Dialekty języka polskiego

Wykonały: Paulina Macura i Daria Korzec

Spis treści● Dialekt a gwara● Pojęcia związane z dialektem i gwarą● Geograficzny podział dialektów● Cechy dialektów:

● Śląski● Małopolski● Wielkopolski● Mazowiecki● Nowe dialekty mieszane

Dialekt a gwara● Dialekt charakteryzują

swoiste cechy fonetyczne, leksykalne, semantyczne i fleksyjne odróżniające go od ogólnonarodowego języka, używanego przez ogół społeczności

● zespół gwar ludowych używanych na większym obszarze, termin nadrzędny w stosunku do gwary ludowej

● Dialekt jest pojęciem szerszym

● mówiony wariant terytorialny (lokalny) języka narodowego używany na stosunkowo niewielkim terenie

Język ogólny

Dialekt

Gwara

Mazurzenie – wymowa spółgłosek dziąsłowych sz, ż, cz, dż jako przedniojęzykowo- zębowe s, z, c, dz np. lepsze = lepse, czas = cas, żeby = zeby „rz” nie podlega mazurzeniu!!! np. rzeka (a nie zeka), przypali (nie psypali)

Fonetyka międzywyrazowa - dwa wyrazy, gdy pierwszy kończy się na spółgłoskę, a drugi rozpoczyna się od głosek m, n, r, l, j, ł, lub od samogłoski

-nieudźwięczniająca - pomósz mje = pomóż mi, tak_ jakby-udźwięczniająca – pomóż_mje = pomóż mi, tag_jakby

Samogłoski pochylone – a – o, e – y występowanie samogłosek pochylonych, czyli gwarowych kontynuantów staropolskich samogłosek długich: ā, ō, ē. Ich realizacja przedstawia się następująco:-a pochylone – á - jako dźwięk pośredni między a i o, kontynuant staropolskiego ā, np. górole, downo , krzoki;-o pochylone – ó – jako dźwięk pośredni między o i u, kontynuant staropolskiego ō,np. wóz, dziadów, kónia; -e pochylone – jako dźwięk równy samogłosce y, kontynuant staropolskiego ē, występuje po spółgłoskach twardych i miękkich, np. mlyko, tyz, śpiywo, biyda;

Sziakanie (jabłonkowanie) – taka sama wymowa spółgłosek dziąsłowych sz, ż, cz, dż i spółgłosek środkowojęzykowych ś, ź, ć,dź jako zmiękczone dziąsłowe sz’, ż’, cz’, dż’ np. cziarni czielak = czarny cielak

Szadzenie - zjawisko polegające na zastąpieniu szeregu spółgłosek zębowych: c, s, z, dz szeregiem spółgłosek dziąsłowych cz, sz, ż,dż; wynika z przesadnego unikania mazurzenia, występuje na Suwalszczyźnie

Prejotacja - poprzedzenie samogłosek w nagłosie j niezgłoskotwórczymnp. jile, Jewa, janioł = ile, Ewa, aniołJigła, jindycka, jinnych

Labializacja - to zjawisko poprzedzania samogłosek tylnych o niezgłoskotwórczym u, zwykle osłabionym (zapisywanym jako ł), Okno = łokno, golec łorkiestra

MAPA DIALEKTÓW

Dialekt śląski● Wymowa udźwięczniająca ostatnią głoskę

pierwszego wyrazu w połączeniach wyrazowych, np: tag_robili , mógbyź_mi (pomóc)

● Brak mazurzenia● Sziakanie (jabłonkowanie)● Samogłoski pochylone● 1-os. lp. cz. przeszłego np.

byłech, robiłech

Powiedzioł mi wczora chlapiec

1.Powiedzioł mi wczora chłapiec, że nie umiem chleba napiyc.

Cieszyn, Opawa, Frydek, Morawa, chleba napiyc.

2. Jo się na to rozgniewała, móki, soli napojczała.

Cieszyn, Opawa, Frydek, Morawa, napojczała.

3. Taki się mi chlyb wydarził, spoza skury kot wyłaził.

Cieszyn, Opawa, Frydek, Morawa, kocur łaził.

4. Z jednej stróny woda ciekła, z drugi stróny mysz uciekła.

Cieszyn, Opawa, Frydek, Morawa, mysz uciykła. `

Dialekt małopolski

● Mazurzenie ● Fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca● Samogłoski pochylone● Przejście wygłosowego -ch jako -k, np. tych = tyk, na polach = na polak (Spisz – ch na f)

● Podhale - 1-os. lp. cz. przeszłego np. byłek, robiłek

Siwy dym

Kiebyś miała rozum i do ludzi zdanie

Hej! To byś mnie kochała za samo śpiywanie

Siwy dym, siwy dym

Biołe sadze niesie

Hej! Pockoj mnie dziywcynko przy zielonym lesie.

Dialekt wielkopolski● Brak mazurzenia ● fonetyka

międzywyrazowa udźwięczniająca- np. szeź_arów, laz_uruojs = sześć arów, las urósł

● Samogłoski pochylone● -ow jako -ew np. majowy

= majewy● Labializacja

Dialekt mazowiecki● Mazurzenie● Fonetyka ubezdźwięczniająca międzywyrazowa np. tak_jakby● Stwardnienie grupy li w ly np. lypa, malyna● Przejście nagłosowego (na początku) ja- w je-, np. jak = jek, jagoda = jegoda, oraz ra- w re-, np. rano = reno● Po spółgłoskach wargowych miękkich pojawiają się dodatkowe spółgłoski, np. mniasto

Nowe dialekty mieszane

Termin stosowany na określenie odmian języka

polskiego używanej na ziemiach zachodnich i północnych Polski, tzw. ziemiach odzyskanych.

Powstały ze zmieszania się kilku różnych gwar. Stały się

polszczyzną ogólną z elementami gwarowymi.

Język kaszubski● Od 2005 roku język regionalny z możliwością

wprowadzenia do urzędów jako język pomocniczy

● W województwie pomorskim● Można zdawać maturę z języka kaszubskiego● Inne znaki fonetyczne niż w języku polskim● Spółgłoski które w wielu gwarach polskich

ulegają mazurzeniu w kaszubszczyźnie upodabniają się do ś, ź, ć, dź - kaszubienie

Mazurzenie

Fonetyka międzywyrazowa

TAK_JAKBY

TAG_JAKBY

Ziemniaki

● Grule – Podhale● Rzepy – Orawa● Pyry – Wielkopolska● Kobzale, knule, jabłka – Śląsk ● Kartofle – Mazowsze i Śląsk● Bulwy – Pomorze● Pantówki - Kujawy

Źródło● www.gwarypolskie.uw.edu.pl

multimedialny przewodnik po gwarach polskich pod red. Haliny Karaś (Uniwersytet Warszawski)

● Wikipedia● Wielki Słownik Poprawnej Polszczyzny PWN

pod redakcją Andrzeja Markowskiego