Diseases and Diseases Control in Ruminants¸šทที่ 14... · 2014-08-26 · Ruminants Production by Dr. Pattaraporn Tatsapong Diseases and Diseases Control in Ruminants 340

Ruminants Production by Dr. Pattaraporn Tatsapong

Diseases and Diseases Control in Ruminants

339

Agricultural Science, Agriculture Natural Resource and Environment, Naresuan University

บทท 14 โรคและควบคมโรคในสตวเคยวเออง

Diseases and Diseases Control in Ruminants การดแลสขภาพสตวภายในฝงอยางสมาเสมอจะชวยลดอตราการเกดโรค หลกของการสขาภบาลและการควบคมปองกนโรค มดงตอไปน

1. รกษาความสะอาดภายในคอกและโรงเรอน โดยทาลายเชอโรคดวยการพนยาฆาเชออยางสมาเสมอและกาจดมลสตวซงเปนสาเหตในการแพรกระจายของเชอและพยาธ วางตาแหนงโรงเรอนใหเหมาะสม อากาศถายเทไดสะดวก

2. ดแลเอาใจใส อาหารและนาใหสะอาดและมคณภาพพอเพยง 3. วางโปรแกรมวคซนปองกนโรค ตามระยะเวลาทสตวแพทยแนะนาพรอมทงจดบนทกประวต

การฉดวคซนและฉดซาตามกาหนด 4. มการดแลสขภาพสตวอยางสมาเสมอ หมนสงเกตความผดปกตตางๆ เชน ซม กนนอยลง เอา

แตนอน ขนหยอง ใหรบแกไขกอนทจะเกดปญหารนแรงขน 5. เมอพบสตวทมอาการผดปกตหรอสงสยวาเปนโรคตดตอใหแยกไวไมใหสมผสกบสตวปกต ทา

ความสะอาดโรงเรอนดวยนายาฆาเชอและแจงเจาหนาทปศสตวเพอหาสาเหตตอไป 6. มการทาบนทกประวตสตวเพอใหทราบถงสภาวะสขภาพสตวและปญหาทอาจแฝงอยในฟารม

เพอประโยชนในการควบคมปองกนโรค เมอสตวปวยและแสดงอาการผดปกต ผเลยงควรสงเกตวาเปนอาการทางระบบใดเชน ถาสตว

หายใจหอบ มนามก จาม ไอ จดเปนอาการทางระบบหายใจ ถายเหลว มมกเลอด จดเปนอาการทางระบบทางเดนอาหาร ปสสาวะสแดงหรอสเหลองเขม จดเปนอาการทางระบบทางเดนปสสาวะเปนตน การจดกลมอาการทางระบบตางๆนทาใหงายตอการวนจฉยเบองตน อาการทางระบบหมนเวยนโลหต

โดยมากจะเกดอยางเฉยบพลน มไขสง เบออาหารหรอไมกนอาหาร ซดหายใจหอบ โลหตจาง ไมมแรง โรคเกยวกบระบบหมนเวยนโลหตทมกพบในโคเนอไดแก โรคแอนแทรกซ โรคเมลออยโดซส โรคเฮโมรายกเซฟตกซเมย โรคไขขา โรคพยาธในเลอด อาการทางระบบทางเดนหายใจ

อาการทพบ เชน หายใจหอบ หายใจดวยทอง สงเกตวาซโครงไมบานออกหรอหบเขา การเคลอนไหวของกลามเนอหนาอกมนอยแตพบการเคลอนไหวของกลามเนอททอง ไอ มนามก บางครงอาจมเลอดไหลจากโพรงจมกโรคเกยวกบระบบหายใจทมกพบในโคเนอไดแก วณโรค โรคไอบอาร โรคบวด อาการทเกยวกบระบบทางเดนอาหาร

อาการทพบ เชน มนาลายไหลยดในกรณของโรคปากและเทาเปอยหรอนาลายไหลออกมาก ปวดทองโดยสตวจะเกลอกตวดนไปมา ตวงอ กระทบเทาหลงอยางรนแรงหนหวไปทางทาย นงบนขาหลง ทองเสย ถายเหลวเปนนาหรอมเลอดปน ในรายทมพยาธ ในทางเดนอาหาร สตวจะซบผอม โรคเกยวกบระบบทางเดนอาหารทมกพบในโคเนอไดแก โรคปากและเทาเปอย โรคพยาธภายใน โรคพาราทบ อาการทเกยวกบระบบสบพนธ และทางเดนปสสาวะ



340


อาการทางระบบสบพนธ เชนแทง ผสมตดยาก ผสมไมตด สวนอาการทเกยวของกบระบทางเดนปสสาวะสงเกตจากลกษณะการถายและสของปสสาวะ เชน ปสสาวะนอยหรอมากไมถายปสสาวะปสสาวะขน ปสสาวะสเหลองเขม สนาตาลหรอสแดง โรคเกยวกบระบบสบพนธและระบบทางเดนปสสาวะทมกพบในโคเนอไดแก โรคเลปโตสไปโรซส โรคบรเซลโลซส โรคไอบอาร โรคบวด อาการทเกยวกบระบบประสาท

สตวมกแสดงอาการตนเตน ชก เกรง ขาแขง กลามเนอกระตก เดนวน วงชนคอก หตง มานตาขยาย โรคเกยวกบระบบประสาททมกพบในโคเนอไดแก โรคเซอรา โรคพษสนขบา โรคบาดทะยก อาการทางผวหนง

โดยปกตผวหนงสตวจะนม ขนเปนมนวาวไมแหงกรอบ สตวทไมสมบรณ ผวหนงจะแหงไมยดหยน ขนหยอง มผนแดง เมดตมหรอมสะเกดรงแค สตวมกมอาการคน อยไมสขในกรณของโรคปากและเทาเปอย จะพบตมพองบรเวณปากและเทา โรคทางผวหนง ทมกพบในโคเนอไดแก โรคพยาธภายนอก โรคปากและเทาเปอย ขอควรปฏบตเมอพบหรอสงสยวามการระบาด

1. แจงเจาหนาทสตวแพทยในทองททนท 2. เจาหนาททรบผดชอบเกบตวอยางเพอสงตรวจยนยนทางหองปฏบตการ 3. สตวทตายควรนาไปเผาหรอฝง ปองกนการแพรกระจายของโรค 4. แยกสตวปวยออกจากฝง และรบรกษา 5. ทาวคซนสตวทอยในบรเวณใกลเคยง เพอปองกนโรค 6. หามเคลอนยายสตวออกจากบรเวณทมการระบาดของโรค 7. ทาความสะอาดและฆาเชอสงปรอง (วสดรองพน)

ตารางท 14.1 ยาถายพยาธ วธการใช และขนาดใชในสตวเคยวเออง

พยาธ ชอการคา/ตวยา วธให ขนาด (มลลกรม/นาหนกตว 1 กโลกรม)

พยาธไสเดอน Fenbendazole กน 7.5 พยาธตวกลมใน Thiabendazole กน 50 ทางเดนอาหาร Oxibendazole กน 0.15 Albendazole กน 7.5 - 15 Mebendazole กน 1.5 Levamisole ฉดใตผวหนง 8



341


Ivermectin ฉดใตผวหนง 0.2 Fenbendazole กน 5-7.5 พยาธใบไมตบ Albendazole กน 5-7.5 Nitroxynil

Triclabendazole ฉดใตผวหนง

กน 7.5 12

พยาธตวแบน

Oxyclozanide Praziquantel Fenbendazole

กน กน กน

10 15 5

Praziquantel กน 1.5 Niclosamide กน 50-100 โรคสาคญทพบในโค 1.โรคตดเชอ 1.โรคกาล (แอนแทรกซ)

โรคกาลนบางแหงกเรยกวา “โรคแอนแทรกซ” จดเปนโรคทรายแรง เพราะนอกจากจะเกดกบสตวเลยงแลว โรคนกยงตดตอมาถงคนได เชอโรคกาลนสามารถสรางเกราะหมตวมนเอง ทาใหเชอโรคทอยในเกราะนคงทนอยไดในพนดนเปนเวลานานนบสบๆ ป ดวยเหตนเมอเกดโรคนระบาดขนในทองทใดกตาม หลงจากนนนานนบสบปโรคนกอาจกลบมาเกดขนอกไดในทองทนน ถาเชอโรคกาลทเกดในตอนแรกเขาเกราะหมตวออนอยในดน และสตวเลยงเผอญไปกนเอาเชอโรคในดนนนเขาไป โรคกาลเกดไดกบสตวเลยง พวก โค, กระบอ, มา, แพะ สวนสนข, แมว, สกร และคนกสามารถเปนโรคนไดเชนกน สาเหต

เกดจากเชอแบคทเรยชอ แบซลส แอนทราซส (Bacillus anthracis) เชอนเมอถกกบอากาศจะสรางสปอร ทาใหทนตอ สภาพอากาศรอน หนาว แหงแลงรวมทงทนตอนายาฆาเชอทวไปและสามารถมชวตอยในดนไดนานนบสบป สตวตดเชอจากการกนหญา อาหาร หรอนาทปนเปอนเชอหรอสปอรของเชอ เชนกนหญาหรอดมนาในแหลงเดยวกบสตวทเปนโรค หรอเกดจากเชอเขาทางบาดแผล รอยขดขวน ถกแมลงเชน เหลอบ ทไปสมผสกบซากสตวทเปนโรคมากดหรอจากการหายใจเอาฝนละอองทมสปอรของเชอเขาไป อาการ

อาการของสตวทเปนโรคน จะปรากฏออกมาหลงจากเชอเขาสรางกายแลวตงแต 1 หรอ 2 วน จนถง 1 หรอ 2 สปดาห ในรายทสตวเปนโรคนอยางเฉยบพลน จะพบวาสตวตายอยางกะทนหนโดยไมแสดงอาการใหเหนมากอนเลย

โค กระบอ แพะ แกะ เปนสตวทเปนโรคไดงายทสดและมกตายอยางกะทนหน โดยไมทราบสาเหตและไมแสดงอาการปวยใดๆ ใหเหน แตบางตวอาจจะมอาการเคยวฟน กลามเนอสน หายใจเรว และชกกอนตายประมาณ 1-2 ชวโมง สตวทตายจะมเลอดสดาคลา ไมแขงตวหรอแขงตวชา ไหลออกตามทวารตางๆของรางกาย เชน จมก ปาก ทวารหนกเปนตน ซากสตวจะขนอดเรวและไมแขงตว

ในรายทเปนโรคนอยางไมเฉยบพลน จะแสดงอาการออกมา ใหเหนอยราว 1 – 2 วน โดยจะมไขสง ซมมาก กลามเนอสน หวตก หตก ชพจร และการหายใจถเรว ระยะแรกมอาการทองผก ตอมามเลอดปนออกมาและตอมาสตวจะตายในทสด การรกษา



342


ยาปฏชวนะทนยมใชและยงไดผลด คอยา เพนนซลลน, เตตราซยคลน, ออกซเตตราซยคลน คลอกซาซลน และอรโทรมยซน แตสวนใหญจะรกษาไมทน การปองกน

1. ฉดวคซนใหสตวตงแต อาย 14 สปดาหขนไป และฉดซาทกป สาหรบพนท ทเคยมโรคระบาดใหฉดซาทก 6 เดอน

2. สตวทตายกะทนหนโดยทไมทราบสาเหตหรอสงสยเปนโรคแอนแทรกซตองรบแจงเจาหนาทสตวแพทยในทองท และหามชาแหละหรอเคลอนยายซากสตวกอนทสตวแพทยจะมาถง

3. สตวทตายดวยโรคแอนแทรกซ ตองทาลายซาก รวมทงดนและสงของตางๆ ทเปอนเลอดตลอดจนสงขบถายของสตว โดยเผาหรอฝงรวมกนใหลกประมาณ 2 เมตรแลวโรยปนขาวทบกอนกลบ สวนอปกรณตางๆ ใหเผาหรอแชในนายาฆาเชอ เชน นายาฟอรมลดไฮด 5-10% หรอ กลเตอรลดไฮด 2% นานไมตากวา 8 ชวโมง

4. ไมลกลอบนาโค กระบอ แพะ แกะ ทมชวต ซาก หรอเนอสตวจากชายแดนเขามาในประเทศ รอยโรค

สตวทตายหรอสงสยเปนโรคแอนแทรกซ หามผาซากหรอชาแหละ ในกรณททาการผาซากโดยไมทราบสาเหตจะพบมามมขนาดใหญ สดาคลาและยย การเกบตวอยาง

ตวอยางทเกบ ไดแก เลอด ดนปนเปอนเลอด ควรเกบหลงจากสตวตายใหมๆภายใน 2-3ชวโมง ผเกบควรสวมถงมอ ใสตวอยางในภาชนะทสะอาดมฝาปดมดชดและไมแตกงาย พรอมตดฉลากวา สงสยโรคแอนแทรกซ แชนาแขงสงตรวจ ขอระวง

เนองจากโรคนเกดขนในคนได ทาใหผวหนงอกเสบ, ปอดอกเสบ, ลาไสอกเสบ และเยอหมสมองอกเสบ จงตองระมดระวงการตดเชอโรคน 2.โรคปากเปอยพพองในสตวเคยวเอองขนาดเลก โรคปากเปอย สาเหตของโรค

เกดจากเชอ Parapox virus ซงเปนเชอทใกลเคยงกบเชอทกอใหเกดโรค pseudocowpox และ bovine popular dermatitis เชอชนดนชอบผวหนงของสตว และสามารถอยในสงแวดลอมไดนานเปนป การตดเชอสวนมากพบในแพะและแกะ นอกจากนยงพบไดในสตวเคยวเอองปา โรคปากเปอยพพองมการแพรกระจายทรวดเรว โรคนยงมชอเรยกอนๆ เชน or, contagious pustular dermatitis, sore mouth, contagious ecthyma หรอ scabby mouth การตดตอของโรค

โรคนสามารถตดตอผานทางการสมผสโดยตรงและการสมผสทางออมจากสงแวดลอม เครองมอหรออาหารทปนเปอนเชอทออกมากบสะเกดแผลของสตวทเปนโรค โดยเช อจะผานเขาทางบาดแผล ดงนนสตวทกนอาหารทแขงหรอมหนามแหลม และสตวทอยในทชนแฉะจงมโอกาสตดเชอมาก สตวทขาดทองแดงจะไวตอการตดเชอมากกวาปกต อาการของโรค



343


ระยะฟกตวของโรคประมาณ 2-3 วน อาการเรมแรกจะมตมบวมแดงในบรเวณทไมมขน โดยเฉพาะบรเวณรมฝปาก เหงอกและจมก นอกจากนอาจพบวการไดในปาก เปลอกตา หนา ไรกบ ถงหมอณฑะ เตานม ปากชองคลอด คอ อกและสวาบ จากนนวการดงกลาวจะเปลยนเปนตมหนอง ซงในทสดแตกและพฒนาไปเปนสะเกดซงอาจจะพบเลอดออกดวย และวการจะคอยๆหายไปโดยไมมรอยแผลเปนใหเหน อาการอนๆ ของสตวทเปนโรคจะขนอยกบตาแหนงของวการ กรณทมวการบรเวณปากสตวจะกนไดนอยลงเนองจากเจบปาก ซงจะทาใหนาหนกตวลดลง สวนลกสตวทมวการในปากจะไมสามารถดดนมไดและอาจทาใหเตานมของแมเกดการตดเชอ หากแมสตวมวการทเตานมจะไมยอมใหลกดดนมและอาจทาใหเกดเตานมอกเสบตามมาได สตวทมวการทกบจะแสดงอาการขากะเผลก สวนสตวทมวการทถงหมอณฑะอาจมคณภาพนาเชอแยลง เนองจากวการทเกดขนรบกวนกลไกการลดอณหภมของอณฑะ สาหรบลกสตวทมอาการรนแรงอาจถงตายได และในสตวบางตวทวการจะลามไปยงหลอดลมและปอดหรอมการตดเชอแทรกซอนรนแรงกถงตายไดเชนกน อาการทเกดในแพะมกจะรนแรงกวาในแกะ และอาการในลกสตวมกจะรนแรงกวาในทโตเตมวยแลวเนองจากลกสตวเพงจะสมผสเชอเปนครงแรก โดยสตวสามารถตดเชอนซาไดแตจะแสดงอาการทมความรนแรงนอยลง การตรวจวนจฉย

พจารณาจากลกษณะและตาแหนงของวการ รวมกบประวตการเกดโรคในฝงเปนหลก การตรวจทางหองปฏบตการอาจใชชวยในการยนยนการวนจฉย โดยการตรวจแยกเชอจากเนอเยอหรอเลอด และการตรวจหาภมคมกนตอเชอ โรคนตองวนจฉยแยกจากโรคทมอาการคลายคลงกน ไดแก ปากและเทาเปอย ฝดาษแพะและแกะ Bluetongue และผวหนงอกเสบจากเชอ Staphylococcus spp. การรกษา

โดยทวไปสตวทตดเชอจะหายไดเองภายใน 1-4 สปดาห หากไมมการตดเชอแบคทเรยหรอแมลงแทรกซอน อาจรกษาวการทเกดขนดวยสารละลายไอโอดน 3 เปอรเซนต สตวทเปนโรคนจะไมตอบสนองตอการใชยาปฏชวนะเนองจากโรคนเกดจากเชอไวรส ดงนนจงควรใชยาปฏชวนะเฉพาะทในกรณทมการตดเชอแบคทเรยแทรกซอนเทานน และอาจโรยยากนแมลงรวมดวย สามารถใหยาปฏชวนะทางระบบไดในกรณทมการตดเชอแบคทเรยแทรกซอนรนแรง ไมควรลอกเอาสะเกดออกเนองจากจะทาใหแผลหายชา เกดแผลเปนและผทสมผสสะเกดอาจตดเชอ ในกรณทสตวตดเชอไมสามารถกนไดควรชวยปอนอาหา ร หรอใหอาหารทออนนม นากน สตวทหายจากโรคจะมภมคมกนโรคอยางนอย 1 ป การควบคมและปองกนโรค

โรคปากเปอยพพองมวคซนปองกน โดยเปนวคซนเชอเปนทถกทาใหออนกาลงลงทไดจากสะเกดแผลหรอจากการเพาะเลยง วคซนจะชวยลดระยะเวลาและความรนแรงของอาการ วคซนนสามารถกอโรคในสตวและคน ดงนนจงควรทาวคซนเฉพาะฝงทเคยมประวตการเกดโรค การทาวคซนจะทาใหกบสตวกอนคลอด 2 เดอน เพอไมใหเกดโรคในชวงทเลยงลกและทาซาทกป ภมคมโรคทเกดขนจากการทาวคซนนไมสามารถถายทอดจากแมสลกได ดงนนจงตองทาวคซนใหแกลกสตวดวย โดยเรมทาทอาย 1 เดอน และกระตนภมหลงจากนน 2-3 เดอน การทาวคซนชนดนจะทาโดยการขดบรเวณทไมมขน เชน ตนขาดานใน ดานในของใบห ดานใตของหาง และจะพบวการเกดขนบรเวณรอยขดหลงจากทาวคซน 5-10 วน ซงจะถอวาการทาวคซนประสบความสาเรจ ระดบภมคมกนจงจะสงพอทจะปองกนโรคไดหลงจากทาวคซนอยางนอย 2-3 สปดาห การจดการอนๆ ทมสวนในการปองกนและควบคมโรค คอ การแยกสตวทตดเชอออกจากฝงเพอปองกนการตดตอของเชอไปยงสตวตวอน การลดโอกาสทจะเกดแผลบรเวณปาก



344


หรอจมก เชน ตดกงไมทจะทาใหเกดแผลกบสตว กกสตวใหมกอนนาเขาฝงเพอรอดอาการของโรค หลกเลยงการเคลอนยายสตวทเปนโรค และฆาเชอบรเวณคอกสตว ความสาคญทางสาธารณสข

โรคนเปนโรคตดตอจากสตวสคน โดยคนจะตดตอโรคนไดจากการสมผสสตวทตดเชอหรอสตวทเพงไดรบวคซน รวมทงการสมผสวคซนโดยตรง ดงนนผทสมผสสตวปวยหรอจะทาวคซนใหกบสตว ควรใสถงมอเพอปองกนการตดเชอ และลางมอทนทหลงการสมผส คนทตดเชอจะมวการทเปนแบบ Purulent-appearing papule ซงมกจะเกดทนว มอ แขน หนา และอวยวะเพศชาย จะเรมพบไดหลงสมผสเชอ 3-7 วน หากไมมการตดเชอแทรกซอนจะสามารถหายไดเองภายใน 2-4 สปดาห โดยทไมมแผลเปน อยางไรกตามยงไมพบการตดตอของโรคจากคนสคน

3.โรคปากและเทาเปอย (foot and mouth diseases)

โรคปากและเทาเปอยเปนโรคระบาดทรายแรง ตดตองายและระบาดรวดเรวในสตวกบคทกชนดไดแก โค กระบอ แพะ แกะ สกร กวางและพบในสตวอนๆ ได เชน ชาง อฐ ทาใหเกดความสญเสยทางเศรษฐกจในดานอตสาหกรรมปศสตวทวโลก สาเหต เกดจากเชอไวรส ในประเทศไทยพบมระบาดอย 3 ชนด คอ โอ เอ และเอเชย1 ไวรสแตละชนดไมทาใหเกดความคมโรคขามชนด อาการ

สตวปวยจะมอาการซม เบออาหารมนาลายไหล เกดเมดตมใสบนเยอลน และภายในชองปาก กระพงแกมและองเทา หลงเกดตมใสภายใน 24 ชวโมง เมดตมจะแตกออกและเกดการลอกของเนอเยอทลนและเยอบภายในชองปากหลงจากนน 2-5 วน เชอไวรสจะแพรกระจายไปทวรางกาย จะเกดเปนตมใสและแผลบรเวณองเทาและไรกบ ระยะนสตวจะเรมเดนขากระเผลก ในรายทเปนรนแรงอาจพบรอยโรคทบรเวณเตานมและหวนมในโค แพะจะเดนขากระเผลก แสดงอาการเจบปวดและถาตดเชอโรคแทรกซอนอาจทาใหแพะตายได ถาไมมโรคแทรกซอนจะหายไดเองภายใน 21 วน แพะทตงทองอาจแทงลกได การรกษา

เนองจากเปนเชอไวรสจงไมมยาจาเพาะในการรกษา แตสามารถปองกนโรคได โดยการฉดวคซน กรณสตวปวยเมอพบรอยโรคหรอแผลบรเวณลนหรอเนอเยอภายในชองปากและแผลทองกบ สามารถใชยาปฏชวนะและยามวง (เยนเชยน ไวโอเลต) รกษาแผล เพอปองกนการตดเชอ การปองกน ฉดวคซนใหสตวปละ 2 ครง หางกน 6 เดอน สตวทอายนอยเรมฉดครงแรกเมออาย 6 เดอน และฉดครงท 2 หลงจากครงแรก 1 เดอน จากนนฉดซาทก 6 เดอน กรณมโรคระบาดเกดขน ใหฉดซาทกระยะ 4 เดอน รอยโรค เมดตมใสบรเวณเยอลน กระพงแกม องเทาและไรกบ การเกบตวอยาง

เกบเนอเยอปรมาณ 1 กรมใสในขวดทมกลเซอรรนบฟเฟอร 50% ใสนายาใหทวมเนอเยอ ปดจกใหแนนและปดทบดวยเทปกนนายารวไหล เขยนชอหรอเลขประจาตวสตวขางขวดใหถกตองและชดเจน หอทบดวยกระดาษหลายชน ใสในภาชนะทมฝาปดสนทอกชนหนงเพอปองกนการรวไหล จากนนนาสง



345


หองปฏบตการโดยเรวทสด กรณทตองนาสงทางไปรษณยใหหอทบดวยกระดาษหลายๆชนเพอปองกนการแตกและการรวไหลบรรจลงกลองหรอภาชนะทไมแตกงาย พรอมบนทกประวตสตวปวย รบนาสงหองปฏบตการทนท วคซนโรคปากและเทาเปอยสาหรบโค กระบอ แพะ แกะ

http://www.cfsph.iastate.edu/Factsheets/pdfs/bluetongue.pdf

เปนวคซนเชอตายชนดนา (Aqueous vaccine) ผลตจากเชอไวรสโรคปากและเทาเปอย ซงเตรยมจากเซลลเพาะเลยงทาใหเขมขน บรสทธ และทาใหหมดฤทธ ดวยสาร Binary Ethylene I mine (BEI) สรรพคณ : ใชฉดปองกนโรคปากและเทาเปอยสาหรบโค กระบอ แพะ แกะ สวนประกอบ : วคซน 1 โดส (2 มล.) ประกอบดวยเชอไวรสโรคปากและเทาเปอยไทป โอ เอ และเอเชยวน แตละไทปไมนอยกวา 107 TCID50 วธการใช

1. ฉดวคซนครงแรกตงแตอาย 4 เดอน ถง 6 เดอน 2.ฉดครงท 2 กลงจากฉดครงแรก 3-4 สปดาห และฉดซาทก 6 เดอน 3.ในกรณทเกดโรคระบาด ใหฉดวคซนซาทนททกตว

ขนาดฉด ตวละ 2 มล. เขาใตผวหนง ความคมโรค สตวจะมความคมโรคหลงจากฉดวคซน 3-4 สปดาห และอยไดนาน 6 เดอน การเกบรกษา เกบในตเยนอณหภม 2-8 องศาเซลเซยส หามเกบในชองแชแขง ขนาดบรรจ ขวดละ 150 มล.(75 โดส) หรอ ขวดละ 40 มล.(20 โดส) ขอควรระวง อาจเกดอกเสบตรงบรเวณทฉดวคซน รวมกบมไขเลกนอย และเบออาหาร แตไมเปนอนตราย 4.โรคคอบวม (Hemorrhagic septicemia)




346


โรคเฮโมรายกเซฟตซเมย เปนโรคตดตอรายแรงของโคและกระบอ มกทาใหสตวปวยและตายจานวนมาก พบวากระบอปวยเปนโรครนแรงมากกวาโค สวนสตวอนๆ เชน แพะ แกะ สกร มา กวาง ชาง วว กระทง และลง เปนโรคนได โรคนมกจะระบาดในชวงฤดฝน สาเหตโนมนาททาใหสตวเปนโรคไดงายไดแก ความเครยดจากการเคลอนยาย อากาศรอนจด หนาวจด อยในทเปยกหรอชนแฉะเกนไป การใหอาหารทไมมคณภาพ มแรธาตอาหารไมถกสวนและการขาดอาหาร สาเหต

เกดจากเชอแบคทเรยชอ พาสเจอรเรลลา มลโตซดา (Pasteurella multocida) เชอนสามารถมชวตอยในสงแวดลอมเชน ในดนทชนแฉะ ในทงหญาและนาไดนาน 2 – 3 สปดาห แตจะถกทาลายไดงายดวยความรอน และนายาฆาเชอทวๆ ไป การระบาดของโรคมกพบในชวงฤดฝน หรอเมอเคลอนยายสตว โดยเฉพาะในสตวทสภาพรางกายไมสมบรณ และภาวะความเครยด เปนสาเหตโนมนาใหสตวตดเชอไดงายขน เชอ P. multocida สามารถตดตอไดจากการสมผสโดยตรงกบสตวทเปนพาหะของโรคหรอสงปรอง ในบรเวณทมความชกของโรคสง จะพบวาโคและกระบอเปนพาหะของโรคประมาณ 5% โดยไมแสดงอาการ และอตราการเปนพาหะจะเพมขนมากกวา 20% หลงจากทมการระบาดของโรคสตวทเปนพาหะจะปลอยเชอออกมาปนเปอนกบอาหารและนา เมอสตวตวอนกนเขาไป กจะปวยและขบเชอออกมากบสงขบถายตางๆ เชน นามก นาลาย อจจาระ ทาใหโรคแพรระบาดตอไป

เชอสามารถอยไดนานหลายชวโมงหรอหลายวนในดนทมความชนหรอในนา แตหลงจาก 2-3 สปดาหเชอจะตาย และไมพบวาแมลงดดเลอดเปนพาหะของโรค

อาการของโรค เชอ P. multocida จะทาใหเกดการอกเสบชนดมจดเลอดออกตามอวยวะตางๆ เชอเขาสกระแส

เลอด ทาใหโลหตเปนพษ ในรายทปวยแบบรนแรง อาการจะเรมจาก ไขสง ซม และไมอยากเคลอนไหว ตอมาจะพบวามนาลาย นามกไหล ไมเคยวเออง มการบวมแขงรอน บรเวณหนา คอ หวไหล และบรเวณหนาอก เยอเมอกคงเลอด มอาการทางระบบหายใจคอ อาปากหายใจ มเสยงดง หอบลกและถ ทองอด อจจาระมมกเลอดปน สตวมกจะลมและตายภายใน 6-24 ชวโมงหลงจากสงเกตพบอาการ กรณสตวปวยไมรนแรง จะตายภายใน 4-6 วน สตวทแสดงอาการมโอกาสหายนอยมาก และมกไมพบแบบเรอรง วการของโรค

หากเปดผาซากสตวจะมจดเลอดออก บวมและ Hyperemia เปนบรเวณกวาง พบการบวมของหว คอ และ หนาอกเกอบทกราย บรเวณทบวมจะพบการคงของของเหลวสฟางขาวหรอสเลอด มกพบจดเลอดออกทตอมนาเหลองและหวใจ และอาจพบปอดบวมหรอทองเสยในบางราย เยอหมปอดหนาตวขน ภายในหลอดลมมของเหลวปนฟองอากาศ (frothy exudates) ตบมเลอดคงบวมขยายใหญ ลาไสอกเสบ ตอมนาเหลองบวมนาขยายใหญ การวนจฉยโรค

วนจฉยโรคโดยสงเกตจากอาการ วการและประวตสตวปวย กลาวคอ สตวทตดเชอจะมไขสง และบวมบรเวณหว คอ และหนาอก มอตราการปวยและอตราการตายสง มโรคททาใหสตวตายอยางฉบพลนคลายคลงกบโรคนหลายโรค เชน งกด แบลคเลค รนเดอรเปส และแอนแทรกซ จง ควรวนจฉยดวยความระมดระวง

การตรวจทางจลชววทยาเพอหาเชอ P. multocida ทาไดโดยการเพาะเชอจากเลอดของสตวทปวยในระยะสดทาย ซงระยะกอนหนานอาจตรวจพบหรอไมกได ในสตวทตายใหม ควรเกบเลอดใสสารกน



347


การแขงตว หรอปาย (swab) จากหวใจ สวนสตวทตายมานานแลวสามารถตรวจหาเชอไดจากไขกระดกของกระดกทอนยาว เชน กระดกขา ตวอยางอน ๆ ทสามารถตรวจพบเชอไดแก ตบ ปอด ไต มาม และซโครง การเกบตวอยางเพอสงตรวจทางหองปฏบตการ

- ตวอยางเลอด ใสสารกนการแขงตว - สไลดปายเลอดจากอวยวะภายในตางๆ เชน หวใจ มาม ตบ ปอด ตอมนาเหลอง - อวยวะภายในตางๆ เลอด และไขกระดก ใสถงพลาสตก แชในถงนาแขง สงตรวจทาง

หองปฏบตการภายใน 24 ชวโมงหลงสตวตาย - เกบตวอยางอวยวะตางๆ แชใน 10% ฟอรมาลน เพอตรวจทางพยาธวทยา

การรกษา การรกษาจะไดผลดหากรกษาเมอสตวเรมแสดงอาการปวย นยมใชยาปฏชวนะในกลมเพนนซล

ลนหรอซลฟา เชน ออกซเตตราซยคลน เทอราไมชน เพนนซลน ซลฟาไดมดน เปนตน การปองกน

ปองกนโดยการฉดวคซนปองกนโรคเฮโมรายก เซฟตซเมยใหลกโคและกระบออาย 4 เดอนขนไป สตวจะมความคมโรคหลงจากฉดวคซนประมาณ 3 สปดาห และคมโรคนาน 1 ป หลงจากนนใหฉดวคซนซาทกป หลกเลยงการทาใหสตวเกดความเครยด โดยเขมงวดในเรองสขาภบาล 5.โรค Bovine virus diarrhea

เปนโรคตดเชอในโค แกะและสตวเคยวเอองอนๆ สกรอาจจะตดโรคไดโดยไมแสดงอาการเชอไวรสชนดนทาใหเกดโรคทมลกษณะแตกตางกนคอ โบวาย ไวรส ไดอะเรย (BVD) มลกษณะเปนแบบไมแสดงอาการรนแรง และมวโคซอลดซส (MD) เปนรนแรงถงตาย โรคนมผลใหสตวเกดความผดปกตแตกาเนด โดยเฉพาะในลกโค รวมทงทาใหเกดปญหาผสมไมตดในแมโค และการกดการสรางภมคมกนในรางกาย นอกจากลกษณะความรนแรงของโรคทแตกตางกนแลว อตราการเกดและตายของทงสองโรคในโคกแตกตางกน โดยทบวด (BVD) มอตราการเกดโรคสง (80-10%) แตอตราการตายตา (0-2%) ในขณะทเอมด (MD) มอตราการเกดโรคตา (5-10%) แตอตราการตายสง (90-100%) สาเหต เกดจากโบวาย ไวรส ไดอะเรย ไวรสบวดว (Bovine virus diarrhea virus =BVDV) ซงเปนไวรสในกลมเพสตไวรส (pest virus) เชอชนดนมความใกลเคยงกบไวรสทเปนสาเหตของโรคอหวาตสกร การตดตอ

โคจะตดเชอ BVDV ไดจากการสมผสโดยตรงและโดยผานทางรก ทพบสวนใหญ คอสตวทมการตดเชอโดยไมปรากฏอาการรนแรง เปนตวแพรเชอใหกบตวทไมมภมตานทานตอเชอน หากมการตดเชอในโคทตงทองทไมมแอนตบอดตอโรคนกทาใหเกดการ แทงได หรอผสมไมตด หรอลกตายหลงคลอด รวมไปถงคลอดลกทผดปกตแตกาเนด แคระแกรน มรายงานการศกษาการตดเชอ BVDV ในฝงโคนม จานวน 200 ตว พบวาลกโค 16% ตายดวยอาการปอดบวม นอกจากนในระยะเวลา 2 ป หลงจากมการตดเชอ พบวาอตราการเกดทองเสย แทง ลกคลอดออกมาผดปกตเพมมากขนสาหรบการตดตอผานทางรกนน ลกในทองในชวง 3 เดอนแรกของการตงทองไวตอการตดเชอมากทสดหากแมโคตดเชอในชวงน ลกในทองมกตายเปนผลใหแมโคผสมไมตดตามมา การตดเชอในชวงถดมามผลใหแทงและคลอดลกออกมาตาย บาง



348


กรณลกโคอาจจะรอดชวต แตจะไมแขงแรง นาหนกนอยและทาเดนผดปกต ซงเปนผลมาจากการเกดวการทสมอง ลกโคอาจมอาการตาเปนตอ และมวการทผวหนง อาการ

มไข นาลายไหล มนามก ไอ ซม เบออาหาร เยอบทลนเหงอกและผนงกระเพาะลาไสลอกหลด ในบางรายทองเสย รางกายขาดนา ออนเพลย การตดเชอในแมโคตงทองทาใหเกดการแทง คลอดลกตายกอนครบกาหนด โคทตดเชอบางรายอาจไมแสดงอาการ การควบคมและปองกน

วคซนของโรคนมทงชนดเชอเปนและเชอตายในพนททม ความเสยงตอการเกดโรคนสงลกสตวควรไดรบวคซนตงแตอาย 2-4 สปดาห และฉดซาเมออาย 6-8 เดอน หลงจากนนฉดซาทกปไมควรทาวคซนเชอเปนในโคทตงทองและโคสาว

6.โรคแบลคเลค (โรคไขขา) blackleg

โรคไขขา เปนโรคตดตอรายแรงของ โค กระบอ แพะ แกะ และสตวอนๆ สวนใหญมกจะเกดกบโคตงแต อาย 2 เดอนขนไป และพบมากทสดในสตวอาย 6 เดอน – 2 ป โรคนเกดไดตลอดทงป แตจะพบบอยในชวงอากาศรอน และในททเคยเกดโรคมากอน สาเหต

เกดจากเชอแบคทเรยชอ คลอสตรเดยม ชอววไอ (Clostridium chauvoei) เปนเชอทเจรญเตบโตในททไมมอากาศและเมอถกกบอากาศจะสรางสปอร สามารถมชวตอยในสงแวดลอม เชน ดนไดนานหลายป สตวตดเชอจากการกนอาหารทมเชอหรอสปอรปนเปอน หรอตดทางบาดแผล เชน บาดแผลทเกดจากการตอน เปนตน อาการ

สตวปวยจะมอาการเบออาหาร ซม ไขสง ขากระเผลก กลามเนอบรเวณสะโพก โคนขาหลง ไหล อก คอ หรอทอนๆ จะบวม รอน และเจบปวด ตอมาอาการบวมจะขยายใหญ ไมรอน และไมเจบ เวลากดจะมเสยงดงกรอบแกรบ เนองจากมแกสอยภายในบรเวณผวหนงทอกเสบบวมจะมลกษณะแหงแตกสดาแดงหรอดา สตวจะตายภายใน 12–48 ชม.หลงแสดงอาการแตบางตวอาจตายกะทนหนโดยไมแสดงอาการปวย การรกษา

ยาปฏชวนะทใชไดแก ยาเพนนซลลน ออกซเตตราซยคลน คลอเตตราซยคลน ควรรกษาในระยะแรกๆ ทเรมปวยจะไดผลด หากอาการมากจนสตวลมลงนอนการรกษามกไมไดผล การปองกน

1. ฉดวคซนใหกบสตวตงแตอาย 4 เดอนขนไป และฉดซาทก 6 เดอน กรณทฉดวคซนใหกบลกโคทอายนอยกวา 4 เดอน ตองฉดซาอกครงเมออาย 6 เดอน

2. โรคนเปนโรคในพระราชบญญตโรคระบาดสตว พ.ศ.2499 เมอสงสยมสตวปวย หรอตายดวยโรคนตองแจงเจาหนาทสตวแพทยมาตรวจทนท สวนสตวทตายหามนาไปบรโภคใหนาไปฝงหรอเผา เพอปองกนการแพรระบาดของโรค รอยโรค



349


ซากขนอดเรว มเลอดเปนฟองออกจากปาก จมก และทวารหนก เมอเปดผาบรเวณทบวมจะพบของเหลวสดาหรอมเลอดปนและมฟองอากาศอยภายใน ซงอาจมกลนเหมน สวนกลามเนอจะมสดาแดงหรอดาและมฟองอากาศแทรกอยทวไป ตอมนาเหลองบรเวณใกลเคยงจะบวม 7.โรคแทงตดตอ หรอ โรคบลเซลโลสส (Brucellosis)

โรคแทงตดตอเปนโรคระบาดทสาคญโรคหนงของโค, กระบอ, สกร, แพะ, แกะ และสตวเลยงอนๆ รวมทงคนกอาจตดโรคนได โรคนมความสาคญทางดานเศรษฐกจมาก โดยเฉพาะอยางยงเกยวกบการเลยงโคนม เพราะโรคนจะทาใหปรมาณของนานมทควรไดลดลง เนองจากแมโคแทง ซงทาใหตองสญเสยชวตลกโคไปดวย นอกจากนกจะทาใหเกดปญหาการผสมไมตด ทาใหการจดการแผนการผสมพนธเสยไป นอกจากนในแมโคบางตวหลงจากแทงลกแลว จะเกดโรคมดลกอกเสบตามมา ทาใหเสยสขภาพ และอาจตายได สาเหต

เกดจากเชอแบคทเรย บรเซลลา (Brucella spp.) โคทกอายสามารถตดเชอนได แตในโคสาว แมโค โคตงทองและโคเพศผทโตเตมวยตดเชอนไดงายกวาลกโค โคสวนมากจะตดเชอโดยการกนอาหารหรอนาทมเชอปะปนเชอนจะออกมากบปสสาวะ นานม นาคราของโคทเปนโรคหรออาจตดเชอได โดยการสมผสโดยตรงทางผวหนง เยอชมและจากการหายใจ สวนการตดตอทางการผสมพนธ โดยวธทางธรรมชาตเกดขนไดนอยมาก การตดตอของเชอแบคทเรยนเกดไดหลายทาง คอ

-โดยการกนอาหาร และนาทมเชอนปะปนอย -โดยการเลยสงทขบออกทางชองคลอดของโคตวเมยทเปนโรค -โรคตดตอกนไดโดยเชอเขาทางบาดแผลทผวหนง -เชออาจเขาทางนยนตาไดในขณะทแมโคเปนโรค กวดแกวงหางแลวถกนยนตา -โรคตดตอกนไดโดยการผสมพนธตามธรรมชาต -โรคตดตอกนโดยใชนาเชอจากพอโคทเปนโรคแลวนาไปผสม

-ลกโคตดโรคโดยการกนนานมจากแมโคทเปนโรค นอกจากนโรคอาจตดตอจากแมโคตวหนงไปยงแมโคอกตวหนงได ในระหวางรดนม

อาการ

แมโคจะแทงลกในระยะตงทองได 5-8 เดอน โดยมรกคางและมดลกอกเสบตามมา การแทงมกจะเกดในทองแรกเทานน หลงจากนนอาจไมแทงแตจะเปนตวอมโรคแพรเชอไปยงโคตวอนๆได ลกโคทคลอดออกมาจะออนแอไมแขงแรงหรออาจเปนหมน การผสมตดในฝงตา ในโคเพศผลกอณฑะจะบวมโตขางใดขางหนงและเปนหมน อาจพบขออกเสบรวมดวย

ในคนจะมอาการหนาวสนไขขนๆ ลงๆ มเหงอออกมากในเวลากลางคนปวดเมอยตามขอและกลามเนอ ออนเพลย เบออาหาร ตวเหลองซด การรกษาและการปองกน

เมอโคปวยหรอผสมไมคอยตด และสงสยวาจะเปนโรคนควรตดตอนายสตวแพทยใหมาทาการตรวจรกษา ซงในปจจบนนยงไมมยารกษาโรคนทไดผล



350


การควบคมโรคแทงตดตอน ขนอยกบปจจย 3 ประการคอ 1. การสขาภบาล คอ การแยกสตวปวยออก, เมอมการแทงใหรบเผา หรอฝงซากลกโคตลอดจน

รก และสงขบถายจากมดลก, และใหใชยาฆาเชอโรคในบรเวณนนใหทว โคทกตว และสตวอนๆ ทอยในฟารม ใหทาการตรวจเลอดทนท แลวกาจดตวทเปนโรคออก และใหทาการตรวจซาหลงจากนน 30 วน แมโคทองแกใกลคลอดใหแยกออกกกขงไวตางหากจนกระทงคลอด ทงนเพราะแมโคบางตวทเปนโรคนในบางครงเมอตรวจเลอดจะใหผลลบจนกวาจะคลอดหรอแทงลก

2. การฉดวคซนใหกบสตว คอ ซงมวคซนอยหลายแบบ จะเรมฉดใหไดตงแตอาย 1-8 เดอน ทงนอยในดลยพนจของสตวแพทยวาจะใชวคซนแบบไหน แตโดยทวไป นยมใชวคซนเสตรน S19 แกโคตวเมยทอยในชวงอาย 3-9 เดอน ซงจะทาใหภมคมกนโรคนานถง 5-8 ป

3. การตรวจเลอด และกาจดสตวทเปนโรคออกไป คอ คนสามารถตดโรคนได โดยการไปสมผสกบสตวทเปนโรค หรออวยวะสตวทเปนโรค เชน ลกโคทแทงออกมา, รก หรอตดโรคโดยการกนนานมจากสตวทเปนโรคโดยไมไดทาการพาสเจอไรซเสยกอน การเกบตวอยาง

1. ซรมสตวปวย 2. สงทถกขบออกมาจากการแทงลก เชน รก ลกทแทง (ปอด ตบ มาม และของเหลว

ในกระเพาะ) นานม เลอด 3. ตวอยางทเกบจากสตวทตายแลว

สงตรวจแยกเชอแบคทเรย : เกบอวยวะภายใน ปอด ตบ ไต มาม ตอมนาเหลอง บรเวณหว เตานม และ ลกอณฑะ โดยเฉพาะบรเวณทมรอยโรค สงตรวจทางจลพยาธ : แบงเกบจากสวนทแยกเพาะหาเชอแชในนายา ฟอรมาลนบฟเฟอร 10 % 8. โรคพาราทเบอรคโลซส (Para tuberculosis, Johne's diseases)

โรคนเปนโรคตดตอเรอรงในสตวเคยวเออง ไดแก โค กระบอ แพะ และแกะ ลกษณะทสาคญของโรค คอ ทาใหสตวปวยแสดงอาการทองเสยเรอรงมผลทาใหเกดความสญเสยทาง เศรษฐกจอยางมาก สาเหตและการตดตอ

เกดจากเชอแบคทเรยไมโคแบคทเรยม พาราทเบอรคโลซส (Mycobacterium tuberculosis) เชอสามารถเจรญเตบโตและฟกตวอยไดนาน 2 ป หรอมากกวานในสตวปวยโดยยงไมแสดงอาการ และสามารถมชวตอยในดนไดนานหลายป สตวปวยจะปลอยเชอออกมาพรอมกบอจจาระ โดยสตวนนจะสามารถปลอยเชอออกมากบอจจาระไดกอนแสดงอาการถง 15 เดอน การตดตอและการแพรกระจายของโรคจงเกดจากการกนอาหาร นาทมเชอปนเปอน ลกโคอายแรกเกดถง 6 เดอน จะตดโรคไดงาย อาการ

อาการทพบเหน โคทแสดงอาการปวยมกอยในชวงอาย 3-6 ป สตวจะผอม ทองเสยอยางเรอรง กนนาบอย นาหนกลด เมอสตวอยในภาวะเครยด เชน การขนยายสตว การคลอดลก สตวจะแสดงอาการรนแรงมากขน ในทสดจะขาดนาอยางรนแรง และตายได ในโคนมนานมจะลดในระยะทยงไมแสดงอาการทองเสย โคทเปนโรคยงกนอาหารไดปกต แตกนนามากกวาปกต อจจาระเหลวใสเปนเนอเดยว ไมมกลนผดปกต ไมมเลอดหรอมกปน อาการทองเสยเปนตดตอกนตลอดไป หรอเปนๆ หายๆ กได การตรวจวนจฉย



351


เนองจากสตวทเปนตวอมโรคมกจะไมแสดงอาการใหเหน การเฝาระวงโรค จงตองใชวธการตรวจทางซรมวทยา เพอทาการคดแยกสตวปวยออกจากฝง สวนสตวทแสดงอาการของโรคแลวกจะตองทาการวนจฉยยนยนการเปนโรค แบะแยกออกจากฝงทนท การวนจฉยโรคมดงน 1. การตรวจหาเชอ ไมโคแบคทเรยม พาราทเบอรคโลซส

- การผาซาก ตรวจดลกษณะวการของโรคทลาไส และตอมนาเหลองขางเคยง พบลาไสหนาตวขน ตอมนาเหลองบวมโต

- การตรวจทางจลพยาธวทยา และยอมสพเศษซลเนลเสน - ตรวจอจจาระโดยการยอมสพเศษซลเนลเสน - การเพาะเชอแบคทเรย จาก อจจาระ ตวอยางเนอเยอทมวการของโรค - การตรวจดเอนเอ

2. การตรวจทางซรมวทยา เพอตรวจหาแอนตบอดตอเชอ ไมโคแบคทเรยม พาราทเบอรคโลซส มหลายวธ เชน คอมพลเมนตพกเซชนเทสต อไลซา เปนตน การรกษา

การรกษาไมไดผล ยาปฏชวนะบางตวมผลเพยงเลกนอยในการทาใหสตวปวยหยดแสดงอาการเพยง ระยะหนงเทานน ดงนนจงไมมการรกษาสตวปวยดวยโรคน วคซนไมแนะนาใหใชเนองจากไมใหผลคมโรค การควบคมและปองกน

1. ตรวจสขาภาพสตวประจาปพบสตวทสงสยเกบซรมและอจจาระสงหองปฏบตการ 2. คดแยกตวสงสยวาเปนโรคออกจากฝงและทาลายสตวปวย 3. ควรเนนการจดการฟารมและดแลความสะอาดของฟารม 4. แยกเลยงลกโคจากแมทเปนโรคหรอสงสยวาเปนโรคทนทหลงคลอด

การเกบตวอยางสงหองปฏบตการ 1. ตวอยางทเกบจากสตวขณะมชวต ไดแก ซรม อจจาระ 2. ตวอยางทเกบจากสตวทตายแลว - สงตรวจแยกหาเชอแบคทเรย: ใหเกบอจจาระพรอมลาไสบรเวณรอยโรค ตอมนาเหลอง แชเยน

สงหองปฏบตการ หากสงไมทนใหเกบแชแขง - สงตรวจทางจลพยาธวทยา: เกบลาไสและตอมนาเหลองทมรอยโรคแชในนายาฟอรมาลน

บฟเฟอร 10% และสงหองปฏบตการ 9. โรคบลทงก (Bluetongue) สาเหต

เกดจากเชอไวรส RNA ชนดไมมเปลอกหม family Reoviridae genus Orb virus เชอนถกยบยงไดดวยความรอนมากกวา 140°F สารละลายฟอรมาลน ß-propriolactone อนพนธของ acetylethyleneimine หรอ การฉายรงส และถกทาลายไดดวยความเปนกรดดางท pH นอยกวา 6 หรอมากกวา 12 นอกจากนสามารถใชนายาฆาเชอทมฤทธเปนกรด เชน 2% กรดอะซตก หรอ กรดซตรก ในการฆาเชอโรคได



352


นอกจากนยงพบวาใน Blue tongue virus serogroup จะมความผนแปรทางพนธกรรมระหวางกน ซงเกดจากการแลกเปลยนชนสวนทางพนธกรรมของไวรสแตละตว (genetic drift) เมอสตวตด Blue tongue virus หลาย ๆ สเตรนรวมกน อยางไรกตาม ความรนแรงของ Blue tongue virus แตละซโรไทปและสเตรนจะมความแตกตางกนไป ทงนผลการศกษาในแกะ พบวาความรนแรงของ Blue tongue virus จะมปจจยของสายพนธ อายสตว ระยะเวลาทเลยงแบบปลอยทง รวมถงความเครยดเขามาเกยวของดวย

สตวทไวตอการเกดโรค - สตวเคยวเออง : แกะ แพะ โค กระบอ อฐ กวาง - แกะมความไวตอการตดโรค และแสดงอาการทางคลนกมากทสด - โค แพะ อฐ กระบอ และสตวปาทเปนสตวเคยวเอองจะพบอาการปวยแบบไมแสดงอาการ - โคจะเปนตวอมโรคและไมแสดงอาการเมอปวย ทาใหเปนแหลงกกเกบโรค ซงมความสาคญ

ในแงระบาดวทยา การตดตอ และแพรกระจายของโรค

-พาหะนาเชอ BTV คอ แมลงในกลม Cullicoides spp. -การแพรกระจายของโรค เกดเมอพาหะนาโรค (ตวรน) ดดเลอดสตวทปวยและอยในระยะ

viremic ทงนหากอณหภมภายในตวรนมความเหมาะสม เชอไวรส BTV จะเพมจานวนมากขน -โคจะอยในระยะ viremic (ระยะทสามารถสงผานเชอ BTV ใหกบพาหะ) เปนระยะเวลานอยกวา

9 อาทตยหลงจากการตดเชอ -แกะจะอยในระยะ viremic (ระยะทสามารถสงผานเชอ BTV ใหกบพาหะ) เปนระยะเวลานอย

กวา 50 วนหลงจากการตดเชอ -แหลงทจะพบเชอ BTV แมลงในกลม Cullicoides spp. ทมเชอไวรส, เลอดและนาเชอสตวท

ปวยดวยโรคบลทงก ระยะฟกตวของโรค ประมาณ 5-20 วน อาการ 1. ในแกะ และในกวางบางสายพนธ (แบบเฉยบพลน, Acute form) อาการทางคลนก

- มไข อณหภม 42 องศาเซลเซยส ประมาณ 4-12 วน - พบอาการบวมนาทบรเวณหนา รมฝปาก รอบๆ ปากและจมก - พบการอกเสบ แผลหนอง และการลอกหลดของเนอเยอบรเวณปาก และจมกซงนาไปส severe

necrosis - ลนบวม และมวงเนองจากภาวะขาดออกซเจน - มอาการขากะเผลก จากการอกเสบของกลามเนอ และผวหนงบรเวณเทา - พบอาการแทงในแมแกะทตดเชอในชวงสามเดอนแรกของการตงทอง - พบอาการบวมของเนอเยอบรเวณปากและจมก ทาใหมอาการหอบ และนาลายไหล



353


ภาพท 14. 4 อาการบวมของเนอเยอบรเวณปาก จมก และนาลายไหลการอกเสบ และลอกหลดของเนอเยอบรเวณปากและกระพงแกม http://www.microbiologybytes.com/virology/Reoviruses.html อาการแทรกซอน เชน ปอดอกเสบ ภาวะเปนหมน อตราปวย และอตราการตาย

- อตราการปวย: อาจมากถง 100 % - อตราการตาย: อยระหวาง 0-50% ซงการตายมกเกดจากการทสตวไมสามารถกนอาหาร

กลามเนอออนแรง และไมสามารถเคลอนไหวได - BTV สายพนธของอเมรกาจะกอใหเกดอตราการปวยนอยกวาสายพนธของแอฟรกา

2. ในโค (แบบไมแสดงอาการ หรอแสดงอาการปวยไมชดเจน, In apparent form) อาการทางคลนก

1.ไมแสดงอาการทเดนชด พบการเปลยนแปลงของจานวนเมดเลอดขาว และอาจพบไขขนๆ ลงๆ 2.สตวทเคยปวยหรอไดรบเชอ BTV จะแสดงอาการทางคลนก 10 วนหลงจากทไดรบ BTV อก

ครงในระยะเวลา 10-20 วน 3.อาการทอาจพบได คอ ภาวะเลอดออกจนถงอาการเปนหนองทบรเวณเนอเยอทชองปาก ขน

ของสตวหยาบและ เกาะกนเปนกอน 4.ขาจะเปนแผลและ มการอกเสบของกบ

ภาพท 14.4 ภาวะเลอดออกจนถงอาการเปนหนองทบรเวณเนอเยอทชองปาก ขนของสตวหยาบ และเกาะกนเปนกอน

http://www.microbiologybytes.com/virology/Reoviruses.html



354


ภาพท 14. 5 การอกเสบของกบ บรเวณไรกบ Coronary band

อาการแทรกซอน โคมอาการกบเนาหลงจากทมการปวย เนองจากพบการแตกบรเวณกบ ปอดอกเสบ อตราการปวยและอตราการตาย อตราการปวย นอยกวา 5% ผลกระทบสวนใหญเกดจากผลผลตทลดลง การเกบตวอยางสงตรวจทางหองปฏบตการ

ในสตวมชวต : เกบตวอยางเลอดในสารเฮปารน ในสตวทตายแลว : เกบตวอยางของมาม ตบ ไขกระดก และตอมนาเหลอง ลกทแทง หรอสตวทตดเชอมาแตกาเนด ใหเกบตวอยางของ Precolostrum serum และซากท

แทง เกบตวอยางทอณหภม 4 องศาเซลเซยส และไมแชแขง การตรวจทางซรมวทยา : Paired sample sera

การรกษา ไมมการรกษาทจาเพาะเจาะจงของโรคบลทงก แตมการรกษาตามอาการ

การปองกน มการควบคมและปองกนพนทปลอดจากโรคบลทงก โดยการควบคมการเคลอนยายสตวเขา ออก

พนท และสตวนาเขา นอกจากนนยงตองควบคมพาหะนาโรคทสามารถเขามาในพนทพรอมกบการขนสงอกดวย ควรมการเฝาระวงทางซรมวทยาเพอใหทราบถงประชากรหรอจานวนสตวทเสยงตอการเปนโรคและปวยเปนโรคบลทงก การควบคม

ลดปรมาณพาหะทจะนาโรคมาสสตว โดยลดแหลงทอยของพาหะนาโรคหรอใชยาฆาตวออน ในชวงทมพาหะ Cullicoides spp. เปนจานวนมาก (peak vector time) หลกเลยงการเลยงสตวกลางแจง ควรเลยงภายในคอก เพอลดโอกาสทพาหะนาโรคจะไปสมผสกบตวสตว การใชวคซน

Modified live virus vaccine ทงนวคซนทจะใชจะตองเปนซโรไทปเดยวกนทระบาดอยในพนท

10. โรคเมลออยโดซส (Melioidosis) หรอโรคมงคลอเทยม โรค Melioidosis หรอเรยกวาโรคมงคลอเทยม เนองจากมอาการคลายโรคมงคลอพษ

(glanders) ทเกดจากเชอในกลมเดยวกน สาเหตเกดจากเชอ Pseudomonas pseudomallei ซงเปนเชอแบคทเรยชนด Bacillus ตดสแกรมลบและเชอมการสราง end toxin เชอชนดนมกพบในดนและนา



355


โดยเฉพาะดนทมลกษณะชนแฉะ มนาทวมขงคลายหนองบง หรอบรเวณแปลงนา เช อสามารถอยไดนานในนาดนและอจจาระ ไดอยางนอย 1 เดอน การตดตอของโรค

1. ในคน สามารถตดตอไดทางผวหนงและการหายใจ ปกตโรคนพบไมบอยในคนและไม คอยมอาการรนแรงถงตาย

2.ในสตว เชอเขาสรางกายโดยการกน ทางบาดแผล และการหายใจทาใหเกดโรคใน สตวไดหลายชนด เชน โค สกร แพะ แกะ มา สนข แมว สตวฟนแทะและสตวปาหลายชนด การเกดโรคในสตวมทงแบบเฉยบพลนและเรอรง มกจะทาใหสตวตายและไมคอยตอบสนองตอการรกษา อาการของโรค

1. อาการในคน อาจพบอาการ septicotoxemia โดยเรมแรกมอาการหนาวสน มไข กระเพาะอาหารและลาไสอกเสบรนแรง ผปวยอาจตายไดใน 2-4 วน หรอมอาการแบบ sub acute โดยจะพบอาการทางผวหนง โลหตเปนพษและปอดบวม (pneumonia) สวนแบบเรอรงจะพบเปนฝ (abscess) ตามตอมตาง ๆ ของรางกาย นอกจากนยงอาจพบแบบไมแสดงอาการแตอาจตรวจพบแอนตบอดในเลอด โรค Melioidosis มอาการคลายกบโรคตดเชออนๆ ทาใหวนจฉยแยกจากอาการไดยาก ตองยนยนดวยการตรวจหาเชอ P. pseudomallei 2. อาการในสตว จะพบทงแบบเฉยบพลนและเรอรง โดยแบบเฉยบพลนจะพบอาการไข ซม อาการทางระบบทางเดนหายใจแบบเรอรง จะพบลกษณะของฝ (abscess) ท อณทะ (testes) และในสวนอน ๆ ของรางกาย รวมทงมอาการทางประสาทรวม 11.โรคปอดบวม

โรคนเกดจากเชอแบคทเรยชนดหนง เปนไดกบแพะทกอาย พบไดทวไปโดยเฉพาะแพะทออนแอและไมเคยถายพยาธ พบภาวะโรคนบอยๆ ในฤดฝนเชอตดตอไดรวดเรว โดยการกนเชอทมอยในนา อาหาร หายใจ เชอในอากาศ การอยรวมฝงกบแพะปวยดวยโรคน อาการของแพะทปวย ไดแก มไข จมกแหงมนามก หอบ หายใจเสยงดง ไอ ถาเปนเรอรงแพะจะ แคระแกรน ออนแอ แพะปวยจะตายถง 60-90 เปอรเซนต โดยเฉพาะแพะทมพยาธมาก และลกแพะหลงหยานมใหมจะตายมากทสด การรกษา

โดยฉดยาปฏชวนะ เชน เพนนซลลน ออกซเตตราซยคลน คลอแรมเฟนนคอล อยางใดอยางหนงเปนเวลาอยางหนงเปนเวลา 3-5 วนตอกน ทงนทงนนควรปรกษา สตวแพทยในการรกษา โรคนปองกนไดโดยจดการโรงเรอนให สะอาด พนคอกแหง อยาใหฝนสาดหรอลมโกรกแพะ และควรยกพนโรงเรอน ประมาณ 1-1.5 เมตร แพะปวยใหแยกขงไวในคอกสตวปวยตางหาก จนกวาจะหายดแลวจงคอยนาเขารวมฝงเดมใหม นอกจากนควรถายพยาธ แพะ เปนประจาตามโปรแกรมทกๆ 4-6 สปดาห เพอใหแพะแขงแรงและควร ดแลแพะหลงหยานมเปนพเศษดวยการเสรมอาหารทมคณภาพด

ปอดบวม หมายถง การอกเสบของเนอปอด ซงรวมทงหลอดลม และถงลมทาใหมของเหลว เกดขนใน ถงลม (Alveoli) โรคนสวนใหญเปนโรคแทรกซอน และมกเปนสาเหตทสาคญของการปวยและการตายของสตวทเปนโรคตดเชอ ตางๆ สวนมากเกดจากเชอโรคเขาปอด โดยทางเดนหายใจ เชน สดดมตวเชอโรคหรอสปอรของเชอเขาไปหรอเขาทางกระแสโลหต เชน ในภาวะทมการตดเชอ หรอโลหตเปนพษ (septicemia) เปนตน ปอดบวม มกเปนกบสตวทไมแขงแรง หรอมภมตานทานโรคตา โรคนเกดกบโค



356


ไดทกอาย และเกดไดตลอดทงป พบมากและเปนอนตรายในลกโคแรกเกดถง 3 เดอน รองลงมาไดแก โครน

สาเหต สวนใหญเกดจากเชอแบคทเรย เชน ฮโมฟลส ซอมนส (Hemophilus somnus) ไมโคพลาสมา

(Mycoplasma spp.) โครนแบคเทอเรยม ไพโอจเนส (Corynebacterium pyogenes) พาสเจอเรลลา (Pasteurella spp.) ซลโมเนลลา (Salmonella spp.) อ. คอไล (E. coli) เปนตน ซงทาใหเกดโรคโดยตรง หรอเขาไปเปนโรคแทรกซอนของโรคอน ทพบบอยคอ โรคทางเดนระบบหายใจ ไดแก พาสเจอเรลโลซส, ไวรอล อนเตอสตเชยลนวมอเนย, อนเฟคเชยส โบวาย ไรโนทราคไอตส และ ไมโคตค นวมอเนย (Pasteurellosis, Viral interstitial pneumonia, Infectious bovine rhinotracheitis และ Mycotic pneumonia) เปนตน โรคตดเชอระบบอน ไดแก โรคทองรวงในลกโค สะดออกเสบ ขออกเสบ และ โบวาย ไวรอล ไดอะเรย (Bovine viral diarrhea) เปนตน สาเหตรองลงมา ไดแก เชอไวรส เชอรา และพยาธ

การเกดโรคปอดบวม มกจะมสาเหตโนมนาไดหลายอยาง ทสาคญ ไดแก 1. โรงเรอนไมถกสขลกษณะ เชน คอกสกปรก ชนแฉะ อากาศถายเทไมสะดวก มฝนละอองมาก

โคอยรวมกนอยางแออด เปนตน 2. โคมรางกายออนแอ เนองจากขาดอาหาร ไดแก ใหอาหารและนาไมพยงพอ อาหารไม

เหมาะสม หรอไมมคณภาพ เชน มเชอราปนเปอน มโปรตนมากเกนไป หรอขาดวตามน เอ เปนตน 3. ลกโคไดรบนมนาเหลองไมพอ 4. มพยาธในปอดและในลาไสมาก 5. สาลกนา หรอนานม เศษอาหาร หรอสงแปลกปลอมอนๆ เขาหลอดลมและปอด 6. สดดม หรอกนสารเคม 7. เกดจากความเครยดตางๆ เชน การขนสงเคลอนยาย การเปลยนทอย การเปลยนแปลงของ

สภาวะอากาศ มฝนตกชก อากาศรอน หรอหนาวเยนเกนไป เปนตน 8. สาเหตอนๆ เชน ภาวะภมแพตางๆ หรอมวตถแปลกปลอมแทงทะลผนงอกเขาสปอด

อาการ อาการสวนใหญทพบ คอ ซม มไข (103-107๐F) เบออาหารนามกไหล ไอ หายใจเรวและถ ม

อาการหอบ หรอหายใจลาบาก หายใจมเสยงดง กระวนกระวาย จมกแหง นาลายไหล นาตาไหล ฟงบรเวณปอดจะไดยนเสยงหายใจและเสยงปอดทผดปกต บางครงพบมนามกใสในระยะแรกตอมาจะขนเหนยว บางทมกลนเหมน ในลกโคอาจมอาการขาดนา โดยสงเกตเหนไดจาก ขนหยาบกระดางและแหง เบาตาลกและอาจมอาการทองอด หรอทองเสยรวมดวย อาการของโรคจะรนแรงมากขนเมอเกดจากเชอแบคทเรยรวมกบเชอไวรส

ลกโคหรอโคทไมแขงแรงอาจตายภายใน 3-7 วน หลงแสดงอาการ สวนโคทกาลงใหนม นานมจะลดลงและโคทกาลงทองจะทาใหแทง ซงมกจะพบในรายปอดบวมเนองจากเชอรา โคทเปนแบบเรอรง จะมอาการทรดโทรม เบออาหาร ผอมลงเรอยๆ รางกายมอณหภมปกตหรอสงขนเลกนอย อาจมอาการหอบ และไอรวมดวย จะเปนอยนาน การรกษา



357


รกษาตามสาเหตและอาการ ควรเรมรกษาตงแตเรมแสดงอาการ โดยแยกโคปวยออกจากฝงไปเลยงในทอบอนและสะอาด มอากาศถายเทไดสะดวก แลวใหยาปฏชวนะ เชน เพนซลลน กานามยซน เตตราไซคลน เทอรามยซน (Penicillin, Kanamycin, Tetracycline Terramycin) หรอยากลมซลฟา (Sulfonamide) ไดแก ไทโลซน (Tylosin) เปนตน

ในรายทรางกายทรดโทรม ออนเพลย หรอไมกนอาหาร ควรใหยาบารงและอเลคโตรไลท (electrolyte) ควบดวย บางครงอาจใหพวก คอตโคสเตยรอย (Corticosteroid) หรอแอนตฮสตามน (Antihistamine) รวมดวย การควบคมและปองกน

1.ควรเอาใจใสดแลโคอยางใกลชดเพอสงเกตอาการผดปกตจะไดใหการรกษา ควบคมและปองกนโรคไดทนทวงท

2. รกษาความสะอาดโรงเรอน และสงแวดลอมรอบๆ โรงเรอนใหสะอาดอยเสมอ 3. รกษาสขภาพของโคใหแขงแรง โดยใหอาหารทเหมาะสมอยางเพยงพอ มคณภาพดไมมเชอโรค

ปนเปอน เปนตน 4. ใหลกโคกนนมนาเหลอง (Colostrums) ทนทหลงคลอด 5. ใหยาถายพยาธอยางสมาเสมอ 6. ลดภาวะความเครยดของโค เชน ไมใหโคอยรวมกนหนาแนนเกนไปแยกเลยงโคทมอายตางกน

โรงเรอนควรมทบงแดด บงลมและฝน และมอากาศถายเทไดสะดวก 7. ฉดวคซนปองกนโรคตามระยะเวลาทกาหนดอยางเครงครด 8. ควรจดการฟารมและการสขาภบาลอนๆ ใหด เพอทาใหโคมสขภาพสมบรณและแขงแรง

การเกบตวอยางสงหองปฏบตการ เกบนาเมอกหรอนามก เสมหะ ชนสวนของปอดทสดและมวการ นาในเยอหมปอดและ

Meditational lymph node ใสในภาชนะทสะอาด และปราศจากเชอโรค ใสในกระตกทมนาแขงสงหองปฏบตการ กรณทสงสยจะเกดจากสารพษ ใหเกบสงทอยในกระเพาะอาหารและอาหารสตวสงตรวจ 12. โรควณโรค Tuberculosis

เปนโรคตดตอเรอรง สามารถตดตอระหวางสตวและคนได เชอโรคน มความทนทานสามารถอยในซากสตวไดหลายสปดาห และอยในนานมดบไดประมาณ 10 วน สาเหต

เกดจากเชอแบคทเรย ไมโคแบคทเรยม โบวส (Mycobacterium bovis) การตดตอเกดจากการหายใจ การกน การสมผส และการผสมพนธ อาการ

อาการจะขนกบอวยวะทเปน เชนวณโรคทปอด สตวจะไอในตอนกลางคนหรอเมอทางานหนก วณโรคทลาไสจะมอาการทองเสยรวมดวย วณโรคทลกอณฑะลกอณฑะจะบวมโต วณโรคทเตานมเตานมจะอกเสบ วณโรคทสมองจะพบวาสตวมอาการทางประสาท การรกษา ไมแนะนาใหรกษา การปองกน



358


1. ควรตดตอสตวแพทยในทองทใหทาการทดสอบโค ดวยวธการทดสอบทางผวหนงอยางสมาเสมอ ปละ 1 ครง 2. ถาพบวาสตวในฝงเปนโรคหรอสงสยวาเปนโรค ควรแยกออกจากฝงและทาลาย 3. ฟารมทเคยมประวตการเปนโรค หรอยงคงมโรคนอยตองมการตรวจโรคอยางสมาเสมอ 4. ตรวจโรคกอนนาสตวเขา-ออกจากฟารม

รอยโรค อวยวะทเปนโรคจะพบตมเปนกอนสเทามนๆ ตรงกลางจะเปนหนองสเหลองหรอมหนปนแทรก

ขนกบระยะเวลาทเปนโรค ตมนมกพบตามอวยวะหรอตอมนาเหลองในชองอก การเกบตวอยาง 1. แยกเชอแบคทเรย : เกบตอมนาเหลองบรเวณสวนหว อก และชองทอง แชเยน/แชแขง 2. ตรวจทางจลพยาธวทยา : เกบวการแชนายาฟอรมาลนบฟเฟอร10 % 13. โรคพษสนขบา (Rabies)

โรคพษสนขบา (โรคกลวนา, โรคหมาวอ) เปนโรคตดเชอของระบบประสาทสวนกลางทมอนตรายรายแรงถงชวต พบในสตวเลยงลกดวยนมทกชนดเปนโรคตดตอระหวางสตวและคน พาหะนาโรคทสาคญ คอ สนข และแมว สวนในตางประเทศมกเกดจากสตวปากนเนอตางๆ เชน สนขจงจอก สนขปา แรคคน สกงคและสาหรบในแถบประเทศละตนอเมรกานน ยงพบพาหะทสาคญคอคางคาวดดเลอด สาเหต

เกดจากเรบสไวรส (Rabies virus) การตดตอทสาคญคอการถกสตวทมเชอกดเชอพษสนขบาจะผานจากนาลายเขาสบาดแผลและผานเขาสเสนประสาทสวนปลาย ไขสนหลงและเขาสสมอง มการเพมจานวนของเชอไวรสในสมองและปลอยเชอกลบสระบบขบถายตางๆ เชน ตอมนาลาย นาปสสาวะ นาตา ตามแขนงประสาทตางๆ จากนนสตวจงแสดงอาการปวย นอกจากนเชออาจตดตอจากการกนไดหากมบาดแผลภายในชองปากและหลอดอาหาร อาการ

โคทไดรบเชอจะแสดงอาการภายใน 14-90 วน หรออาจนานกวาน โดยเฉลยประมาณ 21 วนอาการของโคแตละตวจะแตกตางกน โดยทวไป แบงออกเปน 2 แบบคอ แบบดราย และแบบซม

แบบดราย โคจะแสดงอาการเบออาหาร นสยเปลยนไป บางรายชอบกนดน หน ตนเตน รอง หาว ดราย วงชนคน หรอสงกดขวาง กลนลาบาก (ทาใหเรยกวาโรคกลวนา) มนาลายไหลมาก ไวตอแสงและเสยง เมอโรคดาเนนตอไปถงขนสมองอกเสบ สตวจะแสดงอาการอมพาต ลมลงนอน ชกและตายในทสดซงอยในราว 2-7 วนนบแตเรมแสดงอาการ

แบบซม โคจะแสดงอาการในระยะตนเตนสนมากจนสงเกตไมเหน อาการจะเขาสระยะอมพาตอยางรวดเรว ซม มนาลายไหลมาก กลามเนอขาไมสมพนธกน ลมลงนอน ชกหายใจไมออกและตายในทสด อาการทพบไดในโคทเปนโรคนคอ ขนลก กลามเนอสน กระตก เชน ทใบหนา ใบหบด เคยวฟน หางบดไปดานขาง มอาการอมพาตของกลามเนอลาคอทาใหกลนลาบาก ไอ รองเสยงแหบตา บางรายมอาการคลายเปนสด ถายเหลว ซงมกพบในชวงแรกจากนนจะถายลาบากและทองอด การรกษา



359


มการทดลองใชแอนตเรบสซรมฉดใหแกโคหลงถกกดซงใหผลคอนขางดแตมราคาแพงและหายาก นอกจากนมความพยายามนาวคซนปองกนโรคพษสนขบาชนดเชอตายทใชในสตวเลยงมาฉดใหแกโคหลงถกกดดวยขนาดและวธตางๆ กนเชน - ฉดเขาใตผวหนงครงละ 1 ซ.ซ. จานวน 4 ครง ทก 2 วน เชนเดยวกบในสนข - ฉดเขาใตผวหนงจานวน 4 ครง ทก 3 วน ในขนาด 2, 1, 1, 1 ซ.ซ. ตามลาดบ อยางไรกตามพบวาผลการรกษายงใหผลไมแนนอน การปองกน

การปองกนทดทสดคอระวงอยาใหถกสนขหรอแมวกด เพราะการตดเชอมาจากนาลายสตวทเปนบาเปนสวนใหญ ในกรณทโคไดรบการฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาไวกอนแลวและถกสนขบากดในภายหลง ใหรบฉดวคซนซาทนทและสงเกตอาการนาน 90 วน หากโคไมไดรบการฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบามากอนและถกสนขบากด ควรทาลายโคนนทนทแตถาไมทาลายตองสงเกตอาการนาน 180 วน

สาหรบซากโคททาลายนนจะนามาบรโภคไดหรอไมใหพจารณาดงน ถาโคนน ถกสนขบากดไมเกน 7 วน สามารถนาเนอสวนอนๆ มาบรโภคไดยกเวนบรเวณทถกกดใหตดทาลาย เนอโคหรอนานมโคทจะนามาบรโภคจะตองผานกระบวนการฆาเชอดวยความรอนเสยกอน การเกบตวอยาง

ตวอยางทใชตรวจคอสมอง ถาเปนสตวเลกเชนสนข แมว การสงตวอยางอาจสงเฉพาะหว หรอสงทงซากกได แตถาเปนสตวใหญเชน โค กระบอ ตองตดหวหรอสมองสตวสง ซงตองทาอยางระมดระวง ไมควรใชวธทบโดยตรงทกะโหลก เพราะอาจทาใหสมองเละ ทาใหการหาสมองสวน แอมมอนสฮอน (Ammon’s horn) ซงเปนสวนทตรวจหาเชอทาไดยากใหตดเฉพาะสวนหวชดทายทอย (ระหวางกระโหลกศรษะและกระดกคอ) โดย - ผตดตองไมมบาดแผลทมอ - ใชมดคมๆ หรอใบมดโกนใหมๆ - สวมถงมอยางทปองกนนาได ถาไมมถงมอยางอาจใชถงพลาสตกใสสองชน ถาถงมอขาดหรอถงพลาสตกขาดระหวางตดหว ใหลางมอดวยนาสะอาดและ สบหลายๆ ครง - มดหรออปกรณทตองการเกบไวใชครงตอไป ใหทาลายเชอโดยตมในนาเดอดนานไมนอยกวา 10 นาท - ซากสตว ถงมอ หรอถงพลาสตกใหทาลาย โดยวธเผา หรอฝงลกอยางนอย 50 เซนตเมตร นาหวสตวใสถงพลาสตกหนาหลายๆ ชน รวบปากถงปดพบแลวรดยางใหแนน หอดวยกระดาษหนงสอพมพหนาๆ และใสถงพลาสตกรวบปากถงปดพบแลวรดยางใหแนน ใสภาชนะมฝาปด ใสนาแขงรองกนประมาณ.1/4 ของภาชนะ นาหอตวสตว หรอหวสตวใสลงไป เทนาแขงกลบทบใหเตมพอทจะปดฝาภาชนะไดอยางมดชดและแนน หามแชในฟอรมาลน เพราะถานายาเขาสมองจะทาใหเนอสมองแขง ไมสามารถนามาตรวจได รบนาสงหองปฏบตการทใกลทสดภายใน 24 ชวโมง 2.โรคในระบบทางเดนอาหาร 1.โรคทองอด

โรคทองอด คอการทมแกสเปนจานวนมากเกดขนในกระเพาะหมก เนองจากการหมกของอาหาร แกสนอาจแยกตวหรอปนกบอาหารในกระเพาะกได จดเปนโรคทตองรบแกไขโดยดวน ควรตามสตวแพทยทนท



360


สาเหต 1. กนอาหารหยาบทมพชพวกถวมาก หรอหญาออนตอนตนฤดฝนเขาไปมาก 2. มวตถแปลกปลอมเขาไปขดขวางการเรอ เชน กนรก กนขดเชอก ฯลฯ 3. มเนองอกทหลอดอาหาร 4. ในลกโค กนอาหารหยาบมากเกนไป กนนมบดเนาหรอไมยอย 5. โคทนอนผดทา คอ นอนตะแคงนานๆ

อาการ บรเวณกระเพาะใหญ คอ สวาบซายจะขยายใหญมากอยางกะทนหน อาจเกดภายใน 15 นาท

หลงการกนอาหาร ไมมการบบตวของกระเพาะ เคาะฟงดรสกวามอากาศอยในกระเพาะมาก โคจะกระวนกระวายมาก ลงนอนและลกขนสลบกนบอยๆ ถาเปนมากๆ โคจะหายใจลาบาก คอ หายใจทางปากและถ เรวอาจตายอยางรวดเรวโดยเฉพาะในลกโค ถาแกไขไมทน เนองจากหายใจไมออก การแกไข

ขณะทรอสตวแพทยมาทา การรกษาเจาของสามารถแกไขไดเองกอนดงน : 1. ถาโคลมลงนอนตะแคง ใหพยายามไลใหยน หรอพลกววใหอยในทานอนหมอบบนหนาอก 2. กรอกยาขบลม เชน ยาธาตนาแดง, คารมเนตฟ โดยใหตงแต 10 ซซ. ถง 1 ขวด

ขนกบขนาดของวว หรออาจใชนามนพชประมาณ 1 ลตร กรอกแทนกไดระวงอยาใหสตวสาลกในกรณฉกเฉนทสตวทา ทาจะหายใจไมออกตายเดยวนน โดยเฉพาะในลกโคใหใชเขมสะอาดขนาดใหญ (เบอร 18 หรอ 16 ยาว 1.5 นว) หรอมดปลายแหลมเลกๆ แทงตรงสวาบซายใกลๆ ซโครงซสดทาย เพอปลอยแกสระบายออกมา อยาลมทาบรเวณทแทงดวยทงเจอร กอนและหลงการเจาะ

การแกไขสภาพทองอดน ในบางกรณสตวแพทยอาจตดสนใจเปดกระเพาะเพอแกไขสาเหต เชน ทองอดจากการกนวตถแปลกปลอม ซงทา ใหทองอดแบบมแกสอยกบอาหาร เปนตน วธการเจอะทองเมอเกดทองอด

ในกรณทโคเกดทองอดขยายใหญขนอยางมาก และรวดเรวจนแสดงอาการหายใจไมออก ลมตวลงนอน นยนตาเหลอก ยดคอ อาปากพยายามหายใจ จาเปนตองรบเจาะทองใหแกสออกอยางรวดเรว มฉะนนโคจะตาย วธการเจาะทาไดดงน

1. จดเตรยมอปกรณสาหรบเจาะ โดยเลอกขนาดใหเหมาะกบตวโค หากเปนลกโคเลกควรใชเขมฉด ขนาดเลก เชน เขมเบอร 16, 18 ยาว 1 ½ นว ถาเปนโคใหญอาจใชมดปลายแหลมอนเลกๆ ยาวพอประมาณคอ 5-6 นว หรอไมรวกตดเปนปากฉลาม, ใบมดโกน, ทงเจอรไอโอดน

2. ตาแหนงทจะทาการเจาะคอทสวาปซาย ตรงบรเวณกงกลางคอนมาดานหนาเลกนอย วธการหาตาแหนงทเจาะทางายๆ โดยใชมอซายทาบกบขอบซโครงซสดทายมอขวาทาบกบแนวกระดกสนหลงนวหวแมมอ 2 ขางเจอกนทใดทนนคอ ตาแหนงทเจาะ หากเปนโคเลกใหใชการกะเอาดวยสายตา



361


อด ภาพท 14.6 แสดงตาแหนงของสวาปและตาแหนงทเจาะ http://www.pornchaiinter.com/CM_Ill09.html 3. เมอกาหนดตาแหนงทเจาะไดแลว ใหโกนขนออกเปนบรเวณกวางขนาดประมาณ 1 นว x 1

นว แลวใชทงเจอรเชดใหสะอาดหลายๆครง 4. แทงเขม หรอมดผานผวหนงกอนชนหนง จากนนขยบใหเขม หรอมดเคลอนทไปขางหนา

เลกนอย แลวจงแทงผานกลามเนอจนทะลเขาไปในกระเพาะหมกทมกาซอยเตม (สาเหตทตองเลอนทเจาะไปขางหนากเพอเวลาดงออกรทผวหนงจะไดไมตรงกบรทเจาะเขาในกระเพาะซงเปนวธปองกนการเกดชองทองอกเสบ)

http://www.pornchaiinter.com/CM_Ill09.html



362


4ภาพท 14.7 แสดงการเจาะสวาปทถกวธ

5.หากใชมดแทงเขาไปแลวใหบดมดทาใหเกดร เพอใหกาซผานออกไดสะดวก พยายามกดเขมหรอมดใหชดผวหนงตลอดเวลาทกาซพงออกมา แมสวาปจะยบลงกใหกดมอตามลงไป เพราะถาไมกดมอตามจะทาใหปลายเขมหรอมดหลดจากกระเพาะได ซงจะทาใหนา และเศษอาหารในกระเพาะ ซงตดทปลายมดหรอเขมมโอกาสออกมาเปอนในชองทองได หากใชเขมเจาะถามเศษอาหารมาอดตนในเขมขณะเจาะใหใชลวด หรอกานไมเลกๆ แหยรเขมบอยๆ

6. เมอสวาปยบลงเทาปกตแลวจงดงเขมหรอมดออกโดยเรว ทาทงเจอรทแผลทกวนจนกวาแผลจะหาย 2.โรคกระเพาะแทเคลอน

กระเพาะแทอาจเกดการเคลอนไปทางซายหรอขวา ทาใหเกดการบดตวของกระเพาะ และไมสามารถทางานได สาเหต

1. ภายหลงการคลอดลก 2. ใหกนอาหารจาพวกเมลดขาว ธญพช อาหารขนมากเกนไป 3. ออกกาลงกาย หรอเคลอนไหวรนแรง 4. กนเศษดนเขาไปมากเกนไป

อาการ 1. หากกระเพาะแทเคลอนไปทางซาย โคจะเบออาหารและผอมลงเรอยๆ ทองกางทางสวาปซาย

นานมลด อจจาระจะมนอยลงจนถงไมม โคมกแสดงอาการขาดนาคอตาลกโบ ผวหนงแหง 2. หากกระเพาะแทเคลอนไปทางขวา โคมกแสดงอาการปวดทอง โดยยกเทาเตะทองนอนหมอบ

ทองทางสวาปขวากางใหญ ไมกนอาหาร อจจาระออนมสดา ตอมามเลอดปน โคจะกนนาบอยๆ และแสดงอาการขาดนารนแรง โคจะตายภายใน 2-4 วน หากไมไดรบการรกษา



363


การแกไข เจาของตองรบตามสตวแพทยมาทา การรกษาทนท การรกษาอาจใชวธพลกววใหกลงอยาง

รวดเรว หรอใชการผาตดแลวยดกระเพาะใหอยในตาแหนงทถกตอง ปญหากระเพาะแทเคลอนทผดตาแหนง (Displacement of the abomasums)

ปญหากระเพาะแทเคลอนทผดตาแหนง (Displacement of the abomasums) ในโคนมสวนใหญพบการเคลอนทผดตาแหนงไปทางซายมากกวาดานขวา โดยพบอบตการณการเกดสงในแมโครดนมในระยะ 2 เดอนหลงคลอด การแกไขทางศลยกรรมใหผลทางการรกษาดกวาการรกษาทางอายรกรรม (Radostitis, 2000) ในประเทศไทยมรายงานโรคนในภาคกลางในงานบรการสขภาพโคนมโรงพยาบาลโคนมองคการสงเสรมกจการโคนม แหงประเทศไทย พบวาการจดการดานอาหารทไมเหมาะสมจะทาใหโคมปญหาสขภาพไดโดยเฉพาะโคทใหผลผลตสง เชนโรคไขนานม คโตซส กรดในกระเพาะหมก และกระเพาะแทเคลอนทผดตาแหนงซงทกโรคลวนนาความสญเสยใหแกการผลตโคนมทเหนชดเจนคอนานมลด ในรายเปนรนแรงอาจมผลทาใหประสทธภาพการสบพนธตาลงและบางรายตองคดออกจากฝงและมรายงานวาโคทเปนโรคคโตซสมความเสยงตอการเปนโรคกระเพาะแทเคลอนทผดตาแหนงมากกวาปญหาสขภาพอนๆ ในระยะคลอดลก

อาการของโคนมทเกดโรคนคอกนอาหารลดลงโดยเฉพาะอาหารขน ปรมาณนานมลดลง 30 – 50% ม อาการซมและมภาวะขาดนารวมดวย แตอณหภมรางกาย อตราการเตนของหวใจ อตราการหายใจอยในระดบปกต นอกจากนยงพบอกวาถาเกดกระเพาะแทเคลอนผดตาแหนงไปทางซาย อาการทแสดงออกมกไมรนแรงซงพบวา ระยะแรก

จะแสดงอาการคลายกบโคทปวยเปนโรคคโตซสเรอรงคอ ซม กนอาหารลดลงนานมลดลงเลกนอย ถายเหลวขนการทางานของกระเพาะหมกลดลงแตถาไมไดรบการแกไขจะแสดงอาการรนแรงขนคอหยดกนอาหารหยดใหนานม กระเพาะหมกหยดทางานหวใจเตนเรวขน (80 –100 ครง/นาท) มกจะแสดงสภาวะขาดนา เคยวฟน แสดงอาการเจบในชองทอง ถายอจจาระเหลวตอนแรกและระยะทายแขงและไมถายอจจาระ ซงอาการทกลาวมาน มกจะพบในรายรนแรงเฉยบพลนทเกดจากการเคลอนตวของกระเพาะแทไปทางขวา ทเปนเชนนเพราะวาถา กระเพาะแทเคลอนไปทางซายจะไมเกดอาการบดหมนทาใหยงมการเคลอนตวของอาหารไดแตถากระเพาะแทเคลอนไปทางขวาจะมโอกาสเกดการบดหมนและปดกนการเคลอนตวของอาหารในทางเดนอาหารทาใหมอนตราย และมการถายอจจาระนอยหรอไมถายเลย ซงถาปลอยไวเชนนหลายๆ วน โอกาสทรอยพบหรอบรเวณทเกดการบดหมนของกระเพาะแทจะเกดการฉกขาดและทาใหเกดตดเชอในชองทองตามมาได จะทาใหไมประสบความสาเรจในการรกษา และนอกจากนพบวารางกายสตวจะเกดภาวะขาดนามภาวะดางในเลอดการตรวจทางเคมในเลอดพบวาระดบคลอไรดแคลเซยมและโปเสเซยลดตากวาปกต แตคารบอเนตสงขน

ลกษณะทของการเกดกระเพาะแทเคลอน หรอ กระเพาะบดในโคนม ดานซาย บรเวณชองทองจากกลางลาตวจนถงซโครงซสดทายมการขยายใหญเนองจากกระเพาะแททเคลอนมาผดตาแหนง



364


ภาพท 14.7 กระเพาะแทเคลอน หรอกระเพาะบด หรอกระเพาะพลก ดานซายโคมกจะนอน รางกายแสดงอาการขาดนา (http://amnuaycowtech.blogspot.com)

3.วตถแหลมคมทมกระเพาะ วตถแหลมคมทมกระเพาะ พบไดเสมอๆ ในโคนม

สาเหต กนวตถแหลมคม เชน ตะป หรอ ลวด ทปะปนมาในอาหารขน อาการ

ระยะแรก วตถทกนเขาไปจะทมตา กระเพาะขณะทบบตว ทา ใหโคเจบปวด ทา ใหกนอาหารลดลง หรอกนไดไมสมาเสมอ นานมจะขนๆ ลงๆ ในระยะน

ระยะท 2 วตถแหลมคมจะแทงทะลกระเพาะ อาจไปโดนอวยวะอนๆ เชน ตบ มาม หรอทา ใหชองทองอกเสบ โคจะแสดงอาการเจบปวดทองมาก ยกเทาเตะทองบอยๆ มกมอาการขนลก ยนหลงโกง เวลาเดนจะแสดงความเจบปวด ทา ใหมองดเดนขาแขงๆ การกนอาหารและใหนานมลดลงมาก โคจะผอมอยางรวดเรว

ระยะท 3 วตถแหลมแทงทะลกระบงลมไปโดนหวใจ ทา ใหเยอหมหวใจอกเสบ โคจะยนหวตก ขาชด ยดคอไปขางหนา แสดงความเจบปวดอยางมากเมอเคลอนไหว หรอเมอถกกระแทกบรเวณชวงหนาอก อาจมอาการบวมนาทใตคางและหนาอกใหเหน สงเกตเหนเสนเลอดดา ใหญทคอ โปรงชดเจนกวาปกต เมอถงระยะนมกรกษาไมหาย เนองจากหวใจทา งานผดปกต การแกไข

ตองรบแจงสตวแพทยทนททสงเกตความผดปกตตงแตระยะแรกๆ ซงหลงจากทา การผาตดเอาวตถแหลมคมออกแลว จะหายไดอยางรวดเรว การปองกน

1. ในววทใหนานมดๆ ควรกรอกแทงแมเหลกลงในกระเพาะไวทกตวเพอจะไดดดเอาวตถแหลมคมมาตด ถาหากสตวกนเขาไปโดยบงเอญ

2. ควรใชแทงแมเหลกขนาดใหญกวนในอาหารเชาทกครงกอนเทใหววกน 3. ระมดระวงอยาใหมเศษลวดและตะปรวงหลนอยในบรเวณคอกวว

โรคอาหารอดแนนในขณะกระเพาะหมก และกระเพาะไมทางาน ตามธรรมชาต โคเปนสตว 4 กระเพาะ กระเพาะหมก หรอกระเพาะใหญ (ผาขรว) เปนกระเพาะ

แรกทรบอาหารจานวนมากมาพกไว เพอรอการเคยวเอองและหมกยอยดวยเชอแบคทเรยทมในกระเพาะ

http://4.bp.blogspot.com/_uQ7x04-3A8E/Sg7ej8gcsQI/AAAAAAAAAPo/JJsw1llzFtE/s1600-h/sung+rib+(6).jpg



365


เปนจานวนมาก ความผดปกตของกระเพาะนจงสาคญมาก และทพบบอยๆ คอ กระเพาะไมทา งาน ทา ใหมอาการอดแนน สาเหต

1. กนเมลดขาวหรอปลายขาวเขาไปเปนจานวนมากเกนไป 2. กนอาหารพวกแปง เชน กากเตาห เขาไปมากเกนไป 3. กนหญาออนในปรมาณมาก 4. กนหญา หรออาหารหยาบมากเกนไป

อาการ มตงแตนอยๆ ถงรนแรง ระยะแรกๆ โคจะซม เบออาหารหยดเคยวเออง กระเพาะหมกไมบบตวแตจะขยายใหญและ

แขงตว เมอกดคลา ดทางสวาบซาย รสกแนนเหมอนถงแปง อตราการหายใจจะเรวกวาปกต ระยะรนแรง โคจะยกเทาเตะทองตวเอง ซมมาก หวตก ไมอยากเคลอนไหว ไมกนอาหาร ไมถาย

อจจาระ รองคราง ทองขยายใหญมากและตง หายใจเรวมากขน โคอาจเดนโซเซและไมมแรงลกขนยน อาจตายไดถารกษาไมทน เพราะความเปนกรดในกระเพาะสงมาก การแกไข

ในระยะแรกๆ เจาของอาจชวยตวเองโดยการกรอกยาระบาย เชน มะขามเปยก 2-3 กามอ หรอดเกลอสก 1.4-1.2 กโลกรมกบนาเยอะๆ ถายงไมดขน ควรรบตามสตวแพทย

3.โรคทพบในระยะตงทองและหลงคลอด 1.ปากมดลกหรอชองคลอดทะลก

ชองคลอด (มดลก) ทะลก คอการทมดลกโผลออกมาภายนอกรางกาย โดยมากจะพบในระยะหลงคลอดแมโคจะเบงดนสวนของปากมดลก และโพรงปากมดลก (Vagina) บางสวนหรอทงหมดออกมาทางปากชองคลอด

ภาพท 14.8 แสดงมดลกทะลก www.dld.go.th สาเหต



366


1. มกพบในแมโคทมอายมากและใหลกมาหลายตวแลว ทาใหกลามเนอบรเวณปากชองคลอดหยอนหรอไมแขงแรง

2. แมโคผอมหรอขาดการออกกาลงกายในระยะกอนคลอด 3. เกดจากการขาดแรธาตบางชนด เชน แคลเซยม 4. เกดจากความผดปกตภายในระบบทางเดนอาหาร ทาใหเกดอาการปวดเบง เชน กระเพาะ

ลาไสอกเสบจากการตดพยาธ โดยเฉพาะพยาธกลมตวกลมในกระเพาะลาไส (Gastro-intestinal nematode) เชน พยาธตวกลมขนาดเลกสแดง (Mecistocirrus spp.)

5. รกคาง การแกไข

ใหลดขนาดมดลกทบวมนาใหเลกลงโดยใชนาตาลทรายทาบรเวณมดลกจากนนใชยาชา (2% Xylocain) ฉดเขาบรเวณชองไขสนหลงสวนลาง (low epidural anesthesia) ประมาณ 5-8 ซ.ซ. ตามขนาดแมโค จากนนใชมอกาแนนดนสวนของมดลกทไหลออกมาใหคนกลบเขาไปในชองทอง แล วสอดยาปฏชวนะชนดเมดเขามดลก จากนนจงเยบปากชองคลอดไวชวคราวดวยไหมละลายขนาดใหญ แลวฉดฮอรโมนพวก ออกซโทซน (Oxytocin) เพอใหมดลกมการหดตว โดยทวไปภายใน 1 สปดาหจะตดไหมทเยบไวออกไดอยางไรกดควรหาสาเหตและทาการแกไขสาเหต เชน กรณแมโคเปนโรคพยาธภายในควรทาการถายพยาธ จะชวยลดอาการปวดเบงในแมโคทาใหการรกษามดลกทะลกไดผลดยงขน

การปองกน 1. เสรมแรธาตกอนหรอชนดผงใหแมโคไดเลยกนเปนประจา 2. ใหยาถายพยาธภายในแกแมโคเปนประจา 3. ถาแมโคมอายมากและเคยเปนมดลกทะลกมากอน ควรพจารณาคดแมโคออกจากฝงเพราะ

อาจจะเกดซาไดอกเมอมการคลอดลกตวตอไป 2.มดลกบด

พบไดในโคทองแกใกลคลอด หรอขณะทกาลงคลอด โดยมกมปญหาคลอดยากแลวมาตามหมอไปแกไข สาเหต

เนองจากขนาดของมดลก 2 ขางไมเทากน เพราะมการขยายใหญทปกขางเดยวขณะตงทอง เปนสาเหตชกนา รวมกนการเปลยนแปลงตาแหนงมดลก ขณะทแมโคเคลอนไหว เชน นอนลงหรอลกขน ทา ใหมดลกบดได นอกจากนความรนแรงตางๆ เชน ลนลม หรอการกลงตวททา ใหมดลกเคลอนไหวอยางรนแรงในชองทองทลกและใหญ กเปนสาเหตใหมดลกบดได เชนกน อาการ

1. ถาบดเพยงเลกนอย จะไมมอาการผดปกตใหเหน 2. ถามดลกบดมากๆ โคนะแสดงความปวดทองมาก คอ เตะตะกยดน แกวงหางไปมาไมเคยว

เออง ไมกนอาหาร กระวนกระวาย ถาเปนรนแรงมากอาจเกดการแทรกซอนอนๆ ได การรกษา

ตองรบแจงหมอใหมาด เพอทา การรกษาใหทนทวงท โดยมากมกใชวธกลงตวแมววหรอการผาตด



367


3.การคลอดยาก ปกตโคตงทอง 285 วน (280-290 วน) เมอถงกาหนดคลอด เจาของจะสงเกตเหนอาการของแม

วว แบงไดงายๆ เปน 3 ระยะคอ ระยะแรก เปนชวงการเตรยมตวคลอด ในแมโคสงเกตเหนอาหารกระวนกระวาย สวนของโคน

หางมองดเหมอนยกสงขน อนเกดจากพงผด 2ขางโคนหางหยอนตงลงมาก เตานมซงขยายใหญจะเรมมนานม

ระยะตอมา คอระยะเบงคลอด เจาของควรจดเตรยมคอกคลอดทแหงและสะอาดใหแมโค ระยะนกนเวลาไดตงแตครงชวโมงถง 4 ชวโมง โดยสวนใหญแมโคมกจะนอนหมอบบนหนาอก ถาสงเกตเหนถงนาคราแตก แตลกโคยงไมออกเกนครงชวโมงใหรบตามสตวแพทยทนท

ระยะทสาม คอระยะทลกโคเคลอนตวผานมดลก ออกมาทางชองคลอด โดยทาปกตในการคลอดคอ ลกโคจะยน 2 ขาหนาออกมากอน หวของลกโควางอยบน 2 ขาหนา ปลายจมกอยบรเวณเขาหนา ถาลกโคไมไดอยในทาปกตน มกจะเกดปญหาคลอดยากเสมอหลงจากคลอดแลว ภายในเวลาไมเกน 12 ชวโมง รกควรจะออกตามมา จากนนมดลกจะคอยๆ หดตวเขาอ ปกตแมโคจะขบนาคาวลกษณะใส ไมมกลนเหมนออกมาอก 10-14 วนหลงคลอด สาเหตของการคลอดยาก มมากมายหลายสาเหตดวยกน ตวอยาง เชน :

1. เปนลกษณะผดปกตตงแตกาเนดของแมโค หรอของลกโค เชน แมโคมเชงกรามแคบแตกาเนด หรอลกโคมลกษณะพการ เชน หวโต ม 5 ขา หรอวางตวในทาผดปกต เชน คอพบ หรอ ขาพบไปขางหลง เปนตน

2. การใหอาหารและเลยงดไมดพอ ทา ใหมผลตอการคลอด เชน ผสมววสาวทมขนาดเลกเกนไป เลยงจนแมโคอวนเกนไป หรอไมไดใหแมโคออกกา ลงกายเลย ขณะตงครรภ ทา ใหแมโคออนแอขณะคลอดลก

3. เคยมการตดเชอทมดลก ซงมผลใหปกมดลกยดตดกบอวยวะภายในอนๆ 4. เคยมการหกของกระดกเชงกรานมากอน เชน ถกรถชน ทา ใหชองเชงกรานบดเบยวผดปกต 5. มดลกไมมแรงบบตว หรอมดลกลา เนองจากขาดแรธาตขณะตงทอง เชน ขาดแคลเซยม

การแกไข จาไววาอยาปลอยแมววทมปญหาในการคลอดไวนาน เพราะยงทงไวนาน โอกาสทจะสญเสยทง

แมทงลกจะมมาก ควรรบตามสตวแพทยทนท ทสงสยวาจะมการคลอดยาก เพราะในกรณเหลาน หมออาจจา เปนตองจดทาลกโคเสยใหมเพอดงออกมา หรอทา การผาตดเอาลกออกทางหนาทอง หรออาจตองใชเครองมอตดยอยลกโคทตายในมดลกเปนชนๆ เพอดงออกมา ขอควรจา ทเกดการคลอดยาก

1. ถาเหนถงนาคราแตกเกนครงชวโมง ลกยงไมออก ใหตามหมอทนท 2. อยาพยายามดงลกออกมาเองเปนอนขาด ถาไมรวธ เพราะนอกจากจะทา ใหลกมโอกาสตาย

มากแลว ยงอาจทา ใหชองคลอดของแมฉกขาดได 3. บางครงทจา เปนตองแกไขเพอดงลกออกเอง (เชนในกรณไมพบหมอ) ใชหลกดงน - ลางสวนของปากชองคลอดโค มอและแขนของเจาของใหสะอาดดวยสบหลายๆ ครง ถามยาฆา

เชอใหผสมจางๆ ลางอกครง



368


- ใชสบ หรอ นามนพาราฟนเหลวๆ ชโลมแขนใหทวๆ เพอหลอลน - จดทาลกโคใหอยในลกษณะปกต โดยการดนลกโคกลบเขาไปกอน เมอแมโคพกการเบงแลว จง

จดดงใหขาหรอคอกลบมาอยในทาปกต การแกไขจดทาลกโคนเจาของจะทาไดเองตอเมอ ทานนไมผดจากทาผดปกตมาก แตถาลกโคอยในทาผดปกตมาก จา เปนตองใหหมอมาแกไขเอง

- หลงจากจดทาปกตแลว ใชเชอกลลาสะอาดผกรดทบรเวณเหนอขอขาทง 2ขางแลว ออกแรงดงถวงๆ ลงลาง ควรดงเปนจงหวะตามแรงเบงของแมโค

- ในกรณทลกโคมขนาดใหญมาก และยงไมตาย อยาพยายามดงออกมาเปนอนขาด เพราะมกจะออกมาคาอย ดงตอไมได ซงทา ใหการแกไขของหมอทา ไดยากยงขน 4.รกคาง

รกคาง ตามธรรมชาตหลงจากการคลอดในชวง 3-8 ซ.ม. รกจะลอกหลดออกมา ซงเกดจากการทรกขาดเลอดมาเลยงประกอบกบการบบตวของมดลกและนาหนกของรกสวนทหอยอยภายนอกชวยถวงดงใหรกลอกตวไดดยง สาเหต ททาใหรกคางมมากมายเชน

1. การใหอาหารววขณะตงทองไมสมบรณ เชน ขาดวตามนเอ ใหแคลเซยมตาปรมาณสดสวนของแคลเซยมกบ ฟอสฟอรส ไมสมดลขาดไอโอดน ฯลฯ

2. เกดการตดเชอแบคทเรยหรอเชอราทรกหลงคลอด 3. สภาพการคลอดทผดปกตตางๆ มผลทา ใหเกดรกคางไดสง เชน คลอดลกแฝด เกดภาวะการ

คลอดยาก คลอดกอนกาหนด แทงลก เปนตน 4. สภาวะทางอารมณของแมโค เชน ตกใจ หรอเครยดมากๆ หลงคลอดกทา ใหรกคางได

อาการ โคมกจะเบงบอยๆ กระวนกระวายไมคอยกนอาหาร บางตวอาจมไข เจาของมกจะสงเกตเหนสวน

ของรกหอยออกมา หรอโผลออกมาใหเหนเวลานอนคลอดแลว รกยงไมออก ใหรบแจงสตวแพทย เจาของควรเอาใจใสโคหลงคลอดใหมๆ ใหดเพราะบางครงรกอาจลอกหลดแลวแตเจาของไมสงเกตหรอบางครงอาจมสนขมากดกนรกทหอยคางอยทาใหโคตกใจ หรอไดรบบาดเจบ ซงทาใหรกคางได การแกไข

1. สตวแพทยจะปลดรกออกโดยทา อยางสะอาด และระมดระวง รวมกบการสอดยาปฏชวนะไวในมดลก หรอฉดยารวมดวย

2. ในบางกรณอาจทงใหรกลอกหลดมาเอง ซงตองใชเวลา 7-10 วน โดยรกจะคอยๆ เปอยและหลดออกมาไดเอง แตกรณเชนน โคอาจแสดงอาการปวย ซงตองใชยาฉดรวมดวย เพอกนการตดเชอในมดลก เมอปลอยใหรกลอกออกมาเอง สตวแพทยมกนยมใสยาปฏชวนะไวในมดลก

3. หลงจากรกออกแลว 15 วนหลงคลอด ควรใหสตวแพทยตรวจดวา มดลกเขาอไดดหรอไม ถาพบวาหลงคลอดโคยงคงเบงเสมอๆ โดยขบนาสปนเลอด กลนเหมนจดออกมา ควรใหสตวแพทยมาตรวจด เพราะอาจเกดจากรกลอกออกไมหมด และมการตดเชอในมดลกรวมดวย กรณเชนนรกษายาก 5.ไขนานม อมพฤกษหลงคลอด ( Milk fever, Hypocalcemia, Parturient paresis)

มกเกดในแมโคทใหนานมมากหลงคลอดลกใหมๆ ชวง 1-3 วนหลงคลอด



369


สาเหต เกดจากระดบแคลเซยมในเลอดลดตากวาปกตมาก สวนใหญมกเกดกบแมโคทสญเสยแคลเซยม

ทางนานมอยางมาก จนรางกายปรบตวไมทน คอ ไมสามารถดดซมเอาแคลเซยมจากลาไส หรอดงเอาแคลเซยมทสะสมไวในกระดกมา ทดแทนไดทนทวงท นอกจากสาเหตนแลว อาจเกดจาก ตอมทควบคมการใชแคลเซยมในรางกายทา งานไมปกต และสาเหตทชกนา ใหสตวเปนโรคนไดงาย กคอการเปลยนแปลงสภาพของรางกายและสงแวดลอม เชนการคลอดลก การเปลยนอากาศหรอการอดอาหารอยางกะทนหน อาการ

ระยะท 1 โคจะแสดงอาการตนเตนกลามเนอสนเหนไดชดเวลายน ไมอยากเคลอนไหวไมกนอาหาร เคยวฟน บางตวจะชก ตอมาขาหลงจะแขงตว เดนโซเซและลมลงนอน

ระยะท 2 โคจะลม นอนบนหนาอก ซมลงมาก คอบดหนหวไปทางสวาป ลกไมขน ตวเยน หวเตนเรวแตเบากระเพาะไมทา งาน ตาดา ขยาย นยนตาคางและแหง ปากและจมกแหง

ระยะท 3 โคจะนอนตะแคงเกอบหมดความรสก ชพจรออนมาก หวใจเตนเรวมากถง 120 ครง ตอนาท มกมอาการทองอดรวมดวย ถาถงระยะน ยงไมไดรบการรกษา สตวจะตายไดงาย การแกไข

เมอพจารณาดจากประวตการคลอดใหม อาการและปรมาณของนานม ถาเจาของสงสยวาโคปวยเปนโรคน ใหรบตามหมอทนท เพราะจา เปนตองใหแคลเซยมทางเสนเลอดโดยดวน ซงตองทา อยางระมดระวง จา ไววาอยาทา การรกษาเอง เพราะแคเชยมถาใหเรวมากไปสตวจะตายได การปองกน

ในชวงทองแก และแรกคลอดใหจดอาหารแรธาตซงมแคลเซยมสง ใหโคกนอยางเตมท คอมวางไวใหกนไดตามตองการตลอดเวลา 4. โรคทเกดจากการขาดความสมดลของอาหาร (Metabolic diseases) มหลายโรค เชน คโตซส, Acidosis, milk fever, กระเพาะแทเคลอน, 1 โรคคโตซส (Ketosis) 7. โรคกรดสงในกระเพาะรเมน (Acidosis) โรคทเกดกบสตวเคยวเอองอกหลายชนดทไมไดกลาวในทน เชน โรคพยาธชนดตางๆ โรคพยาธในเลอด เชน โรคอะนาพลาสโมซส โรคบาบซโอซส โรคทรพพาโนโซโมซส (เซอรรา) โรคไทเลรโอซส โรคพยาธภายนอก เชน หนอนแมลงวนไชแผล เหบโค เหาโค ไรขเรอน โรคพยาธภายใน เชน โรคพยาธใบไมในตบ โรคพยาธใบไมในเลอด โรคพยาธใบไมในกระเพาะ โรคพยาธไสเดอน โรคพยาธเสนดาย โรคทองรวงจากเชอบด โรคหนอนพยาธตวกลมทสาคญในทางเดนอาหาร โรคทรโคโมโนซส เอกสารอางอง



370


สมชาย จนทรผองแสง. 2541. การเลยงโคนม. สานกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย กรงเทพมหานครฯ 311 หนา

www.google.com

-http://www.cfsph.iastate.edu/Factsheets/pdfs/bluetongue.pdf

-http://www.who.int/inf-fs/en/fact113.html

-http://www.microbiologybytes.com/virology/Reoviruses.html

-http://www.pornchaiinter.com/CM_Ill09.html

-http://amnuaycowtech.blogspot.com -www.dld.go.th


http://www.who.int/inf-fs/en/fact113.html

http://www.microbiologybytes.com/virology/Reoviruses.html

http://www.pornchaiinter.com/CM_Ill09.html

Documents

Diseases and Diseases Control in Ruminants¸šทที่ 14... · 2014-08-26 · Ruminants Production by Dr. Pattaraporn Tatsapong Diseases and Diseases Control in Ruminants 340