DENİZCİLİK - megep.meb.gov.tr Seyir.pdf · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Temel Seyir modüllerinde, seyrin esas unsurunun mevki koymak olduğunu ve bunun için gereken verilerin

T.C.

MLL ETM BAKANLII

DENZCLK

TEMEL SEYR

Ankara, 2016

Bu modl, Mesleki ve Teknik Eitim Okul/Kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak

rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir.

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.

PARA LE SATILMAZ.

i

AIKLAMALAR ................................................................................................................... iii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 .................................................................................................... 2 1. HARTAYI KULLANMAK ................................................................................................ 2

1.1. Dnyann Biimi ........................................................................................................... 2 1.2. Dnya Koordinat Sistemi .............................................................................................. 3

1.2.1. Enlem ve Boylam .................................................................................................. 3 1.2.2. Koordinat Sisteminde Derecelendirme .................................................................. 4

1.3. Deniz Seyir Haritalar ................................................................................................... 6 1.3.1. Projeksiyon z Dm Sistemleri .......................................................................... 6 1.3.2. Silindirik z Dm................................................................................................ 6 1.3.3.Seyir Haritalarnn zellikleri ve Unsurlar............................................................ 7 1.3.4. Harita Kitabesi ....................................................................................................... 8

1.4. Yeryzndeki Bir Yerin Mevkisi .................................................................................. 9 1.5. Koordinat Mevkisi ........................................................................................................ 9 1.6. Seyirde Kullanlan Ara Gereler ............................................................................... 12

1.6.1. Paralel Cetvel ....................................................................................................... 12 1.6.2. Minkale ................................................................................................................ 12

1.7. Haritadan Enlem ve Boylam Deerlerinin Okunmas................................................. 13 1.8. Yn lm ................................................................................................................ 14 1.9. Mesafe lm ........................................................................................................... 15 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 16 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 17

RENME FAALYET2 .................................................................................................. 20 2. MANYETK PUSULA VE CAYRO (GYRO) PUSULA LE YN LMEK ............... 20

2.1. Standart Manyetik Pusula ........................................................................................... 20 2.1.1 Manyetik Kuzey ................................................................................................... 22 2.1.2. Manyetik Meridyen ............................................................................................. 23

2.2. Cayro (Gyro) Pusula ................................................................................................... 23 2.2.1. Cayro Pusula Hatas ve Dzeltilmesi .................................................................. 24 2.2.2. Cayro Pusula Hatasnn Bulunmas ..................................................................... 24

2.3 Yn ............................................................................................................................... 25 2.3.1. Yn Tayini ........................................................................................................... 26 2.3.2. Pusula ile Yn Tarifi ............................................................................................ 26

UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 28 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 29

RENME FAALYET3 .................................................................................................. 30 3.MANYETK PUSULA DEERN HAKK DEERNE EVRMEK ......................... 30

3.1.Manyetik Pusula Deerinde Dzeltme......................................................................... 30 3.1.1. Doal Sapma ( Varation) ..................................................................................... 30 3.1.2. Arzi Sapma (Deviation) ...................................................................................... 33

3.3. Manyetik - Hakiki Yn evrimi ................................................................................. 35 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 40 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 41

RENME FAALYET4 .................................................................................................. 44 4.KERTERZ .......................................................................................................................... 44

NDEKLER

ii

4.1.Kerteriz Almak ............................................................................................................. 44 4.2. Nisbi Kerteriz .............................................................................................................. 45 4.3. Hakiki Kerteriz ............................................................................................................ 46 4.4. Nisbi Kerteriz le Hakiki Kerteriz evrimleri ............................................................ 46

4.4.1.Nispi Kerterizin Hakiki Kerterize evrilmesi ...................................................... 46 4.4.2. Hakiki Kerterizin Nispi Kerterize evrilmesi ..................................................... 47 4.4.3. Bir Unsurun Bilinen Hakiki ve Nispi Kerterizi ile Gzlemcinin Pruva Deerini

Hesaplamak ................................................................................................................... 49 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 51 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 52

RENME FAALYET5 .................................................................................................. 53 5. SEYR YARDIMCILARINI (FENER, AMANDIRA VS.) KULLANMAK ................. 53

5.1. Fener eitleri ............................................................................................................. 53 5.1.1. Deniz Fenerleri .................................................................................................... 54 5.1.2. Fenerlerin zellikleri ........................................................................................... 55 5.1.3. Fener zelliklerinin Haritada Belirtilmesi .......................................................... 57 5.1.4. Sektrl Fenerler ................................................................................................. 59 5.1.5. Fenerlerden Yararlanma ...................................................................................... 59

5.2. amandra eitleri ..................................................................................................... 60 5.2.1. Lateral ( Yanla) amandralar ............................................................................ 60 5.2.2. Kardinal amadralar ........................................................................................... 60


RENME FAALYET6 .................................................................................................. 65 6.SEYR YARDIMCI AYGITLARINI (GPS, OTOPLOT, VB. ) KULLANMAK ............. 65

6.1.Kprst Seyir Yardmclar ...................................................................................... 65 6.1.1. Otopilot ................................................................................................................ 66 6.1.2. GPS ...................................................................................................................... 67 6.1.3. Otomatik Tanmlama Sistemi (AIS) .................................................................... 67 6.1.4. ECDIS ( Electronic Chart Display& Information System).................................. 68


MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 72 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 73 KAYNAKA ......................................................................................................................... 75

iii

AIKLAMALAR ALAN Denizcilik

DAL Alan Ortak

MODLN ADI Temel Seyir

SRE 40/35

MODLN AMACI Bireye / renciye seyir gerelerini kullanarak seyir yapma

bilgi ve becerileri kazandrmaktr.

MODLN

RENME

KAZANIMLARI

1. Uygun haritay seerek seyir ekipmanlarn kullanabileceksiniz.

2. Manyetik pusula ve gyro (cayro) pusula ile ynleri belirleyebileceksiniz.

3. Manyetik pusula deerini gerekli hesaplamalar yaparak hakiki deerine evirebileceksiniz.

4. Harita yardm ile denizde bulunduu noktann kerterizini alabileceksiniz.

5. Seyir yardmclarn (fener, amandra vb.) kullanabileceksiniz.

6. Kpr stnde bulunan seyir yardmc aygtlarn (GPS, otopilot vb.) kullanabileceksiniz.

ETM RETM

ORTAMLARI VE

DONANIMLARI

Ortam: Gemi veya simlasyon programl laboratuvar

Donanm: Seyir haritas, standart pusula, radar, drbn,

paralel cetvel, pergel, kalem, silgi, hesap kd

LME VE

DEERLENDRME

Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra

verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.

retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test,

doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.)

kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve

becerileri lerek sizi deerlendirecektir.

AIKLAMALAR

1

GR Sevgili renci,

Temel Seyir modllerinde, seyrin esas unsurunun mevki koymak olduunu ve bunun

iin gereken verilerin esaslarn reneceksiniz. Uygun haritay semeyi, seyir ekipmanlarn

doru bir ekilde kullanmay renecek ve kprstne aina olacaksnz. Pusula deerlerini

okunmay, dzeltmeyi ve ynleri belirlenmeyi baaracaksnz ayrca deniz fenerleri ve

amadralar gibi seyir yardmclarn tanyacak, daha verimli ve gvenli seyir yapmanza

yardmc olacak bilgiler edineceksiniz.

Bu modln sonunda, kprstn ve ekipmanlarn ok iyi tanyor ve kullanabiliyor

olacaksnz. nnzde uzanan uzun alma hayatnzda bu modlde rendiiniz bilgileri

her daim kullanacak ve bu bilgilerin eskimediini greceksiniz.

GR

2

RENME FAALYET1

Uygun haritay seerek seyir ekipmanlarn kullanabileceksiniz.

Kaptandan izin alarak bir gemiyi geziniz. Gezerken gemi personelinden;

Konulan bir mevkinin yerinin jurnalde nasl belirttildiini,

Yeri ifade eden deerlerin nereden ltn,

lm srasnda nasl bir alet kullandn,

lm aletinin nasl kullandn reniniz.

Edindiiniz bilgileri kaydederek bu bilgileri retmeniniz ve/veya

arkadalarnzla paylanz.

1. HARTAYI KULLANMAK

1.1. Dnyann Biimi

Dnyann ekli geoiddir. Geoid, dalgal yzey yaps gsteren bir formdur. Aadaki

resimde Dnyann yzeyini rten su tabakasnn kaldrldktan sonraki hli grlmektedir.

Resim 1.1: Geoid

Yeryz su ile kaplandnda Dnya elipsoit biim alr. Elipsoit, kutuplardan bask bir

kre eklidir. Dnyann ap Ekvatorda 6888 nm1, kutuplarda ise 6865 nm

(nanometre)dir. Aradaki 23 nmlik fark, Dnyay kutuplardan bask elipsoit ekle sokar.

RENME FAALYET1

ARATIRMA

RENME KAZANIMI

3

ekil 1.1: Elipsoit

Dnyann Kutuplardan baskl denizcilik asndan ihmal edilebilir nk gemi

seyri ile ilgili almalarda Dnya tam bir kre olarak ele alnmaktadr.

1.2. Dnya Koordinat Sistemi

1.2.1. Enlem ve Boylam

Yeryznde bulunduumuz yeri belirleyebilmemiz iin enlem ve boylam dediimiz

referans izgilere ihtiyacmz vardr. Bu referans izgiler, yeryzndeki koordinat sistemini

oluturur.

ekil 1.2: Koordinat sistemi

4

ekil 1.3: Koordinat sistemindeki referanslar

Yeryzndeki her iki kutuptan eit uzaklktaki noktalarn geometrik yeri ekvator ad

verilen ve Dnyay evreleyen emberdir.

Ekvatordan kuzey veya gney kutbuna doru eit uzaklktaki noktalarn birleitii

geometrik yere de enlem (paralel) denir.

Dnyann kutuplarn yeryznden en ksa yoldan birletiren hatlara ise boylam

(meridyen) denir.

1.2.2. Koordinat Sisteminde Derecelendirme

ekil 1.4: Enlem ve boylam dereceleri

5

Ekvator, enlemlerin isimlendirilmesinde referans alnr. Bir noktann enlemi o

noktann Dnya merkezine gre ekvator ile arasndaki asal uzakla gre isimlendirilir. Bu

isimlendirme a deeri ve sonuna konulan yakn kutup simgesi ile yaplr. Ekvatorun

kuzeyinde ve gneyinde 90 tane tam derecelik enlem vardr.

rnek:

Ekvatorun kuzeyinde, ekvator ile arasnda Dnya merkezinden 42 derecelik asal fark

olan X noktasnn enlemi, 42 0N eklinde isimlendirilir ve gsterilir. (

0) derece ifadesini,

(N) kuzey kelimesinin ngilizce karl olan North kelimesini ifade eder.

rnek:

Ekvatorun gneyinde, ekvator ile arasnda Dnya merkezinden 5 derecelik asal fark

olan enlem 05 S eklinde isimlendirilir ve gsterilir. Enlem, tam dereceleri en fazla 90

olduundan bildirimlerde yanl anlalmay engellemek maksad ile iki haneli olarak yazlr

ve 10un altndaki enlem dereceleri yazlrken bana 0 konur. (S); gney kelimesinin

ngilizce karl olan South kelimesini ifade eder. Boylamlarn llmesinde ve

isimlendirilmesinde ngilterenin Greenwich rasathanesinden geen boylam referans olarak

alnmtr. Bu boylam sfr derece (000) boylamdr. Dier boylamlar ekvator zerinde sfr

derece boylam ile Dnya merkezinden aralarndaki asal farka gre llr ve

isimlendirilir. Bu isimlendirme a deeri ve sonuna konulan taraf dou veya bat simgesi

ile yaplr. Sfr derece boylamnn dousunda ve batsnda 180 tane tam derece boylam

vardr.

rnek:

Sfr derece boylamnn batsnda bu boylam ile zerinde bulunduu boylam arasnda

Dnya ekseninden 71 derecelik asal fark olan X noktasnn boylam (071 W) olarak

isimlendirilir ve gsterilir. W; bat kelimesinin ngilizce karl olan West

kelimesini ifade eder.

rnek:

Sfr derece boylamnn dousunda bu boylam ile zerinde bulunduu boylam

arasnda Dnya ekseninden 5 derece asal fark olan boylam (005 E) olarak isimlendirilir ve

gsterilir. E; dou kelimesinin ngilizce karl olan East kelimesini ifade eder.

Enlem dereceleri en fazla 180 olduundan enlem haneli olarak yazlr ve 10un altndaki

enlem dereceleri yazlrken bana (00); 10-100 arasndaki boylamlar yazlrken bana (0)

konur.

6

1.3. Deniz Seyir Haritalar

Denizde seyir yaparken bir Dnya kresini kullanma imknmz yoktur. Yeryz

zerindeki grntnn kullanlabilir olabilmesi iin iki boyutlu bir hle getirilmesi ve

leklendirilmesi gerekir. Harita zerindeki gerekli unsurlarla birlikte yeryznn belirli bir

blmnn iz dm yntemiyle oluturulan iki boyutlu izimidir. Kullanm yerine gre

bilgi ve zellikler tar ve isimlendirilir. Denizciler iin izilen haritalara Deniz Seyir

Haritas denir.

1.3.1. Projeksiyon z Dm Sistemleri

Harita iziminde kullanlan projeksiyon iz dm yntemini Dnya kresinin

merkezinde bulunan bir k kaynandan kan nlarn yerkrenin dndaki bir dzlem

zerinde oluturduu izlere benzetebiliriz. Bylece yerkre zerindeki ekillerin iki boyutlu

izimi alnr.

z dm yntemleri kullanlan dzlemlerin biimine gre isimlendirilir. Bu farkl

yntemlerle oluturulan haritalarn kullanm yeri, izim yntemin zelliklerini de belirler.

Tm iz dm yntemlerinde teet noktas yaknlarnda iz dmler geree yakn

llerdeyken uzaklatka ekilleri byr ve deiir.

1.3.2. Silindirik z Dm

Silindirik iz dm ynteminde zerinde harita oluturulacak dzlem bklerek

silindir hline getirilir. Kre teet ekilde bu silindirin iindeyken iz dm alnr ve silindir

tekrar dzeltilerek dzlem hline getirilir. Bu yntem ile yaplan haritalara Mercator

haritalar denir.

Ekvatordan teetle alnan silindirik iz dmde;

Enlem ve boylamlar birbirini dik kesen paralel dorular eklindedir.

Gerekte boylamlar kutuplara gittike bir birine yaklamakta olmasna ramen alnan iz dmde boylamlar birlemez ve bir birine paralel

durumda kalr.

Gerekte enlemlerin aras eit olmasna ramen iz dmde kutuplara gittike paralellerin aras alr.

Seyir haritas zerinde mevki konabilen ve rota hatlarnn izilebildii haritalardr.

Enlem ve boylamlarn birbirini dik kesen paralel dorular eklinde olma zelliinden dolay

ekvatordan teet merkator haritalar, denizcilikte seyir haritalar olarak kullanlr. Bizim

denizcilikte kullandmz tm seyir haritalar bu ynteme gre izilen haritalardr.

7

ekil 1.5: Silindirik iz dm

Yeryzndeki tm yerlerin enlem ve boylam koordinatlarnn llmesi sonra bunun

bir kreye ilenerek iz dm yntemi ile haritann oluturulmas bugn iin ok basit ve

ilkel gibi grlebilir ancak haritalarn ilk izildii zamanlardan kalma bu yntem, gerekte

sadece kavramn retilebilmesi amac ile kullanlmaktadr. Haritalarn nasl izildiini

bilmek, zellikleri anlamak ve onlar en doru ekilde kullanabilmek iin gereklidir.

zellikle gnmz haritalarnn iziminde uydulardan alnan resimlerden

yararlanlmakta ve bu ekilde ok salkl haritalar kartlmaktadr.

1.3.3.Seyir Haritalarnn zellikleri ve Unsurlar

Deniz seyir haritalar, zerlerinde izim almalarnn yaplabilecei byklkte olur.

Kd; defalarca izilip silinmeye dayankl, rutubetten veya scaktan deforme olmayan

cinstendir.

Haritalarda kdn kenarndan 3 cm geniliinde bir ereve bota braklr. Harita

bu erevenin 1 cm iinden enlem ve boylam cetvelleri ile snrlanm ekilde baslr. Harita

ister kuzey yarmkreye ister gney yarmkreye ait olsun haritann daima st kenar,

kuzey; alt kenar, gney; sa kenar, dou; sol kenar, bat tarafdr. Harita merkator

sistemine gre birbirine paralel enlem ve boylamlara sahip olup bu enlem ve boylamlar

uygun aralklarla izgi ile belirtilmitir. Harita kitabesi, harita ile ilgili bilgilerin verildii

ksmdr ve haritann uygun bir yerine genellikle sa veya sol st tarafna konur ancak

haritann kitabe koymaya uygun olmamas hlinde kitabe bilgisi harita erevesine ve

haritadaki bo yerlere dank olarak konabilir.

8

ekil 1.6: Seyir haritasnn genel hatlar

Haritann iinde uygun yerlere yn lmnde kullanlmak zere bir veya daha

fazla pusula gl, mesafe lm iin grafik lekler konur.

Harita ky hatlarn, kylardaki yaplar, kylarda ve karann daha i

ksmlarnda denizden grlebilecek olan unsurlar, deniz ve karadaki seyir yardmclarn,

denizdeki kayalklar, batk ve derinlikleri, akntlar, dip yapsn ve dier birok, gvenli

seyir iin gerekli unsurlar belirtir. Kullanlan sembol ve iaretler yaymc kuruluun

Sembol ve aretler kitapklarnda tanmlanr.

1.3.4. Harita Kitabesi

Harita balnda ( kitabesinde) oklukla u bilgiler gsterilir:

Haritann hangi denize ait olduu (rnein, TheSea of Marmara - Marmara Denizi gibi),

Su derinliinin birimi (Metre, kula ya da kadem olarak gsterilir. rnein, "soundings infathoms" deyiminin, iskandilin kula olarak verildiini gstermesi

gibi),

Haritann srvey tarihi, Haritann lei (rnein l : 50.000 gibi), Haritada gsterilen btn kerterizlerin corafi meridyenden lldne ve

denizden verildiine dair bir hatrlatma (rnein, Admiralty haritalarnn

balnda grlen "allbearingsgiven on

9

thechartrefertothetruemeridianandaregivenfromsea-ward" deyimi, haritada

gsterilen kerterizlerin denizden doru alndn ve hakiki meridyenden

lldn belirtmektedir.) bulunur.

1.4. Yeryzndeki Bir Yerin Mevkisi

Yeryzndeki bir yerin mevkisi iki ekilde belirtilebilir:

Koordinatlarna gre; enlem ve boylamlarn belirtilerek. Belirli bir yere gre; yeryzndeki yeri belirli olan bir referans noktasna gre

uzaklk ve yn belirtilerek.

rnek: Ahrkap Fenerinden 1800, 5 nm mesafede

Aada koordinat mevki anlatlm olup bir yere gre mevki belirleme konusu ise

ileri seviye modllerde ele alnacaktr.

1.5. Koordinat Mevkisi

Yeryzndeki bir noktann koordinat sistemine gre mevkisi zerinden geen enlem

ve boylam deerleri ile ifade edilir. Belirli enlem ve boylamlar yeryznde sadece tek bir

noktada kesiir. Bu zellikleri yeryzndeki bir noktann yerinin tanmlanmasnda yani

mevkisinin belirlenmesinde kullanlr.

rnek

40 derece kuzey enlemi ile 26 derece bat boylam yeryznde sadece tek bir

noktada kesiir ve bu nokta; 40 N 025 W eklinde gsterilir. Bir mevki

tanmlanrken nce enlem sonra boylam belirtilir ve yazarken araya tire - iareti konur

ancak yeryzndeki noktalarn mevkilerinin belirtilmesinde sadece derece olarak enlem ve

boylamlarn belirtilmesi yeterli olmaz. Bir noktann mevkisinin belirtilmesinde kullanlan

ekvator ve Greenwichten asal farkn tam derece olmad durumlarda bunu ifade

edebilmek iin derecenin alt birimlerine de ihtiya duyulur. Haritalarn enlem ve boylam

cetvelleri sadece dereceleri deil; taksimatl olarak aradaki dakikalar ve saniyeleri de

gsterir. Dakikalarn yanlarna haritann byklne gre dakika deerleri de yazlr. Yazl

olmayan dakika ve saniyeler, taksimat izgilerine gre belirlenir. Burada dikkatli olunmas

gereken birdurum dakika aralarnn on eit paraya m yoksa alt eit paraya m

blnddr. Baz haritalarda bunlar on, baz haritalarda da alt eit para hlinde bulunur.

Saniyeleri belirlerken buna gre belirleriz.

10

Koordinat sisteminde, derecenin alt birimleri dakika ve saniye olup bunlar

karlkl eitlii aada olduu gibidir;

1 derece = 60 dakika

1 dakika = 60 saniye

ekil 1.7: Dereceler ile koordinat mevki

ekil 1.8: Derece, dakika ve saniye ile koordinat mevki

Derece rakamn zerine ( 0 ), dakika rakamn zerine ( ), saniye rakamn zerine ( )

iareti konulur. Yazlrken nce derece, sonra dakika ve en son saniye yazlr.

11

rnek: Ekvatorun 40 derece, 30 dakika, 30 saniyede kuzeyinde ve sfr derece

boylamnn 54 derece, 30 dakika, 30 saniye dousundaki bir mevki: 40 30 30 N 0 5430

30 E eklinde gsterilir.

Koordinat sistemine gre yeryzndeki noktalarn yerleri 31 m hassasiyete kadar

belirlenebilir. Eer daha hassas olarak belirtilmek istenirse, ondalk ifade

kullanlabilir.

rnek: 40 45 30,5 N 055 18 25,2 E

Bu ifade eklinin uzunluundan dolay baz elektronik cihazlar saniye deerlerini

belirtmez, dorudan dakika zerinde ondalk ifade kullanr.

rnek: 40 45,5N 055 18,41E

Burada unutulmamas gereken, ondalk ifade sonuna getirilen derece veya

saniyenin,

tam 60 olan deerin ondal olmasdr.

rnek: 40,5 = 40 30 , 1 = 60 ise 0,5 = 30 dir. Ksaca 0,5 x 60 = 30

40 24 = 40,4, 60 = 1 ise 24 = 0,4 dr. Ksaca 24/60 = 0,4

ekil 1.9: New York ehrinin yeryzndeki koordinat mevki

ekil 1.9da Amerika Birleik Devletlerinin New York ehrinin yeryzndeki yerini

iaret etmekte ve koordinat mevkisini gstermektedir.

New York; 42 21 30 N 071 03 37 W

12

1.6. Seyirde Kullanlan Ara Gereler

1.6.1. Paralel Cetvel

Paralel cetvel deniz seyir haritalarnda bir izginin paralel olarak kaydrlmas amac

ile kullanlan ve bu maksada gre zel olarak imal edilmi bir izim ve lm aletidir.

ekil 1.10: Paralel cetvel

1.6.1.1. Kullanm ekli

Paralel cetvel birbirine eit uzunlukta atklar ile balanm iki dz cetvelden oluur.

Cetvellerden biri bastrlarak sabit tutulur, dieri ileri kaydrlr. Atklarn durumundan

dolay st para ile cetvele gre hem ileri hem de saa doru ilerlenebilir. Alt para ile de

hem aa hem de sola ilerlenebilir. Bu ekilde devam edilerek bir dorultu paralel olarak

haritada istenilen yere kaydrlabilir.

Altrma

Bir deniz haritasnda, paralel cetvelinizi haritann bir kenarna yapk olarak

yerletiriniz ve kar kenara kadar kaydrnz. Cetvelin kar kenara paralel olarak kayp

kaymadn kontrol ediniz. Bu kaydrma srasnda enlem veya boylam izgilerinden ara

kontroller yapnz. Ara kontrollerde paralellikte bozulma varsa ileme tekrar balaynz. Bu

kontrol drt bir kenardan yaparak el becerisi kazanncaya kadar altrmay tekrar ediniz.

1.6.2. Minkale

Bir ay lmeye ve baka bir yerde ayn ay izmeye yarayan, yarm ember ya da

ikizkenar gen biimindeki ara, aler, mastaradr.

13

1.6.3 Kr Pergel

Seyir haritas zerinde ilem yapmak iin kullanlr. Rota bacann uzunluunu ve iki

nokta arasndaki mesafeyi lmede kullanlan iki bacakl, iki ucu da kr olan pergeldir. ki

baca, lm yaplacak noktalar arasnda alarak bu akln ne kadar olduu lm

yaplan noktalarn hizasndaki enlemden okunur ayrca paralel cetvelle enlem boylam

bulunduu gibi kr pergel ile de enlem boylam bulunabilir. Enlem ya da boylam izgisine

yaknlna gre lm yaplr.

Resim 1.2: Kr pergel

1.7. Haritadan Enlem ve Boylam Deerlerinin Okunmas

Yukarda da belirtildii gibi seyir haritalar zerinde haritann byklne gre

uygun aralklarla izilmi enlemler bulunur. Bu enlemlerin derecesi ayn zamanda birer

boylam olan haritann yan kenarlarna yazldr. Yine ayn ekilde haritann byklne

gre uygun aralklar ile izilmi olan boylamlarn dereceleri de ayn zamanda birer enlem

olan alt ve st kenarlarnda yazldr. Bir noktann enlemi, o noktann yan kenar hizasna

gelen deerin, boylam da alt ve st kenar hizasna gelen deerin okunmasyla bulunur.

Bir noktann koordinat deerlerini okumak iin paralel cetvel, yakn enlem veya

boylam izgisi zerine teet olarak yerletirilir ve paralel olarak lm yaplacak yerin

zerine getirilir. Cetvel bu nokta zerindeyken cetvelin kestii kenar zerinden enlem veya

boylam deeri okunur. Eer cetvel ayn anda hem lm yaplacak yer zerinde hem de

kenar keser ekilde deilse hiza bozulmadan yukarda aklanan usule gre kaydrlarak

lm yaplr. Okuma hassas -derece, dakika ve saniye- olarak yaplr. Koordinat deeri

yazlrken nce enlem sonra boylam hassas olarak yazlr ve iaretlerinin konulmas

unutulmamaldr.

14

Aadaki rnekte harita zerinde grlen bir batn koordinat mevkisi llmektedir.

ekil 1.11: Koordinat mevkisini lmek

ekil1.11e gre paralel cetvelimizi bata en yakn enlem izgisi zerine getirip bu

hatt, paralel cetvel ile batn zerinden geecek ekilde kaydrnz, hattn haritann yan

kenarndaki enlem leini kestii nokta, bize batn enlemini verecektir ( 40 04 00 N ).

Ayn ekilde (ekil 1.11) batn zerinden geen boylam tespit etmek zere paralel

cetvelimizi en yakn boylam olan 025 40 00 E zerine getirip bu hatt batk zerine

tarz. Batk zerinden geen boylamn deerini haritann altndaki boylam leinden

okuruz. 024 52 00 E ayrca bu lmleri kr pergel ile de yapabiliriz.

1.8. Yn lm

Bir kerte hattnn yeryz zerinde btn boylamlar ayn a ile kesen doru olduu

belirtilmitir. Buradan kerte hattnn Markator haritasnda dz bir doru hlinde

izildii anlalmaktadr. Bu dorunun yn, lmn yaplaca noktadan geen boylam ile

yapld a olacaktr. Bylece bu ay eitli biimlerde lmemiz salanmtr.

Kerte hattnn ynn lmek iin Markator haritasnda uygun yerlerde pusula gl

(Compassrose) resimlendirilmitir. 360 derecelik lmler hlinde gsterilen ve blnebilen

pusula gl sayesinde kerte hattnn yn kolayca llebilir.

Kerte hattna konulan cetvelin zerinde, minkale enlem skalasna kaydrlarak da yn

lm yaplabilir.

15

1.9. Mesafe lm

Haritada mesafe hep enlem kenarndan llr. Enlem kenar haritann yan

kenarlardr.

llecek mesafe ksaysa pergelin ayaklar bu mesafe kadar alr ve pergel,

haritann mesafe hizasndaki yakn kenarna tanr. Pergelin ald mil, mesafeyi verir.

Mesafe uzunsa pergelin ayaklar belli bir mesafe kadar alr. 5 mil, 10 mil, 20 mil, 50

mil gibi. Bu mesafe, haritadaki llecek uzaklk dorultusunda tanr bylece mesafe

bulunmu olur. rnein, pergelin llecek mesafesinin orta ksmndan alnan ayak akl,

5 mil ve mesafenin iki ucu aras 4 pergel akl ise haritadaki mesafe 20 mil olacaktr.

16

UYGULAMA FAALYET Uygun bir seyir haritas seip zerindeki bir noktann enlem ve boylamn aadaki

admlar takip ederek bulunuz.

lem Basamaklar neriler

Paralel cetvelin kenarn haritada koordinat mevkisi llecek yerin

yaknndaki bir enlem izgisi zerine

bitiik koyunuz.

Paralel cetveli paralelliini bozmadan koordinat mevkisi llecek yerin

zerine kaydrnz.

Paralel cetveli pozisyonunu bozmadan haritann sa veya sol snrlarn

belirleyen boylam zerindeki hizasn

bulacak ekilde kaydrnz.

Enlem cetveli zerinde belirtilen derecelerden llen yerin enlemini tam

olarak derece, dakika ve saniye veya

dakikann ondal olarak okuyunuz.

Paralel cetvelin kenarn haritada koordinat mevkisi llecek yerin

yaknndaki bir boylam izgisi zerine

bitiik koyunuz.

Paralel cetveli paralelliini bozmadan koordinat mevkisi llecek yerin

zerine kaydrnz.

Paralel cetveli hizasn bozmadan haritann alt veya st snrlarn belirleyen

enlem izgisi zerine kaydrnz.

Boylam cetveli zerinde belirtilen derecelerden tam olarak derece, dakika,

saniye veya dakikann ondal olarak

boylam deerini okuyunuz.

Okunan deerlerin iaretlerini koyarak nce enlem sonra boylam eklinde

yaznz.

Paralel cetvellerin atklarn cetvele balayan vida gbeklerinde meydana

gelen anmalar cetvelin salkl

almasn engeller.

Bu nedenle bir paralel cetveli kullanmadan nce mutlaka kontrol

etmeli, bozukluk varsa kullanmamal,

kullanmak zorundaysanz paralel cetveli

tek enlem ve boylam izgisinden

kaydrmakla yetinmemelisiniz.

Biri alt, biri st enlem; biri sa, biri sol boylam olacak ekilde iki farkl enlem ve

boylamdan kaydrarak salamasn

yapmalsnz.

UYGULAMA FAALYET

17

LME VE DEERLENDRME Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.

1. Aadakilerden hangisi enlemin tanmdr? A) Bir kutba eit uzaklklardaki noktalarn geometrik yeridir. B) Her iki kutba birden eit uzaklktaki noktalarn geometrik yeridir. C) Dnyann kutuplarn yeryznden en ksa yoldan birletiren hatlardr. D) Dnyann dn ekseninin yeryzn kestii noktalardr. E) Koordinat sistemidir.

2. Aadakilerden hangisi boylamn tanmdr? A) Her bir kutba eit uzaklklardaki noktalarn geometrik yeridir. B) Her iki kutba birden eit uzaklktaki noktalarn geometrik yeridir. C) Dnyann kutuplarn yeryznden en ksa yoldan birletiren hatlardr. D) Dnyann dn ekseninin yeryzn kestii noktalardr. E) Koordinat sistemidir.

3. Aadakilerden hangisi ekvatorun tanmdr? A) Bir kutba eit uzaklklardaki noktalarn geometrik yeridir. B) Her iki kutba birden eit uzaklktaki noktalarn geometrik yeridir. C) Dnyann kutuplarn yeryznden en ksa yoldan birletiren hatlardr. D) Dnyann dn ekseninin yeryzn kestii noktalardr. E) Koordinat sistemidir.

4. Enlem derecelerinin belirtilmesinde kullanlan 0 derece referans aadakilerden hangisidir?

A) Greenwich B) Kuzey Kutbu C) Koordinat D) Ekvator E) Gney Kutbu

5. Trkiye Dnyann hangi tarafndadr? A) Ekvatorun kuzeyi, Greenwichin batsndadr. B) Ekvatorun kuzeyi, Greenwichin dousundadr. C) Ekvatorun gneyi, Greenwichin batsndadr. D) Ekvatorun gneyi, Greenwichin dousundadr. E) Ekvatorun bats, Greenwichin kuzeyindedir.

6. Yeryznde ka tam derece boylam olduunu aadaki saylardan hangisi gsterir? A) 90 B) 100 C) 180 D) 240 E) 360

LME VE DEERLENDRME

18

7. Aadakilerden hangisi; 30 derece, 30 dakika, 30 saniye kuzey enleminin doru yazmdr?

A) 030 30 30 E B) 30 30,3 N C) 30 30 30 S D) 030 30,3 E E) 30 30 30 N

8. Aadakilerden hangisi; 30 derece, 30 dakika, 30 saniye dou boylamnn doru yazmdr?

A) 030 30 30 E B) 30 30,3 N C) 030 30 30 W D) 030 30,3 E E) 30 30 30 N

9. Aadakilerden hangisi; 30 derece, 30 dakika, 30 saniye bat boylamnn doru yazmdr?

A) 030 30,5 E B) 30 30,3 S C) 030 30,5 W D) 030 30,3 W E) 30 30,5 S

10. Aadakilerden hangisi; 30 derece, 30 dakika, 18 saniye gney enleminin doru yazmdr?

A) 030 30,5 E B) 30 30,3 S C) 030 30,5 W D) 030 30,3 W E) 30 30,5 S

11. Aadakilerden hangisi deniz seyir haritalarnn zellii deildir? A) Enlemlerin paralel olmas B) Enlemlerin kutuplara gittike aralarnn almas C) Boylamlarn paralel olmas D) Enlem ve boylamlarn birbirine dik olmas E) Boylamlarn kutuplara yaklatka birbirlerine yaklamalar

12. Bir yerin enlem derecesi aadakilerin hangisinden okunur? A) Haritann alt veya st kenarlarndan okunur. B) Haritann kitabesinden okunur. C) Haritann pusula glnden okunur. D) Haritadaki grafik leinden okunur. E) Haritann yan kenarlarndan okunur.

19

13. Bir yerin boylam derecesi aadakilerin hangisinden okunur? A) Haritann alt veya st kenarlarndan okunur. B) Haritann kitabesinden okunur. C) Haritann pusula glnden okunur. D) Haritadaki grafik leinden okunur. E) Haritann yan kenarlarndan okunur.

14. Boylam derecelerinin belirtilmesinde kullanlan 0 derece referans aadakilerden hangisidir?

A) Greenwich B) Kuzey kutbu C) Koordinat D) Ekvator E) Gney kutbu

15. Yeryznde ka tam derece enlem olduunu aadaki saylardan hangisi gsterir? A) 90 B) 100 C) 180 D) 240 E) 360

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap

verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.

Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

20

RENME FAALYET2

Manyetik pusula ve gyro (cayro) pusula ile ynleri belirleyebileceksiniz.

Kaptandan izin alarak bir gemiyi geziniz. Gezerken; Geminin manyetik pusulasn inceleyiniz, Geminin cayro pusulasn inceleyiniz, Arzi sapma (Daviation) cetvelini ve haritadaki pusula glnde bulunan doal

sapma deerlerini inceleyiniz,

Edindiiniz bilgileri kaydederek retmeniniz ve/veya arkadalarnzla paylanz.

2. MANYETK PUSULA VE CAYRO (GYRO)

PUSULA LE YN LMEK

2.1. Standart Manyetik Pusula

Manyetik pusula yerkrenin manyetik etkisinden yararlanarak yn bulmaya yardmc

olan pusuladr. Yeryznn manyetik kuzeyini gsterir.

Dnyamz byk miktarda demir madeni iermektedir. Bu demirin ok byk bir

ksm yerkrenin erimi madenlerden oluan Magma ad verilen ksmndadr. Yerkrenin

dn ile burada bulunan demir atomlar Dnyann dn eksenine gre kuzey-gney

dorusunda sralanmtr. Bu nedenle yerkrede belirli bir manyetik alan olumutur. Bu

manyetik alan yeryzndeki demir atomlarn etkiler ve onlar da kuzey-gney dorusunda

sralamaya alr ancak bu manyetik alan, kat durumdaki demirleri etkileyemez fakat

atomlar boylarna sralanm hafif demir paralarn (mknatslar) -srtnmesiz serbest

harekette olmalar hlinde- evirerek yeryznn manyetik kuzey-gney istikametinde

tutabilir. Bu manyetik pusulann alma prensibidir.

Gemilerde kullanlan manyetik pusulalar ana ksmdan oluur. Bunlar:

Tas, Kart, Sehpadr.

RENME FAALYET2

ARATIRMA

RENME KAZANIMI

21

Manyetik pusulann tas, pusula kartna serbest hareket edebilmesi iin gereken

srtnmesiz ortam salar. Manyetik pusula tasnn iinde gliserin-saf su karm bir sv

bulunur. Kart bu sv zerinde serbest yzerek hareket edebilir. Gliserinin amac suyun

donma ssn drmektir.

Manyetik pusulann kart mika veya plastikten yaplm, altnda balantl 2 adet

mknats ubuu tayan, stnde yn isimleri, kerte ve dereceleri iaretlenmi yazl bir

karttr. Tam ortasndan tasn kart tayc miline oturtulmutur. Karta bal mknatslar kartn

zerinde iaretlenmi olan kuzey-gney ynnde yerletirilmitir. Bu ekilde serbest olarak

sv zerinde dnebilen kart yerkrenin manyetik alan etkisi ile daima manyetik kuzey

gney istikametinde durur. Bir ekilde baka tarafa dnse bile tekrar sabit ynne geri

dner. Tasn kenarndaki geminin pruvasn gsteren iaretin hizasna gelen kart

zerindeki yn ad veya derecesi gemimizin ynmz verir.

Manyetik pusulann sehpas, pusula tas ile dzeltme kre ve ubuklarn tayan

ksmdr. Gemiler -zellikle sacdan yaplanlar- tadklar demir aksam nedeni ile

pusulann kartndaki mknatslar etkiler. Dnyann manyetik alan gcnden daha kuvvetli

olan bu etki nedeni ile pusula, doruluunu kaybeder ve gstermesi gereken yn gstermez.

Bu nedenle geminin sahip olduu manyetik alann pusula zerindeki etkisini en aza indirmek

iin pusula sehpasna, belirli dzen ve ayarda yumuak demirden ubuk ve krelerle

mknats ubuklar konur.

Gemilerde kullanlan bu manyetik pusulalar standart pusula olarak belirtilir.

Sacdan yaplmadndan manyetik alan etkisinin ok dk ve seyir alan itibaryla

pusuladaki hatann ihmal edilebilir derecede olduu gezi ve spor teknelerinde (yatlarda) bu

tip standart pusulalar yerine ok daha basit manyetik alan dzeltmesinin yapld pusulalar

bulunur.

Resim 2.1: Manyetik pusula Resim 2.2: Yat pusulas

22

ekil 2.1: Standart manyetik pusulann ksmlar

2.1.1 Manyetik Kuzey

Herhangi bir manyetik pusulann kuzey ucu Kuzey Kutbu'nu (gerek kuzeyi) deil,

Manyeti Kuzey Kutbu'nu (manyetik kuzeyi)gsterir.

Manyetik Kuzey Kutbu, Kuzey Yarmkre'de, Dnya'nn manyetik alannn

yaylmaya balad noktadr. Gerek (corafi) Kuzey Kutbu'na yakn bir

konumdadr. Benzer ekilde, Dnya'nn corafi Gney Kutbu'na yakn konumda

bir Manyetik Gney Kutbu vardr.

https://tr.wikipedia.org/wiki/Manyetik_pusulahttps://tr.wikipedia.org/wiki/Kuzey_Kutbuhttps://tr.wikipedia.org/wiki/Ger%C3%A7ek_kuzeyhttps://tr.wikipedia.org/wiki/Kuzey_Yar%C4%B1mk%C3%BCrehttps://tr.wikipedia.org/wiki/D%C3%BCnyahttps://tr.wikipedia.org/wiki/Manyetikhttps://tr.wikipedia.org/wiki/Kuzey_Kutbuhttps://tr.wikipedia.org/wiki/G%C3%BCney_Kutbuhttps://tr.wikipedia.org/wiki/Manyetik_G%C3%BCney_Kutbu

23

Dnyann manyetik kutuplar srekli hareket hlindedir ve bazen senede 40 km

hareket ettikleri dahi grlmektedir.

ekil 2.2: Gerek (Corafi) Kuzey ve gney Manyetik Kuzey ve Gney

2.1.2. Manyetik Meridyen

Manyetik meridyen, bir noktann manyetik kuzeye olan asal mesafesidir. Pusula

hatas hesplamalarnda M harfi ile sembollendirilir.

2.2. Cayro (Gyro) Pusula

Cayro pusula Dnyann dn hareketleri ve cayro prensibinden yararlanarak

manyetik kuzey yerine gerek kuzeyi bulmaya yarayan bir alettir. Cayro pusulann

manyetik pusulalara gre salad iki temel avantaj vardr. Dnyann dn eksenine

bal kalarak gerek kuzeyin bulunmasn salamas, -Manyetik kuzeye karn- geminin

metal aksamndan etkilenmemesidir.

Arlk merkezinden aslan ve elektrik yardmyla byk hzla dndrlen bir

cayroskoptan meydana gelir. Baka bir dzenek olmakszn, ekseni dnmeye balad

anda yneltildii bir yldzn hareketini izler. Bir kar arlk sistemi bu yatay ekseni

yerinde tutar ve bir snmleme sistemi bu eksenin corafi kuzey dorultusundan ayrlmasn

nler. Dzelticiler, geminin enlemini, hzn ve eitli hareketlerden kaynaklanan ivmeleri

gz nnde bulundurmay salar. Yineleyiciler, dmen kamarasna, kpr stnn iki yanna

yerletirilir ve radyogonyometre, radar vb. ile donatlr.

24

ekil 2.3: Cayro pusula alma ekli

2.2.1. Cayro Pusula Hatas ve Dzeltilmesi

Bu gn modern gemilerde bilgisayar ile alan cayrolar mevcuttur. Bunlar enlem

boylam tatbik edilerek alr ancak aada belirtilen enlem, srat ve sabit hatalarnn

dzeltmeleri mekanik elektrikli sistemle alan cayrolara uygulanr.

Enlem dzeltmesi: Enlem dzeltmesi gstergesine bulunduunuz Enlem kymeti doru olarak uygulanmal ve her 3 derece enlem deimesinde yeni

enlem cayroya uygulanmaldr.

Srat dzeltmesi: Bu dzeltme birok cayrolarda dorudan doruya gemi paraketesinden intikal eder. Byle olmayan gemilerde srat dzeltmesi el ile

uygulanr.

Sabit hatann dzeltilmesi: Cayronun bilinen sabit bir hatas olduu takdirde pruva kaydrlmak suretiyle hata dzeltilebilir.

2.2.2. Cayro Pusula Hatasnn Bulunmas

Transitler Yardmyla Hatann Bulunmas:

rnek: Bir cayrorepiterinden iki maddenin alnan transit kerterizi 136,5 derecedir. Bu

maddenin haritadan alnan transit kerteriz deeri ise 138 derecedir.

stenen: (GE) Cayro hatasn bulunuz.

zm: Hakiki Kerteriz 138

Pusula Kerterizi -136,50

GE = 1.50 E olur.

25

Gemi demirli veya aborda iken mevki Fix ise bir maddeden tek kerteriz ile hata bulmak

rnek: Sahildeki bir fenerin cayrorepiterinden alnan kerterizi 310 derecedir.

Geminin hakiki mevkisinden bu fenerin haritadan llen kerterizi ise 308.5 derecedir.

stenen: (GE) Cayro hatasn bulunuz.

zm: Pusula kerterizi 310.0

Hakiki kerterizi - 308.50

GE = 1.50 W olur.

kerterizdeki mevki yardmyla hata bulmak

rnek: Aada belirlenen maddenin cayro pusula kerterizleri Kule 058, Fenerler

183.0, Beacon 310.0 dur. Bu kerterizleri haritaya izdiimizde bir mevki geni

olumaktadr. genin ortas kesin mevki olduundan haritadan Fenerin hakiki kerterizini

185 derece buluduumuza gre;

STENEN: (GE) Cayro hatasn bulunuz.

ZM: Hakiki Kerteriz 185 0

Pusula Kerterizi - 183 0

GE = 2 E olur.

Sia ve gk cisimlerinin semti ile cayro hatas bulunabilir. Rhtma balyken bal olunan rhtmn haritadaki yn llp cayro ile

karlatrlarak da cayro hatas bulunabilir.

2.3 Yn

Corafi ynler, Dnya zerindeki yer ve varlklarn konumunu tanmlamak,

Dnyann kutuplar baz alnarak oluturulmu terimlerdir.

Balca drt corafi yn vardr: Kuzey, gney, dou ve batdr. Bunlara ana ynler

denir. Bir kii yzn kuzeye dnerse arkas gney, sa taraf dou ve sol taraf bat

olur.

Ana ynler arasnda kalan ynleri tanmlamak iin ara ynler oluturulmutur.

Bunlar, kuzeydou, gneydou, kuzeybat ve gneybatdr. Daha hassas bir tanm

gerektiinde ara ynlerin ana ynlere yaknlna bal olarak ikincil ara ynler de

kullanlabilir. Bunlar kuzeyden balayarak saat ynnde; kuzey-kuzeydou, dou-

kuzeydou, dou-gneydou, gney-gneydou, gney-gneybat, bat-gneybat, bat-

kuzeybat ve kuzey-kuzeybatdr.

26

ekil 2.4: Ynler

2.3.1. Yn Tayini

Pusula ve uydu navigasyonu gibi aralarla ynler hassas bir ekilde tespit edilebilir.

Bunlarn olmad durumlarda ynler u basit yntemlerle bulunabilir:

Yn tahmininde kullanlan en basit yntem gnein dou ve bat istikametleridir.

Gnein doduu istikamet dou, batt istikamet batdr. Bu yntem en hassas sonucu

ekinokslarda verir zira ekinokslarda gne klar ekvatora dik gelir ve aydnlanma

emberi kutuplardan geer.

Kutup Yldz kuzeyi gsterir. Yosunlar -arlkl olarak- aa ve talarn kuzeye

bakan yznde oluurlar.

2.3.2. Pusula ile Yn Tarifi

Ynmz bulmak iin en ok pusuladan yararlanrz. Pusulann ayn dorultuda ve

zt ynl bir gstergesi vardr. Bu ibrenin renkli ucu daima Kuzeyi gsterir. (Yaknnda

bulunan mknats, pusulann ynn deitirir tam doru yn gsterememesine neden

olabilir.) Pusulada genellikle ynler ngilizcede bu anlamdaki kelimelerin ba harfleriyle

belirtilir: Kuzey N ( : North ), Gney S ( : South ), Dou E ( : East ) ve Bat W ( :

West )

27

ekil 2.5: Ynler ngilizce

Ynmz en kolay pusula yardm ile saptayabiliriz. Pusula ibresinin koyu renkli

ucu manyetik kuzeyi gsterir. Kuzeyinin nerede olduunu belirledikten sonra hangi yne

gideceksek o ynde yer alan bir cismi (rnein aa, iri kayalar gibi) hedef alp oraya kadar

gitmek ve o noktada gitmek istediimiz ynde yeni bir cisim saptamak gerekir. Bu yntemle

mmkn olduu kadar dz bir izgide yol alnabilir.

28

UYGULAMA FAALYET Seyir haritasnn zerindeki iki noktann bir birlerine gre olan ynlerini aadaki

admlar takip ederek bulunuz.


Harita zerinde iki tane nokta tespit ediniz.

ki noktay bir birine balayacak ekilde paralel cetveli yerletirin.

Noktalarn doru ekilde birletiini grdkten sonra paralel cetveli pusula

glne kaydrnz.

Pusula gl zerinden kerterizleri okuyunuz

Paralel cetveli kaydrrken dikkatli olmalsnz.

Paralel cetvel ile birlikte minkale kullanarak da yn bulabilirsiniz.

UYGULAMA FAALYET

29

LME VE DEERLENDRME

Aada bo braklan parantezlere, cmlelerde vevrilen bilgiler doru ise D,

yanl ise Y yaznz.

1. ( )Manyetik pusula Kuzey Kutup noktasn gsterir. 2. ( )Manyetik meridyen, pusula hatas hesaplanmasnda M harfiyle gsterilir. 3. ( ) Cayro pusulalar manyetik kuzey noktasn gsterir. 4. ( ) Yn bulmann en etkili ve kolay yolu pusula kullanmaktr.

DEERLENDRME




LME VE DEERLENDRME

30

RENME FAALYET3

Manyetik pusula deerini gerekli hesaplamalar yaparak hakiki deerine

evirebileceksiniz.

Kaptandan izin alarak bir gemiyi geziniz. Gezerken;

Manyetik pusulaya baknz.

O anki arzi sapmay tespit etmek iin arzi sapma cetveline baknz.

Haritadaki o anki konuma en yakn olan pusula glnden doal sapma

deerlerini belirleyiniz.

rendiklerinizi kaydederek retmeniniz ve/veya arkadalarnzla paylanz.

3.MANYETK PUSULA DEERN HAKK

DEERNE EVRMEK

3.1.Manyetik Pusula Deerinde Dzeltme

Yukarda anlatld zere serbest yzen bir mknats manyetik kuzey gney

istikametinde durur ve bu ekilde yn tespit etmede yararldr. Ancak bu sadece basit

anlatmdr. Deniz seyrinde ok daha hassas ve gvenilir yn tespitine ihtiya vardr. Bu

nedenle manyetik pusula ile llen yn deerini, gerek corafik ynden saptran

unsurlar bularak deniz seyrinde kullanabilecek ekle getirmek gerekir.

Manyetik pusula yn deerini, corafik yn deerinden saptran iki unsur vardr.

Bunlar:

Doal sapma

Arzi Sapma

3.1.1. Doal Sapma ( Varation)

Manyetik pusulada doal sapma, genel olarak Dnya manyetizmasnn

zelliklerinden kaynaklanan, gerek yn deerinden sapmadr.

RENME FAALYET3

ARATIRMA

RENME KAZANIMI

31

Doal sapmann iki zel nedeni vardr:

Manyetik ve corafik kutuplarn farkl yerlerde olmas

Manyetik pusula yukarda anlatld ekilde bize kutuplar gsterir ancak manyetik

pusulann gsterdii kutuplar, Dnyann manyetik alannn kutuplardr ve Dnyann

manyetik kutbu ile corafik kutuplar, yakn olmalarna ramen birbirinden farkl

yerlerde bulunmaktadr. Ancak deniz seyrinde corafik kutup ynleri gerekmektedir.

Manyetik pusula lm hatal olabilir. Bu hata dnya zerinde her yer ve yl iin deien

bir hatadr(Yl iin hata sabit oranda deiir.).

Resim 3.1: Manyetik kutup

Dnyann manyetizmasndaki deiiminden kaynaklanan sapma

Yerkrenin manyetizmasn oluturan magma tabakas iinde bulunan atomlar,

Dnyann dn ekseni dorultusunda sralanm olan erimi demir, homojen bir

ekildedalmamtr stelik magma tabakasnn hareketliinden dolay bu dzensizlik

devaml bir deiim gstermektedir. Bunun sonucunda manyetik pusulalarda, Dnya

zerindeki yerine vezamanna gre deien sapmalar oluur.

32

Belli yer ve zamandaki doal sapma, yukarda belirtilen nedenlerden kaynaklanan

sapmalarn toplanmas ile elde edilir. Doal sapma deerleri, byk lekli haritalarn

pusulagl iinde yl, sapma ve sapmadaki yllk deiim eklinde yazldr. Manyetik

pusula deerlerine doal sapma dzeltmesi yaplrken harita zerindeki bu bilgilerden

yararlanlr.

Resim 3.2: Pusula glnde doal sapma

Pusulagl iinde yazl olan doal sapma deerini - zamana gre iin- dorudan

kullanamayz. Gnmzde doal sapmay hesaplayarak buluruz. Bunun iin:

O blgenin byk lekli bir haritas alr (Byk lekli harita, kk alanlar kapsadndan ve haritann kapsad tm alanda doal sapma ayn

olduundan bu haritalarn pusula glne, o blgedeki doal sapma yazlr.).

Pusula glnden o blgedeki aadaki bilgiler alnr;

Doal sapma miktar,

Doal sapmann tespit edildii yl,

Doal sapmadaki yllk deiim.

inde bulunduumuz yldan, doal sapmann tespit edildii yl kartlarak oraya yazlan sapmann tespit edildii yl zerinden ka yl getii bulunur.

Geen yl miktar ile yllk deiim miktar arplarak son tespitten sonra toplam ne kadar deiim olduu bulunur.

33

Doal sapmann son tespit deerine, o gnden bu gne kadar toplam deiim uygulanr bylece gnmzde orada ne kadar doal sapma olduu bulunur.

Burada dikkat edilecek nemli noktalar, deiimin nasl belirtildii ve

ygulanacadr.

Yllk sapma, artyor ( increasing) veya azalyor (decresaing) eklinde

belirtilebilecei gibi, (E) veya (W) eklinde de belirtilebilir. (E) iareti artyor, (W) iareti

azalyor eklinde alnmaldr.

rnekler

Doal sapma 2000 ylnda 20 35 E, yllk deiim 15in creasing, 2005 ylnda doal sapma nedir [235E 2000 (15inc.)]?

2005-2000 = 5 5 x 15= 75 75= 10 15 (2

0 35 E) + (1

0 15) = 3

0 50 E

olur.

Doal sapma 2000 ylnda 20 35 W, yllk deiim 15 decreasing 2005 ylnda doal sapmanedir [235W 2000 (15dec.)]?

2005-2000 = 5 5 x 15= 75 75= 10 15 (2

0 35 W) + (1

0 15) = 3

0 50 W

olur.

Doal sapma 2000 ylnda 10 05 E, yllk deiim 5W 2015 ylnda doal sapma nedir [235 2000 (15W)]?

2015-2000 =15 5 x 15= 75 75= 10 15 (1

0 05 E) - (1

0 15) = 10 W

olur.

Doal sapma 2000 ylnda 10 15 W, yllk deiim 5E 2015 ylnda doal sapma nedir[235 2000 (15E)]?

2015-2000=15 5 x 15= 75 75= 10 15 (1

0 15 W) - (1

0 15) = 0 olur.

3.1.2. Arzi Sapma (Deviation)

Gemiler sahip olduklar demir aksamdan dolay, genelde pruva pupa istikametinde

sabit bir manyetik alana sahiptir. Manyetik pusulalarn, bulunduu geminin manyetik

etkisinden kaynaklanarak yapm olduu sapmaya arzi sapma denir.

Arzi sapma, pusula zerindeki kre, flander ubuu ve mknats ubuklar ile

yetkili kurulular tarafndan sfrlanmaya allr ancak geminin tad ykler ve dier

durumlar zamanla bu ayarlar bozar. Bu nedenle arzi sapma cetvelleri hazrlanr.

Cetveller hazrlanrken gemi ok yava olarak olduu yerde tam bir daire eklinde

dndrlr. Dn srasnda 5 (beer) derecelik aralklarda, Gnein manyetik pusuladan

kerterizi alnr. Alnan kerteriz deerleri ile gnein o an ve yer iin hesaplanan semti ve o

yerdeki doal sapma deeri arasndaki ilikiden, geminin pruva hattna gre arzi sapma

34

deerleri bulunur. Bu deerlere gre arzi sapma cetveli hazrlanr. Cayro pusulann

bulunduu gemilerde cetvellerin hazrlanmasnda cayro pusula kullanlr.

Arzi sapma cetvellerini hazrlama yetkisi U.Y.Kaptan ehliyetli kiilere veya

yetkilendirilmi kurululara aittir. Bu cetvelde; geminin isim ve imo numaras,

deerlerin alnd pusula, dzeltmenin yapld tarih, sapma deerleri, kullanlan yntem,

standart pusuladaki dzeltme unsurlarnn durumu, dzeltmenin yapld mevki, cetveli

hazrlayan kaptann ad soyad, ehliyet derecesi ve imzas bulunur. zel bir durum

olmadka cetveller ylda bir yenilenmek zorundadr ancak zel durumlarda rnein,

yk gemilerinde demir yknden sonra yl dolmasa bile bu cetvel yenilenir.

ekil 3.1: Deviation (arizi sapma) table

35

3.3. Manyetik - Hakiki Yn evrimi

Denizcilikte temel olarak pusulay;

Mevkisini belirlemek amac ile belirli baz unsurlarn kerterizini alrken, Dmen tutarken kullanrz.

Mevki koyma amac ile alnan kerteriz deerini haritaya uygulamamz gerekir. Ancak

haritaya hakiki corafik yn deerini uygulamamz gerekirken manyetik pusula ile

aldmz kerteriz deeri hakiki deildir. Manyetik pusula ile aldmz kerteriz deerinde,

doal ve arzi sapmalar vardr. Bu nedenle kerteriz deerine sapma dzeltmesi yaparak

hakikiye evirip ve o ekilde kullanmak gerekir. Yani burada manyetik pusula deerini,

hakiki deere eviririz.

Gidilecek yn bulmak iin yn harita zerinde bulunur, pusula kullanlarak gidilecek

yn tespit edebilir. Haritadan tespit edilen deer hakiki olup pusulada grlen deer

sapm deerdir. Bunun iin tespit edilen hakiki deere sapma uygulanarak pusula

deeri bulunur.

Manyetik pusula deerinden hakiki deere veya bunun tersi olarak hakiki

deerden manyetik pusula deerine evrim yapmak iin iki ayr yntem

kullanlmaktadr:

CDMVT yntemi

Yaygn olarak kullanlan yntem CDMVT yntemidir.

C Compass: Manyetik pusula deeri,

D Deviation: Arzi sapma deeri,

M Magnetic: Manyetik deer,

V Variation: Doal sapma,

T True: Hakiki deer.

Bu yntemde, CDMVT deerleri yan yana yazlr ve toplama kartma ilemi ile

bilinmeyen deer bulunur.

36

Burada ezberlenecek olan:

Pusuladan(C) hakikiye(T), E iaretli sapmalar toplanr, W iaretli sapmalar karlr.

Hakikiden (T) pusulaya (C), E iaretli sapmalar kartlr, W iaretli sapmalar toplanr.

RNEKLER

Bulunduumuz yer ve zamanda doal sapma 12 0E, arzi sapma 4 0W, pusuladan 3470 de ise grdmz fener gerekte ka derecededir?

C D M V T

3470

40 W 12

0 E

3470 4

0 W 343

0 12

0 E 355

0

Bulunduumuz yer ve zamanda doal sapma 12 0W, arzi sapma 4 0W, pusuladan 3470 de ise grlen fener gerekte ka derecededir?

C D M V T

3470 4

0W 12

0W

3470 4

0W 343

0 12

0 W 331

0

Haritaya gre 1420 ynne gitmek iin bulunduumuz yer ve zamanda doal sapma 12

0 E, arzi sapma 4

0 W ise manyetik pusuladan kaa gitmek gerekir?

C D M V T

40 W 12

0 E 142

0

1340 4

0 W 130

0 12

0 E 142

0


0E, arzi sapma 2

0E ise manyetik pusuladan kaa gitmek gerekir?

C D M V T

40 E 7

0 E 155

0

1440 4

0 E 148

0 7

0 E 155

0


0 W, arzi sapma 4

0 W ise manyetik pusuladan kaa gitmek gerekir?

C D M V T

40 W 12

0 W 355

0

0110 4

0 W 007 12

0 W 355

0

37

Denklemli zm

Hakiki yn - pusula yn evrim forml;

T = C + (E) (W) tir.

Bu formlde;

T = True yani hakiki deer,

C = Compass yani pusula deeri,

(E) = areti E (East), olan sapmalarn toplam,

(W) = areti W (West), olan sapmalarn toplamn ifade etmektedir.

RNEKLER

Bulunduumuz yer ve zamanda doal sapma 20 E, arzi sapma 1,50 W ise pusuladan 347

0 de grdmz fener gerekte ka derecededir?

T = C + (E) (W)

T = 347 + (2) (1,5) = 347,5 derecededir.

Bulunduumuz yer ve zamanda doal sapma 1,50 E, arzi sapma 3

0 E ise pusuladan

3470 de grdmz fener gerekte ka derecededir?

T = C + (E) (W)

T = 347 + (4,5) (0) = 351,5 derecededir.

Bulunduumuz yer ve zamanda doal sapma 30 W, arzi sapma 20 W ise pusuladan 347

0 de grdm fener gerekte ka derecededir?

T = C + (E) (W)

T = 347 + (0) (5) = 342 derecededir.

Yukardaki rneklerde pusula deerinden hakiki deere evrim yaptk ve T = C + (E)

(W) formln kullandk. Hakikiden pusulaya evrim iin yine ayn forml

kullanabileceimiz gibi, forml C = T (E) + (W) eklinde de kullanabiliriz.

RNEKLER

Haritaya gre 355 ynne gitmek iin bulunduumuz yer ve zamanda doal sapma 3 E, arzi sapma 4 W ise manyetik pusuladan kaa gitmek gerekir?

C = T (E) + (W) veya T = C + (E) (W)

C = 355 (3) + (4) 355 = C + (3) (4)

C = 356 C = 356

38

Haritaya gre 245 ynne gitmek iin bulunduumuz yer ve zamanda doalsapma 2,5 E, arzi sapma 1,5 E ise manyetik pusuladan kaa gitmek

gerekir?

C = T (E) + (W) veya T = C + (E) (W)

C = 245 (4) + (0) 355 = C + (4) (0)

C = 241 C = 241

1. Haritaya gre 127 ynne gitmek iin bulunduumuz yer ve zamanda doal sapma

3W, arzi sapma 4W ise manyetik pusuladan kaa gitmek gerekir?

C = T (E) + (W) veya T = C + (E) (W)

C = 127 (0) + (7) 127 = C + (0) (7)

C = 134 C = 134

Bu ekilde, manyetik pusula deerlerini haritaya geirirken hakikiye evirebilir veya haritadan aldmz deerleri manyetik pusula ile uygulayabilmek iin

manyetik pusula deerine evirebiliriz.

Daha nce bahsettiimiz gibi ahap veya fiber malzemeden yaplan ve demir aksamn

az olduu yatlarda, gemi manyetizmas ihmal edilebilir bu tip teknelerde arzi dzeltme

yaplmaz ancak doal sapma dzeltmesi her durumda gerekir. Bunun iin yine ayn forml

kullanlacaktr.

Pusula deeri ile hakiki deer arasndaki evrim formln, daha nce anlattmz,

arzi sapma cetvelinin hazrlanmasnda da kullanabiliriz.

RNEKLER

Arzi sapma cetveli hazrlanmaktadr ve belirli bir yerde ar ar dnlerek cayro

pusulaya gre 5 (beer) derecelik dnlerde ayn anda manyetik pusuladan da

deer alnmaktadr. Bulunduumuz yerde doal sapma 30

Wtir. 0000 hakiki deeri iin

pusula deeri 0040 dir. 000

0 hakiki deeri iin arzi sapma nedir?

C D M V T

0040 3

0 W 000

0

0040 1

0 W 003

0 3

0 W 000

0

0000 hakiki deer iin D = 1

0Wtir. Tden Cye giderken toplam yapldndan iaret

Wtir. Bu ekilde her 5 derecede bir lm yaplr ve bu l arzi sapma cetveline ilenir.

Forml yntemini, cayro pusula hatasnn belirtilmesinde de kullanabiliriz.

39

rnek

Bir rehber hattndaki fenerleri ayn hizada grdmzde cayro pusulamzla

aldmz hiza 2730dir. Rehber hatt, haritada 2700 olarak gsterilmitir.

T = C + (E) (W) 270 = 273 3

Haritada verilen 2700

dereceye varabilmek iin pusulamzla tespit ettiimiz 2730

sinden 30

karmamz gerekmektedir. Cayro hatamz 30, fark (-) olduundan iareti de Wtir.

Cayro hatas 30Wtir.

40

UYGULAMA FAALYET Seyir laboratuvarnda uygun bir harita zerinde aada verilen ilem basamaklarn

takip


evrimi yaplacak asal yn belirleyiniz.

Byk lekli haritanzn pusula gl ierisinde yazl, haritann yapm

zamanndaki; doal sapma deerini,

tespit yln, yllk deiim deerlerini

alnz.

inde bulunduunuz yldan, doal sapma tespit yln kararak arada geen yl

saysn bulunuz.

Yllk deiim deerini, arada geen yl says ile arparak, arada geen srede

oluan toplam sapmay bulunuz.

Arada geen srede oluan toplam sapmay, harita yapm tarihindeki doal

sapmaya uygulayarak gnmzdeki

doal sapmay bulunuz.

Geminin arzi sapma cetvelinden, evrim yaplacak asal yn deeri ile girerek, o

ynde arzi sapma deerinin ne olduunu

bulunuz.

Tespit edilen doal ve arzi sapma deerlerini evrimi yaplacak deere

tatbik ederek pusula deerini hakiki

asal deere veya hakiki asal deeri,

pusula deerine eviririz.

evrimin, pusula deerinden hakikiye veya hakikiden pusula deerine olmas,

ilemlerde bir deiim meydana

getirmez, ayn yntem kullanlr.

Arzi cetvele giri hakiki deer olmas gerekirken fark ihmal edilebilir

olduundan cetvele pusula deerinden de

girilebilir.

UYGULAMA FAALYET

41

LME VE DEERLENDRME Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz.

1. Manyetik pusula temel alma prensibi aadakilerden hangisine dayanmaktadr? A) Gne sisteminin ekim gcne dayanr. B) Elektromanyetik ekim gcne dayanr. C) Hidrostatik ekim gcne dayanr. D) Yeryznn manyetik ekim gcne dayanr. E) Yeryznn ktlesel ekim gc ve dnne dayanr.

2. Manyetik pusula aadakilerden hangisini gsterir? A) Gnei B) Manyetik kuzeyi C) Ekvatoru D) Greenwichi E) Corafik kuzeyi

3. Aadakilerden hangisi manyetik pusula zerinde dzeltilebilir? A) Enlem B) Rota C) Arzi sapma D) Ykseklik E) Srat

4. Manyetik ve hakiki asal yn evrimleri yapmak iin aadakilerden hangisine ihtiya vardr?

A) Enlem, rota, srate ihtiya vardr. B) Doal ve arzi sapmaya ihtiya vardr. C) Anten yksekliine ihtiya vardr. D) Elektromanyetik ekim gcne ihtiya vardr. E) Boylam deerine ihtiya vardr.

5. Aadakilerden hangisi doal sapma deerini bulmaya yarar? A) Gemide hazrlanan cetvellerden bulunur. B) Yardmc kitaplardan bulunur. C) Seyir haritalarndan bulunur. D) Haftalk denizciler ilanlarndan bulunur. E) Almanaklardan bulunur.

6. Arzi sapma deeri aadakilerden hangisiyle bulunur? A) Gemide hazrlanan cetvellerden bulunur. B) Yardmc kitaplardan bulunur. C) Seyir haritalarndan bulunur. D) Haftalk denizcilere ilanlardan bulunur. E) Almanaklardan bulunur.

LME VE DEERLENDRME

42

7. Doal sapma 2000 ylnda 20 35 E, yllk deiim 5decreasingtir. 2016 ylnn doal

sapmas aadakilerden hangisidir?

A) 20 15 E B) 10 15 W C) 10 20 W D) 10 15 E E) 20 15 W

8. Doal sapma 2000 ylnda 20 50 W, yllk deiim 3increasingtir. 2016 ylnn doal


A) 20 02 W B) 20 05 W C) 20 00 W D) 10 25 E E) 20 50 E

9. Doal sapma 2000 ylnda 10 20 E, yllk deiim 5 W ise 2016 ylnn doal sapmas

aadakilerden hangisidir?

A) 10 15 W B) 10 15 E C) 10 00 W D) 20 30 W E) 00

10. Doal sapma 2000 ylnda 10 05 W, yllk deiim 5 W ise 2016 ylnn doal


A) 225 W B) 10 05 W C) 20 25 E D) 20 20 W E) 20 20 E

11. Doal sapma 70 W, arzi sapma 20 E, pusula deeri 3420 ise hakiki deer


A) 0030 B) 3470 C) 3390 D) 3550 E) 3310

43

12. Doal sapma 4,50 E, arzi sapma 1,50 E, pusula deeri 3570 ise hakiki deer


A) 3470 B) 3390 C) 3550 D) 0030 E) 3310

13. Haritaya gre 2470 ynne gitmek iin bulunduumuz yer ve zamanda doal

sapma 60 W, arzi sapma 2

0 E, ise manyetik pusuladan kaa gitmek gerekir?

A) 2470 B) 2510 C) 2710 D) 2550 E) 2390

14. Bulunduumuz yerdeki pusulagl gstergesi [245W 2000 (15dec.)] durumundadr.

Haritaya gre 2870 ynne gitmemiz isteniyor. Arzi sapma 4

0 W ise manyetik

pusuladan kaa gitmem gerekir(Hesaplamay 2015 ylna gre yapnz.)?

A) 2870 B) 2930 C) 2910 D) 2950 E) 2970

DEERLENDRME




44

RENME FAALYET4

Harita yardm ile denizde bulunduunuz noktann kerterizini alabileceksiniz.

Laboratuarnza veya limandaki bir gemiye giderek kaptanndan izin aln ve;

Geminin cayro pusula ve hedefesini inceleyiniz,

Kaptan veya vardiya zabitinin evredeki unsurlarn ynlerini bu pusula ve

hedefesini kullanarak nasl ltn aratrnz.


4.KERTERZ

4.1.Kerteriz Almak

Bir kerte 11,250lik bir asal aral ifade etmektedir. Eskiden ynlerin

belirtilmesinde kerte ok kullanlmaktayd. 3 kerte sancakta bir fener veya fenerin

1kerte iskelesinde bir gemi gibi. Kerteriz kelimesi buradan gelmektedir. Bugn iin

kerteriz ; hiza anlamndadr. Kerteriz almak bir noktann hizasn belirlemektir.

Gemide bir nesnenin kerterizini almak iin pusula hedefesini kullanrz. Pusula

hedefesipusulann zerine konularak denizdeki, karadaki ve hatta gkyzndeki bir nesnenin

hizasnlmekte kullanlan bir alettir.

Pusula hedefesi ember biimindedir ve karlkl iki kenarnda hiza almamza yarayan

paralar vardr. Bu iki paray hizasn almak istediimiz nesne ile ayn hizaya getiririz.

Ayn hizaya gelince hedefenin aynasndan yansyan pusula kartndan bu hizann ka derece

olduunu okuruz. Okuduumuz yn pusulann gsterdii kuzeye gre yndr.

RENME FAALYET4

RENME KAZANIMI

ARATIRMA

45

Resim 4.1: Hedefe

Eer kerteriz almakta kullandmz pusulann hatas yoksa tespit ettiimiz bu yn

kerteriz ettiimiz unsurun hakiki kerterizidir.

4.2. Nisbi Kerteriz

Nispi kerteriz; geminin evresindeki bir unsurun, geminin pruvasna gre asal

yndr. Geminin pruvas 0 olarak alnr ve nispi kerteriz 0dan saat yelkovan

istikametinde 360 dereceye kadar olan asal yn ile ifade edilir.

Gemilerde sancak ve iskele krlanglarda cayro pusula deer aktarclar

(Repeater) bulunur. Pusula kerterizleri buradan alnr. Ancak eskiden cayro pusulann

bulunmad zamanlarda dmenci nnde bulunan standart manyetik pusulann haricinde

seyire yardmc olarak krlanglara kr hedefeler konurdu. Kr hedefe; krlanglarda bir

sehpa zerinde bulunan, geminin pruvasn 0 olarak gsteren ve 0dan saat yelkovan

istikametinde 360 dereceye kadar derecelendirilmi bir sabit daire zerine yerletirilmi

hedefelerdir. Nispi yn lm buradan yaplrken annda dmenci pusulasndan da gemi

pruva deerine baklr ve alnan nispi kerteriz pusula kerterizine evrilirdi.

Bugn artk krlanglara konan cayro pusula deer aktarclar sayesinde evre

unsurlarn pusula kerterizleri dorudan alnabildiinden krlanglara kr hedefe

konmamaktadr. Ancak istenirse yine nispi kerteriz, pusulalarn d erevesine konan sabit

dairelerden llebilir.

46

4.3. Hakiki Kerteriz

Bir maddenin corafik kuzey ynnden alnan kerterizine denir. 0000 den saa doru

3600 ye kadar llr. Haritaya izilen btn kerterizler hakikidir. Nisbi olarak izilen

kerterizleri haritaya izmek iin hakikiye evirmek gerekir. Hakiki kerterize pusula kerterizi

de denir.

4.4. Nisbi Kerteriz le Hakiki Kerteriz evrimleri

ekil 4.1: Kerteriz almak

Bugn eskisi gibi kullanm yeri olmasa bile zaman zaman nispi kerterizlerin pusula

kerterizine evrilmesine ihtiya olmaktadr ayrca seyir zabitinin kavrama kabiliyetinin

gelitirilmesi iin buna da gereksinim vardr.

4.4.1.Nispi Kerterizin Hakiki Kerterize evrilmesi

Gemimizden nispi kerterizi llen bir unsurun hakiki kerterizini bulmak iin

gemimizin pruva deeri ile dier unsurun llen nispi kerteriz deeri toplanr.

rnek

0400 pruva hattnda ilerlemekte olan geminin nispi 30

0 de kerterizi olan bir geminin

hakiki kerteriz deeri; 40 + 30 = 700 dir.

Nispi kerteriz deeri yukarda grdmz gibi gemi pruvasndan itibaren saat

yelkovan istikametinde 3600

ye kadar belirtilebilmesinin yan sra pruvadan itibaren sancak

veya iskele ynnde1800 ye kadar da tanmlanabilir. Bu durumda sancakta kerteriz edilen bir

unsurun hakiki kerteriz deeri de ayn ekilde hesaplanr.

rnek

0400 Pruva hattnda ilerlemekte olan gemimizden sancak 30

0de kerterizde edilen bir

geminin hakiki kerteriz deeri; 40 + 30 = 700dir.

47

Nispi olarak kerteriz edilen bir geminin hakiki kerteriz deeri hesaplanrken yaplan

toplama ileminde sonu 3600 nin zerine karsa bu deerden 360 karlr.

rnek


0 de kerterizde edilen bir

geminin hakiki kerteriz deeri; 270 + 110 = 380, 380 360 = 0200 dir.

skele tarafta tespit edilen bir unsurun hakiki kerteriz deerini hesaplamak iin gemi

pruva deerinden iskele kerteriz deeri karlr.

rnek

0800 pruva hattnda ilerlemekte olan geminin iskele 50


geminin hakiki kerteriz deeri; 80 - 50 = 300dir.

skele tarafta kerteriz edilen geminin hakiki kerteriz deerini hesaplamak iin yaplan

karma ileminde sonu _ karsa bu deere 360eklenir.

rnek

0800 pruva hattnda ilerlemekte olan geminin iskele 150


geminin hakiki kerteriz deeri; 80 150 = -70, -70 + 360= 2900dir.

skele tarafta olmasna ramen saat yelkovan istikametinde nispi ekilde tanmlanan

bir geminin hakiki kerterizini bulurken nce bu deer iskele tarafl tanmlanr.

rnek



geminin hakiki kerteriz deeri; 360200=160 (skele 160), 280 160 = 1200

dir veya 280 +

200 = 480, 480 360 = 120 olur.

4.4.2. Hakiki Kerterizin Nispi Kerterize evrilmesi

Geminin pruva deeri iskele tarafta tespit edilen bir unsurun pusula deerinden

bykse geminin pruva deerinden dier unsurun pusula deeri karlr ve bana iskele

ifadesi konur.

rnek

0400 pruva hattnda ilerlemekte olan geminin pusula ile 20

0 de kerteriz edilen gemi;

bizim 40 20 = 200 iskelemizdedir.

Geminin pruva deeri iskele tarafta tespit edilen bir unsurun pusula deerinden

kkse; dier unsurun pusula deeri 3600

den karlarak geminin pruva deeri ile toplanr

ve bana iskele ifadesi konur.

48

rnek

0400 pruva hattnda ilerlemekte olan gemimizden pusula ile 330

0 de kerteriz edilen

gemi; bizim 360 330 = 30, 30 + 40 = 700 iskelemizdedir.

Geminin pruva deeri sancak tarafta tespit edilen bir unsurun pusula deerinden

kkse geminin pruva deeri dier unsurun pusula deerinden karlr ve bana sancak

ifadesi konur.

rnek



gemi; bizim 110 60 = 500 sancamzdadr.

Geminin pruva deeri sancak tarafta tespit edilen bir unsurun pusula deerinden

bykse; geminin pruva deeri 360dan karlarak dier unsurun pusula deeri ile toplanr

ve bana sancak ifadesi konur.

rnek



gemi; bizim 360 310 = 50, 50 + 60 = 1100 mizdedir.

Geminin pruva deeri tespit edilen bir unsurun pusula deerinden kkse dier

unsurun pusula deerinden geminin pruva deeri karlarak nispi ekilde ifade edilir.

rnek

0600 pruva hattnda ilerlemekte olan gemiden pusula ile 160


geminin nispi kerterizi 160 60 = 1000 dir.

Geminin pruva deeri tespit edilen bir unsurun pusula deerinden bykse geminin

pruva deeri 360dan karlr ve dier unsurun pusula deeri ile toplanarak nispi

ekilde ifade edilir.

rnek

3300 pruva hattnda ilerlemekte olan gemiden pusula ile 60

0de kerteriz edilen geminin

nispi kerterizi 360 330 = 30, 30 + 60 = 0900 dir.

49

4.4.3. Bir Unsurun Bilinen Hakiki ve Nispi Kerterizi ile Gzlemcinin Pruva

Deerini Hesaplamak

Hakiki kerteriz deeri nispi kerteriz deerinden byk olan bir unsurun; hakiki

kerteriz deerinden nispi kerteriz deeri karlarak gzlemci geminin pruva deeri

bulunabilir.

rnek

Hakiki kerteriz deeri 1300 olan bir unsuru nispi 50

0 de tespit eden geminin pruva

deeri; 130 50 = 800 dir.

Pusula kerteriz deeri nispi kerteriz deerinden byk olan bir unsurun; pusula

kerteriz deerinden nispi kerteriz deeri karlarak elde edilen rakamda 360 dereceden

karlarak gzlemci geminin pruva deeri bulunabilir.

rnek

Hakiki kerteriz deeri 500 olan bir unsuru nispi 150


deeri; 50 150 = -100, 360 100 = 2600 dir.

Hakiki kerteriz deeri sancak kerteriz deerinden byk olan bir unsurun; hakiki

kerteriz deerinden sancak kerteriz deeri karlarak gzlemci geminin pruva deeri

bulunabilir.

rnek

Hakiki kerteriz deeri 1300 olan bir unsuru sancak 50


deeri; 130 50 = 800 dir.

Hakiki kerteriz deeri sancak kerteriz deerinden kk olan bir unsurun; hakiki

kerteriz deerinden sancak kerteriz deeri kartlarak elde edilen rakamda 360 dereceden

karlarak gzlemci geminin pruva deeri bulunabilir.

rnek

Hakiki kerteriz deeri 500 olan bir unsuru sancak 150


deeri; 50 150 = -100, 360 100 = 2600 dir.

Hakiki kerteriz deeri, iskele kerteriz deeri ile toplanarak gzlemci geminin pruva

deeri bulunabilir. Eer toplam 360dan fazla ise 360 karlr.

50

rnek

Hakiki kerteriz deeri 0300 olan bir unsuru iskele 50


deeri; 30 + 50 = 800 dir.

rnek

Hakiki kerteriz deeri 3300 olan bir unsuru iskele 50


deeri; 330 + 50 = 380, 380 360 = 0200 dir.

51

UYGULAMA FAALYET Aada verilen ilem basamaklarn takip ederek kerteriz alnz.


Kerterizi alnacak unsur gz ile tespit edilir.

Pusula hedefesi yn llecek unsur hizasna getirilir.

Hedefe aynasndan gzken pusula kartndan, kerteriz alnan unsurun asal

yn okunur.

Seyir hlindeki bir gemiden yaplan nispi kerteriz lmlerinde pruvann tam rotay

gsterdiine, pusula kerteriz lmlerinde

geminin gezinmediine emin olunmaldr.

UYGULAMA FAALYET

52

LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.

1. Gemimizin rotas 0700dir. skele 300 de grlen geminin hakiki kerterizi aadakilerden hangisidir?

A) 0400 B) 1000 C) 3300 D) 1800 E) 2700

2. Sancak 900 de bir gemi kerteriz ediyorsunuz, pusula zerindeki kerteriziniz ise 2000

dir. Bu durumda geminizin rotas aadakilerden hangisi olur?

A) 2900 B) 1100 C) 0000 D) 1800 E) 2000

3. Geminiz 2100 rotasna gitmektedir. Pusula zerinde 1800 de kerteriz ettiiniz geminin nisbi kerterizi aadakilerden hangisidir?

A) 0400 sancak B) 0400 iskele C) 0300 iskele D) 0300sancak E) 0900sancak

DEERLENDRME




LME VE DEERLENDRME

53

RENME FAALYET5

Seyir yardmclarn (fener, amandra vs.) kullanabileceksiniz.

Harita zerindeki fener ksaltmalarnn almlarn aratrp gerekte ne anlama

geldiini reniniz.


5. SEYR YARDIMCILARINI (FENER,

AMANDIRA VS.) KULLANMAK

5.1. Fener eitleri

Seyir yardmclar, gemilerin gvenli seyri iin denizde veya karada konulandrlan

iaret amal unsurlardr. Bu unsurlar aada belirtilmitir:

Deniz feneri

Deniz feneri; verdii belirli zellikteki k ile denizcilere yardmc olmak iin

yaplm, karadaki sabit yaplardr.

Fener gemisi

Fener gemisi; denizde yeri deimeyecek ekilde sabitlenmi ve devaml ayn

zellikte fener veren gemilerdir. Ak denizde bir fener gibi uzaktan grnr. aret

na gerek olduu ve bir amandrann bunu karlayamayaca yerlerde kullanlr.

aret amandralar

aret amandralar; denizcilere seyirde yardmc olmak zere deniz tabanna

oturmu bir arlk ile yeri sabitlenen, su zerinde yzen cisimlerdir.

Sis iaretleri

Sis iaretleri; denizcilere kl-sesli veya sadece sesli olarak varln belirten iaret

amal yaplardr. Genelde amandra eklindedir. zellikle sisin youn olarak grld

ngiltere gibi lke sularnda yaygnlkla kullanlmaktadr.

RENME FAALYET5

ARATIRMA

RENME KAZANIMI

54

Beacon

Beacon; fener ve amandra standardnn dnda, denizcilere yardmc olmak amac

ile amandra gibi denize yerletirilmi veya karaya yaplm yaplardr.

Telsiz seyir sistemi yayn kuleleri

Telsiz seyir sistemi yayn kuleleri; Omega, Loran gibi telsiz seyir sistemlerinde

yayn yapan istasyonlarn kuleleridir.

5.1.1. Deniz Fenerleri

Resim 5.1: Deniz feneri

Deniz fenerleri; denizciler tarafndan en yaygn, en eski seyir yardmcsdr. Gereken

sahillerde, uygun yerlere yaplr. Fenerlerin yerleri ve zellikleri seyir haritalarnda

gsterilir. Fenerler M 6. yzyldan bu yana denizcilere hizmet vermektedir. nceleri

gece kritik noktalarda yaklan ateler ile denizcilere yol gsteren fenerler, daha sonra

kalc, kullanl, zellikli hle getirilmitir.

Fenerler genel olarak aadaki amalarla sahillere yerletirilir;

Klavuz seyri iin mevki konulabilmesi, Burunlarn belirlenebilmesi, Bir geidin veya liman giriinin belirlenebilmesi, Sahadaki mevcut tehlikelerin belirlenebilmesi iin yerletirilir.

Fenerler yapldklar yer, kurulu amalar ve tanmlama yaplmasnda kolaylk amac

ile farkl ekil ve k zelliklerine sahiptir. Fenerlerin zellikleri, denizcilerin tanmlama

yapabilmelerine yeterli olacak derecede haritalar zerinde belirtilir ancak fenerler ile ilgili

en geni bilgiyi seyir hidrografi dairelerinin Fener ve Sis aretleri kitaplarndan

bulabiliriz.

55

5.1.2. Fenerlerin zellikleri

Fenerlerin tanmlanmasnda kullanlan zellikler aadadr;

Ik gsterme ekli

Fenerler, konma amalarnn anlalabilmesi ve evredeki k ve fenerlerden ayrt

edilebilmeleri iin farkl zelliklerde k gsterir. Bu zellikler, haritalarda ngilizce

karlklarnn ksaltmas eklinde verilir. Haritadan zelliini okuduumuz feneri, karada

arayarak bulabilmemiz iin bu ksaltmalar ve anlamlarn bilmemiz gerekir. Bu

zelliklerden en ok kullanlanlar aada gsterilmitir:

F. Fix Devaml k

Occ. Occalting Ik sresi karanlk sresinden uzun (Husuflu)

Iso. Isophose Ik sresi karanlk sresi ile eit

Fl. Flashing Ik sresi karanlk sresinden ksa akar k

F. Fl. FixFlashing Sabit a ilaveten, k sresi karanlk sresinden ksa tek akar.

Qk. Fl. QuickFlashing abuk akar. Toplam k ve karanlk sresi 1 saniye

V.Qk. Fl. VeryQuickFlashing ok abuk akar. Toplam k ve karanlk sresi 1/2 saniye,

U.Qk. Fl. Ultra QuickFlashing ok ok abuk akar. Toplam k ve karanlk sresi 1/4 saniye

56

I Q InterruptQuick Kesikli abuk akar.

Gp.Fl.(3) GroupFlashing(3) Grup akar fener. Parantez iinde yazl say kadar akarak beklemeye geen ve

bir sre sonra tekrarlayan k grubu

Gp.Occ.(2) Grup Occalting(2) Grup husuflu fener. Parantez iinde yazl say kadar gruplu akarak beklemeye

geen ve ksa sre sonra tekrarlayan

Mo.(K) Morse (K) Mors alfabesi ile (K) harf veren grup akarl

Alt. Alternating Fenerin k renginde deikenliini belirtir.

Int. Interrupted Uzun aralklarla duraklayp tekrar akmaya balayadn gsterir.

Ik rengi

Fener zelliklerinden biri de k rengidir. Eer fener tek renkliyse ve beyazsa

zelliklerde renk belirtilmez. Fenerler genel olarak beyaz k verir. Eer birden fazla

veya beyazdan farkl renk kullanlyorsa zelliklerde k eklinden sonra renk belirtilir.

Seyir ile ilgili fenerlerde genelde beyaz, krmz ve yeil olmak zere deiik renk

kullanlr. Renk, ngilizce karlnn ba harfi ile gsterilir:

W White: Beyaz

R Red: Krmz

G Green: Yeil

Bunun haricinde zel amal fenerlerde mavi, mor, sar ve turuncu gibi renkler de

grlmektedir.

Ik gsterme periyodu

Fenerin zelliklerinde belirtilen bir dier unsur da n veya k grubunun ne kadar

srede bir tekrarlanddr. Buna fenerin akma periyodu denir. Periyot, tek veya grup n

ilk akt andan, tekrar balang akna kadar geen sredir ve saniye olarak sec. veya

s. ksaltmas ile belirtilir.

57

Deniz mili olarak n gzkme mesafesi

Fener zelliklerinde fenerin grnme mesafesi de belirtilir. Bir fenerin grnme

mesafesi, 15 fit ykseklikteki bir gzlemcinin, o feneri ak havada, plak ve salkl gzle

grebilecei mesafedir. Bu mesafe gr artlarna gre deiir ve deniz mili olarak M

ksaltmas ile belirtilir.

Deniz seviyesinden ykseklii

Gerek fenerin gerekse grnme mesafesinin bulunmasnda, fenerin deniz seviyesinden

yksekliine de ihtiyacmz vardr. Bu ykseklik fener bilgisinde metre m veya fit ft

olarak belirtilir.

5.1.3. Fener zelliklerinin Haritada Belirtilmesi

Fener zellikleri, k gsterme zellii, k rengi, sresi, fenerin denizden ykseklii

ve grnme mesafesi olacak ekilde sral olarak haritalarda belirtilir.

RNEKLER

rnek 1: Gp.Fl.(3) 15s. 12 m. 8 M.

15 saniyede bir 3 beyaz grup akarl, deniz seviyesinden 12 metre yksekte, 8 deniz

mili mesafeden grlen bir fener.

rnek 2: Int. Qk. 45 m. 10 M.

abuk beyaz akan ve uzun aralklarla duraklayp tekrar akmaya balayan, deniz

seviyesinden 45 metre yksekte, 10 deniz mili mesafeden grlen bir fener.

rnek 3: Mo.(A) 45m. 10 M.

Mors alfabesi ile A iaretini veren, deniz seviyesinden 45 metre yksekte, 10 deniz

mili mesafeden grlen bir fener.

rnek 4: Alt.Gp.Fl.(2)W.R. 20s. 45m.10M.

20 saniyede bir, 2 kere krmz beyaz deien grup ekilde akan, deniz seviyesinden

45 metre yksekte, 10 deniz mili mesafeden grlen bir fener.

rnek 5: F.Fl.W.R.10s.18m.15/10M

10 saniyede bir krmz akara ilave olarak beyaz sabit k veren, deniz seviyesinden

18 metre yksekte, beyaz sabit olan 15 deniz mili krmz akarl olan 10 deniz mili

mesafeden grnen bir fener.

58

ekil 5.1: Fenerlerin haritada gsterimi

59

5.1.4. Sektrl Fenerler

ekil 5.2: Sektrl fener

Fenerler genelde denizde her ynden grlebilecek ekilde yaplmakla birlikte bazlar

belirli sektrlerde bulunan tehlikeleri denizcilere belli etmek iin sadece tehlikenin olduu

sektrdeki denizcilerin feneri grebilecei ekilde veya sadece tehlikenin olduu sektrde

farkl renk gsterecek ekilde sektrl yaplr. Bunlara sektrl fenerler denir.

ekil 5.2de; sahile yakn iki kaya (Rk. = Rock) bulunmaktadr. Fener bu kayalarn

bulunduu tehlikeli yerleri belirtmek iin sektrl yaplmtr. Tehlikenin olmad

sektrde fener, 10 sn.de bir 3 akarl olarak almakta, tehlikeli ksmda ise devaml

k veren krmz olarak grnmektedir. Grnme mesafeleri, renkli n grnme

mesafesi daha az olduundan ona gre farkl olarak belirtilmitir.

5.1.5. Fenerlerden Yararlanma

Fenerleri; gndz seyirlerde biimlerinden; gece seyirlerde ise k zelliklerinden

ayrt edebiliriz. Her ne kadar radar ile yaplan seyirlerde, fenerlere pek fazla gereksinim

duyulmasa da kifayetsiz veya almayan bir radar ile seyir zorluklarnda bunlar ok nemli

olmaktadr. Unutulmamaldr ki radar ile seyir yaplsa bile radar tespitlerinin mutlaka bir de

gzle salamasnn yaplmas gerekir.

Fenerlerin tanmlanmasnda zaman zaman skntlar ekilebilir. Snen, ilave edilen,

deitirilen fenerlerin henz ilan edilmemi, edilmesine ramen takip edilmemi, takip

edilmesine ramen ilenmemi olmas en yaygn olan skntlardandr. Bunun yan sra nadir

de olsa dncesizce yaplan evre inaatlar veya dikilen direkler, fenerlerin

grnmemesine ve hatta farkl k zellii gstermesine dahi sebep olmaktadr. Bu neden

dzeltmelerin zamannda yaplmas ve pheli durumlarda farkl referanslar ile mevkii

kontrollerinin yaplmasnda yarar bulunmaktadr.

60

5.2. amandra eitleri

5.2.1. Lateral ( Yanla) amandralar

Lateral amandralar kanal girileri gibi dar sularda seyire yardmc olmada kullanlr.

Sistem Ada limana girerken sancak tarafta yeil, iskele tarafta krmz; limandan

karken de sancak tarafta krmz, iskele tarafta yeil renkliler kalr. Sistem B ise tam

tersidir. Sistem Bde limana girerken sancak tarafta krmz, iskele tarafta yeil;

limandan karken de sancak tarafta yeil, iskele tarafta krmz renkliler kalr.

Bu almada Trkiye ve dnyann byk bir blmnde Sistem A uygulandndan

Sistem Aya gre amandralar anlatlacaktr. Eer Sistem Bnin uyguland bir blgeye

gidecekseniz British Admirality NP100 TheMarinersHandbook kitabnn referans

alnmas iyi olacaktr.

ekil 5.2: Sistem A lateral amandra gsterimi

5.2.2. Kardinal amadralar

Bu iaretler seyire en elverili emniyetli sular gstermek iin kullanlr. Kardinal

amandrasnn gvdesi nemli deildir, en nemli zellii stndeki siyah iki koninin

duru eklidir. Kardinal iaretleri renklendirmek iin siyah ve sar renkli yatay eritler

kullanlr.

61

Kuzey Kardinal areti: Bu iaretin tepesinde, ular yukar doru iki koni bulunur. I olmas hlinde kuzey iareti seri imekli (QuickFlashing) veya

ok seri imekli (VeryQuickFlashing) beyaz k akar. Bu iaretin

kuzeyinden geilmesi gerekmektedir.

Dou Kardinal areti: Bu iaretin tepesinde, ularndan biri aa, dieri yukar doru olan taban tabana bitiik iki koni bulunur. I olmas hlinde

doru iareti, seri imekli veya ok seri imekli (VeryQuickFlashing) 3 grup

hlinde beyaz k akar. Bu iaretin dousundan geilmesi gerekmektedir.

Gney Kardinal areti: Bu iaretin tepesinde, ular aa doru olan iki koni bulunur. I olmas hlinde gney iareti, seri imekli veya ok seri

imekli 6 ve bir uzun akar beyaz k gsterir. Bu iaretin gney tarafndan

geilmesi gerekmektedir.

Bat Kardinal areti: Bu iaretin tepesinde, ularndan biri yukar, dieri aa doru olan u uca bitiik iki koni bulunur. I olmas hlinde seri veya

ok seri imekli 9 akar beyaz k gsterir. Bu iaretin batsndan geilmesi

gerekmektedir.

ekil 5.3: Kardinal amandra gsterimi

62

Dier amadralar

zel amandralar: Bu iaretler, bir haritaya bakarak ya da seyir talimatlarn izleyerek bulunabilen zellikteki zel bir blgeyi ya da

cismi gstermek amacyla kullanlmaktadr. zel iaretlerin rengi her

zaman sardr ve stteki iaret sar tek bir arp iareti X ile gsterilir.

Bir k taklmas hlinde sar k verecektir. Belli bir k akma ekli bulunmamaktadr. Ik akma eklini ilgili blgenin haritasndan temin

edebilirsiniz. Aada zel amandralarn grnlerini

bulabilirsiniz:

Emniyetli su amandralar: Bu iaretler, etrafnda seyire elverili, emniyetli su bulunduunu gsteren amandralardr. amandra kre,

koni ya da seren eklinde olup, krmz ve beyaz renkte izgilidir. Kolon

ve seren seren eklindeki amandralarn stne konulan iaret krmz

kre eklindedir. Yandnda, beyaz izofaz, husuflu, uzun akarl veya

mors kodlu tek be

Documents

DENİZCİLİK - megep.meb.gov.tr Seyir.pdf · 1 GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Temel Seyir modüllerinde, seyrin esas unsurunun mevki koymak olduğunu ve bunun için gereken verilerin