Upload
others
View
3
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
18.10.2012 Dr.Murat UTKUCU, SAÜ-Jeofizik 1
Depremle Yaşamak
( SAU004 )
Doç. Dr. Murat UTKUCUSakarya Üniversitesi, Jeofizik Mühendisliği Bölümü
18.10.2012 Dr.Murat UTKUCU, SAÜ-Jeofizik 2
5. Risk Değerlendirmesi ve Afet Yönetimi:5.1. Riskin doğası:
Risk ortadan kaldırılamayacağına göre tek seçenek onu yönetebilmektir.
Risk yönetimi
Bilinen tehlikelerin neden olduğu tehditleri azaltma
Bu esnada yönetilemez tehlikeyi kabul etme
ve ilişkili faydaları
maksimize etme anlamındadır.
Optimum güvenliği elde etme ekonomik, yasal standartlar ve mevcut teknoloji ile ilişkili geniş
bir görevdir.
Risk değerlendirmesi (risk assessment) sorunların neler olduğunu belirlemede ilk adımdır ve riskin öneminin nicel ve nitel olarak
değerlendirilmesi ile ilgilidir.
18.10.2012 Dr.Murat UTKUCU, SAÜ-Jeofizik 3
Risk değerlendirmesi nicel olarak Risk=Tehlike (olasılık)xKayıp
(beklenen) / Hazırlıklılık (kayıp azaltılması)
Risk bu şekilde istatistiksel veya diğer yöntemlerle hesaplansa dahi bu hesaplamada ve hesaplanan bu riskin kısıtlı
kaynakların harcama
önceliklerini belirlenmesi açısından yorumlanmasında bazı
belirsizlikler vardır.
Riskin nicel değerlendirilmesi teknik bilgiye sahip bir azınlıkça yapılabilir. Ancak riskin nitel olarak da değerlendirilmesine ihtiyaç
vardır.
Makul bir risk değerlendirmesi, “gelişmiş
bilim”
ve “iyi muhakeme” gerektirir.
Risk algılaması
(risk perception) bilimsel risk değerlendirmesinin yanında
geçerli bir bileşen olarak görülmek zorundadır. “Objektif”
ve “algılanan”
risk arasında bir ayrım vardır. Çünkü, bir çok insan riski sezgisel olarak algılar ve tedbir alır. Bu algılama bilimsel metodolojilerle daha objektif olarak bulunmuş
sonuçlardan farklılıklar gösterebilir.
18.10.2012 Dr.Murat UTKUCU, SAÜ-Jeofizik 4
Dolayısıyla, teknik risk analizi ve subjektif
algılanan risk çıktıları arasındaki uyuşmazlığı
çözmek bir çok tehlike yönetimi stratejilerinde
ana unsurdur.
Algılanan risk aynı
yaş
ve cinsiyetten şahıslar için bile, konum, uğraş ve yaşam tarzı
gibi kişisel faktörlere bağlı
olarak çokça değişir.
Riski iki ana gruba sınıflamak yaygındır:
Gönülsüz risk: Bilinmeden veya arzu dışında alınan risklerdir. Daha çok, felaketle neticelenme potansiyelindeki nadir olaylarla ilişkilidirler. Tehlike eğilimli bir bölgede yaşayan kişilerin maruz kaldığı
riski temsil eder.
Gönüllü
risk: Kişilerin kendi faaliyetleri ile (yaşam tarzı
ve muhakemesi) gönüllü
olarak alınan risklerdir. Böyle riskler daha
yaygın, felakete dönüşme potansiyeli az ve kontrolü
kolaydır.
18.10.2012 Dr.Murat UTKUCU, SAÜ-Jeofizik 5
Gönüllü
riskler kişisel davranışların düzenlenmesi ile (sigarayı
bırakma gibi) veya bazı
hükümet faaliyetleri ile (kapalı
alanlarda sigara içmeyi
yasaklama ya da sigara fiyatlarına daha fazla vergi uygulama gibi) kontrol edilebilir.
Bu ayırım her zaman açık olmayabilir. Tehlikeli bir kimyasal fabrikada çalışmanın alternatifi işsizlik olabilir. Genel olarak, riski taşıyan açısından daha fazla fedakarlık gerektiren bir risk daha az gönüllüdür.
18.10.2012 Dr.Murat UTKUCU, SAÜ-Jeofizik 6
…veya sel taşkını
ihtimali olan yerlerdeki evler daha güvenilir
yerlerdeki aynı
kalitedeki evlerden daha ucuz olabilir. Bu açıdan
konum belirleme hem gönüllü
hem de ekonomik olarak gerçekçidir.trade-offs
between
risks
and
benefits…
Mutlak güvenlik ya da sıfır risk imkansızsa, bir faaliyet ya da durum için kabul edilebilir risk (acceptible
risk) seviyesini belirlemek makul
olacaktır.
Ancak, bu terim çoğunlukla yanlış
anlaşılmıştır. Çünkü, bu kavramın insanların memnun olacağı
risk seviyesini ya da olası
en düşük riski
tanımlama gerekliliği yoktur.
Bu terim en az “kabul edilemez”
seçeneği tanımlar. Mutlak anlamda “kabul edilebilir”
bir risk yoktur.
Ayrıca, “kabul edilebilir riskin”
kimin için kabul edilebilir olduğu belirtilmelidir.
18.10.2012 Dr.Murat UTKUCU, SAÜ-Jeofizik 7
Hatta, gerçek davranışın optimum seçeneği yansıtması
gerekli değildir. Bir kişinin oto satın alması
bu ürünün yeterince güvenilir olduğunu ima
etmez. Diğer ulaşım biçimleri arasında hazır olan en iyisidir.
Dolayısıyla, “risk müsamahası
(risk tolerance)”, “kabul edilebilir riskten” daha iyi bir terimdir.
Diğer bir zorluk, devamlı
olarak değişen riske olan sosyal bakış açısıdır. Her büyük afetten sonra, toplumda gelecek için daha yüksek
bir güvenlik seviyesi anlayışı
hakim olacaktır. Gelişen güvenlik ihtiyacı kabul edilebilir risk seviyesini artırmasına rağmen, bu seviyenin ülkenin
zenginliği ile de ilişkili olduğu hatırlanmalıdır.
Özetle, tamamen objektif bir risk kararı
yoktur ve bir çok tehlikeyi yönetmede en iyi yol hakkında belirsizlikler olmasına rağmen, nicel analiz mutlak bir işlem değil en iyi kısmi işlem olarak ele alınır.
18.10.2012 Dr.Murat UTKUCU, SAÜ-Jeofizik 8
Risk değerlendirmesi 4 adımda ele alınabilir.1.
Afetle sonuçlanması
olası
yerel tehlikelerin tanımlanması. Yani,
hangi tehlikeli olaylar olabilir?2.
Bu olayların oluşturduğu riskin hesaplanması. Her bir olayın olasılığı
nedir?
3.
Hesaplanan riskin sosyal etkilerinin değerlendirilmesi. Yani, her bir olay ne kadar kayba yol açacaktır.
4.
Makul bir risk yönetimi tüm risk değerlendirmelerinin çalışma sonrasında denetlenmesi ile mümkündür. Değerlendirmeden sonra ne olmuştur. Koruyucu önlemler yeterince etkin alınmış
mıdır?
Son adım önemli olmasına rağmen uygulamada az çalışma görülür. Günümüzde, yapılan risk değerlendirmeleri ardından geri beslemelerin (feedback) eksik olması
çevresel tehlikelerin
azaltılmasında en ciddi kusuru oluşturmaktadır.
18.10.2012 Dr.Murat UTKUCU, SAÜ-Jeofizik 9
Öztürk
vd
2008, deprem tehlike parametreleri, Natural
Hazard..
18.10.2012 Dr.Murat UTKUCU, SAÜ-Jeofizik 10
Risk algılaması
ve risk değerlendirmesinden çok farklıdır. Risk değerlendirmesi, genellikle diğerleri adına eğitilmiş
teknik
uzmanlarca yerine getirilen bir bilimsel görev ya da fonksiyondur.
Risk değerlendirmesi, grup seviyesinde uygulanabilecek tekrar elde edilebilir sonuçlar üretmek için kişisel tercihlerle ilgili tüm duygusal hususları
hariç
tutmak uğraşı
verir.
Bunun aksine risk algılaması, risk farklı
kişiler için farklı
manalar taşıdığından tek bir yinelenen çıktıya sahip değildir. Tüm kişisel risk algılamaları
eşitçe geçerli sayılır ve her bir kişi bir tehlike için, var
olan zaman sınırları
içinde kendi tepkisini seçer.
5.2. Risk algılaması
ve iletişim
18.10.2012 Dr.Murat UTKUCU, SAÜ-Jeofizik 11
Risk değerlendirmesi ve risk algılaması
arasındaki Tablo 3.2’de özetlenen temelde farklar, tehlike yönetiminde anlaşmasızlıklara sebep olabilir.
Sıradan insan için uzmanların analizini ve kendi muhakemesini (tecrübe, sosyal durum gibi faktörleri temel alır) içeren algılaması
riskle olan tek ilişkisidir. Daha az bilimsel olması
bu algılamayı geçersiz kılmaz.
18.10.2012 Dr.Murat UTKUCU, SAÜ-Jeofizik 12
Tehlike yönetiminde, risk analizcileri objektif olduğundan kendi sonuçlarını
kabul ettirmeye çalışırken sıradan insanlar kendi kaygı
ve
korkularını
görmezden gelen bu yorumları
reddederler ve sorun ortaya çıkar.
Uygulamada sıradan insanların, siyasi süreçlerle dolaylı
olarak etkileyebilme ihtimallerine rağmen toplumsal seviyede risk yönetimi için kaynakların aktarımı
konusunda doğrudan yargıda
bulunamayacaklarına dikkat edilmelidir.
Tehlikenin sıradan algılanması
objektif analizin çok ötesinde abartılmışsa ve sıradan insanlar risk azaltımının
maliyet ve yararları
hakkında çok bilgi sahibi değilse, güvenlikte ihmal edilebilir bir iyileştirme için büyük miktarda para harcamak boşuna olacaktır.
Bu nedenle, teknik uzmanlar ve toplum arasındaki bu mücadele için iyi bir iletişime gerek vardır. Özellikle, çevresel tehlikeler hakkındaki bir çok tartışmanın muhalefetsel bir içeriği olduğu akılda tutulmalıdır.
18.10.2012 Dr.Murat UTKUCU, SAÜ-Jeofizik 13
Böyle bir iletişim sıradan algılamayı
objektif görüşe daha fazla yakınsamayı
amaçlamalıdır.
Risk iletişimcileri belirsizliklerin mevcut olduğu teknik sonuçları sıradan insanlara sunarken bir çok zorluklarla karşılaşacaktır. Çok
katı
görüşlü
olmayan insanlar riskin ifade edilme şeklinden çokça etkilenirken başlangıçta güçlü
bir inanışları
bulunan insanları
ikna
çok zor olacaktır.
Risk algılaması
örnekleme güçlüğü
bulunan iki yöntemle
çalışılabilir:
Ortaya çıkarılan tercihler: Bu yaklaşım, insanların nasıl davrandığını
gözlemler. Deneme yanılma yoluyla riskler ve
herhangi bir faaliyetle ilgili yararlar arasında kabul edilebilir bir dengeyi toplumsal algılamanın bir yansıması
olarak varsayar.
Açıklanan tercihler: Anketlerle araştırma yapılır ve insanlardan tercihlerini sözlü
ifade etmeleri istenir. Daha özel bilgi verir
ancak tehlikeli bir durumla yüzleşen anket denekleri sanıldığı şekilde davranmayabilir.
18.10.2012 Dr.Murat UTKUCU, SAÜ-Jeofizik 14
Tehlike algılaması
birbiri ile ilişkili aşağıdaki faktörlerden etkilenir:
1.
Geçmişe ait tecrübeler2.
Şimdiki tavır, davranış
3.
Kişilik ve değerler4.
Geleceğe dair beklentiler
5.
Coğrafik konum
Önceki bir tehlikenin doğrudan kişisel bilgisine sahip kişilerde “geçmiş
tecrübeler”
baskındır ve gelecekteki oluşumların olasılığı
hakkında daha doğru bir bakışa sahiptirler.
Evet, doğrudan tecrübe tehlike azaltımı
için en güçlü
araçtır. Doğrudan
tecrübeden yoksun bir çok kişi medya gibi dolaylı
kaynaklardan tehlikeyi öğrenirler.
TV tehlike algılamasını
şekillendiren güçlü
bir medya aracıdır. Belirttiğimiz
gibi habercilikte hatırı
sayılır bir meyil vardır. Bu tür etkiler, tehlike algılamasını
objektif risk analizi çıktılarından oldukça farklı
bir kalıba
sokacaktır.
Kırsalda oturanlar, kentlerde oturanlara göre genellikle objektif değerlendirmeye daha yakın bir tehlike algılamasına sahiptir.
18.10.2012 Dr.Murat UTKUCU, SAÜ-Jeofizik 15
Risk algılamasını
azaltan ya da artıran bazı
faktörler (Tablo 3.3). Risk hayatı
tehdit edici, yakın ve doğrudan bir etkiye sahipse daha ciddiye
alınır. Mesela, deprem kuraklığa nazaran daha ciddi algılanır.
Risk algılamasını
arttırma eğilimindeki
faktörler.
Gönülsüz tehlike (radyoaktif serpinti)
Ani tesir (yangın)
Doğrudan etki (deprem)
Korkulan tehlike (kanser)
Kaza başına çok ölü
(uçak kazası)
Uzay-zamanda gruplanmış
ölümler (çığ)
Tanımlanabilen kurbanlar (Kim. fab. işçileri)
İyi anlaşılmamış
süreçler (nükleer kaza)
Kontrol edilemez tehlike (kasırga)
Aşina olunmamış
tehlike (tsunami)
Otoriteye inanç
eksikliği (özel girişimci)
Çok medya ilgisi (nükleer santral)
Risk algılamasını
azaltma eğilimindeki
faktörler.
Gönüllü
tehlike (dağcılık)
Gecikmiş
tesir (kuraklık)
Dolaylı
etki (kuraklık)
Yaygın tehlike (trafik kazası)
Kaza başına az ölü
(araba kazası)
Uzay-zamanda dağılmış
ölümler (kuraklık)
İstatistiksel kurbanlar (sigara tiryakiliği)
İyi anlaşılmış
süreçler (kar fırtınası)
Kontrol edilebilir tehlike (yolda buzlanma)
Aşina olunmuş
tehlike (nehir taşkını)
Otoriteye inanma (üniversite bilim adamı)
Az medya ilgisi (nükleer santral)
18.10.2012 Dr.Murat UTKUCU, SAÜ-Jeofizik 16
5.3. Afet yönetimi (Disaster
management)
Risk değerlendirmesi ve risk algılamasının hükümetlerin ve diğerlerinin girişimleri ile birleştirilmesi gerekliliği açıktır.
Peki, hangi olasılık ile hangi yaşamları
korumak için hangi programlar izlenerek kimin parası
nerede harcanacaktır? Bu
çıkmaz risk yöneticileri için hazır bulunan aşağıdaki politik seçenek grupları
vasıtasıyla çözülebilir:
1.
Eğitimsel : Riski azaltmak için halk eğitim programları
ile tehlike farkındalığı
arttırılarak insanların gönüllü
faaliyetlerde
bulunması
sağlanabilir. 2.
Ekonomik: Hükümet tahsisatları
(sübvansiyonlar, nakdi
yardımlar), vergi kredileri ve para cezaları
gibi mali araçlar tehlike azaltımı
faaliyetlerine uymayı
cesaretlendirmek için
hükümetlerce kullanılabilir.3.
Mevzuatsal: İlgili otorite güvenlik gerekliliklerine uymaya kanunlar (hukuk) yoluyla ve uyulmaması
durumunda kanuni
takibat yollarıyla zorlar.
18.10.2012 Dr.Murat UTKUCU, SAÜ-Jeofizik 17
Uygulamada riskin halk tarafından kabulü, can alıcı
bir şekilde onu yönetmekle görevli organizasyona olan güvenin derecesine bağlıdır.
Tehlike azaltımı
bedava olmadığı
ve iyileştirilmiş
bir güvenliğe harcanacak toplam para miktarının bazı
keyfi yollar için farklı
olacağı
kabul edilirse risk yönetimine yatırımlar değerlendirilmelidir.
Diğer bir çok mal gibi güvenlik satın alınabilecek bir şeydir.
Tamamen gerçekçi bir dünyada kaynaklar, ektra
bir azaltımın
maliyeti sağlanacak faydaya denk olduğu noktanın ötesinde tehlikenin azaltımı
için tahsis edilmemelidir.
Maliyet-fayda ve risk-fayda analizleri gibi teknikler farklı
stratejilerin karşılaştırılmalarını
sağlar. Yoksa karar eşiklerinde hayatları
korumak
için çok farklı
miktarlarda para harcanabilir.
18.10.2012 Dr.Murat UTKUCU, SAÜ-Jeofizik 18
Etkin bir risk yönetimi ardışık faaliyetlerin yerine getirilmesine bağımlıdır.
Bağımsız faaliyet evreleri örtüşebilir. Ancak, tehlike yönetiminin esas bir amacı
tecrübeden ve geri- beslemeden öğrenmek
olduğundan kapalı
bir döngüde faal olmaları
can
alıcıdır.
Şekil 3.6’da görüldüğü
gibi
afet öncesi (pre-disaster) ve afet sonrası
iyileşme (post-
disaster
recovery) gibi ana fazları
vardır. Faaliyetler için
gerekli zaman saatlerden on yıllar mertebesine uzanır.
18.10.2012 Dr.Murat UTKUCU, SAÜ-Jeofizik 19
A.
Afet öncesi korunma:
Veri toplanması
ve kayıp hesaplamalarının hazırlanması
ile ilişkili
risk değerlendirmesi
Birinci maddedeki işlem inşaat mühendisliği çalışmaları, sigortalama ve arazi kullanım planlaması
gibi değişik
önlemlere yol açar. Amaç, uzun-dönemli, etkin maliyetli bir tehlike azaltımıdır.
Hazırlıklılık evresi, afet vurmadan hemen önce toplumun alarma geçtiği dereceyi yansıtır. Kısa-dönemli planlamaları, tehlike uyarısını
ve
boşaltım (evacuation) prosedürlerini ve ayrıca her türlü
desteğin depolanmasını
kapsar.
Hazırlığı
artırmaya geçtiğimiz yıllarda çok dikkat sarf edilmiştir.
18.10.2012 Dr.Murat UTKUCU, SAÜ-Jeofizik 20
B.
Afet sonrası
iyileşme :
1.
İlk yardım-kurtarma (relief) dönemi afet vurduktan sonraki birkaç
“altın”
gün
veya saati kapsar. Hayatta kalanların kurtarılmasından sonra daha fazla can kayıplarını
önlemek için temel
desteklerin ( yiyecek, su, giyim, barınak, tıbbi yardım) sağlanması
ile ilgilidir.
2.
Rehabilitasyon (eski hale dönme) fazı izleyen haftalar veya aylarla ilgilidir.
Öncelik afet alanının tekrar faal hale getirmektir. Yaygın ve pahalı
bir öncelik
afet yıkıntılarının kaldırılmasıdır (debris removal).
3.
Yeniden inşa (reconstruction) dönemi çok daha uzun bir dönemdir ve şiddetli yıkımın ardından bölgenin normal faaliyetine döndürme çabalarıdır. Mümkünse, selden sonra yeni bir baraj yapımı, iyileştirilmiş
altyapı
gibi
iyileştirilmiş
afet planlaması
bu evrede yapılabilir.
18.10.2012 Dr.Murat UTKUCU, SAÜ-Jeofizik 21
Şekil 3.7. Başarılı
bir afet azaltımı
için değerlendirme
(assessment), müdahale (response) ve eğitim (education) dizisini gösteren risk yönetim döngüsü.
Yeterli bir geri besleme olmadan risk yönetiminin tamamen etkin olması
olası
değildir ve yandaki şekil öğrenme elamanını
vurgulama
yoluyla benzer afet süreçlerini gösterir.
Afet azaltım
döngüsünün insan (her seviyedeki kurban ve yöneticilerin) eğitimi ile kapatılması
zaruridir. Bu döngü, bir önceki risk
yönetim faaliyetleri şemasında gösterilen benzer faaliyet süreçlerini öğrenme elemanını
vurgulayarak göstermektedir.
18.10.2012 Dr.Murat UTKUCU, SAÜ-Jeofizik 22
Toplum seviyesinde yerel yetkililer ve tehlike zonunda
oturanların tehlike azaltımının
yeteneklerini ve sınırlamalarını
anlamaları
gerekir.
Bu broşürler, haritalar, videolar ve daha resmi seminerler, çalıştaylar
ve afet müdahalesini iyileştirici eğitimler ile yapılabilir.
Küresel seviyede uluslar arası
organizasyonlar ve ilk yadım-kurtarma örgütleri tehlike yönetiminde daha fazla teknik desteğe ve IDNR’nin
amaçlarına ulaşmak için kaynak ve tecrübe havuzuna ihtiyaç
duyar.
Zorluklar:a)
Tehlike azaltımı
için etkin, bütünsel bir yaklaşıma nadir ulaşılır.
Çoklu tehlikelerden ve özellikle de düşük frekanslı/büyük magnitüdlü
olaylardan kaynaklanan birleşik riskleri nicel ifadesi
genellikle zordur.b)
Ayrıca risk farklı
toplumlar ve sosyal gruplar arasında düzensiz
dağılmış
olabilir. IDNR: BM programı, “Uluslar arası
Doğal Afetlerin Azaltılması
On yılı”, bkz. 1nci ders
18.10.2012 Dr.Murat UTKUCU, SAÜ-Jeofizik 23
Afet yönetimi (Disaster
management)
c)
Azaltımın
maliyetini hesaplamak da sorunludur.
d)
Dolayısıyla, aynı
istatistik risk derecesi için harcanan para çokça değişebilir.
e)
Fonlar tahsis edildiğinde aşağıda sıralanan faktörler tehlike azaltım stratejilerinin etkinliğini zayıflatır:
1.
Organizasyonsal (kurumsal) zayıflıklar2.
Teknik uzmanlık eksikliği
3.
Mevzuatları/yasaları
uygulamadaki zayıflıklar
f)
Fakir ülkelerdeki insan ve mali kaynakların eksikliği afet öncesi planlamanın ve hazırlığın yetersiz olduğu anlamına gelir. Büyük olaylardan sonra dış
yardıma ihtiyaç
duyulur ve afetten sonra
“normale dönme”
kavramı
uygun değildir. Böyle bir mahzur, özlemi duyulan risk azaltımı
seviyesine ulaşmayı
zorlaştırır.
Gelişmiş
ülke ve toplumlarda bile baskın kültür afet vurduğunda acil müdahale temelli tepkisel (reactive) bir yaklaşımdır, ileriye yönelik tedbirlerin alındığı
(proactive) bir yaklaşım değildir.
18.10.2012 Dr.Murat UTKUCU, SAÜ-Jeofizik 24
Assess: Değerlendirme
Hazard
(Tehlike):
İzleme haritaları
ve olayları yorumlama
Risk:
Risklerin can ve mal için değerlendirilmesi
Planlamaya taban oluşturacak afet senaryoları
Prescribe
(Reçete)
Mitigation
(Azaltım)
Koruyucu yapılar ve arazi kullanımının sağlanması
18.10.2012 Dr.Murat UTKUCU, SAÜ-Jeofizik 25
Prescribe
(reçete)
Preparedness
(Hazırlık)
Boşaltım için uyarı
ve yardım sağlanması
Afet azaltım
önlemleri belirlenir.
Education
(Eğitim)
Community
(Toplum, halk)
Okul öğretmenlerinin, kurtarma sevislerinin, küçük ölçekli inşaat endüsrisinin
eğitimi
World
(Dünya)
Yardım örgütlerinin, siyasetçilerin ve hükümetlerin bilgilendirilmesi.
Tehlike azaltım
önlemleri anlaşılır ve etkinleştirilir.
18.10.2012 Dr.Murat UTKUCU, SAÜ-Jeofizik 26
Bilgi teknolojileri
Yakın geçmişte “doğal tehlikelerin”
iyice anlaşılması
daha da ileriye yönelik risk yönetiminin (yani hazırlık) vurgulanmasına yol açmıştır. Bilgi teknolojilerindeki GIS (Geographic
Information
System), GPS ve
uzaktan algılama (remote
sensing) gibi yeni gelişmeler ve bilgisayar teknolojilerindeki devasa gelişmeler bu duruma yardımcı
olmuştur.
Özellikle artan bilgisayar teknolojisinin sağladığı
veri/bilgi işlem ve
hesaplama kapasitesi proje planlamalarında ve acil durumlarda gerçek-zaman (real-time) karar verme fırsatlarını
sağlamıştır.
GIS afet azaltımı
için anahtar bir kaynak sağlar. GIS hardware, software ve verileri bütünleştirerek coğrafik referanslı
bilgileri elde
etmekte, yönetmekte, analiz etmekte ve göstermektedir. Bir çok yerel yönetim kendi bölgelerinde topoğrafya
konturlarını, nehirleri, yerel
jeoloji/zemin durumu, nüfus bilgilerini, otoyolları, telefon numaralarını ve sele veya diğer tehlikelere meyilli alanları
devamlı
arşivlemektedir.
GIS ile arşivlenen bu bilgiler haritalar üzerinde kolayca anlaşılabilir ve karşılaştırılabilir hale getirilmekte mikrozonasyon
ve acil müdahale
araçlarının izleyeceği yollar gibi tehlike azaltımı
hususlarında kullanılmaktadır.
18.10.2012 Dr.Murat UTKUCU, SAÜ-Jeofizik 27
GIS bir su dağıtım şirketinin açacağı potansiyel bir kuyu yerinin belirlenmesi için
kullanılması. 40 tabakalık sayısallaştırılmış haritanın GIS yardımıyla kullanılması.
Şirketin hizmet alanının 0.5 millik etrafındaki bir zonda
arazi kullanımı
(sağ
üst), gelişmiş
bölgeler (yerleşim yerleri) arındırılmış
arazi kullanım haritası
(sol alt). Arazi kullanımı
ve
yerleşim haritaları
bölgenin kısmen gelişmiş olduğunu göstermektedir.
18.10.2012 Dr.Murat UTKUCU, SAÜ-Jeofizik 28
(Üstte) Çalışma alanında 100 m etrafı
çevrilen kirli akıntılar (1) ve 500 m etrafı
çevrilmiş
nokta su kirlilik kaynakları
(2 ve 3) çıkarılmış
arazi
kullanım haritasından (4) çıkarılmış. (Altta) Yüzey jeolojisi (1), su
bulundurma olasılığı
yüksek kum ve gravelli
kısmın seçimi (2) ve arazi
kullanım haritasından (üstteki 4) kumlu ve gravelle
örtüşen kısmın seçimi (3).
Potansiyel kuyu yerleri son haritadan seçilecektir.
18.10.2012 Dr.Murat UTKUCU, SAÜ-Jeofizik 29
GPS (Küresel Konumlama Sistemi) faylar üzerindeki kayma hızlarının belirlenmesinde kullanılabilir. Kayma hızları
fayların
etkinliğinin ve deprem üretme potansiyellerinin yorumlanması
için güvenilir bilgiler sağlayacaktır.
18.10.2012 Dr.Murat UTKUCU, SAÜ-Jeofizik 30
Interferometric synthetic aperture radar, also
abbreviated
InSAR or IfSAR, is a radar
technique
used
in geodesy
and
remote
sensing. This
geodetic
method
uses
two
or
more
synthetic
aperture
radar
(SAR) images to
generate
maps
of surface
deformation
or
digital
elevation, using
differences
in the
phase
of the
waves
returning
to
the
satellite
[1]
[2]
[3], or aircraft. The
technique
can potentially
measure
centimetre-scale
changes
in deformation
over
timespans
of days
to
years. It
has applications
for geophysical
monitoring
of natural
hazards, for
example
earthquakes,
volcanoes
and
landslides, and
also
in structural
engineering, in particular monitoring
of subsidence
and
structural
stability.
13 Ağustos ve 17 Eylül tarihlerindeki ERS-2 verilerinden oluşturulan ve 17 Ağustos 1999 İzmit depremi kırılmasını
içeren
interferogram. (NASA/JPL- Caltech). Her bir fringe
uydu
doğrultusunda 28 mm deformasyona karşılık gelmektedir. Deprem, volkanlar ve yer kaymaları
gibi doğal tehlikelerin
jeofizik izlenmesinde kullanılır.
18.10.2012 Dr.Murat UTKUCU, SAÜ-Jeofizik 31
1991-1993 Etna yanardağı
püskürmelerinde InSAR
yardımıyla
deformasyon belirlenmesi. (Bonaccorso
et al.
2004)
Gelecek ders görüşmek üzere…
TEŞEKKÜRLERDr. Murat UTKUCU
18.10.2012 Dr.Murat UTKUCU, SAÜ-Jeofizik 34