Dífhostú Éagórach

Dífhostú Éagórach Réamhrá – Leagan na hAchtanna um Dífhostú Éagórach 1977 – 2007 síos

córas gearáin inar féidir le fostaí dul sa choimhlint in aghaidh cinnidh fhostaitheoir chun é a dífhostú. Ní cuireann na hAchtanna bac ar an dífhostú sa chéad áit ach tugann siad deis don fostaí agóid in aghaidh an cinnidh tar éis a tharlaíonn sé. Má éiríonn le éilliú an fostaí, tá cheart aige chuig shásamh.

Saghasanna dífhostú éagsúla – Le haghaidh feidhm na hAchtanna tá trí saghas dífhostú. Is iad seo ná:

o Dífhostú an fostaí ag an fhostaitheoiro Nuair a éiríonn an fostaí as ach cuireann sé ina leith go raibh air

éirí as de bharr iompar an fhostaitheoir(Dífhostú Inchiallaithe).o Nuair a chríochnaíonn conradh fostaíochta le haghaidh

tréimhse seasta nó sainchuspóir.

Coinníollacha chun éilimh a dhéanamh – Tá roinnt coinníollacha a chaithfidh an fostaí a shásamh chun éilimh a dhéanamh faoi na hAchtanna. Is iad seo na coinníollacha a leanas:

o Seirbhís – Chaithfidh an fostaí a bheith tar éis ar a laghad bliain amháin seirbhís leanúnach a bheith déanta aige. Tá roinnt eisceachtaí don riail seo. Mar shampla má bhíonn an dífhostú de bharr toircheas an fostaí nó de bharr a bheith bainteach le ceardchumann.

o Teorainn ama – Chaithfidh an fostaí an éilimh a thógaint laistigh de sé mhí den dífhostú. Is féidir na teorainn seo a shíneadh go 12 mhí ach i ndálaí eisceachtúil amháin.

o Catagóirí Eisiata – Tá cosc ar roinnt catagóirí éagsúla d’fhostaí éilimh a thógaint faoi na hAchtanna. Den chuid is mó is fostaí Stát iad sé ar nós oifigí HSE, VEC, na Fórsaí Cosanta agus na

Gardaí. Daoine eile a bhfuil eisiata ná daoine a oibríonn lasmuigh den Stát agus daoine a oibríonn le ghaol, áit a bhfuil an suíomh chónaithe agus an suíomh oibre an áit chéanna.

o Fíoras an dífhostú – Seachas cásanna a bhaineann le dífhostú inchiallaithe, tá iallach ar an fostaí taispeáint gur tharla dífhostú. Bíonn agóid faoi seo go minic sna héilimh faoi na hAchtanna seo.

Go dtí 2001 bhí an coinníoll ann go raibh ar an fostaí a bheith ag obair ar a laghad 8 uair sa seachtain. Ní gá é seo a thuile.

Conas éilimh a dhéanamh – Tá an rogha ag an fostaí an éilimh a thógaint os comhair an Binse Achomharc Fostaíochta nó Coimisinéir Cearta lonnaithe sa Coimisiúin um Chaidreamh Oibreachas. Is fiú nótáil go féidir leis an fhostaitheoir agóid scríobtha a chur isteach chuig an Coimisinéir Cearta laistigh de trí mhí ina dhiadh dó an fhoirm éilimh a fháil. Pé rogha a dtógfar, chaithfear an foirm ceart a líonadh isteach agus a sheoladh ar aghaidh. Is féidir le d’Ionad Faisnéise na Saoránach áitiúil chabhair a thabhairt leis na foirmeacha seo(www.citizensinformation.ie).

Dífhostú Cóir – Nuair a ghlacann an fhostaitheoir gur tharla dífhostú agus nuair a shásann an fostaí na coinníollach go léir, deireann na hAchtanna go bhfuil iallach ar an fhostaitheoir taispeáint go raibh an dífhostú cóir. Chun é seo a dhéanamh chaithfidh sé taispeáint go bhfuil sé laistigh de cheann dos na catagóirí dífhostaí ‘cóir’ atá leagtha síos sna Achtanna. Is iad seo a leanas:

o Ábaltacht – Tá sé seo ag tagairt de tinreamh agus tá dífhostú ar an fá seo bainteach de gnáth le bheith déanach go rialta, neamhláithreachas, saoire bhreoiteachta sínte.

o Cumas – Tá sé seo ag tagairt de cumas an fostaí chun an phost a dhéanamh agus tá dífhostú ar an fá seo bainteach le feidhmiúcháin lag agus teip ar spriocanna a shroich.

o Cáilíochtaí – Má cuireann an fostaí a fhostaitheoir ar míthreoir faoi cén cáilíochtaí bhfuil aige, teipeann sé chun cáilíochta riachtanach a fháil nó má chailleann sé cáilíocht riachtanach don phost – ar nós ceadúnas tiománaí.

o Iompar – Tá sé seo ag tagairt d’eachtraí de mí-iompar ag réimsiú ó cion bheag ach dianseasmhach go dtí cion níos mó ar nós ghoid nó foréigean.

o Iomarcaíocht – Anseo ní caighdeán oibre an fostaí a bhfuil i gceist. De gnáth bhaineann iomarcaíocht le chailliúint an phost ar cúiseanna eacnamaíochta. Nó de bharr go bhfuil nádúr obair an fhostaitheoir tar éis athrú agus níl an fostaí oiriúnach le haghaidh an phost a thuile.

o Ar fhoras substaintiúil eile – Samplaí de rud é a bhfuil tar éis teacht laistigh den catagóir seo ná brú ó triú pháirtí chun an té a dífhostú nó ar fhoras Sláinte agus Sábháilteacht.

Chomh maith le cruthú go raibh cúis chun dífhostú, chaithfidh an fhostaitheoir cruthú gur d’úsáid sé nós imeachta cóir agus é ag cur an dífhostú i bhfeidhm. Le haghaidh sé seo chaithfidh go bhfuil nós imeachta araíonachta i scríbhinn aige agus chaithfidh coinnigh lena téarmaí. Ba choir go mbeadh córas de rabhadh agus ceart chun ionadaíocht agus achomharc a bheith san áireamh in aon nós imeachta araíonachta.

Dífhostú Éagórach – Leagan na hAchtanna amach liosta de dífhostú a bhfuil éagórach i gcónaí má bhfuil siad de bharr cúiseanna áirithe. San áireamh tá:

o Dífhostú de bharr a bheith páirteach i stailc nó gníomhaíoch tionsclaíocha.

o Dífhostú de bharr a bheith mar bhall de cheardchumann.o Dífhostú de bharr idirdhealaitheacha creideamh nó ciníochas.

o Dífhostú de bharr toircheaso Dífhostú de bharr a bheith páirteach i gcás dlíthiúil i gcoinne an

fhostaitheoir.

Dífhostú Inchiallaithe – Go ginearálta chaithfidh an fostaí cruthú gur tharla dífhostú chun éiligh. Ach más rud é gur éiríonn an fostaí as agus cuireann sé ina leith go raibh air éirí as de bharr iompar an fhostaitheoir, is féidir éilimh dífhostú inchiallaithe a dhéanamh. Sa suíomh seo chaithfidh an fostaí cruthú go raibh sé de cheart aige éirí as. De bharr seo ba chóir gach iarracht a dhéanamh chun an agóid a réiteach roimh éirí as.

Ionadaíocht agus Chúnamh Dlí – Go ginearálta chaithfidh an fostaí íoc as aon ionadaíocht as a achmhainní féin. Is fiú nótáil nach féidir costasaí a éilimh sna cásanna seo, fiú má bhuann an fostaí an cás.

Foirmeacha Shásamh – Is féidir éiligh ar trí saghas shásamh. Is suas chuig an fostaí agus iad ag líonadh an foirm éilimh chun a rogha leigheas a phiocadh. Is iad seo na rogha a leanas:

o Athshealbhú – Is annamh a tharlaíonn sé seo agus ní tharlóidh sé ach amháin i gcás nach raibh aon lucht ar bith ar an fostaí. Ní hamháin a bhfuil sé de cheart ag an fostaí athshealbhaithe chun a phost a fháil ar ais, ach tá sé i dteideal aon earnáil a chaill sé idir aon dífhostú agus an éisteacht.

o Ath-rannpháirtíocht – Leigheas a bhronntar áit a bhfuil caidreamh éigin fós idir an fhostaitheoir agus an fostaí agus go raibh cuid den lucht le haghaidh an dífhostú ar an fostaí.

o Cúiteamh – An leigheas ba comónta. Tógfar trí saghas chailliúint san áireamh agus an cúiteamh a mheasúnú. Chailliúint earnáil idir an dífhostú agus an éisteacht, chailliúint earnáil a d’fhéadfaidh tarlú ón éisteacht ar aghaidh agus aon éifeacht a bheidh ag an dífhostú ar cearta pinsin an fostaí (má bhfuil aon). Tá an cúiteamh srianta chuig ní níos mó ná dhá bhliain pá. D’fhéadfaí go tógfar suim áirithe ón cúiteamh dá mba rud é go cheaptar go bhfuil lucht áirithe ar an fostaí. Chomh maith le sin tá iallach ar an fostaí taispéaint gur dhean sé iarracht fostaíocht eile a fháil i rith an tréimhse idir an dífhostú agus an éisteacht.

Achomharc – Is féidir le aon taobh achomharc a dhéanamh ón Coimisinéir Cearta go dtí an Binse um Chaidreamh Oibreachas nó ón Binse um Chaidreamh Oibreachas go dtí an Chúirt Chuarda laistigh de sé seachtaine den cinnidh. Más rud é nach cuireann an fhostaitheoir an cinnidh i bhfeidhm agus nach ndéanann sé aon achomharc, is féidir leis an fostaí é a thógaint chuig an Binse um Chaidreamh Oibreachas nó an Chúirt Chuarda ag braith ar an chás. Chomh maith le sin is féidir le fostaí éiligh ar An Roinn Fiontar, Trádala agus Fostaíocht an cinnidh a chur i bhfeidhm.

Modhanna eile gearán – Is féidir le fostaí nach bhfuil seirbhís ar feadh ar a laghad bliain déanta acu gearán a dhéanamh faoin dífhostú faoi an reachtaíocht caidreamh tionsclaíochta. Cloiseann Coimisinéir Cearta an ghearán seo chomh maith agus tá ceart achomharc chuig an Chúirt Oibreachas.