Digitalizacja dziedzictwa kulturowego w Małopolsce Analiza … · 2020. 7. 15. · Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej z Europejskiego Funduszu Społecznego

Małopolskie Obserwatorium Rozwoju Regionalnego

Departament Zrównoważonego Rozwoju

Digitalizacja dziedzictwakulturowego w Małopolsce

Analiza procesu w instytucjach muzealnych

Dig

ital

izac

ja d

zied

zict

wa

kult

urow

ego

w M

ałop

olsc

e

Digitalizacja dziedzictwa kulturowego w MałopolsceAnaliza procesu w instytucjach muzealnych

Małopolskie Obserwatorium Rozwoju Regionalnego

Departament Zrównoważonego Rozwoju

Kraków 2020

Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Małopolskiego na lata 2014–2020.

Pełen tytuł opracowania: Digitalizacja dziedzictwa kulturowego w Małopolsce Analiza procesu w instytucjach muzealnych

Autorzy opracowania: Andrzej Binda Magdalena Danek

Wydawca: Małopolskie Obserwatorium Rozwoju RegionalnegoDepartament Zrównoważonego RozwojuUrząd Marszałkowski Województwa Małopolskiegoul. Wielicka 72B, 30-552 Krakówtel. (+48) 12 29 90 900, fax (+48) 12 29 926

Opracowanie w wersji elektronicznej dostępne na stronie www.obserwatorium.malopolska.pl.

Skład publikacji: Pracownia C&C

Projekt okładki:

ISBN:

Pracownia C&C

978-83-66580-03-9

Egzemplarz bezpłatny Przy publikowaniu danych z publikacji prosimy o podawanie źródła.

MałopolskieObserwatorium

Rozwoju Regionalnego

3SPIS TREŚCI

Spis treści

Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

Definicje kluczowych pojęć . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

Cel badania i jego metodologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

Digitalizacja zasobów kultury – stan obecny, uwarunkowania i wyzwania . . . . . . . . . . . . 9

Proces digitalizacji realizowany w małopolskich muzeach – analiza wyników badania ankietowego instytucji muzealnych z Małopolski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

Korzystanie ze zdigitalizowanych zasobów kultury i deklarowane potrzeby w tym zakresie – analiza wyników badania ankietowego mieszkańców Małopolski . . . 35

Podsumowanie i wnioski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

Spis rycin, tabel i wykresów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

DIGITALIZACJA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO W MAŁOPOLSCE4

Wstęp

Nieustanny i dynamiczny rozwój technologii cyfrowych w zasadniczy sposób wpływa na wszystkie obszary życia społecznego, w tym również na jego wymiar kulturowy. Wraz z postępującą informatyzacją narosła po-trzeba utrwalenia i przenoszenia do świata wirtualnego zasobów dziedzictwa kulturowego. Nowe zjawisko stanowią też tzw. dzieła born digital, czyli dzieła, które już od chwili ukazania się są dostępne w formie elektro-nicznej. Ponadto Departament Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Promocji UMWM obserwuje rosnące zain-teresowanie odbiorców, mieszkańców województwa małopolskiego, treściami kultury dostępnymi w formie cyfrowej. Nieoczekiwanym wsparciem dla idei cyfryzacji okazała się pandemia COVID-19, która ograniczyła bezpośredni dostęp do kultury, umożliwiając w zamian wszystkim zainteresowanym obcowanie z dziełami malarstwa, rzeźby, rękodzieła, tkactwa, muzyki, tańca, filmu, literatury itp. za pośrednictwem Internetu.

Proces digitalizacji dziedzictwa kulturowego przyczynia się nie tylko do zwiększenia dostępności do wytwo-rów kultury, ale również umożliwia poszczególnym instytucjom przeprowadzenie inwentaryzacji i archiwizacji zasobów, co z kolei zapewni ich zachowanie dla przyszłych pokoleń. Digitalizacja dziedzictwa kulturowego jest więc przedsięwzięciem wielopłaszczyznowym, które wymusza konieczność podejmowania działań w zakresie strategicznego planowania, zapewnienia odpowiedniej infrastruktury technicznej, wykwalifikowanej kadry, a co za tym idzie również niezbędnych środków finansowych. Napotykane w tych obszarach problemy stano-wią dziś wyzwanie dla programowania polityk publicznych, które celnie i efektywnie adresowałyby wsparcie dla całego procesu.

W ramach niniejszej analizy dokonana została ocena aktualnego stanu zaawansowania procesu digitalizacji zbiorów instytucji muzealnych na terenie Małopolski oraz poruszono zagadnienie dotyczące zjawiska korzy-stania z cyfrowej kultury przez mieszkańców regionu.

Opracowanie powstało w odpowiedzi na potrzebę zgłoszoną przez Departament Kultury, Dziedzictwa Naro-dowego i Promocji Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego.

Badanie miało charakter eksploracyjny, ankietami były objęte instytucje muzealne z Małopolski, co nie upraw-nia do generalizowania badania na ogólną populację.

5DEfInICjE KluCZOwyCh POjęć

Definicje kluczowych pojęć

Na potrzeby niniejszego badania przyjęto podane niżej definicje pojęć.

• Dziedzictwo kulturowe – zasoby odziedziczone z przeszłości, we wszelkich swoich formach i aspektach – materialnych, niematerialnych i cyfrowych (powstałych w formie cyfrowej lub zdigitalizowanych), w tym zabytki, stanowiska, krajobrazy, umiejętności, praktyki, wiedza oraz przejawy ludzkiej kreatywności, a także zbiory chronione i zarządzane przez instytucje publiczne i prywatne, takie jak muzea, biblioteki i archiwa1.

• Digitalizacja (cyfryzacja) – proces przekształcania informacji utrwalonej w formie analogowej na postać cyfrową.

• Kopia wzorcowa – kopia cyfrowa obiektu sporządzona w celu jego zabezpieczenia. Nie podlega ona obróbce graficznej, chyba że stan zachowania wymaga takiej ingerencji z zachowaniem autentycznej treści.

• Kopia użytkowa – kopia cyfrowa obiektu sporządzona z kopii wzorcowej w celu udostępnienia jej użytkownikom w sposób, który przyspiesza dostęp do treści przy jednoczesnym zachowaniu pełnej czytelności.

• Eksponat – kompletny obiekt mający charakter zasobu kultury, niezależnie od liczby elementów wchodzących w jego skład (np. zastawa stołowa, maszyna tkacka itp.), przeznaczony do ekspozycji.

1 KonkluzjeRadyzdnia21maja2014r.wsprawiedziedzictwakulturowegojakostrategicznegozasobuzrównoważonejEuropy(2014/C 183/08).

DIGITALIZACJA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO W MAŁOPOLSCE6

Cel badania i jego metodologia

Badanie stanowiło próbę identyfikacji aktualnego stanu digitalizacji zasobów kultury realizowanego w mało-polskich muzeach. Dodatkowym celem było zebranie informacji na temat sposobu i intensywności korzystania przez mieszkańców Małopolski z zasobów kultury cyfrowej. Ponadto uwzględniono analizę czynników praw-nych i finansowych warunkującyh realizację projektów z dziedziny digitalizacji zasobów kultury oraz dotych-czasowe osiągnięcia w tej materii.

W badaniu wykorzystano mieszane techniki badawcze. W celu dokładniejszego rozeznania problematyki po-dejmowanego tematu przeprowadzono analizę danych zastanych – aktów prawnych, dokumentów, raportów tematycznych. Od maja do listopada 2019 roku zrealizowano także wizyty studyjne w instytucjach zajmują-cych się profesjonalną cyfryzacją zasobów dziedzictwa kulturowego (Małopolski Instytut Kultury, Pracownia Inwentaryzacji i Digitalizacji Zabytków Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie), które pozwoli-ły zorientować się co do przeszłych i aktualnych uwarunkowań realizacji procesu digitalizacji. Główny etap badania stanowiła ankieta internetowa (CAWI) przeprowadzona wśród małopolskich instytucji muzealnych na przełomie stycznia i lutego 2020 roku. Na zaproszenie do udziału w ankiecie odpowiedziało 31 jedno-stek, w tym 26 jednostek, dla których organizatorami są samorządy terytorialne, 3 jednostki o charakterze prywatnym oraz 2, którymi kierują organizacje pozarządowe. Warto jednocześnie zaznaczyć, że wśród ankie-towanych instytucji znalazły się 3 muzea okręgowe – z Krakowa, Tarnowa i Nowego Sącza, które wypełniły kwestionariusz także w imieniu wszystkich swoich oddziałów, tj. w przypadku Muzeum Krakowa – 19 muzeów znajdujących się na terenie miasta Krakowa, w przypadku Muzeum Okręgowego w Tarnowie – 9 muzeów oraz w przypadku Muzeum Okregowego w Nowym Sączu – 7 podległych muzeów. W analizie każde z muzeów okręgowych zostało potraktowano jako 1 respondent.

Wybór muzeów lokalnych i regionalnych jako badanych jednostek podyktowany był potrzebą zdobycia wie-dzy na temat prowadzonej przez nie digitalizacji zbiorów oraz wynikających z tego potrzeb, co jest z kolei niezbędne do projektowania wsparcia publicznego w tym obszarze przez samorząd województwa. Ponadto w przypadku muzeów w procesie digitalizacji występują zdecydowanie mniejsze problemy związane z ograni-czeniami wynikającymi z praw autorskich niż w przypadku bibliotek.

Wykres 1. Charakterystyka próby badawczej ze względu na formę własności małopolskich instytucji kultury

SamorządowePrywatneOrganizacje pozarządowe

(3)10%

(26)84%

(2)6%

Źródło: opracowanie własne.

7CEl baDanIa I jEgO METODOlOgIa

Podstawowy cel tego etapu badania stanowiło udzielenie odpowiedzi na następujące pytania badawcze:

w zakresie – ŚWIADOMOŚĆ, PROJEKTOWANIE I PLANOWANIE:1. Jaki odsetek jednostek digitalizuje swoje zbiory?2. Jakie potrzeby (techniczne, finansowe, kadrowe itd.) związane z procesem digitalizacji odczuwa dana

jednostka kultury w realizacji tego procesu?3. Jakie bariery (np. techniczne, finansowe) napotyka jednostka kultury w realizacji procesu digitalizacji?4. Czy jednostka przyjęła własny program digitalizacji lub standardy przechowywania, aktualizacji

i udostępniania zasobów dziedzictwa kulturowego?5. Czy w strukturze organizacyjnej jednostki zostały wydzielone odrębne stanowiska/komórki odpowie-

dzialne za realizację procesu digitalizacji?

w zakresie – DIGITALIZACJA:1. Jaka liczba zbiorów została przeznaczona do digitalizacji, a jaka została poddana temu procesowi? 2. Z jakich zasobów korzystają jednostki realizując proces digitalizacji? 3. Z jakich środków pokryte zostały wydatki na zakup sprzętu do digitalizacji?

w zakresie – METAINFORMACJE:1. Jakie elementy opisu zdigitalizowanych zbiorów są stosowane w zależności od przeznaczenia digitalizo-

wanego obiektu (archiwizacyjne/udostępnianie w Internecie)?2. Czy wśród metadanych zawarta jest informacja o licencjach, prawach autorskich, ograniczeniach

oraz dostępnych polach eksploatacji?

w zakresie – PRZECHOWYWANIE, UDOSTĘPNIANIE:1. Gdzie przechowywane są zdigitalizowane zbiory (kopie wzorcowe)?2. Czy istnieje strona internetowa, na której udostępniane są zdigitalizowane obiekty?3. W jakich formatach udostępniane są zbiory (kopie użytkowe)? 4. Czy na stronie internetowej funkcjonuje wyszukiwarka umożliwiająca precyzyjne przeszukiwanie

zasobów?

w zakresie – INTERAKCJA I PROMOCJA:1. Czy jednostki posiadają stronę internetową, na której udostępniają zdigitalizowane zbiory?2. Czy prowadzony jest bieżący monitoring aktywności użytkowników na stronie internetowej, na której

udostępniane są zdigitalizowane obiekty? 3. Czy podejmowane są działania mające na celu promocję zdigitalizowanych zbiorów?

w zakresie – WSPÓŁPRACA, SIECIOWANIE ZBIORÓW, WSPARCIE SZKOLENIOWE, FINANSOWE:1. Czy zostało zawarte porozumienie, którego celem jest sieciowanie zbiorów?2. Czy instytucje są zainteresowane szkoleniami, wizytami studyjnymi w kontekście realizacji procesu

digitalizacji?3. Czy instytucje są zainteresowane wsparciem na zakup sprzętu i wyposażenia dla własnej pracowni

digitalizacyjnej?4. Czy instytucje są zainteresowane digitalizacją swoich obiektów, którą miałyby zrealizować podmioty

zewnętrzne?

Istotnym elementem procesu badawczego było także badanie opinii mieszkańców Małopolski, realizowa-ne od 7 października do 15 listopada 2019 roku w ramach zbiorowego kwestionariusza przeprowadzone-go metodą wywiadów telefonicznych wspomaganych komputerowo (CATI) na próbie badawczej 3002 osób powyżej 18. roku życia.

8 DIGITALIZACJA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO W MAŁOPOLSCE

Zasięg terytorialny badania objął wszystkie subregiony Małopolski, wyróżnione zgodnie z obecnie obowią-zującą Strategią Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata 2011–2020, z dodatkowym wyodrębnieniem miasta Krakowa, tj.:

• miasto Kraków; • pozostała część Krakowskiego Obszaru Metropolitalnego (powiaty: bocheński, krakowski,

miechowski, myślenicki, proszowicki, wielicki); • subregion tarnowski (powiaty: miasto Tarnów, brzeski, dąbrowski, tarnowski);• subregion sądecki (powiaty: miasto Nowy Sącz, gorlicki, limanowski, nowosądecki); • subregion podhalański (powiaty: nowotarski, suski, tatrzański); • subregion Małopolska Zachodnia (powiaty: chrzanowski, olkuski, oświęcimski, wadowicki).

Wielkość próby badawczej w każdym z wymienionych powyżej obszarów terytorialnych wynosiła 500 osób. Dobór próby badawczej został dokonany na podstawie bazy zarówno telefonów stacjonarnych (25%), jak i komórkowych (75%). Miała ona charakter doboru losowego warstwowego, nieproporcjonalnego.

Rycina 1. Respondenci badania opinii według deklarowanego miejsca zamieszkania


Celem tego etapu badania była identyfikacja:• świadomości Małopolan dotyczącej możliwości korzystania z zasobów dziedzictwa kulturowego

udostępnionego w formie cyfrowej;• rodzajów zasobów cyfrowego dziedzictwa kulturowego, z jakiego korzystają Małopolanie;• celu, w jakim Małopolanie korzystają z zasobów cyfrowego dziedzictwa kulturowego; • ewentualnych potrzeb i trudności związanych z korzystaniem z cyfrowego dziedzictwa kulturowego.

DIgITalIZaCja ZaSObów KulTuRy – STan ObECny, uwaRunKOwanIa I wyZwanIa 9

Digitalizacja zasobów kultury – stan obecny, uwarunkowania i wyzwania

Jedną z pierwszych europejskich inicjatyw ukierunkowanych na digitalizację dziedzictwa kulturowego był list do Prezydencji Rady Europy oraz Komisji Europejskiej (KE) z dnia 28 kwietnia 2005 roku, wystosowany przez szefów sześciu państw i rządów – Francji, Polski, Niemiec, Włoch, Hiszpanii i Węgier – z apelem o utworzenie wirtualnej europejskiej biblioteki, służącej udostępnieniu wszystkim zainteresowanym europejskiego dorob-ku kulturalnego i naukowego2. Efektem tego działania było powstanie inicjatywy UE i2010 na rzecz bibliotek cyfrowych, a następnie uruchomienie 20 listopada 2008 roku Europeany – cyfrowej platformy, na której gro-madzone są zdigitalizowane zasoby europejskiego dziedzictwa kulturowego (m.in. manuskrypty, mapy, obra-zy, zdjęcia czy gazety)3.

Europeana zapewnia obecnie dostęp do ponad 54 milionów pozycji (w tym obrazu, tekstu, dźwięku, wideo i materiałów 3D) ze zbiorów ponad 3700 bibliotek, archiwów, muzeów, galerii i zbiorów audiowizualnych z całej Europy4. Zbiory biblioteki udostępniane są również za pośrednictwem mediów społecznościowych (Facebook, Twitter, Pinterest), co pozwala na dotarcie do szerszego grona odbiorców.

Z kolei wcześniej, bo w 2006 roku, KE wydała zalecenie w kontekście digitalizacji i udostępniania w Internecie dorobku cyfrowego oraz ochrony zasobów cyfrowych. W dokumencie sformułowano m.in. postulaty wła-ściwego planowania, realizacji i monitoringu procesu digitalizacji, kreowania w tym celu nowych sposobów finansowania, tworzenia dużych ośrodków digitalizacji i zagwarantowania ich funkcjonowania, zapewnienia stosowania wspólnych standardów digitalizacji przez instytucje kultury oraz ochrony zasobów cyfrowych, w tym w zakresie ochrony własności intelektualnej. Wskazano również, że udostępnienie cyfrowych materia-łów w Internecie stworzy udogodnienie dla obywateli, którzy będą mogli wykorzystywać je w celach nauko-wych, zawodowych czy rekreacyjnych, jak również otworzy nowe możliwości rozwoju dla różnych sektorów gospodarki, np. turystyki, oświaty czy działalności twórczej5. Co istotne, KE przeprowadza okresowo monito-ring działań związanych z realizacją procesu digitalizacji w poszczególnych państwach członkowskich, które w tym celu muszą składać odpowiednie sprawozdania.

W kolejnej rekomendacji KE z 2011 roku znalazło się wezwanie państw członkowskich do zintensyfikowa-nia działań w kierunku digitalizacji i zachowania dziedzictwa kulturowego oraz zachęcania instytucji kultury do przekazywania zdigitalizowanych materiałów do Europeany, co umożliwi ich powszechny dostęp. Wskaza-no również na potrzebę tworzenia uwarunkowań prawnych, które pozwolą na realizację digitalizacji na dużą skalę i wzrost transgranicznej dostępności utworów6.

Podmiotem odpowiedzialnym za wdrażanie unijnych zaleceń w zakresie digitalizacji w Polsce jest Minister-stwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego (MKiDN), które 24 kwietnia 2006 roku powołało organ pomocniczy w postaci Zespołu ds. Digitalizacji. Do jego podstawowych zadań zaliczono wypracowanie jednolitej strategii digitalizacji dziedzictwa kulturowego i dorobku kulturowego w Polsce, opracowanie wspólnych, jednolitych wymagań dotyczących digitalizacji, udostępniania i przechowywania materiałów cyfrowych, obejmujących materiały przechowywane w archiwach, bibliotekach i muzeach oraz integrację działań podejmowanych przez

2 ListdostępnynastronieKomisjiEuropejskiej:https://ec.europa.eu/digital-single-market/en/news/timeline-digitisation-and-online-accessibility-cultural-heritage[dostęp:03.03.2020r.].3 Zob.https://www.europeana.eu/portal/pl[dostęp:03.03.2020r.].4 MappingofCulturalHeritageactionsinEuropeanUnionpolicies,programmesandactivities,sierpień2017r.,https://ec.europa.eu/assets/eac/culture/library/reports/2014-heritage-mapping_en.pdf[dostęp:06.03.2020r.].5 ZaleceniaKomisjizdnia24sierpnia2006r.wsprawiedigitalizacjiiudostępnianiawInterneciedorobkukulturowegoorazwsprawieochronyzasobówcyfrowych(2006/585/WE).6 ComissionRecommendationof27October2011onthedigitisationandonlineaccessibilityofculturalmaterialanddigitalpreservation(2011/711/EU).

https://ec.europa.eu/digital-single-market/en/news/timeline-digitisation-and-online-accessibility-cultural-heritage

https://ec.europa.eu/digital-single-market/en/news/timeline-digitisation-and-online-accessibility-cultural-heritage


biblioteki, muzea i archiwa w zakresie digitalizacji dziedzictwa kulturowego7. W maju 2009 roku uchwalono kolejną decyzję w tej materii, jednak zakres kompetencji zespołu nie uległ zmianie8.

Możliwości dofinansowania projektów związanych z digitalizacją dziedzictwa kulturowego w Polsce zostały uruchomione już w 2007 roku9, jednak pierwszym wysokobudżetowym projektem – mającym na celu stwo-rzenie stabilnego systemu finansowania projektów digitalizacyjnych – był Wieloletni Program Rządowy Kultu-ra+ na lata 2011–2015 (Program). Budżet całkowity Programu wyniósł niemal 370 mln zł, z czego na Priorytet „Digitalizacja”, którego operatorem z ramienia MKiDN był Narodowy Instytut Audiowizualny (NInA), przezna-czono 120 mln zł10. Wymierny efekt projektu, oprócz licznych realizacji digitalizacji dziedzictwa kulturowego (m.in. wydań „Ilustrowanego Kuriera Codziennego”, które wykonała Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Kra-kowie) czy digitalizacji ksiąg metrykalnych i stanu cywilnego z zasobów archiwów państwowych, stanowiło fi-nansowanie działalności wyznaczonych 5 Centrów Kompetencji, których głównym zadaniem była koordynacja działań związanych z digitalizacją w danym sektorze kultury. Centra były i są nadal w szczególności odpowie-dzialne za: edukację kadr instytucji kultury, zarządzanie i udostępnianie zasobów cyfrowych, wypracowanie standardów digitalizacji różnego rodzaju obiektów czy w końcu wdrażanie zmian technologicznych w zakresie digitalizacji i przechowywania danych cyfrowych.

Rycina 2. Pięć Centrów Kompetencji wyznaczonych do koordynowania digitalizacji w poszczególnych dziedzinach

Biblioteka Narodowadziedzina: zasoby biblioteczne

Narodowy Instytut Dziedzictwadziedzina: zabytki

Narodowy Instytut Audiowizualnydziedzina: zasoby audiowizualne

Narodowe Archiwum Cyfrowedziedzina: zasoby archiwalne

Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zabytkówdziedzina: zasoby archiwalne

Źródło: opracowanie własne. W grafice wykorzystano zdjęcia pochodzące m.in. z archiwum UMWM.

7 Decyzjanr12MinistraKulturyiDziedzictwaNarodowegozdnia24kwietnia2006r.wsprawiepowołaniaZespołudosprawdigitalizacji,http://bip.mkidn.gov.pl/media/download_gallery/index15ee.pdf[dostęp:06.03.2020r.].8 Decyzjanr8MinistraKulturyiDziedzictwaNarodowegozdnia18maja2009r.wsprawiepowołaniaZespołudosprawdigitalizacji,http://g.ekspert.infor.pl/p/_dane/akty_pdf/U26/2009/2/19.pdf#zoom=90[dostęp:06.03.2020r.].9 NajwyższaIzbaKontroli,Informacja o wynikach kontroli. Digitalizacja dóbr kultury w Polsce,Warszawa2015.10 StronazarządzanaprzezMinisterstwoKulturyiDziedzictwaNarodowego,http://www.digit.mkidn.gov.pl/pages/finansowanie/programy/program-wieloletni-kultura.php[dostęp:04.03.2020r.].


Po zakończeniu realizacji Programu finansowanie Centrów odbywa się bezpośrednio przez MKiDN. Jak wska-zuje NInA, dzięki Priorytetowi „Digitalizacja” udało się stworzyć 50 pracowni digitalizacyjnych, wykonać ponad 76,3 mln skanów, a ponad 64 mln udostępnić w Internecie11. Począwszy od 2016 roku projekty mające na celu digitalizację dziedzictwa kulturowego są finansowane z programu ministerialnego Kultura Cyfrowa.

Warto w tym miejscu wspomnieć, że w Polsce podjęto także działania ukierunkowane na zmniejszenie roz-proszenia zdigitalizowanych treści w sieci. Jednym z takich serwisów internetowych, a jednocześnie najwięk-szym polskim dostawcą danych do Europeany, jest Federacja Bibliotek Cyfrowych zarządzana przez Poznań-skie Centrum Superkomputerowo-Sieciowe afiliowane przy Instytucie Chemii Bioorganicznej PAN. Za rozwój i funkcjonowanie FBC odpowiada Zespół Bibliotek Cyfrowych PCSS. Federacja Bibliotek Cyfrowych (FBC) stanowi serwis internetowy, którego podstawowym celem jest gromadzenie, przetwarzanie i udostępnianie informacji o dostępnych on-line zbiorach polskich instytucji nauki i kultury. FBC umożliwia użytkownikom proste przeszukiwanie zbiorów (np. przez tytuł lub autora), jak również opcje zaawansowane, w których moż-na wykorzystać m.in. operaty logiczne. Co istotne, każdy opis danego obiektu skojarzony jest z odnośnikiem prowadzącym do strony www danej biblioteki cyfrowej, na której wyszukany obiekt jest prezentowany użyt-kownikowi. Obecnie w tej internetowej bibliotece znajduje się niemal 5,3 mln obiektów w otwartym dostę-pie12. Współpracę z FBC podjęły dotychczas 22 podmioty z województwa małopolskiego (w tym 19 z Krakowa, 2 z Tarnowa i 1 z Nowego Sącza). Działalność tego typu instytucji agregujących zdigitalizowane zasoby dzie-dzictwa kulturowego oraz koordynacja tych procesów przez Centra Kompetencji jest szansą na zmniejszenie rozproszenia projektów z zakresu cyfryzacji dziedzictwa i jednocześnie wyznacznikiem dalszego kierunku zarządzania tym procesem.

Digitalizacja zasobów instytucji kultury była również możliwa dzięki projektom realizowanym z wykorzysta-niem funduszy UE. Były to projekty dofinansowane z funduszy strukturalnych UE zarówno przez programy regionalne, jak i krajowe.

W Małopolsce zidentyfikowanych zostało kilka projektów związanych z procesem cyfryzacji zasobów kultury. W okresie finansowania 2007–2013 było 5 projektów odpowiadających swoim opisem zagadnieniom związa-nym z procesem cyfrowego utrwalania i udostępniania zasobów dziedzictwa kulturowego. Z wyżej wymienio-nych projektów 2 były finansowane z krajowego Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka (PO IG) i dotyczyły zakupu urządzeń i oprogramowania przeznaczonych do digitalizacji.

Z kolei 3 kolejne były współfinansowane ze środków unijnych w ramach Małopolskiego Regionalnego Progra-mu Operacyjnego (MRPO) i w swoim zakresie zawierały już sam proces cyfryzacji zbiorów:

• Projekt Udostępnienie i digitalizacja zbiorów 2D w Muzeum Historycznym Miasta Krakowa o wartości 3 mln zł, współfinansowany ze środków unijnych w wysokości 1,5 mln zł, wdrażany przez Muzeum Historyczne Miasta Krakowa.

• Projekt Cyfrowe dziedzictwo kulturowe − stworzenie platformy digitalizacji zbiorów muzealnych w regionie Małopolski na kwotę 3,4 mln zł, przy współfinansowaniu w wysokości 2 mln zł, zrealizowany przez Muzeum Narodowe w Krakowie jako beneficjenta wiodącego. W realizacji tego projektu uczestniczyły również: Muzeum Okręgowe w Tarnowie, Muzeum Etnograficzne im. Seweryna Udzieli w Krakowie, Muzeum im. prof. Stanisława Fischera w Bochni, Teatr im. Juliusza Słowackiego w Krakowie, Muzeum – Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie i Zamek Lipowiec, muzeum – Orawski Park Etnograficzny w Zubrzycy Górnej.

11 Podsumowanie PW Kultura+, Priorytet Digitalizacja, https://www.nina.gov.pl/dla-medi%C3%B3w/podsumowanie-pw-kulturaplus-priorytet-digitalizacja/[datadostępu:04.03.2020r.].12 InformacjenapodstawiestronyinternetowejFBC,http://fbc.pionier.net.pl/pro/informacje-ogolne/[dostęp:06.03.2020r.].


• Projekt Wirtualne Muzea Małopolski – na kwotę 8,8 mln zł, wsparte z EFRR w wysokości 7,1 mln zł, realizowany przez Województwo Małopolskie (Małopolski Instytut Kultury). Początkowo partnerami było kilka muzeów z Małopolski, obecnie zbiór ten rozrósł się do 45 jednostek.

W okresie finansowania 2014–2020 lista projektów została znacznie rozszerzona. W przypadku projek-tów realizowanych z dofinansowaniem z krajowego Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa (PO PC) warto wymienić:

• Patrimonium – digitalizacja i udostępnienie polskiego dziedzictwa narodowego ze zbiorów Biblioteki Narodowej oraz Biblioteki Jagiellońskiej – projekt Biblioteki Narodowej o wartości 99,6 mln zł przy wsparciu z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) w wysokości 83,5 mln zł. Projekt powstał w celu zaprezentowania i wykorzystania przez środowisko naukowe, akademickie, nauczycieli i uczniów, badaczy historii, pasjonatów, ale także przedsiębiorców działających w branży kultury i kreatywnej cyfrowych wersji egzemplarzy bibliotecznych stanowiących cenne i unikalne polskie dziedzictwo kulturowe. Zdigitalizowane i udostępnione zasoby kultury pochodzą ze zbiorów dwóch największych bibliotek w Polsce: Biblioteki Narodowej (BN) i Biblioteki Jagiellońskiej (BJ). Do digitalizacji wytypowane zostały dokumenty, spośród których część udostępniana jest na szczególnych warunkach ze względów bezpieczeństwa i ochrony zbiorów. Należą do nich m.in.: cymelia, druki sprzed 1801 roku, rękopisy (w tym rękopisy muzyczne i mapy rękopiśmienne), grafika, rysunki, fotografie, mapy sprzed 1946 roku, egzemplarze archiwalne druków ulotnych sprzed 1946 roku i inne zbiory wymagające szczególnej ochrony ze względów konserwatorskich. Projekt zakłada przeprowadzenie digitalizacji łącznie 652 tys. obiektów z zasobów BN oraz 348,7 tys. obiektów BJ. Wybrane obiekty zostały udostępnione na portalu Polona Biblioteki Narodowej13.

• Bliżej kultury. Cyfryzacja reprezentatywnych kolekcji jednego z najstarszych i największych muzeów w Polsce – Muzeum Narodowego w Krakowie dla e-kultury i e-edukacji – projekt Muzeum narodowego w Krakowie, o wartości 9,4 mln zł (wsparcie z EFRR – 7,2 mln zł). Celem projektu jest digitalizacja i upowszechnienie cennych zasobów Muzeum Narodowego w Krakowie. W ramach projektu m.in. zdigitalizowanych zostanie 25 tys. obiektów, 26 tys. zostanie opracowanych merytorycznie w nowoczesnym programie bazodanowym, a na nowej interoperacyjnej platformie internetowej zostanie udostępnionych on-line 135 tys. cennych zbiorów muzeum. Projekt pozwoli zdefiniowanej grupie odbiorców (instytucje kultury, nauki i edukacji, twórcy platform i repozytoriów dziedzictwa kulturowego, wydawcy, producenci filmów, nagrań wideo i programów tv, podmioty z branży poligraficznej i turystycznej, hobbystycznie oraz profesjonalnie zajmujący się sztuką, kulturą i historią, dzieci i młodzież, dorośli, seniorzy, miłośnicy mediów społecznościowych, wykluczeni społecznie) na korzystanie ze zdigitalizowanych zbiorów, zapewniając dostęp do e-kultury i e-edukacji14.

• Digitalizacja zasobów będących w posiadaniu Polskiego Wydawnictwa Muzycznego – inicjatywa polskiego Wydawnictwa Muzycznego, w efekcie której zdigitalizowane zostaną zasoby PWM stanowiące dziedzictwo kulturowe. Grupami docelowymi projektu są: filharmonie, teatry muzyczne/operowe, opery, orkiestry, chóry, szkoły/akademie/uniwersytety muzyczne, towarzystwa muzyczne, szkoły baletowe, radio, Telewizja TVP Kultura. Całkowita wartość projektu to 8,7 mln zł przy wsparciu ze środków EFRR w wysokości 7,3 mln zł15.

• Cyfrowe archiwum Archidiecezji Krakowskiej – projekt realizowany przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie, na kwotę 7,3 mln zł przy dofinansowaniu na poziomie 6,2 mln zł. Geneza projektu wynika z konieczności ochrony, zachowania, digitalizacji oraz dalszego upowszechnienia poprzez ogólnodostępną platformę cennych zasobów archiwalnych, o unikalnym znaczeniu naukowym, kulturowym i historycznym, w skład których wchodzą: Archiwum Archidiecezji Lwowskiej, Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie, Archiwum Diecezji Bielsko-Żywieckiej16.

13 Więcejinformacjinatematprojektu–https://www.bn.org.pl/projekty/patrimonium/o-projekcie[dostęp:16.03.2020r.].14 Więcejinformacjinatematprojektu–https://mnk.pl/projekty-digitalizacyjne-1[dostęp:16.03.2020r.].15 Więcejinformacjinatematprojektu–https://pwm.com.pl/pl/page/digitalizacja.html[dostęp:16.03.2020r.].16 Więcejinformacjinatematprojektu–https://diecezja.pl/aktualnosci/cyfrowe-archiwum-archidiecezji-krakowskiej/ [dostęp:16.03.2020r.].

https://www.bn.org.pl/projekty/patrimonium/o-projekcie

https://mnk.pl/projekty-digitalizacyjne-1

https://diecezja.pl/aktualnosci/cyfrowe-archiwum-archidiecezji-krakowskiej/


• Europejskie dziedzictwo techniczne – upowszechnianie historycznych i współczesnych publikacji z zakresu nauk technicznych w innowacyjnym środowisku informatycznym – projekt Politechniki Krakowskiej im. Tadeusza Kościuszki we współpracy z Akademią Górniczo-Hutniczą w Krakowie. Wartość projektu wynosi 5,1 mln zł przy dofinansowaniu z EFRR w kwocie 4,1 mln zł. Cel ogólny przedsięwzięcia został zdefiniowany jako cyfrowe udostępnienie historycznych i współczesnych publikacji z zakresu nauk technicznych w innowacyjnym środowisku17.

Listę projektów z PO Polska Cyfrowa należy uzupełnić o 18 projektów finansowanych z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Małopolskiego 2014−2020, o łącznej wartości 44,6 mln zł, dofinanso-wanych z funduszy unijnych kwotą 36,3 mln zł. Projekty obejmują różne rodzaje aktywności kulturalnej, różne jednostki, jak również różny zakres planowanych prac:

• Małopolska Biblioteka Cyfrowa w horyzoncie 21. wieku − stworzenie innowacyjnej platformy udostępniania regionalnych zasobów cyfrowych w Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej w Krakowie (projekt Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Krakowie);

• Digitalizacja oraz udostępnienie zbiorów Archiwum Andrzeja Wajdy przy Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha w Krakowie (projekt Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha);

• Sakralne Dziedzictwo Małopolski (projekt Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie);

• Cyfryzacja bezcennej kolekcji materiałów fotograficznych Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie MOCAK dla e-kultury i e-edukacji (projekt Muzeum Sztuki Współczesnej MOCAK);

• MIASTO IDEALNE pierwsze lata Nowej Huty na fotografiach Wiktora Pentala i Henryka Makarewicza (projekt Fundacji Imago Mundi przy wsparciu partnerskim Muzeum Historii Fotografii w Krakowie);

• Cyfrowe przetworzenie i udostępnienie zbiorów 2D w Muzeum Tatrzańskim (projekt Muzeum Tatrzańskiego im. dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem);

• OFF CAMERA on-line (projekt Fundacji Off Camera);

• Podhalańska Biblioteka Cyfrowa (projekt gminy wiejskiej Nowy Targ);

• Platforma Tarnowskiego Dziedzictwa – GENEATAR (projekt gminy miasta Tarnowa);

• Wirtualna Małopolska (projekt Małopolskiego Instytutu Kultury w Krakowie);

• Cyfryzacja archiwalnych danych meteorologicznych gromadzonych na ziemiach Małopolski od XIX do połowy XX wieku (projekt Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej w Krakowie – Państwowego Instytutu Badawczego);

• Małopolska Platforma Nauk Przyrodniczych (projekt Uniwersytetu Rolniczego im. Hugona Kołłątaja w Krakowie);

• Digitalizacja i udostępnienie zabytkowej kolekcji szklanych negatywów i fotografii z drugiej połowy XIX i początku XX wieku ze zbiorów Muzeum Etnograficznego im. Seweryna Udzieli w Krakowie (projekt Muzeum Etnograficznego im. Seweryna Udzieli w Krakowie);

17 Więcejinformacjinatematprojektu–https://www.pk.edu.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=2813:projekt-europejskie-dziedzictwo-techniczne-cenna-kolekcja-biblioteki-pk-w-sieci&catid=49&lang=pl&Itemid=944.

https://www.pk.edu.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=2813:projekt-europejskie-dziedzictwo-techniczne-cenna-kolekcja-biblioteki-pk-w-sieci&catid=49&lang=pl&Itemid=944

https://www.pk.edu.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=2813:projekt-europejskie-dziedzictwo-techniczne-cenna-kolekcja-biblioteki-pk-w-sieci&catid=49&lang=pl&Itemid=944


• Digitalizacja zasobów dziedzictwa regionalnego w postaci pisma "Posłaniec Serca Jezusowego" (projekt Towarzystwa Jezusowego – Prowincja Polski Południowej);

• Zabytki sztuki inżynieryjnej bez tajemnic – digitalizacja i upowszechnienie kolekcji ze zbiorów Muzeum Inżynierii Miejskiej (projekt Muzeum Inżynierii Miejskiej w Krakowie);

• Archeologiczny Atlas Małopolski. Digitalizacja i udostępnienie zasobów Muzeum Archeologicznego w Krakowie (projekt Muzeum Archeologicznego w Krakowie);

• PAUart. Katalog zbiorów artystycznych i naukowych Polskiej Akademii Umiejętności. Badanie, digitalizacja, opracowanie naukowe oraz udostępnienie dziedzictwa kulturowego. Etap 4. (projekt Polskiej Akademii Umiejętności);

• Cyfrowe udostępnienie obiektów architektury drewnianej należących do Szlaku Architektury Drewnianej w Województwie Małopolskim (projekt Małopolskiej Organizacji Turystycznej).

W kontekście przywołanych powyżej projektów warto zwrócić w szczególności uwagę na dwa z nich, które realizują proces digitalizacji na znaczącą skalę:

• Sakralne Dziedzictwo Małopolski – jest projektem finansowanym w ramach RPO WM, realizowanym przez Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie. Wartość projektu opiewa na kwotę 4,7 mln zł (UE: 4 mln zł). W ramach projektu stworzono repozytorium cyfrowe dla materiału zdjęciowego i opisowego ukazującego sakralne dziedzictwo Małopolski, w tym zabytkowe kościoły i klasztory, kaplice, pomniki nagrobne, a także dzieła sztuki w ich kontekście religijnym i artystycznym. Repozytorium powiązane jest ze stroną internetową prezentującą wybrane zabytki miejscowości, kościoły i klasztory z wyposażeniem, dzieła sztuki, biogramy osób świeckich i duchownych. Kluczowym etapem jest digitalizacja kościelnych dokumentów i materiałów archiwalnych pochodzących z archiwów Krakowskiej Kapituły Katedralnej, Kurii Metropolitalnej oraz Archidiecezji Lwowskiej dla celów dalszego udostępniania. Projekt umożliwi wyszukiwanie i dostęp do materiałów archiwalnych w postaci elektronicznej w części dostępnej publicznie. W ramach projektu został opracowany portal internetowy prezentujący obiekty cyfrowe z metadanymi w atrakcyjnej formie graficznej. Obecnie udostępnionych jest ponad 4000 w pełni zdigitalizowanych dzieł sztuki ze 168 obiektów sakralnych z terenu Małopolski oraz biogramy 1500 osób powiązanych z Archidiecezją Krakowską18.

• Wirtualna Małopolska – realizowana jest przez Małopolski Instytut Kultury w ramach RPO WM. Wartość projektu wynosi 6,4 mln zł (UE: 5 mln zł). Przedmiotem projektu jest cyfryzacja reprezentatywnych kolekcji dziedzictwa kulturowego Małopolski oraz ich udostępnienie on-line za pomocą nowoczesnych rozwiązań informatycznych spełniających oczekiwania współczesnego odbiorcy. Projekt odpowiada na skonkretyzowane potrzeby potencjalnych odbiorców. Procesem digitalizacyjnym objęte zostały najbardziej reprezentatywne zasoby instytucji udostępniających zbiory w ramach projektu – posiadające zarówno dużą wartość artystyczną, dokumentacyjną, historyczną, jak i ikonograficzną – współtworzące dziedzictwo kulturowe Małopolski. Obecnie udostępnionych zostało 1200 zdigitalizowanych eksponatów z 42 małopolskich instytucji kultury. Zasoby, podlegające digitalizacji w ramach projektu, udostępnione są w sposób otwarty i nieodpłatnie, z możliwością ponownego ich wykorzystania19.

18 Więcejinformacji−https://sdm.upjp2.edu.pl/[dostęp:02.04.2020r.].19 Więcejinformacji−http://muzea.malopolska.pl/[dostęp:02.04.2020r.].


Analizując proces digitalizacji polskiego dorobku kulturowego, nie można pominąć zagadnień związanych z problemami, jakie wiążą się z tego typu przedsięwzięciami. W swoim raporcie z kontroli digitalizacji dóbr kultury w Polsce NIK wskazuje, że przed wdrożeniem Programu Kultura+ Ministerstwo nie przeprowadziło pełnej analizy potrzeb w dziedzinie digitalizacji, a w szczególności nie oszacowano liczby dóbr kultury znaj-dujących się w posiadaniu samorządowych instytucji kultury20. Z kolei Małopolski Instytut Kultury wskazuje na takie problemy w dziedzinie digitalizacji dziedzictwa kulturowego, jak: cykliczność projektów i związany z tym problem z zapewnieniem ciągłości ich finansowania, nierównomierność geograficznego rozmieszczenia ośrodków digitalizujących, brak odgórnego nadzoru nad tym procesem, odpowiedni format udostępnianych plików i zakresu towarzyszących im metadanych czy niski stopień dostępności i responsywności witryn inter-netowych, na których zamieszczane są zdigitalizowane obiekty21.

Istotnym problemem wydaje się również brak ściśle obowiązujących standardów, które wymuszałaby na in-stytucjach odpowiednią formę i technikę prowadzenia digitalizacji. Istnieje za to wiele pomocniczych, nieobli-gatoryjnych wytycznych (m.in. takich instytucji jak Centra Kompetencji). Z drugiej strony wobec zmieniających się w szybkim tempie uwarunkowań technologicznych, ustanowienie takich obligatoryjnych wytycznych jest problematyczne.

W kontekście powyżej zarysowanych uwarunkowań prowadzenie bieżącej analizy procesu digitalizacji zarówno w skali krajowej, regionalnej, jak i lokalnej wydaje się niezbędnym warunkiem kształtowania właści-wych polityk publicznych odpowiadającym potrzebom i wyzwaniom w tym zakresie.

Niejako uzupełniając lukę w wyżej opisanym zakresie, Główny Urząd Statystyczny (GUS) wprowadził do swo-ich badań z zakresu kultury, począwszy od 2017 roku, informacje o digitalizacji obiektów kultury prowadzone przez instytucje kultury. Zakres podmiotowy objął:

• jednostki organizujące działalność artystyczną i rozrywkową – profesjonalne teatry dramatyczne i muzyczne, filharmonie, orkiestry, chóry, zespoły pieśni i tańca, przedsiębiorstwa i agencje rozrywkowe;

• muzea i jednostki o charakterze paramuzealnym;• biblioteki publiczne i pedagogiczne oraz ich filie, biblioteki naukowe, fachowe, fachowo-beletrystyczne,

towarzystw naukowych, ośrodka informacji naukowej, technicznej i ekonomicznej;• podmioty prowadzące galerie;• centra kultury, domy kultury, ośrodki kultury, kluby i świetlice.

Zakres przedmiotowy ograniczył się z kolei do: liczby obiektów zdigitalizowanych, w tym w ciągu roku spra-wozdawczego, oraz wydatków poniesionych na digitalizację w ciągu roku. Warto zaznaczyć, że dane GUS uzyskane za 2017 rok i 2018 rok nie zostały opublikowane.

20 NajwyższaIzbaKontroli,Informacja… 21 M.Dzięglewski,A.Fiń,A.Guzik,Przemiany praktyk i strategii udostępniania i odbioru dziedzictwa kulturowego w formie cyfrowej w latach 2004-2014. Raport końcowy, WydawnictwoMIK.


Proces digitalizacji realizowany w małopolskich muzeach – analiza wyników badania ankietowego instytucji muzealnych z Małopolski

CZY MUZEA DIGITALIZUJĄ SWOJE ZASOBY, A JEŚLI TAK TO W JAKIEJ FORMIE?

Jeden z głównych celów badania stanowiło ustalenie, czy muzea w ogóle podejmują działania związane z di-gitalizacją swoich zbiorów. Na to pytanie twierdząco odpowiedziały 22 z 31 instytucji, a więc 71% respon-dentów biorących udział w ankiecie. Według formy własności instytucji było to: 21 muzeów samorządowych i jedno należące do osoby prywatnej. Tym samym wynika, że żadne z ankietowanych muzeów, dla których organizatorami są organizacje pozarządowe, nie realizuje digitalizacji swoich zbiorów. Jednocześnie należy zaznaczyć, że wszystkie 3 muzea okręgowe udzieliły w tym zakresie odpowiedzi twierdzącej.

Analizując odpowiedzi udzielone na pytania dotyczące formy digitalizacji zbiorów, ujawnia się zróżnicowane podejście instytucji do zarządzania tym procesem. Większość z nich zadeklarowała, że czyni to we własnym zakresie (w tym wszystkie 3 muzea okręgowe). Z kolei 7 muzeów odpowiedziało, że wykonuje tego typu dzia-łalność zarówno we własnym zakresie, jak i we współpracy z innymi podmiotami. Jedynie 3 muzea opierają się wyłącznie na zlecaniu digitalizacji innym podmiotom.

Wykres 2. Deklaracja digitalizacji zbiorów przez poszczególne muzea wraz z formą jej realizacji

Wyłącznie we własnym zakresie

Zarówno we własnym zakresie, jak i we współpracy z innymi podmiotami

Wyłącznie poprzez zlecanie innym podmiotom

nie (9)29%

(12)54,6%

(7)31,8%

(3)13,6%

tak (22)71%

Źródło: opracowanie własne (n = 31).

17PROCES DIgITalIZaCjI REalIZOwany w MaŁOPOlSKICh MuZEaCh.. .

Z JAKIEGO POWODU NIEKTÓRE INSTYTUCJE NIE DIGITALIZUJĄ SWOICH ZBIORÓW?

Na podstawie przeprowadzonych spotkań z instytucjami prowadzącymi digitalizację zasobów kultury w wo-jewództwie małopolskim przyjęto, że najczęstsze przeszkody, jakie ujawniają się w trakcie realizacji procesu, to brak wystarczających środków finansowych, brak odpowiedniego sprzętu/oprogramowania oraz wykwa-lifikowanej kadry. Jako dodatkowe problemy zakwalifikowano także brak odczuwania potrzeby digitalizacji zbiorów przez daną instytucję (np. ze względu na niewielką liczbę unikalnych eksponatów) oraz obawę przed uszkodzeniem eksponatów w trakcie digitalizacji. Muzea biorące udział w ankiecie, które zadeklarowały w po-przednim pytaniu, że nie prowadzą digitalizacji swoich zbiorów (9 instytucji), wskazały głównie na tego typu problemy – tylko 2 jednostki podały, jako wiodące, inne przyczyny.

Brak wystarczających środków finansowych oraz odpowiedniego sprzętu i oprogramowania stanowią przy-czyny wskazywane najczęściej jako te, z powodu których odpowiednio 9 i 8 instytucji z grupy badanych nie prowadzi digitalizacji swoich zbiorów. 7 jednostek wskazało, że problemem jest brak wykwalifikowanej kadry. Wśród odpowiedzi ujętych w kategorii inne znalazł się problem z uzyskaniem/zakupem licencji na udostęnia-nie zbiorów (1 odpowiedź). Ponadto 1 instytucja zadeklarowała, że nie prowadzi digitalizacji z pełnym zesta-wem metadanych, natomiast wykonuje cyfrową dokumentację fotograficzną zbiorów, której jednocześnie nie zaliczono do działań określanych mianem „digitalizacja”, co może wskazywać na problemy poszczególnych instytucji związane z definicją tego procesu. Należy również zwrócić uwagę, że wszystkie muzea, które nie digitalizują swoich zbiorów, wskazały na co najmniej 2 powody tego stanu rzeczy, natomiast 7 udzieliło odpo-wiedzi, powołując się na co najmniej 3 powody.

Wykres 3. Przyczyny nierealizowania procesu digitalizacji zbiorów (deklarowane przez małopolskie muzea)

9

8

7

2

Brak wystarczającychśrodków finansowych

Brak odpowiedniegosprzętu/oprogramowania

Brak wykwalifikowanejkadry

inne0123456789

10


W JAKIM CELU DIGITALIZOWANE SĄ ZBIORY MUZEALNE?

Istotnymaspektemrealizacjiprocesudigitalizacjiprzezinstytucjekulturyjestświadomośćiwyznaczeniece-lów,dlaktórych jestonprzeprowadzany.Prawidłoweokreślenie izrozumieniewłasnych intencji, stojącychzadecyzjąopodjęciudigitalizacjizbiorów,jestpodstawowymwarunkiemdoskonstruowaniaogólnejstrategiii planowania w tym zakresie.


W związku z powyższym badane muzea zostały zapytane, w jakim celu digitalizują swoje zbiory. W kafeterii odpowiedzi zaproponowano takie cele, jak:

• zachowanie zbiorów dla przyszłych pokoleń;• ułatwienie dostępu do zbiorów przez ich publikowanie na stronach internetowych;• umożliwienie obejrzenia szczegółów niedostępnych w formie ekspozycji muzealnej;• stworzenie możliwości wygodniejszego operowania zgromadzonymi zbiorami, np. poprzez

tworzenie wirtualnych wystaw tematycznych;• do użytku wewnętrznego naszej instytucji.

W pytaniu tym zasugerowano również udzielenie odpowiedzi otwartej: inne, dzięki której jednostki mogły wskazać na dodatkowe, nieujęte w kwestionariuszu cele.

Ankietowane muzea prowadzące digitalizację swoich zbiorów najczęściej wskazywały, że ich podstawowym celem w tym zakresie jest chęć zachowania odwzorowań eksponatów dla przyszłych pokoleń oraz wykorzy-stanie cyfrowych kopii do użytku wewnętrznego instytucji – równo po 20 odpowiedzi. Istotnym celem okazało się także zwiększenie dostępności do zbiorów, dzięki publikowaniu cyfrowych reprodukcji na stronach inter-netowych (19 odpowiedzi). Na kolejnych miejscach uplasowały się wskazania, według których celem digita-lizacji jest umożliwienie obejrzenia szczegółów eksponatów, co często nie jest możliwe w formie tradycyjnej ekspozycji muzealnej (13 odpowiedzi), oraz możliwość wygodniejszego operowania zgromadzonymi zbiorami (9 odpowiedzi). Ponadto 4 instytucje wskazały również na inne cele, takie jak: zabezpieczenie oryginałów, cele wystawiennicze czy realizację digitalizacji w ramach nakładanego przez przepisy prawne obowiązku ewiden-cjonowania zbiorów. Jednocześnie wszystkie 22 jednostki zaznaczyły co najmniej 2 cele, dla których digitali-zują swoje zbiory.

Wykres 4. Deklarowany cel digitalizacji zasobów dziedzictwa kulturowego przez małopolskie instytucje kultury

Wewnętrzny użytek instytucji

Zachowanie zbiorów dla przyszłych pokoleń

Ułatwienie dostępu odbiorcom do zbiorówpoprzez ich zamieszczanie na stronach

internetowych

Umożliwienie obejrzenia szczegułówniedostępnych w formie okspozycji muzealnej

Wygodniejsze operowanie zgromadzonymizbiorami, np. poprzez tworzenie wirtualnych

wystaw tematycznych

inne 4

9

13

19

20

20

0 5 10 15 20 25



CZY OPRACOWANO WŁASNY PROGRAM DIGITALIZACJI ZBIORÓW DZIEDZICTWA KULTUROWEGO?

Kolejne pytania ankiety koncentrowały się na kwestiach związanym z planowaniem i wdrażaniem strategicz-nego podejścia w do realizacji digitalizacji przez muzea. Głównym celem było zweryfikowanie, czy jednostki prowadzą digitalizację zbiorów w sposób z góry ustalony i zaplanowany, przy jednoczesnym przestrzeganiu ustalonych standardów, czy też są to działania aranżowane raczej na bieżąco, bez określonego na wstępie planu. Jak pokazują wyniki ankiety, większość z instytucji kultury, a dokładnie 64%, które digitalizują zbiory, nie opracowała własnego programu digitalizacji dziedzictwa kulturowego. Odpowiedzi twierdzącej w tym za-kresie udzieliły również wszystkie 3 muzea okręgowe.

Wykres 5. Małopolskie instytucje kultury, które opracowały własny program digitalizacji zasobów dziedzictwa kulturowego (%)

tak (8)36%

nie (14)64%


Wśród powodów braku opracowania własnego programu digitalizacji instytucje wymieniały najczęściej kwestie finansowe, techniczne i kadrowe (7 odpowiedzi).

Opracowanie, a właściwie wdrożenie programu digitalizacji wiąże się z zapewnieniem stałych warunków do realizacji takiego programu (pracownia digitalizacyjna wyposażona w profesjonalny sprzęt, wykwalifikowa-ny personel), a to uzależnione jest od odpowiedniego dofinansowania.

[muzeum zarządzane przez samorząd terytorialny]

Głównie z powodów technicznych i finansowych (od pewnego czasu w planach jest przygotowanie nowej strony internetowej […], najprawdopodobniej dopiero wtedy rozpoczniemy digitalizację dzieł z kolekcji, uzyskując w tym celu nowoczesne oprogramowanie.


Nasza instytucja nie opracowała własnego programu digitalizacji ze względu na brak finansów.[muzeum zarządzane przez osobę prywatną]


Cztery instytucje zadeklarowały z kolei, że plan taki prawdopodobnie zostanie opracowany w przyszłości.

Muzeum […] nie posiada własnej pracowni digitalizacji. Usługę tę głównie zleca odpowiednim instytucjom zewnętrznym. W ubiegłych latach zdigitalizowano łącznie 121 eksponatów […]. Zamierzamy w przyszłości przygotować program digitalizacji i wytypować kolejne najciekawsze obiekty, które będą objęte tym proce-sem. Muszą one jednak wcześniej zostać poddane kompleksowej i czasochłonnej konserwacji. Z tego też względu nie posiadamy obecnie własnego programu digitalizacji.


Wśród pojedynczych odpowiedzi znalazły się również stwierdzenia, że zbiory digitalizowane są na bieżąco, bez z góry określonego planu, a prace prowadzone są według wytycznych zewnętrznych instytcji (m.in. Naro-dowego Instytutu Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów (NIMOZ)).

Wśród instytucji, które zadeklarowały, że opracowały własny program digitalizacji zasobów dziedzictwa kul-turowego, 5 wskazało, że uczyniło to opierając się na zaleceniach i wytycznych innych instytucji: NIMOZ, IBM, miejskiej biblioteki publicznej czy wytycznych opracowanych przy okazji projektów Wirtualne Muzea Ma-łopolski i Cyfrowe Dziedzictwo Kulturowe. Pozostałe 3 jednostki nie odwoływały się do wytycznych innych instytucji, co może na przyszłość rodzić obawy o spójność praktyk realizowanych w tym obszarze.

CZY ZOSTAŁY PRZYJĘTE STANDARDY DIGITALIZACJI ZBIORÓW ZGODNE Z ZALECENIAMI (WYTYCZNYMI) KRAJOWYCH BĄDŹ MIĘDZYNARODOWYCH INSTYTUCJI?

Za pozytywny należy uznać fakt, że w przypadku pytania o przyjęcie standardów digitalizacji zbiorów zgodnie z zaleceniami (wytycznymi) krajowych bądź międzynarodowych instytucji więcej muzeów udzieliło odpowie-dzi twierdzącej niż w przypadku pytania o opracowanie własnego programu. 14 jednostek (w tym dwa muzea okręgowe) zadeklarowało, że takie standardy zostały przez nie przyjęte, a 8, że tego nie uczyniło (w tym 1 mu-zeum okręgowe).

Wykres 6. Małopolskie instytucje kultury, które zadeklarowały przyjęcie standardów digitalizacji zgodnie z zaleceniami (wytycznymi) krajowych bądź międzynarodowych instytucji (%)

nie (8)36%

tak (14)64%



Badanie wykazało, że niektóre małopolskie muzea w ostatnich latach przyjmowały na potrzeby prowadzonych działań wytyczne w zakresie standardów digitalizacji od więcej niż jednej instytucji. Najwięcej muzeów przy-jęło standardy oparte na wytycznych NIMOZ, a więc jednego z Centrów Kompetencji. Wprowadzenie dobrych praktyk digitalizacji według standardów tej instytucji zadeklarowało 10 muzeów, w tym 2 okręgowe. Z kolei 4 muzea wykorzystują standardy wypracowane przez MKiDN. Ponadto pojawiały się pojedyncze deklaracje wskazujące na wykorzystanie wytycznych autorstwa Biblioteki Narodowej, Biblioteki Kongresu USA, Federal Agencies Digitization Guidelines Initiative, Metamorfoze, Technical Guidelines for Digitizing Cultural Heritage Materials, Małopolskiego Instytutu Kultury czy wytycznych zawartych w publikacji pod redakcją Grzegorza Płoszajskiego, pn. Standardy w procesie digitalizacji obiektów dziedzictwa kulturowego22.

Wśród powodów, dla których pozostałe instytucje nie przyjęły standardów digitalizacji zbiorów, wymieniano (podobnie jak w przypadku programu) kwestie techniczne i finansowe. Jedynie 2 muzea wskazały, że takie standardy są planowane do wprowadzenia w przyszłości. Tylko 1 muzeum okręgowe zadeklarowało, że re-alizuje proces digitalizacji opierając się na wewnętrznych wytycznych, które nawiązują do wymagań MKiDN:

Digitalizacja […] prowadzona jest zgodnie z wewnętrznymi zasadami. Metadane opisowe obiektu odpowiada-ją co najmniej zakresowi danych wymaganych rozporządzeniem Ministra Kultury z dnia 30 sierpnia 2004 roku w sprawie zakresu, form i sposobu ewidencjonowania zabytków w muzeach (Dz.U. poz. 2073). Odwzorowa-nia cyfrowe powinny zawierać metadane techniczne (szczegóły strony technicznej procesu fotografowania czy skanowania). Taki stan jest optymalny dla realizowania tego zadania przez Muzeum.


CZY MUZEA DYSPONUJĄ WYSTARCZAJĄCYMI ZASOBAMI W CELU REALIZACJI PROCESU DIGITALIZACJI?

Proces digitalizacji wiąże się z zaangażowaniem zasobów finansowych, kadrowych, a przede wszystkim tech-nicznych. Jednostki podejmujące ten typ działań muszą być nie tylko wyposażone w odpowiedni sprzęt, ale także wykwalifikowany personel. Te dwie potrzeby generują z kolei zobowiązania natury finansowej. Aby zde-finiować wagę problemu, w przygotowanej ankiecie instytucjom zadano pytanie, czy posiadają wystarczające zasoby, które pozwoliłyby im na realizację procesu digitalizacji. Zdecydowana większość jednostek, w tym wszystkie 3 muzea okręgowe, odpowiedziały przecząco. Z kolei 5 muzeów oświadczyło, że posiada wystarcza-jące zasoby.

Wykres 7. Deklaracja złożona przez małopolskie instytucje kultury na temat posiadania wystarczających zasobów w celu realizacji procesu digitalizacji (%)

nie (17)77%

tak (5)23%


22 Standardy w procesie digitalizacji obiektów dziedzictwa kulturowego, G. Płoszajski (red.), Warszawa 2008.


W kafeterii odpowiedzi do kolejnego pytania, którego celem była konkretyzacja występujących potrzeb w za-kresie realizacji procesu digitalizacji, zawarto następujące możliwości wyboru odpowiedzi: specjalistyczny sprzęt, wykwalifikowani pracownicy i specjalistyczne oprogramowanie. Najwięcej muzeów zadeklarowało, że brakuje im specjalistycznego sprzętu (16 odpowiedzi), nieco mniej, że wykwalifikowanych pracowników i specjalistycznego oprogramowania (po 12 odpowiedzi). Wśród dodatkowych potrzeb 5 jednostek wymieniło (odpowiedzi te ujęto w kategorii inne): brak pomieszczenia z przeznaczeniem na pracownię digitalizacyjną, brak specjalistycznego systemu informatycznego, który kompleksowo wspiera złożone przedsięwzięcia ewi-dencjonowania, digitalizacji oraz zarządzania zbiorami muzealnymi, niedostateczną wielkość środków finan-sowych, jakimi dysponuje instytucja czy brak skanera ręcznego i sprzętu do wykonywania digitalizacji w for-macie 3D. Jednocześnie należy zaznaczyć, że wszystkie muzea wskazały na co najmniej 2 potrzeby.

Wykres 8. Zadeklarowane potrzeby małopolskich muzeów w zakresie digitalizacji

Specjalistyczny sprzęt

Wykwalifikowani pracownicy

Specjalistyczne oprogramowanie

Inne 5

12

12

16

0 2 4 6 8 10 12 14 16 18


W kontekście inwentaryzacji zasobów wykorzystywanych w realizacji procesu digitalizacji znalazło się pytanie weryfikujące, czy instytucje korzystają jedynie z własnych zasobów (kadrowych, technicznych), czy także z za-sobów należących do innych podmiotów (firm, pracowni digitalizacji). Uzyskane wyniki w tym zakresie wska-zują, że zasoby własne instytucji są wykorzystywane przez niemal wszystkich respondentów (86%), w tym przez wszystkie 3 muzea okręgowe. Jednocześnie należy zauważyć, że w odpowiedzi na to pytanie 6 jednostek wskazało wyłącznie na zasoby własne. Na 2. miejscu znalazły się zasoby wykokrzystywane w ramach usług świadczonych przez instytucje publiczne. Korzystanie z tego typu zasobów zadeklarowało 12 respondentów (55%), w tym 1 muzeum okręgowe (2 jednostki zaznaczyły wyłącznie tę odpowiedź). Najmniej badanych insty-tucji korzysta z zasobów udostępnianych na podstawie usług innych innych podmiotów (np. prywatnych firm). Opcję tę zadeklarowało 7 z badanych instytucji, w tym jedno muzeum okręgowe – 1 jednostka zaznaczyła wyłącznie tę odpowiedź.


Wykres 9. Zadeklarowane przez małopolskie instytucje kultury zasoby wykorzystywane w realizacji procesu digitalizacji

19

12

7

Zasoby własne Usługi świadczone przez instytucje publiczne

Usługi innych podmiotów(np. prywatnych firm)

02468

101214161820


CZY W STRUKTURZE ORGANIZACYJNEJ INSTYTUCJI ZOSTAŁY WYDZIELONE ODRĘBNE JEDNOSTKI (STANOWISKA, KOMÓRKI) ODPOWIEDZIALNE ZA REALIZACJĘ PROCESU DIGITALIZACJI ZBIORÓW (TWORZENIE, PRZECHOWYWANIE, UDOSTĘPNIANIE, PROMOWANIE)?

Efektywna realizacja procesu digitalizacji zbiorów wymaga niekiedy dokonania zmian w strukturze organiza-cyjnej instytucji, w tym wyznaczenia specjalnych jednostek (stanowisk, komórek), które będą odpowiedzialne za to działanie na każdym etapie jego realizacji. Dlatego w ankiecie zamieszczono pytanie, czy w instytucjach funkcjonuje taki podział obowiązków, a jeśli nie, to jakie są tego przyczyny. Zdecydowana większość respon-dentów (73%) odpowiedziała, że w strukturach organizacyjnych ich instytucji nie przewidziano odrębnych jednostek do realizacji procesu digitalizacji zbiorów. Jeśli chodzi o muzea okręgowe, to 2 z nich zadeklarowały, że wyznaczyły odrębne komórki do digitalizacji, a 1, że tego nie uczyniło.

Wykres 10. Wyznaczenie oddzielnej jednostki odpowiedzialnej za realizację procesu digitalizacji zbiorów (%)

tak (6)27%

nie (16)73%



Wśród powodów, które instytucje wskazywały jako przyczynę niezdecydowania się na wyznaczenie we wła-snych strukturach odrębnych stanowisk odpowiedzialnych za realizację procesu digitalizacji, najwięcej doty-czyło braków kadrowych, które często wynikają z liczby dostępnych etatów w jednostce. Niebagatelną rolę odgrywają w tym zakresie także względy finansowe. Odpowiedzi wpisujących się w te dwie kategorie udzieliło 10 instytucji. Szczególnie braki kadrowe, wynikające z liczby etatów, a więc i mniejszych możliwości dywersy-fikacji zadań pracowników, wydają się w tym kontekście najistotniejszą przeszkodą.

W placówce pracuje trzech pracowników merytorycznych na 2,5 etatu.


Ze względu na braki kadrowe i konieczność obsługi przynajmniej dwóch działów merytorycznych przez jednego pracownika.


Brak możliwości sfinansowania takiego osobnego stanowiska (tj. wyposażenia i personelu).


Jedynie 4 muzea, w tym 1 okręgowe, wyraziło z kolei opinię, że nie widzi potrzeby podejmowania takiego działania. Zwracano przy okazji uwagę, że obecny model funkcjonowania instytucji pozwala na realizację pro-cesu digitalizacji, choć digitalizacja powinna być procesem realizowanym zasadniczo na zewnątrz.

Do tej pory nie było takiej potrzeby, działy właściwe realizowały te działania.


Działania związane z dokumentacją fotograficzną przypisane są do działu inwentarzy, jak w większości tego typu placówek; wydzielanie specjalnej komórki ds. digitalizacji jest w przypadku [naszej instytucji – przyp. aut.] nieracjonalne; digitalizacja powinna być realizowana na zewnątrz.


Jest to jedno z wielu zadań merytorycznych realizowanych przez Muzeum, zadanie realizowane jest przez pracowników instytucji jako jedno z działań dotyczących zbiorów.


Ponadto 1 muzeum wskazało, że brakuje mu odpowiednich narzędzi do wykonywania digitalizacji, wobec cze-go nie utworzono odrębnego stanowiska, a jeszcze inne podkreśliło, że jako instytucja o stosunkowo krótkim stażu działania (6 lat) dopiero rozpoczyna wdrażanie działań związanych z digitalizacją zbiorów.


LICZBA EKSPONATÓW PRZEZNACZONYCH DO DIGITALIZACJI, ZDIGILITAZOWANYCH I UDOSTĘPNIONYCH W FORMIE CYFROWEJ

W celu analizy aktualnej skali digitalizacji dziedzictwa kulturowego prowadzonej przez małopolskie muzea, w ankiecie zostało zamieszczone pytanie, którego celem było określenie przez respondentów liczby ekspona-tów poddanych digitalizacji w zależności od docelowego przeznaczenia cyfrowych odwzorowań. Odpowiedzi muzeów wskazały na dużą rozbieżność, zarówno w zakresie eksponatów przeznaczonych do digitalizacji, jak i tych, które zostały już poddane temu procesowi. Niektóre z muzeów prowadzą ten proces na szeroką skalę, z kolei inne realizują go na kilku bądź kilkuset eksponatach (oczywiście należy wziąć pod uwagę, że istotnym czynnikiem w tym zakresie jest liczba posiadanych przez jednostkę eksponatów). Zaprezentowane poniżej wyniki odpowiedzi na 3 pytania dowodzą, że skala potrzeb w obszarze digitalizacji dziedzictwa kulturowego w Małopolsce jest mocno zróżnicowana, co powinno zostać uwzględnione w projektowaniu polityk publicz-nych w tej dziedzinie.

Wykres 11. Liczba małopolskich instytucji kultury deklarujących daną liczbę obiektów przeznaczonych do digitalizacji, zdigitalizowanych do kopii wzorcowej i udostępnionych w formie cyfrowej

3

89

7

5

15

10

43

2

0 002468

1012141618

Liczba instytucji wg deklarowanej liczby obiektów przeznaczonych do digitalizacji

Liczba instytucji wg deklarowanej liczby obiektów zdigitalizowanych do kopii wzorcowej

Liczba instytucji wg deklarowanej liczby obiektów zdigitalizowanych i udostępnionych w formie cyfrowej

Mniej niż 1 tys. Powyżej 100 tys.Od 1 tys. do 10 tys. Od 10,1 tys. do 100 tys.


Z deklaracji uzyskanych w ankiecie wynika, że niemal 1,3 mln eksponatów (z czego ponad 133 tys. w muzeach okręgowych) jest przeznaczonych do digitalizacji, z kolei ponad 240 tys. (z czego ponad 66 tys. w muzeach okręgowych) jest zdigitalizowanych do formatu kopii wzorcowych, a ponad 110 tys. (z czego ponad 35 tys. w muzeach okręgowych), czyli ok. 46% zdigitalizowanych do kopii wzorcowej eksponatów udostępnionych na zewnątrz w formie cyfrowej.


Tabela 1. Deklarowana przez poszczególne instytucje liczba eksponatów przeznaczonych do digitalizacji, zdigitalizowanych do kopii wzorcowej i udostępnionych w formie wzorcowej w podziale na rodzaj instytucji (tys.)

PlacówkaLiczba eksponatów

przeznaczonych do digitalizacji

Liczba eksponatów zdigitalizowanych do kopii

wzorcowych

Liczba eksponatów zdigitalizowanych i udostępnionych w formie cyfrowej

Muzea (bez muzeów okręgowych)

1118 174 74

Muzea okręgowe 134 67 36

Razem 1252 241 110


MIEJSCA PRZECHOWYWANIA ZDIGITALIZOWANYCH EKSPONATÓW

Jednym z wyzwań, z którym muszą mierzyć się instytucje kultury w realizacji procesu digitalizacji zbiorów, jest zapewnienie właściwej przestrzeni sieciowej w celu przechowywania zdigitalizowanych obiektów. Kwestią problematyczną może być tu zarówno zagwarantowanie wystarczającej ilości miejsca, jak i odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa danych. Instytucje kultury mają w tym zakresie możliwość wykorzystania zarówno serwerów własnych czy urządzeń pamięci zewnętrznej, jak i podjęcia współpracy z podmiotami zewnętrznymi w celu udostępnienia i utrzymywania takich przestrzeni. Ankietowane jednostki kultury najczęściej wskazy-wały, że zdigitalizowane obiekty umieszczają na własnych serwerach. Takiej odpowiedzi udzieliło 17 muzeów (77%), w tym wszystkie 3 muzea okręgowe. Korzystanie wyłącznie z serwerów własnych zadeklarowało 5 mu-zeów. Aż 13 z 22 instytucji (59%), w tym 2 muzea okręgowe, umieszcza pliki w pamięci zewnętrznej, w tym 3 jednostki korzystają wyłącznie z tego zasobu. Najmniej, bo 7 jednostek (32%), w tym żadne z muzeów okrę-gowych, wskazało, że korzysta w tym zakresie z przestrzeni sieciowej oferowanej w ramach usług podmiotów zewnętrznych. Jednocześnie należy mieć na uwadze, że było to pytanie wielokrotnego wyboru, wobec czego odpowiedzi poszczególnych jednostek powtarzają się w danych kategoriach. Na więcej niż 1 miejsce przecho-wywania zdigitalizowanych zbiorów wskazało 14 z 22 instytucji.

Wykres 12. Deklarowane przez małopolskie instytucje kultury miejsca przechowywania zdigitalizowanych eksponatów

17

13

7

Serwery własne Pamięć zewnętrzna Serwery należące do podmiotów zewnętrznych

02468

1012141618



FINANSOWANIE PROCESU DIGITALIZACJI

Odpowiedzi na pytanie dotyczące źródeł finansowania procesu digitalizacji udzieliły 22 muzea, czyli wszystkie, w których przeprowadzano proces cyfryzacji zasobów. Oczywiście należy mieć na uwadze, że w imieniu pod-ległych organizacyjnie muzeów pojedyncze sprawozdania złożyły muzea okręgowe.

W badaniu przyjęto cztery podstawowe źródła finansowania dostępne dla instytucji kultury:• fundusze własne instytucji;• fundusze krajowe publiczne;• fundusze prywatne;• środki z programów współfinansowanych przez Unię Europejską.

Powyższe źródła finansowania mogły w odpowiedziach występować łącznie, wzajemnie się uzupełniając.

Jak wynika z udzielonych odpowiedzi, źródłem finansowania procesu cyfryzacji zasobów muzealnych są w większości przypadków fundusze własne, na które powołało się 19 z 22 respondentów. Kolejne źródło, tj. środki z programów współfinansowanych przez Unię Europejską, wskazane zostało w 10 odpowiedziach.

Wykres 13. Deklarowane źródła finansowania działań digitalizacyjnych wśród małopolskich instytucji kultury

19

10

5

2

Fundusze własneinstytucji

Środki z programówwspółfinansowanychprzez Unię Europejską

Krajowe funduszepubliczne

Fundusze prywatne02468

101214161820


W większości przypadków finansowanie działań związane było z łączeniem źródeł finansowania. Jedynie 9 instytucji wskazało pojedyncze źródło finansowania, z tego finansowanych z funduszy własnych 8 oraz 1 ze środków krajowych funduszy publicznych.

W przypadku pozostałych placówek 11 wykazało 2 źródła finansowania, 1 wskazała na 3 i 1 na 4 źródła finansowania.

W przypadku muzeów okręgowych wskazano po 2 źródła finansowania: fundusze własne i środki unijne w przypadku 2 muzeów, natomiast środki własne i krajowe środki publiczne w przypadku 1 muzeum.


OPIS ZDIGITALIZOWANYCH ZBIORÓW

Każdy ze zdigitalizowanych eksponatów powinien być uzupełniony o metryczkę, stanowiącą możliwie precy-zyjny opis. Oczywiście część dotyczącą spraw technicznych, np. wykorzystywany sprzęt, parametry oświetle-nia czy stosowane materiały eksploatacyjne stanowią informacje wyłącznie wewnętrzne, przydatne co naj-wyżej w procesach technologicznych, związanych z obróbką zbioru lub jego archiwizacją. Istnieje również grupa informacji, które powinny być dostępne dla każdego użytkownika zasobów cyfrowych, przekazując mu dodatkowe dane dotyczące obiektu, zwiększając w ten sposób wiedzę na temat prezentowanego eksponatu. W niektórych przypadkach opisy zawarte w metryczce mają charakter wręcz naukowy (lub bardziej popular-nonaukowy), są same w sobie niezwykle interesującym elementem ekspozycji cyfrowej.

W celu zorientowania się w zawartości przygotowywanych informacji o eksponatach zwrócono się z zapytaniem o zamieszczanie przez muzea kilku podstawowych informacji, w zależności od docelowego przeznaczenia metryczek.

Zakres przedmiotowy obejmował tylko podstawowe kategorie informacji zamieszczanych na ogół w metrycz-kach, a w szczególności:

• tytuł dzieła lub nazwa utworu;• autor;• gatunek (np. obraz, rzeźba, meble, naczynia liturgiczne);• prawa do utworu (informujące o zakresie korzystania z prezentowanego wizerunku obiektu),• opis obiektu;• miejsce przechowywania oryginału obiektu;• opis techniczny procesu cyfryzacji (pracownia, rodzaj urządzenia, data wykonania skanu, parametry,

informacje o konserwacji itp.).

Niewielka próba, na której przeprowadzono badanie, nie pozwala na wyciągnięcie zbyt wiążących wniosków, tym niemniej zdecydowana większość respondentów deklaruje zamieszczanie podstawowych informacji, tj. tytułu, roku powstania oraz autora obiektu w formie dostępnej dla szerokiego grona odbiorców.

Z kolei w przypadku parametrów bardziej technicznych (jak np. opis procesu digitalizacji) informacja jest zarówno rzadziej zamieszczana, jak i zwykle przeznaczona dla okrojonego kręgu odbiorców.

Wykres 14. Zawartość metryczek informacyjnych obiektów zdigitalizowanych przez małopolskie instytucje kultury

1 3 18

1 3 16

1 3 17

1 6 10

2 8 5

1 6 14

1 11 6

211

Tytuł dzieła/nazwa obiektuAutor

Rok powstania

GatunekPrawa do utworu

Opis obiektuMiejsce przechowywania

oryginału obiektuOpis techniczny

procesu digitalizacji0 5 10 15 20 25

Opis przeznaczony do udostępniania on-line

Opis przeznaczony do użytku wewnętrznego, jak i do udostępniania on-lineOpis przeznaczony do użytku wewnętrznego (np. cele archiwalne)

Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania (n = 22).


Pewne zróżnicowanie w podejściu do zakresu przygotowywanychmetryczek wykazująmuzea okręgowe,awięcprawdopodobniepodobnasytuacjawystępujewpodległychimplacówkach.Żadneztychmuzeównietworzymetryczekbądźichpojedynczychhasełwyłącznienaużytekodbiorcyzewnętrznego.Zdecydowanawiększość informacjiwykorzystywana jest zarównowcelachwewnętrznych (archiwizacja), jak i zewnętrz-nych.Takasytuacjamamiejscewprzypadkutytułubądźnazwyobiektu,autora,rokupowstaniaigatunku.Dlapozostałychhasełwystępujązapisydostępnewyłączniedocelówwewnętrznych.Wzakresieinformacjidotyczącychprawadoutworu,awięcrównieżinformacjiomożliwościkopiowania,zamieszczaniawinnychopracowaniach,adaptacjidoinnychcelówitp.,daneniesąopracowywaneprzezwszystkiemuzea.Jeszczewiększebrakidotycząinformacjizwiązanychztechnicznymiaspektamiprocesucyfryzacji,comożeokazaćsiędużymproblememwprzyszłości,podczaskonserwacjizbiorówcyfrowych.

STRONA INTERNETOWA

Na pytanie o posiadanie własnej strony internetowej umożliwiającej dostęp do zgromadzonych i zdigi-talizowanych zbiorów, pozytywnie odpowiedziała połowa instytucji prowadzących prace digitalizacyjne. Spośród 3 muzeów okręgowych jedynie 2 posiadają takie funkcjonalności.

Dominującym formatem w przypadku udostępnienia danych jest obraz w formacie jpg, na który wskazało 9 respondentów. Wśród nich w 1 przypadku mieliśmy również wskazany format DjV, który jest szerzej wy-korzystywany w związku z udostępnianiem eksponatów w postaci książkowej (umożliwia otwieranie poje-dynczych stron bez importowania całej publikacji). Pozostałe instytucje deklarujące możliwość przeglądania zbiorów na swoich stronach nie wskazały formatu.

Żadna z instytucji biorących udział w badaniu nie zadeklarowała udostępniania cyfrowych obrazów w nieco bardziej zaawansowanych formatach, umożliwiających odbiorcy samodzielną obróbkę, np. w formatach wek-torowych. Również nieco zaskakującym jest brak w deklaracjach formatu pdf.

Kolejnym zagadnieniem jest zapewnienie odpowiedniej dostępności zdigitalizowanych eksponatów na stro-nie internetowej, czego warunkiem jest m.in. umożliwienie odbiorcom przeszukiwania cyfrowych zasobów udostępnionych przez jednostkę. Posiadaniem wyszukiwarki na stronie internetowej pochwaliło się 7 instytu-cji (na 11 wykazujących posiadanie takiej strony). Wszystkie wyszukiwarki pozwalają zarówno na sortowanie zbioru wg pojedynczego hasła, jak i przy użyciu dodatkowych kryteriów filtracyjnych.

Strona internetowa, oprócz dostarczania treści dla odbiorcy zewnętrznego, może być równocześnie źródłem wiedzy dla administratora strony w zakresie potrzeb, oczekiwań czy zainteresowań użytkowników. Analizie mogą być poddane w tym zakresie różne parametry, zarówno ilościowe, jak i jakościowe, wynikające ze śladu cyfrowego pozostawionego przez odwiedzającego stronę. W badaniu ograniczono się do pytania o prowa-dzenie analiz, bez wymagania szczegółów odnośnie do ich zakresu czy wniosków podjętych na tej podstawie.

W formularzu odpowiedzi uwzględniono 6 parametrów:• statystyka odsłon;• najpopularniejsze treści;• ilość czasu spędzanego na stronie przez użytkowników;• ilość czasu spędzanego przez użytkowników na przeglądaniu zdigitalizowanego zbioru;• profil użytkownika;• źródła przekierowań na stronę.

Jak można było przypuszczać, największym zainteresowaniem ze strony analityków cieszyła się informacja dotycząca liczby wejść na stronę, w drugiej kolejności profilu użytkownika. Z kolei stosunkowo niewielkim


zainteresowaniem cieszyły się dane dotyczące czasu przebywania zarówno na stronie ogółem, jak i na prze-glądaniu zdigitalizowanych eksponatów.

Wykres 15. Liczba małopolskich instytucji kultury prowadzących bieżąca analitykę stron zawierających dostęp do zdigitalizowanych zbiorów wg zakresu analiz

7 4

3 8

7

8 7

4

4

5 6

2 9

11

11

Źródła przekierowania na stronę

Profil użytkowników (np. kraj pochodzenia;urządzenie, za pomocą którego wchodzą na stronę)

Ilość czasu spędzanego przez użytkownikówna przeglądaniu zdigitalizowanych zasobów

Ilość czasu spędzanegoprzez użytkowników na stronie

Najpopularniejsze treści

Statystyka odsłon

0 4 82 6 10 12

Nie Tak


Niestety, jako wniosek nasuwa się stwierdzenie, iż dla niektórych muzeów proces cyfryzacji zbiorów i ich atrak-cyjnego udostępniania w formie elektronicznej zdecydowanie nie jest priorytetem. Wynika to na ogół z wielu omawianych wcześniej przesłanek (finanse, kadry, sprzęt), niekoniecznie zależnych od samych muzealników.

PROMOCJA ZDIGITALIZOWANYCH OBIEKTÓW

Do promowania swoich cyfrowych zasobów przyznaje się 2/3 muzeów realizujących procesy digitalizacyjne. Są to działania dosyć typowe dla tego rodzaju działalności, jednak i w tym przypadku pojawiają się nietypowe propozycje. Do narzędzi promocji wymienianych przez 15 podmiotów deklarujących, że podejmują działania mające na celu promocję zdigitalizowanych obiektów najczęściej wymieniane były:

• strony internetowe (np. utworzenie nowej strony internetowej, zamieszczanie i promowanie zdigitalizowanych materiałów na stronie własnej instytucji);

• portale społecznościowe;• reklamy zewnętrzne, zamieszczane w lokalnych czasopismach, również płatne; • przygotowywanie i upowszechnianie wirtualnych wystaw;• współpraca z innymi instytucjami w zakresie promocji, np. Małopolskim Instytutem Kultury;• wydawnictwa promocyjne;• „apki” – tworzenie i upowszechniania aplikacji mobilnych i desktopowych;• organizacja warsztatów dla określonych grup odbiorców.

Powyższe działania uszeregowane są malejąco, od występujących najczęściej. Biorąc pod uwagę stosunkowo nieliczny zbiór respondentów, gama realizowanych zadań promocyjnych jest dosyć rozbudowana. Z drugiej strony pojawiają się problemy uniemożliwiające podejmowanie takich działań.


Wynika to z: • prowadzonych bieżących prac digitalizacyjnych. Zgodnie z przyjętym harmonogramem, promocja

ma być dopiero kolejnym etapem, po zakończeniu, uporządkowaniu i opisaniu zbiorów; • bariery w postaci strony internetowej, a właściwie jej braku. Niektórzy respondenci deklarują jej

tworzenie, ale są to deklaracje bezterminowe; • braku pracowników delegowanych do realizacji tego typu celów. Czasem pracownicy są zbyt zajęci

inną, pilniejszą pracą; • bariery finansowej;• stawiania pod znakiem zapytania celowości cyfryzacji zbiorów.

Wydaje się, że możliwości promocyjne małopolskich muzeów w zakresie upowszechniania dziedzictwa kul-tury w formie cyfrowej nie są jeszcze w pełni wykorzystane. Obawę budzi zwłaszcza pojawiająca się w nie-których wypowiedziach pewnego rodzaju bariera mentalna, stawiająca pod znakiem zapytania samą ideę cyfryzacji zasobów kultury.

WSPÓŁPRACA

Formalną współpracę w zakresie sieciowania zdigitalizowanych zbiorów wskazało 8 instytucji (na 22 ogółem), w tym 2 muzea okręgowe. Partnerów do współpracy pozyskano głównie dzięki realizacji projektów Cyfrowe Dziedzictwo Małopolski (projekt Muzeum Narodowego w Krakowie) i Wirtualne Muzea Małopolski (projekt Małopolskiego Instytutu Kultury prezentujący eksponaty z 42 małopolskich muzeów). Z przesłanych odpowie-dzi wynika, iż te 2 projekty oraz utworzone w ich ramach sieci współpracy i wymiany danych są wiodącymi sposobami upowszechniania cyfrowych zasobów muzealnych dla większości jednostek.

Wprawdzie wspomniane powyżej projekty określa się mianem wiodących w Małopolsce, tym niemniej respondenci zaznaczali również prezentacje swoich zasobów w ramach portalu EUROPEANA oraz poprzez portal Fundacji Promocji Sztuki „Niezła Sztuka” z siedzibą w Łodzi.

OCZEKIWANE WSPARCIE

Pytania dotyczące oczekiwanego wsparcia w procesie digitalizacji zbiorów spotkały się z bardzo dużym za-interesowaniem ze strony instytucji kultury. Odpowiedzi udzieliło 31 przedstawicieli muzeów i wszyscy byli zainteresowani wsparciem w zakresie pozyskania lub ugruntowania wiedzy w tym zakresie.

W ankiecie zaproponowano cztery rodzaje wsparcia szkoleniowego: • w formie wizyt studyjnych w jednostkach prowadzących digitalizację zbiorów. Taki rodzaj

przekazywania wiedzy może być skierowany nawet do osób nieposiadających żadnego doświadczenia z zakresu digitalizacji, ma im uświadomić możliwości cyfrowego wsparcia w gromadzeniu i udostępnianiu zbiorów;

• poprzez szkolenia o tematyce związanej z obsługą zbiorów cyfrowych. Byłoby to zatem szkolenie o charakterze podstawowym, po którym można tworzyć i administrować własnymi zbiorami;

• poprzez szkolenia w zakresie pracy w sieci z innymi administratorami cyfrowych zasobów kulturowych. To szkolenie miałoby charakter bardziej zaawansowany, umożliwiając pracę w sieci, przesyłanie i odbieranie danych;

• jako wymianę dobrych praktyk z ekspertami i jednostkami prowadzącymi digitalizację zbiorów. W zamyśle takie spotkania mogą przynieść efekty obydwu stronom, nie tylko dzięki wzajemnemu przekazywaniu informacji, ale również możliwości wypracowania wspólnych rozwiązań, być może jakichś nowatorskich form prezentacji, udostępniania, łączenia zbiorów lub ich elementów itp.


Poziom zainteresowania poszczególnymi rodzajami szkolenia jest bardzo wysoki i wyrównany. Mając na uwa-dze również fakt, iż zdecydowana większość placówek muzealnych współpracuje ze sobą na różnych polach, uruchomienie cyklu szkoleniowego nie powinno być problemem, tym bardziej iż można będzie wykorzystać doświadczenie jednostek z Małopolski bardziej zaawansowanych w technikach cyfrowych.

Wykres 16. Liczba małopolskich instytucji kultury wyrażających zainteresowanie wsparciem szkoleniowym w zakresie cyfryzacji zbiorów

26

8 23 4

23 6

22 9

11

11

Szkolenia o tematyce związanejz obsługą zbiorów cyfrowych

Szkolenia w zakresie pracy w sieci z innymiadministratorami cyfrowych zasobów kulturowych

Wizyty studyjne w jednostkach prowadzących digitalizację zbiorów

Wymiana dobrych praktyk z ekspertami i jednostkami prowadzącymi digitalizację zbiorów

20 22 2421 23 25 26 27Źródło: opracowanie własne (n = 31).

Równie dużo podmiotów jest zainteresowanych pozyskaniem wsparcia w zakresie zakupu sprzętu i wy-posażenia w celu zorganizowania lub doposażenia własnej pracowni digitalizacyjnej. Twierdząco na taką propozycjęodpowiedziało23respondentów,wtymwszystkiemuzeaokręgowe.Negatywnąopiniewyraziło 8 przedstawicieli placówek muzealnych.

Zestawienie danych na temat zainteresowania wsparciem dla tworzenia nowych pracowni z danymi na temat aktualnejrealizacjiprocesudigitalizacjidajeciekawewyniki.Okazujesię,żewśródjednostekoczekującychwsparciaw tej dziedzinie jest 17muzeówdigitalizujących swoje zbiory i 6 nieprowadzących tego rodzajudziałalności.DofinansowanietejgrupypotrzebmożezwiększyćwięczasobycyfrowedziedzictwakulturowegoMałopolskiozbioryconajmniej6kolejnychplacówek.

Tabela 2. Zainteresowanie małopolskich instytucji kultury wsparciem w zakresie zorganizowania/doposażenia własnej pracowni digitalizacyjnej

Czy Państwa instytucja digitalizuje zbiory?

Nie Tak Razem

Czy Państwa instytucja jest zainteresowanawsparciem w zakresie zakupu sprzętu

i wyposażenia do zorganizowania/doposażeniawłasnej pracowni digitalizacyjnej?

Nie 3 5 8

Tak 6 17 23

Razem 9 22 31


Wskazane 17 instytucji digitalizujących swoje zbiory w większości przypadków dokonuje tego procesuwewłasnychpracowniach(9placówek)bądźwykorzystujewłasnezasoby,jednocześniewspółpracujączin-nymipodmiotami(6placówek).Wtychprzypadkachwsparcieskierowanebędzienaunowocześnienielubuzu-pełnieniewłasnegosprzętu.Przezanalogięmożnastwierdzić,iżwpełninowoczesnyiprofesjonalnysprzęt


posiadająjedynie3placówki,któresamodzielniedigitalizująswojezbiory.Dorozważeniapozostajepytanie,czyrozpraszaćśrodkinatworzenielicznychpracowni,czyteżkoncentrowaćjewkilkuwybranychinstytucjach.Każderozwiązaniemaswojewadyizalety.

Tabela 3. Zainteresowanie małopolskich instytucji kultury wsparciem na zorganizowanie/unowocześnienie własnej pracowni digitalizacyjnej a sposób digitalizacji

W jaki sposób Państwa instytucja digitalizuje zbiory?

Wyłącznie poprzez

zlecanie innym podmiotom

Wyłącznie we własnym

zakresie

Zarówno we własnym zakresie, jak

i we współpracy z innymi

podmiotami

Respondent nie digitalizuje swoich zbiorów

Razem

Czy Państwa instytucjajest zainteresowana

wsparciem w zakresiezakupu sprzętu

i wyposażenia dozorganizowania/

doposażenia własnejpracowni

digitalizacyjnej?

Nie 1 3 1 3 8

Tak 2 9 6 6 23

Razem 3 12 7 9 31


Spośród23instytucjizainteresowanychpozyskaniemwsparciawkontekściedigitalizacjizbiorów,21sprecy-zowałoswojepotrzeby.Zagadnieniazawartewodpowiedziachpogrupowanow6kategorii.Należyzaznaczyć,żewiększośćodpowiedzizawieraławięcejniż1zagadnienie,wzwiązkuztymsumawskazańwposzczegól-nychkategoriachprzewyższaliczbęudzielonychodpowiedzi.

Niemalwszystkieinstytucjebiorąceudziałwbadaniuwskazałynakoniecznośćpozyskaniawsparciawzakre-siesprzętowym,niezbędnymzarównodoutworzeniapracowni,jakidojejunowocześnienia,atakżewprowa-dzeniadoniejnowszychstandardów.Używanaprzezosobywypełniająceankietywimieniumuzeówtermi-nologiaświadczyowysokimpoziomieznajomościtematyki,wzwiązkuzpowyższymdeklarowanepotrzebynależyuznaćzabardzoprzemyślane.Wśródsprzętówwymienianychjakoniezbędnedozakupuznalazłysię:aparatyfotograficznezakcesoriami,namiotybezcieniowe,stołydodigitalizacji,skanerywielkoformatowe,lap-topy,manekinyiinnesprzętysłużącem.in.doukładaniafotografowanychobiektów,kolumnyreprodukcyjne,dyskizewnętrzne.Tenostatniproduktwskazujenadobrezrozumieniezagadnieńcyfryzacjiprzezinstytucje,tzn.koniecznośćprzechowywaniacyfrowychzbiorów(oryginalnychskanówlubinnychodwzorowańobardzowysokichparametrachtechnicznych).Wkategoriitejujętezostałyrównieżznaczniemniejprecyzyjnewypo-wiedzitypu„wyposażeniepracownidigitalizacyjnej”,niekiedywrazzwynajmempomieszczenia.

Kategorięsprzętu,naktórąwskazywałyinstytucjejakokoniecznądoprzeprowadzeniawłaściwegoprocesudigitalizacji,stanowioprogramowanie.Choćpotrzebęjegopozyskaniazasygnalizowałojedyniekilkarespon-dentów,możnastwierdzić,żewłaśnieteplacówkidobrzezdająsobiesprawęzkoniecznościposiadaniapro-fesjonalnegooprogramowania,zapewniającegowłaściweparametrytechniczne.

Wartorównieżzwrócićuwagęnazgłaszanepotrzebywzakresiedostępnościkonsultanta–jakmożnasiędo-myślićfachowca,potrafiącegowspomócpracownięporadąwprzypadkupojawiającychsięproblemów.Doroz-ważaniapozostajekoncepcja,czytakiestanowiskonależałobyutworzyćprzywybranejinstytucjikulturalnej


województwa,czymożewzmocnićpowiązaniasieciowe,dziękiczemuinformacjeprzepływałabynapoziomiesamychpracowni,posługującychsięzbliżonymsprzętem.

Wykres 17. Liczba małopolskich instytucji kultury zgłaszających potrzebę wsparcia w zakresie wyposażenia/doposażenia pracowni digitalizacyjnej wg kategorii potrzeb

17

6

6

3

3

2

Sprzęt

Szkolenia

Oprogramowanie

Konsultanci

Zatrudnienie

Finansowe

0 2 4 6 8 10 12 14 16 18


Jak wskazano powyżej, zbudowanie sprawnej, nowoczesnej pracowni digitalizacyjnej generuje wiele proble-mów i kosztów. Ostatnie pytanie zadane w ankiecie dotyczyło więc możliwości alternatywnych sposobów zorganizowania digitalizacji zasobów instytucji kultury – wskazano na ideę nieodpłatnej lub finansowanej ze środków zewnętrznych digitalizacji obiektów, którą na zlecenie instytucji wykonywałby podmiot zewnętrz-ny. To pytanie stanowiło jednocześnie pewnego rodzaju podsumowanie wcześniej podejmowanych zagad-nień. Okazuje się, iż przychylnie ustosunkowało się do takiego pomysłu 20 na 31 instytucji, czyli niemal 2/3.

Za takim rozwiązaniem opowiadają się wszystkie muzea, które do tej pory digitalizowały swoje zbiory poprzez podmioty zewnętrzne. Oznacza to wolę utrzymania obecnej organizacji działań, która widocznie, ich zdaniem, jest optymalna. Zbiorowość takich podmiotów jest jednak niewielka i wynosi jedynie 3 respondentów.

Bardzo optymistycznie do takiej formy współpracy odniosły się również podmioty, w których nie digitalizuje się zbiorów – 7 na 9 zadeklarowało wolę przyjęcia takiego rozwiązania.

Instytucje stosujące mieszaną formę cyfryzacji (zarówno poprzez własne pracownie, jak i we współpracy z innym podmiotem) są już bardziej podzielone w wyrażaniu opinii na ten temat. W ich przypadku za zleca-niem prac digitalizacyjnych na zewnątrz placówki pozytywnie wypowiedziały się 4 na 7 muzeów.

W przypadku instytucji dysponujących własnymi pracowniami digitalizacyjnymi, odpowiedź na pytanie wykazała 50% poparcia dla tego typu idei. Podobnie jak w poprzednio omawianej grupie, przekazanie zadań digitalizacyjnych na zewnątrz może się wiązać z likwidacją pracowni i być może utratą wykwalifikowanej kadry.

35KORZySTanIE ZE ZDIgITalIZOwanyCh ZaSObów KulTuRy I DEKlaROwanE POTRZEby. . .

Korzystanie ze zdigitalizowanych zasobów kultury i deklarowane potrzeby w tym zakresie – analiza wyników badania ankietowego mieszkańców Małopolski

WIEDZA DOTYCZĄCA MOŻLIWOŚCI KORZYSTANIA Z ZASOBÓW KULTURY ON-LINE

Pytania kierowane w ankiecie do mieszkańców Małopolski dotyczyły w pierwszej kolejności zbadania świa-domości mieszkańców regionu w zakresie możliwości korzystania z cyfrowych zasobów kultury. Swoją wiedzę w tym zakresie zadeklarowało niemal 3/4 ankietowanych mieszkańców województwa małopolskiego.

Wykres 18. Czy Małopolanie wiedzą, że na co dzień mogą korzystać z cyfrowych zasobów kultury? (%)

nie24,2%

nie wiem 1,8%

tak74,0%

Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania (n=3002).

Największy odsetek wskazań pozytywnych w zakresie posiadania wiedzy na temat możliwości korzystania z cyfrowych zasobów kultury dotyczył respondentów najmłodszych – 81,1%, niemniej jednak odsetek dekla-racji twierdzących wśród seniorów był niewiele niższy – 80,5%.


Wykres 19. Stan wiedzy Małopolan na temat możliwości korzystania z cyfrowych zasobów kultury a wiek (%)

Grupa wiekowa 18–24

81,1

18,3 18,029,1 25,8

80,569,7 70,4

Grupa wiekowa 25–44 Grupa wiekowa 45–59 Grupa wiekowa 60 i więcej

0%

20%

40%

60%

80%

100%

Tak Nie Nie wiem


Co ciekawe, w tym zakresie nie ma również znaczących różnic między Małopolanami w przełożeniu na ich wy-kształcenie czy obszar zamieszkania (miasto/wieś). Notuje się natomiast wzrost poziomu wiedzy o możliwości korzystania z zasobów kultury on-line wraz ze wzrostem średniego dochodu netto ankietowanych. Mając na uwadze fakt, że większość zasobów cyfrowych dziedzictwa kultury udostępniana jest przez instytucje pu-bliczne bezpłatnie, należałoby w kampaniach informacyjnych położyć większy nacisk na kwestię braku opłat za tego typu formę uczestnictwa w kulturze.

Wykres 20. Odsetek udzielonych przez Małopolan wskazań „tak” na pytanie dotyczące możliwości korzystania z cyfrowych zasobów kultury a wybrane cechy społeczno-demograficzne (%)

74,4

73,0

75,6

70,1

74,1

75,6

67,8

76,2

71,1

68,8

63,7

68,3

71,2

76,9

Obszar miejski

Statuszawodowy

Obszarzamieszkania

Wykształcenie

Średni dochódnetto na osobę

(w gospodarstwiedomowym)

Obszar wiejski

Podstawowe lub gimnazjalne

Zasadnicze zawodowe

Średnie lub policealne

Wyższe

Jestem bezrobotny

Pracuję (praca najemna)

Prowadzę działalność gospodarcząJestem na emeryturzelub rencie i nie pracuję

Do 600 zł

Między 601 a 1000 zł

Między 1001 a 1400 zł

Powyżej 1400 zł

0,0 20,0 40,0 60,0 80,0



KORZYSTANIE ZE ZDIGITALIZOWANYCH ZASOBÓW KULTURY

Mieszkańcy regionu biorący udział w badaniu zostali poproszeni o wskazanie, czy korzystali kiedykolwiek z wy-branych form zdigitalizowanych zasobów dziedzictwa kulturowego. Okazuje się, że największą popularno-ścią wśród Małopolan cieszą się tzw. współczesne dzieła (np. e-booki, filmy, programy telewizyjne) dostępne za pośrednictwem Internetu. Korzystanie z tych zasobów zadeklarowało ponad 60% respondentów.

Wykres 21. Korzystanie przez Małopolan z wybranych form cyfrowych zasobów dziedzictwa kulturowego (%)

60,6 36,8

38,6 58,7

32,5 64,5

30,4 66,5

29,0 68,1

21,9 75,3

77,119,7

Współczesne dzieła (e-booki, filmy, programy telewizyjne)

Zasoby biblioteczne (np. książki, starodruki, rękopisy, mapy, nuty)

Zasoby muzealne

Archiwa fotograficzne

Archiwa filmowe

Archiwum Narodowe(dokumenty pisane i drukowane, mapy)

Archiwa fonograficzne

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Tak Nie Nie wiem


Na drugiej pozycji z wynikiem 38,6% uplasowały się zasoby biblioteczne (np. książki, starodruki, rękopisy, mapy, nuty). Co istotne, mieszkańcy Małopolski stosunkowo chętnie korzystają również z zasobów muzeal-nych – 32,5% deklaracji.

Najwięcej zwolenników korzystania z tzw. współczesnych dzieł kultury w postaci e-booków, filmów i progra-mów można znaleźć wśród najmłodszej grupy wiekowej respondentów – 72,8% deklaracji. Zainteresowanie tą formą zasobów spada jednocześnie wraz z wiekiem. Podobnie sytuacja przedstawia się w przypadku zaso-bów bibliotecznych – Małopolanie w wieku 18–24 lata korzystają z nich najczęściej – 52,7% deklaracji. Warto podkreślić, że w zakresie wykorzystywania zasobów muzealnych sytuacja przedstawia się zgoła odwrotnie, prym wiodą seniorzy – 45,1% deklaracji.


Wykres 22. Korzystanie przez Małopolan z wybranych form cyfrowych zasobów dziedzictwa kulturowego a wiek (%)

52,7

40,233,0 35,4

28,1 28,0 28,1

45,1

72,866,5

57,349,6

0,0

20,0

40,0

60,0

80,0

100,0




Grupa wiekowa 60 i więcej

Współczesne dzieła (e-booki,filmy, programy telewizyjne)

Zasoby biblioteczne (np. książki,starodruki, rękopisy, mapy, nuty)

Zasoby muzealne


Analizując sposób korzystania Małopolan z trzech najczęściej wskazywanych przez nich rodzajów cyfrowych zasobów kultury w odniesieniu do poziomu ich wykształcenia, należy odnotować, że osoby z wykształceniem wyższym najczęściej spośród wszystkich grup korzystają z dzieł współczesnych oraz zasobów bibliotecznych. Pewne zaskoczenie może stanowić fakt, że w przypadku zasobów muzealnych palmę pierwszeństwa przejmu-ją Małopolanie legitymizujący się wykształceniem podstawowym lub gimnazjalnym.

Wykres 23. Korzystanie przez Małopolan z wybranych form cyfrowych zasobów dziedzictwa kulturowego a poziom wykształcenia (%)

41,534,6 33,6

43,435,6

29,5 28,735,5

61,6 57,8 55,665,0

0,0

20,0

40,0

60,0

80,0

100,0


Zasadnicze zawodowe


Wyższe



Zasoby muzealne



Małopolanie zamieszkujący obszary miejskie w nieznacznie większym stopniu korzystają ze wszystkich trzech najczęściej wskazywanych form cyfrowych zasobów dziedzictwa kulturowego, przy czym największa różnica w ich wykorzystywaniu widoczna jest w przypadku zasobów muzealnych – tj. o 4,2 p.p.

Wykres 24. KorzystanieprzezMałopolanzwybranychformcyfrowychzasobówdziedzictwakulturowego aobszarzamieszkania(miasto/wieś)(%)

39,3 37,7 34,2 30,1

62,058,4

0,0

20,0

40,0

60,0

80,0

100,0

Obszar miejski Obszar wiejski



Zasoby muzealne


Mając na uwadze, że znaczna część zasobów cyfrowych on-line z zakresu kultury oferowana jest bezpłatnie przez instytucje publiczne zajmujące się ich digitalizacją, warto przeanalizować, w jakim wymiarze – z trzech najczęściej wskazywanych przez respondentów rodzajów zasobów – korzystają osoby osiągające określony średni dochód netto. W każdym z trzech przypadków najwięcej deklaracji pozytywnych odnotowano wśród osób osiągających dochód najwyższy (tj. powyżej 1400 zł).

Wykres 25. Korzystanie przez Małopolan z wybranych form cyfrowych zasobów dziedzictwa kulturowego a średni dochód netto (%)

32,1 36,3 37,1 41,7

20,226,3

30,637,5

51,258,0

53,664,3

0,0

20,0

40,0

60,0

80,0

Do 600 zł

Między 601 zł a 1000 zł

Między 1001 zł a 1400 zł

Powyżej 1400 zł



Zasoby muzealne



CZYNNIKI MOTYWUJĄCE DO KORZYSTANIA Z ZASOBÓW KULTURY ON-LINE

Jak wynika z powyższych zestawień, Małopolanie stosunkowo chętnie wykorzystują cyfrowe zasoby dziedzic-twa kulturowego oferowane za pomocą Internetu. Jakie są ich główne motywy sięgania po tego typu zaso-by? Jak wynika z przeprowadzonego badania, mieszkańcy województwa małopolskiego najczęściej korzystają z cyfrowych zasobów kultury w celach naukowych i edukacyjnych – aspekt ten stanowił niemal 1/3 wskazań respondentów. Małopolanie widzą także w użytkowaniu zasobów e-kultury sposób na rozrywkę i formę spę-dzania czasu wolnego – ponad 1/4 wskazań. W czołowej trójce najczęściej wymienianych obszarów znalazł się również aspekt rozwoju osobistego – 13,6% wskazań.

Wykres 26. Motywy, jakimi kierują się Małopolanie, sięgając po cyfrowe zasoby dziedzictwa kulturowego (%)

33,0

7,83,5

25,6

13,6

10,3

2,5

3,8

Cele naukowe i edukacyjneRozrywka i sposób na spędzanie czasu wolnegoRozwój osobistyPotrzeba zgłębienia informacjiPoznanie historiiCele zawodoweInneBez konkrentego celu/nie wiem


OGRANICZENIA W KORZYSTANIU Z ZASOBÓW KULTURY ON-LINE

Zdecydowana większość, bo aż 70,7% respondentów zadeklarowało, że nie miało trudności ze znalezieniem interesującego ich zasobu e-kultury.

Pomimo iż znaczna część zasobów zdigitalizowanych przez jednostki kultury oraz materiałów z zakresu e-kul-tury dostępna jest w Internecie bezpłatnie, Małopolanie wśród barier utrudniających im korzystanie z danych zasobów najczęściej wskazywali na opłaty (13,0% wskazań). Problem ten dotyczyć może m.in. płatnych ser-wisów z filmami i serialami on-line typu Netflix. Najmniejszą niedogodność, w przypadku której odnotowano jedynie 3,3% wskazań, mają stanowić nieodpowiednie parametry techniczne.


Wykres 27. Czy Małopolanie napotykają utrudnienia w trakcie korzystania z cyfrowych zasobów kultury? (%)

70,7

13,0

8,3

7,5

3,3

0,8

4,4

Nie miałem/am trudności ze znalezienieminteresującego mnie zasobu

Tak – opłaty

Tak – mało intuicyjny interfejs

Tak – brak poszukiwanych obiektów

Tak – nieodpowiednie parametry techniczne

Tak – inne

Nie wiem

0,0 20,0 40,0 60,0 80,0


Respondenci zaliczani do najmłodszej grupy wiekowej najrzadziej deklarowali brak trudności ze znalezieniem interesującego ich obiektu – 65,3% wskazań. Małopolscy seniorzy osiągnęli natomiast w tej kwestii wynik na poziomie powyżej 70% deklaracji.

Wykres 28. Utrudnienia towarzyszące Małopolanom w trakcie korzystania z cyfrowych zasobów kultury a wiek (%)

15,3 11,6 13,3 13,6 11,3 7,9 7,1 8,4

65,374,4

68,0 70,3

0,0

20,0

40,0

60,0

80,0

100,0




Grupa wiekowa 60 i więcej

Nie miałem/am trudności ze znalezieniem interesującego

mnie obiektu

Tak – opłaty Tak – mało intuicyjny interfejs



W kontekście poziomu wykształcenia najniższym odsetkiem wskazań dla odpowiedzi „nie miałem/am trudności ze znalezieniem interesującego mnie zasobu” charakteryzowały się osoby z wykształceniem podstawowym lub gimnazjalnym (68,9%).

Wykres 29. Utrudnienia towarzyszące Małopolanom w trakcie korzystania z cyfrowych zasobów kultury a poziom wykształcenia (%)

14,0 11,9 14,7 11,7 7,7 7,2 8,2 9,4

68,973,4

70,0 70,6

0,0

20,0

40,0

60,0

80,0

100,0


Zasadnicze zawodowe


Wyższe


mnie obiektu



Mieszkańcy miast dostrzegają nieco mniej trudności w znalezieniu interesującego ich zasobu cyfrowego dziedzictwa kulturowego w porównaniu do mieszkańców obszarów wiejskich.

Wykres 30. Utrudnienia towarzyszące Małopolanom w trakcie korzystania z cyfrowych zasobów kultury a obszar zamieszkania (miasto/wieś) (%)

12,4 13,8 7,2 9,9

72,1 68,7

0,0

20,0

40,0

60,0

80,0

100,0

Obszar miejski Obszar wiejski


mnie obiektu




POTRZEBY Z ZAKRESU ZDIGITALIZOWANYCH ZASOBÓW KULTURY

W trakcie przeprowadzanego badania Małopolanie zostali także zapytani o to, czy mają jakieś potrzeby w zakresie zwiększenia dostępu do cyfrowych zasobów kultury przez Internet. Odpowiedzi przeczącej udzieli-ło ponad 80,0% respondentów. Potrzeby z zakresu zwiększania dostępu do zasobów e-kultury zadeklarowało jedynie niecałe 8,0% Małopolan.

Wykres 31. Czy Małopolanie wskazują na potrzebę zwiększenia dostępu do cyfrowych zasobów kultury przez Internet? (%)

brak odpowiedzi 0,1%

nie wiem11,4%

tak7,9%

nie 80,5%


Respondenci, którzy dostrzegali potrzeby w tym zakresie, najczęściej wskazywali na konieczność: • zwiększenia dostępu do bardziej różnorodnych zasobów i poszerzania oferty;• promocji, upowszechniania i ułatwiania dostępu do danych zasobów;• eliminacji ograniczeń technicznych;• zniesienia lub zmniejszenia opłat;• poprawy jakości zamieszczanych obiektów i ich opisów.


Podsumowanie i wnioski

1. Digitalizacjazasobówkulturyjestprocesemwymagającymznacznegozaangażowaniaśrodkówfinansowychi technicznychorazzapewnieniawykwalifikowanejkadry,posiadającejodpowiedniekompetencje.Przeprowa-dzonebadanieankietowewykazało,żewiększośćbadanychmałopolskichplacówekmuzealnychpodejmujewyzwaniedigitalizacjizbiorów,jednaknadalistniejąjednostki,któredoświadczająproblemów,uniemożliwiają-cychrealizacjętegotypudziałań.Donajczęściejwystępującychprzeszkódnależyzaliczyćograniczeniafinan-sowe,kadroweisprzętowe.

2. Muzearealizująprocesdigitalizacjizbiorówwzróżnicowanej formie.Dominującymmodelem jestpoleganie wtymzakresiewyłącznienasiłachwłasnych.Częśćinstytucjiwchodziwewspółpracęzpodmiotamizewnętrz-nymibądźcałkowiciezlecatedziałanianazewnątrz.Świadczytooróżnorodnympodejściudotematyki.Przy-jęteistosowanerozwiązaniejestniewątpliwiezależneodposiadanychprzezinstytucjesiłiśrodków.

3. Muzeanajczęściejdigitalizująswojezbiorywceluzapewnieniaichtrwałości(poprzezwykonaniecyfrowychodwzorowań)oraznaużytekwłasnyinstytucji,cowskazuje,żedigitalizacjatowarzyszydziałaniomzwiązanymzarchiwizacjąikwerendąposiadanycheksponatów.

4. Większośćankietowanychjednostek,któredigitalizująswojezbiory,niestworzyławłasnegoprogramudigita-lizacjizbiorów.Przeważającagrupawykorzystujewtymzakresiestandardywypracowaneprzezzewnętrzneinstytucje–najczęściejNiMOZczyMKiDN,cowskazujena istotną rolę tych jednostekwprzygotowywaniudobrychpraktykdlaomawianegozagadnienia.Należyjednocześniezaznaczyć,żeistniejącestandardydigi-talizacjiwyznaczaneprzezróżneinstytucjeniemającharakteruobligatoryjnego,aichstosowaniezależytylkooddobrejwolijednostki.Sytuacjataprowadzidobrakuskoordynowanychdziałańwzakresiedigitalizacjidóbrkultury,któragenerujem.in.trudnościwudostępnianiuzdigitalizowanycheksponatówdocyfrowychbibliotekdziałającychwformieagregatówtreści(np.EuropeanyczyFBC),którewymagająokreślonychformatówplików.

5. Zdecydowanawiększośćankietowanychjednostek,któredigitalizująswojezbiory,zadeklarowała,żenieposia-dawystarczającychzasobówpozwalającychnaefektywnąrealizacjętegotypuprocesu.Główneprzeszkodystanowiąkwestiezwiązanezzapewnieniemodpowiedniegosprzętu ioprogramowaniaorazwykwalifikowa-nychpracowników.Istotnymczynnikiemokazujesięrównieżaspektfinansowy.Wymienionepotrzebysązbież-neznakreślonymiwyżejgłównymiproblemami,zpowoduktórychniektóre jednostkiniedigitalizująswoichzbiorów.Kilka badanychmuzeów realizującychprocesdigitalizacji zewzględunabrakwłasnych zasobówkorzystazusługinnychinstytucji(np.pracownidigitalizacji)lubfirmprywatnych.Najwięcejjednostekopierajednakpracęnawłasnychzasobach,wtymczęśćkorzystawyłącznieznich.

6. Prowadzenieprocesudigitalizacjiniewpłynęłonazmianęstrukturyorganizacyjnejwiększościinstytucji(zmia-narozumianabyławtymprzypadkujakowyłonieniewyspecjalizowanejkomórki/stanowiskarealizującejtegotypuzadania).Muzeawskazywały,żealboniewidząpotrzebypodejmowaniatakichdziałań,alboograniczająje w tym zakresie kwestie finansowe i kadrowe.

7. Zróżnicowanie zakresupracdigitalizacyjnych realizowanychwposzczególnych jednostkachobrazujądaneprezentujące liczbęeksponatówprzeznaczonychdodigitalizacji oraz tych,którezostały jużpoddane temuprocesowi.Biorącpoduwagęróżnąskalępotrzebwtejmaterii,należałobyrozważyć,czyprojekty,którychcelemjestdofinansowaniecyfryzacjizasobówkultury,należykierowaćdowszystkichjednostek,czyteżtyl-kodowybranych,realizującychtenprocesnawiększąskalęimającychkutemulepszemożliwości.Zkoleiwprzypadkumniejszychlubnieposiadającychznaczącejliczbyeksponatówinstytucjimożnabyłobyrozważyćwsparcieukierunkowanenastworzeniesieciwspółpracyzpodmiotamizewnętrznymi,którerealizowałybytedziałanianaichrzecz.

8. Należymiećnauwadze,żewprzyszłości,wobeccorazpowszechniejrealizowanychprojektówzdziedzinydigitalizacji zasobów kultury, może pojawić się problem zapewnienia wystarczającej przestrzeni sieciowej,naktórejmogąbyćprzechowywanezdigitalizowaneobiekty.Jakpokazująwynikiankiety,obecniewiększośćjednostekkorzystawtymceluzwłasnychserwerów(niektóreinstytucjeopierająsięwyłącznienawłasnychserwerach).

9. Należywypracowaćtrybfinansowaniaprocesudigitalizacjimniejobciążającyfunduszewłasneinstytucji.

PODSuMOwanIE I wnIOSKI 45

10. Wynikibadaniawskazują,żeopisyzdigitalizowanychzbiorówsąniespójne,niekiedyograniczająsięwyłączniedopodstawowychinformacji:tytuł,autor,rokutworzenia.

11. Ankietowaneinstytucjestosująbardzowąskizakresdostępnychformatówzdigitalizowanychzbiorów–naogółograniczająsiędoplikówgraficznychwformaciejpg.

12. Pozytywnyaspektstanowisieciowaniezdigitalizowanychzbiorówmuzealnychwramachrealizowanychpro-jektówwspółfinansowanychześrodkówunijnych.Powinnosiędążyćdopowiększeniazbiorupartnerów,przyzałożeniuminimalizacjiponoszonychkosztów.

13. Stosunkowo słabo wykorzystywane są przez instytucje kultury informacje dotyczące sposobu korzystaniaprzezużytkownikówzichstroninternetowych.Wskazanejestuwzględnieniewszkoleniachdlapracownikówzajmującychsiępromocjązbiorówtematykianalizodwiedzinstronwww.

14. Słabą stronęprocesudigitalizacjiinstytucjikulturystanowiwspółpracamiędzyinstytucjonalna,azwłaszczatwo-rzeniesieciwspółpracyobejmującychróżnepolawymianydoświadczeń.Byćmożerozwiązaniemproblemubyłobypowołaniekoordynatorasłużącegoradąipomocąwszelkimzainteresowanyminstytucjom.

15. Muzeazgłaszająpotrzebęwsparciawprocesiedigitalizacji,zarównopodwzględemsprzętowym,jakiszkole-niowym.Należyjednakrozważyć,czynadmiernerozpraszaniesiłiśrodkówjestcelowe.

16. Dużoinstytucjideklarujechęćtworzeniawłasnychpracowni,ajednocześnierówniedużyodsetekchętniezle-ciłbypracezewnętrznymfirmom.Wskazanebyłobywypracowaćdocelowymodelwtymzakresie.

17. Słabozarysowanywwypowiedziach jestproblemprzechowywania ikonserwacjizdigitalizowanychzbiorówarchiwalnych,comożewnieodległejprzyszłościokazaćsiępoważnymproblemem.

18. Zprzeprowadzonegobadaniaopiniimieszkańców regionuwynika, żewwiększościMałopolanieposiadająświadomośćnatematmożliwościkorzystaniazzasobówdziedzictwakulturowego.Nieodnotowanonatomiastistotnychróżnicwtymzakresie,biorącpoduwagęwiekczypoziomwykształcenia.Jednocześniewynikibada-niawskazałynawzrostwiedzywzakresiemożliwościkorzystaniazcyfrowychzasobówkulturywrazzewzro-stemdochodów,comożewiązaćsięzograniczeniamiosóbmniejzamożnychwzakresieposiadaniaodpo-wiedniegosprzętuipołączeniainternetowegoumożliwiającegokorzystaniezkulturywformieon-line.

19. Zasobymuzealneznalazłysięwpierwszejtrójcenajpopularniejszychwytworówkultury,zktórychmieszkańcywojewództwakorzystająwformieon-line.Wydajesiętoniejakopotwierdzeniemkoniecznościpodejmowaniadalszychdziałańukierunkowanychnadigitalizowaniekolejnycheksponatów,a tymsamymzwiększanie ichdostępnościwświeciewirtualnym.Co istotne, inaczejniżwprzypadkupozostałychzdigitalizowanych dóbr kultury,zzasobówmuzealnychnajczęściejkorzystająosobystarsze,comożemiećznaczenieprzyzapewnia-niuodpowiedniego,przyjaznegoużytkownikowiinterfejsustroniaplikacji,naktórychudostępnianesązdigita-lizowane obiekty.

20. MimożenajczęściejwymienianymprzezMałopolancelemkorzystaniazezdigitalizowanychzasobówkultu-ry jestnauka iedukacja, istotną rolępełni również rozrywkaoraz rozwójosobisty.Warto,abynastronachiwaplikacjach,gdziezamieszczanesązdigitalizowanezasoby,uwzględniaćtenaspekt,szczególniepodką-tematrakcyjnościprzekazu.

21. Zapozytywnynależyuznaćfakt,żewiększośćrespondentówniedostrzegaograniczeńwzakresiekorzystaniaze zdigitalizowanychdóbrdziedzictwakulturowego.Wśródnieliczniezgłaszanychproblemówpojawiałysiękwestiezbytwysokichopłat,cojednakwiążesięzapewnewwiększościzpłatnymiplatformamistreamingo-wymi,np.Netflix.Wkontekścieinstytucjikulturywartonatomiastzwrócićuwagęnazapewnienieintuicyjnegointerfejsustroniaplikacji,naktórychzamieszczanesązdigitalizowanezasoby,corównież,choćwniewieluprzypadkach,byłozgłaszaneprzezrespondentów.

22. Mimożebadanimieszkańcywojewództwamałopolskiegowznakomitejwiększościniezgłaszaliproblemówzdostępemdozdigitalizowanychzasobówkultury,pojawiałysięopinie,któremogąstanowićformęwskazó-wek/zaleceńdlainstytucjikulturywprzyszłychdziałaniachzwiązanychzcyfryzacjąswoichzasobów.Małopo-laniewspominalimianowicieotakichkwestiach,jak:zwiększeniedostępudobardziejróżnorodnychzasobówiposzerzanieoferty,promocja,upowszechnianieiułatwianiedostępudodanychzasobów,eliminacjaograni-czeńtechnicznychczypoprawajakościzamieszczanychobiektówiichopisów.


Spis rycin, tabel i wykresów

Rycina 1. Respondenci badania opinii według deklarowanego miejsca zamieszkania . . . . . . . . . . . . . 8Rycina 2. Pięć Centrów Kompetencji wyznaczonych do koordynowania digitalizacji

w poszczególnych dziedzinach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

Tabela 1. Deklarowana przez poszczególne instytucje liczba eksponatów przeznaczonych do digitalizacji, zdigitalizowanych do kopii wzorcowej i udostępnionych w formie wzorcowej w podziale na rodzaj instytucji (tys.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

Tabela 2. Zainteresowanie małopolskich instytucji kultury wsparciem w zakresie zorganizowania/doposażenia własnej pracowni digitalizacyjnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

Tabela 3. Zainteresowanie małopolskich instytucji kultury wsparciem na zorganizowanie/unowocześnienie własnej pracowni digitalizacyjnej a sposób digitalizacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

Wykres 1. Charakterystyka próby badawczej ze względu na formę własności małopolskich instytucji kultury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

Wykres 2. Deklaracja digitalizacji zbiorów przez poszczególne muzea wraz z formą jej realizacji . . . . 16Wykres 3. Przyczyny nierealizowania procesu digitalizacji zbiorów (deklarowane przez

małopolskie muzea) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17Wykres 4. Deklarowany cel digitalizacji zasobów dziedzictwa kulturowego przez małopolskie instytucje

kultury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18Wykres 5. Małopolskie instytucje kultury, które opracowały własny program digitalizacji zasobów

dziedzictwa kulturowego (%) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19Wykres 6. Małopolskie instytucje kultury, które zadeklarowały przyjęcie standardów digitalizacji

zgodnie z zaleceniami (wytycznymi) krajowych bądź międzynarodowych instytucji (%) . . . 20Wykres 7. Deklaracja złożona przez małopolskie instytucje kultury na temat posiadania

wystarczających zasobów w celu realizacji procesu digitalizacji (%) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21Wykres 8. Zadeklarowane potrzeby małopolskich muzeów w zakresie digitalizacji . . . . . . . . . . . . . . . 22Wykres 9. Zadeklarowane przez małopolskie instytucje kultury zasoby wykorzystywane w realizacji

procesu digitalizacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23Wykres 10. Wyznaczenie oddzielnej jednostki odpowiedzialnej za realizację procesu digitalizacji

zbiorów (%) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23Wykres 11. Liczba małopolskich instytucji kultury deklarujących daną liczbę obiektów

przeznaczonych do digitalizacji, zdigitalizowanych do kopii wzorcowej i udostępnionych w formie cyfrowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

Wykres 12. Deklarowane przez małopolskie instytucje kultury miejsca przechowywania zdigitalizowanych eksponatów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

Wykres 13. Deklarowane źródła finansowania działań digitalizacyjnych wśród małopolskich instytucji kultury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

Wykres 14. Zawartość metryczek informacyjnych obiektów zdigitalizowanych przez małopolskie instytucje kultury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

Wykres 15. Liczba małopolskich instytucji kultury prowadzących bieżąca analitykę stron zawierających dostęp do zdigitalizowanych zbiorów wg zakresu analiz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

Wykres 16. Liczba małopolskich instytucji kultury wyrażających zainteresowanie wsparciem szkoleniowym w zakresie cyfryzacji zbiorów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

Wykres 17. Liczba małopolskich instytucji kultury zgłaszających potrzebę wsparcia w zakresie wyposażenia/doposażenia pracowni digitalizacyjnej wg kategorii potrzeb . . . . . . . . . . . . . 34

SPIS RyCIn, TabEl I wyKRESów 47

Wykres 18. Czy Małopolanie wiedzą, że na co dzień mogą korzystać z cyfrowych zasobów kultury? (%) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

Wykres 19. Stan wiedzy Małopolan na temat możliwości korzystania z cyfrowych zasobów kultury a wiek (%) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36

Wykres 20. Odsetek udzielonych przez Małopolan wskazań „tak” na pytanie dotyczące możliwości korzystania z cyfrowych zasobów kultury a wybrane cechy społeczno-demograficzne (%) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36

Wykres 21. Korzystanie przez Małopolan z wybranych form cyfrowych zasobów dziedzictwa kulturowego (%) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

Wykres 22. Korzystanie przez Małopolan z wybranych form cyfrowych zasobów dziedzictwa kulturowego a wiek (%) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

Wykres 23. Korzystanie przez Małopolan z wybranych form cyfrowych zasobów dziedzictwa kulturowego a poziom wykształcenia (%) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

Wykres 24. Korzystanie przez Małopolan z wybranych form cyfrowych zasobów dziedzictwa kulturowego a obszar zamieszkania (miasto/wieś) (%) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

Wykres 25. Korzystanie przez Małopolan z wybranych form cyfrowych zasobów dziedzictwa kulturowego a średni dochód netto (%) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

Wykres 26. Motywy, jakimi kierują się Małopolanie, sięgając po cyfrowe zasoby dziedzictwa kulturowego (%) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40

Wykres 27. Czy Małopolanie napotykają utrudnienia w trakcie korzystania z cyfrowych zasobów kultury? (%) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

Wykres 28. Utrudnienia towarzyszące Małopolanom w trakcie korzystania z cyfrowych zasobów kultury a wiek (%) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

Wykres 29. Utrudnienia towarzyszące Małopolanom w trakcie korzystania z cyfrowych zasobów kultury a poziom wykształcenia (%) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

Wykres 30. Utrudnienia towarzyszące Małopolanom w trakcie korzystania z cyfrowych zasobów kultury a obszar zamieszkania (miasto/wieś) (%) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

Wykres 31. Czy Małopolanie wskazują na potrzebę zwiększenia dostępu do cyfrowych zasobów kultury przez Internet? (%) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

www.obserwatorium.malopolska.pl

Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej z Europejskiego Funduszu Społecznegow ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Małopolskiego na lata 2014–2020

Egzemplarz bezpłatny

ISBN: 978-83-66580-03-9

Urząd Marszałkowski Województwa MałopolskiegoDepartament Zrównoważonego Rozwojuul. Wielicka 72B, 30-552 Kraków

Dig

ital

izac

ja d

zied

zict

wa

kult

urow

ego

w M

ałop

olsc

e

Documents

Digitalizacja dziedzictwa kulturowego w Małopolsce Analiza … · 2020. 7. 15. · Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej z Europejskiego Funduszu Społecznego