) Foto: Kjartan Helleve

GÅVER: Emil G. Kjesbu, Victoria Reselli og Ronja Andersen i Reinsholm barnehage i Verdal var godt nøgde med bollar, jakke-merke og teikneseriar frå Mållaget.

Foto: Hege Lothe

IDENTITET: Nytilsett redaktør i Telemark Tidend Kristin Berge lovar mykje godt kul-turstoff av alle typar på nynorsk. Redaktør Lars Kise i Varden til venstre. Foto: Per-Eirik Hekkelstrand/Varden

Foto:

stoc

k.xch

ng

3.5 Norskopplæring på nynorsk for vaksne innvandrararNoregs Mållag skal arbeide for å si-kre retten til nynorske læremiddel og opplæring på nynorsk for vaksne inn-vandrarar. Norskopplæring for vaksne innvandrarar bør kome inn under opp-læringslova slik at ein får lovfest at un-dervisningsmateriellet som vert utvikla, kjem på båe målformer til lik tid og pris. I nynorskområde skal opplæringa vere på nynorsk. Noregs Mållag skal arbeide for at det vert skipa til kurs i nynorsk-didaktikk for lærarar.

3.6 BokbransjenNoregs Mållag sentralt skal arbeide for å sikre gode vekstvilkår for nynorsk litte-ratur i den nye bokavtalen. Noregs Mål-lag må òg sikre at det vert momsfritak for norske e-bøker.

3.7 OrganisasjonarNoregs Mållag skal i perioden arbeide andsynes store organisasjonar som til dømes Norges Fotballforbund for å få inn nynorsk på vevsidene deira.

3.8 2013I 2013 er det 200 år sidan Ivar Aasen vart fødd og 100 år sidan Det Norske Teatret var skipa. Hovudprioriteringa i jubileumsåret er å gjere mållaget og målsaka meir synleg i samfunnet, og byggje organisasjonen, mellom anna gjennom verving av nye medlemer. No-regs Mållag sentralt skal i samarbeid med resten av organisasjonen skipe til ein vandringsstafett med møte og kul-turarrangement langs ruta til Ivar Aa-sen. 2013 er òg stortingsvalår, og Noregs Mållag skal arbeide for at partia forplik-tar seg til å gjennomføre god målpoli-tikk i komande stortingsperiode.

3.9 2014I 2014 er det 200 år sidan Grunnlova vart skriven. Målreisinga var ein del av nasjonsbyggingsprosjektet, og det er di-for viktig at mållaget får ei rolle i grunn-lovsjubileet. Dette året skal landsmøtet vere på Eidsvoll.

4.0 OrganisasjonsarbeidDet viktigaste målet for organisasjons-arbeidet er å utvikle gode lagsfolk og rekruttere fl eire nynorskbrukarar som aktive medlemer. Alle ledd i Noregs Mållag skal vidareutvikle ein god og in-kluderande organisasjonskultur.

4.1 Noregs Mållag sentraltDen viktigaste jobben til Noregs Mållag sentralt er å styrkje lokal- og fylkeslag. Kvart år skal Noregs Mållag tilby gratis kampanjetilfang og andre kampanjeak-tivitetar til medlemslaga. Noregs Mål-lag sentralt skal vitje alle fylkeslaga og minst 50 mållag kvart år i perioden. I tillegg skal mållaget organisere tilbod om føredragshaldarar til lokallaga. No-regs Mållag skal samarbeide tett med Norsk Målungdom, og særleg stø opp

om skulevitjingsarbeidet deira. I perio-den skal alle nyvalde leiarar få tilbod om vitjing og skolering frå sentralleddet. Mållaget skal skipe til årlege haustse-minar. Hovudmålgruppa for seminara skal vere lokallagsleiarar. Noregs Mål-lag sentralt skal systematisere arbeidet med å samle inn og spreie gode døme på lokalt målarbeid. Noregs Mållag skal ha eit stabilt, høgt medlemstal. Vi vil auke verveopplæringa og redusere snittalderen i organisasjonen. Noregs Mållag skal vidareutvikle www.nm.no, www.nynorskklasse.no, Norsk Tidend og det elektroniske nyhendebrevet Nytt om nynorsk slik at dei fungerer som in-spirasjonskjelder for målarbeidet lokalt.

4.2 FylkeslagaFylkeslaga i Noregs Mållag skal vere eit bindeledd mellom sentral- og lokal-leddet, i tillegg til å drive målarbeid på regionalt nivå. I denne perioden skal fylkeslaga særleg prioritere barnehage- og skulemålsarbeid. Fylkeslaga skal samordne det lokale målarbeidet og in-spirere lokale målfolk, mellom anna ved å skipe til seminar og samlingar. Kvart fylkeslag skal fylgje opp landsfemnande kampanjar, med mål om at fl est mogleg lokallag tek del i dei. I tillegg bør fylkes-laga vurdere kvar det er høve for å starte nye lag, og samarbeide med nabolokal-laga og Noregs Mållag sentralt om lags-skiping.

4.3 LokallagaDei lokale mållaga er grunnfj ellet i No-regs Mållag. Difor må alt organisasjons-arbeid ha som utgangspunkt å styrkje lokallaga. I perioden skal mållaga gje barnehage- og skulemålsarbeid høg prioritet. Lokallaga skal verve medle-mer og gjere målsaka synleg i lokalmil-jøet. Dette kan skje gjennom møte og tilskipingar, bøker og skrift, dialekt- og kulturarbeid eller på andre måtar. Mål-laga bør samarbeide med lokale mål-ungdomslag der det fi nst slike, og hjelpe NMU med å skipe slike lag på stader der det ikkje fi nst. Det er eit mål at fl est mogleg lokallag samarbeider med an-dre og nye organisasjonar, til dømes kor, idrettslag og næringslag. Mållaga bør spreie røynslene med slikt arbeid slik at laga kan lære av kvarandre. Mållaga skal halde årsmøte og sende inn årsmelding kvart år.


Jens Kihl er leiar for nemn-da som no har kome med framlegg til nytt arbeids-program. Det gjeldande arbeidsprogrammet for Noregs Mållag gjeld fram til landsmø-tet 2011.

– Utgangspunktet vårt har vore å lage eit arbeidsprogram som er lett å bruke, seier Kihl.

– Me har ikkje oppdaga Amerika her, dette er heller ikkje noko ideolo-gisk kampskrift. Dette er ei priorite-ring mellom allereie kjende arbeids-oppgåver. Eg trur at me vil vere fl eire nynorskbrukarar og stå sterkare som organisasjon dersom me greier å gjen-nomføre dette programmet, slær Kihl fast. Han meiner det likevel er lov å spørje seg om det er nok.

– Det er mogleg å tenkje seg eit ar-beidsprogram som legg opp til at Mål-laget skal stå fram som ei endå meir kreativ og innovativ rørsle. Vårt fram-legg legg jo opp til ein stø kurs, med vekt på visse område. Det er sjølvsagt råd å sjå for seg at me hadde tenkt heilt annleis, og kome opp med banebry-tande idéar til mange millionar kroner, seier Kihl.

Han fortel at nemnda likevel har landa på å lage eit solid arbeidsdoku-ment, som skal vere mogleg å gjen-nomføre. Det er no opp til medlemene å vurdere om nemnda har prioritert rett.

– Kva er det viktigaste i dette fram-legget?

– Me i nemnda meiner det aller viktigaste er å satse på barn og unge dei neste tre åra. Dette er eit arbeids-felt organisasjonen allereie er særs god på, og der noko av det viktigaste no er å lære meir av kvarandre. I tillegg mei-ner me det er viktig å styrkje organisa-sjonen. Ikkje fyrst og fremst gjennom vekst i talet på lag eller medlemer, men gjennom å skape ein sterkare og meir robust organisasjon.

Kihl strekar under at nemnda gjerne vil ha innspel og reaksjonar frå heile organisasjonen.

– Me vonar at heile organisasjonen vil vere med på å ordskiftast om kva Noregs Mållag skal gjere dei neste tre åra. Dersom lag ynskjer oss på vitjing for å diskutere arbeidsprogramfram-legget, stiller me meir enn gjerne opp, seier Jens Kihl, på vegner av heile pro-gramnemnda.


Barn og unge er viktigast

I NEMNDA: ◆ I arbeidsprogramnemnda for Noregs Mållag sit: Jens Kihl (leiar), Terje Kjøde (Sunnmøre),

Margit Ims (Telemark), Jens Helleland Ådnanes (Hordaland), Astrid Myhre (Aust-Agder), Vidar Lund (Rogaland), Maiken Rose Flatmo (Trønderlaget, no Romsdal), Kjell Snerte (Buskerud), Birgitta Lim Ersland (NMU)

Prosess◆ Oktober: Presentasjon for styret og for landsrådet ◆ November, desember og januar: Høyring i organisasjonen ◆ 1. februar: Høyringsfrist ◆ Februar: Handsaming i styret og innstilling til landsmøtet. Utsending til laga veka et-

terpå. ◆ April: Landsmøtet i Suldal vedtek nytt arbeidsprogram Gje tilbakemelding! ◆ E-post til nemndsleiar Jens Kihl: [email protected] ◆ Telefon: 99 23 14 90 eller 23 00 29 37

INSPIRASJON: – Målprisen er ei stor inspi-rasjonskjelde for vidare språkarbeid, sa rek-tor Sigmund Grønmo (t.h.) då han tok imot pris frå leiar Håvard B. Øvregård i Noregs Mållag. Foto: Hege Lothe

Temaet for Litteratur-symposiet i Odda i år var smuss, i alle slags vari-antar. Når det no er råd å køyre gjennom Odda utan å kjenne det på lukta, er det ein littera-turfestival som held fast på tungindustrien. – Var det bra? Agnes Ravatn er usikker. Ho har nett lese høgt i ein smeltehall på Tinfos Titan & Iron i Tyssedal. Det er litteratursym-posium i Odda, og på dagtid blir nokre av forfattarane sende ut til skular og tungindustri. Ut til folket.

– Nei, svarar eg. – Det var det ikkje.

Det har sin sjarm å stå slik inne i ein svær industrihall og høyre på ein forfattar som les høgt. Ravatn har valt rett ved å lese essayet sitt om kontaktblad, det er kort og fol-

keleg humoristisk. Haka er at det er vanskeleg å høyre kva ho seier, sjølv med eit middels stort PA-anlegg.

Maskinene kviler ikkje, og det er det ikkje mange av arbeidarane som gjer heller. Av dei rundt femti tilskodarane er det berre sju, åtte arbeidarar. Dei har stilt seg bak-arst der ein høyrer minst. Resten er symposiedeltakarar, for det meste studentar frå skriveakademia i Bø og Bergen.

IndustrituristSjølve opplesinga tek knappe ti mi-nutt. Arbeidarane ruslar attende til arbeidet, og me andre ruslar ut i friluft igjen. Men i staden for å bli bussa attende til Odda, blir me tekne med på industrimuseet i Tys-sedal. Ein fi lm gjev ei rask innføring av framveksten til både Tyssedal og Odda.

Etterpå småspring me til den gamle kraftstasjonen, som har blitt restaurert og verna.

– No får me vere japanske turis-

Det er ei oppleving å sjå Maria Parr i aksjon. Suksessforfattaren Maria Parr var invi-tert til Litteratursymposiet i Odda for å lese for tredjeklassingane på Odda grunnskule og for å delta på ei tilski-ping i det gamle meieriet og ei på bi-blioteket i Kinsarvik.

Fort gjortMaria Parr har reist mykje rundt og lese for ungar, både med Tonje Glim-merdal og Vaff elhjarte. Då Norsk Ti-dend snakka med henne vinter, streka ho under kor viktig det er at bøkene er skrivne for ungar.

– Det er fort gjort å skrive ting som liksom skal vere litt til den vaksne lesa-ren. Det prøver eg å unngå. Eg prøver å

skrive utelukkande for dei yngste lesa-rane, sa ho den gongen.

Baud på seg sjølvPå tilskipinga i det gamle meieriet i Odda var det ikkje tvil om at forfatta-ren tok ungane på alvor og baud på seg sjølv. Framføre eit hundretals ungar og vaksne åtvara ho om at det kom til å bli litt roping og høg synging. Så tok ho til å lese opninga frå Tonje Glimmerdal, der hovudpersonen set utfor ein bratt skibakke, og syng av hjartans lyst på veg mot hoppet.

– PER SPELMANN HAN HADDE EI EINASTE KU!!!

Det klang i veggene i det gamle murhuset, og ungane som sat på golvet heilt fremst ved scena, visste ikkje heilt om dei skulle le eller springe bak til far.

Angsten gjekk likevel raskt over. Parr var fl ink og småsnakka med dei min-ste mellom dei mest dramatiske epi-sodane. Ho heldt heile salen i si varme hand, og då ho hadde kome gjennom det fyrste kapittelet, sat alle og venta på meir.

Ho skulle eigentleg skunde seg for å nå den nesten avtalen på biblioteket i Kinsarvik, men vart stoppa av fansen. Bokhandlaren ute i gangen selde fort ut dei femten bøkene ho hadde med seg, og no stilte den eine ungen etter den andre seg opp i kø for å få autografen hennar.

– Eg diggar den boka!Det var eit mindre publikum som møtte Maria Parr i Kinsarvik, utan at det gjorde nokon skilnad for henne.

Då ho fortalde at ho skulle lese litt frå Tonje Glimmerdal¸ var det ein gut som sat langt framme som skreik ut:

– Å! Den boka diggar eg! – Orkar du å høyre meg lese når du

har lese boka før, spurde Parr.– Ja, det går greitt, meinte guten. Etter lesinga tok forfattaren seg

igjen tid til å snakke med ungane, og fl eire ville ha eit bilete av seg sjølv sa-man med den magiske eventyrfortel-jaren. Sjølv ikkje dei vaksne greidde å halde seg.

– Me er så glade i den boka, sa ei mor.

– Det er så godt at det fi nst så gode barnebøker på nynorsk.


Serielitteratur for ungdom omsett til nynorsk fell mellom to stolar. Marknaden er for liten, og sjange-ren passar ikkje inn i stønadsord-ningane. – Eit grunnleggjande pro-blem, meiner Ragnfrid Trohaug.

I haust har Samlaget gitt ut dei to fyrste bøkene i Cherub-serien. Det er ein engelsk serie om nokre ungdomar som arbeider som hem-

melege agentar. Serien har vunne ei rad prisar, og er skriven av den tidlegare privatdetektiven Robert Muchamore.

Det er slike seriar unge lesarar kastar seg over i dag, anten det dreier seg om vampyrar, trollmenn eller hestar. Men lite fi nst på ny-norsk, og stønadsordningane er ik-kje til mykje hjelp. Sjølv om desse

to titlane vart kjøpte inn i fem hun-dre eksemplar, så er det tusen færre enn det som vanlegvis blir kjøpt inn av ei ny bok. Barnebokredak-tør Ragnfrid Trohaug i Det Nor-ske Samlaget er uroa for at dei ikkje greier å nå ungdomslesarane.

– Kulturrådet stør jo i utgangs-punktet kultur som ikkje greier å gå rundt av seg sjølv, og det er veldig

bra. Men det fi nst for lite serielit-teratur for ungdom på nynorsk, og vi er avhengige av å importere ein serie som Muchamores Cherub-bøker for at det skal kome gode seriebøker på nynorsk. Kultur-rådet bør ha til oppgåve å stø god litteratur i alle sjangrar, også omsett serielitteratur, og då er det særleg serielitteratur omsett til nynorsk

Forteljeglede

Industriturist i Odda

SOVJETISKE SKUGGAR: Stinn brakke i Odda bibliotek når Aslak Sira Myhre, Kjartan Fløgstad og Per Anders Todal vitja Lit-teratursymposiet med eit ordskifte om Sovjetunionen. Foto: Kjartan Helleve

Serielitteraturen mellom to stolar

som treng hjelp. Serielitteraturen på bokmål er så etablert at han går rundt av seg sjølv i bokhandlar, ki-oskar og daglegvarebutikkar. Vi er avhengige av støtte for at ein slik spenningsserie på nynorsk skal få fotfeste.

– Så du ynskjer å dra den nynor-ske barnelitteraturen i meir kom-mersiell lei?

– Eg vil at me skal kunne gjere begge delar. Me har laga veldig gode bøker i alle år, og det skal me sjølvsagt halde fram med. Men dette er eit nytt rom, der me ikkje har høve til å vere med om det ikkje blir lagt til rette for det. 60 prosent av det som fi nst av barne- og ung-domslitteratur på norsk, er omsett litteratur. Dette er stort sett seriar

og kiosklitteratur, som greier seg sjølv. For lite er på nynorsk, og det som er på nynorsk har enno ikkje fått ein like sjølvsagt plass i bok-handlane som det seriebøkene på bokmål har.

– Kvifor er dette så viktig? – Av di det rører ved kva me vil

at nynorsk skal vere i framtida. Det er ikkje noko problem å gje ut høg-

kvalitetsbøker for oss sjølve og un-gane våre. Men i mine auge har me då skote oss sjølve i foten. Nynorsk må vere til stades på alle nivå, og serielitteratur må vere eit av desse nivåa. Dette er eit grunnleggjande problem.

Trohaug meiner det er like vik-tig korleis denne typen litteratur blir distribuert.

– Korleis får me nynorsken ut til ungdomane? Born og ungdom må få vite kva for bøker som fi nst, og her er til dømes barnehagekam-panjen til mållaget eit godt døme. Heile målrørsla må gjere ein felles innsats, avsluttar barnebokredak-tøren.

KJARTAN HELLEVE [email protected]

OMSVERMA: Maria Parr var ei populær dame etter å ha lese frå Tonje Glimmerdal på Kinsarvik Bibliotek. Foto: Kjartan Helleve

tar og skunde oss ned den andre trappa, seier guiden.

Japansk turist? Det er jo det siste ein vil vere. Ein motvilje stig opp i fl eire av oss, ei kjensle av å ha blitt lurt. Dette er ikkje litteraturen ut til arbeidarane. Dette er indus-trien ut til litteratane. Det er som om symposiet vil at du skal ta heile Odda-pakka når du fyrst er der. Sjølv om du eigentleg berre er der for litteraturen sin del.

Sovjetiske skuggarFarga av turiststempelet er eg ik-kje udelt positiv når turen går til biblioteket og eit ordskifte under tittelen «Sovjetiske skuggar», mel-lom Aslak Sira Myhre, Kjartan Fløgstad og Per Anders Todal. No skal det sikkert bli meir industri-sentimentalitet, meir dyrking av smuss.

Men i motsetnad til på runden i Tyssedal er det ei overvekt av od-dingar mellom reolane. Moglegvis er dei meir opplesne enn vanleg,

men det kan sjølvsagt vere at det er problemstillinga dei fi nn inter-essant. I 1919 vurderte kommune-styret i Tyssedal om dei skulle søkje medlemskap i Sovjetunionen. Då kan ein skjøne kor langt til venstre både Tyssedal og Odda har stått og moglegvis står politisk. Så i staden for å vere ei tenkt problemstilling, så er sjølv eit storpolitisk emne som dette noko mange av tilhøyrarane er velkjende med.

Både Todal og Fløgstad har skrive dokumentarbøker frå det kommunistiske imperiet, og deler velvillig av seg sjølve og vurderin-gane. Med ein tidlegare RV-leiar som ordstyrar blir det eit ordskifte av høg kvalitet. Og sidan eg kjem rett frå ein historietime, så koplar eg det dei fortel, til det som hende i Tyssedal. Det er nesten som om nokon har ein plan her.

Provisoriske lokaleKvelden byrjar med Litterær heilaf-ten i Lindehuset, som ligg inne på

det nedlagde smelteverket i Odda. Det har blitt gjort om til ei proviso-risk storstove.

Provisorisk av di lokala er i gren-seland for kva brannvesenet kan vere med på. Illustrerande nok har brannsjefen vore raus og gjort eit unnatak for symposiet, noko som illustrerer samarbeidet mellom til-skiparane og lokalsamfunnet.

TøftProgrammet er som eit vanleg bokbad, og korkje Beate Grimsrud, Vigdis Hjort, Ragnar Hovland eller Th omas Espedal er særleg prole-tariske i tekstutvalet sitt. Dei kon-senterer seg meir om det utvida smussomgrepet.

Men Sira Myhre er igjen vert, og han les frå boka si Herskap og tjenere mellom kvar gjest. Og den boka går rett inn i den raude trå-den.

Han får det tøft mot slutten av programmet, då Lars Saabye Christensen ikkje akkurat er snak-

kesalig, og så vidt mumlar fram noko om ein sjukdom.

Trefte OddaDet er difor ein letta Sira Myhre som tek plass på Hardanger Hotell rett etterpå. For tredje gong skal han vere ordstyrar, og dette byrjar å minne om rovdrift. Men ordskiftet om fotball trur eg ikkje at han for alt i verda ville ha sagt nei til å vere med på.

Myhre har med seg Dag Sol-stad, Fløgstad, Grytten og, av alle, Brann-keeper Håkon Opdal. Fot-ball er den einaste fasinasjonen som bind Dag Solstad til folket ifylgje han sjølv. Fotballen er såleis ein møteplass mellom Solstad og dei som ikkje les så mange bøker. Og Opdal greier seg godt, han er vel van med å ha auga på seg. Ord-skiftet vert humoristisk, og berre sporadisk kjem dei inn på litteratur i det heile. Til og med Grytten dreg på smilebandet fl eire gonger, noko han ikkje gjer i utrengsmål.

Det spesielle er likevel at fl eire av tilskodarane har møtt i fotball-drakt, og mot slutten av ordskiftet bryt det til og med ut Brann-songar til ære for Brann-spelaren. Igjen var det utselt, igjen hadde festiva-len treft ei nerve og fått oddingane på ei tilskiping.

PostmodernismeDet er ein postmoderne litteratur-festival eg er med på, der ein ikkje heilt veit kvar høgkulturen sluttar og lågkulturen byrjar. Og faktisk kan ein lurer litt på kvar litteraturen slut-tar og samfunnsfaget byrjar. Even-tuelt historiefaget. Særs vellukka på alle måtar. Når eg køyrer heim frå Odda, blir eg likevel sitjande og ten-kje på nokre av bileta frå industri-museet. Dei av livet i Odda før Sam Eyde fann ut at han skulle byggje eit megakraftverk i Tyssedal. Kan ikkje hugse å ha høyrt noko om det livet i løpet av symposiet. Men det blir vel neste år.



– Åse-Marie Nesse var ei modig dame. Ho levde eit rikt liv, som ho forma sjølv, seier Elisabet Val-levik Engelstad til Nynorsk pres-sekontor. Engelstad har brukt to og eit halvt år på å leve seg inn i og skrive om Åse-Marie Nesses liv og virke.

Heilskapleg forteljingÅse-Marie Nesse (1934–2001) var skolert i den klassiske littera-turen. Ho skreiv dikt om kjærleik og glede, om å vere menneske, om sorg, sjukdom og død. Forfat-tarskapen hennar utgjorde 22 bø-ker, og ho redigerte og gjendikta eit trettitals litterære verk, mest frå tysk og spansk. Diktsamlin-gane hennar kom i fl eire opplag, og både som universitetslærar og opplesar var ho kjend for den sterke utstrålinga.

– Eit mål med denne boka har vore å vise samspelet mellom eit menneskeliv og eit sam-funn. Eit gitt samfunn legg føringar for livet ditt, men kvart eit menneske er eineståande og gjer eigne val. Eg ville lage ei heilskapleg forteljing om livet til Åse-Marie Nesse. Ho valde å tene litteratu-ren, stifta aldri eigen fa-milie, men sette kjærleik og ven-skap høgt, seier Elisabet Vallevik Engelstad.

Den lyriske produksjonen til Åse-Marie Nesse står sterkt i denne biografi en. Vi kan lese mykje om livet hennar gjennom dikta. Ho byrja med kjærleiks-dikt og avslutta med dikt om det å skulle døy.

Stort kjeldematerialeElisabet Vallevik Engelstad har følgd den særmerkte og pris-lønte lyrikaren, frå barndom og oppvekst på Jæren, gjennom sø-kjande studietid i Oslo, USA og Tyskland, gjennom forelskingar, engasjement i PEN-klubben, eiga dikting og strevet og sigeren med gjendiktingar.

Sjølv møtte Vallevik Engelstad berre Nesse eit par gonger, og var heller ingen stor kjennar av arbei-det hennar. Men biografen har snakka med mange menneske som kjende Nesse. Ho har også gjennomgått notat, dagbøker,

ulike korrespondansar, samtalar og intervju i bøker og blad.

– Korleis har det vore å skrive om ei du ikkje kjende så godt til?

– Eg har sjølv all-tid likt å lese biografi ar, men å føre pennen sjølv i eit slikt arbeid har vore

ei utfordring. Då eg først fann nøkkelen til å kome inn i livet til Nesse, har det for meg vore ein

fordel å ikkje kjenne henne frå før. Eg hadde ingen fordommar og kunne ha eit slags overblikk på det eg dreiv med. Men ein må sjølv-sagt kjenne ei form for empati for livet og diktinga til vedkomande, strekar Vallevik Engelstad under.

Alvelandet– Det er tre ting som eg vil seie særmerkte Åse-Marie Nesse. Ho var svært gåverik. Ho hadde ein veldig sterk vilje, og eit romantisk og poetisk gemytt.

Nesse voks opp på Klepp på

Jæren. Sjølv om ho fl ytta bort då ho vart atten, var Jæren heim-landet – Alvelandet. Jæren var staden ho alltid kom attende til. Landskapet bar ho med seg i det inste rommet.

– Jæren var grunnleggjande for Åse-Marie. For det første hadde ho i seg det litterære, gar-borgske Jæren som vi alle kanskje ber i oss. Men det var Jæren som var heime. Strendene og havet ap-pellerte til henne og betydde så mykje. Ho skreiv ikkje naturdikt, men landskapet prega nok dik-tinga likevel. Jæren gav henne in-spirasjon og ro til å skrive. Ho fekk ei kreativ kraft ved å vere der, seier Elisabet Vallevik Engelstad.

Kritiske røyster– Tidvis vart Nesse uglesett, kva låg i det?

– På 1970-talet, då Nesse de-buterte, var det eit einsretta, po-litisert litterært miljø i Noreg. Det var ikkje så lett å vere ein person som stod utanfor og gjekk sine eigne vegar. Nesse vart i byrjinga sett på som konservativ og utda-tert når ho skreiv om dei store spørsmåla i livet. Kritikken gjekk innpå henne. Ho vart såra, men ho bøygde ikkje av.

– Publikum likte dikta hen-nar. Ho var ein folkekjær poet. Ho skreiv om ting som folk forstod og som dei kunne kjenne seg att i.

I staden for å tvinge bokmåls-avisene til å bruke nynorsk bør nynorskavisene få ei romsleg ek-strastøtte gjennom pressestøtte-ordninga. Slik kan nynorsken best styrkjast i media, meiner direktør Ottar Grepstad i Nynorsk kultur-sentrum.

Pressa og pressestøtta var eit sentralt tema i den årlege ta-len om tilstanden for nynorsk

skriftkultur, som i år blei halden i Trondheim.

– Dagens system med pres-sestøtte bør bli erstatta av ei støtteordning for journalistisk publisering på papir eller nett, med ein nynorskpott som svarer til 25 prosent av den samla pres-sestøtta, føreslo Grepstad i talen.

– Løyvingar frå denne potten må kome i tillegg til den ordi-

nære tildelinga av pressestøtte. Så enkelt kan Noreg styrkje ny-norskpressa utan å svekkje bok-målspressa og utan å tukle med det redaksjonelle sjølvstendet til pressa, meinte han.

– For små miljøI den talmetta talen gjekk Grep-stad gjennom historia til nynorsk-pressa i Noreg, eit tema han tidle-

gare i haust har behandla i boka Avisene som utvida Noreg. Ny-norskpressa 1850–2010.

Sjølv om så mange som 58 av-iser i dag har nynorsk som einaste eller dominerande målform, er berre éi av dei dagsavis og berre éi er riksdekkjande. Resten er lokale fådagarsaviser. I det lyset meinte kultursentrumsdirektøren at dei nynorske redaksjonsmiljøa jamt

DEBUT: Ein stolt debutant frå 1970. Foto: Privat eige / Frå boka

MODIG: Nesse hadde lenge stilling som fyrsteamanuensis i tysk litteratur. Foto: Samlaget

usb

åk

tmi

Vil ha eigen nynorsk pressestøttepott

(NPK): – Dette er stort, seier redaktør Bente Riise etter at Syn og Segn av ein uavhengig nordisk fagjury er kåra til Nordisk tidsskrift 2010.

– Det er veldig kjekt å bli sett og erkjent. Me håpar det betyr at endå fl eire får auga opp for at Syn og Segn er eit moderne og sprekt tidsskrift,

seier Bente Riise. Den fi nske kultur- og idrettsministeren Stefan Walling og forfattaren Monika Fagerholm overrekte prisen i samband med bok-messa i Helsingfors. Juryen grunngir kåringa mellom anna med at «Syn og Segn er eit moderne og aktuelt tids-skrift i beste tyding av ordet».

– Me satsar på å vere i tida, og det er me, seier Riise.

Ho fortel at siktemålet er å vere noko meir enn aviser og andre tids-skrift.

Juryen, som har representantar frå alle dei nordiske landa, rosar også Syn og Segn for stor breidd og uttalar

Nordisk heider til Syn og Segn

Eit liv for og med poesien

BIOGRAF: Elisabet Vallevik Engel-stad, mangeårig lektor ved Oslo katedralskole, har skrive biografi en Åse-Marie Nesse. Eit poetisk liv. Foto: Kari Hamre / NPK

Sjølv om ho til tider vart uglesett av det litterære miljøet, hadde Åse-Marie Nesse tusentals lesarar som sette pris på henne. No kjem biografi en om poeten, gjendiktaren og tyskfi lologen frå Jæren.

GOETHE: Nesse gjendikta mellom anna Johann Wolf-gang von Goethe. Foto: Ola Sæther

PRISA: I 1999 vart Nesse tildelt Dobloug-prisen for framståande litteratur.

Foto: Inger R. Kristiansen / NPK

Moms på e-bøkerRegjeringa går som venta inn for å innføre moms på e-bø-ker kjøpte i utlandet. Forsla-get går ut på å innføre moms på elektroniske tenester som blir kjøpte i utlandet frå 1. juli neste år. Bokbransjen øn-skjer momsfritak for norske e-bøker, men dette blir avvist av Finansdepartementet. I staden vil ein innføre like momsreglar. (NPK)

PÅ MESSE: Den fi nske kultur-

og idrettsministeren Stefan Walling og forfattaren

Monika Fagerholm overrekte prisen til redaktør Bente

Riise i samband med bokmessa i Helsingfors.

Foto: NPK


I august 2013 er det 200 år sidan Ivar Aasen kom til verda, og det er samstundes duka for eit spanande stortingsval. Kva for politiske parti som då får regje-ringsmakt veit ingen, men ein kan tenkje seg eit scenario der FrP og Høgre kan skipe ei fl eir-talsregjering. Kva for konse-kvensar kan det få for målsaka?

Eg er redd for å misse sidemålet. Hat-kampanjane mot den «tvungne» sidemålsordninga (også kjend som «nynorsk») som dukkar opp med jamne mellomrom, merkeleg nok kring valtider, er fyrst og fremst drivne av Framstegspartiets Ungdom og Unge Høgre. Eg er redd for at det å gjere side-målsopplæringa «friviljug» ikkje berre er eit tomt valløfte frå desse partia, men eit reelt trugsmål. I meir enn hundre år har norske skuleelevar fått opplæring i båe skriftspråka. Sidemålsopplæringa er viktig for å gjere jamstelling mellom nynorsk og bokmål mogleg. For at nynorsk- og bokmålsbruka-rane skal vere likestilte og verte forstått over alt, må nynorsk og bokmål vere ålmennkunnskap.

Det argumentet sidemålsmotstan-darane ofte kjem trekkjande med, er at sidemål er «tvang». Men det å ha læreplanar og obligatoriske fag inneber tvang! Heilt frå Bjørnstjerne Bjørnsons tid har sidemåls-motstandarane klaga over side-målstvangen. Det eg tykkjer er merkeleg, er at dei som ropar høgast om at sidemål er tvang, er ikkje alltid dei som er for mest fridom elles i skulen, som i andre obligatoriske fag eller når det gjeld oppmøtetider.

Mange av argumenta mot sidemål er useriøse og fordummande. Likevel er eg smerteleg klar over at sidemålsopplæringa i dag, serleg for dei som har ny-norsk som sidemål, ikkje fun-gerer for alle. Fram mot stor-tingsvalet er det spesielt viktig at vi held eit godt auge med sidemålet. Vi må freiste å kome med gode framlegg til korleis vi kan gjere sidemålsunder-visninga betre, som til dømes lærebøker på sidemålet i andre fag og å gjere sidemålsdidaktikk obligatorisk i norsklærarutdan-ninga. På den måten vert ikkje alternativet å kaste heile faget på søppeldynga, om det ein dag skulle kome opp som eit reelt spørsmål.

Eit slag for sidemålet

nmuJanne-Kristin Svarstad Nygård

Eit liv for diktingaÅse-Marie Nesse var svært glad i barn, og ønskte seg gjerne sine eigne. Men det passa ikkje inn i livet hennar å ha eigen familie.

– Ekteskap og familieliv såg ho som vanskeleg å kombinere med arbeidet sitt og den fri-

dommen ho trong. Åse-Marie hadde ein veldig sterk vilje. Ho hadde eit idealistisk syn på ekteskapet, og høge krav. Det måtte vere den store kjærlei-ken, elles kunne det vere det same. Åse-Marie valde å leve aleine. Kjærleiksenergien ville ho bruke i ein vidare forstand enn mellom to menneske. Ho

hadde mange gode vener av begge kjønn, og familien be-tydde mykje for henne, seier Elisabet Vallevik Engelstad.

Åse-Marie Nesse vart råka av kreft for første gong i 1996, men hadde fram til ho døydde 67 år gammal i 2001 ei stor livskraft og appetitt på livet.

– Det er berre å ta av seg

hatten for henne. Ho hadde ei stor glede ved livet. Ho ville ikkje vere sjuk, ville ikkje døy. Ho brukte alle krefter på å bli frisk. Kampen mot kreften vann ho likevel ikkje, men ho var budd då dagen kom. Då hadde ho teke farvel med både vener og familie, og med livet.

KARI HAMRE©NPK

at tidsskriftet gir lyst til å lese meir og tenkje vidare sjølv.

– Me går i djupna og i breidda, og legg vinn på å få til ei god blanding. Samstundes vil me overraske, stimu-lere nysgjerrigheita og tankelivet, seier Bente Riise. I neste utgåve er det artiklar om alt frå Beatles til Aasen-

spesialist Reidar Djupedal, og eit stort tema om ekstreme prestasjonar.

Det er vinnarane av dei nasjonale nordiske tidsskriftkonkurransane som tevlar om den nordiske prisen, og det er andre år på rad eit norsk tidsskrift vinn. I fj or vann Vinduet.

(©NPK)

over er for små til å kunne stå seg over tid.

– Berre fem nynorskaviser hadde i 2010 meir enn tretti tilsette, og over halvparten hadde færre enn ti. Miljø med mindre enn ti–tolv personar blir før eller seinare for spin-kle. Der ligg altså nivået for kritisk masse, hevda Grepstad.

– Som andre nynorskin-

stitusjonar er altså mange ny-norskaviser i minste laget, slo han fast.

NynorskjournalistarGrepstad var òg uroa for at det blir utdanna for få ny-norskskrivande journalistar. Han viste til tal som NRK-sjef Hans-Tore Bjerkaas la fram under Dei nynorske festspela i

2010. Av tala gjekk det fram at berre åtte prosent av studen-tane som gjekk ut frå journa-listutdanningane i åra 2007–2009, var nynorskbrukarar.

– Dette landet er på veg inn i ei framtid der det blir mangel på profesjonelle nynorskbru-karar i media, sa han og viste til at berre éi av journalistut-danningane ligg i eit nynorsk-

område: Høgskulen i Volda. Der var nynorskprosenten blant journaliststudentane 18 prosent i 2007–2009.

– Høgskulen i Volda har ansvar for og makt til å gjere noko av det som skal til for å skaff e mediebedriftene dei språkbrukarane dei treng, sa direktøren ved Aasen-tunet. (©NPK)

PEN: Nyvald, første kvinnelege formann i norsk P.E.N. i 1981. Foto: Privat eige / Frå boka

Furre æresmedlem Berge Furre er utnemnd til æresmedlem i Norsk Bonde- og småbrukarlag. Det var under landsmøtet til Småbrukarlaget i helga at Furre blei heidra for inn-satsen sin for organisasjonen og landbruket.

(©NPK)


Ingrid er prinsNEI, SEIER NOK min gode lesar, det er ho neimen ikkje. Den vakre jenta som er nummer to i den kongelege arverekkje-følgja vår, er prinsesse. Og når ho ein dag får krona på hovudet, blir ho dronning, ikkje konge. I ventetida vil ho kanskje ta pedagogisk utdanning. Då blir ho lærar. Ikkje lærarinne, som var tittelen til den dugande dama som gav meg den fyr-ste innføring i gåtefulle fag som lesing, skriving, rekning og evangelisk-luthersk kristendom. Eg trur ikkje ho skjemdest over yrkestittelen sin. Frå og med fj erde klasse var kunnskapsformidlaren min ein mann. Han var lærar. Verda var i orden.

INNTIL FOR EIT drygt hundreår sidan sat ærbare døtrer i borgarlege familiar heime og broderte medan dei venta på ein høveleg friar. Det må ha vore eit stus-seleg liv. Men så fekk dei høve til å gå ut i arbeidslivet og tena sine eigne pengar til dess han på den kvite hesten kom ridande. I byrjinga var det berre eitt yrke som borgarskapet fann sømeleg nok: Døtrene kunne satsa på tidas IKT og bli telegrafi stinner.

NO ER BÅDE profesjonen og tittelen borte. Og telegrafi stinnene har fått følgje av ikkje berre lærarinnene, men òg forstan-darinnene, styrarinnene og dei fl este an-dre -inner. Profesjonane har vi rett nok, men dei kjønnsmarkerte titlane er borte. Det har vorte smått med -ersker òg. Eg fi nn syerske i den oppdaterte ordlista mi, men sjukepleierskene har vorte sju-kepleiarar. Det sleng nokre –isser her og der, men då er det tale om titlar som dei færraste norske kvinner trår etter, vil eg tru, som abbedisse og diakonisse.

I DAG ER det så godt som berre titlar som er uoppnåelege for vanlege dødelege, som er kjønnsmarkerte. Skal ei kvinne få ein slik tittel, må ho arva han eller gifta seg til han. Ingrid er prinsesse fordi ho er av kongeleg byrd, Mette-Marit er kronprinsesse fordi ho er gift med kron-prinsen, og Sonja er dronning fordi ho er «formælt» (som det står i statskalende-ren) med kongen.

KAN UTRADERINGA AV kvinnelege titlar vera ein vilja del av arbeidet for jamstelling mellom kvinner og menn? Om svaret er ja, er eg så fri å undra meg. Eg synest det ligg meir usynleggjering enn jamstelling av kvinnene i den moderne nomenkla-turen.

språkspalte ved Ola Breivega

ord med ola NPK-språket er bygd over den same lesten som NTBs språkhandbok, NTB-språket. Boka er delt i to delar: ei ordliste med over 30 000 oppslagsord og ein regeldel med gode råd om rettskriving og språkbruk.

– Boka er ein direkte konsekvens av samanslåinga i 2007, seier Hallvard Østrem, som er den som har arbeidd mest med boka.

– NTB kom jo med si handbok same året, og det var difor naturleg at NPK sette i gang med eit tilsvarande prosjekt på nynorsk. Skil-naden er at NTB kunne ta utgangspunkt i ei oppstramma bokmålsnorm. Oppryddinga i klammeformene i nynorsk låg enno på vent. Me nytta oss likevel av det utgreiingsarbei-det Språkrådet gjorde tidleg på 2000-talet.

Østrem kan skjøne dei som stussar over at ei slik bok kjem ut medan det blir arbeidd hardt med ei ny nynorsknorm.

– Me var allereie godt i gang då Språkrå-det sette ned den nye rettskrivingsnemda. Sjølv om nemnda sikkert arbeider godt og eff ektivt, så kunne me risikere å måtte vente i eit år eller meir. Me valde difor å gje ut boka

september 2005 trykte den danske avisa Jyllandsposten ein serie satiriske Muhammed-karikaturar. Dette opprørte den muslimske verda. 139 menneske

mista livet i demonstrasjonar i land som Afghanistan, Nigeria, Libya og Pakistan.

Regjeringa i Uttar Pradesh, ein av delstatane i India, lova ut ein dusør på fl eire millionar dollar til den som greidde å hogga hovudet av den danske teiknaren. Også liberale røyster i euro-peisk media var kritiske til publiseringa.

Det mest bisarre som dukka opp i denne debatten var ein protest utan-for den danske ambassaden i London. Fundamentalistiske muslimar, nokre kledde i kjortlar, bar plakatar med en-gelske slagord som «Vikings Beware!» (Pass dykk, vikingar!); «Butcher Th ose Who Mock Islam» (Slakt dei som spot-tar islam), «Freedom of Expression Go to Hell» (Ytringsfridommen kan dra til helvete), og favoritten min: «Down with Free Speech» (Ned med ytringsfridom).

Under denne demonstrasjonen, der Koranen møtte Monty Python, og der Oxford-ordboka møtte islamsk jihad, såg eg noko nytt. Folk uttrykte seg på ein heilt ny måte. Eg hadde ikkje noko namn på dette fenomenet enno, men eg såg det same over heile verda, og rekna med at Internett hadde delar av ansvaret.

Kan det fi nnast eit meir surrealistisk døme på at engelsk dominerer den mo-derne verda, enn ein demonstrasjon av truande muslimar i London, som utnyt-tar ein gamal engelsk fridom, og som – på engelsk – krev at fridomen dei har til å seia kva dei vil, må verta innskrenka?

I 2007, medan eg framleis funderte på korleis britisk og amerikansk engelsk vart brukt som eit lingua franca, las eg ein artikkel i avisa International Herald Tribune. Artikkelen handla om Jean-Paul Nerrière. Han hadde tidlegare arbeidd som direktør i IBM, men var no

pensjonist. Han omtalte ikkje berre engelsk som «den verdsomspennande dialekten i det tredje tusenåret», men gav òg fenomenet eit namn.

Nerrière, som i 1990-åra arbeidde i Japan, hadde gjort ein briljant observa-sjon. Han merka seg at dei som hadde engelsk som andrespråk, kommuniserte langt betre med kundar frå Korea og Japan, enn tilfellet var med britar og amerikanarar, som jo hadde engelsk som fyrstespråk. Vanleg engelsk var vel og bra der alle kjende engelsk godt, men andre stader, meinte Nerrière, hadde denne lettversjonen av engelsk vorte eit globalt fenomen. Nerrière kalla fenome-net «globisk».

Tankane hans spreidde seg fort, og eg oppdaga at eg ikkje var den einaste som var fascinert av dette. Ben MacIntyre, journalist i Th e Times, skreiv til dømes om då han sat på fl yplassen i Delhi og overhøyrde ein samtale mellom ein indisk soldat og ein spansk FN-soldat. «Indaren snakka ikkje spansk, og span-jolen snakka ikkje panjabi, men likevel forstod dei kvarandre lett. Språket dei snakka var ei svært forenkla form av engelsk, utan grammatikk, utan struk-tur, men likevel lett å forstå, både for dei og meg. I ettertid har eg forstått at dei snakka globisk, det nyaste og mest

utbreidde språket i verda», skreiv Ma-cIntyre.

Men vent litt! Er ikkje dette berre ein defi nisjon på eit lingua franca? Ikkje for Nerrière. Han såg globisk som ein heilt særeigen lingvistisk reiskap, og dette har han skrive om i to bøker, Decouvrez le Globish og Don’t Speak English, Parlez Globish. Bøkene, som han gav ut på eige forlag, vart suksessar. Her formar han rammene til eit globisk ordforråd, med dei rundt 1500 orda du treng for å kom-munisera, og dei idiomlause måtane dei kan brukast på av dei som ikkje har engelsk som fyrstespråk, altså rundt fi re milliardar personar, eller rundt ein tre-del av alle menneske på jorda.

I 2007, etter at eg hadde lese om han i International Herald Tribune, intervjua eg Jean-Paul Nerrière i Pairs. Han var ein behageleg fransk teknokrat, kulti-vert, vittig og glad i god mat, med ein merkeleg ambisjon ikkje berre for den globale brorskapen (eit uttrykk berre ein franskmann kan bruka utan å verka lat-terleg), men òg for det franske språket. «Globisk vil dramatisk redusera rolla til engelsk», sa han, der me åt steak frites i ein liten restaurant ved Gare du Nord.

Han såg altså ikkje berre globisk som eit lingua franca, men som ei lingvistisk kraft å rekna med ved inngangen til eit nytt tusenår. Eg var ikkje samd i alle teoriane til Nerrière, men den grunn-leggjande forståinga hans var viktig, og kunne overførast til korleis me forstår den engelsktalande verda, slik Winston Churchill formulerte det i 1950-åra. I ettertid ser eg at det var her det gjekk eit lys opp for meg. Eg var ein av forfat-tarane bak Th e Story of English i 1986, og visste at britisk engelsk hadde hatt globalt herredøme gjennom 1800-ta-let, då det britiske imperiet var på sitt sterkaste. Litt forenkla kan ein seia at på 1900-talet fl ytta makta seg til Amerika, dels på grunn av dei to verdskrigane.

I den kalde krigen vart anglo-ame-rikansk kultur og verdiar ein del av det

Globisk – no!

Nynorske journalistar har fått si eiga språkhandbok

Kan det fi nnast eit meir surrealistisk døme på at engelsk dominerer den moderne verda, enn ein demonstrasjon av truande muslimar i London, som utnyttar ein gamal engelsk fridom, og som – på engelsk – krev at fridomen dei har til å seia kva dei vil, må verta innskrenka?

I


straks ho var klår. Nemnda byggjer jo arbeidet sitt delvis på det same mate-rialet som me gjorde, så det blir nok ikkje så veldig stor skilnad uansett.

– Kvar trur du skiljet blir klårast?– Det er vanskeleg å seie, dei har jo

eit stykke igjen. Men eg registrerer at me har teke med ein god del austnor-

ske former som til dømes «skole», og slik eg kan forstå nemnda, så er vil dei ta slike former ut. Den viktigaste rette-snora vår har vore kva for former som er mest nytta.

Ordlista er likevel berre éin av delane i boka. Østrem meiner at jour-nalistane kan ha vel så god nytte av

språkråda, med tips om korleis ein kan ordleggje seg på best mogleg måte.

– Målet er å auke det språklege medvitet, så me har lagt vekt på å grunngje tilrådingane våre. I tillegg til å skrive kva som er rett, så har me skrive ei grunngjeving. Håpet er at det skal hjelpe journalistane til ei større

forståing for kva som er godt språk, og lette skrivearbeidet. Det er eit vik-tig poeng at me ikkje er kategoriske. Dette er tilrådingar, og ikkje strenge reglar. Det skal framleis vere lov å leike seg med språket.

Kjartan Helleve

globale medvitet. Frå 1945 til 1989 fanst det knapt ei einaste handling i den mo-derne verda som ikkje, på ein eller annan måte, kunne knytast til engelsk. Likevel vart spelerommet til engelsk avgrensa, si-dan språket var nært knytt til den britiske imperialismen og pax Americana.

Men no er alt det historie. Kanskje har Nerrière rett? Mykje har endra seg. Var det mogleg, ved inngangen til eit nytt tu-senår, at engelsk språk og kultur endeleg var frigjorde frå si eiga historie, og frigjort frå koplinga til såra frå avkoloniseringa? Var ein ny kulturell revolusjon i gang, altså framveksten av engelsk som eit globalt kommunikasjonsfenomen med ei overna-sjonal vinkling, som igjen frigjorde språket frå dei angloamerikanske røtene sine? Ein kan til og med uttrykkja denne ideen i ein kvasi-vitskapleg formel: Engelsk + Micro-soft = globisk.

Med denne hypotesen i tankane skreiv eg på ny historia til engelsk, men med eit

anna utgangspunkt. Eg ville sjå etter dei trekka som etter kvart gav dette språket eit så stort fortrinn, og eg såg etter dei kvali-tetane og vendepunkta som, sett i ettertid, var sentrale i framveksten av globisk. Eg kalla boka mi Globish, og eg fekk berre velvilje og støtte frå Jean-Paul Nerrière, som eg trur var nøgd med å sjå at tankane hans fekk større utbreiing og teoretisk støtte.

Globish handlar ikkje om korleis ei ordbok med 1500 ord vart laga. Boka handlar om korleis indarar, kinesarar, og mange folk i Afrika no bruker engelsk som noko frigjerande og moderne. I 2009 søkte Rwanda, der fransk lenge var det domi-nerande språket, om medlemskap i Det britiske samveldet, og gjorde samstundes engelsk til offi sielt språk i landet. Dette er eit godt døme på korleis eit lingua franca, med hjelp av IT-revolusjonen, kan spreia seg raskare enn nokon gong tidlegare.

Men Globish fortel òg om eit nytt og

viktig kapittel for internasjonal kommu-nikasjon, og boka prøver å identifi sera det vesentlege ved dette lingua franca, kva som gjer at det engelske språket og den engelske kulturen så lett kan spreia seg, tilpassa seg, og til med øydeleggja for an-dre språk. Det er ein prosess som svarar til samtidsopplevinga, ein sosial-kulturell dy-namikk med eit nedanfråperspektiv. Den amerikanske poeten Walt Whitman skreiv ein gong om engelsk at det ikkje var «ein abstrakt konstruksjon skapt av leksikogra-far, men eit språk med eit grunnlag som var lågt, heilt nede på bakkenivå». Det synet kan òg vera eit utgangspunkt for glo-bisk, og eg vonar at eg skildrar språket på ein måte som gjer at alle som les og skriv i ei globisk-talande verd, kjenner seg att.

Framstillinga i Globish får òg fram no-kre viktige tverrkulturelle samanhengar. Eg er innom Magna Carta, Bob Marley, V.S. Naipaul, Shakespeare og den ameri-kanske grunnlovsforsamlinga i 1776, og

nemner òg Simpsons, Coldplay og Barack Obama. Globish analyserer Twitter, den grøne revolusjonen i Iran og Slumdog Mil-lionaire, og plasserer dei i ein ny og uventa samanheng. Frå ein akademisk synsstad er framveksten av engelsk som eit globalt kommunikasjonsfenomen, frigjord frå dei angloamerikanske røtene sine, både fascinerande og avgjerande. Berre tåpar vil prøva å spå noko om den vidare utvik-linga, men det ser ut til å vera på tide med ei revurdering av myten om Babels tårn.

ROBERT MCCRUM

Robert McCrum er frå England, og er redaktør i avisa Observer. I 1986 var han

medforfattar på boka The Story of English, og i 2010 gav han ut boka Globish.

Artikkelen er omsett til norsk ved Eirik Helleve

MODERNE: Globish handlar ikkje om korleis ei ordbok med 1500 ord vart laga. Boka handlar om korleis indarar, kinesarar, og mange folk i Afrika no bruker engelsk som noko frigjerande og moderne, skriv Robert McCrum. Foto: Ming Xia / Creative Comments

20

På reise i Irland legg ein fort merke til at landet har meir enn eitt språk. Til dømes er alle gateskilta på to språk, irsk så vel som engelsk. Det som derimot ikkje er så lett å sjå, er at irsk er eit levande minori-tetsspråk i landet.

Irsk er i dag det offi sielle førstespråket i Irland. Trass i dette fi nst det i dag berre nokre få irskspråklege område i Irland, såkalla gaeltacht. Dei viktigaste av desse områda er å fi nne sør i landet i fylka Cork og Kerry, vest i nærleiken av Galway by og nord i Donegal. Berre nokre ganske få irar bruker språket til dagleg, kanskje ein stad mellom 80 000 og 100 000. Irsk har ein gamal og rik litterær tradisjon i Irland, så korleis gjekk det til at dette språket har vorte eit lite minoritetsspråk som no er sterkt truga av engelsk?

Irsk høyrer til den keltiske språkfami-lien. Dei andre keltiske språka som lever i dag er skotsk-gælisk i Skottland, walisisk i Wales og bretonsk i Bretagne i Frankrike. Med andre ord er alle dei nolevande kel-tiske språka små språk som lever under trugsmål frå eit stort majoritetsspråk, hø-vesvis engelsk og fransk. To andre keltiske språk har døydd ut forhaldsvis nyleg: På øya Man kunne ein høyre språket mansk fram til 1970-talet, da den siste morsmåls-talaren døydde, og i Cornwall i England vart det snakka kornisk fram til seint på 1700-talet.

Kristendomen kom til Irland så tidleg som på 400-talet, og med kristendo-men kom skrifta. Allereie på slutten av 500-talet tok munkane til å skrive på irsk. I hundreåra som følgde vart det skrive ein omfattande irskspråkleg litteratur i klostra. Denne litteraturen, som dessverre er ganske ukjend i dag, kan ein lese som mytar og eventyrforteljingar, samstun-des som forteljingane gir eit interessant innblikk i kva som skjedde då den kristne skrifttradisjonen møtte ein før-kristen, keltisk kultur.

Anglo-normannisk invasjon I 1169 byrja den anglo-normanniske in-vasjonen. Etter dette var det ikkje lenger klostra som forvalta verdsleg kunnskap og lærdom. I staden oppstod ein eigen lærd samfunnsklasse. Denne klassen inkluderte familiar der jobben som poet gjekk i arv. Poetane dreiv eigne skular, der dei lærte bort poesihandverket. Særs viktig for språket var dessutan at denne samfunnsklassen heldt oppe ein eigen lit-

terær skriftstandard. Poetane var tilknytta verdslege høvdingar, og hadde som opp-gåve å skrive hyllingsdikt til dei. Slik fekk poetane eit levebrød, samstundes som høvdingane fekk bragdene sine skrivne ned for ettertida.

Anglo-normannarane introduserte en-gelsk til Irland. Etter kvart vart dei anglo-normanniske busetjarane og etterkoma-rane deira innlema i det irske samfunnet. Til dømes knytte dei engelske høvdingane til seg poetar på same måte som dei ir-ske herrane. På 1300- og 1400-talet vart engelsk difor stort sett berre snakka i dei større byane og i området som vart kalla Th e Pale, eit omvolla område under en-gelsk styre i nærleiken av Dublin.

Plantasjar, svolt og emigrasjon På 15- og 1600-talet gjekk engelskmen-nene inn for å bringe Irland under engelsk kontroll i større grad. Den irske adelen kollapsa på starten av 1600-talet, og mange adelsmenn fl ykta frå landet. Eige-domane deira kom under engelsk kontroll i samband med dei store plantasjane, der engelske nybyggjarar blei fl ytta inn i landet. Fordi den irske adelen forsvann, mista ein den støtta dei utgjorde til det irske språket og litteraturen. Poetane hadde ikkje lenger eit levebrød, skulane deira stengde og den litterære skriftstan-darden gjekk ut av bruk. Haldningane til dei respektive språka endra seg som ein konsekvens av den historiske utviklinga. Det vart heilt naudsynt å kunne engelsk dersom ein skulle ha nokon som helst sjanse for økonomisk og sosial framgang i samfunnet.

På 1800-talet vart den store hungers-nauden og emigrasjonen katastrofale for det irske språket. Befolkninga minska drastisk under hungersnauden mellom 1845 og 1851, og har aldri sidan kome opp på same nivå. Ein reknar med at åtte mil-lionar irar forlét landet mellom 1801 og 1821. Mange av desse lærte seg engelsk og drog blant anna til USA, i håp om å sleppe unna fattigdomen.

Byrjinga på 1900-talet vart ei hendings-rik tid i Irland. I 1893 vart Conradh na Gaeilge stifta, Den gæliske ligaen. Målet

deira var å sikre at det irske språket over-levde både som talespråk og i litteraturen. Den første presidenten deira var Douglas Hyde, som også seinare vart den første presidenten i Irland, i 1938. Etterkvart vart målrørsla ein viktig del av den rørsla som kjempa for irsk sjølvstende.

Det såkalla påskeopprøret, ei væpna reising i 1916, vart slege hardt ned av dei engelske styresmaktene. Dette skapte stor sympati for separatistane. Ikkje lenge et-terpå, i 1922, vart Den irske fristaten opp-retta, og landet fekk i alle fall delvis sjølv-stende. I grunnlova til Fristaten slo ein fast at irsk skulle vere nasjonalspråk. Dette vert stadfesta i den noverande grunnlova, frå 1937.

Haldingar til irsk i dag Eg har ikke gjort noko vitskapleg studium av haldningane til irsk i Irland i dag. Trass i det har det vore lett å få eit innblikk i kor vanskelege og kjensleladde språkspørsmål kan vere i Irland, og kor mange meininger og haldninger som fi nst, både negative og positive.

Irland vart råka særs hardt av fi nans-krisa, og landet er i dag i ein vanskeleg økonomisk situasjon. Les ein kommenta-rar til artiklar som handlar om det irske språket i nettavisene, er det mange som skriv inn og spør om ikkje styresmaktene har betre ting å bruke skattepengane deira på enn eit språk som nesten ingen snak-kar, og som ingen treng fordi alle i landet kan engelsk.

På same vis var det ikkje dei som snakka irsk for å hjelpe oss å lære, som gjorde størst inntrykk då eg var på reise i eit gaeltacht saman med andre irskstuden-tar frå Oslo. I staden hugsar eg best ei ung jente som snakka engelsk med oss. Ho var frå området og snakka irsk fl ytande, men kunne ikkje forstå kvifor vi, som var fra eit anna land, ville lære oss språket, som ho meinte ikkje hadde ei framtid.

På omvising i eit ølbryggjeri nokre år seinare hadde vi ein guide som viste seg å ha ei heilt anna og mykje meir positiv haldning til det irske språket. Ho var særs ung, og var nok ikkje frå eit gaeltacht, men hadde lært seg irsk fl ytande som andre-språk. Dette var ho tydeleg stolt av. Da eg sa at eg skulle reise ut til dei irskspråklege områda på vestkysten seinare den som-maren, fortalde ho om kor godt ho likte seg der ute, og kor ofte ho hadde vore der.

Irsk på skulen Irsk er obligatorisk som fag på skulen i Irland. Eg høyrde ein gong ein irsk mors-målstalar seie at det var noko av det verste som kunne skje for det irske språket at ein gjorde det til eit obligatorisk skulefag. Denne morsmålstalaren voks opp i eit Ga-eltacht og brenn verkeleg for morsmålet sitt. Om han har rett, veit ikkje eg, men det var ei tankevekkjande utsegn sedd med norske auge.

På same vis er obligatorisk irskunder-visning den aksepterte politikken i Irland. Til dømes gjorde den irske opposisjons-leiaren Enda Kenny framlegg på ein parti-konferanse i 2005 om å endre på statusen til irskfaget som obligatorisk på somme nivå i skulen. Han vart møtt med store protestar både frå den dåverande statsmi-nisteren og frå organisasjonane som job-bar for å bevare det irske språket.

Ein kan lure på om obligatorisk irskun-dervisning er ein del av årsaka til at mange irar har så dårlege haldingar til språket. Eit irsk par fortalde meg om korleis dei sleit med å komme seg gjennom pensum på irsk på skulen, og særleg korleis dei hata intenst ei bok som heiter Peig, som alle måtte lese på denne tida. Peig kom ut i 1936, og er sjølvbiografi en til kvinna


Minoritetsspråk med lange tradisjonar

Kunnskap om utviklinga og tilstanden til det irske språket kan både gi oss interessante perspektiv på norsk generelt og nynorsk spesielt her heime, og generell innsikt i kva som kan skje med eit lite minoritetsspråk når det er dominert av eit stort verdsspråk som engelsk, meiner Jenny Graver.

Eg trur det er den urbane irsken som kjem til å vare ved i Irland, medan gaeltacht-irsken forsvinn.

Jenny Graver

IRLAND

LEVANDE: Alle gateskilta i Irland er på to språk: irsk så vel som engelsk. Foto: Jenny Graver

21

Peig Sayers, fødd 1873, som levde på ei øy utafor sørkysten av Irland. I det irske språket har ein hatt ein lang tradisjon for munnleg historieforteljing, og Peig var sjølv ein dyktig historieforteljar. Då Peig kom ut, var det berre fj orten år sia Irland vart delvis sjølvstendig ved opprettinga av Den irske fristaten i 1922. Peig føydde seg inn i rekkja av utgjevingar som skulle syne fram det «reine» irske livet og dei gamle irske tradisjonane.

Peig er ei verdifull skildring av ein le-vemåte som no er vekk, men det er inga overrasking at venene mine, som gjekk på skule femti år etter at Peig kom ut, ikkje klarte å gjere seg til eitt med boka. Likeeins har det vore mange andre irske elevar som ikkje har greidd å sjå kva for relevans Peig sjølv, og ikkje minst språ-ket ho snakka, kunne ha for dei sjølve og deira eigne liv, ei haldning eg kjenner att frå nynorsktimane då eg gjekk i grunn-skulen i Oslo.

Dystre tal I 2007 kom meldinga Comprehensive linguistic study of the use of Irish in the Gaeltacht. Ho skil mellom tre typar språksamfunn innanor dei offi sielle

gaeltacht-områda. I type A-distrikta snakkar meir enn 67 prosent av befolk-ninga irsk til dagleg. I type B-distrikta er talet på folk som snakkar irsk til dagleg frå 44 prosent til 66 prosent. I desse distrikta er engelsk sterkt til stades, men ein fi nn ennå sterke irsktalande sosiale nettverk. Dei svakaste distrikta er type C-distrikta, der mindre enn 44 prosent av befolkninga bruker irsk til dagleg. Meldinga reknar med at irsk ikkje vil vere det dominerande språket i meir enn 15–20 år fra no sjølv i type A-distrikta, om ikkje språkbruksmønstra endrar seg drastisk.

I lys av situasjonen til det irske språ-ket i dag, vert det tydeleg at norsk ikkje står i same fare for å verte utrydda av engelsk. Viktigast av alt er at norsk har millionar av morsmålstalarar som lærer norsk vidare til barna sine; ein kan van-skeleg tenkje seg norske foreldre som ønskjer at barna skal vekse opp med engelsk i staden for norsk, slik det har skjedd i Irland. Slik kjem det nok også til å halde fram, så lenge ein som no kan sjå, høyre og bruke norsk på alle område av livet, til dømes i barnehagen, på sku-len, i kyrkja, i media og i butikkar.

Framtida til irsk Lagnaden til det irske språket treng ik-kje verte fullt så mørk som det kan sjå ut som. Det store spørsmålet er kva form irsk kjem til å få i framtida. Morsmålsta-larane utgjer berre ein del av dei kanskje 80 000–100 000 som snakkar irsk til dagleg. Resten er irar som har lært seg irsk som andrespråk. Mange av desse er synlege i media, til dømes i den irsk-språklege tv-kanalen TG4 og i skjønnlit-teraturen. Språket deira, som vi kan kalle urban irsk, skil seg frå gaeltacht-irsk på mange område, både når det gjeld uttale og grammatikk.

At språk endrar seg frå generasjon til generasjon, er heilt normalt og na-turleg. Vi snakkar ikkje på same måte som forfedrane våre, og om barna og barnebarna våre kjem til å seie skjino og ikkje kino, så er ikkje det noko å fortvile over. Men norsk skil seg frå irsk fordi norsk vert overført frå foreldre til barn, mens dei store skilnadene mellom urban irsk og gaeltacht-irsk kjem av at mange av dei som snakkar urban irsk, har lært seg språket på skulen eller som vaksne. Difor er språket deira naturlegvis svært prega av det engelske morsmålet deira.

Eg trur det er den urbane irsken som kjem til å vare ved i Irland, medan gael-tacht-irsken forsvinn. Dette er sjølvsagt svært trist med tanke på alt som går tapt av den tradisjonelle irsken. På den andre sida nyttar det ikkje å vere for puristisk, og ein skal vere glad for at irsken lever vidare i ei eller anna form.

JENNY GRAVER [email protected]


JENNY GRAVER

◆ Stipendiat ved Institutt for lingvistiske og nordiske studium ved Universitetet i Oslo.

◆ Leverte i haust avhandlinga Passives and Impersonals. A diachronic study of the Irish autonomous verb in the framework of Lexical Function Grammar.

ENGELSK: Mange sender inn kommentarar til artiklar om det irske språket i nettavisene, og spør om ikkje styresmaktene har betre ting å bruke skattepengane deira på enn eit språk som nes-ten ingen snakkar, og som ingen treng fordi alle i landet kan engelsk, skriv Jenny Graver. Foto: Jenny Graver

22

Noregs Mållag takkar for gåvene


AUST-AGDER MÅLLAG Hallvard Aamli Anne Bjørg Ausland Jackob Bakken Ben David Berås Torfi nn Brokke Telleif Engenes Kjersti Fone Kristine Foss Gunnar Hagelia Egil Hansen Knut K. Homme Margit Homme Gerd Fosse Hovden Ragnar Kaasa Gunnar E. Lande Gunvor Lande Jorunn Lande Jon Lindset Jens Listøl Olav Løyland Pål Nomeland Rune Nylund Svein Olav Ramse Olav Riisland Hilde Skottevik Randi Steinsholt Lasse Trædal Helge Ove Tveiten Anker Vassend Olav Vehus Jens Vellene Olav Torj Åkre Nikolai Åmland

AUSTMANNALAGET Brynjulv Aartun Hans Agneberg Ole Bjerke Jostein Budal Inger Johanne Dæhlen Ingvild Marie Eknes Frode Erstad Inger Lise Fiskvik Kjell Gulbrandsen Olav Haraldseid Magnhild Harsheim Ola Martin Haugen Bjarte Hole Per Hvamstad Alma Høgvoll Kari Jægersletten Håvard Kleiven Ola Klepp Torill Nedberge

Klevmark Magnhild Enger Lia Nils Kristian Lie Asgeir Lilleås Mildrid J. Lunder Trygve Nesset Øyvind Nordli Olaf Nøkleby Inga Johanne Pighaug Anne Karin Riise Brede Rognstad Oddvar Romundset Arne Skuterud

Arne I. Skåle Petter Embret Sletten Rasmus Stauri Per Stokke Magnny Sæbø Th orvald Christian

Holtan Sæhlie Gunnar Sørbotten Sverre Sørbø Magne Teppen Olaf Th esen Ola Tronsmoen Lars Ullgren Anna H. Velure Bjørn Liavaag Visø Mari Ødegård Mathias I. Øvsteng Svein Øye Bjarne Øygarden

BUSKERUD MÅLLAG Synneva Bergan Gunnhild L. Bjørnsvik Herbjørn Brennhovd Osvald Medhus Ingunn Asperheim

Nestegard Ola Kjetil

Oppi-Berntzen Halle Perstølen Tordis Perstølen Unn Perstølen Jostein Rivedal Knut V. Seim Knut H. Skrindo Rolf Harald Sæther Nils Torsrud Sigrun Torsteinsrud Arne Oddmund Tuv Sigurd Tveito Gerda Ulsaker Margit Halbjørhus

Wøllo

FYLKESMÅLLAGET VIKVÆRINGEN Solveig Fiskvik Aamodt Ivar Aasen Laila Akslen Odd Hagbart Alme Ruth Amdahl Lillian Austnes Halvard Bjørkvik Erlend Bleie Magnhild Brekke Herfi nn Brekke Hæge Marie Roholdt

Brunvatne Karen Bø Tormod Bønes Arne BøyumEinar Eldøy Trygve Espetvedt Turid Farbregd Liv Flugsrud Torfi nn Fuhr Knut Gjertsen Kåre Glette

Randi Grann-Tronvoll Gunnvald Grønvik Jørund Gåsemyr Anton Hallenstvedt Eva Birgit Heide Mildrid Helland Vola Hem Anne Grethe Hoff Halldor Hoftun Marit Hovdenak Halvor Høibø Sønnesyn Jostein Laurits Killingbergtrø Bård Kolltveit Johannes Kvammen Tove Harriet Eeg Larsen John Petter Lindeland Sven Erik Lundby Sandy Lunøe Kåre Martinussen Harald Martin Mjømen Arnold Mundal Tore Noer Signe Nordeide Sigurd Nordlie Ole Bernt Olsen Dag Omholt Kari Rysst Paulsen Reidun Prestbø Yngve Rekdal Jan-Magne Rinde Asbjørn Roaldset Olav Røvang Aasta Siri Schawlann Liv Sem Erik Simensen Olav R. Skage Gunnvor Fykse

Skirbekk Laurits Skytterholm Mona Grete Storli Stein Sæbø Sissel L Sæbø Tordis Th orsen Jostein Tjore Øystein Tormodsgard Hilde Torp Kristi Vindedal Jørgen Vogt Arne Wåge Arne Ystad Karl Øksnevad Håkon Ørjasæter Johannes Georg Østbø Kåre Årsvoll

HORDALAND MÅLLAG Arne Aarseth Harald Aga Livar Aksnes Olaf Almenningen Arne Andersen Ingvard Andreassen Edel Augestad Daniel Berge Oddbjørn Berge Marit Berge Eli Bergsvik

Dagrun Berntsen Jostein Birkeland Ansgar Bjelland Narve Bjørgo Asbjørn Bjørnset Solveig Bjørsvik Målfrid Bjånesøy Lars O. Bleie Brita Bolstad Jarle Bondevik Berge Brattabø Arne Brattabø Reidar Bremerthun Endre Otto Brunstad Hans Bugge Arne B. Byrkjeland Ann-Britt Cook Åse Davidsen Olav Digernes Torbjørn Dyrvik Reidun Emhjellen Nils M. Engelsen Magne Engevik Øystein Erstad Jarl Fimland Normann Fjeldstad Sverre Fjell Jon Fosse Harald Frønsdal Eldbjørg Furholt Harald Fykse Sigvid Førsund Jostein Gjerald Endre Grutle Solveig Grønlien Eigel Gundersen Arnbjørg Hageberg Kirsten Hansen Kristian Harstad Magna Hatlebakk Agnes Hauge Anna Sylvia Haukås Asbjørn Haustveit Sigbjørn Heie Aslak E. HelleveAslak L. Helleve Aslak T. Helleve Kjell Henriksbø Jan Kåre Henriksbø Kåre Herdlevær Kjartan Hernes Torolv Hesthamar L. O. Himle Kåre J. Hole Erling Holmås Karl Hope Sverre Hope Kari Johanna Håheim Aslaug Garnes Johnsen Ingerid Jordal Randi Jåstad Ørje Klubben Leif Knutsen Ingebjørg Kråkevik Bjørg Kvitastein Haldor K. Lid Lars Gunnar Lie Øyvind Lilleheie Gunnvor Bodil Lothe Jon Lund Kari Bolette K. Lundal Tjerand Lunde Arne Kvalem Lunde Marit Merete Lunde Harald Lundestad Bård Lyssand

Tore Lyssand Torstein Løning Erling Løseth Ove Leon Låstad Anne Marie Midtbø Ivar Molde Ann-Kristin Molde Olav K. Morken Dag Mossige Amund Måge Marit Nedreli Else Leirvik Nistad Øyvind Nitter Ivar K. Olde Åse Opheim Anfi nn Otterå Brynjulf Prestegard Sjur Reinsnos Jens Reisæter Lars Riise Inger-Johanne Rossebø Kaare Rundhovde Lars K. Sandven Torstein Sausjord Terje Schaatun Heidi Seilfaldet Torkjell Sekse Leiv Magne Siqveland Einar Skage Olav Johannes Skeie Arne Skjerven Harald Skorpen Atle Skorpen Oddvar Skre Marie Skålnes Hermund Slaattelid Solbjørg Slettebakken Torfi nn Slettebø Agnar Magnus

Sletteland Kari Smith Asbjørn Solberg Harry Solberg Erling Solvang Idar Stegane Gerhard Inge Storebø Nelly Storebø Rolf Sigmund Sunde Ogmund Sunnevåg Marit Sæle Kjell Gudmund Søholt Anders Søvik Erling Toft Arne Tokheim Kjell Torp Margit Torpe Torgeir Torvik Knut Tveitnes Brynhild Utne Bjarne Johannes Utne Th orleif Meidell Vaage Gerhard Vangsnes Rigmor Nesheim Vaular Kari Langklopp Veland Leiv Vetås Berit Vatne Vik Inger Vik Gry Vikesland Åslaug Vikør Inger B. Vikøren Sidsel Vinsand Kari Vogt Kjell Gunnar Ådnanes Åslaug Åsheim

KARMSUND MÅLLAG Sigbjørn Aalvik Torunn Alnes Asbjørn Djuv Elise Dørheim Solveig Eidhammar Anne-Ma Eidhammer Einar Eintveit Jakob Eskeland Gjert Fjeldheim Synneva Flesland Tone Randi Frette Kirsten Grunnaleite Torill Borge Horneland Øystein Karlsen Olava Larsen Kyrre Lindanger Leiv Karsten Medhaug Johannes Ness Harald Orvedal Borghild Sævereide

Prestegård Johannes Risøy Askild Rullestad Bjørg Astrid Sævareid Lars Sævereide Kjell Tveit Åfrid Valheim Ingolv Vevatne Ole Dag Østhus Ola Øverland Peder Ådland

NAUMDØLA MÅLLAG Håvard Avelsgaard Odd Bach Toralf Engesnes Egil Andreas Helstad Kjell Nyland Aud Råum Ole Arin Sakshaug Nordland Mållag Terje Juvodden Tore Moen Tormod Nordeng Inger Straume

NORDMØRE MÅLLAG Inger Bergem Anne Grete Witzøe

Botten Ola Bræin Styrkår Brørs Eva Susanne Bårdseth Elin Corneliussen Brita Fladvad Ruth Fluge Rakel Flå Sverre Halle Odin Hals Jorunn M. Kvendbø Nils Tore Leivdal Albert Lervik Tor Mogstad John Neergaard Finn Gunnar Oldervik Endre Opdøl Henry Opland Kari Sæther Eirik S. Todal Turid Witzøe Ola Wågbø

ROGALAND MÅLLAG Kjell Aambakk Audun Aarfl ot Leiv Alvsaker Sigmund Andersen Lars Bakka Torvald R. Bore Konrad Bråtveit Kjell Steinar Ervik Else Fagerheim Jan Finjord Solveig Moe Fisketjøn Kåre Flokenes Rune Folkvord Malfred Gjesdal Ingrid Gjesdal Rune Gramstad Sigve Gramstad Ranveig Gudmestad Oskar Gusevik Kåre Hagen Sigurd Hagen Johanne Hansen Kari Ingfrid Hatteland Lidvor Hatteland Inge Haugland Håkon Haus Marit Hegland Halvard Helseth Rasmus Hetland Tom Hetland Rasmus Hidle Olav Hove Terje Håland Svend Håvik Ole Johannessen Odd Jørstad Sigrid Kjetilstad Jon Laland Mikkel Lid Georg Løvbrekke Sofi e Meling Mikal Mikkelson Bjarne Nevestveit Odd Magne Nordmark Kjell Einar Nordås Ingvar Olimstad Inge Oltedal Åshild Osaland Trygve Gjæver

Pedersen Svein Risa Ole Bjørn Rongen Magne A. Roth Atle Røe Rolf Salte Magne Sande Gerd Sandsmark Bergljot Selvåg Jostein Selvåg Ingeborg N Skjærpe Eldrid Solheim Tom Soma Jon Stangeland Ivar Stangeland Audun Steinnes Odd Sigmund Sunnanå Einar Sæland Svein Kåreson Søyland Oddrun Tjeltveit Bodil Tjeltveit Karen Tungesvik Kurt Tunheim Jone Vadla Sigbjørn Varhaug Bendik Vestheim

Dette er ei liste med dei som har gjeve gåver frå 25. august til 1. november. Samla gåvesum er 187 580 kroner. Vi er svært, svært takksame for gåvene somvi tek imot for å drive godt og naudsynt målarbeid.

NRK bør i framtida leggja spesiell vekt på nynorsk på nett og i program for barn, meiner Kringkastingsrådet. Nynorsk i NRK var ein av hovudpostane på program-met då Kringkastingsrådet nyleg var samla til møte. Rå-det meiner at NRK arbeider

seriøst for å nå målet om 25 prosent nynorsk i pro-gramtilbodet sitt, men etter innleiingar frå direktør for Nynorsk kultursentrum, Ot-tar Grepstad, og leiar for Ny-norsk mediesenter, Magni Øvrebotten, oppmodar rå-det NRK om å fokusera spe-

sielt på bruken av nynorsk på nettet og i program for barn i tida framover. Kring-kastingsrådet ber også om å bli haldne oppdaterte om arbeidet NRK gjer for å forbetra statistikkføringa av nynorsk i NRK. (©NPK)

målgåver

Ber NRK styrkja nynorsk på nett og i barne-tv

23

Ketil Volden Brian Whaley Ellen Kristine Wiig

ROMSDAL MÅLLAG Ingar Aas Dagrun Gjelsvik

Austigard Henning Austigard Ingeborg Berg Lars Eidhamar Kristine Eidhamar John Ekroll Gunvor Gammelsæter Tormod Hustad Einar M Langset Per Løvik Aud Åshild Moen Gunnhild Austlid

Oppigard Jorunn Harnes Skjelten Lars Staurset Iren Stranden Knut Sæbø Aksel Sæterdal

SOGN OG FJORDANE MÅLLAG Karstein Aaberge Ragnhild Anderson Georg Arnestad Ola Austring Brita Balevik Erling Bjergene Nils Distad Elin Petra Ryssdalsnes

Dombestein Gjertrud Eikevik Dag-Erik Eriksmoen Astrid Ervik Kjellrun Fossdal Fitje Johannes Flaten Erik FortunOttar Færøyvik Marie Godø Magnus Grimset Oddmund Løkensgard

Hoel Kåre Hovland Nils Husabø Else Kristine Husabø Målfrid Husnes Borghild Karstensen Ola Kjørstad Oddvin Klakegg Liv Janne Kvåle Magny Kårstad Hanne Kristin Meek

Ljotebø Rune Lotsberg Lars Lotsberg Aud Jensine Lunde Luster Sparebank Lærdalsøyri skule Terje Moe Ragnhild Skogen Molde Ragnhild Mork Anna Njøs Stein Næss Per Scott Olsen Reidun Sandøy Os Oddbjørn Ramstad Jon A. Ramstad Tordis Randmo Kristen A. Ravnestad

Asbjørn Rutledal Einar Rysjedal Bjørn Rørtveit Steinar Røyrvik Irene Røysum Karoline Råd Magnhild Sagosen Margret Sande Margot Sande Bjarte Sindre Leif Alfred Skaar Kirsti Solheim Stegane Marta Stokkenes Henrik Stokkenes Ola Magne Strand Karsten F. Sunde Målfrid Sværen Harald Systad Leiv Sølvberg Halldis Sørangr Bjørn Sørheim Paul A. Tomasgard Reidar Tveit Borgny Ulltang Magnar Wøien Njål Ølmheim Kåre Olai Ølmheim Liv Østrem

SUNNMØRE MÅLLAG Margaret Alme Åsmund Arne Jarle Bakken Gunnveig Elida Berge Erik Bergmann Frode Følling Birkeland Dagfi nn Bjørkedal Jarle Bortne Bente Johanne Iversen

Breivik Ole Arild Bø Ståle Eikrem Per Fauske Mård Torgeir Fauskevåg Jostein Fet Ruth Grøndal Øystein Grønmyr Johs. G. Hareide Jan Heltne Gunnar Heltne Margaret Hennum Jorunn H. Henriksen Sylvi Gulla Hovdenakk Asle Geir Johansen Jakob O. Kjersem Terje Kjøde Liv Kari Krøvel Marit Kvammen Else Løndal Kåre Sigmund Opsahl John Osnes Britt Oterholm Petra Pilskog Oddbjørg Remøy Torleiv Rogne Svanhild Folkestad

Rostad Gunder Runde Solfrid Røyneland Randi Sandnes Jarle Solheim Linbjørg Bjørkavåg

Sunde Hedvig Synnes Per Svein Tandstad Bern Torset

Torny Torvholm Marit Høyvik Ulstein Øyvind Vadstein Eldrid Vik Bodil Waldal Sveinung Walseth Knut Ytterdal Lars Ørjasæter Bernt G. Øye Eldar Rune Øye Kjell Arne Årseth

TELEMARK MÅLLAG Eivind Aasmundtveit Svanaug Astrup Sven Barvik Eva Bergø Gunhild Berntsen Auver Brokka Sigrid Bø Kari Skoe Bø Olav Rune Djuve Olav Felland Anne Karin Funner Jon Funner Hans Magne Gautefall Lavrans Grimstveit Nils J. Gvammen Knut T. Haugen Oddvar Haugland Ragnhild Hovda Øystein Høgetveit Jon Ingebretsen Halvard Jansen Olav Jortveit Konrad Juveli Olav K. Jørgedal Gudmunn Kyrkjebø Gunstein Lande Kjetil Langåsdalen Olav T. Naas Olav H. Nystog Jakob Olimstad Birger Risnes Hege Tveit Rundkås Asgeir Sele Jon Solberg Olav Solberg Gunvor Solberg Margit Ryen Steen Olav Stranna Olav Teigen Tone Telnes Olav Th o Torkjell Tjønn Jon Tvitekkja Ingebjørg Helkås Vaa Tor Valle Alv Vik Halvor Øygarden Sverre Åsen

TROMS OG FINNMARK MÅLLAG Terje B. Dahl Vidkunn Eidnes Karl Ragnar Engstad Erlend Fjose Knut Følstad Eldbjørg Gjelsvik Aud Hauan Lillian Bernes Hay Silje Hjellemarken

Helland Erna Lyssand Hætta

Ragna Kvendset Kjell Arnt Labukt Margit Lauvik Sigrun LundeReidun Mellem Ingrid Russøy Rønnaug Ryssdal Sunniva Skålnes Sigrid Skålnes Odd Østgård

TRØNDERLAGET Svein Aarnes Reidar Almås Egil Ingvar Aune Kjell Bardal Einar H Bartnes Oddrun Bjørgum Karl Ove Bjørnstad Grete Oddveig Holen

Buhaug Eivind Burheim Dagfi nn Dahl Astrid Dalslåen Olaug Denstadli Anne Eldevik Tore Fagerhaug Ola Stuggu Fagerhaug Helge Fiskaa Arne A. Frisvoll Anders Gjelsvik Mikal Gorsetseter Sigrid Haavik Harald Hernes Oddvin Herstad Sivert Hestveit Astrid Hoem Torger Kielland Eirik Aksel Larsen Terje Leinhardt Alf Helge Løhren Jorun Mehlum Marit Nestande Irene Nevervik Helge Normann Nilsen Jenny Nyvik Solveig Otlo Helge Raftevold Jostein Rekstad Helge Rypdal Ottar Rønningsgrind Anders Sakrisvoll Ragnhild Saur Rutt Olden Skauge Bergliot Skei Alv Helge Skeie Jan Solberg Oddny Stavran Asbjørn Steen Eiliv Størdal Oddbjørn Syrstad Erling Syrstad Svein Bertil Sæther Jan Sørås Nils Søvik Kirsten Tagseth Arnkjell Tingstad Bodvar Tømmerås Anne Kristin Grøn

Wanvik John P. Wolden

VALDRES MÅLLAG Ingebjørg Aarseth Gunnar Breivik

Egil Heggen Ingunn Hommedal Marit Skogstad Torbjørn Stavenjord

VEST-AGDER MÅLLAG Arvid Alsaker Eldrid Arne Gunvald Bauge Trygve Bjerland Helga Dåsvatn Anne Fløgstad Halvdan Furholt Hallgeir Furnes Helen Glomså Anna Gravelsæter Salve Grindland Berit Fiskaa Haugjord Magne Heie Bjarne Herstøl Bjørg Åsta Hidle Olav Hoftuft Th eodor Hovda Tobias Høyland Gudrun Haugen

Håvorsen Ragna Kallhovd Alf Georg Kjetså John Lauvdal Målfrid Lindeland Tom Arnt Lindeland Oddvar Moen Gudlaug Nedrelid Elfrid Ovedal Håkon Bøye Prestegård Tor Steinar Rafoss Laurits Repstad Gunvor Robstad Bjørgulv Rygnestad Kolbjørn Sjurseth Magnhild Synnøve

Skjeggedal Svein Slettan Asbjørn Stallemo Nils Harald Stallemo Kaspar Stordrange Leiv G. Storesletten Ommund Strandberg Åmund Tveit Olav Georg Tveiten Gunnar Vollen Alf Johan Øvland

ØSTFOLD MÅLLAG Gunnar Anmarkrud Rolf Eggen Aslaug Haugan Arnstein Hjelde Kåre Kjelkenes Arne Kvernhusvik Arild Løvestad Gudni Haugen Nastad Gunnar Ottne Lars Vik

BEINVEGES INNMELDE Kristian Bruåsdal Randi Einrem Kristian Halse Knut Johannes Helvik Knut Langesæter Agnar Omvik Synnøve A. Rogstad Torbjørg Rossvoll Oddvar Steinrud

Audun Sydnes Lars Børge Sæberg Leif Helge Særsten Borgny Særsten

YRKESMÅLLAG Bergfi nn Aabø Anders Askeland Johannes Bakka Kåre Belsheim Geir Sverre Braut Kjellfrid Bøthun Alv Reidar Dale Knut O. Dale Bjarne Dåe Arne Ekeberg Leiv Ellingsen Per Engene Torgeir Engstad Else Fossgard Lin Åm Fuglestad Olav Furnes Arne Gjeraker Siri Hangeland Johannes Havstad Helga Hjetland Knut Holmen Eirik Holten Olav Torfi nn Jondahl Ola Jonsmoen Rønnaug Kattem Olav Kuvås Reidar Kvåle Hallgeir Langeland Anstein Lohndal Geir Lorentzen Kjell Harald Lunde Martinus Løvik Viking Mestad Lars Kolbjørn Moa Arne Exner Nakling Øystein Njål Nordang Olav Norheim Borge Otterlei Einfrid Perstølen Henning Leiv Rivedal Torleiv Robberstad Magnus Robberstad Arne O. Skjelvåg Arnlaug Skjæveland Per Skjæveland Kjell Snerte Herbjørg Solberg Mette Løkeland Stai Oddmund Svarteberg Arve Sæbø Rolv Sæter Lars Helge Sørheim Bent J. Tandstad Harald Th une Hans Olav Tungesvik Steinulf Tungesvik Sigrid Tyssen Knut Vadla Birger Valen Ottar Vandvik Bodvar Vandvik Guri Vesaas Olav Vesaas Lars Øyvind Vikesland Harald Vik-Mo Torgils Vågslid Vidar Ystad


Nynorsk på frammarsj i AfrikaDen norske skulen i Kamerun (DNS) har gått frå å vera ein bokmålskule til å bli ein nynorskskule. Alle dei ni norske elevane nyttar nynorsk som målform dette året.

DNS i Kamerun har vore ein bokmålskule heilt frå oppstarten i 1958 og fram til no. Dette året har det «umogelege» skjedd; alle elevane ved DNS har nynorsk som mål-form. Jamvel alle læra-rane har nynorsk som hovudspråk. Dette skjer trass i at vedtek-tene seier at DNS skal vera ein bokmålskule.

– Spørsmålet er om vedtektene no må endrast. For me kan jo ikkje akkurat nekta elevane å få un-dervisning på si eiga målform, seier rektor ved DNS, Trond Hjor-teland.

Marianne Tomren (13) og Amalie Hjorte-

land (13), DNS Kamerun

Brødfakta på nynorskOpplysningskontoret for brød og korn har no lagt skulemateriel-let sitt til rette også for nynorskbrukande elevar. På nettadressa brodogkorn.no kan elevar i femte til og med sjuande klasse lære om til dømes kva for kornartar vi dyrkar i Noreg, korleis korn blir til mjøl, og korleis brød og korn kan bru-kast i ulike oppskrifter.

Ein kan teste kunn-skapen sin ved å svare på ulike oppgåver, og prøve seg som bakar ved å følgje oppskrif-tene. Undervisnings-materiellet er tilpassa ein del av kompetan-semåla i skulen i faget mat og helse. (NPK)

Neste år får Sametinget 360 mil-lionar kroner å forvalte. Det er ein auke på 13 millionar kroner frå i år. Totalt aukar satsinga på samiske føremål med 27 millionar kroner. Regjeringa går i budsjettframleg-get inn for å auke løyvinga til samiske språk med 10 millionar kroner. Det vil styrkje handlings-

planen for samiske språk, som mellom anna går ut på å styrkje samiskopplæringa i barnehagen og skulen, og utvide det off ent-lege tilbodet på samisk.

I budsjettframlegget frå For-nyings-, administrasjons- og kyr-kjedepartementet blir 4,7 av dei 10 millionane sett av til etablering

av ein drifts- og utviklingsorga-nisasjon for Divvun, som er eit elektronisk språkverktøy med sta-vekontroll for ulike samiske språk. I tillegg vil ein løyve fem millionar kroner til byggjeprosjektet ved Senter for nordlege folk (tidlegare Ája Samisk senter) i Kåfj ord. Det skal etter planen opnast som-

maren 2011. Fornyingsdeparte-mentet har også føreslege midlar til prosjektering av nye lokale for Saemien Sijte i Snåsa. I 2011 er det også lagt opp til prosjektering av Samisk kunstmuseum i Karasjok. (NPK)

Meir til samiske språk


kleivaAnna Kleiva

Under hovudtittelen Med ope visir er Dikt i samling av Magne Myhra nyst utgjeven. I den er dei fi re dikt-samlingane Tusen år for ein tanke (1976), I dropar av lys (1982), I hå-pets vektskål (1987) og Med ope visir (1994) samla i eitt band. I tillegg er her prenta fi re salmar, som ikkje har kome i bokform før.

Her er alle dikta sette opp utan nokor markering for dei fi re opp-havlege samlingane. Det synest med éin gong å vera rett, og eit godt val, for einskap og samanheng i denne diktinga kjem klårt fram på denne måten.

Då Magne Myhra stod fram med dei fyrste dikta sine, var han ein mogen mann med gjennomarbeidt språk, og han hadde gjort sine eigne val i form som òg i emne og tema for dikta. Eg vil gjerne sitera eit dikt som er sermerkt for denne diktaren:

Etter stormen Eg ser den skadde furafyller såra sine med kvåeog angen minner meg ombalsam og kjøleg lindring dei mange arr på stammavitnar om kreftersterkare enn storm. Konsentrasjonen er stor; her er

ikkje sagt eitt overfl ødig ord, men skal tru om ikkje diktaren har tenkt at slik laut det verta for å få plass til alt som ikkje står der? Venleiken i det usagde attom orda skin igjen-nom heile vegen, frå dei fyrste verse-linene til dei siste, med vitnemål om krefter som stormen må gje tapt for.

Ein kan seia at «Etter stormen» styrkjer trua på at dei byggjande og vedlikehaldande krefter i tilværet er sterkare enn dei som herjar og riv ned.

Ikkje fåe dikt av Myhra har emne frå samtidig eller eldre tiders dik-ting. Som kjent frå Odyssevskvædet av Homer, var Telemachos son til Odyssevs og Penelope, og det tok mange år før enn Odyssevs kom heim til kona si og sonen i Ithaka et-

ter krigen i Troja. – Ved sin identifi -kasjon med Telemachos har Magne Myhra lyft det ithakiske miljøet næ-rare oss og gjeve det nytt liv:

Min ven, Telemachos Min ven, Telemachos,som du har eg leita i ti årog ti tiletter opphavet mittfor dei gav han å eta den farlege lotusså han gløymdedei heimeog sitt kjære Ithaka. Eg forstår, Telemachosden gleda som greip degdå du fann far dinetter alle uvisse årog eg veitdu skjønarkva sorg eg ber pånår eg leitarframleis og Penelopeer død. Den kjærleik diktaren har til mor

si, og takksemda han ber til henne, kjem ugløymande fram i dikta «Åleine», «Kveldsbøn» og «Stjerna over Høgegga», like eins i det stor-felte «Arv»:

Arv Dusom gav meg livetog ein barndom i fattige kår.

Dusom gav meg songenog motetfrå eit hjarta i fortviling. Dusom gav meg trupå det sanneog usvikelegesjølv sviken. Dusom sa: Rettferder ikkjemen eit målå arbeida mot Duno bortemen næri min klårleik. «Harmen brenn alltid i blodet

mitt» er den talande tittelen på eit dikt i boka. Denne harmen kjem fram i fl eire dikt, slik òg i «Rekviem over ein poet», som handlar om Osip Mandelstam. Mandelstam døydde i sovjetisk fangenskap i 1938.

Når ein no, med den nye boka, får møta heile den lyriske diktinga hans under eitt, vil ein oppdaga mange ting, mellom anna at Magne Myhra er ein av dei gode norske sonette- diktarane. Frå ei rekkje framifrå so-nettar vil eg gjerne nemna serskilt «Den same kjelde».

Til alle dei gåver Med ope visir. Dikt i samling ber med seg, høyrer òg humor. Her fi nn me, ute i boka, eit sitat frå Michael Ende: «Humor er ikkje det same som visdom, men dei er nærskylde». God humor gjev glede, og gleda kan ikkje overdrivast, sa Spinoza. Magne Myhra har auka gleda i verda med mange av dikta sine.

Johannes Gjerdåker

På skrivebordet attmed meg ligg det ein bokstabel. Eg får lyst til å måle kor høg han er. Han er 18,8 cm høg. 4,5 cm lyrikk, 3,3 cm barnebøker og 11,0 cm romanar. Eller 337 sider lyrikk, 322 sider barnebøker og 1444 sider romanar. 4 lyrikksamlingar, 2 barne-bøker og 3 romanar. 9 bøker i alt.

Desse ni bøkene er færøyske bø-ker, dei er omsette til norsk, dei er dei einaste færøyske bøkene som har kommi ut på norsk sidan 1993.

Eg er glad i desse bøkene. Det er eg som har omsett dei. Den første, diktsamlinga Sting av Jóanes Ni-elsen, kom ut i 2003, og sidan har det kommi enda tre diktsamlingar og ein roman, Glansbildesamla-rane, av han. To barnebøker har det vorti: Símun Sámal av Martin Næs og Dei kallar meg berre Hugo av Ra-kel Helmsdal, og romanane Tider skal komme av Oddvør Johansen og U-. Historier om djevelskap av Carl Jóhan Jensen.

Kvar gong eg har fått ei nyut-

gitt bok i hende, har eg følt ei stor stoltheit inni meg. Og eg har fått oppgjer for arbeidet mitt, så det er ikkje for eiga vinning eg skriv det som følgjer her. Eg skriv rett og slett fordi eg bryr meg om at færøysk lit-teratur skal komme ut på norsk.

Saka er den at desse ni bøkene har eit lyte: Dei er på nynorsk! Og det er ikkje til å komme utanom at svært mange bokkjøparar, også dei ein skulle tru betre om, straks legg ned boka når dei oppdagar at ho er på nynorsk. Og viss det blir slik at dei færøyske bøkene sel dårleg, vil ikkje forlaga gi ut fl eire færøyske bøker, - iallfall ikkje på nynorsk.

Men, tenker eg, nynorskingane kjøper da vel nynorske bøker, om ikkje anna så for å støtte forlag som framleis ser det som viktig å gi ut bø-ker på målet? Svaret på dette er nok

dessverre at også altfor få nynorskin-gar kjøper nynorske bøker.

Så derfor er mi prinsipielle opp-fordring til dykk som er nynorskfolk: Kjøp færøyske bøker på nynorsk! Dei fl este av dykk har barn, barnebarn eller kjenner andre barn som kan få ei god nynorskbok i gåve. Mange av dykk likar poesi, og dei fi re færøy-ske lyrikkbøkene byr på eineståande dikt. Og romanane er storarta bøker, alle tre.

Over skrivebordet og bokstabe-len heng det eit diplom som seier «Målblome 2007 er tildelt Lars Moa for lang og god innsats i målrørsla og for arbeidet med å gjere færøysk litteratur kjend i Noreg». Eg brukte dei fem siste orda frå diplomet som overskrift på dette bønneskrivet mitt, og eg sette spørsmålsteikn et-ter dei. Vil de hjelpe til?

HelsingLars Moa,

Stjø[email protected]

«(...) færøysk litteratur kjend i Noreg»?

Myhra har auka gleda i verda

lyrikk

Med ope visir. Dikt i samlingMagne MyhraVoss 2010Å rope

namnet sittDette året starta som eit positivitetsprosjekt.

Det skal slutte som eit kjærleiksprosjekt.

Eg har ein venn som nesten forsvann i haust. I to veker låg han i ei sjukehusseng og var nesten vekke. Han var nesten-vekke; le-vande, men utan sjanse til å vakne igjen. Men så vakna han likevel. Han vakna sjølv om det såg fullstendig mørkt ut. Det er noko eg aldri har opplevd før, at noko så usannsynleg bra har hendt, at nokon har dukka opp igjen på overfl ata av det mør-kret.

Nokre veker seinare, noko langt mindre viktig: Eg høyrde den nye songen til Antony & the Johnsons for første gong. Songen heiter «Th ank you for your love», og startar med mjuke, relativt rolege gitarakkordar, men ender opp med ei energisk blåsarrekkje som akkompagnerer Antonys repetative «I thank you, I thank you». Antony, som vart kjend på starten av 00-talet fordi han hadde ei heilt vanvettig stemme – men også fordi tekstene hans tematiserte den ikkje-heteronormative seksualiteten hans, og valden og sjølvhatet han opplevde i samband med dette. Antony, som på det første albumet sitt song «it's true I always wanted love to be hurtful». Antony, som i songen «Fistful of love» frå 2005 – med melodisk og intrumenteringsmessig slekt-skap til «Th ank you for your love» – song «I feel your fi st and I know it's out of love». Antony med denne bakgrunnen takkar no for kjærleiken. Og eg tenkte: JA. Det er jammen på tide å vere litt takknemleg.

Eg har høyrt Antony drive dette kjærleikspro-sjektet tidlegare. Han har snakka om det på konsertane sine i fl eire år allereie. Då han spelte på Lillehammer under littera-turfestivalen i 2007, fekk han publikum til å tenkje at dei såg seg sjølve frå framtida, såg kor bra dei var (slik ein tenkjer på seg sjølv som tenåring og ser at ein ikkje var så jæv-lig som ein følte seg) – og rope namnet sitt med all denne kjærleiken frå framtida. Elsk deg sjølv, med andre ord. Eg sat der og syn-tes det var litt cheesy, og defi nitivt unorsk, som vi liker å seie. Samtidig var det heilt klart noko heilt oppriktig, så fi nt!, tenkte eg og ropte namnet mitt.

Ein kan fort bli lei av sånne feelgood-greier. Ein kan fort bli lei av folk som har opplevd noko skakande og skal preike livsvisdom. Men det endrar ikkje på den oppriktige gleda og kjærleiken som kjem når nokon vaknar frå koma. Og eg bruker uansett nok tid på å klage resten av året (åh kulde, opp-gåveskriving, hovudverk, uvisse!). Eg kan godt snakke litt om kjærleiken. Den kjær-leiken som gjeld foreldra mine og vennane mine og han som vakna og kanskje han eg forelskar meg i også, uansett om det ender bra eller dårleg.

Takk for kjærleiken. Eller for å seie det med den nye songen til ein annan artist, Sufj an Stevens: «All delighted people, raise your hands»!

innlegg

til å servere

til å markere


Medlemskap i gåve: Kjenner du nokon som burde ha vore med i Mållaget? Gje dei medlemskap i gåve! Dette kostar 200 kroner.

JA TAKK, eg tingar:

— stk. MEDLEMSBEVIS som eg kan gje vekk i gåve. Kr 200

— stk. Slepp nynorsken til-JAKKE-MERKE. Kr 10 (kr 50 for 20 stk)

— stk. REFLEKSBAND til å slå rundt ar-men eller foten for å vere tryggare i trafi kken. Med logo og slagord: Mange røyster – felles mål. Kr 20

— stk. FRIMERKEMAPPER frå Posten med førstedagsbrev med frimerket som Posten laga i høve hundreårs-jubileet. Kr 50

— stk. Takk, Ivar Aasen-JAKKEMERKE. Kr 10 (kr 50 for 20 stk)

— stk. MATBOKS i plast. 16x11 cm. Kr 50

— stk. PC-HYLSTER med slagordet Mange røyster – felles mål. Storleik: 15". Kr 150

— stk. PARAPLY med trehandtak. Svart med kvit logo og slagord: Mange røyster – felles mål. Diameter om lag 1 meter. Kr 100

— stk. PARAPLY (kan slåast saman). Kr 100

— stk. VILJEN TIL SPRÅK av Ottar Grepstad. Kr 200

— stk. kaffi krus (2008)Svart dekor og gulltekst. Kruset er nytrykk av jubileumsserviset.

Det går mangt eit menneske og ser seg fritt i kring for Ivar Aasens skuld Tarjei Vesaas 1950

— stk. tekrus med skål (2008) kr 150Svart dekor og brun tekst.

Nynorsken kviskrar: Dette går ikkje an. Kristin Auestad Danielsen,2007

— stk. frukostasjett (2008) kr 100Svart dekor og brun tekst.

Nokon må elske ordet og reinske bort ugras der det gror. Nokon må bruke or-det. Berre ved bruk blir det vakkert.

Marie Takvam, 1987

Målgåver

Hugs at vi kan gå tom for somme artiklar! Det er såleis ikkje sikkert at du får alt du tingar.

— stk. tekrus med skål (2007) kr 120 Oransje dekor og svart tekst.OSS, RETNING Eg veit ikkje kvar vi skal. Men eg gler meg medan vi kjem dit. Ann Kavli, 1996

— stk. TIPSHEFTE som gjev god lese-start med gode tips til nynorske barnebøker. 16 sider. Gratis!

— stk. FLYGEBLAD til dei tilsette: «Gjennom ord blir verda stor»-kampanje for nynorsk i barne-hagen. 4 sider. Gratis!

— stk. FLYGEBLAD til foreldra: «Gjennom ord blir verda stor»-kampanje for nynorsk i barne-hagen. 2 sider. Gratis!

— stk. JAKKEMERKE: «Gjennom ord blir verda stor». Gratis for inntil 20 jakkemerke!

— stk. RULLEBANNER: «Gjennom ord blir verda stor». 2 meter høg. Kr 500

Ting ved å sende e-post til [email protected], ringje 23 00 29 30, fakse til 23 00 29 31 eller ved å gå inn på www.nm.no. Du kan også sende i posten. Porto kjem i tillegg.

Namn:

Postnr.

Adresse:

Poststad:

Til barnehage-kampanjen:

Klar-ferdig-syng!

g eikneh fttSong- ogSong- og Song- og teiknehefteeikneheftetete

minneord

Jon AarekolJon Aarekol døydde 2. september, 55 år gammal, etter å ha vore alvorleg sjuk ei tid.

Jon var frå Øystese i Hardanger, der han voks opp i eit miljø med folkedans og folkemusikk som vik-tige aktivitetar både i heimen og i venekrinsen. På 1970-talet kom han til Bergen som student, tok lærarskuleeksamen og studerte så fi lologi. Her i byen vart han aktivt med i BUL i Bergen både som fol-kedansleiar og kordirigent. I tillegg var han også leiar i laget i nokre år. I lagsmiljøet her var også med på å skipa spelemannslaget Syn-debukken, ei musikkgruppe som framleis er aktiv. Sidan tok han vidareutdanning i journalistikk og mediekunnskap ved Høgskulen i Volda, før han fl ytte til Oslo fyrst på 1980-talet.

Etter å ha vore lærar i to år vart Jon i 1985 tilsett som studieleiar i Noregs Mållag. Han var også med i redaksjonen for medlemsbladet Norsk Tidend. Frå 1987 gjekk han så over i Noregs Ungdomslag og jobba der med informasjonsarbeid og styrde lagsbladet Norsk Ung-dom, eit blad han fekk fornya og gjeve ut i eit nytt og meir moderne format. Jon vart også i mange år vald til leiar i den nynorske lyt-tarorganisasjonen Kringkastings-ringen etter tida i Noregs Mållag. Han gjorde ein stor og langvarig innsats i denne samskipnaden.

Etter at den viktigaste tenesta i mål- og ungdomslagsrørsla i 1980-åra var over, vart Jon tilsett som informasjonsmedarbeidar i det dåverande Kyrkje-, undervisnings- og forskingsdepartementet, der han arbeidde i mange år før han i 2001 gjekk over i informasjonsav-delinga i Riksrevisjonen. Her ar-beidde han aktivt heilt til det siste.

Etter at Jon kom til Oslo, har han lenge vore mykje med i Byg-delagssamskipnaden (BLS), og drive både med folkedans og fol-kemusikk. Her hadde han mange tillitsverv og var fl eire år leiar for Barnelaget i BLS. Dei siste åra var også han leiar i Bærum Spele-mannslag, og la her, saman med Hallvard Kvåle, ned mykje arbeid for folkemusikken i dette laget og i Landslaget for spelemenn. Jon var sjølv ein god spelemann på hardingfele, og trakterte gjerne andre instrument med, og han stilte meir enn gjerne opp i ulike samanhengar.

Målrørsla, ungdomslagsrørsla og folkemusikkmiljøet har mykje å takka Jon for. Han var ein positiv gledespreiar med mykje fi n un-derfundig humor, og hadde alltid hadde eit godt og hyggeleg ord til folk. Vi har alle gode minne etter samværet med Jon, og det er trist at han ikkje er mellom oss lenger. Tankane våre i desse tider går no til kona Solbjørg og borna Kari og Anna, som sit att med det tyngste saknet.

Vi lyser fred over minnet til Jon Aarekol!

Olaf Almenningen

— stk. SONG- OG TEIKNEHEFTE: Fargeblyantar fylgjer med. Kvart lokallag får dei fyrste 50 eks gratis, men god pris på resten også. Gratis!


tre på gata: Om du skulle ha skote nokon, lat oss seie med strikkgevær, kven skulle det ha vore?

Prent: Nr1Trykk asOpplag: 12 000Abonnement: Kr. 250,– per år

Annonsar: Annonseprisar: kr 9,00,–/mmTillegg for tekstside: kr 0,50,–/mmSpaltebreidd: 45 mmKvartside: kr 4 000,–Halvside: kr 7 000,–Heilside: kr 12 000,–Tillegg for fargarIlegg til avisa: kr 1,00 pr. stk.

Alle prisar er eks. mva. Ved lysing i fl eire nummer kan vi diskutere særskilde avtalar.

Stoff rist nr. 1 – 2011: 11. januar 2011

NOREGS MÅLLAG

Tilskrift: Boks 474 Sentrum, 0105 OSLO

Telefon: 23 00 29 30 Telefaks: 23 00 29 31 E-post: [email protected]:

Schweigaardsgt. 16Bankgiro: 3450.19.80058

Leiar: Håvard B. Øvregårdmobil: 917 73 157

[email protected]

Tilsette: Gro Morken Endresen, dagleg leiar,

tlf. 23 00 29 37, 957 85 [email protected]

Magnus Bernhardsen, organisasjonskonsulent, tlf. 23 00 29 34, [email protected]

Berit Krogh, økonomikonsulent, tlf. 23 00 29 35, [email protected]

Ingar Arnøy, skulemålsskrivar, tlf. 23 00 29 36, 975 29 700 [email protected]

Hege Lothe, informasjonskonsulent, tlf. 57 86 53 60, 926 48 [email protected]

Kjartan Helleve, redaktør Norsk Tidend,tlf. 23 00 29 32, 943 97 [email protected]

Else Elise Sætre Bullus, kontormedarbeidar, tlf. 23 00 29 30, [email protected]

Tarjei Vågstøl, IT-medarbeidar,tlf. 23 00 29 50, 452 31 [email protected]

NORSK MÅLUNGDOMwww.nynorsk.no/nmu

Tilskrift: Postboks 285 Sentrum, 0103 Oslo

Telefon: 23 00 29 40 Telefaks: 23 00 29 31 E-post: [email protected] Bankgiro: 3450 65 48707Leiar: Janne-Kristin Svarstad Nygård,

tlf.: 916 16 637, 23 00 29 [email protected]

Skrivar: Tone Rossow,tlf.: 23 00 29 [email protected]

www.nm.no


Arkiv

oto: N

orsk T

idend

Ingvild Tandstad : journalist

Foto:

hisf.

no

Foto:

Aase

ntune

t

Eli Bjørhusdal : stipendiat

Om eg no lyt skyte nokon (med strikkgevær), vil eg skyte kulturminister An-niken Huitfeldt. (Fordi ho har blamert heile det språkpolitiske feltet ved å støyte frå seg ein suveren fagperson som Kjell Lars Berge.)

Arnfi nn Kolerud håpar at boka Når ein først skal skyte nokon kan inspirere målfolk til å bli meir synlege. Ikkje før me har etterlyst mål-lagsromanen på denne sida, dunkar han ned i postkassa.

Om det ikkje akkurat er mål-laget som står i sentrum, kan det neppe vere mange romanar som nyttar ordet nynorsk fl eire gonger, og i alle fall ekstremt få som i så stor grad kjem inn på så mange kjende problemstil-lingar. Her er i-endingar kontra a-endingar, reklame på bokmål, off entlege kontor, trugsmålet frå engelsk og heile sulamitten.

Drivkrafta i boka er den per-sonlege aksjonismen som ein fi nn i Vassbygda/Vassbygdi, den siste bygda i Noreg som klamrar seg til nynorsk. Ak-tivismen går noko lenger enn kva ein er vand med, og dukkar det opp ein pistol på side 165, så kan du rekne med at han blir nytta før boka sluttar. Samlaget kallar boka ei «artig nynorsk undergangshistorie».

Ei levande interesse– For meg er boka ei kjærleiks-erklæring, seier Arnfi nn Kole-rud.

– Eg lærte bokmål på skulen, og det var bokmål eg brukte i mine fyrste romanforsøk. Men ingen forlag ville gi dei ut. Då var det nokon som gjorde fram-legg om at eg skulle setje dei om til nynorsk. Samlaget tok imot meg med opne armar, og sidan har eg følt meg heime i den ny-norske familien.

– Gleda over dette verk-tøyet, dette språket, har halde seg stabilt høg heilt sidan eg

byrja å skrive, fortel forfatta-ren. – Medan andre interes-ser som fotball og politikk har falma litt, så er eg like levande oppteken av nynorsk. Så keik eg på desse herlege boktitlane Mitt tapre språk av Edvard Hoem og Viljen til språk av Ottar Greps-tad, og fekk sjølv lyst til å skrive om nynorsk, ikkje berre på ny-norsk. Men det kunne ikkje bli ei fagbok, eg er ein skjønnlit-terær forfattar og fi ksjonen er mitt format. Så eg spissa pro-blemstillinga til denne historia.

– Dette er «første roman av tre», som det står i boka. Kva hender vidare med Bendik Uføre?

– Det kan eg vel ikkje av-sløre, men det er ikkje noko problem å fylle fi re hundre si-der til med desse folka. I fyrste boka siterer eg mykje Ivar Aa-sen og Aasmund Olavson Vinje. I den neste boka vil eg gå vidare til Tarjai Vesaas og Olav H. Hauge. Så dette er ein fi n måte

å få skrive om favorittforfatta-rane mine på.

Ein mental heim– Det er mange i boka di som brenn for saka, men det står mindre om kvifor saka er så viktig?

– Ein stad i boka blir det snakka om kor viktig det er at folk kan vers og songar utanboks. Kan ein slikt, har ein språket med seg heile tida. Det blir eit band som bind oss saman med andre som kan slike vers og songar. Ein mental heim. No har mål-rørsla ofte vore splitta av saker som rettskriving og kløyvd infi nitiv. Men sjølv om det er vanskeleg å svare på kva som bind oss saman, så har me ein sams fi ende.

– Det er ei veldig morosam bok?

– Ja, og det er like medvite. Eg vil som forfattar syne at ny-norsk er eit levande språk som

kan nyttast til det meste, inklu-dert underhaldning. Sjølv veit eg ikkje heilt kva sjanger boka er, men fl eire har meint at ho er ein komedie. Det har likevel aldri vore meininga å hengje ut målfolk, og eg trur nok at mål-rørsla har sjølvironi nok til ikkje å late seg provosere. Når det er sagt, er det jo fl eire kapittel her som inneheld kritikk.

Synlege målfolk– Så du er ikkje nøgd med kor-leis målkampen blir førd i dag?

– Eg innrømmer at eg saknar den typen aktivist som eg skil-drar i boka. Ikkje at ein skal gå rundt og vifte med ein pistol og knalle ned folk, men det å lese Aasen-dikt høgt på off entlege toalett har eg tru på. Eg veit det fi nst mange mållag rundt forbi, men det er ikkje alltid like

lett å få auge på dei. Eg skulle gjerne sett fl eire ny-norskaktivis-tar både i sku-len, på bussen og utanfor bu-tikken.

– Det er litt Knausgård over dette? Roman-serie og livet ditt som nynorskakti-vist?

– Nei, det kan eg love deg det ikkje er. Det er veldig lite

av meg sjølv i denne boka, det er vel berre éin episode som eg kan seie at eg faktisk har opp-levd. Resten er rein fi ksjon, det må det vere. Eg hugsar for dår-leg til å halde på med sjølvopp-levde ting, seier Kolerud.


Ei kjærleikserklæring ARNFINN

KOLERUD◆ Aktuell med boka Når ein

først skal skyte nokon

◆ Forfattar, debuterte i 1996 med Berre ikkje brøyteplo-gen kjem...

◆ Har fått fl eire prisar, mellom anna Nynorsk barnelitter-aturpris to gonger

(Allkunne)

m t

ot

Kndesersomvist

–eg lo

MOROSAMT: Eg vil som forfat-tar syne at nynorsk er eit levande språk som kan nyttast til det meste, inkludert underhaldning, seier Arn-fi nn Kolerud. Foto: Jo Carlson

Strikkgevær-skot er godt eigna til å be om merksemd. Der er bok ein og anna austlending som fortener eit skot slik at dei løftar blikket over fj ella.

Hm. Det må bli ei slags kollektiv avstraffi ng, der eg skulle ha samla alle dei som syt og klagar over kor vonde og vanskelege ting er, utan at dei sjølve orkar å løfte ein fi nger for å gjere noko med proble-met. Sutrekoppane. Og dei er det mange av.

Magni Hjertenes Flyum : administrasjonssjef

– Eg er ein næming i høgnorsk. Må-let kjennest enno framandt for meg. Men det høgnorske prismet gjer det mogeleg å sjå samtidi på fråstand.

Cornelius Jakhelln til Klassekampen

Syng deg og meg, ikke dei og mei, dette er for fan nynorsk.

Nordlys

– Uff , det er eit litt ømt punkt, det er ikkje så mykje att av nynorsken, verken når eg skriv eller når eg snakkar.

Th omas Skålnes til Vestnytt

Det er nok ingen av oss unge som faktisk hater nynorsk. Problemet ligger i at vi må lære det.

Ragnhild (16) til Aftenposten

Platen deres er kalt Soli, som ikke er Aasen-nynorsk for sola, men latin for det å spille alene.

Vårt land om «De beste damene» si nye plate

– Det var dumt akkurat nå som jeg fi kk prisen. I forrige utgave hadde vi et seks siders intervju med Tone Damli Aaberge, skrevet av meg. Problemet er at tilfanget av nynorskfolk ikke er så stort i Oslo. Men prisen forplikter. Jeg vil opp-fordre frilansere som har nynorsk som hovedmål til å bruke språket.

– Hva slags reaksjoner får dere fra leserne på nynorskbruk i Elle? – Utrolig positiv respons, og det in-teressante er at det kommer fra le-sere som selv skriver bokmål. Vi har ikke fått noen negative reaksjoner, det er derfor vi har fortsatt med det.

Elle-redaktør Signy Fardal til Journalisten

– Du har tidligere laget reklamefi l-men til speltgrandisen, der vi fi kk en nynorsk versjon av «Fame». Er du sidemålsforkjemper? – Jeg snakker jo dialekt. Jeg er vel ikke nynorskforkjemper per defi ni-sjon, men jeg har absolutt insistert på at vi skulle ha dialekter i fi lmen. Hele handlingen foregår jo på Vest-landet, og det har vært veldig viktig å beholde den autentisiteten til ka-rakterene som oppholder seg der.

«Trolljegeren»-regissør André Øvredal til Dagbladet Fredag

MATTE BLO-MANE

FORN-MINNE

FRYDE

LIKE-VEL

VISSTE

MOROPÅ SNØ

PIPET-TE

TONE

MAN-NEN

RØYK

NETT-VERK

KUNST-STOFF

STONG

ÅTVAR-ANDE

MERKEKUTTA

SCENE-KUNST

VERK-TYET

BE-TJENTEN

MALM

ØVINGASTEMNE

KOPPAROG

SKÅLER

SKIPS-BYG-GJERI

FISKDU OG

EG

SPAK

BAKE-UT-

STYR

SKRYT

SKEI-MAT

FISKE-REI-

SKAP

PYNTEBAK-

LEKSE

BRENNE-VIN

FORF.FRÅ

KLEPP

BEST

SKRED

OPP-DRETT

TETT-STADI ØST-FOLD

TAL

BLOD-ÅRE

HEIMFORTO-

BEINTE

NORSKFORF.

EUR.OLDTIDS-

FOLK

BILETE

EMBAL-LASJE

UTANSTYRING

TELE

PLANTE

TRE-SAFT

UJAMN

NÅLE-BUSK

LITENSOFA

HARBRUKFOR

HÅVARINN

GRU

PÅ-BYRJA

LUKETEK

SEINARE

GODTE-MAKAR

OVERDO

PAR

TENDENSI TIDA

SKI-HOPPAR

KARPE-FISK

AV VERDIFORSAKA

ROM

BRANN-RES-TANE

PRYDDFELT

DYR

FLATE-MÅL

PÅNYTT

STAG-GE

RENNFISK

TRU-LAUSE

DØL

SVAR

VITNE-MÅL

UTLØP

SVARTMASSE

APPEL-LERTE

PRO-VOSE-RER

KON-KUR-RENT

FYR F HAND-VERKAR

SALS-PLASS T

GAVBRYST

SPELA BORTÅT I MEL K SETTE

TILLIVS

MÅLAR

OPP-DRETT

A L HAR DETVONDT

PARTEREKU

F R U H O L M E N FISK

MAS V Å R S I L DMÅL

NYE TILLANDET

A R KVITTDEKKE

KOLLEKT R I MRUSSISK

SVAR

SJØ IAGDER

N J E TSKO-GEN

SINTET R E A

I M M I G R A N T A R URO

GOD NOKTIL MAT I R

VEKT

VÆSKE-GANG

M GRENN

PRESTE-EMBETE T A N REN-

NER E GODS E I G N E L U T E RS O K N E K A L L EKSTRA

SPYDIG A T T P Å DEI 365 OSTAL N A S K A BE-

HAND-LING A

ØY-FOLK

BYBUARI R A R

GANG-STIG

ROM-INNHALD

R Å SF I R A

TETT-PAKKAR

I HARD-ANGER

S T U A R BORK

POP-GRUPPE N E V E R FANGST-

BÅT

GAVETTER N GAMMAL

FÅ DETUT M O S E G R O D D

GULT

BLØM-ANDE

O K E RTROLL-

DOM

VASS-SELE

G A L D E R TVERR-SIDE E N D E F L A T E

ÅBREI

GÅTTBORT

V I DEI MEDGEVÆR

FEILFRIA N N I E KOSELEG

MIDT-BLOKK L U N LITT

SVEVN KK A R N A P P

SKIP

KVATID?

D SUROLEG

TYPE

BLIRSTILL

N O M A D EUTBYGG

FERDSLE-ÅRE V E G

SPEL-STYKKE

SANSE-LØYSE

E I N A K T A R PART

AVKOM L U TGJE LOV

FINARERØYKING L A

SAND-SLETTE

UTROPØ R SLEIPING

FOR-TUMLA Å L

PUBLI-KASJON

INTERN.ORG.

A V I SRE-

KLAME

DRIVEP R

S I G A R F Ø R I N GI EINVISS

DEL AVLANDET

S Ø R P ÅDETT

SANSAR D E I S E RMED-VITET

RENDET A N K A N E LITER

TONN LS E R VEKE-

BLAD K K MOR-GONEN O T T A SA NEI N E K T A

HAND-TRYKK N E V E T A K OLDER O R E T R E REX R

Løysing på kryssord 4 – 2010

1. Johannes Flaten, Leikanger,

2. Asbjørg Apalset, Sandane

3. Petter Eide, Sandane

Send løysinga til:Noregs MållagPostboks 474 Sentrum0105 Oslo

Frist: 11. januar 2011Merk konvolutten «Kryssord». Rett løysing kjem i neste ut-gåve. Tre vinnarar vert trekte ut og får fi n premie.

Namn:

Adresse:

Postnummer/-stad:

Kryssordvinnarar i nr. 4 – 2010

løysing

Nedanfor fi nn du alle orda som skal vere med i kryssordet til venstre:

2 bokstavar: ER, LI, UT

3 bokstavar: ARE, URA, URA

4 bokstavar: EGEN, SOVE

5 bokstavar: AGENT, DUREN, NILEN

6 bokstavar: ELEVEN, FUGLEN, GENSER, RANSEL, SOGENE

7 bokstavar: FARANDE

(Løysing fi nn du nedst på sida)

sagt sidan sist

kryssord


puslekryssord for barna

Løysing på puslekryssord

ved Laurits Killingbergtrø

i nynorskens skogi nynorskens skog

Tips oss! Vi vil gjerne vite kva som kravlar og kryp i nynorskens skog. Send e-post til [email protected].

Vellukka haustseminar

Årets sak på forskning.noMarie Hauge har vunne prisen for årets beste artikkel på forskning.no. Hauge, som arbeider som kom-munikasjonsrådgjevar på Havfor-skingsinsituttet, vann med saka «Det ål-timate navigasjonssystemet» , om korleis havålen greier å navigere seg på tvers av Atlanterhavet. Gledeleg i seg sjølv, men syner samstundes at nynorsk fungerer utmerkt til å for-midle forsking.

Pengar på samisk i det blåNye myntar og setlar med samisk og nynorsk er ikkje aktuelt med det før-ste. Mynt- og setelrekkjene står.

Den norske myntrekkja vart opp-gradert og fornya på 1990-talet og blir sjåande ut slik ho gjer i dag, i lang tid framover. Noregs Bank snur altså ikkje på femøringen etter at visepre-sident Láilá Susanne Vars i Sametin-get ønskte seg samisk tekst på norske myntar og setlar, og Noregs Mållag ville ha fl eire nynorskmyntar.

– Vi har førebels ingen planar om å gjere endringar på myntane våre anna enn forslaget vi har fremja om å trekkje tilbake femtiøringen, seier kommunikasjonsrådgivar Kari-Anne Røisgård i Noregs Bank.

NPK/Hallvard Østrem

Ny bok frå Mellem«Om folk hadde huska på å sjå etter, så ville dei denne dagen kunne ha sett at sola stod strålande blank på ein klår-

blå vårhimmel, at skogen og vollane var i gang med å grønnes. Dei såg ikkje det. Nyheita som var kommen

låg som ei dunkel hinne framføre augo og gjorde dagen mørk. I dag skulle dei komme. Fienden.»

Slik byrjar den siste boka frå Rei-dun Mellem, Norsk fl yktningbarn i Sverige 1944–45. Boka er ei markering frå Nord-Troms Historielag av at det er 70 år sidan krigen slo inn over lan-det vårt. Som 13-åring fl ykta Reidun Mellem over fj ella til Sverige. No har ho skrive bok om si eiga fl ukt frå ok-kupasjonsmakta. Boka skildrar krigen frå tyskarane kom, den dramatiske fl ukta, opphaldet i Sverige og den et-terlengta returen heim.

– Eg skreiv dagbok gjennom heile perioden då me var fl yktningar. Den har eg hatt stor nytte av. Inspirasjo-nen til å skrive bok kom etter at eg las om lagnaden til fi nske fl yktningbarn i Sverige under krigen. Samanlikna med det mange av dei måtte gå igjennom, var nok tilværet vårt å re-kne som ein ferie, seier Mellem.

Skal planleggje Språkåret 2013Regjeringa Stoltenberg løyver 700 000 kr til Nynorsk kultursentrum for å utvikle planar for 2013 som na-sjonalt språkår. Senteret har i fl eire år arbeidd med ideen om å gjere 2013 til eit språkår. No gjer Grepstad ord-taket frå Ivar Aasen til sitt: – Ein god dag kjem aldri for seint. Aasentunet

Det var spennande ordskifte, inter-essante innleiingar og god stemning då Noregs Mållag og Studentmål-laget i Oslo heldt haustseminar og jubileumsfest tidlegare haust. Haustseminaret samla eit hundretals deltakarar på Det Norske Teatret i Oslo. Det var ordskifte om kva for plass norsk og særleg nynorsk skal ha i akademia, om rolla til høgskulane i Noreg, og sjølvsagt var det innleiing om Arne Garborg og Bondestudentar.

På kvelden var det jubileumsfest for SmiO med Valkyrien Allstars som eitt av høgdepunkta. Leiar i Norsk Målungdom, Janne Nygård, heldt sjølvsagt helsingstale til Studentmållaget i Oslo i høve 110-årsjubileet. Ho takka for god innsats frå det største lokallaget i NMU.

Nynorsk for vaksne innvandrararHøgskulelektor Hilde Osdal ved Høgskulen i Volda peika på at bokmålsopplæring i nynorsk-kommunar fører til framandgjering og hindrar integrering. Det forsterkar fl yttemønsteret, og det syner seg at det er veldig viktig å kunne identifi sere seg med det språksamfunnet som ein lærer om. Hilde Osdal gav tre svar på korleis ein skal få til meir opplæring i nynorsk mellom vaksne innvandrarar: læremiddel, læremiddel og læremiddel.

Årsaka til at det manglar læremiddel, er to-delt: Det er dårleg økonomi i å lage nynorske læremiddel, og det er ikkje lovpålagt å lage paral-lellutgåver av lærebøker til denne gruppa.

– Det viktigaste er å få større løyvingar til nynorske lærebøker, endre lovverket og endre haldningar til nynorsk for vaksne innvandrarar, sa Osdal.


Språkprisen 2010 for framifrå bruk av nynorsk i sakprosa går til Jon Hellesnes for bøkene Illusjon?, Om livstolking og Det femte mo-narki og andre essay.»

– Vinnaren av nynorskprisen tek i bøkene sine i bruk eit breitt spekter av nynorske språkressursar: han hentar like gjerne orda og døma sine frå norske kvardagar som frå abstrakte, fi losofi ske tradisjonar. Skriftstykka hans er leselege både for det store publikum og for spesiali-serte fagfi losofar. Han er kreativ både i sjangeren han vel for skriftstykka

sine, og i ordvalet. Prisvinnaren nyt-tar gjerne arkaiske nynorskord, men er også mann for språklege nylagin-gar. I siste boka si har han t.d. laga ord som sutleprat og glyespreiar for bullshit og bullshittar.

I klassa for bokmål gjekk prisen til Elisabeth Aasen. Språkprisen er Språkrådets pris for framifrå bruk av norsk språk i sakprosa. Vin-narane får 50 000 kroner, eit trykk av Kjell Nupen og eit diplom kvar. Språkprisen vart delt ut på kon-feransen Språkdagen 2010 i Oslo Konserthus.

Språkprisen 2010til Jon Hellesnes

Den 9. oktober vart Eldrid Lunden og Kåre Lunden feira i Naustdal. Medan poeten fyller 70 år i år, fyller historika-ren 80 år. Dei voks opp på eit småbruk på Lunden i Naustdal, med ein far som var gardbrukar og anleggsarbeidar, og ei mor som var svært interessert i bøker. Mediemerksemda rundt desse jubilea har vore stor. Dei to blir rekna for å vere blant dei største i si samtid innanfor sine fagfelt, og har sett spor etter seg med tankar og ord.

Det var Naustdal kommune som arrangerte jubileumsdag med mellom

andre Naustdal Mållag som støtte. Se-minaret om dagen samla fullt hus, om lag 135 tilhøyrarar, det same på festen om kvelden. Mållaget er veldig godt nøgd med arrangementet og oppslut-naden. Naustdal Mållag fekk presentert seg sjølv med utstilling og verva tre nye medlemmer. I høve feiringa gav Naustdal sogelag ut festskriftet Her er so fagert ved høge lid, ei samling med dikting og diktarar frå Naustdal og Vevring. Ei fl ott bok som Noregs Mållag støtta økonomisk.

Naustdal Mållag

TREKKPLASTER: Valkyrien Allstars med Tuva Livsdat-ter Syvertsen var trekkplaster på 110-årsjubileumsfes-ten til Studentmållaget i Oslo. Foto: Hege Lothe

Feiring av Lunden

Samlagets gule ordliste, Nynorsk ordliste, kjem i digital utgåve på In-

ternett. Forlaget vil tilby ordlista som gratisteneste ut året. I fyrste omgang er ordlista lagd ut som ei rein nett-teneste, men seinare vil ho også

omfatte ei eiga programvarepakke med utvida funksjonalitet. «Hellevik»,

som ordlista gjerne blir kalla etter no avlidne ordlisteforfattar Alf Hellevik, er ein klassikar blant ordlistene. Papirut-gåva har ifølgje Samlaget selt rundt 2,5 millionar eksemplar sidan fyrsteutgåva kom i 1938.

Den digitale utgåva byggjer på den tiande og siste utgåva av papirversjo-nen frå 2005, som var redigert av Kåre Skadberg og Aud Søyland.

(NPK)

«Hellevik» i nettutgåve

Stålstut-nyttI førre utgåva av Norsk Tidend stod det ein

artikkel med meir eller mindre vettuge framlegg om nye norske ord. Eit av desse

orda var stålstut. Den observante lesa-ren Tormod Nordeng kan opplyse om at ordet er langt i frå nytt. Vegard Vi-

gerust skreiv allereie på 50-talet ei bok som heitte STÅLSTUTEN.

Dessutan kan ein ved eit raskt søk på verdsveven fi nne ut at det òg er tittelen på

medlemsbladet til Gammeltraktorens venner.

Stålstørreart

f

s

rdsvmedlemsb

StålI fø

ver

Jon Hellesnes. Foto: Vidar Herre, Avisa Hordaland

Documents

Den 17de Mai Rullar vidare - files.zetta.nofiles.zetta.no/ · Adjektiva blir på nynorsk gradbøygde med endingane-are og -ast i høvesvis komparativ og superlativ. Til dømes snill-snillare-snillast