Embed Size (px)
Citation preview
UNIVERSITETI I TIRANËSFAKULTETI I SHKENCAVE SOCIALE
DEPARTAMENTI I PUNËS DHE POLITIKËS SOCIALE
DISERTACION
TEMA: SOCIALIZIMI I SHËNDETIT MENDOR, PROBLEME, RISI DHE POLITIKAT AKTUALE TË
NDËRHYRJES SOCIALE
Niveli i kënaqësisë së pacientëve të QKSHM
Paraqitur në kërkim të gradës shkencore “Doktor”
nga Eneida Frashëri
Udhëhequr nga Prof. Dr Eduard Kakarriqi
TIRANË, 2016
i
DEKLARATË STATUORE
Nën përgjegjësinë time deklaroj se ky punim është shkruar prej meje, nuk ështëprezantuar asnjëherë para një institucioni tjetër për vlerësim dhe nuk është botuar i tëriose pjesë të veçanta të tij. Punimi nuk përmban material të shkruar nga ndonjë persontjetër përveç rasteve të cituara dhe referuara.
Emri, Mbiemri
ENEIDA FRASHËRI
Firma:
----------------------------
E drejtë e autorit © 2016. Të gjitha të drejtat i rezervohen autorit.
ii
UNIVERSITETI I TIRANËSFAKULTETI I SHKENCAVE SOCIALE
DEPARTAMENTI I PUNËS DHE POLITIKËS SOCIALE
PROGRAM I DOKTORATËS
SOCIALIZIMI I SHËNDETIT MENDOR, PROBLEME, RISI DHE POLITIKAT AKTUALE TË NDËRHYRJES SOCIALE
Niveli i kënaqësisë së pacientëve të QKSHM
Paraqitur në kërkim të gradës shkencore “Doktor”nga Eneida Frashëri
Udhëhequr nga Prof. Dr. Eduard Kakarriqi
Mbrohet para jurisë më datë ____/____/2016
Juria e vlerësimit:
1. ____________________________________________
2. ____________________________________________
3. ____________________________________________
4. ____________________________________________
5. ____________________________________________
TIRANË, 2016
iii
DEDIKIM
Prindërve të mi,
që më kanë mbështetur gjithmonë...
iv
Tabela e përmbajtjes
TABELA E PËRMBAJTJES .................................................................................................. v
Lista e tabelave ........................................................................................................................ ixLista e grafikëve .........................................................................................................................xiLista e figurave .........................................................................................................................xiiLista e shkurtimeve ............................................................................................................xiii Mirënjohje..............................................................................................................................xivAbstrakt ............................................................................................................................... xv
KAPITULLI I: HYRJE...............................................................................................................1
1.1 Hyrje ...................................................................................................................................11.2 Koncepti i Shëndetit Mendor ............................................................................................. 51.3 Çrregullimet mendore dhe të sjelljes ................................................................................ 71.4 Kujdesi komunitar i shëndetit mendor ............................................................................... 8 1.4.1 Sfondi historik i zhvillimit të shërbimeve të shëndetit mendor ........................... 8 1.4.2 Këndvështrime teorike që mbështësin shëndetin mendor në komunitet .............. 111.5 Niveli i kënaqësisë së pacientit ...................................................................................... 131.6 Qëllimi, objektivat dhe pyetjet hulumtuese...................................................................... 221.7 Kontributet e studimit ...................................................................................................... 24
KAPITULLI II: RISHIKIM LITERATURE............................................................................ 26
2.1 Hyrje ................................................................................................................................262.2 Reforma e shëndetit mendor .............................................................................................27 2.2.1 Niveli Politik ............................................................................................................27 2.2.1.1 Legjislacioni .......................................................................................27 2.2.1.2 Konventat ndërkombëtare .........................................................................28 2.2.1.3 Ligji “Për Shëndetin Mendor” nr.8092, 1996............................................28 2.2.1.4 Ligji Nr. 44, i vitit 2012 ............................................................................29 2.2.1.5 Dokumenti Politik për Shëndetin Mendor.................................................30 2.2.1.6 Plani i Veprimit për Zhvillimin e Shërbimeve të Shëndetit Mendor në Shqipëri ...............................................................31 2.2.1.7 Rregullorja e Shërbimeve të Shëndetit Mendor dhe rolet, përgjegjësitë dhe kompetencat bazë të profesionistëve të shëndetit mendor .................32 2.2.1.8 Standardet e Kufizimit Fizik në Shërbimet e Shëndetit Mendor të Specializuar me Shtretër ......................................................................33 2.2.1.9 Plani i Veprimit për Zhvillimin e Shërbimeve të Shëndetit Mendor në Shqipëri (2013-2022) .............................................................34 2.2.2 Niveli i burimeve njerëzore .....................................................................................36 2.2.3 Niveli i shërbimeve ..................................................................................................40 2.2.3.1 Shërbimet e shëndetit mendor të ofruara nga mjeku i familjes ...............40 2.2.3.2 Shërbimet e Specializuara të Shëndetit Mendor në Nivelin e Kujdesit Parësor..........................................................................41
v
2.2.3.3 Shërbimet e Shëndetit Mendor me Shtretër.............................................. 422.3 Qëndra komunitare e shëndetit mendor ........................................................................... 442.4 Teoria e Donabedian ......................................................................................................... 472.5 Modeli konceptual i studimit ............................................................................................ 51 2.5.1 Struktura .............................................................................................................. 52 2.5.2 Dimensionet e procesit ........................................................................................... 53 2.5.2.1 Aftësitë dhe mënyra e sjelljes se profesionistëve të shëndetit mendor....... 54 2.5.2.2 Informacioni .............................................................................................. 56 2.5.2.3 Përfshirja e familjarëve ............................................................................. 58 2.5.2.4 Tipet e ndërhyrjes ..................................................................................... 602.6 Karakteristikat individuale ............................................................................................. 63 2.6.1Karakteristikatsocio-demografike..........................................................................63 2.6.1.1 Diferencat moshore ................................................................................... 63 2.6.1.2 Diferencat gjinore ..................................................................................... 65 2.6.1.3 Edukimi ..................................................................................................... 66 2.6.1.4Statusifinanciardhepunësimi...................................................................67 2.6.1.5 Statusi civil ............................................................................................... 68 2.6.2 Karakteristikat klinike ............................................................................................ 69 2.6.2.1 Diagnoza dhe kohëzgjatja e çrregullimit ................................................. 69 2.6.2.2 Vetëvlerësimi i shëndetit mendor .............................................................. 71
KAPITULLI III: METODOLOGJIA ...................................................................................... 73
3.1 Hyrje ................................................................................................................................ 733.2 Dizajni i studimit ............................................................................................................. 733.3 Popullata e studimit .......................................................................................................... 743.4 Kampioni i studimit .......................................................................................................... 793.5 Kampioni i studimit .......................................................................................................... 813.6 Periudha e studimit ........................................................................................................... 823.7 Përzgjedhja e instrumentit të studimit .............................................................................. 833.8 Zhvillimi i instrumentit të SHVKSH-VE ......................................................................... 90 3.8.1 Pilotimi i pyetësorit të SHVKSH-VE ...................................................................... 93 3.8.2 Tëdhënatsocio-demografike.................................................................................973.9 Studimi kryesor ...............................................................................................................98 3.9.1 Procedura e kampionimit ......................................................................................... 98 3.9.2 Mbledhja e të dhënave ............................................................................................. 993.10 Analiza e të dhënave ........................................................................................................ 99 3.10.1 Vlefshmëria e shkallëve në studimin kryesor........................................................ 99 3.10.2 Analiza statistikore për të përmbushur objektivat kërkimor................................. 100 3.10.3 Pyetjet kërkimore ............................................................................................... 1023.11 Çështjet etike dhe ligjore ............................................................................................... 1033.12Konfidencialitetidheanonimati....................................................................................104 3.12.1 Integriteti i studiuesit .......................................................................................... 106
KAPITULLI IV: ANALIZA E TË DHËNAVE DHE GJETJET............................................ 107
4.1 Hyrje ...............................................................................................................................1074.2 Karakteristikat psikometrike të instrumentit SHVKSH në Shqipëri ............................. 1074.3 Karakteristikat e pjesëmarrësve në studim ...................................................................... 109
vi
4.4 Niveli i kënaqësisë së pacientëve me QKSHM në Tiranë............................................... 112 4.4.1 Kënaqësia e përgjithshme ..................................................................................... 112 4.4.2 Aftësitë profesionale dhe mënyra e sjelljes............................................................. 113 4.4.3 Informacioni ........................................................................................................... 115 4.4.4 Aksesi ...............................................................................................................116 4.4.5Efikasiteti.............................................................................................................116 4.4.6 Përfshirja e familjarëve ........................................................................................ 117 4.4.7 Format e ndërhyrjes ........................................................................................... 118 4.4.7.1 Dhënia e mjekimeve ................................................................................ 119 4.4.7.2 Rehabilitim individual ............................................................................. 119 4.4.7.3 Seanca individuale me psikologun .......................................................... 120 4.4.7.4 Shtrimet e detyrueshme në spitalin psikiatrik ......................................... 121 4.4.7.5 Seanca me psikologun dhe familjarët ..................................................... 122 4.4.7.6 Takime me punonjësin social .................................................................. 123 4.4.7.7 Aktivitete rekreative (argëtuese) të organizuara nga QKSHM ............... 124 4.4.7.8 Terapi grupi ............................................................................................. 124 4.4.7.9 Punësimi në një ambjent të mbrojtur pune.............................................. 125 4.4.7.10 Shtrimet e vullnetshme në spitalin Psikiatrik të Tiranës ....................... 126 4.4.7.11 Ndihma në shtëpi nga specialistët e QKSHM ................................... 127 4.4.7.12 Ndihma e specialistëve të QKSHM për ndihmë ekonomike apopagesëpëraftësitëkufizuar...........................................................128 4.4.7.13 Ndihma e specialistëve të QKSHM për të gjetur punë (pa lehtësira ose toleranca ndaj problemeve tuaja) .................................................... 129 4.4.7.14 Aktivitete rekreative (argëtuese) jashtë shërbimeve të shëndetit mendor................................................................................. 130 4.4.8 Totali i dimensioneve ............................................................................................ 1314.5Përcaktimidhevlerësimiimarrëdhëniesmidisvariablavesocio-demografike dhe klinikë të pacientëve të QKSHM në Tiranë dhe dimensioneve të kënaqësisë......... 131 4.5.1Marrëdhënia midis variablave socio-demografike dhe klinikë të pacientëve të QKSHM në Tiranë dhe nivelit të përgjithshëm të kënaqësisë ........................ 132 4.5.2Marrëdhëniamidisvariablavesocio-demografikedheklinikëtëpacientëve dhe nivelit të kënaqësisë me aftësitë profesionale e mënyën e sjelljes së profesionistëve të QKSHM në Tiranë ............................................................. 134 4.5.3Marrëdhëniamidisvariablavesocio-demografikedheklinikëtëpacientëve dhe nivelit të kënaqësisë me informacioni e marrë në QKSHM në Tiranë.......... 137 4.5.4Marrëdhëniamidisvariablavesocio-demografikedheklinikëtëpacientëve dhe nivelit të kënaqësisë me aksesin në QKSHM në Tiranë................................ 140 4.5.5Marrëdhëniamidisvariablavesocio-demografikëdheklinikëtëpacientëve dhenivelittëkënaqësisëmeefikasitetineshërbimittëQKSHMnëTiranë........142 4.5.6Marrëdhëniamidisvariablavesocio-demografikëdheklinikëtëpacientëve dhe nivelit të kënaqësisë me përfshirjen e familjarëve të pacientëve të QKSHM në Tiranë............................................................................................ 145 4.5.7Marrëdhëniamidisvariablavesocio-demografikëdheklinikëtëpacientëve dhe nivelit të kënaqësisë me format e ndërhyrjeve ............................................. 1474.6 Modeli i kënaqësisë së pacientëve të QKSHM në Tiranë.............................................. 1494.7 Investigimi i marrëdhënies midis nivelit të lartë të kënaqësisë së pacientëve tëQKSHMnëTiranë,variablavesocio-demografikedheklinikëtëpacientëve........... 153
vii
KAPITULLI V: DISKUTIME, PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME........................... 154
5.1 Hyrja ...............................................................................................................................1545.2 Diskutime ......................................................................................................................154 5.2.1 Vlefshmëria dhe besueshmëria e instrumentit .................................................... 154 5.2.2 Karakteristikat e pjesëmarrësve në studim ................................................ 155 5.2.3 Niveli i kënaqësisë së pacientëve me QKSHM në Tiranë ................................... 157 5.2.4Përcaktimidhevlerësimiimarrëdhëniesmidisvariablavesocio-demografikedhe klinikë të pacientëve të QKSHM në Tiranë dhe dimensioneve të kënaqësisë......166 5.2.4.1 Diferencat gjinore .................................................................................... 166 5.2.4.2 Zona e banimit ......................................................................................... 166 5.2.4.3 Diferencat moshore .................................................................................. 167 5.2.4.4 Edukimi ................................................................................................... 168 5.2.4.5 Statusi civil .............................................................................................. 168 5.2.4.6 Punësimi dhe niveli i të ardhurave........................................................... 169 5.2.4.7 Diagnoza ............................................................................................... 169 5.2.4.8 Kohëzgjatja e çrregullimit ...................................................................... 170 5.2.4.9 Vetëvlerësimi i shëndetit mendor ........................................................... 171 5.2.5 Modeli i kënaqësisë së pacientëve të QKSHM në Tiranë ................................... 1715.3. Përfundime ................................................................................................................... 173 5.3.1. Kritikë e projektimit të studimit dhe e metodës .................................................. 1745.4. Rekomandime ................................................................................................................ 175
Bibliografia ...........................................................................................................................178
Anekse ....................................................................................................................................198
viii
LISTA E TABELAVE
Tabela 1.1 Totali i profesionistëve të shëndetit mendor (OBSH, 2014) Tabela 1.2 Karakteristikat kryesore të tre periudhave të zhvillimit të shërbimeve të shëndetit mendor sipas Thornicroft dhe Tansella 1999 Tabela 1.3 Rishikimi i studimeve që masin nivelin e kënaqësisë së pacientit, si një tregues i cilësisë së shërbimit (Calgary, 2005) Tabela 2.1 Numri i psikiatërve and neurologëve për periudhën 1999 – 2003 ( MSH) Tabela 2.2 Numri i profesionistëve të shëndetit mendor (OBSH, 2011) Tabela 2.3 Treguesit e cilësisë së kujdesit (Bureau régional de l’Europe de l’organisation Mondiale de la santé, 1998) Tabela 3.1 Numri i pacientëve të kartelizuar për tre QKSHM në Tiranë deri në shkurt 2015 Tabela 3.2 Organika e QKSHM Nr. 1 Tabela 3.3 Organika e QKSHM Nr. 2 Tabela 3.4 Organika e QKSHM Nr. 3 Tabela 3.5 . Instrumentat e përdorur për natjen e nivelit të kënaqësisë të pacientit me shërbimin Tabela 3.6 Karakteristikat socio-demografike dhe klinike në studimin pilot. Tabela 3.7 Krahasimi midis dy metodave të administrimit të pyetësorit Tabela 3.8 Besueshmëria e përgjithshme e instrumentit në studimin pilot Tabela 3.9. Pyetjet kërkimore dhe metodat statistikore përkatëse Tabela 4.1 Koeficienti i besueshmërisë α Cronbach (95%) Tabela 4.2 Karakteristikat socio – demografike të kampionit Tabela 4.3 Karakteristikat klinike të kampionit Tabela 4.4: Kënaqësia e përgjithshme Tabela 4.5 Aftësitë profesionale dhe mënyra e sjelljes Tabela 4.6 Informacioni Tabela 4.7 Aksesi Tabela 4.8 Efikasiteti Tabela 4.9 Përfshirja e familjarëve Tabela 4.10 Pacientët që kanë marrë mjekime Tabela 4.11 Pjesëmarrja në aktivitete rekreative (argëtuese) të organizuara nga QKSHM? Tabela 4.12 Terapi grupi Tabela 4.13 Punësimi në një ambjent të mbrojtur pune Tabela 4.14 Ndihma nga specialistët e QKSHM për të gjetur një punë Tabela 4.15 Aktivitete rekreative (argëtuese) jashtë shërbimeve të shëndetit mendor Tabela 4.16 Marrëdhënia midis variablave socio-demografike dhe klinikë të pacientëve të QKSHM në Tiranë dhe nivelit të përgjithshëm të kënaqësisë Tabela 4.17 Marrëdhënia midis variablave socio-demografike dhe klinikë të pacientëve dhe nivelit të kënaqësisë me aftësitë profesionale e mënyën e sjelljes së profesionistëve të QKSHM në Tiranë
ix
Tabela 4.18 Marrëdhënia midis variablave socio-demografikë dhe klinikë të pacienteve dhe nivelit të kënaqësisë me informacionin e marrë në QKSHM në Tiranë Tabela 4.19 Marrëdhënia midis variablave socio-demografikë dhe klinikë të pacientëve dhe nivelit të kënaqësisë me aksesin në QKSHM në Tiranë Tabela 4.20 Marrëdhënia midis variablave socio-demografikë dhe klinikë të pacientëve dhe nivelit të kënaqësisë me efikasitetin e shërbimit të QKSHM në Tiranë Tabela 4.21 Marrëdhënia midis variablave socio-demografikë dhe klinikë të pacientëve dhe nivelit të kënaqësisë me përfshirjen e familjarëve Tabela 4.22 Marrëdhënia midis variablave socio-demografikë dhe klinikë të pacientëve dhe nivelit të kënaqësisë me format e ndërhyrjeve Tabela 4.23 Korrelacioni Spearman
x
LISTA E GRAFIKËVE
Grafiku 4.1 Kampioni i pjesëmarrësve në studim sipas QKSHM Grafiku 4.2 Pacientët që kanë marrë ndihmë nga specialistët e QKSHM për të përmirësuar aftësitë e dobishme për jetën e tyre sociale dhe në punë Grafiku 4.3 Dhënia e ndihmës për të përmirësuar aftësitë e dobishme për jetën e tyre sociale dhe në punë Grafiku 4.4 Seanca individuale me psikologun pranë QKSHM në Tiranë Grafiku 4.5 Zhvillimi i seanca individuale me psikologun Grafiku 4.6 Shtrimet e detyrueshme në Spitalin Psikiatrik të Tiranës Grafiku 4.7 Seanca me psikologun dhe familjarët Grafiku 4.8 Zhvillimi i seancave me psikologun dhe familjarët Grafiku 4.9 Takime me punonjësin social Grafiku 4.10 Zhvillimi i takimeve me punonjësin social Grafiku 4.11 Organizimi i aktiviteteve argëtuese nga QKSHM në Tiranë Grafiku 4.12 Zhvillimi i terapisë në grup Grafiku 4.14 Punësimi në një ambjent të mbrojtur pune Grafiku 4.15 Shtrimet e vullnetshme në spitalin Psikiatrik të Tiranës Grafiku 4.16 Shtrimi vullnetar në Spitalin Psikiatrik Grafiku 4.17Ndihmë në shtëpi nga specialistët e QKSHM Grafiku 4.18 Marrja e ndihmës në shtëpi Grafiku 4.19 Ndihma e specialistëve të QKSHM për ndihmë ekonomike apo pagesë për PAK Grafiku 4.20 Ndihmë për përfitimin e PAK ose ndihmës ekonomike Grafiku 4.21 Dhënia e ndihmës nga specialistët e QKSHM për të gjetur punë Grafiku 4.22 Aktivitete rekreative (argëtuese) jashtë shërbimeve të shëndetit mendor Grafiku 4.23 Dimensionet e kënaqësisë
xi
LISTA E FIGURAVE DHE DIAGRAMAVE
Figura 1.1 Modeli i shëndeti mendor Figura 2.1 Sistemet e integruara të Shëndetit Mendor (Plani i Veprimit për Zhvillimin e Shërbimeve të Shëndetit Mendor në Shqipëri, 2013-2022) Figura 2.2 Modeli i Donabedian (Donabedian 1980; 1986; dhe 1988)
Figura 3.1 Procesi i përkthimit dhe përshtatjes së pyetësotit të SHVKSH-VE Diagrama 3.1 Popullata e QKSHM Nr. 1 pas aplikimit të kritereve përjashtuese Diagrama 3.2 Popullata e QKSHM Nr. 2 pas aplikimit të kritereve përjashtuese Diagrama 3.3 Popullata e QKSHM Nr.3 pas aplikimit të kritereve përjashtuese
xii
LISTA E SHKURTIMEVE
OBSH – Organizata Botërore e Shëndetësisë
MSH – Ministria e Shëndetësisë
QKSHM – Qëndrat Komunitare të Shëndetit Mendor
SHM – Shëndet mendor
SHVKSH-VE – Shkalla e Veronës mbi Kënaqësinë me Shërbimin
ASHR – Autoriteti Shëndetësor Rajonal
KSHP – Kujdesi Shëndetësor Parësor
BB – Banka Botërore
PAK – Pagesë Aftësi e Kufizuar
DSM – Manuali diagnostifikues dhe statistikor i çrregullimeve mendore
VVSHM – Vetëvlerësimi i shëndetit mendor
DALY- Vite të jetuara në paaftësi
xiii
MIRËNJOHJE
Rrugëtimi im drejt përfundimit të këtij disertacioni ishte i gjatë dhe i vështirë. Përfundimi i
suksesshëm i tij nuk do të kishte qenë i mundur pa ndihmën dhe kontributin e disa njerëzve të
cilët dëshiroj t’i falënderoj përzemërsisht.
Në radhë të parë falënderoj Prof. Dr. Eduard Kakarriqi, për drejtimin e mençur përgjatë
gjithë dilemave të procesit,për mbështetjen, inkurajimin dhe mbi të gjitha për ndihmesën në
mirëorganizimin e të gjithë fazave kërkimore.
Një falënderim të veçantë për Prof. Dr. Edmond Dragoti, ishin inkurajimet, këshillat, sfidat
dhe kritikat e tij që më mundësuan kalimin e pengesave dhe më nxitën të përparoja përgjatë
kësaj rruge. Falënderoj miken dhe kolegen time DR. Eris Dhamo (Greca), që ishte një shtysë
për mua për ti kaluar sa më lehtë të gjithë rrugëtimin tim. Një ndihmë të vyer për këtë studim
ishte edhe mbështetja e Gritli Shllaku dhe Ana Doksani, pjesë e specialistëve të shëndetit
mendor të QKSHM në Tiranë.
I jam jashtëzakonisht mirënjohëse, falënderuese dhe në detyrime të mëdha morale familjes
time.
Prindërve të mi, sakrificat e të cilëve ende nuk kanë përfunduar. Mamasë dhe babait tim, që
nuk janë vetëm modeli im, por dhe arsyeja e këtij punimi.
Motrës sime Xheni, për ndihmën e saj të madhe, duke më lehtësur vazhdimsht në angazhimet
e mia në familje. Falenderim që ishe një burim çlodhjeje për mua.
Bashkëshortit tim, pa dashurinë, mirëkuptimin dhe ndihmën e të cilit ky studim nuk do të
ishte realizuar.
Djalit tim, Enio, kapitalit tim më të çmuar, burimit të energjive dhe forcës për të ecur përpara.
Falemindërit për mirëkuptimin e tij për gjithë mungesat e mia dhe gjithë dashurisë pakusht që
më fal, dhe që më lëhtësoi përmbushjen e këtij angazhimi.
Mirënjohja e fundit, por jo nga rëndësia, vjen për të gjithë pjesëmarrësit në studim, të cilët
mundësuan realizimin e këtij studimi. Faleminderit që gjetët forcën, kurajon dhe mundësitë të
bëheshit pjesë e këtij boshti njohurish, që ndatë me mua mendimet, idetë, ndjesitë tuaja dhe
që pa mbështetjen tuaj ky studim nuk do të ishte realizuar.
xiv
ABSTRAKT
Reforma e shëndetit mendor është shoqëruar me ndryshime në kuadrin ligjor, në nivelin e
burimeve njerëzore dhe në tipologjinë e shërbimeve të shëndetit mendor. Shërbimet e
shëndetit mendor janë bërë pjesë integrale e sistemit të shërbimeve publike, si dhe janë
ngritur shërbime të reja të panjohura më parë të cilat kanë si qëllim socializimin e personave
që vuajnë nga çrregullimet e shëndetit mendor. QKSHM ofrojnë veprimtari kuruese dhe
rehabilituese për personat me çrregullime të shëndetit mendor nga një ekip multidisiplinar.
Edhe pse shërbimet e shëndetit mendor janë futur në një proces transformimesh dhe janë
krijuar struktura të reja shërbimesh, ende nuk ka asnjë studim për të njohur këndvështrimet
dhe përvojat e pacientëve të shërbimeve të shëndetit mendor.
Qëllimi i këtij studimi, bazuar në modelin (strukturë, proces dhe rezultate) të Donabedian-it
(Donabedian, 1997) është të përcaktojë nivelin e kënaqësisë së pacientëve të QKSHM në
qytetin e Tiranës; të përcaktojë marrëdhëniet midis karakteristikave socio-demografike dhe
klinike dhe nivelit të kënaqësisë së perceptuar të pacientit; të përshkruajë modelin e
kënaqësisë së pacientit duke identifikuar dimensionet kryesore të saj; evidentimi i
ndërhyrjeve biopsikosociale që ofrojnë QKSHM dhe marrëdhënia e tyre me nivelin e
kënaqësisë parë nga prespektiva e pacientëve.
Sipas këtij studimi pacientët ishin në përgjithësi të të pakënaqur me shërbimin e marrë pranë
QKSHM në Tiranë, pakënaqësia më e madhe u konstatua në lidhje me cilësinë dhe sasinë e
informacionit të marrë (M=2.85) dhe me përfshirjen e familjarëve në trajtimin e tyre
(M=3.45). Pjesemarrësit ishin relativisht të kënaqur në lidhje me efikasitetin (M=3.52),
aksesin (M=3,62), dhe niveli maksimal i kënaqësisë ishte për aftësitë e profesionistëve të
shëndetit mendor (M=3.84). Niveli i kënaqësisë së pacientëve rezultoi të ishte i varur nga
mosha, niveli arsimor, punësimi, niveli i të ardhurave, diagnoza, kohëzgjatja e çrregullimit
dhe vetëvlerësimi i shëndetit mendor. Modelin shpjegues i kënaqësisë së pacientëve evidentoi
si tregues me një ndikim të konsiderueshëm aftësitë e profesionistëve dhë mënyrën e sjelljes,
nivelin e përgjithshëm të kënaqësisë, informacionin e marrë dhe përfshirjen e familjarëve.
Trajtimi i pacientëve ishte i fokusuar vetëm në trajtimin biologjik të simptomave, ndërkohë
që pacientët do të dëshironin të mërnin një trajtim psikosocial.
Fjalë kyçe: niveli i kënaqësisë, pacient, QKSHM, shërbimet e shëndetit mendor, Tiranë.
xv
ABSTRACT
Mental health reform has been associated with legal framework changes, at human resources
level and the mental health services typology. Mental health services have become an integral
part of the public services system, and also some new unknown previously services are set up
which aimed the socialization of people suffering from mental health disorders. CMHCs
provide curative and rehabilitative activities for people with mental health problems with a
multidisciplinary team. Although the mental health services have been introduced in a
process of transformation and new services organizations have been established, yet there is
no known study to explain and understand the perspectives and experiences of mental health
services’ patients. The purpose of this study, based on the model (structure, process and
outcomes) of Donabedian's (Donabedian, 1997) is to determine the level of patients
satisfaction on CMHC in Tirana; to determine the relationship between socio-demographic
and clinical characteristics and perceived level of patient satisfaction; to describe patient
satisfaction pattern by identifying its dimensions; the identification of biopsychosocial
interventions that offer CMHC and their relationship with level of satisfaction from patients
perspective.
According to this study, patients were generally dissatisfied with the service received at
CMHC in Tirana, largest dissatisfaction was found on the quality and quantity of received
information (M = 2.85) and with the lack of family members involvement in their treatment
(M = 3:45). The participants were relatively satisfied about the efficacity (M = 3:52), access
(M = 3.62), and the maximum level of satisfaction was on the mental health professionals
ability (M = 3.84). The level of patient satisfaction proved to be dependent on the age,
education level, employment, income level, diagnosis, duration of the disorder and the mental
health self-assessment. The explanatory model of patient satisfaction highlighted as the most
significant influence indicator specialists’ skills and behavior, the overall level of satisfaction,
the obtained information and the family members involvement. Patient treatment was focused
only on the biological treatment of symptoms, whereas patients would like to receive a
psychological treatment.
Keywords: level of satisfaction, patient, CMHC, the mental health services, Tirana.
xvi
KAPITULLI I
HYRJE
1.1 Hyrje
Shëndeti mendor është një pjesë integrale dhe thelbësore e shëndetit të përgjithshëm. Në vitet
e fundit, çrregullimet mendore janë njohur gjithnjë e më shumë si çështje të zhvillimit global
(Eaton e tj., 2014). Sipas OBSH, çrregullimet mendore dhe të sjelljes prekin mbi 25% të
njerëzve gjatë jetës së tyre. Ato janë universale, prekin njerëzit e të gjitha vendeve dhe
shoqërive, individët e të gjitha moshave, gratë dhe burrat, të pasurit dhe të varfrit, në zonat
urbane apo rurale. (Kohn e tj., 2003). Megjithatë, pabarazitë më të mëdha janë ndër-
kombëtare: 80% e njerëzve të prekur nga çrregullimet mendore jetojnë në vende me të
ardhura të ulëta dhe të ardhura të mesme, të cilët përfitojnë 10% të burimeve të shëndetit
mendor global (Jacob dhe Patel, 2014). Përcaktuesit e shëndetit mendor përfshijnë jo vetëm
atributet individuale si aftësia për të menaxhuar mendimet, emocionet, sjelljet dhe
ndërveprimet me të tjerët, por gjithashtu edhe faktorët social, kulturor, ekonomik, politik dhe
mjedisor si politikat kombëtare, mbrojtja sociale, standartet e jetesës, kushtet e punës dhe
mbështetjet sociale të komunitetit. Faktorët kontekstual, duke përfshirë varfërinë dhe urinë,
konfliktin dhe traumën, aksesin e dobët në kujdesin shëndetësor dhe social, dhe pabarazinë
sociale ndikojnë negativisht në rritjen e vulnerabilitetin të tyre (Kohrt e tj., 2012). Tashmë, në
këto vende, ndërmjet 76% dhe 85% e njerëzve me çrregullime mendore nuk marrin trajtim
për çrregullimin e tyre; gama korresponduese për vendet me të ardhura të larta është
gjithashtu e lartë: ndërmjet 35% dhe 50%. Një problem tjerër i rëndësishëm është cilësia e
dobët e kujdesit që merret për trajtimin e çrregullimit (OBSH, 2013b).
Në Shqipëri shpenzimet totale në shëndetësi si përqindje e prodhimit të brendshëm bruto
kanë pësuar rritje, por sërisht ka ende shumë nevoja të paplotësuara. Për vitin 2004,
shpenzimet totale në shëndetësi si përqindje e prodhimit të brendshëm bruto ishin 3.7%
1
(OBSH, 2004) ndërsa për vitin 2008 shpenzimet totale në shëndetësi shkuan në 6.88%
(OBSH, 2008).
Raportohet një rritje e financimit për shërbimet e shëndetit mendor për vitin 2010, përmes
rritjes së përqindjes së pjesës së buxhetit të shëndetësisë që alokohen për këto shërbime nga
3.6% në vitin 2006 në 4.1% ( MSH, 2013).
Ndërsa për vitin 2014, ku Shqipëria futet tek vendet me nivel mbi mesataren të të ardhurave
(bazuar në kriteret e BB, 2010) shpenzimet totale shëndetësore për person i ka 240$ (OBSH,
2014), dhe nuk ka të dhëna që të tregojnë përqindjen që alokohet për shërbimet e shëndetit
mendor.
Numri i profesionistëve të shëndetit mendor ka pësuar rritje por në raport me numrin e
popullsisë dhe standartet perëndimire është ende shumë i vogël.
Profesionistët e Shëndetit mendor
Stafi në total për pacientë të hospitalizuar 397
Stafi në total për pacientë të dehospitalizuar (Shërb në
komunitet)
108
Totali i profesionistëve të shëndetit mendor për 100 000 banorë 13.5
Tabela 1.1 Totali i profesionistëve të shëndetit mendor (OBSH, 2014)
Katër nga dhjetë shkaqet kryesore të paaftësisë nëpër botë janë çrregullime neuropsikiatrike,
duke shkaktuar për pasojë 30.8 % të paaftësisë totale dhe 12.3% të peshës së përgjithshme të
sëmundjeve. Është vlerësuar se çrregullimet mendore dhe neurologjike janë ndër kontribuesit
kryesorë të peshës globale të sëmundjes të shprehur në DALY (vitet e jetës të përshtatura
ndaj paaftësisë). Në këtë kuadër, numri i njerëzve me çrregullime mendore dhe neurologjike
do të rritet - pesha e tyre do të rritet në 15% të DALY-ve të humbur në vitin 2020, në
krahasim me 11% DALY të humbur në vitin 1999. (Whiteford e tj., 2013). Në Shqipëri,
çrregullimet neuropsikiatrike vlerësohet të kontribuojnë në 19.8% të barrës globale të
sëmundjeve (OBSH, 2008).
2
Kjo i bën çrregullimet mendore shkakun e vetëm më të madh të paaftësisë, më shumë se
sëmundjet kardiovaskulare dhe kanceri të kombinuara. Deri në vitin 2030, depresioni madhor
do të jetë kontribuesi kryesor për DALY (vitet e jetuara me paaftësi) (OBSH, 2013a).
Shëndeti mendor ka impakt të lartë mbi rritjen e vdekshmërinë. Si pasojë, në vendet me të
ardhura të larta, burrat me probleme të shëndetit mendor vdesin 20 vjet më herët ndërsa gratë
15 vjet më herët se njerëzit pa probleme të shëndetit mendor (Lawrence e tj., 2013).
Vdekshmëria është më e lartë në vendet me të ardhura të ulëta. Gjithashtu, sëmundja mendore
është një shkak kryesor i vetëvrasjes (Mathers dhe Loncar, 2006), tani shkaku i dytë i vdekjes
mes 15–29 vjeçarëve në nivel global (OBSH, 2014).
Në Shqipëri, shkalla e vetëvrasjeve për meshkuj është 4.7% dhe 3.3% për femrat (OBSH,
2011), ndërsa sipas raportit të OBSH- së për vitin 2014, shkalla e vetëvrasjes është 5.9 (për
100 000 banorë).
Njerëzit me çrregullime mendore shpesh përjetojnë përjashtimin social, stigmën dhe
diskriminimin (Almazeedi dhe Alsuwaidan, 2014). Me gjithë këtë nevojë të madhe, të dhëna
të qarta tregojnë se pjesa më e madhe e njerëzve me çrregullime mendore në të gjithë botën
nuk marrin trajtim efektiv (Patel e tj., 2013). Globalisht, çrregullimet mendor janë tepër të
nën-financuara (Forumi Ekonomik Botëror, 2011). Vendet me të ardhura të ulëta shpenzojnë
rreth 0.5 % të buxheteve të tyre shumë të kufizuar shëndetësor për trajtimin e çrregullime
mendore (OBSH, 2011a). Në shumë vende me të ardhura të ulëta, më pak se 10% e njerëzve
kanë akses në shërbimet e shëndetit mendor (Wang e tj., 2007).
Gjithashtu shëndeti mendor është një çështje me ndikim ndërsektorial dhe lidhet me shumë
aspekte të zhvillimit (Thornicroft dhe Patel, 2014). Shumë qëllime globale kanë ndërvarësi të
fortë me shëndetin mendor, si; shoqëri paqësore dhe gjithëpërfshirëse (Goodwin dhe Rona,
2013), siguria në vendbanime (Ouanes e tj., 2014), rritjE e qëndrueshme ekonomike (Cruz e
tj., 2013), punësimi produktiv (Katikireddi e tj., 2012), arsimi gjithëpërfshirës dhe mundësi
për tu arsimuar, siguria e ushqimit dhe përmirësimi i tij (Surkan e tj., 2011), shëndeti i nënës
dhe fëmijës, jeta e shëndetshme dhe mirëqënia (Guszkowska e tj., 2014), dhe një shoqëri më
të barabartë.
Për të gjitha arsyet e sipër përmendura, vitet e fundit shëndeti mendor zë një pjesë të
rëndësishme të axhendave të politikave për shëndetësinë në nivel botëror.
3
Pas vitit 2000, Shqipëria e mbështetur nga Organizata Botërore e Shëndetësisë (OBSH) nisi
një proces reformues, i cili u mbështet tek ndryshimet e kuadrit ligjor të shëndetit mendor,
krijimin e një Dokumenti Politik dhe më pas në Planet e Veprimit dhe një sërë dokumentash
rregullatore. Qëllimi kryesor i reformës së shëndetit mendor në Shqipëri është ngritja dhe
zhvillimi në shkallë kombëtare i kujdesit komunitar të shëndetit mendor dhe e vetmja mënyrë
për të arritur shërbime komunitare të shëndetit mendor për të gjithë është deinstitucionalizimi
i Spitaleve Psikiatrike. Gjithashtu reforma synon transformimin e mënyrës së funksionimit të
shërbimeve të shëndetit mendor; të protokolleve të trajtimit; roleve të specialistëve të
shëndetit mendor dhe rolit të familjarëve të pacientëve.
Sot flitet për një trajtim të pacientëve ku nuk kanë më si prioritet vetëm simptomat por
riaftësimin funksional, duke u fokusuar në autonominë, pavarësinë, riaftësim social dhe
përmirësimin e cilësisë së jetës (Cardoso, 2014; Delgado e tj., 2007; Thornicroft dhe
Tansella, 2010). Përfshirja e familjarëve bëhet thelbësore për arritjen e këtyre qëllimeve. Një
i afërm bëhet kujdestari kryesor informal i pacientëve, duke ofruar asistencë në aktivitetet e
jetës së përditshme, administrimin e mjekimit, mbikëqyrjen e sjelljes problematike dhe
mbështetjen e autonomisë së pacientëve (Barroso, 2014; Tessler dhe Gamache, 2000).
Familjari më i afërt është, si pasojë i aftë të vlerësojë përmirësimin e paraqitur nga pacienti në
përgjigje të trajtimit dhe bashkëpunon në trajtimin e përcaktuar nga specialistët e shëndetit
mendor (Bandeira e tj., 2011; Perreault e tj., 2011). Përgjegjësitë e specialisëve të shëndetit
mendor janë më të diversifikuara dhe intensifikuara (Bandeira, 2014; Rebouças e tj., 2007;
Santos e tj., 2011). Specialistët e shëndeti mendor janë bërë më të përgjegjshëm për numrin e
madh të nevojave të pacientëve, duke përshtatur tipe të ndryshme ndërhyrjesh, bazuar në një
kontekst të ri klinik dhe organizacional në punën e tyre në mënyrë që të mbështesin pacientët
dhe familjarët më të afërt në rolet e tyre të reja si kujdestarë informalë (Ishara e tj., 2014; Leal
e tj., 2012).
Vlerësimi, monitorimi dhe sigurimi i cilësisë së mënyrave të reja të trajtimit në shërbimet e
shëndetit mendor është bërë thelbësor (Bandeira, 2014; Kantorski, 2012; Oliveira e tj., 2014;
Silva e tj., 2012).
Në vendet e zhvilluara sot ka shumë studime që fokusohen në matjen e nivelit të kënaqësisë
së pacientëve të shëndetit mendor, si një ndër indikatorët e rëndësishëm të cilësisë së
4
shërbimit. Në Shqipëri ka disa studime të ndërmarra nga OBSH dhe organizata jo-qeveritare
për të monitoruar ecurinë e reformës së shëndetit mendor por nuk ka ende asnjë studim të
ndërmarrë për të njohur këndvështrimin e përdoruesve të shërbimeve të shëndetit mendor. Në
vendin tonë pak njihet mbi nivelin e kënaqësisë së pacientëve të shëndetit mendor për
shërbimin që ata marrin pranë sistemeve të shërbimeve publike, llojet e shërbimeve të
ofruara, faktorëve që ndikojnë në nivelin e kënaqësisë së pacientit, apo për aspekte të tjera
edhe pse i gjithë sistemi ka pësuar një sërë transformimesh.
1.2 Koncepti i Shëndetit Mendor
Një pengesë e madhe për integrimin e iniciativave të shëndetit mendor në programet e
shëndetit global dhe shërbimet e kujdesit parësor është mungesa e konsensusit mbi
përkufizimin e shëndetit mendor (Whiteford e tj., 2013; Patel dhe Belkin 2013; OBSH.
2008). Përgjithësisht katër janë konceptet më të përdorëshmë dhe më të pranueshme (Manwell
e tj., 2015). Së pari, është ai i Agjensisë së Shëndetit Publik të Kanadasë sipas të cilës:
“Shëndeti mendor është kapaciteti i secilit dhe i të gjithëve ne për të ndjerë, menduar dhe
vepruar sipas mënyrave që përmirësojnë aftësinë tonë për të shijuar jetën dhe për të
përballuar sfidat me të cilat ne përballemi. Është një sens pozitiv i mirëqënies emocionale dhe
shpirtërore që respekton rëndësinë e kulturës, barazisë, drejtësisë sociale, ndërlidhjeve dhe
dinjitetit personal” (Agjensia e Shëndetit Publik të Kanadasë, 2006).
Një koncept tjetër i përdorur gjërësisht është ai i OBSH (2001), ku “Shëndeti mendor
përkufizohet si një gjendje e mirëqënies në të cilën çdo individ realizon potencialin e tij ose të
saj, mund të përballet me streset normale të jetës, mund të punojë në mënyrë produktive dhe
të frytshme, si dhe është i aftë të japë një kontribut për komunitetin e saj ose tij”
McKenzie (Komunikimi personal, 2014) e përkufizon shëndetin mendor në këtë mënyrë:
“Një komunitet i shëndetshëm mendërisht ofron njerëz me aftësinë për të përparuar. Është ajo
në të cilën njerëzit ndjejnë një sens lidhjeje dhe ka gjithashtu rrjete që lidhin njerëzit nga të
gjitha rrugët e jetës me njëri-tjetrin. Ka një identitet komuniteti të fortë por pavarësisht kësaj
komuniteti mirëpret diversitetin. Njerëzit marrin pjesë në komunitetin e tyre, organizohen për
të luftuar kërcënimet e përbashkëta dhe për të ofruar mbështetje dhe ndihmë për ato në
nevojë”
5
Ndërsa sipas Huber shëndeti mendor është “aftësia për tu përshtatur dhe vetë-menaxhuar”,
(Huber e tj., 2011).
Studimi ndërkombëtar dhe ndërdisiplinor i Manwell e të tjerëve (2015) ku morrën pjesë ekspertë
të fushës së shëndetit mendor nga tetë shtete u arrit në përfundimin se shëndeti mendor ndërtohet
dhe përcaktohet nga ndërveprimi i tre dimensioneve të përcaktuar nga OBSH, shëndeti fizik,
shëndeti mendor dhe mirëqenia sociale (shëndeti social) (OBSH, 1948; OBSH,2014).
Figura 1.1 Modeli i shëndeti mendor
Janë pikërisht faktorët socialë, psikologjikë dhe biologjikë që përcaktojnë shëndetin mendor
të individit në çdo moment të jetës. Presionet e vazhdueshme socio-ekonomike janë rreziqet e
njohura për shëndetin mendor për individët dhe komunitetet. Dëshmia më e qartë lidhet me
indikatorët e varfërisë, duke përfshirë nivelet e ulëta të arsimit. Shëndeti mendor i dobët
lidhet gjithashtu me ndryshimin e shpejtë social, kushtet stresuese të punës, diskriminimin
gjinor, përjashtimin social, stilin e jetesës të pashëndetshëm, rreziqet e dhunës, shëndetin e
sëmurë fizik dhe shkeljen e të drejtave të njeriut.
Ka gjithashtu faktorë specifikë psikologjikë dhe të personalitetit që i bëjnë njerëzit
vulnerabël ndaj çrregullimeve mendore.
Së fundi, ka disa shkaqe biologjike të çrregullimeve mendore duke përfshirë faktorët
gjenetikë që kontribuojnë në disbalancën e kimikateve në tru .
6
1.3 Çrregullime mendore dhe të sjelljes
Përkufizimi i çrregullimeve mendore ka pasoja të mëdha në shumë nivele, si në
veprimimtarinë e shëndetit publik, për qeveritë, për sistemet shëndetësore dhe për studimet
shkencore. Mënyra e përkufizimit të çrregullimeve ndikon vlerësimet epidemiologjike të
prevalencës së tyre, mbrojtjen ligjore të disponueshme për njerëzit që vuajnë nga ato,
strukturën, funksionimin dhe mekanizmat e pagesës për sistemet e shërbimit të shëndetit
mendor dhe vlerësimin e rezultateve të ndërhyrjeve të shëndetit mendor.
Përshkrimet klinike dhe udhëzimet diagnostike për çrregullimet mendore dhe të sjelljes ICD-
10 e përkufizojnë një çrregullim mendor si “një grup simptomash ose sjelljesh të njohura
klinikisht, që në pjesën më të madhe të rasteve shkaktojnë shqetësim ose ankthin dhe
ndërhyrjnë me funksionimin personal” (OBSH, 1992). Grupi këshillimor për hartimn e ICD-
11 ka rekomanduar që të përdoret i njëjti përkufizim për çrregullimet mendore dhe të sjelljes
edhe në ICD-11, duke favorizuar thjeshtësinë e tij mbi përkufizimin më kompleks të përdorur
në DSM.
Në DSM-V, çrregullimet mendore konceptualizohen si një sindromë psikologjike ose model
sjelljeje, klinikisht e rëndësishme që ndodh në një individ dhe që shoqërohet me ankth
(shqetësim) aktual (p.sh., një simptomë e dhimbshme) ose paaftësi (d.m.th, dëmtim në një ose
më shumë fusha të funksionimit) ose me një rrezik të rritur në mënyrë të konsiderueshme të
vuajtjes së vdekjes, dhimbjes, paaftësisë ose një humbje e konsiderueshme e lirisë. Kjo
sindromë ose model nuk duhet të jetë thjesht një përgjigje e pritshme dhe e sanksionuar nga
ana kulturore ndaj një ngjarjeje të veçantë, për shembull, vdekja e një personi të dashur.
Pavarësisht shkakut të saj origjinal, ajo duhet të konsiderohet si një manifestim i
mosfunksionimit psikologjik, biologjik dhe sjellor i një individi. As sjellja devijante (p.sh.,
politike, fetare, ose seksuale) as konfliktet që janë kryesisht ndërmjet individit dhe shoqërisë
nuk janë çrregullime mendore përveç nëse devijimi ose konflikti është një simptomë e
mosfunksionimit tek individi, siç përshkruhet më sipër” (APA, 2013).
Profesionistët jo-specialist të shëndetit mendor që punojnë në mjediset e zakonshme të
kujdesit shëndetësor ofrojnë më shumë se 90% të kujdesit të shëndetit mendor në të gjithë
botën (Jacob dhe Patel, 2014). Për këtë arsye Shoqata Psikiatrike Amerikane dhe OBSH kanë
publikuar gjithashtu versionet koncize të këtyre klasifikimeve për përdorim në KSHP,
7
respektivisht, DSM-IV PC (APA, 1995) dhe ICD-10 PHC (OBSH, 1996 ). Megjithatë, këto
skema të thjeshtuara kanë mbetur virtualisht të panjohura dhe të papërdorura në KSHP në të
gjithë botën. Megjithatë, ka plane për nxjerrjen e versioneve të ngjashme të KSHP (DSM-5
PC dhe ICD-11 PHC) për t’i korresponduar rishikimeve të fundit të këtyre klasifikimeve.
Specialistët e KSHP zakonisht i shohin pacientët me simptoma të buta dhe jo-specifike,
shpesh të lidhur me vështirësinë psiko-sociale dhe me problemet shëndetësore fizike, duke
preferuar të shmangin stigmatizimin potencial. (Jacob e tj, 2010).
Dhe së fundmi, sipas ligjit të shëndetit mendor, çrregullimi i shëndetit mendor është
çrregullimi thelbësor i mendimit, perceptimit, orientimit ose kujtesës, që dëmtojnë sjelljen,
gjykimin, kapacitetin për të njohur realitetin ose aftësinë e personit për të përmbushur
kërkesat e jetës, çka e bën atë mendërisht të sëmurë, ose është prapambetja mendore, kur
shoqërohet me sjellje agresive patologjike ose seriozisht të papërgjegjshme (Ref Ligjit nr.
44/2012).
1.4 Kujdesi komunitar i shëndetit mendor
Shëndeti mendor komunitar është një filozofi trajtimi që bazohet në modelin social të kujdesit
psikiatrik dhe përkrah idenë e shërbimeve të shëndetit mendor gjithëpërfshirëse në mënyrë që
ato të jenë të jenë të aksesueshme për të gjithë anëtarët e komunitetit (Mosby's Medical
Dictionary, 2009).
Shërbimi komunitar i shëndetit mendor është një praktikë multidimensionale ndërhyrjeje që
përmbush në mënyrë efektive nevojën e një komuniteti për shërbime të përshtatshme të
shëndetit mendor përmes angazhimit të burimeve të disponueshme lokale dhe kombëtare dhe
stimulon ndërgjegjësimin dhe angazhimin e palëve të interesuara (Wood e tj., 2009).
Zhvillimi i kujdesit komunitar të shëndetit mendor ka një rol qëndror në përmirësimin e
shëndetit mendor. Ai kontribuon në rritjen e aksesit ndaj shërbime të shëndetit mendor duke i
mundëson personave me çrregullime mendore të ruajnë marrëdhëniet me familjarët dhe
punësimin, njëkohësisht duke marrë trajtim. Kujdesi komunitar është i lidhur me
vazhdimësinë e kujdesit, kënaqësinë më të madhe të përdoruesve, ndjekjen më të mirë të
trajtimit, mbrojtjen më të mirë të të drejtave të njeriut, si dhe parandalon stigmatizimin.
8
Gjithashtu kujdesi i shëndetit mendor i bazuar komunitet është tashmë një tendencë e njohur
për të adresuar në mënyrë efektive sfidat në lidhje me koston e lartë që shkaktojnë
çrregullimet mendore, si edhe për promovimin e shëndetit mendor në shoqëri.
Në dekadat e fundit sigurimi i një kujdesi afatgjatë dhe gjithëpërfshirës në komunitet për
personat me çrregullime mendore ka qenë një sfidë e rëndësishme në nivel global.
Impakti i çrregullimit mendor te individi, familja e tij dhe shoqëria është i madh dhe
transferimi i kujdesit nga spitalet psikiatrike në kujdesin e bazuar në komunitet konsiderohet
domosdoshmëri për ofrimin e një kujdesi cilësor.
1.4.1. Sfondi historik i zhvillimit të shërbimeve të shëndetit mendor
Historia e shërbimeve të shëndetit mendor mund të ndahet në tre periudha (Thornicroft dhe
Tansella, 1999). Periudha e parë, lindja e spitaleve psikiatrike daton përafërsisht nga viti 1880
deri në1950 në shumë prej vende ekonomikisht të zhvilluara (Desjarlais e tj., 1995). Kjo
përfaqëson epokën institucionale të kujdesit të shëndetit mendor. Në këtë periudhë u ndërtuan
një rrjet spitalesh mendore në të gjithë Evropën dhe sanatoriume private të cilat ofronin
kujdes për klasat e mesme dhe të larta.
Njerëzit me probleme mendore, largoheshin nga shoqëria, izoloheshin, dhe ju sigurohej
plotësimi i nevojave themelore për mbijetesë. Ka të dhëna të shumta që tregojnë se spitalet
psikiatrike kanë prodhuar standarte të dobta të trajtimit dhe kujdesit, shoqëruar me rastet të
përsëritura të keqtrajtimit të pacienteve (Leff, 1997). Izolimi gjeografik dhe profesional i
stafit reduktonte mundësitë e trajnimit të tij. Gjithashtu spitalet psikiatrike patën probleme në
lidhje me drejtimin dhe menaxhimin, si rrjedhoje e një administrim joefektiv dhe burimeve të
pakta financiare (Thornicroft dhe Tansella, 1999).
Pas manifestimit në mënyrë të përsëritur të mangësive të spitaleve psikiatrike në trajtimin dhe
kurimin e pacienteve me probleme të shëndetit mendor fillon periudha e dytë, mbyllja e
spitaleve psikiatrike pas viteve 1950. Pasi u vërtetua që institucionalizimi zhvillonte
paaftësinë e personave, si rrjedhojë e izolimit social, kjo çoi në krijimin e një lëvizjeje pro de-
institucionalizimit të shërbimeve të shëndetit mendor. Deinstitucionalizimi nënkupton:
parandalim të shtrimeve të papërshtatshme në spitalet psikiatrike dhe ngritje të strukturave
komunitare; daljen nga spitali psikiatrik dhe dërgim në komunitet të pacientëve të
9
institucionalizuar për një kohë të gjatë me një përgatitje paraprake të përshtatshme; ngritje
dhe ruajtje e sistemeve komunitarë për pacientë që nuk janë të institucionalizuar (Thornicroft
dhe Tansella, 1999).
Periudha e tretë, shërbimet e balancuara të shëndetit mendor daton që me hartimin e
“Programit afatgjatë” në 1970 të OBSH- së, Zyrës Rajonale për Evropën e deri në ditët e
sotme. Shërbimet e balancuara të shëndetit mendor përfshijnë: shërbimet me gamë të gjerë si
qëndrat komunitare të shëndetit mendor dhe ambjente të tjera jashtë spitalit, si shtëpitë
rezidenciale ose të mbështetura dhe shërbimet në njësitë specifike brenda spitaleve të
përgjithshëm, për paciente të përkohshëm. Shërbimet e balancuara të shëndetit mendor e venë
theksin tek kujdesi i ofruar në komunitet, sa më afër me pjesën tjetër të shoqërisë, dhe shtrimi
në spital të sigurohet më shpejtësi, vetëm atëherë kur është i nevojshëm (Mueser e tj., 1998)
Shërbimet e balancuara të shëndetit mendor karakterizohen nga: shërbime shumë lehtësisht të
aksesueshme; trajtim dhe kujdes specifik në bazë te diagnozës dhe nevojave të secilit individ;
shërbime që reflektojnë prioritetet e vetë përdoruesve të shërbimit; shërbime të lëzishme në
vend të atyre statike, duke përfshirë edhe shërbime të cilat mund të ofrojnë trajtim në shtëpi
(Amaddeo e tj., 2001). Proçesi i transformimit të shërbimeve nuk ka qënë linear. Faktorët
kryesore që çuan drejt ndryshimit janë: impakti i lëvizjes sociale, rritja e optimizmit
terapeutik, ndryshimi i roleve profesionale (Chamberlin, 1988 ).
Periudha e Lindjes së
spitaleve psikiatrike
Periudha e Mbylljes së
spitaleve psikiatrike
Shërbim i balancuar i shëndetit
mendor
Ndërtimi i spitaleve
psikiatrike
Braktisja e spitaleve
psikiatrike
Zvendësimi i spitaleve psikiatrike
me ambjente më të vogla.
Rritja e numrit të
shtretërve spitalorë
Ulja e numrit të
shtretërve spitalorë
Ngadalësimi i uljes së numrit të
shtretërve spitalorë
Reduktimi i rolit të
familjes
Rritet roli i familjes, por
ende jo plotësisht
Familja shihet si mjet i dhënies së
kujdesit,me
potencial terapeutik, por edhe si një
grup lobimi politik
10
Stafi përbëhet vetëm
nga psikiatrit dhe
infermierët
Stafit i shtohen edhe
psikologët klinikë,
terapistët okupacionale,
punonjësit sociale.
Staf multidisiplinar i fokusuar në
komunitet
Trajtimeve efektive,
përdorimi i sistemeve
diagnostikuese të
standartizuara, rritet
rëndësia e terapisë
individuale dhe në grup.
Kujdesi psikiatrik përfshin
ndërthurjen e trajtimit
farmakologjik, psikologjik dhe
social.
Investimet publike
fokusohen tek
institucioni.
Mungesë investimesh
për shërbimet e
shëndetit mendor
Rritja e investimeve private dhe
rritja e kontrollit dhe efektivitetit të
investimeve publike
Theksi primar
kontrollit të trajtimit
Fokus primar tek
trajtimi farmakologjik
dhe reabilitimi social
Fokusi te një balancim midis
kontrollit të pacientit dhe pavarësisë
së tij.
Tabela 1.2 Karakteristikat kryesore të tre periudhave të zhvillimit të shërbimeve të shëndetit
mendor sipas Thornicroft dhe Tansella 1999
1.4.2. Këndvështrime teorike që mbështësin shëndetin mendor në komunitet
Psikologjia e komunitetit është një model i mirë teorike për ndërtimin e shërbimeve të
kujdesit komunitar të shëndetit mendor. Ajo është degë e psikologjisë e cila ka në fokus
ndërveprimet e personit me mjedisin dhe mënyrat me të cilat shoqëria ndikon funksionimin
individual dhe komunitar të personit. Ajo paraqet një mënyrë të re të të menduarit rreth
mënyrës së sjelljes dhe mirëqënies në kontekstin e komunitetit dhe sistemeve sociale në të
cilën njerëzit jetojnë.
Psikologjia e komunitetit i shikon problemet e shëndetit mendor si pasojë e mospërshtatjes se
personit me mjedisin ku jeton (Levine e tj., 2005). Sipas këtij modeli fokusimi vetëm tek
psikodinamika e personit ose vetëm tek parametrat sjellor çon në një trajtimin joefektiv dhe
mund të shkaktojnë përkeqësim të situatës me kalimin e kohës (Levine, 1981)
11
Sipas këndvështrimit të psikologjisë së komunitetit gjatë trajtimit duhen marrë në konsideratë
marrëdhënia e personit me mjedisin social. Ajo pranon se ka diferenca individuale mes
njerëzve dhe se çdo mjedis ka anët e forta dhe të dobëta. Gjithashtu, jo çdo mjedis është i
favorshëm për lumturinë dhe produktivitetin e çdo personi, si dhe asnjë një person nuk mund
të ekzistojnë ose të zhvillohet në çdo mjedis (Levine e tj., 2005).
Këndvështrimi më i rëndësishme i orientimit të psikologjisë së komunitetit u prezantua nga
Barbara Dohrenwend (1978), e cila hartoi një plan për të kuptuar problemet e jetesës dhe për
të zhvilluar strategji për promovimin e shëndetin mendor.
Modeli Dohrenwend dallon stresin psikologjik nga psikopatologjitë. Stresi është reagimi
normal emocional ndaj një ngjarje traumatike të jetës dhe nuk do të thotë që një individ që
përjeton stres vuan nga çrregullimet mendore. Në vend që stresin ta shikojmë si një simptomë
të çrregullimit, ai mund të shihet si një proces më vete. Dohrenwend vuri në dukje se sa më
herët të trajtohet reagimi emocional aq më të vogla janë mundësitë për të degjeneruar në
psikopatologji (Dohrenwend, 1978).
Kur një individ përjeton stres si pasojë e një krize, tre rezultatet janë të mundshme. Së pari,
personi mund të zhvillohet (rritet) si rezultat i përballimit të krizës. Në këtë rast, ai mëson si
të përballojë në mënyrë të suksesshme situatën dhe rrit vetëbesimin për t’u përballur me
situata të ngjashme në të ardhmen. Së dyti, individë të tjerë pasi janë përballur më situatën
stresuese, mund të kthehen në gjendjen e tyre para krizës dhe rifillojë rutinë e tyre normale.
Rezultati i tretë i mundshëm është rasti kur personi dorëzohet ndaj stresit dhe zhvillon
psikopatologji. Ky rezultat zakonisht ndodh për shkak të pamjaftueshmërisë ose mungesës së
strategjive përballuese të individit, mbështetjes sociale, si dhe burimeve të tjera, dhe si
rezultat reagimi ndaj stresit ndryshon nga akut në kronik.
Në modelin Dohrenwend, koha e ndërhyrjes është kritike për t’u shmangur psikopatologjia.
Në përgjithësi, sa më shpejt të bëhet ndërhyrja pas fillimit të krizës, aq më shumë mundësi ka
për të siguruar një ndihmë efektive, psikopatologjia të shmanget, si dhe individi të mund të
vazhdojë jetën normalisht.
Sipas këtij modeli, nuk duhet të presim që kriza të ndodhë. Kujdesi komunitar i shëndetit
mendor mund të planifikojë programe për të parandaluar shumë kriza të zhvillimit apo të
fazave të jetës të cilat mund të parashikohen.
12
Modeli Dohrenwend inkurajon ofrimin e shërbimeve aktive në komunitet me funksion
parandalues, të cilat janë në dispozicion mundësisht para fillimit të krizës, me individë që
kanë akses në këto programe sa më shpejt (ose edhe më parë) stresi është hasur.
Metoda tradicionale e ofrimit të shërbimeve është më pak efektive, sepse
zakonishtsimptomat e klientëve janë në një fazë të avancuar, dhe ato kanë dëmtuar aspektet
sociale dhe profesionale të jetës së personit. Në këtë metodë “pritjeje”, gama e shërbimeve të
ofruara është gjithashtu e kufizuar shpesh në psikoterapi individuale dhe dhënie
medikamentesh.
Në vend të kësaj, ofruesit e shëndetit mendor në komunitet përdorin metodën “e kërkimit”.
Ata kryejnë vlerësime të nevojave dhe analizojnë programet e ofruara në komunitetit për të
përcaktuar nevojat e paplotësuara apo problematikat e shërbimeve. Ofruesit e shëndetit
mendor në komunitet këshillohen me shkollat, bizneset, dhe grupet e komuniteteve të
ndryshme për të ofruar shërbime të përshtatshme dhe për t’u siguruar se personat që kanë
nevojë kanë akses tek shërbimet. Në një mënyrë, zyra e ofruesve të shërbimeve të shëndetit
mendor në komunitet është komuniteti.
Sipas metodës se “kërkimit” ndërhyrjet mund të fokusohen tek individi ose tek grupi, por
gjithmonë ato duhet të përshtaten me ndryshimet që pësojnë sistemet sociale.
Një propozim tjetër interesant i modelit Dohrenwend është trajnimi i personave kyç në
komunitet (mësuesit, punonjësit e policisë, anëtarët e organizatave të ndryshme fetarë) për të
shërbyer si ofrues amatorë të shërbimeve të shëndetit mendor.
Ofrimi i trajnimeve për ndërhyrje në rast krize dhe menaxhimin e stresit tek liderat kryesorë
të komunitetit mund të ndihmojnë individët në nevojë për të zgjidhur krizën në një mënyrë
pozitive. Nga ana tjetër kjo ajo mund të rrisë produktivitetin e personave që japin ndihmë, por
gjithashtu, këto ndërhyrje në nivelin social kanë kosto të ulët.
1.5 Niveli i kënaqësisë së pacientit
Pavarësisht përdorimit të madh, niveli i kënaqësisë së pacientit është konsideruar fillimisht si
një koncept i vështirë për tu matur dhe interpretuar (Fitzpatrick dhe Hopkins, 1983;
Williams,1994). Një konsenus unanim mbi përkufizimin e nivelit të kënaqësisë me kujdesin
shëndetësor nuk është arritur ende plotësisht (Avis e tj., 1996; Baker, 1997) për shkak të
13
natyrës multidimensionale dhe subjektive të këtij koncepti, që preket nga pritshmëritë,
nevojat ose dëshirat e individëve. Ware e të tjerë (1983) sugjeruan që kënaqësia është një
term që përkufizohet në mënyra të ndryshme nga individë të ndryshëm si një pasojë e
formimeve dhe eksperiencave të ndryshme.
Përpjekjet fillestare për të konceptualizuar nivelin e kënaqësisë së pacientit identifikohen me
Hulka dhe bashkëpunëtorët e saj (Hulka, Zyzanski, Cassel dhe Thompson 1975; Zyzanski,
Hulka dhe Cassel, 1974). Ata përkufizuan kënaqësinë si qëndrimi i pacientit ndaj mjekëve
dhe kujdesit mjekësor" (Hulka e tj., 1975). Brenda literaturës shëndetësore të komunitetit, ky
përkufizim konceptual është pranuar gjerësisht (Linder-Pelz, 1982; Hines e tj., 1977; Doyle
dhe Ware 1977; Ware e tj., 1978).
Pascoe (1983) e konsideron kënqësinë e pacientit si një reagim të marrësit të kujdesit
shëndetësor ndaj aspekteve të dukshme të eksperiencës së tij/saj me shërbimin. Për Linder-
Pelz (1982), niveli i kënaqësisë së pacientit është "vlerësimi pozitiv i dimensioneve të
dallueshme të kujdesit shëndetësor"; kujdesi nën vlerësim mund të jetë një vizitë klinike e
vetme, trajtimi gjatë të gjithë episodit të sëmundjes, një vendosje ose plan i veçantë i kujdesit
shëndetësor, ose sistemi i kujdesit shëndetësor në përgjithësi. Linder- Pelz u bazua në
përkufizimin e nivelit të kënaqësisë në punën e bërë nga Fishbein dhe Ajzen (1975) dhe Ware
e të tjerë (1975).
Fishbein dhe Ajzen (1975) zhvilluan teorinë e "Pritshmëri - Vlerë", që përcakton se:
"qëndrimi i personit kundrejt një objekti lidhet me besimet e tij nëse objekti posedon atribute
të caktuara dhe vlerësimet e këtyre atributeve". Kënaqësia, në teorinë e tij, shihet si një
qëndrim që preket nga pritshmëritë (besimet) dhe vlera ose rëndësia e rezultateve të lidhura
me ato besime (Linder-Pelz, 1982).
Roli i pritshmërive në lidhje me cilësinë e kujdesit është studjuar gjerësisht nga një numër i
madh studiuesish. Stimson dhe Web (1975) kanë vënë në dukje se kënaqësia është e lidhur
me mënyrën se si pacientët perceptojnë rezultatin e kujdesit dhe me masën që ky lloj rezultati
plotëson pritshmërinë e tyre. Oberst (1984) propozoi një strukturë pritshmërish duke
shpjeguar nivelin e kënaqësisë së pacientit me cilësinë e kujdesit; kjo teori bazohet në
pretendimin se pacientët hyjnë në sistemin shëndetësor me një shumëllojshmëri
karakteristikash, qëndrimesh e përvojash të mëparshme të cilat do të jenë të shoqëruara me
14
njohuri dhe informacione që kanë marrë nga spitali dhe profesionistët e shëndetit. Ky grup
faktorësh do ti ndikojë ata në përcaktimin e gjendjes së tyre dhe mënyrën se si do ti
përceptojnë ata nevojat e tyre për kujdes shëndetësor. Për këtë arsye, janë formuar dhe
vazhdojnë të formohen një sërë pritshmërish në lidhje me rezultatet e kujdesit, sjelljes së
profesionisteve dhe performancës së sistemit. Këto pritshmëri do të jenë standarde dhe
kundrejt tyre do të përcaktohet cilësia e kujdesit të marrë. Oberst (1984) tregon se njerëzit me
pritshmëri të ulëta kanë tendencë për të shprehur pakënaqësi te vogëla në krahasim me ata që
kanë pritshmëri të mëdha për kujdesin.
Locker dhe Dunt (1978) kanë sugjeruar se niveli i kënaqësisë së pacientit është i ndikuar nga
njohuritë dhe përvojat e mëparshme të pacientit, dhe se pritshmëritë nuk janë statike, por ka
të ngjarë të ndryshojë me përvojën e akumuluar.
Gutek (1978) gjithashtu vuri në dukje se pritshmëritë mund të ndryshojnë me kalimin e kohës
dhe të ekspozimit. Prandaj, vlerësimet e pacientëve për shërbimet e ofruara, pritet të
ndryshojnë me kalimin e kohës, në çdo kontakt që ata kanë, sepse ata do të kenë fituar më
shumë përvojë, informacion dhe njohuri në lidhje me kujdesin, që do të ndikojnë në nivelet e
ardhshme të kënaqësisë. Rëndësia e përvojës dhe njohurive paraprake që ndikojnë në
gjykimin e cilësisë theksohet edhe nga Oberst (1984). Prandaj, Locker dhe Dunt (1978)
arritën në përfundimin se shprehjet e kënaqësisë janë produkti përfundimtar i një procesi
gjithëpërfshirës të vlerësimit në të cilin pritshmëritë luajnë një rol shumë të rëndësishme, dhe
jo vetëm rol në perceptimin e rezultatit të kujdesit.
Një tjetër model i kënaqësisë së individëve është zhvilluar nga Fox dhe Storm (1981). Ky
model është bazuar në tri supozime. Së pari, orientimet drejt kujdesit ndryshonjë nga një
person në tjetrin në varësi të asaj që një individ kërkon nga ofruesi i shërbimit dhe atë që ai /
ajo pret nga përballja me kujdesin shëndetësor. Së dyti, ofruesit e kujdesit ndryshojnë në
kushtet e tyre të kujdesit. Së treti, nëse orientimet dhe kushtet janë në harmoni, njerëzit janë
të kënaqur, nëse jo, ata janë të pakënaqur.
Calnan (1988) sugjeron një kuadër konceptual të ligjit të vlerësimit të kujdesit shëndetësor që
bazohet në katër elementë si: qëllimet e individëve që kërkojnë kujdes shëndetësor; niveli dhe
natyra e përvojave të individëve me kujdesin shëndetësor; vlerat socio-politike dhe
ideologjitë mbi të cilat bazohet sistemi i kujdesit shëndetësor; dhe imazhet e shëndetit që
15
ekzistojnë në popullatë. Calnan propozoi që të gjithë këto elemente do të ndërveprojnë në
procesin e vlerësimit të kujdesit shëndetësor. Calnan (1988) vuri në dukje se karakteristikat
socio-demografike të njerëzve janë të përjashtuar nga ky kuadër konceptual. Ai argumentoi
se këto karakteristika do të konsiderohen si elemente ndërmjetësuese, duke pasur efekt në të
katër elementet. Marrëdhëniet midis moshës dhe kënaqësi, mund të jenë për shkak të
problemeve shëndetësore të ndryshme dhe përvojave të kujdesit shëndetësor të lidhura me
plakjen, ose mund të jenë të lidhura me norma të ndryshme në lidhje me shëndetin në varësi
të grupmoshës, apo lidhur me dallime të ndryshme ideologjike në qasjen ndaj kujdesit
(Calnan, 1988).
Kjo strukturë konceptuale është kritikuar nga Carr-Hill (1992), i cili ngriti çështjen e
vështirësisë së matjes së qëllimeve të pacientëve që kërkojnë kujdes shëndetësor në çdo rast,
veçanërisht kur qëllimet varen nga përvoja dhe njohuri të mëparshme. Carr-Hill argumenton
se niveli i kënaqësisë së pacientit është një gjykim relativ që rezulton nga krahasimi i statusit
të perceptimeve dhe aspiratave shëndetësore. Vlerësimi i nivelit të kënaqësisë nuk është i
mjaftueshme për të nxjerrë konkluzione në lidhje me cilësinë e kujdesit; të dyja nivelet e
aspiratës dhe statusi i vetëperceptimit kanë nevojë për t'u matur. Sipas Carr-Hill, pacientët
mund të kenë aspirata jo reale të cilat nuk mund të përmbushen nga burimet e disponueshme,
dhe gjithashtu mund të kenë një status të perceptuar shëndetësore i cili është i ndryshëm nga
statusi i tyre aktual.
Të dhënat tregojnë se përmbushja e pritshmërisë së pacientëve nuk është e mjaftueshme në
matjen e nivelit të kënaqësinë së pacientëve nga shërbimet e marra. Johansson, Oleni dhe
Fridlund (2002) argumentojnë se niveli i kënaqësisë së pacientëve është rezultat i vlerësimit
subjektiv të reagimive njohëse dhe emocionale dhe ndërveprimit mes të pritshmërive të tyre
në lidhje me kujdesin ideal dhe kujdesin aktuale. Këta autorë më tej theksojnë se ky vlerësim
subjektiv është i ndikuar nga karakteristikat sociodemografike të pacientëve, nga organizimi i
kujdesit shëndetësor dhe përvojat e mëparshme të pacientëve me shërbimet. Është sugjeruar
gjithashtu se niveli i kënaqësisë së pacientit me shërbimin e marrë, ndikon në ndjekjen e
planit të trajtimit dhe përdorimin e shërbimeve shëndetësore në të ardhme (Wood, 2006).
Në një këndvështrim tjetër, niveli i kënaqësisë së pacientit është përcaktuar si një vlerësim
ose grup vlerësimesh të cilësisë së shërbimit që ofron kujdesi shëndetësor (Sitzia dhe Wood,
16
1997; Williams, 1994). Shqyrtimi i një numri të madh të studimeve në lidhje me nivelin e
kënaqësisë të pacientit kanë prodhuar një varg dimensionesh potencialisht relevante (Sitzia
dhe Wood, 1997).
Tabela 1.3 përmbledh tre nga rishikimet më të plota në periudha të ndryshme kohore, dhe
tregon shumë elemente të përdorur në matjet e nivelit të kënaqësisë të pacientit.
Ware e tj.,. (1983) Hall dhe Dornan (1988) Wensing e tj.,. (1998)
(Numri i studimeve i
papërcaktuar)
221studime 57 studime
Raporti ndërpersonal Kënaqësia e përgjithshme Disponueshmëria dhe
aksesueshmëria
Cilësia teknike e kujdesit Humanizmi Organizimi dhe bashkëpunimi
Aksesueshmëria / komoditeti Kompetenca teknike Efektiviteti i kujdesi mjekësor
Kosto Rezultatet Marrëdhënia mjek / pacient
Efikasiteti / rezultatet Vazhdimësia e kujdesit Informacion dhe mbështetje
Vazhdimësia e kujdesit Aksesi
Mjedisi fizik Sasia e informacionit
Kosto
Burokracia
Tabela 1.3 Rishikimi i studimeve që masin nivelin e kënaqësisë së pacientit, si një tregues i
cilësisë së shërbimit (Calgary, 2005)
Kënaqësia e pacientit me shërbimin është konsideruar si një nga rezultatet e dëshiruara të
kujdesit, një element i statusit shëndetësor, një tregues i cilësisë së kujdesit, shumë i
domosdoshëm për vlerësimet e cilësisë, si dhe për hartimin dhe menaxhimin e sistemeve të
kujdesit shëndetësor (Donabedian, 1988 ).
Që në fillim të vitit 1966, Donabedian deklaroi se "... Efektiviteti i kujdesit në arritjen dhe
prodhimin e shëndetit dhe kënaqësisë, ashtu siç përcaktohet individualisht nga çdo anëtar i
një shoqërie të caktuar, është vlerësuesi përfundimtar i cilësisë së kujdesit" (Donabedian,
1966). Gjithashtu, Donabedian (1988) e konsideron nivelin e kënaqësinë së pacientit si
17
shprehje e gjykimit të pacientit mbi cilësinë e kujdesit të marrë në të gjitha aspektet, por
sidomos procesit ndërpersonal të pacientit me specialistin e shërbimit shëndetësor
(Donabedian, 1988).
Më vonë, Locker dhe Dunt (1978) sugjeruan se, veçanërisht në kujdesin afatgjatë "... Cilësia
e kujdesit mund të bëhet sinonim me cilësinë e jetës dhe një komponent i rëndësishëm i
kënaqësisë së jetës". Në këtë mënyrë niveli i kënaqësisë së pacientit me shërbimin duket se
është veçanërisht i përshtatshëm, si perspektivë e pacientëve për rezultatet e trajtimit dhe
cilësinë e kujdesit të marrë; vlerësimi i nivelit të kënaqësisë me shërbimin mund të shihet
edhe si një mënyrë për të matur rezultatet e trajtimit dhe cilësisë së kujdesit në vetvete ose si
një faktor i rëndësishëm në procesin e kujdesit. Modeli i matjes së cilësisë së kujdesit sipas
Donabedian tregon se, niveli i kënaqësisë së pacientit është përcaktuar si raportim i pacientit
në matjen e rezultateve të kujdesit, ndërsa struktura dhe procesi i kujdesit mund të maten me
nga raportimi i përvojat të pacientit (Oyvind e tj., 2011)
Vlerësimi i nivelit të kënaqësisë me shërbimin nga pacientët që vuajnë nga çrregullime të
rënda mendore ka qënë relativisht i lënë pas dore për shkak të një këndvështrimi, nga
klinicistët dhe studiuesit, se mungesa e insight-it mund të rrezikojë vlefshmërinë e rezultateve
të vetë-raportuara. Edhe pse këto vështirësi nuk duhet të injorohen, gjatë disa viteve të fundit
është rritur në mënyrë të konsiderueshme numri i studimeve, rezultatet e të cilave kanë
treguar se vetë-raportimet e personave me çrregullime mendore janë të besueshme dhe
përcjellin informacione të vlefshme dhe të dobishme (Naber e tj., 1994;. Avad e tj., 1995;
Voruganti e tj., 1998). Këto të dhëna tregojnë se ashpërsia e sëmundjes në vetvete nuk
dëmton aftësinë e pacientëve për të raportuar pikëpamjet dhe përvojat e tyre (Awad dhe
Voruganti, 2000).
Për fat të mirë, sot po i kushtohet një rëndësi gjithmonë e më e madhe nivelit të kënaqësisë së
pacientëve dhë familjarëve më të afërt për shërbimet shëndetësore që ata marrin. Një sistem
shëndetësor i bazuar në nevojat e pacientit e ka të domosdoshme marrjen në konsideratë të
këtij indikatori të rëndësishëm në momentin e planifikimit të politikave në shëndetësi. Lora,
Rivolta dhe Lanzarra (2003) pohuan se niveli i kënaqësisë së pacientit është një tregues i
dobishëm për monitorimin e cilësisë së kujdesit, duke analizuar dimensione të ndryshme të
18
kënaqësisë, është e mundur që profesionistët të fokusohen tek nevojat dhe pritshmëritë e
pacientëve dhe të modifikojmë shërbimet në përputhje me to.
Komisioni i Akreditimit të Organizatave të Kujdesit Shëndetësor (JACHO, 1994) e ka
përfshirë nivelin e kënaqësisë së pacientit si një tregues të vlefshëm dhe e ka bërë atë pjesë të
standarteve të saj për akreditim që prej vitit 1994. Organizata mbledh, vlerëson dhe merr
masat e duhura në lidhje me informacionin që lidhet me nivelin e kënaqësisë së pacientit me
shërbimin e ofruar (HSE, 2003).
Studimi EPSILON (Shërbimet evropiane psikiatrike: Inputet lidhur me rezultatet dhe
nevojat), një studim krahasues, ndër-kombëtare, ndërseksional i karakteristikave, i nevojave
për kujdes, cilësisë së jetës, modeleve të kujdesit, kostove, dhe nivelit të kënaqësisë së
personave që vuajnë nga skizofrenia në pesë vende evropiane (Amsterdam, Copenhagen,
Londër, Santander dhe Verona) theksoi implikimet dhe rëndësinë e nivelit të kënaqësisë së
pacientit si një mënyrë për të matur rezultatet e shërbimit (Ruggeri e tj., 2003).
Gjithashtu shumë studime të tjera kanë bërë vlerësimin e shërbimeve të shëndetit mendor
duke matur nivelin e kënaqësisë së pacientëve, ose janë fokusuar së më së shumti në nivelin e
kënaqësinë së pacientit (Blenkiron dhe Hammill, 2003; Gani e tj., 2011;. Heckert, Teixeira,
dhe Trindade, 2006;. Holikatti e tj., 2012; Kantorski e tj., 2009, Silva e tj., 2012).
Industritë e kujdesit shëndetësor janë përfshirë në një proces të vazhdueshëm transformimesh
me qëllim përmirësimin e vazhdueshëm të cilësisë së kujdesit, kjo veçanërisht pas vitit 1990.
Një ndikim të veçantë ka pasur deklarata e Donabedian për përfshirjen e nivelit të kënaqësisë
së perceptuar nga pacienti në vlerësimin e cilësisë, bazuar në këtë drejtuesit e kujdesit
shëndetësor kanë krijuar një kujdes i cili ka në qëndër pacientin, që është edhe komponent
më i rëndësishëm në misionin e kujdesit shëndetësor (Aerlyn e tj., 2003).
Wolosin (2005) e konsideron nivelin e kënaqësinë së pacientit si një tregues të cilësisë së
kujdesit dhe thekson se ai duhet të integrohet në vlerësimin e përvojave të pacientëve si një
element kyç i (pa) kënaqësisë. Wolosin argumenton se përvojat që tejkalojnë pritshmëritë
çojnë në pacientët të kënaqur, ndërsa ato që nuk arrijnë të përmbushin pritshmëritë
shkaktojnë pakënaqësi. Kënaqësia e pacientit është zëri i pacientit i cili ka shumë rëndësi pasi
pasqyron reagimin e tij ndaj ndërveprimit me shërbimin në përgjithësi (Wolosin, 2005).
Ofruesit e shërbimeve shëndetësore mund të minimizojnë rrezikun e krijimit të një modeli
19
neglizhence ndaj shëndetit duke u përqendruar në rezultatet e nivelit të kënaqësisë së
pacientit (Abeln, 1994).
Rezultatet e studimeve që synojnë të masin nivelin e kënaqësisë të pacientëve japin
informacion të vlefshëm për mënyrën se si institucionet e kujdesit shëndetësor kanë
përmbushur nevojat dhe pritshmëritë e pacientëve të tyre. Mungesa e të dhënave të
mjaftueshme mund të pengojnë seriozisht aftësinë e institucionit për të kuptuar pikat e forta të
tij dhe për të vepruar në fushat në të cilat performanca mund të përmirësohet (Allen, 1998).
Kohët e fundit, strukturat përgjegjësë për përmirësimin e shërbimeve shëndetësorë janë
zhvendosur drejt një qasjeje që mbështet përdorimin e të dhënat të studimeve që masin
nivelin e kënaqësisë së pacientit në një mjet të përmirësimit të cilësisë së performancës së
përgjithshme organizative (Kathryn e tj., 2004). Në Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe në
Evropë, niveli i kënaqësisë së pacientit është duke luajtur një rol gjithnjë e më të rëndësishëm
në reformavat për rritjen e cilësisë së kujdesit shëndetësor. Që prej vitit 1996, vlerësimi i
nivelit të kënaqësisë së pacientëve është i detyrueshëm për të gjithë spitalet franceze (Laurent
e tj., 2006). Në Gjermani, niveli i kënaqësisë së pacientëve është përdorur që nga viti 2005 si
një element i raporteve të menaxhimit të cilësisë (Tonio e tj,. 2011). Ndërsa në Angli që nga
viti 2002, Departamenti i Shëndetësisë ka nisur një program kombëtar studim të përvitshëm
për matjen e nivelit të kënaqësisë së pacientëve.
Studimet tregojnë se efektiviteti i kujdesit shëndetësor është e përcaktuar, në një farë mase
nga niveli i kënaqësisë së pacientëve (Carr-Hill, 1992). Në mbështetje të këtij këndvështrimi
studimet që kanë raportuar se një pacient i kënaqur ka më shumë gjasa të përdorë shërbimet
shëndetësore (Larsen, 1976) të ndjekë udhëzimet e mjekut në lidhje me trajtim mjekësor
(Kincey e tj., 1975) dhe të vazhdojë kontaktet me mjekun (Baker, 1990).
Niveli i lartë i kënaqësisë së pacientit me shërbimin rrit vetë-respektin, vetë-vlerësim,
sigurinë, besim dhe aftësinë për të krijuar marrëdhënie me të tjerët. Ai gjithashtu ndikon në
rritjen e performancës, shpirtit të ekipit, mundësisë për të mësuar, kënaqësisë në punës dhe
zhvillimin e stafit (Olusina e tj., 2002).
Sipas Ware and Davies (1983) niveli i kënaqësisë së pacientit mund të ndikojë në sjelljen e
kujdesit ndaj shëndetit (për shembull kujdesi që kërkojnë pacientët gjatë një episodi
sëmundjeje dhe numrit të vizitave), “besnikërinë” në ndjekjen e rekomandimeve (ndjekja e
20
regjimit mjekësor ose ndjekja e kontrolleve mjekësore sistematikisht) dhe sjelljen reaktive
(veprimet e iniciuara nga ana e pacienteve në mënyrë të veçantë për të shprehur kënaqësinë
ose pakënaqësinë e tyre, të tilla si, për shembull, ndjekjen ose jo të rekomandimeve, në
ndryshimin e mjekut, bërjen e ankesave formale). Ata kanë gjetur se dallimet në nivelin e
kënaqësinë së pacientëve janë parashikues i rëndësishëm i ndryshimit të mjekut dhe i mos
ndjekjes se planit të trajtimit dhe se diferencat relativisht të vogla në rezultatet e vlerësimit të
nivelit të kënaqësisë kenë pasoja të rëndësishme për mënyrën e sjelljes së pacientit.
Ka më shumë raporte që tregojnë se pakënaqësia me shërbimin e ofruar shëndetësor është e
lidhur me shëndetin jo të mirë fizik dhe mendor, ashpërsinë e problemeve të sjelljes, niveli i
funksionimit psiko-social, si dhe kohëzgjatjen e sëmundjes (Ruggeri e tj., 2007; Bjorngaard e
tj, 2000. Ruggeri, 1994; Glynn e tj., 2004)
Si përfundim, pas rishikimit të detajuar të literaturës mund të themi se niveli i kënaqësisë së
pacientit me shërbimin e marrë mund të konsiderohet si një indikator i cilësisë së shërbimit
(rezultat i aftësisë së një shërbimi për të siguruar një standard të kujdesit mbi një prag të
caktuar të cilësisë) dhe gjithashtu varet nga perceptimi i çdo pacienti nëse kujdesi që ka marrë
ka qenë i përshtatur në mënyrë specifike me nevojat e tij të veçanta.
Niveli i kënaqësisë së pacientëve me shërbimin mund të konsiderohet si një variabël i
pavarur ose një variabël i varur. Si një variabël i varur, niveli i kënaqësisë së pacientëve
mendohet se ndikohet nga faktorëve të ndryshëm të tillë si pritshmëritë me shërbimin,
qëndrimin e subjektit ndaj jetës, vetë-respektin, qëndrimit ndaj sëmundjes dhe përvojat e
mëparshme me shërbimin, përveç ndikimit të strukturës, procesit dhe rezultateve të kujdesit;
ndërsa si një variabël i pavarur, niveli i kënaqësisë së pacientit mund të ndikojnë në
efikasitetin e ndërhyrjeve dhe sjelljeve të ndryshme të pacienteve, si komplianca dhe
përdorimi i shërbimit (Ruggeri, 1994).
Për qëllimet e këtij studimi, niveli i kënaqësisë së pacientit është përkufizuar si një variabël i
varur dhe si një prej indikatorëve shumë të rëndësishëm për të matur cilësinë e shërbimit. Ai
është një koncept multidimensional i cili ndikohet nga struktura dhe procesi i shërbimit, si
dhe nga variablat socio-demografike dhe klinike të pacientit.
21
1.6 Qëllimi, objektivat dhe pyetjet hulumtuese
Reforma e shëndetit mendor ka ndryshuar tipologjinë e shërbimeve ekzistuese të shëndetit
mendor. Shërbimet e shëndetit mendor janë bërë pjesë integrale e sistemit të shërbimeve
publike, si dhe janë ngritur shërbime të reja të panjohura më parë të cilat kanë si qëllim
socializimin e personave që vuajnë nga çrregullimet e shëndetit mendor, siç janë qëndrat
komunitare të shëndetit mendor (QKSHM), shtëpitë e mbështetura, qëndrat ditore, etj.
QKSHM ofrojnë veprimtari kuruese dhe rehabilituese për personat me çrregullime të
shëndetit mendor nga një ekip multidisiplinar.
Edhe pse shërbimet e shëndetit mendor janë futur në një proces transformimesh dhe janë
krijuar struktura të reja shërbimesh, ende nuk ka asnjë studim për të njohur këndvështrimet
dhe përvojat e pacientëve të shërbimeve të shëndetit mendor.
Në Shqipëri, nuk ekziston asnjë instrument i besueshëm dhe i vlefshëm për të matur nivelin e
kënaqësisë së pacientëve që përdorin shërbimet e shëndetit mendor. Si rrjedhojë, nuk ka
studime lokale apo kombëtare që kanë matur nivelin e kënaqësisë së pacientëve të
shërbimeve të shëndetit mendor, apo kanë përcaktuar faktorët që ndikojnë tëk niveli i
kënaqësisë së pacientit. Për të zgjidhur këtë situatë, është përdorur një ndër instrumentet më
të përdorura në fushën e shërbimeve të shëndetit, me një shkallë të lartë besueshmërie,
vlefshmërie dhe qëndrueshmërie të brendëshme, i cili është përshtatur në shumë gjuhë
Shkalla e Veronës mbi Kënaqësinë e Shërbimit, Versioni Europian (SHVKSH-VE) dhe për të
bërë analizën e gjetjeve të studimit janë marrë si pikë referimi studime të ngjashme
ndërkombëtare në mënyrë që studimi të ofronte një analizë të besueshme të gjetjeve për
nivelit të kënaqësisë të pacientëve të QKSHM në Tiranë (Sitzia, 1999)
Qëllimi i këtij studimi, bazuar në modelin (strukturë, proces dhe rezultate) të Donabedian-it
(Donabedian, 1997) është të përcaktojë nivelin e kënaqësisë së pacientëve të QKSHM në
qytetin e Tiranës; të përcaktojë marrëdhëniet midis karakteristikave socio-demografike dhe
klinike dhe nivelit të kënaqësisë së perceptuar të pacientit; të përshkruajë modelin e
kënaqësisë së pacientit duke identifikuar dimensionet kryesore të saj; evidentimi i
ndërhyrjeve biopsikosociale që ofrojnë QKSHM dhe marrëdhënia e tyre me nivelin e
kënaqësisë parë nga prespektiva e pacientëve.
22
Vlerësimi i nivelit të kënaqësisë së pacientëve me shërbimet shëndetit mendor ndihmon për të
identifikuar pikat e forta dhe të dobëta të sistemit dhe mund të shërbejë si një udhëzim për
zhvillim të mëtejshëm me synimin e përmirësimit të disponueshmërisë, aksesit, dhe cilësisë
së shërbimeve për pacientët me çrregullime mendore (Brunero e tj., 2009).
Objektivat e studimit janë si më poshtë:
• Përshkrimi i profilit socio-demografik dhe klinik të pacientëve që kanë marrë shërbim
pranë QKSHM në qytetin e Tiranës gjatë periudhës mars-maj 2016.
• Përcaktimi i nivelit të kënaqësisë së pacientëve me shërbimin e marrë pranë QKSHM në
qytetin e Tiranës në shtatë dimensione, përkatësisht, nivelin e përgjithshëm të kënaqësisë,
aftësitë profesionale dhe mënyrën e sjelljes së specialistëve të shëndetit mendor,
informacionin, aksesin, efikasitetin, përfshirjen e familjarëve më të afërt dhe ndërhyrjet
biopsikosociale.
• Përcaktimi dhe vlerësimi i marrëdhënieve që ekzistojnë midis variablave socio-
demografik dhe klinikë të pacientëve dhe shtatë dimensioneve të kënaqësisë të pacientëve
me shërbimin e QKSHM.
• Përshkrimi i modelit të kënaqësisë, duke identifikuar marrëdhëniet midis dimensioneve
dhe nivelit të përgjithshëm të kënaqësisë së pacientëve me shërbimin e marrë pranë
QKSHM.
• Evidentimi i ndërhyrjeve biopsikosociale që ofrojnë QKSHM në qytetin e Tiranës.
Në mënyrë që të përmbushen objektivat e mësipërme studimi kërkon t’i japë përgjigje
pyetjeve të mëposhtme kërkimore:
Cili është niveli i përgjithshëm i kënaqësisë të pacientëve me shërbimin e marrë pranë
QKSHM?
Cili është niveli i kënaqësisë së pacientëve për aftësitë profesionale dhe mënyrën e sjelljes
së specialistëve të shëndetit mendor, informacionin, aksesin, efikasitetin, përfshirjen e
familjarëve më të afërt dhe ndërhyrjet biopsikosociale të përdoruara?
23
A ka diferenca të rëndësishme në nivelin e kënaqësisë së pacientëve për shërbimin e
marrë në QKSHM në lidhje me variablat socio – demografikë (gjinia, mosha, statusi civil,
tipi i familjes, punësimi, niveli i ardhurave mujore, niveli arsimor, vëndi ku jeton) dhe
variablat klinikë (diagnoza, zgjatja e çrregullimit mendor, vetëvlerësimi i gjendjes
mendore)?
Cila është marrëdhënia ndërmjet dimesioneve dhe nivelit të përgjithshëm të kënaqësisë së
pacientëve më shërbimin e marrë pranë QKSHM, në qytetin e Tiranës?
Cilat janë ndërhyrjet më të përdorura për trajtimin e pacientëve dhe cilat janë ndërhyrjet
që pacientët do të preferonin?
1.7 Kontributet e studimit
Studime të mëparshme, jo në vendin tonë, kanë ekzaminuar faktorët që ndikojnë në nivelin e
kënaqësisë së pacientëve të shërbimeve komunitare të shëndetit mendor. Pjesë e mungesës së
koherencës mund të jetë ndryshimi në kontekstin kulturor, lehtësisht i evidentueshëm.
Megjithatë, shumë pak vëmendje i është kushtuar nivelit të kënaqësisë së pacientëve të
shërbimeve komunitare në vend edhe pse në një proces transformimesh të këtyre shërbimeve.
Pak dihet për përvojat e këtyre pacientëve, sidomos për nivelin e kënaqësisë së tyre, e cila
është bërë së fundmi një masë e rëndësishme në vlerësimet e rezultateve të shërbimeve
shëndetësore, të politikave, të shkencave sociale dhe të shumë fushave të tjera. Ky studim
është i pari në vend që shqyrton nivelin e kënaqësisë të pacientëve të QKSHM në qytetin e
Tiranës, si dhe rolin e karakteristikave socio-demografike dhe klinike të pacientit. Ai shton
ndjeshëm të kuptuarit e ndikimit të këtyre faktorëve (social, emocional, klinikë) te pacientët
dhe gjithashtu nënvizon rëndësinë e formave të trajtimit.
Përveç kësaj, ky studim propozon një model shpjegues të nivelit të kënaqësisë, i cili nuk
është raportuar në studime të mëparshme. Ky model potencialisht mund të përdoret për të
pasuruar strategjitë efektive, për të rritur nivelin e kënaqësisë së përdoruesve të shërbimeve.
Për më tepër në Shqipëri, nuk ekziston asnjë instrument i besueshëm dhe i vlefshëm për të
matur nivelin e kënaqësisë së pacientëve që përdorin shërbimet e shëndetit mendor. Si
rrjedhojë, nuk ka studime lokale apo kombëtare që kanë matur nivelin e kënaqësisë së
24
pacientëve të shërbimeve të shëndetit mendor, apo kanë përcaktuar faktorët që ndikojnë tëk
niveli i kënaqësisë së pacientit. Për të zgjidhur këtë situatë, është përdorur një ndër
instrumentet më të përdorura në fushën e shërbimeve të shëndetit mendor, me një shkallë të
lartë besueshmërie, vlefshmërie dhe qëndrueshmërie të brendëshme, i cili është përshtatur në
shumë gjuhë Shkalla e Veronës mbi Kënaqësinë e Shërbimit, Versioni Europian (SHVKSH-
VE) dhe për të bërë analizën e gjetjeve të studimit janë marrë si pikë referimi studime të
ngjashme ndërkombëtare në mënyrë që studimi të ofronte një analizë të besueshme të
gjetjeve për nivelit të kënaqësisë të pacientëve të QKSHM në Tiranë (Sitzia, 1999). Pasi është
marrë miratimi i hartueses së pyetësorit Mirella Ruggeri, është përkthyer duke adoptuar
modelin e përkthimit Brislin-së (1970) për kërkime ndër-kulturore dhe është modifikuar për
të pasqyruar kontekstin shqiptar. Versioni shqiptar u identifikua si një instrument matje i
përshtatshëm i nivelit të kënaqësisë së pacientëve, i cili mund të përdoret në Shqipëri për të
vlerësuar nivelin e kënaqësisë së pacientëve të shërbimeve komunitare të shëndetit mendor.
Përdorimi i këtij pyetësori do të bëjë të mundur realizimin e studimeve ndër-kulturore dhe
krahasimin e nivelit të kënaqësisë së pacientëve të shërbimeve të shëndetit mendor në
Shqipëri në vende të ndryshme.
25
KAPITULLI II
RISHIKIMI I LITERATURE
2.1 Hyrje
Kapitulli fillon me një përshkrim të transformimeve në nivelin politik, nivelin e shërbimeve
dhe nivelin e burimeve njerëzore si rrjedhojë e reformës së shëndetit mendor. QKSHM, vëndi
ku është realizuar studimi, është përshkruar në mënyrë të detajuar në lidhje me objektivat,
funksionet, procesin e dokumentimit, kartëlën e pacientit, dhe procesin e vlerësimit dhe
trajtimit.Studiuesia është përpjekur të kuptojë se cili është niveli i kënaqësisë së pacientëve
prane QKSHM në qytetin e Tiranë; ndikimin që kanë karakteristikat socio-demografike,
karakteristikat klinike dhe karakteristikat e shërbimit; krijimin e një modeli të kënaqësisë së
pacientëve të QKSHM. Por, që të realizohej ky studim, ishte e nevojshme që të kryhej një
shqyrtim kritik i literaturës aktuale, të njiheshin e të studioheshin studime të mëparshme dhe
orientime apo modele teorike mbi ndikimin kënaqësinë e pacientëve të shërbimeve të
shëndetit mendor. Objektivat e rishikimit të literaturës ishin që të ofrohej një kuadër teorik
dhe i arsyeshëm për kërkimin dhe të mund të ideoheshe apo skicohesheshe edhe ndërtimi i
një modeli aktual të kënaqësisë së pacientëve që marrin shërbim pranë QKSHM në Tiranë.
Ky rishikim literature mundësoi mbështetje dhe mirëpërdorim të gjithë fazave kërkimore, të
mbledhjes së të dhënave, analizës së të dhënave dhe sintetizmit të studimit. Për qëllime të
këtij shqyrtimi, "niveli i kënaqësisë së pacientëve" dhe "SHM" janë identifikuar si tema të
rëndësishme të literaturës së shqyrtuar. Në studimin aktual, teoria e Donabedian-it shërbeu si
lente përmes të cilës u ekzamnua niveli i kënaqësisë së pacientëve me shërbimin pranë
QKSHM në Tiranë dhe si strukturë për ngritjen e kornizës konceptuale të studimit.
26
2.2 Reforma e shëndetit mendor
Tradicionalisht, në Shqipëri kujdesi i shëndetit mendor është ofruar nga shërbime të
centralizuara, të orientuara biologjikisht dhe të përqendruara tek simptomat (Dokumenti
Politik për Zhvillimin e Shërbimeve të Shëndetit Mendor në Shqipëri: OBSH – MSH. 2005).
Pas vitit 2000, Shqipëria e mbështetur nga Organizata Botërore e Shëndetësisë (OBSH) nisi
një proces reformues i cili kishte si qëllim kryesor ngritjen dhe zhvillimin në shkallë
kombëtare të kujdesit komunitar të shëndetit mendor.
2.2.1 Niveli Politik
Reforma e shëndetit mendor është shoqëruar me një sërë ndryshimesh të cilat u mbështetën
tek ndryshimet në kuadrin ligjor të shëndetit mendor, krijimin e një Dokumenti Politik dhe
më pas në Planet e Veprimit dhe një sërë dokumentash rregullatore.
2.2.1.1Legjislacioni
Kushtetuta, ligji më i lartë në Republikën e Shqipërisë përcakton qartë vlerën e shëndetit
mendor duke kërkuar që “shteti të mbështesë një standard sa më të lartë të mundshëm të
shëndetit fizik dhe mendor për qytetarët shqiptarë”.
Neni 59 nën objektivat sociale vëren si vijon: “Shteti, brenda fuqive kushtetuese dhe mjeteve
që disponon, synon të plotësoje iniciativat dhe përgjegjësitë private me … rehabilitim
shëndetësor, arsimim special dhe integrim në shoqëri të personave me paaftësi, si dhe
përmirësimin e vazhdueshëm të kushteve të tyre të jetesës …” . Pavarësisht se “mjetet që
disponon” shteti janë të kufizuara, Republika e Shqipërisë ka përfshirë në Kushtetutën e saj
një angazhim për mirëqënien e personave me paaftësi dhe kjo përbën një bazë të mirë për
ndërtimin e mëtejshëm të ligjeve, dokumenteve politikë e strategjive lidhur me shëndetin
mendor në Shqipëri.
Gjithashtu Kodi Penal, Kodi Civil dhe Kodi i Familjes përfshijnë një sërë nenesh dhe
sanksionesh lidhur me kujdestarinë, përgjegjësinë dhe papërgjegjshmërinë në rast të
çrregullimeve të caktuara mendore, përkufizimin e heqjes së zotësisë për të vepruar, etj.
27
2.2.1.2 Konventat ndërkombëtare
Shqipëria është anëtare e Kombeve të Bashkuara dhe i nënshtrohet kontrollit të zbatimit të
Parimeve për Mbrojtjen e Personave me Sëmundje Mendore. Një hap tjetër i rëndësishëm ka
qënë ratifikimi i Konventës Europiane për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut dhe Lirive
Themelore, në vitin 1995.
Shqipëria ka nënshkruar dhe ratifikuar një sërë konventash ndërkombëtare që sanksionojnë të
drejtat e personave me probleme të shëndetit mendor, të tilla si: Konventa për të Drejtat
Civile dhe Politike; Konventa e të Drejtave të Fëmijëve; Konventa Kundër Torturës,
Trajtimeve dhe Dënimeve të tjera mizore, çnjerëzore ose poshtëruese; Konventa për të
Drejtat Ekonomike, Kulturore dhe Sociale; Konventa mbi të Drejtat e Njeriut dhe
Biomjekësinë.
Gjithashtu, në vitit 2009, Qeveria e Shqipërisë nënshkroi Konventën mbi të Drejtat e
Personave me Aftësi të Kufizuar, të cilën e ratifikoi gjatë vitit 2012.
2.2.1.3 Ligji “Për Shëndetin Mendor” nr.8092, 1996
Ligji i parë për shëndetin mendor është Ligji nr.8092, i datës 21.03.1996. Ky ligj rregullonte
mënyrën se si do të realizohet mbrojtja e shëndetit mendor nëpërmjet sigurimit të kujdesit
shëndetësor dhe të një mjedisi social të përshtatshëm për të sëmurët mendore. Për kohën kur
është miratuar ligji përbënte një risi dhe i hapte rrugë zgjidhjes së shumë problematikave. Por
në të vërtetë ligji kishte mangësi. Përqasja komunitare ndaj problemeve të shëndetit mendor
përmendej tërthorazi në ligj si një nga alternativat dhe jo si një zgjedhje apo shërbim të cilit
duhet t’i jepet prioritet. Gjithashtu, vlerësimi i paaftësisë për punë të personave me probleme
të shëndetit mendor për mbulimin me sigurime shoqërore nuk merrte në konsideratë
ekspertizën dhe funksionimin e shërbimeve komunitare por vetëm atyre spitalore. Përdorimi i
barnave psikotrope kufizohej shumë për arsye të kufizimit të së drejtës së përshkrimit të tyre
në vetëm një grup të vogël profesionistësh. Ligji kishte mangë si në përcaktim e të drejtave të
pacientit si dhe i procedurave të sakta të shtrimit dhe të daljes nga spitali, si dhe të
monitorimit që duhet t’i bëhet kësaj procedure. Ai nuk përcaktonte procedura të qarta në
lidhje me përcaktimin e kompetencës së personave për çështje të tilla si: trajtimi i
vullnetshëm (vendimmarrja në këtë rast), vendimmarrja financiare, zgjedhja e një personi
28
tjetër për të marrë vendime në mungesë, etj. Gjithashtu kishte shumë mangësi në përcaktimin
e qartë të procedurave ligjore me të cilat do të përballen të sëmurët mendore, përfshirë
izolimin e detyruar edhe mbrojtjen e tyre nga diskriminimi në vendin e punës. Dhe së fundi,
ky ligji nuk parashikonte pothuajse asgjë për mbrojtjen e minorenëve me probleme mendore
nga abuzimet e mundshme dhe nuk përmendeshe asgjë në ligj për fëmijët me çrregullime
mendore (SOROS, 2011).
2.2.1.4 Ligji Nr. 44, i vitit 2012
Një nga arritjet kryesore të reformës të shëndetit mendor në nivelin politik është ligji i ri i
miratuar në vitin 2012. Kreu i parë përmban përkufizime të termave të përdorura në
brendësinë e ligjit. Në këtë kre janë vendosur parimet bazë të shëndetit mendor si dhe janë
sanksionuar të drejtat e personave me probleme të shëndetit mendor. Dy elementë të
rëndësishëm në këtë kre të cilat janë parashikuar në nene të veçanta janë konfidencialiteti dhe
mbrojtja nga diskriminimi. Në këtë kre është parashikuar një nen i veçantë lidhur me heqjen
ose kufizimin e zotësisë për të vepruar.
Kreu i dytë i ligjit parashikon shërbimet e shëndetit mendor. Për herë të parë në këtë ligj,
brenda rrjetit të shërbimeve të shëndeti mendor është përfshirë kujdesi i ofruar nga mjeku i
familjes dhe nga institucionet e posaçme.
Kreu i tretë trajton shërbimet e shëndetit mendor për fëmijët dhe adoleshentët. Ligji synon të
trajtojë këtë kategori me një prioritet të veçantë duke u bazuar në dy parime kryesore; së pari
këto shërbime duhet të ofrohen në funksion të ruajtjes dhe përmirësimit të shëndetit të
popullatës dhe së dyti në funksion të mbrojtjes së të drejtave të fëmijëve.
Kreu i katërt parashikon tre nene të rëndësishme mbi kujdesin në familje, riaftësimin
profesional, shërbimet e shëndetit mendor në institucionet e riedukimit, institucionet
rezidenciale të përkujdesit social, në burgjet dhe vendet e paraburgimit. Rëndësia e këtyre
neneve qëndron në faktin se synohet të cilësohet që parimi i trajtimit të këtyre personave
është i njëjtë pavarësisht institucionit ku ato ndodhen.
Kreu i pestë, parashikon trajtimin në shërbimet e shëndetit mendor të specializuar me
shtretër. Në këtë kre parashikohen si procedurat lidhur me trajtimet e vullnetshme të
29
personave me probleme të shëndetit mendor ashtu edhe me ato te pavullnetshme, sipas
procedurave përkatëse.
Kreu i gjashtë trajton psikiatrinë ligjore dhe shëndetin mendor në institucionet e ekzekutimit
të vendimeve penale. Ky projektligj nëpërmjet këtij kreu sjell një risi që lidhet me faktin se
institucionet e psikiatrisë ligjore bëhen pjesë e sistemit të integruar shëndetësor.
Kreu i shtatë, trajton monitorimin e shëndetit mendor. Strukturë monitoruese është përcaktuar
Komiteti Kombëtar i Shëndetit Mendor, ndërsa monitorimi i jashtëm i shëndetit mendor do të
kryhet nga Avokati i Popullit nëpërmjet Mekanizmit Kombëtar për Parandalimin e Torturës,
Trajtimit Çnjerëzor dhe Degradues.
Në kreun e tetë parashikohen sanksionet për profesionistët të cilët shkelin nenet e ligjit.
2.2.1.5 Dokumenti Politik për Shëndetin Mendor
Pasi Shqipëria u bë pjesë e Projektit për Shëndetin Mendor të Paktit të Stabilitetit për
Europën Juglindore u fut në një rrugë reformimi në fushën e Shëndetit Mendor. Në kuadër të
Strategjisë së Ministrisë së Shëndetësisë për përmirësimin e Shërbimeve Shëndetësore, u
krijua Komiteti Drejtues Kombëtar për Shëndetin Mendor i cili u miratua nga Ministri i
Shëndetësisë në 11 Maj 2000, me numër Protokolli 248 i cili ka si funksion primar zhvillimin
e Politikës së Shëndetit Mendor dhe planifikimin e Reformës së Shërbimeve Psikiatrike.
Një dokument i rëndësishëm është Urdhëri nr. 116, i datës 25.03.2003 me anë të së cilit
miratohet Dokumenti Politik për Shëndetin Mendor.
Qëllimi kryesor i reformës në shëndetin mendor është ngritja dhe zhvillimi në shkallë
kombëtare i kujdesit komunitar të shëndetit mendor dhe e vetmja mënyrë për të arritur
shërbime komunitare të shëndetit mendor për të gjithë është deinstitucionalizimi i Spitaleve
Psikiatrike, pavioneve e strukturave institucionale në përgjithësi.
Zvogëlimi i spitaleve psikiatrike parashikohet të vijë gradualisht në ulje, pasi shtrimet do të
parandalohen në sajë të shërbimeve në komunitet. Numri shtretërve që ekzistojnë aktualisht
mund të konsiderohet i mjaftueshëm për të përballuar nevojat fillestare për shtretër. Objektivi
është që shtrimet në spitalet psikiatrike duhet të mos jenë të natyrës kronike por vetëm akute,
në raste krizash. Gjithashtu synohet një shpërndarje më e barabartë duke i zhvendosur spitalet
psikiatrike në drejtim të spitaleve rajonale të përgjithshme.
30
Burimet njerëzore dhe financiare duhet të zhvendosen nga spitalet në shërbimet komunitare.
Përgjegjësitë duhet të përcaktohen për zona të përcaktuara gjeografike; ato duhet të
menaxhohen nga Sisteme të Bazuara në Komunitet dhe të integruara në Kujdesin Shëndetësor
Parësor që do të garantojë zbatimin e elementeve të sipërpërmendur.
Dokumenti Politik parashikon një sistem strukturor të gjithë modeleve të shërbimeve për
shëndetin mendor duke filluar nga kujdesi parësor për shëndetin mendor e deri tek Shoqatat e
Familjeve dhe të Përdoruesve, si dhe rregullimi i marrëdhënieve mes tyre.
2.2.1.6 Plani i Veprimit për Zhvillimin e Shërbimeve të Shëndetit Mendor në Shqipëri
Në vazhdimësinë e reformës së shëndetit mendor në 13. 05. 2005 ka dalë urdhëri nr. 226, i
cili miraton Planin e Veprimit për Zhvillimin e Shërbimeve të Shëndetit Mendor në Shqipëri.
Ky dokument është një plan veprimi 5-vjeçar për zbatimin e Politikës për Zhvillimin e
Shërbimeve të Shëndetit Mendor në Shqipëri (2003). Aktivitetet e planifikuara në këtë plan
ishin të ndara në tre periudha kohore: urgjente, afatshkurtra dhe afatmesme. Ndërhyrja në
fazën e parë (Janar 2005- Dhjetor 2006), ishte e fokusuar në katër zona të lidhura me spitalet
aktuale psikiatrike (zonat prioritare), ndërtimin e shërbimeve komunitare atje dhe kalimin e
pacientëve të shtruar prej një kohë të gjatë në spitale pranë këtyre shërbimeve.
Ndërsa në fazën e dytë (Janar 2005-Dhjetor 2006), Plani i Veprimit fokusohesh në aktivitetet
e mëposhtme:
• Krijimin e një Sektori Teknik për Shëndetin Mendor brenda Ministrisë së
Shëndetësisë.
• Rishikimin e Ligjit të Shëndetit Mendor (1996) për të siguruar të drejtat e njeriut dhe
për të rritur zbatimin e vetë Ligjit.
• Ngritjen dhe zhvillimin e ekipeve komunitare të shëndetit mendor në katër zonat
prioritare.
• Deinstitucionalizimin e pacientëve kronik drejt shërbimeve me bazë komunitare.
• Ngritjen e kapaciteteve dhe trainimin rifreskues të profesionistëve të shëndetit mendor
për të siguruar një kujdes efektiv dhe bashkëkohor.
31
• Trajnimin e mjekëve të kujdesit parësor për të identifikuar pacientët me çrregullime,
për të trajtuar pacientët me çrregullimet e zakonshme mendore dhe për të referuar ata
me çrregullime të rënda mendore.
• Ngritjen e një sistemi monitorues për të lehtësuar planifikimin dhe ndarjen e
përgjegjësive në nivel shërbimesh dhe për të siguruar vazhdimësinë e kujdesit në nivel
pacienti.
• Hartimin e një plani aktivitetesh për promovimin e shëndetit mendor.
2.2.1.7 Rregullorja e Shërbimeve të Shëndetit Mendor dhe rolet, përgjegjësitë dhe
kompetencat bazë të profesionistëve të shëndetit mendor
Rregullorja e Shërbimeve të Shëndetit Mendor është një kërkesë e Ligjit Nr. 44/2012 “Për
Shëndetin Mendor”, neni 10, pika 2, ku përcaktohet se rregullat për organizimin dhe
funksionimin e shërbimeve të shëndetit mendor miratohen nga Ministri i Shëndetësisë.
Ky dokument përshkruan standardet e nevojshme dhe të drejtat e pacientëve, bazuar në
udhëzuesit dhe praktikat më të mira, për një shërbim sa më cilësor.
Në rregullore përcaktohet organograma vendimmarrëse në kujdesin e shëndetit mendor.
Ministria e Shëndetësisë është autoriteti përgjegjës për zhvillimin e shërbimeve të shëndetit
mendor me synim promovimin, parandalimin, diagnostikimin, trajtimin dhe rehabilitimin në
fushën e shëndetit mendor. Ministria e Shëndetësisë siguron vazhdimësinë organizative të
shërbimeve të shëndetit mendor nëpërmjet Komitetit Kombëtar të Shëndetit Mendor, i cili
është një organizëm këshillimor i Ministrit të Shëndetësisë. Njësia operative për reformën e
shëndetit mendor në Ministrinë e Shëndetësisë është Sektori i Shëndetit Mendor dhe
Adiktologjisë, ndërsa në nivel rajonal kjo përgjegjësi i delegohet Shërbimeve Psikosociale
dhe të Shëndetit Mendor pranë Drejtorive Rajonale Shëndetësore.
Për secilën nga strukturat e mësipërme rregullorja përcakton përmbajtjen, mënyrën e
funksionimin dhe detyrat e tyre.
Rregullorja e Shërbimeve të Shëndetit Mendor përcakton rrjetin e shërbimeve të shëndetit
mendor, rolin dhe funksionet e tyre, marrëdhëniet midis shërbimeve dhe ndarjen e burimeve.
Rrjeti përbëhet nga: shërbimet e kujdesit shëndetësor parësor; shërbimet ambulatore të
32
specializuara; shërbimet e shëndetit mendor me bazë komunitare; shërbimet e shëndetit
mendor me shtretër; institucionet Mjekësore të Posaçme. Dokumentimi është pjesë e
rëndësishme e secilit prej stadeve të procesit të punës në të gjitha shërbimet e shëndetit
mendor.
Dhe së fundmi, rregullorja specifikon kompetencat e nevojshme për profesionistët e shëndetit
mendor dhe detyrat e tyre.
Në fushën e shëndetit mendor, zhvillimi i burimeve njerëzore është identifikuar si një nga
çështjet më prioritare si në Dokumentin Politik (2003), ashtu dhe në Planin e Veprimit për
Zhvillimin e Shërbimeve të Shëndetit Mendor (2013 – 2022 ). Ky dokument bën përshkrimi e
punës, si dhe detajimin e roleve, përgjegjësive dhe kompetencave të secilit profesionist
brenda shërbimeve të shëndetit mendor.
Në këtë dokument përshkruhen rolet e profesionistëve të shëndetit mendor si: infermieri i
shëndetit mendor; mjeku psikiatër; punonjësi social; psikologu klinik; terapisti okupacional;
personi kyç.
2.2.1.8 Standardet e Kufizimit Fizik në Shërbimet e Shëndetit Mendor të Specializuar me
Shtretër
Ky dokument parashikon rregullat dhe procedurat e zbatimit te kufizimit fizik në mbështëtje
të Ligjit nr.44/2012 “Për shëndetin mendor”. Kufizimi i personave me çrregullime të
shëndetit mendor zbatohet në institucionet e shëndetit mendor të specializuar me shtretër dhe
përfshin, sipas protokollit përkatës, elementet e mëposhtëm: a) mbajtjen me forcë të personit;
b) përdorimin e detyruar të medikamenteve; c) imobilizimin; d) izolimin.
Kufizimi zbatohet për periudha të shkurtra kohore me objektiva të qartë duke informuar
pacientin, familjarët e pacientit ose përfaqësuesit e tyre ligjorë.
Dokumenti përcakton kushtet kur zbatohet kufizimi fizik. Në çdo rast ku zbatohet kufizimi
fizik, të dhënat duhen të dokumentohen në një regjistër të veçantë, përveç dokumentimit të
hollësishëm në kartelën klinike të pacientit.
Dokumenti përmban përkufizimin e kufizimit fizik dhe elementëve të tij, parimet e
përgjithshme të zbatimit të procedurave të kufizimit fizik (kufizim dhe izolim) dhe përcakton
se kush e ka të drejtën për të iniciuar kufizimin. Gjithashtu ai përcakton se stafi duhet të jetë i
33
trajnuar mbi procedurat e izolimit, nuk duhet që në asnjë moment të cënohet dinjiteti i
pacientit, dhe gjithashtu cdo procedure duhet të dokumentohet.
2.2.1.9Plani i Veprimit për Zhvillimin e Shërbimeve të Shëndetit Mendor në Shqipëri,
2013-2022
Ky dokument është një plan 10–vjeçar veprimi, në zbatim të Politikës për Zhvillimin e
Shërbimeve të Shëndetit Mendor në Shqipëri (2003), duke reflektuar frymën e objektivave
dhe pikave kyçe strategjike, të përcaktuar në të. Në nivelin politik Plani i Veprimit synon të
arrijë disa objektiva. Së pari strukturimi i dy njësive bazë të reformës duke rishikuar dhe
miratuar nga Këshilli i Ministrave përbërjen dhe mënyrën e funksionimit të Komitetit
Kombëtar të Shëndetit Mendor dhe fuqizimi i Sektorit të Shëndetit Mendor dhe Adiktologjisë
në MSH në ushtrimin e rolit të tij si drejtues i procesit të zbatimit të politikave dhe strategjive
të shëndetit mendor. Një element tjetër është zhvillimi dhe fuqizimi i Shërbimeve
psikosociale dhe të shëndetit mendor në shkallë qarku përmes plotësimit të organikës, ngritjes
së kapaciteteve teknike dhe konsolidimit të termave të referencës, në përmbushje të roleve
dhe përgjegjësive të tyre si struktura koordinuese në nivel lokal të shërbimeve përkatëse të
shëndetit mendor. Dhe së fundmi hartimi i akteve nënligjore për të siguruar zbatimin e Ligjit
të ri “Për Shëndetin Mendor” dhe realizimi i matjeve vjetore të indikatorëve të performancës
të shërbimeve të shëndetit mendor dhe rishikimi / pasurimi i paketës së indikatorëve pas çdo
matjeje.
Ndërsa në nivelin e shërbimeve emergjente është ngritja e sistemeve të integruara të
shërbimeve të shëndetit mendor, në mënyrë që të mbyllen spitalet psikiatrike, përmes një
zvogëlimi gradual të numrit të shtrimeve në to. Sistemet e integruara duhet të mbështesin
trajtimin, rehabilitimin dhe riintegrimin shoqëror të personave me probleme të shëndetit
mendor (Figura 2.1 ).
34
Figura 2.1 Sistemet e integruara të Shëndetit Mendor (Plani i Veprimit për Zhvillimin e
Shërbimeve të Shëndetit Mendor në Shqipëri, 2013-2022)
Gjithashtu sistemet e integruara duhet të organizohen në nivel qarku dhe duhet të
koordinohen dhe të monitorohen nga shërbimet psikosociale dhe të shëndetit mendor të
ngritura pranë Drejtorive të Shëndetit Publik. Në të gjitha nivelet e shërbimeve duhet të
hartohen dhe të zbatohen protokolle specifike të trajtimit.
Plani i Veprimit përcakton formën që duhet të marrin burimet njerëzore të shëndetit mendor.
Numri aktual i profesionistëve të shëndetit mendor nuk është i mjaftueshëm, kështu që
emergjente është rritja e numtit të profesionistëve. Kurrikulat universitare dhe pas-
universitare të mjekësisë dhe infermierisë duhet të pasurohen me module të shëndetit mendor,
me fokus të veçantë në shëndetin mendor komunitar. Profesionistët e shëndetit mëndor duhet
të rriten profesionalisht përmes aktiviteteve të edukimit në vazhdim.
Dhe së fundmi, Plani i Veprimit jep udhëzimet e mëposhtme në lidhje më promovimin e
shëndetit mendor si:
• Realizimin e aktiviteteve të përvitshme për shëndetin mendor.
• Organizimin e studimeve periodike dhe fushatave informuese në fushën e shëndetit
mendor nga Instituti i Shëndetit Publik në nivel kombëtar.
• Fuqizimi i shërbimeve psikosociale dhe të shëndetit mendor pranë DRSH-ve.
• Bashkërendimi më i mirë i punës mes shërbimeve të shëndetit mendor të të gjithë
niveleve.
35
• Shëndeti mendor në shkolla; trajnimi i personelit mjekësor në lidhje me çështjet e
shëndetit mendor të përfshira në paketën bazë për shërbimin shëndetësorë në shkolla.
2.2.2 Niveli i burimeve njerëzore
Procesit i decentralizimit të shërbimeve dhe deinstitucionalizimit të pacientëve të spitaleve
psikiatrik është shoqëruar më ndryshimin e tipologjisë së shërbimeve, si dhe zgjerimin e
gamës së profesionistëve të përfshirë në shërbimet e shëndetit mendor. Më parë shërbimet
tradicionale të psikiatrisë ishin të fokusuara vetëm në trajtimin e çrregullimeve mendore,
ndërsa shërbimet e reja, kryesisht ato me bazë komunitare, kanë në fokus të tyre jo vetëm
trajtimin e çrregullimeve mendore, por dhe riaftësimin dhe integrimin në shoqëri të personave
me probleme të shëndetit mendor, si dhe promovimin e shëndetit mendor pozitiv për të gjithë
popullatën.
Pasurimi i rrjetit të shërbimeve të shëndetit mendor vendosi përballë profesionistëve të
shëndetit mendor një sërë kërkesash të reja. Përfshirja e profesioneve të reja në ekipet
multidisiplinare, kërkon nga profesionistët ndryshimin e modeleve të përkujdesjes.
Sistemi i arsimimit bazë dhe edukimit të vazhdueshëm duhet të pajisë profesionistët e
shëndetit mendor me njohuri dhe aftësi të reja, të orientuara jo vetëm në diagnostikim dhe
trajtim, por dhe në shërim dhe rehabilitim. Gjithashtu duhet të hartoen protokolle të reja
trajtimi dhe praktika profesionale të standardizuara, bazuar në evidencë, si dhe monitorim të
vazhdueshëm të cilësisë së shërbimit.
Dhe së fundmi me zgjerimin e rrjetit të shërbimeve si dhe orientimit të tyre jo vetëm drejt
trajtimit, por dhe rehabilitimit dhe riintegrimit social të personave me probleme të shëndetit
mendor, profesionistët duhet të forcojnë bashkëpunimin mes shërbimeve dhe sektorëve të
ndryshëm të përfshirë në këtë proces.
Numri i profesionistëve të shëndetit mendor në Shqipëri është shumë i ulët krahasuar me
numrin e tyre në shumicën e vendeve europiane. Identifikimi i burimeve njerëzore ka qënë i
vështirë, falë konfuzionit që ekzistonte tek autoritetet shëndetësore mbi ndryshimet mes
neurologëve dhe psikiatërve (MSH – OBSH, 2003).
Tabela në vijim paraqet numrin e psikiatërve and neurologëve për periudhën 1999 – 2003
(Banka Botërore, 2006). 36
1999 2000 2001 2002 2003
Psikiatër 33 35 40 41 46
Neurologë 55 55 55 43 43
Tabela 2.1 Numri i psikiatërve and neurologëve për periudhën 1999 – 2003 ( MSH)
Ndërsa në vitin 2004, 13.3 profesionistë për 100.000 banorë punonte në shërbimet e shëndetit
mendor, pjesa më e madhe ishin psikiatër (3.2 per 100.000 banorë) and infermierë (7.0 për
100.000 banorë), ndërsa stafi psikosocial (psikologë, punonjës socialë, dhe terapistë
okupacionalë) (OBSH - MSH, 2006).
Në lidhje me vendin e punës, pjesa më e madhe e stafit psikosocial dhe pjesa më e madhe e
psikiatërve (73%) jannë të angazhuar në QKSHM, ndërsa pjesa pjesa më e madhe e
infermiereve punojnë në spitalet psikiatrike (45%). Pjesa më e madhe e psikiatërve (90%)
punojnë pranë shërbimeve publike të shëndetit mendor, ndërsa nuk ka psikologë, punonjës
socialë dhe terapistë okupacionalë nuk ka në spitalet psikiatrike ( OBSH dhe MSH, 2006).
Pavarësisht rritjes së numrit të psikologëve, punonjësve socialë dhe terapistëve okupacionalë
gjatë viteve të fundit, në vend vazhdon të ketë një ndryshueshmëri të ndjeshme në mbulimin
me burime njerëzore sipas zonave gjeografike, duke sjellë në këtë mënyrë dhe pengesa në
aksesin e popullatës në shërbimet e shëndetit mendor dhe sistemin e referimit drejt
shërbimeve më të specializuara.
Në shërbimin me shtretër ka një ndryshim të madh mes disponueshmërisë me mjekë
psikiatër, duke mos reflektuar numrin e shtretërve që ka secili shërbim. Kjo për arsye se
shërbimi i psikiatrisë në Tiranë shërben dhe si shërbim terciar, përveç shërbimit sekondar,
duke grumbulluar në këtë mënyrë një numër psikiatërish më të lartë se ai i të tre shërbimeve
të tjera me shtretër në vend.
Profesionistët e shëndetit mendor për fëmijë dhe adoleshentë janë fokusuar vetëm në Tiranë,
duke vështirësuar marrjen e shërbimeve të tilla në rajone të tjera të vendit.
Ndërkohë edhe në vitin 2011 reflektohet një mungesë e profesionistëve të shëndetit mendor
(OBSH, 2011). Krahasimi me normën e OBSH-së shërben për të evidentuar diferencën e
madhe që ekziston midis realitetit shqiptar dhe asaj standarteve të rekomanduara nga OBSH .
37
Psikiatër Mjek Infer. Psikolog
Pun
Social
Ter.
Okupacional Totali
Shqipëria 1.83 0.63 6.18 1.29 1.1 0.09 11.12
OBSH Europë 8.59 1.14 21.93 2.58 1.12 0.57 43.9
Tabela 2.2 Numri i profesionistëve të shëndetit mendor (OBSH, 2011)
Arsimi formal në psikiatrik është dhënë nga Departamenti i Psikiatrisë. Ai është pjesë e
Fakultetit të Mjekësisë. Arsimi në psikiatri është transformuar në mënyrë që të përmbushë
standardet ndërkombëtare. Në vitin 1994 arsimi pasuniversitar psikiatrik u zgjat nga 9 muaj
stazh në 4 vite qëndrimit në klinikën universitare. Specializantët çdo vit të diskutojnë planin e
tyre të trajnimit me supervizorët e tyre. Kualifikimi profesional për psikiatrit përfshin disa
provimeve vjetore përgjatë gjithë periudhës së stazhit, dhe një provim përfundimtar (me gojë
dhe shkrim). Kurrikula akademike e psikiatrise ofron njohuri të kënaqshëm në psikiatrinë
biologjike, por ka mangësi në trajnimin e specializantëve në aspektet psiko-sociale të
praktikës, sepse ka pak supervizorë me përvojë dhe njohuri të mjaftueshme në këtë fushë
(Suli e tj., 2004).
Psikiatria zë vetëm 1.4% të të gjitha orëve mësimore në kurrikilën universitare të mjekëve të
përgjithshëm. Specializimi pas-universitar dy-vjeçar për mjekët e familjes përfshin vetëm një
trajnim 2-javor në Psikiatri, ndërkohë që nuk ka trajnim special apo kurs edukimi për
infermierinë (MSH, 2005).
Në fund të vitit 2010, Ministria e Shëndetësisë me mbështetjen e OBSH-së filloi një cikël
trajnimesh mbi shëndetin mendor për mjekët e familjes, përmes të cilit deri në fund të vitit
2011 të gjithë mjekët e familjes në nivel kombëtar morën një trajnim dy-ditor bazuar në
protokollin e trajtimit të çrregullimeve mendore të përfshirë në paketën bazë të shërbimeve në
kujdes shëndetësor parësor. Ekziston një nevojë emergjente për hartimin e protokollove për
trajnim dhe praktika profesionale të standardizuara, bazuar në evidencë, si dhe monitorim të
vazhdueshëm të cilësisë së shërbimit.
Aktualisht në shërbimet e shëndetit mendor ka mjekë psikiatër të specializuar për fëmijët dhe
adoleshentët, por nuk ka kurse formale specializimi për infermierë psikiatrikë (Sulie e tj.,
2004).
38
Psikologjia si një disiplinë akademike ka filluar në vitin 1996, kur Departamenti i
Psikologjisë dhe Edukimit u hap për herë të parë Diplomën Bachelor në Psikologji. Ky
program u bazuar kryesisht në kurrikulën amerikane me theks të fortë në Psikologjinë
Klinike. Në vitin 2008, i njëjti departament krijoi për herë të parë shkollën Master i
Shkencave në Psikologji Klinike dhe më vonë në shumë programe që fokusohen në shërbimet
e shëndetit mendor. Gjithashtu, në vitin 2009 Departamenti i Psikologjisë dhe Edukimit
rihapi programe të doktoratës duke u fokusuar në Psikologjinë e Shëndetit, Psikologjinë
Sociale, Psikologjinë Klinike dhe Psikologjinë e Edukimit (Tamo, 2014)
Shkolla e Punës Sociale është hapur për herë të parë në Shqipëri në vjeshtë të vitit 1992, me
VKM Nr. 348 dt. 10.08.1992 pranë Universitetit të Tiranës. Në fillim të vitit 2015, profesioni
i punës sociale u vendos në listën e profesioneve të rregulluara në Republikën e Shqipërisë,
sipas Ligjit Nr. 163/2014. Aktualisht pranë ketij departamenti ofrohen programet e studimit të
Masterit profesional në “Punë sociale të avancuar” me drejtim në shëndetësi dhe arsim, si dhe
Master Shkencor në “Punë Sociale të Avancuar” me drejtim praktikë klinike, komunitare dhe
atë politike.
Ndërsa personat e punësuar si terapistë okupacionalë pranë shërbimeve të shëndetit mendor
kanë profesione të ndryshme, disa herë të lidhura me kurset trajnuese që ata ofrojnë, si:
piktorë, mësues të gjuhës angleze, informaticienë, etj. Background-i i tyre profesional ndikon
në nivelin e njohurive dhe kompetencave që këta profesionistë kanë në lidhje me shëndetin
mendor.
Shërbimet e shëndeti mendor në Shqipëri vuajnë nga një mungesë totale e trajtimit
multidisiplinar, probleme të mëdha në vlerësimin e pacientëve dhe në rezultatet e trajtimit të
tyre (OBSH, 2008; OSFA, 2012). Ngritja e shërbimeve të reja me bazë komunitare të
panjohura më parë u shoqërua me hartimin e përshkrimeve të punës, si dhe detajimin e
roleve, përgjegjësive dhe kompetencave të secilit profesionist brenda rrjetit të integruar të
shërbimeve të shëndetit mendor.
Në përputhje të plotë me detyrimet dhe parimet e përcaktuara në ligjin nr. 44/2012 “Për
Shëndetin Mendor” u hartua akti nënligjor në lidhje me Rolet, përgjegjësitë dhe kompetencat
bazë të profesionistëve të shëndetit mendor (MSH, 2013).
39
Në këtë dokument përshkruhen rolet e profesionistëve të shëndetit mendor si: personi kyç
infermieri i shëndetit mendor; mjeku psikiatër; punonjësi social; psikologu klinik; terapisti
okupacional; personi kyç.
Përshkrimi i roleve, përgjegjësive dhe kompetencave bazë të profesionistëve të shëndetit
mendor synon ndarjen e detyrave mes anëtarëve të ekipeve multidisiplinare, standardizimin e
shërbimimeve te ofruara nga institucione të ngjashme, si dhe mindeson monitorimin e
cilësisë dhe efikasitetit të këtyre shërbimeve.
2.2.3 Niveli i shërbimeve
Reforma e ndërmarrë gjatë viteve të fundit në Shqipëri ka ndryshuar numrin dhe tipologjinë e
shërbimeve të shëndetit mendor në vend. Në kuadër të përmbushjes së dy objektivave
kryesorë të reformës. decentralizimin e shërbimeve dhe deinstitucionalizimin e pacientëve
kronikë, shërbimet e shëndetit mendor janë pasuruar me një sërë strukturash të reja, si qendra
komunitare të shëndetit mendor, qendra rezidenciale, etj, duke i bërë ato pjesë të rrjetit të
shërbimeve publike që i ofrohen popullatës. Ndërsa më parë shërbimet tradicionale të
psikiatrisë ishin të fokusuara vetëm në trajtimin e çrregullimeve mendore, shërbimet e reja,
kryesisht ato me bazë komunitare, kanë në fokus të tyre jo vetëm trajtimin e çrregullimeve
mendore, por dhe riaftësimin dhe integrimin në shoqëri të personave me probleme të
shëndetit mendor, si dhe promovimin e shëndetit mendor pozitiv për të gjithë popullatën.
Gjithashtu, gjatë viteve të fundit një theks gjithmonë e më i rëndësishëm po i vihet
përfshirjes së mjekut të familjes në ofrimin e kujdesit të shëndetit mendor.
Rrjeti i ri i integruar i shërbimeve të shëndetit mendor në vend, tashmë përfaqësohet nga:
• Shërbimet e ofruara nga mjeku i familjes;
• Shërbimet e specializuara të shëndetit mendor në nivel parësor: kabinete e psikiatrisë
pranë poliklinikave të specialiteteve, QKSHM dhe qendrat rezidenciale;
• Shërbimet e shëndetit mendor me shtretër në nivelin e kujdesit dytësor dhe terciar.
2.2.3.1 Shërbimet e shëndetit mendor të ofruara nga mjeku i familjes
Shërbimi i ofruar nga mjeku i familjes konsiderohet si një pikë kyç referimi për shëndetin e
popullatës dhe zhvillimin e sistemeve shëndetësore. Që prej vitit 2009, Shëndeti Mendor
40
është pjesë e Paketës Bazë të Shërbimeve që ofrohen nga Mjekët e Familjes (MF). Qëllimi i
shërbimeve të shëndetit mendor në këtë nivel përkufizohet si: “Ky shërbim asiston individë
me probleme të shëndetit mendor dhe ndihmon në përmirësimin e gjendjes shoqërore (që
është përcaktuese e shëndetit jo të mirë mendor) të pacientëve dhe familjeve të tyre.
Mbështetja e dhënë në kujdesin parësor, është pjesë e kujdesit gjithëpërfshirës të shëndetit
mendor, ashtu si dhe pjesë thelbësore e kujdesit shëndetësor në përgjithësi” (MSH-USAID,
2009).
Roli i mjekëve të familjes dhe i infermierëve që punojnë pranë tyre përcaktohet qartë në
pakën bazë, e cila qartëson gjithashtu edhe problemet e shëndetit mendor në fokus të
punonjësve të KSHP, detyrimin për të ushtruar kujdes parandalues, si dhe përcakton rastet se
kur duhet referuar pacienti në shërbimet e specializuara. Gjithashtu në këtë paketë
përcaktohen dhe standardet/termat e referencës qoftë për mjekët e familjes ashtu edhe për
infermierët që punojnë me ta. Ky nivel shërbimi paraqet disa mangësi. Këto mangësi lidhen
kryesisht me njohuritë shumë sipërfaqësore mbi shëndetin mendor që kanë MF, të cilat janë
pothuajse inekzistente tek infermierët. Gjithashtu procedurat burokratike si: përpilimi i disa
lloj recetave, mbushja edisa lloj formularëve dhe hedhja e të dhënave nëpër regjistra apo
databazë, bëjnë që koha e mbetur për punë të drejtpërdrejtë me pacientët apo familjet e tyre të
jetë mjaft e kufizuar (SOROS, 2011).
2.2.3.2 Shërbimet e Specializuara të Shëndetit Mendor në Nivelin e Kujdesit Parësor
Shërbimet e specializuara ambulatore të shëndetit mendor janë ofruar më parë nga mjekë
psikiatër ose neuropsikiatër pranë poliklinikave të specialiteteve në disa rajone, ose në
mungesë të tyre përmes konsultave me mjekët e spitaleve rajonale. Me ndryshimet e
ndodhura në sajë të reformës dhe ngritjes së shërbimeve komunitare të shëndetit mendor,
rrjeti i shërbimeve u pasurua dhe me QKSHM, qendra rezidenciale, qendra ditore dhe
ndërmarrje sociale, të cilat janë fokusuar në zonat prioritare, pra pranë atyre rajoneve në të
cilat ndodhen dhe shërbimet e shëndetit mendor me shtretër, përkatësisht në Tiranë, Elbasan,
Shkodër dhe Vlorë.
Për këtë arsye, në këtë nivel ende vihet re një shpërndarje e pabarabartë burimesh dhe
shërbimesh. Në shumicën e rretheve ose nuk ka fare shërbime ambulatore të specializuara ose
41
ato janë të përbëra nga një mjek psikiatër/neuro-psikiatër dhe infermierët që punojnë me ta.
Një gjendje e tillë e burimeve sigurisht që e bën të pamundur ofrimin e shërbimeve të
mjaftueshme komunitare të shëndetit mendor për të cilat popullata ka nevojë.
Deri në vitin 2013 është realizuar ngritja e gjashtë qendrave të reja komunitare për shëndetin
mendor, përkatësisht në Elbasan, Korçë, Shkodër, Vlorë dhe Tiranë (dy qendra te reja), të
cilat ofrojnë shërbime për një popullsi prej rreth 700,000 banorësh. Gjithashtu janë ngritur
nëntë qendrave të reja rezidenciale (shtëpi të mbështetura), përkatësisht në Elbasan (një
shtëpi e re), Shkodër (tri shtëpi të reja), Vlorë (tri shtëpi), Tiranë (dy të reja), të cilat ofrojnë
shërbime rezidenciale për rreth 100 ish-rezidentë kronikë të spitaleve psikiatrike të rretheve
përkatëse;
2.2.3.3 Shërbimet e Shëndetit Mendor me Shtretër
Në vendin tonë, shërbimi i shëndetit mendor me shtretër ofrohet nga dy spitalepsikiatrike
(Elbasan dhe Vlorë) dhe nga dy pavione të psikiatrisë (Tiranë dhe Shkodër).
Pavioni i Psikiatrisë në Tiranë ofron dhe shërbimin terciar si Klinikë Universitare e
Psikiatrisë. Gjithashtu, në Tiranë ofrohet dhe i vetmi shërbim i specializuar psikiatrik me
shtretër për fëmijë dhe adoleshentë në vend.
Spitali psikiatrik i Elbasanit është shërbimi më i madh me shtretër në vend, i cili disponon
310 shtretër. Ky shërbim mbulon nevojat e nivelit sekondar për rrethet Elbasan, Peqin,
Gramsh, Librazhd, Korçë, Kolonjë, Devoll dhe Pogradec, me një popullsi totale prej 600,691
banorësh. Në këtë spital janë të punësuar gjithsej 193 punonjës, prej të cilëve 3 mjekë
psikiatër, 2 mjekë të tjerë, 56 infermierë, 4 psikologë, 4 punonjës socialë, 41 kujdestarë, 11
kryeinfermierë dhe 71 punonjës të administratës dhe personel ndihmës. Spitali psikiatrik i
Vlorës disponon 240 shtretër. Ky shërbim mbulon nevojat e nivelit sekondar për rrethet
Vlorë, Sarandë, Delvinë, Gjirokastër, Përmet, Tepelenë, Fier, Lushnje, Mallakastër, Berat,
Kuçovë dhe Skrapar, me një popullsi totale prej 859,241 banorësh. Në këtë shërbim janë të
punësuar gjithsej 157 punonjës, prej të cilëve 5 mjekë neuropsikiatër, 2 mjekë të tjerë (1
radiolog dhe 1 stomatolog), 49 infermierë, 2 psikologë, 2 punonjës socialë, 1 terapist
okupacionalë, 29 kujdestarë dhe 67 staf jo-mjekësor.
42
Shërbimi me shtretër i shëndetit mendor në Shkodër disponon 35 shtretër, duke raportuar një
ulje të ndjeshme të numrit të shtretërve duke qenë se pacientët kronikë janë transferuar drejt
shtëpive të mbështetura. Ky shërbim mbulon nevojat e nivelit sekondar për rrethet Shkodër,
Malësi e Madhe, Pukë, Dibër, Bulqizë, Mat, Kukës, Has, Tropojë, Lezhë, Mirditë dhe
Kurbin, me një popullsi totale prej 624,200 banorësh. Në këtë pavion janë të punësuar
gjithsej 61 punonjës, prej të cilëve 2 mjekë neuropsikiatër, 20 infermierë, 4 psikologë, 1
punonjës socialë, 14 kujdestarë dhe 20 staf jo-mjekësor.
Klinika Universitare e Psikiatrisë pranë QSUT mbulon nevojat për kujdes sekondar të
psikiatrisë për rrethet Tiranë, Kavajë, Durrës dhe Krujë, me një popullsi totale prej 1,110,846
banorësh. Gjithashtu, ky shërbim mbulon nevojat për shërbim terciar për të gjithë vendin, si
dhe është i vetmi shërbim i cili ofron shërbim të specializuar me shtretër për fëmijë dhe
adoleshentë në Shqipëri. Ky shërbim dispononte 80 shtretër për pacientë të rritur dhe 18
shtretër për shërbimin e Psikopediatrisë. Klinika Universitare e Psikiatrisë ka dhe numrin më
të madh të të punësuarve për shtrat ndër shërbimet e tjera me shtretër, duke qenë se në të janë
punësuar gjithsej 126 punonjës, prej të cilëve 17 mjekë neuropsikiatër, 51 infermierë, 2
psikologë, 2 punonjës socialë, 15 kujdestarë dhe 39 staf jo-mjekësor. Në shërbimet me
shtretër struktura e stafit ka ndryshuar ndjeshëm gjatë viteve të fundit, duke u pasuruar dhe
me profesionistë psikosocialë (psikologë, punonjës socialë si dhe së fundmi terapistë
okupacionalë).
Në vlerësimi i nevojave të kujdesit për shëndetin mendor në nivel kombëtar (SOROS, 2011)
u vunë re disa ndryshime të rëndësishme në indikatorët e shërbimet me shtretër si: zvogëlimi
në i ditëve të qendrimit në spitalet psikiatrike; rritje e xhiros së shtratit (Numri total i daljeve
ngaspitali/numri total i shtretërve në spital); zvogëlimi i numrit të pacientëve kronikë në
spitalet psikiatrike (transferimi i tyre në shtëpitë e mbështetura); ulje e numrit të shtrimeve në
spital nga zonat që mbulohen nga QKSHM. Pra tendenca e përgjithshme ka qenë që të
zvogëlohet numri i shtretërve nëpër spitalet psikiatrike, por në spitalin psikiatrik të Elbasanit
edhe pse janë “liruar” shtretër nga pacientë kronikë të cilët janë transferuar për në shtëpitë e
mbrojtura, këta shtretër menjëherë janë “mbushur” nga pacientë të tjerë kronikë.
43
2.3 Qëndra komunitare e shëndetit mendor
Qëndrat Komunitare të Shëndetit Mendor (QKSHM) janë shërbime ambulatore të
specializuara të shëndetit mendor, të cilat ofrojnë shërbime multidisiplinare
(multidimensionale) në nivel komunitar. Ato janë pjesë e poliklinikave të specialiteteve,
pavarësisht se mund të jenë të ndara prej tyre fizikisht. QKSHM-ja ushtron aktivitete
identifikuese, diagnostikuese, trajtuese dhe rehabilituese për çdo person që vuan nga
çrregullime mendore, si dhe luan rol parandalues të çrregullimeve dhe promovues të shëndetit
mendor pozitiv në një zonë mbulimi me një popullatë që varion nga 50 000 – 150 000 banorë
dhe koordinon aktivitetin e saj me shërbimet e kujdesit shëndetësor parësor dhe sekondar, por
dhe shërbimet sociale (Ref Rregullores së Shërbimeve të Shëndetit Mendor, 2013).
QKSHM duke qenë se janë shërbime të specializuara të ndërmjetme, luajnë rolin e hallkës
kryesore në sistemin e referimit.
QKSHM kanë disa objektiva bazë si: identifikimi i hershëm i çrregullimeve; trajtimi i
pacientëve përmes një game të gjerë shërbimesh biopsikosociale; ofrimi i shërbimeve sa më
afër komunitetit dhe parandalimi i shtrimeve; rehabilitimi dhe aftësimi social i pacientit;
advokaci dhe psikoedukim; parandalim i çrregullimeve mendore dhe promovim i shëndetit
mendor pozitiv (Ref. Rregullores së Shërbimeve të Shëndetit Mendor, 2013).
QKSHM-ja u përgjigjet nevojave për shërbime multi-disiplinare të shëndetit mendor, të tilla
si: identifikim i rastit dhe diktim i hershëm i sëmundjes; vlerësim i situatës shëndetësore dhe
social-ekonomike të pacientit nga anëtarë të ndryshëm të ekipit multidisiplinar; diagnostikim
kompleks i çrregullimeve mendore dhe i rrethanave të tjera shëndetësore (të gjitha rastet e
reja vlerësohen të paktën një herë nga mjeku psikiatër); vlerësim i nevojave individuale për
mbështetje dhe ndërhyrje të mëtejshme; mjekim me barna dhe trajtim psikologjik; rehabilitim
psiko-social (Ref. Rregullores së Shërbimeve të Shëndetit Mendor, 2013).
Për çdo pacient, në momentin që hartohet plani i ndërhyrjes përcaktohet një person
kyç/menaxher rasti i cili do të mbajë në monitorim planin e pacientit, sidomos në rastet e
pacientëve të rinj që janë në fazën e vlerësimit dhe hartimit të planit të ndërhyrjes, pacientëve
në rrezik relapsi, pacientëve nën depo, pacientëve që kanë dalë nga shërbimi me shtretër, etj.
Çdo QKSHM ka një ekip multidisiplinar të përbërë nga mjekë, infermierë, psikologë,
punonjës socialë, dhe terapistë okupacionalë, të cilët veprojnë në mënyrë të koordinuar, sipas
44
protokolleve përkatëse për ruajtjen dhe përmirësimin e shëndetit mendor. Profesionistë me
kompetenca pedagogjike dhe rehabilituese, si logopedistë, terapistë zhvillimi apo specialistë
të tjerë mund t’i bashkohen ekipit.
Puna në ekip ka për qëllim përdorimin në mënyrë sa më efikase të burimeve njerëzore e
profesionale të shërbimit, duke vlerësuar kontributin e secilit punonjës nëpërmjet detyrave
ose përgjegjësive specifike, si dhe duke mbajtur një raport të drejtë ndërvarësie dhe
autonomie operative.
Puna në ekip realizohet nëpërmjet qarkullimit sistematik të informacionit duke respektuar
parimin e ruajtjes së sekretit profesional, zhvillimit të projekteve terapeutike nëpërmjet
veprimeve multidisiplinare, koordinimit të ndërhyrjeve në bashkëpunim midis figurave të
ndryshme profesionale, edukimit të vazhdueshëm të ekipit.
Struktura e punës së një ekipi përcaktohet nga elementë të tillë si: Rregullorja e shërbimit;
planifikimi dhe menaxhimi i mirë i punës në grup; mbledhjet sistematike te ekipit (jo me
rrallë se një herë në javë); intervizioni/studimet e rastit; etika profesionale.
Pavarësisht se këto ekipe karakterizohen nga mungesa e hierarkisë midis profesioneve të
ndryshme dhe mbivendosja e roleve në shumë nga funksionet, ata gjithmonë kanë një
drejtues që është dhe përgjegjësi i QKSHM (Ref. Rregullores së Shërbimeve të Shëndetit
Mendor, 2013).
Një pjesë shumë e rëndësishme e procesit të punës është dokumentimi. Cilësia e
dokumentimit është një tregues i standarteve të praktikës profesionale, si dhe ndihmon në
efikasitetin e ndërhyrjeve.
Një dokumentim i mirë është ai që përfshin ndërhyrjet e kryera nga të gjithë pjesëtarët e
ekipit multidisiplinar dhe për këtë arsye të gjitha shërbimet duhet të mundësojnë këtë.
Dokumentimi në QKSHM përbëhet nga elementët e mëposhtëm:
a. Rregulloret e brendshme të shërbimeve dhe regjistrat përkatës;
b. Kartelat e pacientëve;
c. Formatet e nevojshme për vlerësim dhe ndërhyrje (planet individuale). (Ref.
Rregullores së Shërbimeve të Shëndetit Mendor, 2013).
45
Një element shumë i rëndësishën është kartela e klientit e cila hapet për çdo pacient që
referohet pranë QKSHM. Kartelat klinike që përdoren nga QKSHM, janë të miratuara nga
Ministri i Shëndetësisë, të cilat përmbajnë, por jo vetëm, elementët e mëposhtëm:
a. Një fletë identifikimi që përmban emrin dhe mbiemrin e pacientit;numrin e
kartelës; datëlindjen; vendbanimin, seksin dhe gjendjen civile; datën e plotësimit të
kartelës/kontaktit të parë me shërbimin;
b. Dokumentimin e çrregullimit mendor/diagnozës të koduar sipas ICD 10;
c. Dokumentimin e vlerësimit fillestar dhe testeve të ndryshme në nivel
biopsikosocial;
d. Planin individual të ndërhyrjes;
e. Dokumentimin e të gjithë shërbimeve të ofruara nga stafi i shërbimit;
f. Dokumentimi i ecurisë bazuar në rezultatet e pritshme;
g. Dhe kur është e mundur: fletët e referimit; rekomandimet dhe rezultatet e analizave
laboratorike; dokumentimi i medikamenteve dhe cështje që lidhen me administrimin e
tyre (Ref. Rregullores së Shërbimeve të Shëndetit Mendor, 2013).
Për çdo pacient që referohet pranë QKSHM plotësohet një vlerësim, bazuar në procedurat e
përshkruara në rregulloren e brendshme, para se të ofrohen shërbime. Ky vlerësim duhet të
përmbajë elementët e vlerësimit gjithëpërfshirës në nivel biopsikosocial, por jo vetëm, të tilla
si: problemin aktual të pacientit; pikat e forta dhe nevojat e pacientit; diagnozën përkatëse, e
cila duhet të përkufizohet brenda 30 ditëve nga kontakti i parë; historiku mjekësor, familjar
dhe social; vlerësime të ndryshme psikiatrike, psikologjike ose sociale. (Ref. Rregullores së
Shërbimeve të Shëndetit Mendor, 2013).
Bazuar në vlerësim dhe në bashkëpunim të ngushtë me pacientin dhe/ose familjarët e tij
QKSHM hartojnë një plan ndërhyrjeje, i cili përmban; rezultatet e pritshme të ndërhyrjes
sipas një kalendari kohor; strategjitë/ndërhyrjet e planifikuara për arritjen e tyre; përgjegjësitë
e stafit, sipas roleve; një afat kohor për rishikimin e planit të ndërhyrjes bazuar në rezultatet e
arritura; indikatorët për matjen e rezultateve të arritura; miratimi i informuar i pacientit për
planin e hartuar.
46
Kur pacientit i ofrohen shërbime para hartimit të planit të ndërhyrjes (p.sh. në rastet e
shtrimeve urgjente ose ndërhyrjes në kriza), të gjitha strategjitë e përdorura për të menaxhuar
situatën dokumentohen.
2.4 Teoria e Donabedian
Modeli i propozuar nga Avedis Donabedian është një model shumë i njohur dhe i aplikuar
gjerësisht në shumë fusha të kujdesit shëndetësor (Donabedian 1980; 1986; dhe 1988).
Donabedian ka ndërtuar një kuadër konceptual dhe shumëdimensional të cilësisë së kujdesit
shëndetësor (Jlassi e tj., 2007). Ai ka supozuar se matja e cilësisë së shërbimeve shëndetësore
duhet të bazohet në tre komponentë: struktura, procesi dhe rezultatet (Ammenwerth e tj.,
2007; Bahrami e tj., Jlassi e tj, 2007; Kelley dhe Hurst, 2006; Kunkel e tj., 2007) dhe se çdo
komponent ka një ndikim të drejtpërdrejtë tek tjetri (Donabedian 1980; 1986; dhe 1988).
Struktura → Procesi → Rezultatet
Figura 2.2 Modeli i Donabedian (Donabedian 1980; 1986; dhe 1988)
Komponenti i strukturës i referohet karakteristikave relativisht statike të personelit që ofron
kujdesin shëndetësor dhe parametrave (kushteve) ku jepet kujdesi (Donabedian, 1997; The
National Roundtable on Health Care Quality, 1999; Garnerin, 2001). Këto karakteristika
përfshijnë për:
• Personelin: edukimin, trajnimin, përvojat dhe certifikimi.
• Parametrat ku kujdesi ofrohet: përshtatshmëria e personelit të çdo qëndre
shëndetësore, aparaturat, pajisjet e sigurisë, si dhe organizimi i përgjithshëm.
Komponenti i procesit nënkupton të gjitha aktivitetet e ndërmarra gjatë dhënies së kujdesit
ndaj pacientit (diagnoza, recetë etj) (Donabedian, 1997; The National Roundtable on Health
Care Quality, 1999; Garnerin, 2001) Ai ka të bëjë me mënyrën me të cilën ofrohet kujdesi
duke u fokusuar në dy aspekte të rëndësishme:
• Aspekti teknik: ka të bëjë me përshtatshmërinë dhe saktësinë e diagnozës,
përshtatshmërinë e trajtimit, komplikimet dhe incidentet që mund të ndodhin gjatë
47
trajtimit dhe koordinimin midis fazave të ndryshme të ofrimit të kujdesit dhe midis
disiplinave të ndryshme të përfshira (The National Roundtable on Health Care
Quality, 1999; Ransom e tj., 2005).
Performanca teknike varet nga njohuritë dhe vendimet që përdoren në përzgjedhjen e
strategjive të duhura të kujdesit dhe në aftësitë për të zbatuar këto strategji. Cilësia e
performancës teknike gjykohet duke u krahasuar me praktikën më të mirë. Më e mira në
praktikë, nga ana e saj, ka fituar atë dallim për shkak se, me mesatare, është e njohur, ose
besohet të prodhojë përmirësimin më të madh në shëndet. Kjo do të thotë se cilësia e kujdesit
teknik vlerësohet në propocion me aftësinë e pritur për tu arritur përmirësimet në gjendjen
shëndetësore që shkenca dhe teknologjia aktuale e kujdesit shëndetësor kanë bërë të mundur.
Nëse është realizuar pjesa e arritshme quhet efektivitet, cilësia e kujdesit teknik është në
proporcion me efektivitetin e tij.
Këtu, vlen të theksohen dy aspekte. Së pari, gjykimet për cilësinë teknike janë të kushtëzuara
në njohurinë dhe teknologjinë e tanishme; ato nuk mund të shkojnë përtej këtij kufiri. Së dyti,
vendimi është i bazuar në pritshmëritë e të ardhmes, jo në ngjarje tashmë të ndodhura. Edhe
në qoftë se pasojat aktuale të kujdesit në një rast të caktuar provojnë të jenë katastrofike,
cilësia duhet të gjykohet si e mirë në qoftë se kujdesi, është dhënë në kohën e duhur, konform
praktikës që pritej për të arritur rezultatet më të mira.
• Aspekti ndërpersonal është i fokusuar në marrëdhënien klinicist-pacient: i referohet
rregullave dhe standardeve që drejtojnë të gjitha ndërveprimet njerëzore, standarteve
specifike etike të shëndetit dhe pritshmerive të pacientëve (informacionit, përgjigjeve
ndaj pyetjeve, njohjen me preferencat e pacientëve, përfshirjen e tyre në trajtim ) (The
National Roundtable on Health Care Quality, 1999; Ransom e tj., 2005; Donabedian,
1997).
Marrëdhëniet ndërpersonale kanë një rëndësi jetike. Nëpërmjet shkëmbimit ndërpersonal,
pacienti komunikon informacionin e nevojshëm për të vendosur diagnozën, si dhe
preferencat për zgjedhjen e metodave më të përshtatshme të trajtimit. Përmes këtij
shkëmbimi, mjeku jep informacion në lidhje me natyrën e sëmundjes dhe menaxhimin e saj
dhe motivon pacientin në bashkëpunim aktiv gjatë trajtimit. Është e qartë që procesi
ndërpersonal është mjeti me të cilin kujdesi teknik zbatohet dhe nga i cili varet suksesi i tij.
48
Për këtë arsye, menaxhimi i procesit ndërpersonal është përcaktues në një shkallë të madhe
për arritjen e suksesit të kujdesit teknik. Por kryerja e procesit ndërpersonal duhet të
përmbushë pritshmëritë dhe standardet individuale dhe sociale, qofshin këto ndihmë ose
pengesë në performancën teknike. Privatësia, konfidencialiteti, miratimi i informuar,
shqetësimi, ndjeshmëria, ndershmëria, takti, të gjitha këto dhe më shumë janë virtyte që
pritet të ketë marrëdhënia ndërpersonale. Menaxhimi i procesit ndërpersonal është shumë i
rëndësishëm, por injorohet shpesh në vlerësimet e cilësisë së kujdesit. Kjo ndodh për shumë
arsye.Informacioni në lidhje me procesin ndërpersonal nuk është lehtësisht i disponueshëm,
ndryshe nga informacioni mjekësor. Një faktor tjetër penalizues është fakti që ende nuk
janë zhvilluar kritere dhe standardet që lejojnë matjen e saktë të cilësive të procesit
ndërpersonal nuk janë. Pjesërisht, kjo mund të jetë për shkak se menaxhimi i procesit
ndërpersonal duhet të përshtatet me shumë variacione në preferencat dhe pritshmëritë
individuale të pacientëve, ku udhëzimet e përgjithshme nuk mund të shërbejnë aq mirë.
Pjesa më e madhe e asaj që quhet “arti i mjekësisë” konsiston në përshtatjen intuitive me
kërkesat individuale për kujdesin teknik, si dhe në menaxhimin e procesit ndërpersonal. Një
element tjetër në artin e mjekësisë është rruga, të cilën klinicistët e përpunojnë
informacionin për të arritur në një diagnozë të saktë dhe në një strategji të përshtatshme të
trajtimit (Donabedian, 1990).
Gjatë vlerësimit të cilësisë së kujdesit dhe shërbimeve në institucione shëndetësor, me në
fokus procesi, është e dobishme të dallohen dy aspekte në të cilat cilësia mund të ndryshojnë:
(Ransom e tj., 2005):
• Përshtatshmëria - janë marrë veprimet e duhura
• Aftësia - sa mirë janë kryer veprimet
Cilësia e kujdesit shëndetësor mund të vlerësohet duke matur rezultatet, duke kërkuar të
kuptojë nëse janë arritur qëllimet e kujdesit (Ransom e tj., 2005). Përveç treguesve të statusit
shëndetësor, rezltatet përfshijnë edhe tregues të tjerë që lidhen me koston e kujdesit dhe
nivelin e kënaqësisë së pacientit.
Niveli i rezultateve është i lidhur me efektet e ndërhyrjeve dhe trajtimeve në shëndetin
dhe jetën e pacientëve (Donabedian, 1990). Në këtë nivel, ndryshimet e perceptuara nga
pacientët, niveli i tyre i kënaqësisë, ndikimi i perceptuar në cilësinë e jetës së tyre, dhe më
49
e rëndësishmja, nëse nevojat e tyre janë përmbushur, mund të verifikohen (Donabedian,
1990).
Kënaqësia e pacientit mund të konsiderohet një nga rezultatet e dëshiruara të kujdesit
shëndetësor, madje edhe një element në statusin e vetë shëndetit. Një shprehje e
kënaqësisë ose pakënaqësisë është edhe vendimi i pacientit për cilësinë e kujdesit në të
gjitha aspektet e tij, por veçanërisht për sa i përket procesit ndërpersonal. Nga pacientët,
mund të marrin informacion në lidhje me nivelin e përgjithshem të kënaqësisë dhe për
kënaqësinë në dimensione specifike, si marrëdhëniet ndërpersonale, komponenteve
specifike të kujdesit teknik dhe rezultatet e kujdesit. Është e kotë të argumentojmë në
lidhje me vlefshmërinë e kënaqësisë së pacientit si një masë e cilësisë. Sipas Donabedia
çfarëdo pikë të fortë dhe të dobët që mund të këtë kënaqësia si një tregues i cilësisë,
informacioni në lidhje me nivelin e kënaqësisë së pacientit është shumë i domosdoshëm
për vlerësimin e cilësisë, si dhe për hartimin dhe menaxhimin e sistemeve të kujdesit
shëndetësor Rezultatet duhet të vlerësohet me anë të instrumentave matës të besueshëm
objektivë (Ruggeri, 2010). Ndër masat subjektive, niveli i kënaqësisë së pacientit
konsiderohet si treguesi më i mirë i cilësisë së kujdesit (Ruggeri, 2010). Niveli i
kënaqësisë së pacientëve është i lidhur me respektimin e trajtimit, përdorimin më të
shpeshtë të shërbimeve, si dhe me një normë më të ulët të braktisjes së trajtimit (Einsen,
2010; Ruggeri, 2010). Informacionet e marra nga studimet që kanë pasur në fokus matjen
e nivelit të kënaqësisë ndihmojnë në riorganizimin e kujdesit shëndetësor, si dhe në
përmirësimin e cilësisë së trajtimeve dhe ndërhyrjeve.
Teoria e Donabedian (1980) përcakton se aspekti ndërpersonal i kujdesit luan rol shumë të
rëndësishëm në përcaktimin e nivelit të kënaqësisë së pacientëve me kujdesin shëndetësor. Që
një pacient të jetë i kënaqur me kujdesin shëndetësor ai duhet të ketë një vlerësim pozitiv ndaj
çdo aspekti të cilësisë së kujdesit të dhënë dhe sidomos aspektit që lidhet me anën
ndërpersonale të kujdesit shëndetësor.
50
Elementët e Strukturës Elementët e Procesit
Elementët e Rezultateve
Burimet financiare Kujdesi parandalues Statusi shëndetësor Personeli Diagnoza Rezultatet e trajtimit dhe
kujdesi parandalues Pajisjet Kujdesit terapeutik Mirëqenia e pacientit Kushtet fizike
Reabilitimi
Niveli i kënaqësisë së pacientitt
Sistemi i informacionit Informimi dhe udhëzimi i Përdorimi i mirë i
burimeve
Pacientit
Tabela 2.3 Treguesit e cilësisë së kujdesit (Bureau régional de l’Europe de l’organisation
Mondiale de la santé, 1998)
Sipas Donabedian (2003) modeli strukturë-proces-rezultate, i cili u zhvillua për të vlerësuar
praktikën klinike, "nuk është gjithmonë siç mund të kuptohet", prandaj ai thekson se
struktura, procesi dhe rezultatet nuk janë atribute të cilësisë, por "ata janë disa lloje
informacionesh që dikush mund të marrë, në bazë të të cilave mund të konkludoj nëse cilësia
është e mirë apo jo". Donabedian vazhdon dhe afirmon "Konkluzionet rreth cilësisë nuk janë
të mundshme nëse nuk ka një marrëdhënie të paracaktuar midis tre komponentëve, në mënyrë
që struktura influencon procesin dhe procesi influencon rezultatin.
2.5 Modeli konceptual i studimit
Qëllimi thelbësor i këtij studimi ishte të shqyrtonte nivelin e kënaqësisë së pacientëve të
QKSHM në qytetin e Tiranës, si një ndër treguesit i rëndësishëm të cilësisë së kujdesit. Ka
një rritje të interesit për matjen dhe vlerësimin e niveli të kënaqësisë së pacientit si një
përcaktues i cilësisë në kujdesin psikiatrik (Barak e tj., 2001). Niveli i kënaqësisë së pacientit
po përdoret shpesh në vlerësimin e programeve dhe matjen e rezultateve të trajtimit, si një
faktor i rëndësishëm për respektimin e programit të trajtimit dhe i vazhdimësisë së kujdesit
psikiatrik (Siponen dhe Valimaki, 2003; Kessing e tj., 2006). Vlerësimi i kënaqësisë së
51
pacientëve me shërbimet e shëndetit mendor është pranuar nga planifikuesit e shëndetit si një
mënyrë për të matur cilësinë e kujdesit (Blenkiron dhe Hammill, 2003; Ruggeri e tj., 2007.)
Sipas Daviaud e të tjerë (2000), cilësia e kujdesit në institucionet shëndetësore është një
faktor kritik dhe përcaktues i përdorimit të shërbimeve shëndetësore në nivel global. Kur
përdoruesit janë të pakënaqur, kjo ndikon negativish në sjelljet që ata ndërmarrin në
përmirësimin e shëndetin mendor, pajtueshmërinë me programin e trajtimit dhe kujdesin e
përgjithshëm (Daviaud e tj., 2000). Një rishikim i literaturës së teorisë së Donabedian (1978)
u konsiderua me rëndësi të madhe për të mundësuar kuptimin e kënaqësisë së pacientëve.
Kënaqësia e pacientit është parë në dy aspekte si rezultat i kujdesit shëndetësor dhe si një
ndër treguesit e cilësisë së shërbimit. Disa studiues mendojnë se duke studiuar cilësinë e
kujdesit shëndetësor nga perspektiva e pacientit sigurohet informacion i vlefshëm dhe unik
në lidhje me cilësinë e kujdesit (Ware dhe Stewart, 1992). Modeli tri komponentësh i
Donabedian bën të mundur vlerësimin e cilësisë duke u bazuar tek struktura (p.sh. kushtet
fizike ose burimet njerëzore dhe strukrura organizative) që influencon procesin (procesi i
dhënies dhe marrjen së kujdesit), e cila ndikon rezultatin (niveli i kënaqësisë së pacientit).
Niveli i kënaqësisë së pacientit ndikohet nga dy elementë, struktura dhe procesi i cilësisë së
kujdesit. Megjithatë, studimet janë përqëndruar edhe në karakteristikat sociodemografike dhe
klinike të pacientit, si variabla të rëndësishëm që ndikojnë në nivelin e kënaqësisë së
pacientit. Në seksionin e ardhshëm do të shqyrtohet efekti i elementeve strukturore dhe
elementëve të procesit të cilësisë së kujdesit në kënaqësinë e pacientit, i ndjekur nga
karakteristikat e pacientit dhe përshkrimit të modelit të studimit.
2.5.1 Struktura
Ka disa studime që kanë analizuar efektin e elementëve të strukturës së kujdesit në nivelin e
kënaqësinë së pacientit, duke ditur rolin e tyre në në procesin dhe në rezultatet e kujdesit
(Tarlov e tj., 1989). Megjithatë, këto elementë janë perceptuar nga studiuesit si më pak të
rëndësishëm në krahasim me elementet e procesit të kujdesit, të cilët pritet të reflektojnë
aspektet e kujdesit që janë të lidhura direkt me ndërveprimin mjek-pacient (Segall and
Burnett, 1980; Hall e tj., 1988b). Pjesa më e madhe e studimeve në fushën e shëndetit
mendor, në lidhje me elementët e strukturës është fokusuar tek aksesi në shërbime, në termat
52
e kostos së shërbimeve që duhet të përballohen nga pacientët dhe paraqitja, rregulli dhe
funksionaliteti i ambjenteve ku ofrohet shërbimi (Wagoro e tj., 2008; Gray, 1980; Ross e tj.,
1981; Dutton e tj., 1990; Ruggeri e tj., 2003).
Aksesueshmëria e institucionit të trajtimit është një faktor i rëndësishëm administrativ në
kujdesin psikiatrik dhe në vazhdimësinë e trajtimit. Në një studim të Rosenheck e të tjerë
(1997) u pa se pakënaqësia e pacientëve lidhej ngushtë me pakënaqësitë e shprehura në
lidhje me kushtet fizike të ambjenteve, ambjentet e mëdha, jopersonale, qëndrat që nuk
ofronin shërbime të specializuara shkaktonin pakënaqësi tëk pacientët (Rosenheck e tj.,
1997).
Shumë studime kanë raportuar se faktorë të tillë si organizimi i aksesit dhe komoditetit (Gray,
1980; Fox dhe Storm, 1981; Mcarthy e tj., 1988), dhe mënyra e pagesës (Gray, 1980; Ross e
tj., 1981; Dutton e tj., 1990) janë të lidhura me nivelin e kënaqësisë së pacientit.
Efektet e elementëve të strukturës në nivelin e kënaqësisë së pacientit janë shqyrtuar nga
Lochman (1993) sipas të cilit kostoja e shërbimit ishte një nga faktorët më të komplikuar ose
aspak në marrëdhënie të dukshme me kënaqësinë. Studimi i Wagoro e të tjerëve (2008)
eksploroi elementët e strukturës të cilët ndikojnë në kënaqësinë e pacientëve me kujdesin
spitalor psikiatrik. Ky ishte një studim ndërseksional me 236 pacientë të zgjedhur në mënyrë
të rastësishme. Elementët e strukturës që ndikonin nivelin e kënaqësisë së pacientëve
përfshinë mjedisin fizik, kënaqësia me kushtet e spitalit psikiatrik ishte e lidhur në mënyrë të
konsiderueshme me kënaqësinë e përgjithshme të pacientit (X2= 5.506, P = 0002). Elementi i
strukturës që u identifikua si influencues në kënaqësinë e pacientëve ishte mjedisi fizik
(Wagoro e tj., 2008)
2.5.2 Dimensionet e procesit
Procesi përfshin të gjitha procedurat e dhënies së kujdesit ndaj pacientit. Studimet e
fokusuara tek ky komponent janë fokusuar kyesisht tek aftësitë profesionale, mënyra e
sjelljes së profesionistëve, sasia dhe cilësia e informacionit që i jepet pacientëve, përfshirja e
familjarë dhe format e ndërhyrjes për trajtimin e çrregullimit (Ruggeri, 2010; De Silva dhe
Valentine, 2000; Kuosmanen e tj, 2006 )
53
2.5.2.1 Aftësitë dhe mënyra e sjelljes se profesionistëve të shëndetit mendor
Donabedian ka identifikuar dy komponentë kryesorë të procesit të kujdesit: (1) stili teknik
dhe (2) stili ndërpersonal. Stili teknik i referohet kompetencës së mjekut, dhe përfshin
karakteristika të tilla si medikamentet e përshkruara, referimet e bëra, rekomandimet për
ekzaminime, normat e shtrimit, dhe koordinimin e kujdesit. Stili ndërpersonal i referohet
marrëdhënies mjek-pacient, dhe përfshin karakteristika të tilla si raporti ndërpersonal,
përfshirja e pacientit në trajtim, këshillimi dhe komunikimi mjek-pacient. Edhe pse ekziston
një marrëveshje e përgjithshme se komponenti i procesit përbëhet nga kompetenca teknike
dhe marrëdhënia ndërpersonale, si dy kategori të ndryshme, Ware dhe Snyder (1975)
raportojnë praninë e një mbivendosje midis aspektit të "humanitetit" dhe "cilësisë /
kompetencës" aspekt që reflekton një qëndrim të përgjithshëm ndaj mënyrës se si mjekët
sillen me pacientët (Ware dhe Snyder 1975).
Aftësitë komunikuese dhe ndërpersonale të një mjeku përfshijnë aftësinë për të marrë
informacionin e duhur në mënyrë që të lehtësojnë përcaktimin e një diagnoze të saktë,
dhënien e këshillave dhe udhëzimeve terapeutike në mënyrë të përshtatshme, dhe ndërtimin e
një marrëdhënie dashamirëse me pacientët (Brédart e tj., 2005). Në mënyrë të veçantë, duket
se ka dy elementë të rëndësishëm në marrëdhëniet mes pacientit dhe mjekut, të cilat lidhen
me:
- Cilësinë dhe sasinë e informacionit të dhënë nga personeli shëndetësor tek pacienti,
- Interesin dhe ndjeshmërinë që tregohet nga personeli ndaj pacientit
(Αnagnostopoulos e tj., 1999).
Cilësia e informacionit që pacienti merr është një element vendimtar për nivelin e tij të
kënaqësisë. Zakonisht pakënaqësia e pacientëve ndikohet shumë nga informacioni minimal
që ata marrin dhe komunikimi i kufizuar apo inekzistent mes tyre dhe ekipit të kujdesit
shëndetësor. Kjo situatë është një rezultat i faktit se profesionistët e kujdesit shëndetësor nuk
janë trajnuar për të ndrërtuar një komunikim të vazhdueshëm dhe të sigurt me pacientët. Ky
lloj informacioni konvencional dhe mungesa e komunikimit përdoret shpesh nga
profesionistët e kujdesit shëndetësor dhe pse ndikon negativisht (Sarris, 2001). Koha që
mjeku merr për të komunikuar me pacientin dhe për tiu përgjigjur pyetjeve të tij, vlerësohet të
jetë e lidhur direkt me nivelin e kënaqësisë së pacientit nga shërbimi shëndetësor dhe
54
pranimin e gjendjes së tij shëndetësore, si dhe bashkëpunimi për trajtimin e tij mjekësor
(Kidd e tj.2005). Studimet raportojnë se niveli i kënaqësisë së pacientit është i lidhur me
kompetencën e mjekut dhe me cilësinë e marrëdhënies mjek-pacient (Gray, 1980; Wartman e
tj., 1983; Mçarthy e tj., 1988; Brody e tj., 1989; Baker, 1990; Wiggers e tj., 1990)
Edlund e të tjerë (2003) realizuan një studim për të analizuar marrëdhëniet midis nivelit të
kënaqësisë së pacientëve me çrregullime mendore dhe cilësive teknike të kujdesit. Rezultatet
treguan se cilësia e duhur teknike e kujdesit ishte e lidhur në mënyrë të konsiderueshme me
nivelet më të larta të kënaqësisë. Fuqia e lidhjes ishte e moderuar. Studiuesit arritën në
përfundimin se niveli i kënaqësisë është i lidhur me cilësinë teknike të kujdesit, megjithatë,
rekomanduan se profilizimi i cilësisë teknike të kujdesit me kënaqësinë do të kërkojë
kampione të mëdha studimi (Edlund e tj., 2003).
Cheng dhe të tjërë ( 2003) shqyrtuan nivelin e kënaqësisë së pacientit dhe rekomandimin e
mjekut, me një fokus të veçantë në vlerësimet e performancën ndërpersonale dhe teknike të
mjekut nga ana e pacientit. Rezultatet treguan se aftësitë ndërpersonale kishin më shumë
ndikim se kompetenca klinike në nivelin e kënaqësisë së pacientit. Nga ana tjetër,
kompetenca teknike ishte një parashikues me ndikim më të madh në zbatimin e
rekomandimeve të mjekëve (Cheng e tj., 2003). Kattel (2010) kreu një studim për të
shqyrtuar komunikimin mjek-pacientit në mënyrë që të sigurohet një cilësi më e mirë në
ofrimin e shërbimeve shëndetësore. Ai pa se cilësia e kujdesit shëndetësor ndikohet në një
masë të konsiderueshme nga komunikimi efektiv midis pacientëve dhe profesionistëve të
shëndetit. Gjithashtu u vu re prezenca e keqkuptimeve midis mjekut dhe pacientit, dhe situata
komplikohej edhe më tepër kur ato shoqëroheshin me mungesë pajtueshmërie dhe pakënaqësi
nga ana e pacientëve. Të gjitha këto shoqëroheshin me rezultate negative në përmirësimin e
shëndetit dhe rritjen e rrezikut për praktikava të dëmshme shëndetësore. Analiza e të dhënave
tregoi se niveli i kënaqësisë ndikohej nga mosha, gjinia, profesioni dhe niveli arsimor i
pacientit (Kattel, 2010).
Bögels dhe të tjërë (1995) realizuan një studim i cili synonte të vlerësonte cilësinë e aftësive
intervistuese dhe diagnostikuese të profesionistëve të shëndetit mendor. Studimi u fokusua
në dy aspekte kryesore të aftësive së intervistimit diagnostik: aftësitë e procesit që reflektojnë
aftësitë ndërpersonale dhe komunikuese të profesionistëve të shëndetit mendor; dhe aftësitë e
55
përmbajtjes, që i referohen aftësisë për të grumbulluar informacion e nevojshëm. Rezultatet
treguan se intervistimi diagnostik mund të matet në mënyrë të besueshme. Megjithatë,
performanca e intervistuesit në një rast ka dëshmuar se mund të jetë një parashikues i dobët i
performancës me raste të tjera. Studiuesit konstatuan se për të marrë rezultate të besueshme të
aftësisë të përgjithshme të intervistimit diagnostiknevojitet një numër i madh rastesh.
Vlefshmëria u mbështet nga analizat e përsëritura. Aftësitë e procesit ishin të lidhura fort me
nivelin e kënaqësisë së pacientit, ndërsa aftësitë e përmbajtjes ishin të lidhura me sasinë e
informacionit të marrë nga pacienti dhe saktësinë e përcaktimit të diagnozës dhe planit të
trajtimit (Bögels e tj., 1995). Roter e të tjerë (1997) ka studiuar modelet e komunikimit dhe
marrëdhëniet e tyre me nivelin e kënaqësisë së pacientit duke përfshirë në studim 127 mjekë
dhe 537 pacientë nga 11 klinika jospitalore të kujdesit publik dhe privat në SHBA. Rezultatet
treguan se ekzistonin pesë modele komunikimi: biomjekësi e kufizuar, biomjekësi e thelluar,
biopsikosocial, psikosociale dhe konsumizim. Analiza e të dhënave tregoi se niveli i
kënaqësisë së pacientit ishte i lidhur me modelin e komunikimi, me pesë modelet e
evidentuara, niveli i kënaqësisë rezultoi dukshëm më i lartë në modelin psikosocial të
komunikimit. Nivelet më të ulëta të kënaqësisë ishin për modelin biomjekësi e thelluar,
biomjekësi e kufizuar, të ndjekur nga modeli biopsikosocial dhe ai konsumator. Interesant
ishte fakti se edhe mjekët ishin të pakënaqur me modelin e biomjekësisë së thelluar (Roter e
tj., 1997).
2.5.2.2 Informacioni
Sipas Ruggeri (2010), sasia dhe cilësia e informacionit të dhënë për pacientët është një
parashikues i nivelit të kënaqësisë. Ndërsa sipas Perreault e të tjerë (2001), informacioni
është një nga dimensionet e shërbimeve të shëndetit mendor që përcakton kënaqësinë e
pacientit.
Shumica e studimeve kanë zbuluar se pacientët parapëlqejnë të marrin informacion rreth
sëmundjes dhe mundësive të trajtimit, psikoedukimit, mënyrave që i ndihmojë për të forcuar
vetëbesimin dhe vetë-efikasitetin, shpështësinë dhe kohëzgjatjen e vizitave, mbështetje në
grup dhe terapi në grup (Perreault e tj, 2006; Siponen dhe Valimaki, 2003; Johansson dhe
Eklund, 2003; Lelliott, 2000).
56
Studimet e ndërmarra për vlerësimin e rolit të informacionit në nivelin e kënaqësisë së
pacientëve janë fokusuar kryesisht në informacionin mbi diagnozën dhe mbi zhvillimin e
mëtejshëm të shqetësimeve, mbi llojin e mjekimit dhe teknikave të përdorura dhe
informacionin e marrë në lidhje me programet, trajtimet dhe performancën e shërbimeve
(Perreault e tj, 2006; Hespanhol, 2003; Ruggeri e tj., 2003).
Informacioni është një nevojë reale e pacientëve, pasi ai u mundëson atyre ndërtimin e
qëndrime pozitive në lidhje me sëmundjen, i pajis me më shumë përgjigje të përshtatshme për
situatën, dhe i mundëson një pjesëmarrje efektive në procesin e trajtimit dhe perspektivat e
ardhshme (Hespanhol, 2003). Gjithnjë e më shumë po i kushtohet rëndësi pjesëmarrjes së
pacientit që nënkupton përfshirjen e pacientit në procesin e trajtim, inkurajimin e tij për të
ndarë me mjekun çdo informacionin mbi simptomat dhe përjetimet emocionale dhe ndjekjen
e udhëzimeve të ekipit mjekësor (Vahdat e tj., 2014). Sipas Kuosmanen e të tjerë (2006)
dështimi i marrjes së informacionit nga pacientët për çrregullimin dhe trajtimin janë burim i
shpeshtë i pakënaqësisë së pacientit. Kohëzgjatja e shkurtër e konsultave gjithashtu është e
lidhur me pakënaqësinë e pacientëve, siç tregohet nga studimi Australian nga Mcabe & Leas
(2008), ku një pjesë e madhe e pjesëmarrësve në studim raportuan se ishin të pakënaqur me
kohën e pakët që mjekët kishin kaluar me ta. Studimi i Summers dhe Shappell (2003) tregoi
se dhënia e infornacionit të nevojshme rreth sëmundjes dhe trajtimit shoqërohej me rritjen e
nivelit të kënaqësisë së pacientit.
Në një studimin ndërkombëtar, Inputet të Lidhura me Dimensionet e Rezultave dhe Nevojave
(EPSILON) për matjen e nivelit të kënaqësisë së pacientit me Shërbimin Psikiatrik Europian,
bërë në pesë shtete Europiave (Norvegji, Danimarkë, Angli, Itali, Spanjë) u pa se në mënyrë
të veçantë, informacioni në lidhje me sëmundjen ishte fushat ku niveli i kënaqësisë së
pacientit në shumicën e vendeve rezultonte në nivele të ulëta (Ruggeri e tj., 2003). Një studim
mbi sjelljet e kujdesi shëndetësor nga Von Essen dhe Sjoden (1995), arriti në përfundimin se
specialistët e shëndetit mendor i vlerësonin "shpjegimet" si sjelljet më pak të rëndësishme të
kujdesit shëndetësor. Ruggeri e të tjerë (2003), po ashtu pohojnë se kjo është e zakonshme në
praktikën klinike,profesionistët nuk japin të gjithë informacionin që pacientët kanë nevojë për
diagnozën dhe prognozë e tyre. Kjo mund të jetë për shkak të faktit se ata supozojmë se kur
57
pacientët nuk kërkojnë haptazi këshilla dhe informacione,atëherë nuk ka asnjë gjë të paqatrë,
madje edhe në rastet kur jepet informacion, ai është i pjesshëm ose në një mënyrë të thjeshtë.
2.5.2.3 Përfshirja e familjarëve
Procesi i deinstitucionalizimit të shërbimeve të shëndetit mendor në botën perëndimore u ka
vënë mbi shpatulla familjeve dhe të tjerëve në komunitet barrën psiko-sociale të kujdesit dhe
jozyrtarisht ata kanë marrë funksionet e dhëna më parë nga ekspertët e shërbimeve
shëndetësore (Clarke, 2006). Përfshirja e familjareve në shërbimet e shëndetit mendor merr
forma të ndryshme, në varësi të nivelit të nevojave të pacientëve dhe disponueshmërisë së
shërbimeve. Në përgjithësi, përfshirja e familjarëve mund të konceptohet me shumë
funksione, nga ato më themeloret deri tek ndërhyrjet e specializuara, duke u përfshirë në
dhënien e informacionit të përgjithshëm dhe vlerësimet mbi shërbimet e shëndetit mendor.
Sot flitet për krijimin e shërbimeve të cilat duhet t’i ofrojnë familjes psikoedukim, konsultim,
përfshirjen e tyre në trajtim dhe terapi (Mottaghi Hidh Bickerton, 2005) Politikat
shëndetësore ndërkombëtarisht dhe rekomandimet nga ekspertë të psikiatrisë mbështetin
faktin se familjet duhet të mbështeten dhe të përfshihen në mënyrë aktive në trajtimin e
personave me probleme të shëndetit (Australian Government, 2010; National Institute for
Mental Health in Englan, 2005; National Collaborating Centre for Mental Health, 20014).
Familjet mund të inkurajojnë angazhim e personave me çrregullime të shëndetit mendor në
planet e trajtimit, të njohin dhe tu përgjigjen shenjave të hershme paralajmëruese të relapseve
(Herz e tj., 2000) dhe të ndihmojnë në marrjen e shërbimit gjatë periudhës së krizës (Fridgen
e tj., 2013) Përfshirja e familjarëve mund të çojë në përfitimin e rezultate më të mira nga
terapitë psikologjike (Garety e tj., 2008) dhe trajtimet farmakologjike (Glick e tj., 2011),
mund të reduktojë shtrimet në spitalet psikiatrike, qëndrime të shkurtra spitalore dhe cilësi më
të mirë të jete të pacientëve (Tempier e tj., 2013).
Që nga viti 1980, njëzet e dy studime të kontrolluara e afatgjata të terapive familjare të
njohjes dhe sjelljes së bashku me përdorimin e mjekimeve dhe menaxhimin e rasteve kanë
treguar përfitime të konsiderueshme shtesë për personat me skizofreni. Janë raportuar
avantazhe të rëndësishme klinike, sociale dhe ekonomike të metodave që përfshijnë pacientët,
58
familjarët më të afërt dhe miq të ngushtë në vazhdimin e programit të kujdesit (World
Skizofreni Fellowship, 1998).
Megjithatë, pavarësisht të dhënave të shumta për përfitimet e përfshirjes së familjarëve
(Murray-Swank e tj., 2004; Pfammatter e tj, 2006;.. Faraoni e tj, 2010; Pilling e tj, 2002;) dhe
të psikoedukimit të familjes (Lucksted e tj ., 2012), hulumtimet tregojnë se përfshirja e
familjes nuk zbatohet në rutinën e shëndetit mendor.
Shumë studime ndërkombëtare raportojnë së familjet ndjehen të margjinalizuara, të
distancuar nga procesi i planifikimit të trajtimit, të izoluara, të painformuara, nuk kanë një rol
të përcaktuar dhe nuk dëgjohen ose merren seriozisht në trajtimin e këtyre personave me
probleme të shëndetit mendor (Cleary e tj., 2005;. Longo e tj, 2004; Wilkinson e tj., 2008;
Askey e tj., 2009; Walsh e tj, 2009). Familjet gjithashtu zakonisht raportojnë se
konfidencialiteti është përdorur nga profesionistët si një mënyrë për të mos ndarë informacion
(Askey e tj., 2009). Ndërhyrja familjare si një mënryrë trajtimit janë çuditërisht të
pazbatueshme, një numër shumë i vogël i familjeve merr aktualisht shërbimet klinike (Glynn
2012; Berry 2008).
Gjithashtu edhe në studimin, Inputet të Lidhura me Dimensionet e Rezultave dhe Nevojave
(EPSILON) për matjen e nivelit të kënaqësisë së pacientëve me Shërbimin Psikiatrik
Europian në pesë shtete Europiave (Norvegji, Danimarkë, Angli, Itali, Spanjë) u raportua se
veçanërisht përfshirja e familjarëve në procesin e kujdesit ishte një nga dimensionet e
kënaqësisë ku shërbimet e shëndetit mendor në shumicën e vendeve treguan performancë më
të keqe (Ruggeri e tj., 2003). Përfshirja e familjarëve më të afërt në procesin e kujdesit dhe
njohja e nevojave të tyre është vendimtare për sigurimin e suksesshëm të kujdesit të
komunitar.
Prince (2005) kreu një studimin për një periudhë të gjatë kohe me 246 persona që vuanin nga
skizofrenia, për të shqyrtuar marrëdhënien midis përfshirjes së familjarëve dhe nivelin e
kënaqësisë të pacientëve që frekuentonin shërbimet komunitare të shëndetit mendor 10% e
individëve raportuan se ishin të pakënaqur me kujdesin shëndetësor, gjithashtu u vënë re se
pacientët ku anëtarët e familjes nuk ndihmuan në përballimin e çrregullimit mendor kishin
pothuajse shtatë herë më shumë shanse për të qenë të pakënaqur. Për këtë arsye rritej rreziku i
shtrimeve më të shpeshta në spitalet psikiatrike (Druss, Rosenheek, dhe Stolar, 1999).
59
2.5.2.4 Tipet e ndërhyrjes
Modeli i trajtimit të personave me probleme të shëndetit mendor ndryshoi në shekullin e 20-
të në të gjithë Evropën. Ndryshimi u shoqërua me mbylljen e azileve dhe spitaleve psikiatrike
dhe krijimin e një modeli kujdesi të balancur, duke vënë theksin tek kujdesi komunitar i
shëndetit mendor dhe përdorimi i terapive individuale dhe terapive familjare (Shorter 1997;
Korkeila 1998;. Madianos e tj. 1999). Objektivi primar i këtij procesi transformues të
shërbimeve të shëndetit mendor ka qenë parandalimi i lëndimeve tw vetes dhe personave të
tjerë, trajtimi i tyre, lehtësimi i simptomave të sëmundjes, edhe për të ndihmuar personin që
të jetojë një jetë normale dhe të mund të përballojë sëmundjen (Shorter, 1997). Sot, në
kujdesin shëndetësor psikiatrik, mendja e njeriut shikohet si një tërësi biopsikosociale.
Aspektet biologjike, psikologjike dhe sociale të formës së jetës së një personi përcaktonë
shëndetin të tij /saj, dhe çrregullimet mendore janë konsideruar si rezultat i ndërveprimit
midis këtyre faktorëve. Kjo formë e të menduarit thekson nevojën për të kombinuar
këndvështrime dhe metoda të ndryshme për të kuptuar sfondin e sëmundjeve dhe planifikuar
kujdesin e tyre. Metodat biologjike, psikologjike dhe sociale të trajtimit janë të ndërlidhura
me njëra-tjetrën (WHO, 2001).
Drake e të tjerë (2001) pohuan se është shumë e vështirë përcaktimi dhe përzgjedhja e
ndërhyrjeve efektive në trajtimin e problemeve të shëndetit mendor. Sipas tyre, është e
mundur të përcaktohet vetëm një grup bazë ndërhyrjesh që do të ndihmonte personat me
çrregullime mendore për të arritur rezultate më të mira në trajtimin e simptomave, kujdesin
ndaj vetes, si dhe cilësinë e jetës. Grupi bazë i ndërhyrjeve përfshin trajtimin mjekësor, vetë-
menaxhimin, trajtim në komunitetit, psikoedukim me familjarët më të afërt dhe punësimin e
mbrojtur. Leiman (2004) i referohet raportit të Shoqatës Amerikane Psikologjike (Norcross,
2002) për të evidentuar rezultate e mira të psikoterapisë në trajtimin e çrregullimeve
mendore. Rezultatet treguan se lloji i terapisë shpjegonte 15% të nivelit të kënaqësisë së
pacientit, marrëdhënia terapeutik shpjegonte 30% dhe kushtet e jetesës të pacientit të cilat
mbështesin apo pengojnë terapinë, së bashku me pritshmëritë në lidhje me terapinë shpjeguan
55%. Psikoanaliza dhe terapia psikoanalitike përqëndrohet në pavetëdijen e pacientit për
trajtime afatgjata, ndërsa psikoterapia e shkurtër ndihmon një person për t'u marrë me
60
problemet dhe krizat e tij/saj, por është gjithashtu e dobishme në çrregullime të mëdha
mendore, të tilla si depresioni, ankthi dhe stresi post-traumatik. Karasu e të tjerë (2000)
pohuan se psikoterapia mund të përdoret kryesisht për pacientët me çrregullime depresive të
lehta ose të moderuara. Perry e tjerë (1999) raportuar se ajo është një metodë efektive për
trajtimin e çrregullimeve të personalitetit.
Terapia në grup synon lehtësimin e simptomave dhe ndryshimet në marrëdhëniet
ndërpersonale. Terapia familjare ka rezultuar shumë efektive në ndryshimin e ndërveprimeve
midis anëtarëve të familjes dhe përmirësimin e funksionimit të familjes si një njësi anëtarësh,
duke rritur nivelin e kënaqësisë së pacientit më shërbimin dhe cilësinë e jetës (Saddock dhe
Saddock, 2003). Leff e të tjerë (2000) arritën në përfundimin se terapia në çift është po aq
efikase sa medikamentet antidepresive për trajtimin e depresioneve dhe ruajtjen e pacientëve
pa simptoma (Leff e tj., 2000).
Në prespektivën e terapisë së njohjes dhe të sjelljes përvoja njerëzore shihet si produkt i katër
elementëve në ndërveprim: i fiziologjisë, proceseve njohëse, sjelljes dhe emocionit. Kjo
terapi ka pasur mjaft rezultat në trajtimin e depresionit, si edhe çrregullime të ankthit. Sipas
Barlow (1998) 87% e pacientëve të trajtuar me terapi të njohjes dhe të sjelljes pas trajtimit
nuk provonin më panik. Gjithashtu kjo terapi ka rezultuar efektive në trajtimin e fobive të
thjeshta, të çrregullimit obsesiv-kompulsiv dhe të fobisë sociale (David 2003).
Hasler e të tjerë (2004) vlerësuan ndryshimet terapeutike të perceptuara nga pacientët, duke
përdorur një formë të modifikuar të Inventarit të Objektivave të Trajtimit të Bern (BIT-C).
Mënyra e trajtimit konsistonte në terapi individuale afatshkurtëra, me ose pa mjekim. Të
gjitha trajtimet ishin kryer nga specializantët e vitet të fundit të specializimit në psikiatri, dhe
në shumicën e rasteve, ata ishin ndihmuar nga një mbikëqyrës i jashtëm. Numri mesatar i
seancave të terapisë ishte 17.5 (DS 12.3 seanca). Prej këtyre pacientëve, një total prej 53
pacientësh (54.6%) kishte marrë psikoterapi të kombinuar me farmakoterapi, dhe 44 pacientë
(45.4%) kishin marrë vetëm psikoterapi. Pacientët e trajtuar me një kombinim të
psikoterapisë dhe farmakoterapisë (n = 53, do të thotë 9.7, SD 2.4) ishin numerikisht, por jo
statistikisht më të kënaqur se pacientët e trajtuar me vetëm psikoterapi (n = 44, M= 8.8,
DS=3.0, testi Mann- Whitney U = 985,0, P = 0.19). Trajtimi me medikamente i depresionit
nuk lidhej me kënaqësinë e pacientit. Tek të gjithë pacientët, ndryshimet në përballimin e
61
problemeve specifike, lehtësimi i simptomave dhe ndryshimet në fushën ndërpersonale ishin
të lidhura pozitivisht me nivelin e kënaqësisë. Mungesa e përmirësimeve dhe trajtimi me
medikamente, ishin të lidhura negativisht me nivelin e kënaqësisë së pacientit. Megjithatë,
edhe përmirësimet si rezultat i farmakoterapisë u raportuan si një nga parashikues i
rëndësishëm i pakënaqësinë (Hasler e tj., 2004).
Rezultati i studimit të Perreault e të tjerë (1996) janë në të njëjtën linjë me studimin e Hasler.
Ato treguan se aspektet jobiologjike të trajtimit, të tilla si mbështetja sociale, kontribuojë
ndjeshëm në nivelin e kënaqësisë së pacientit. Në këtë studim u përfshinë 464 pacientët të
shërbimeve komunitare të shëndetit mendor, të diagnostifikuar me çrregullime ankthi,
çrregullime depresive, skizofreni, dhe çrregullime psikotike me qëllim përcaktimin e nivelit
të kënaqësisë në varësi të metodave të trajtimit. Lloji i diagnozës kishte një lidhje sinjifikative
me nivelin e përgjithshëm të kënaqësisë së pacientëve, karakteristikat e trajtimit, arsyet që
paraqiteshin në klinikë, rekomandimet për trajtimin nga terapistët, dhe marrëdhënia pacient-
terapist. Pacientët me skizofreni ose me çrregullime të tjera psikotike kishin nivelin më të ulët
të marrëveshjes me terapistët e tyre dhe ishin më pak të kënaqur. Pakënaqësia më e madhe e
shprehur nga pacientët me skizofreni dhe çrregullime të tjera psikotike u pa se ishte e lidhur
me terapistët e tyre, pasi ata nënvleftësonin aspekteve jobiologjike të trajtimit të tilla si
mbështetja sociale. Kombinimi i medikamenteve me trajtimin psikosocial, të përshtatur për
pacientët me çrregullime psikotike ka gjasa të rrisë nivelin e kënaqësisë së pacientëve dhe
zbatueshmërinë e rekomandimeve, për të rritur efikasitetin e përgjithshëm të trajtimit. Një
studim tjerër raportoi se efektet e trajtimit me medikamente, të tilla si reduktimi i simptomave
psikiatrike, nuk ishte i lidhur me nivelin e kënaqësisë së pacientë (Marriage e tj., 2001).
Studimit i Davy e të tjërë (2009) ka shqyrtuar nivelin e kënaqësisë së pacientit në lloje të
ndryshme të shërbimeve komunitare të shëndetit mendor në Gjenevë dhe lidhjen me metodat
e ndryshme të trajtimit. Regresioni logjistik tregoi një lidhje të rëndësishme mes nivelit të
kënaqësisë së lartë dhe llojit të shëbimit dhe metodës së trajtimit (OR = 1.84 për programet e
specializuara). Pra metoda e trajtimit rezultoi një parashikuese e konsiderueshme e
kënaqësisë. Niveli i kënaqësisë së pacientëve të shërbimeve komunitare të shëndetit mendor
mund të përmirësohet duke rregulluar përmbajtjen e programit të trajtimit.
62
2.6. Karakteristikat individuale
Karakteristikat e pacientëve do të grupohen në dy kategori: (1) karakteristikat
sociodemografike dhe (2) karakteristikat klinike.
2.6.1 Karakteristikat socio-demografike
Rezultat e studimeve në lidhje më rolin e karakteristikave sociodemografike të pacientëve në
nivelin e tyre të kënaqësisë me kujdesin shëndetësor janë kontradiktore (Ruggeri, 1994).
Mospërputhja në rezultatet e studimeve mund t'i atribuohet mënyrës së kampionimit,
madhësisë së kampionit, subjekteve të studimit, dizenjimit të studimit, analizave statistikore
të dhënave, e kështu me radhë, që ndryshojnë nga një studim në tjetrin dhe ndikojnë në
mundësinë e të pasurit një korrelacion domethënës midis karakteristikave sociodemografike
dhe klinike me nivelin e kënaqësisë së pacientit.
2.6.1.1 Diferencat moshore
Disa studime tregojnë se niveli i kënaqësisë së pacienti rritet me moshën (Hall e tj., 1990;
Jaipaul e tj., 2003; Lee e tj., 1998,. Young e tj., 2000), ndërsa studime të tjera nuk arrijnë të
gjejnë këtë lloj lidhje (Cleary e tj., 1993; Ware e tj., 1983). Një studim i rëndësishën në
fushën e shëndetit mendor është ai i organizuar ne pesë shtete europiane për të matur nivelin
e kënaqësisë së 404 pacientëve që vuajnë nga skizofrenia duke përdorur instrumentin
multidimensional, SHVKSH - Version Europian, vetitë psikometrike dhe përputhshmëria
ndërkulturore e të cilit ishte vlerësuar më parë në të gjitha vendet pjesëmarrëse (Ruggeri e tj.,
2000). Ky studim referoi që mosha më e re ishte e lidhur me nivel kënaqësie më të ulët në
llojin e ndërhyrjes (Ruggeri e tj,. 2003).
Ndërkohë Lee e të tjerë (1998) argumentojnë se njerëzit e moshuar i kushtojnë më shumë
rëndësi aftësive teknike në krahasim me ato ndërpersonale, kjo tregon se si pritshmëritë dhe
vlerat e pacientit ndikojnë tek niveli i kënaqësisë së pacientit.
Gjithashtu Fitzpatrick, Fox dhe Storms kanë raportuar se mosha luan një rol kryesor në
nivelin e kënaqësisë, pasi pacientët e moshuar raportojnë nivele të larta të kënaqësisë dhe
zakonisht japin lavdërime në përgjigje, pasi ata nuk duan të sfidojnë ekspertizën e mjekëve
dhe infermierëve (Raftopoulos, 2002, Fitzpatrick, 1991). Një shpjegim i kësaj mund të jetë
63
vështirësitë periudhës në të cilën të moshuarit kanë jetuar, ata kanë provuar vështirësi të
madha dhe për këtë arsye mund të tregojnë tolerancë të lartë për të shprehur pakënaqësinë e
tyre për sistemin shëndetësor në krahasim me njerëzit që kanë jetuar në një periudhë më të
mirë (Komal e tj., 2003). Crow e të tjërë (2002) sugjeruan disa shpjegime pse të moshuarit në
përgjithësi raportojnë nivele më të larta kënaqësie. Një arsye mund të jetë fakti që pacientët e
moshuar mund të jenë më shumë pranues se pacientë të rinj. Për më tepër, pacientët e
moshuar mund të kenë pritshmëri më të ulëta bazuar në përvojat e kaluara, kur standardet
ishin më të ulëta. Nga ana tjetër, mosha e madhe mund të provokojë më shumë kujdes dhe
respekt nga ofruesit e shërbimit.
Një studim tjetër që mbështet rezultatet e mësipërme është ai i Kessing e të tjerë (2006). Ky
studim u realizua në Danimarkë me pacientë me çrregullime depresive dhe çrregullime
bipolare. Pacientët më të rinj (mosha nën 40 vjet) ishin vazhdimisht më të pakënaqur me
kujdesin sidomos me efikasitetin e trajtimit, aftësitë e profesionistëve, mënyrën e sjelljes dhe
informacionin e dhënë. Ndërkohë studimi i Gani dhe të tjerëve me 246 pacientë të
Departamentit të Institutit të Psikiatrisë në Rawalpindi për një periudhë prej 8 muajsh nga
tetori 2008 deri në qershor të vitit 2009 arriti në përfundimin se mosha ishte e lidhur në
mënyrë të konsiderueshme me nivelin e kënaqësisë, por në këtë studim rezultoi që të rinjt
ishin më të kënaqur. Analiza e të dhënave (χ2) zbuloi një lidhje të rëndësishme të moshës me
nivelin e kënaqësisë së pacientit (p <0.05) (Gani e tj., 2011).
Në një studim krossektorial të Bener dhe Ghuloum (2012) i kryer gjatë periudhës prilli 2009
deri në korrik 2009 me një total prej 1054 pacientësh të spitalit psikiatrik të moshës 18 deri
65 vjet, u pa lidhja midis moshës dhe nivelit të kënaqësisë nuk ishte e rëndësishme. Por niveli
më i madh i kënaqësisë në meshkuj dhe femra ishte në grupmoshën 18-35 vjeç (45.4% ndaj
42.4%), e ndjekur nga 35-44 vjet (24.4% ndaj 27.5%), pastaj 45-54 vjeç (20.4% ndaj 20.2%).
Pacientët e vjetër meshkuj dhe femra më lart se 55 vjeç ishin më pak të kënaqur me kujdesin
e psikiatrik (9.9% kundrejt 9.9%). Një tjetër studim i bërë nga Sixma e të tjerë ka treguar
rezultate të ngjashme, por niveli i tyre i kënaqësisë është rritur sërish në grupin mbi 60 vjeç
(Sixma e tj. 1998).
Dhe së fundmi studimi i Blenkiron dhe Hammill (2003) konkludoi se mosha e pacientëve
është e lidhur ngushtë me nivelin e kënaqësisë së pacientit me shërbimin (r = 0.444, p
64
<0.001). Mosha mesatare e pacientëve të kënaqur me trajtimin e tyre me medikamente
psikotrope ishte 45 vjeç ndërsa 37 vjeçarët ishin të pakënaqur (Mann-Whitney U = 386,5, p =
0.04).
2.6.1.2 Diferencat gjinore
Ka rezultate kontradiktore në lidhje me marrëdhënien e karakteristikave socio-demografike
me nivelin e kënaqësisë të pacientit (Ruggeri, 1994). Një pjesë e madhe e studimeve nuk
kanë evidentuar dallime të rëndësishme statistikore ndërmjet gjinisë dhe niveli të kënaqësisë
së pacientëve (Blenkiron e tj., 2003; Glynn e tj., 2004; Thornicroft e tj., 2002), ndërkohë
studime të tjera kanë raportuar se gratë janë pak më të kënaqura se meshkujt me kujdesin
shëndetësor (Sahin e tj., 2007; Quintana, 2006;. Wright e tj., 2006; Carey, 1993; Seibert e tj.,
1996).
Në studimin e Holikatti dhe te tjerëve (2012), raportoi se femrat shfaqnin një nivel më të lartë
kënaqësie të përgjithshme, ndërsa niveli i kënaqësisë për komunikimin ishte shumë më i ulët
krahasuar me meshkujt. Komunikimi është një komponent i rëndësishëm për kënaqësine e
pacientit, veçanërisht pacientet femra. Studiuesit raportuan se shpesh, komunikimi drejtohet
në personat që shoqërojnë pacientet femra, dhe informacioni diskutohet me të tjerët në vend
që të diskutohet direkt me pacientet. Komunikimi me pacientet femra ka nevojë për vëmendje
të veçantë, dhe ajo duhet të jepet në atë mënyrë që ato të mund ta kuptojmë dhe ta vlerësojnë
informacionin.
Gjithashtu edhe Zahid dhe të tjerë (2010) në studimin e organizuar në Kuvajt, me 130
pacientë që vuanin nga skizofrenia panë se ishte një tendencë për femrat që të kishin
rezultate më të larta në nivelin e kënaqësisë se meshkujt. Por kjo lidhje ishte e rëndësishme
vetëm vetëm për dimensionin e "kënaqësisë së përgjithshme" (t = 2.9, df = 128, P <0.02).
Ndërkohë që në studimin e Bener dhe Ghuloum (2012) pacientë meshkuj (55.5%) ishin më të
kënaqur me shërbimet e shëndetit mendor sesa femrat (44.5%). Një lidhje e rëndësishme u vu
re midis pacientëve meshkuj dhe femra në nivelin e tyre të kënaqësisë në aspektin e statusit
martesor (P = 0.02), numrit të fëmijëve (P <0.001), nivelit arsimor (P = 0.001), profesionit (P
<0.001), dhe të ardhurave familjare mujore (P = 0.03). Më shumë se pacientët femra,
pacientët meshkuj ishin më të kënaqur me shërbimet e shëndetit mendor. Niveli i kënaqësisë
65
së pacientëve meshkuj ishte dukshëm më i lartë se pacientet femra në shumicën e
dimensioneve të kënaqësisë (P ≤ 0,001). Pacientët meshkuj kishin nivel të lartë kënaqësie në
lidhje me disponueshmërinë e psikiatërve për konsultim (4.2 ± 1.0), marrëveshjen me mjekët
për simptoma mjekësore (4.1 ± 1.1), dhe aksesueshmërinë e psikiatërve (4.0 ± 1.1), ndërsa
për pacientët femra, ato ishin të kënaqura me përkushtimin e psikiatërve (3.8 ± 1.1),
disponueshmërinë e psikiatërve (3.8 ± 1.1), marrëveshjen me mjekun për simptoma
mjekësore (3.7 ± 1.1) (Bener dhe Ghuloum 2012).
Hasler e të tjerë (2004) në studimin e tyre eksplorues vlerësuan një kampion pacientësh me
çrregullime jopsikotikë pas trajtimit psikiatrik dhe psikoterapeutik. Rezultate evidentuan se
kishte dallime të rëndësishme statistikore ndërmjet gjinisë, nivelit të kënaqësisë së pacientit
dhe ndryshimeve të perceptuara prej tij. Tek pacientet femra, ndryshimet ndërpersonale ishin
dukshëm të lidhura me nivelin e kënaqësisë, ndërsa në pacientët meshkuj, ky raport nuk ishte
i rëndësishëm statistikisht. Studimi i Blenkiron dhe Hammill (2003) nuk evidentoi dallime të
rëndësishme statistikore ndërmjet gjinisë së pacientit dhe nivelit të tyre të kënaqësisë dhe
cilësisë së jetës. Rezultati i përgjithshëm mesatare për kënaqësinë e shërbimit ishte i
ngjashëm për burrat dhe gratë (Mann-Whitney U = 665, p = 0.99).
2.6.1.3 Edukimi
Për të krijuar një perspektivë më të gjerë të efekteve të karakteristikave sociodemografike
mbi nivelin e kënaqësisë, Hall e të tjerë (1990) analizuan një kampioni prej 110 studimesh,
dhe më pas bënë meta-analizë vetëm për dhjetë studime, të cilët hetonin marrëdhënien midis
variablave sociodemografik dhe nivelit të kënaqësisë. Rezultatet treguan që niveli i
kënaqësisë së pacientit ishte i lidhur dukshëm me nivelin arsimor, statusin social dhe statusin
civil të pacientit. Niveli me i lartë i kënaqësisë u raportua nga pacientët me më pak arsim, që
kishin status të lartë shoqëror, dhe ishin të martuar.
Gjithashtu edhe studiues të tjerë (Sahin e tj., 2007; Quintana, 2006; Lee e tj., 1998) kanë
arritur në përfundimin se subjektet që janë më shumë të arsimuar dhe kanë më pak të ardhura
shfaqin nivel më të ulët kënaqësie. Sahin (2007) sugjeron se pacientët me nivel të lartë
arsimor kanë pritshmëri të larta për kujdesin që dëshirojnë të marrin marrin. Siç është
raportuar nga Swan (1985), pacientët me pritshmëri të larta dhe me më shumë njohuri ndaj
66
shërbimeve janë më pak të kënaqur. Në studimin krosseksional të Holikatti e të tjerë, i cili
kishte si synim të maste nivelin e kënaqësisë së pacientëve të shërbimeve komunitare të
Institutit të Shëndetit Mendor, Cuttack, dhe të analizonte marrëdhëniet midis të variablave
sociodemografikë dhe klinikë me dimensionet e ndryshme të kënaqësisë së pacientit zbuloi se
pacientët me më pak se 10 vjet arsimim ishin dukshëm më shumë të kënaqur në lidhje me
nivelin e aksesueshmërisë krahasuar me ata me më shumë vite arsimimi (Holikatti e tj.,
2012).
Ndërkohë që studimi i Zahid dhe të tjerë që kishte si objektiv vlerësimin e modelit të
kënaqësi me shërbimin spitalor psikiatrik për personat me skizofreni në Kuvajt, duke
përdorur SHVKSH- Versioni Europian (VSSS-BE) zbuloi se viteve e arsimimit nuk ishin të
lidhur dukshëm me nivelin e kënaqësisë së pacientëve (P> 0.05) (Zahid e tj., 2010).
2.6.1.4. Statusi financiar dhe punësimi
Disa studime nuk mbështesin faktin se ekziston një lidhje midis statusit financiar dhe nivelit
të kënaqësisë së pacientit (Breslau e tj., 1981; Treadway, 1983; Weiss, 1988; Williams dhe
Calnan, 1991).
Ndërsa studime të tjera raportojnë se duke filluar nga klasa e ulët sociale (Hulka e tj., 1975;
Fox dhe Storm, 1981), tek e mesme dhe tek ajo e larta (Hall e tj., 1990) janë të lidhura me
nivelin e kënaqësisë së pacientit. Në këto studime klasa sociale përcaktohet nga të ardhurat e
pacientit, edukimi ose profesioni.
Në studim sasior të Mainous e të tjerë (1999) u analizua niveli i kënaqësisë së pacientëve
përmes një larmi programesh të sigurimit shëndetësor. Studim u realizua në Kentaki me
adultë të përzgjedhur në mënyrë rastësore, të cilët kishin patur vizita në shërbimet komunitare
të shëndetit mendor në 12 muajt e fundit. Rezultatet treguan se pacientët që kishin sigurim
privat dhe nivel më të lartë të ardhurash kishin nivel më të lartë kënaqësie krahasuar me
pjesën tjetër. Gjithashtu u pa se edhe pacientët që marrin kujdes përmes programeve të
sigurimeve shëndetësore publike dhe janë me të ardhura të ulëta janë përgjithësisht të
kënaqur me shërbimet komunitare të shëndetit mendor.
67
Në studimin e Holikatti e të tjerëve (2012) pacientët të cilët ishin të punësuar kishin rezultate
shumë më të larta në nivelin e kënaqësisë në lidhje me komunikimin (M= 3,60 për të
punësuarit ndërsa të papunësuarit M= 2,10), dhe nivelin e përgjithshëm të kënaqësisë (M=
3,20 për të punësuarit ndërsa të papunësuarit M= 1,60) krahasuar me ata që ishin të papunë.
Në studimin ndërkombëtar, Inputet të Lidhura me Dimensionet e Rezultave dhe Nevojave
(EPSILON) u raportua se të qënurit i punësuar shoqërohej me uljen e nivelit të kënaqësisë në
fusha të caktuara, përkatësisht në kënaqësisë e përgjithshme, llojin e ndërhyrjes, si dhe
përfshirjen e familjarëve (Ruggeri e tj., 2003). Studimi i Davy e të tjerë (2009) tregoi se
niveli i kënaqësisë është dukshëm më i ulët tek pacientët e papunë. Regresioni logjistik tregoi
një lidhje të rëndësishme midis nivelit të lartë të kënaqësisë dhe burimeve financiare (nuk
marrin një pension invaliditeti apo ndihma të tjera sociale), diagnozës kryesore (nuk paraqet
një çrregullim psikotike), dhe llojit të shërbimit (ndjekja e një program të specializuar).
2.6.1.5 Statusi civil
Në lidhje me marrëdhënien që ekziston midis statusit martesor dhe nivelit të kënaqësisë së
pacientit, studimi i Rosenheck e të tjerë (1997) ka treguar se pacientët e martuar raportuan
nivel më të lartë kënaqësie krahasuar me tipet e tjera të statuseve civile. Ndërsa në një studim
tjetër, pacientët e martuar raportuan nivele të ulëta kënaqësie për cilësinë e kujdesit të tyre
(Burnett-Zeigler e tj., 2011).
Studimit i Davy e të tjerë (2009) i cili ekzaminoi nivelin e kënaqësisë së pacientëve në lloje të
ndryshme të shërbimeve komunitare të shëndetit mendor në Gjenevë dhe marrëdhënien me
variablat sociodemografikë të pacientit. Gjinia (femërore), gjendja civile (jo beqar), burimet
financiare (jo me PAK apo ndihma të tjera sociale), diagnoza kryesore (jo skizofreni ose
psikoza), dhe tipi i shërbimit (program i specializuar) ishin të lidhura dukshëm me nivelin e
lartë të kënaqësisë, duke u marrë në analiznë në mënyrë të pavarur. Regresioni që përfshiu
këto pesë variabla tregoi se gjendja civile ishte një parashikues i rëndësishëm i nivelit të
kënaqësisë. Pra, kushtet e jetesës dhe mjedisi familjar kanë një ndikim të rëndësishëm në
vlerësimin që pacientët i bëjnë shërbimeve të shëndetit mendor.
Një studim në Amerikë (Xiao dhe Barber, 2007) raportoi se personat të cilët ishin të martuar
kishin më shumë gjasa të shfaqnin nivel të lartë kënaqësie në lidhjë me aksesin, ofruesin e
68
shërbimit dhe cilësinë e shërbimit krahasuar me që nuk janë martua kurrë. Gjithashtu edhe në
studimin e Ruggeri dhe të tjerë u pa se të jetuarit vetëm ishte e lidhur me nivele të ulta
kënaqësie në lidhje me llojin e ndërhyrjes, si dhe numri i madh i shtrimeve ishte i lidhur me
nivelin e ulët të kënaqësisë me llojin e ndërhyrjes (Ruggeri e tj., 2003).
2.6.2 Karakteristikat klinike
Karakteristikat klinike që do të shqyrtohen janë diagnoza, kohëzgjatja e çrregullimit dhe
vetëvlerësimi i shëndetit mendor.
2.6.2.1 Diagnoza dhe kohëzgjatja e çrregullimit
Variablat klinikë të pacientit, diagnoza dhe kohëzgjatja e çrregullimit luajnë një rol shumë të
rëndësishëm në nivelin e kënaqësisë së tij. Një studim i cili kishte në fokus krahasimin e
nivelit të kënaqësisë së pacientëve të hospitalizuar që vuanin nga çrregullimet depresive
raportoi se pacientët me çrregullime depresive dhe çrregullime të personalitetit shfaqën nivel
më të ulët kënaqësi se pacientët me çrregullime depresive pa çrregullim të personaliteti (t
=2.31, p= 0.03). Niveli i kënaqësisë së pacientit ishte i lidhur negativisht me ashpërsinë e
simptomave depresive (HRSD: r=0.38; p=0.01) dhe numrin e komorbiditeteve (r=0.42; p=
0.01) në çrregullimin depresiv. Numri i barnave të përshkruara lidheshin negativisht me
nivelin e kënaqësisë së pacientit në të dyja grupet (depresioni: r=0.28, p= 0.02; skizofreninë:
r=0.24; p=0.03) (Köhle e tj., 2014). Studimet tregojnë se pacientët me çrregullime të rënda
mendore (Kelstrup e tj., 1993 Svensson dhe Hansson, 1994; Rosenheck e tj.,1997) janë më
pak të kënaqur me kujdesin e tyre në përgjithësi.
Gigantesco e të tjerë raportuan se variablat që lidhen me pakënaqësinë e pacientëve
përfshijnë të paturit e një diagnozë të psikozës, të qenurit i shtruar dhe të qenurit në kontakt
me shërbimet e shëndetit mendor për më shumë se gjashtë vjet (Gigantesco e tj., 2002). Në
studimin e Holikatti e të tjerë ( 2012) i cili morri në studim pacientët e shërbimeve
komunitare të shëndetit mendor, ku përfshiheshin diagnozat e çrregullimeve të ankthit
(36.6%), çrregullimeve depresive (30.0%), çrregullimeve bipolare (16.6%), dhe skizofreni
(16.6%). Niveli më i madh i kënaqësisë është vërejtur në aspekte ndërpersonale (71.4%) dhe
kohën e kaluar me mjekët (62.4%). Dallimet midis nivelit të kënaqësië dhe diagnozës ishin
69
statistikisht të rëndësishme; pacientët me depresion kishin rezultatin më të lartë të ndjekur
nga ata me çrregullime ankthi, çrregullime bipolar dhe së fundmi skizofrenia. Pacientët me
skizofreni janë më pakënaqur, ndërsa pacientët me çrregullime depresive kishin nivelin më të
lartë të kënaqësisë me shërbimet.
Në studimin ndërkombëtar EPSILON, për matjen e nivelit të kënaqësisë së pacientit me
Shërbimin Psikiatrik Europian në pesë shtete Europiave, raportuan se sa më e lartë ashpërsia
e çrregullimit, ndërkulturalisht ishte e lidhur me nivelin e ulët të kënaqësisë me shërbimin,
veçanërisht në lidhje me dimensionet e përfshirjes së familjarëve dhe efikasitetit të
vetëperceptuar.
Gebhardt dhe të tjerë (2013) në studimin me 113 pacientë të shtruar në një spital psikiatrik
raportuan se pacientët me skizofreni dhe çrregullime personaliteti që ishin më pak të kënaqur
më shërbimin ( P = 0,071). Pra studimi evidentoi se niveli i kënaqësisë së pacientit varet nga
pesha e simptomave, funksionimi global, efektet anësorë të mjekimeve dhe lloji i diagnozës.
Prandaj, lehtësim i simptomave dhe reduktimin e efekteve anësore negative sa më shumë të
jetë e mundur duhet të jetë qëllimi kryesor i një trajtim spitalor.
Një studim i cila ka arritur në konkuzionin se me rritjen e ashpërsisë klinike ulet niveli i
kënaqësisë së pacientit është ai i Holikatti dhe të tjerëve (2012), të cilët raportuan se
ekzistojnw diferenca të rëndësishme statistikisht midis diagnozës dhe nivelit të kënaqësisë së
pacientit me shërbimin, pacientët me çrregullime depresive kishin nivel më të lartë të
kënaqësisë, të ndjekur nga ata me çrregullime ankthi, dhe më pak të kënaqur ishin pacientët
që vuanin nga skizofrenia.
Ndërsa Blenkiron dhe Hammill (2003) raportuan se vlerat mesatare të nivelit të kënaqësisë
ishin më të larta tek pacientët me çrregullime psikotike, çrregullimet bipolare, dhe më pas
çrregullimet depresive. Pacientë me çrregullime të personalitetit ishin më pak të kënaqur me
shërbimet e shëndetit mendor dhe jetën e tyre. Nga analiza e të dhënave rezultoi se krahasimi
midis personave me një diagnozë psikotike (duke përfshirë skizofrenia dhe çrregulliin
bipolar, n = 34) dhe atyre me një diagnozë jo-psikotike (çrregullime ankthi, çrregullime
depresive, çrregullime të personalitetit, ose çrregullime të tjera jo-psikotike, n = 52) nuk
kishin dalime statistikisht të rëndësishme me nivelin e kënaqësisë (M=18 pacientë psikotikë
kundrejt M=17 për pacientë jo-psikotike, Mann-Whitney U = 564, p = 0,213).
70
Në studimin e Hasler dhe të tjerë u investigua lidhja midis nivelit të kënaqësisë së pacientit,
diagnozës dhe rezultatet të trajtimit të raportuara në mënyrë retrospektive nga pacientët.
Rezultatet treguan nivele më të larta kënaqësie tek subjektet me çrregullime depresive dhe
çrregullime ankthit ndërsa nivele tepër të ulta të kënaqësisë në subjektet me çrregullime
personaliteti, çrregullimet e të ushqyerit dhe çrregullimet somatoforme.
Ndërsa përsa i përket variablit tjetër, kohëzgjatjes së çrregullimit, u pa se prania e një
çrregullim kronik ishte një parashikues i rëndësishëm i pakënaqësisë së pacientit. Ky rezultat
u konfirmua nga regresioni që tregoi një lidhje të rëndësishme negative midis pranisë së një
çrregullimi kronik psikiatrik dhe nivelit të kënaqësisë së pacientit. Pra, rezultatet mbështesin
lidhjen midis pakënaqësisë me kohëzgjatjen dhe ashpërsinë e çrregullimeve të shëndetit
mendor (Hasler e tj., 2004).
Edhe studimi i Mavrogiorgou e tjerëve (2013) tregoi se pacientët me një kohëzgjatje të
madhe të sëmundjes, dmth kontakt të gjatë në shërbimet e shëndetit mendor, ishin gjithnjë e
më të pakënaqur me kujdesin dhe ndihmën e marrë.
Por studimi i Fox dhe Storm (1981) tregoi se subjektet që kanë një gjendje kronike priren të
jenë më të kënaqur me kujdesin. Gjithashtu edhe studime të tjera kanë treguar se kohëzgjatja
e madhe e trajtimit është një faktor i lidhur me kënaqësinë e pacientit, niveli i kënaqësisë
rritet me rritjen e kohëzgjatjes së trajtimit (Berghofer, Lang, Henkel, Schmidi, Rudas, dhe
Schmitz, 2001; Kuosmanen e tj., 2006). Sipas Berghofer e të tjerë (2001) pacientët që marrin
një kujdes afatgjatë kanë dukshëm një përshtypje më pozitive të kujdesit se sa vizitorë për
herë të parë.
2.6.2. 2 Vetëvlerësimi i shëndetit mendor
Tre studime kanë shqyrtuar rolin e vetëvlerësimit të shëndetit mendor (VVSHM) dhe nivelin
e kënaqësisë së pacientëve më shërbimet e shëndetit mendor. Në vitin 2000, Rohland e të
tjerë kanë studiuar pacientët e American Medicaid për të përcaktuar marrëdhëniet midis
nivelit të kënaqësisë së pacientit me shërbimin e shëndetit mendor, VVSM, dhe kënaqësisë së
jetës. Autorët gjetën lidhje të rëndësishme statistikisht midis të tri variablave për personat me
skizofreni, por jo për ata me çrregullime depresive dhe çrregullime ankthi (Rohland e tj.,
2000). Studiuesit rekomanduan studime të mëtejshme për të qartësuar marrëdhëniet midis
71
nivelit të kënaqësisë së pacientit me shërbimin dhe VVSHM midis diagnozave të ndryshme
për të identifikuar nëse variablat të tjerë mund të jenë përgjegjës për këtë efekt.
Në vitin 2007, Raleigh e të tjerë në Angli zbuluan se njerëzit me VVSHM të keq ishin më
pak të kënaqur me shërbimet e shëndetit mendor. VVSHM ishte parashikuesi më i fortë midis
të gjitha variablave të studimit (përkatësisë etnike, moshës, situatës familjare, të jetuarit
vetëm, punësimit, dhe të shtrimeve në spitalin psikiatrik) (Raleigh e tj., 2007).
Eselius në vitin 2008 gjeti se niveli i kënaqësisë në lidhje ndjekjen e planit të trajtimit varej
nga VVSHM. Ata me VVSHM të shkëlqyer apo të mirë shprehen nivele më të larta
kënaqësie për planin e trajtimit krahasuar me ata me VVSHM të keq (Eselius e tj., 2008).
72
KAPITULLI III
METODOLOGJIA
3.1. Hyrje
Kapitulli fillon me një përshkrim të detajuar të metodës së hulumtimit që është përzgjedhur si
rezultat i modelit kërkimor dhe tipologjisë së studimit. Më pas vazhdon përshkrimi i mjedisit
të studimit, i tre QKSHM, popullatës dhe mënyrës së përcaktimit të kampionit. Përzgjedhja e
instrumentit që do të përdoret, pas një përshkrimi të detajuar të rishikimit të literaturës për të
përcaktuar instrumentin më të përshtatshëm së bashku me procesin e pilotimit zë një pjesë të
rëndësishme të këtij kapitulli. Dhe së fundmi paraqitet studimi kryesor, analizat statistikore
dhe konsideratat etike të studimit.
3.2. Dizajni i studimit
Dizenjimi i kërkimit është strategjia e cila justifikon logjikën, strukturën, dhe parimet e
metodologjisë dhe metodave kërkimore të përzgjedhura për t’ju përgjigjur pyetjeve
kërkimore (Creswell, 2012). Këndvështrimi post-pozitivist është paradigma e këtij studimi. Postpositivizmi është një
filozofi deterministe sipas të cilës shkaku përcakton pasojat ose rezultatet. Kështu, problemet
që studiohen mbi këtë këndvështrim fokusohen tek identifikimi dhe vlerësimi i shkakut që
ndikon rezultatin. Ky është një studim që i përket metodës të hulumtimit sasior joeksperimentale. Sipas
Creswell (2002) kërkimi sasior është procesi i mbledhjes, analizimit, interpretimit, dhe
shkrim i rezultateteve të një studimi. Metodologjia kërkimore është një seri teknikash të
përdorura për të hetuar fenomene natyrale duke ofruar një kontekst sa më objektiv me qëllim
mbledhjen e të dhënave, analizimin e tyre për të arritur në një konkluzion rreth pyetjeve
kërkimore dhe vlerësimin e saktësisë së rezultateve të arritura. Metodologjia është mënyra që
studiuesi përdor për të zgjidhur në mënyrë sistematike problemin në të cilin është fokusuar 73
kërkimi shkencor. Ajo përfshin të gjitha hapat nga ngritja e pyetjes kërkimore deri te
diskutimi i gjetjeve. Modeli kërkimor i përdorur për të përmbushur qëllimet e studimit është modeli deskriptiv me
dizajn korrelacional, në mënyrë që të përshkruhet modeli i kënaqesisë të pacientëve të
QKSHM në Tiranë dhe të shqyrtohen faktorët që lidhen me shtatë dimensionet e e kënaqësisë
së Shkallës së Veronës mbi Kënaqësinë e Pacientit. Modeli deskriptiv përdoret për të
përshkruar karakteristikat e një popullsie ose fenomeni dhe fokusohen në kuptimin në thelb të
natyrës së problemit të kërkimit (Zikmund, 2003), ndërsa dizajni korrelacional përdoret për të
përshkruar dhe për të matur shkallën e lidhjes ose marrëdhënies midis dy ose më shumë
variablave (Creswell, 2012).
Ndërsa tipologjia e studimit është ndërseksionale, bazohet në mbledhjen e të dhënave në një
moment të caktuar në kohë. Studimet ndërseksional përdoren shpesh për të vlerësuar nivelin e
kënaqësisë të një grup të caktuar pacientësh në faza të ndryshme gjatë marrjes së shërbimit
(Burns dhe Grove, 1997).
Në këtë studim është aplikuar kampionimi rastësor me probabilitet për një përzgjedhje të
rastësishmë të pjesëmarrësve, si një nga mënyrat më të mira për të marrë një kampionim
përfaqësues dhe bazohet në teoritë statistike që lidhen me “shpërndarjen normale” të
ngjarjeve. Në këtë studim ka disa supozime. Së pari, supozohet se konceptet jo të
vëzhgueshme, të tilla si niveli i kënaqësisë së pacientëve mund të numerizohen dhe të maten
me instrumentin e identifikuar. Së dyti, supozohet se pacientët e QKSHM kanë mundësi të
kuptojnë dhe të shprehin drejt (të mos kenë vështirësi të evidentueshme në të kuptuar) atë që
mendojnë dhe perceptojnë në momentin e realizimit të studimit. Së fundi, është supozuar se
individët do të japin përgjigje të vërteta dhe të sakta për pyetjet që mundësojnë matjen e
koncepteve me interes në këtë studim
3.3 Popullata e studimit
Popullata e synuar e këtij studimi janë të gjithë pacientët e kartelizuar që marrin shërbim
pranë tre QKSHM në qytetin e Tiranës. Përcaktimi i popullatës u bë i mundur pas këqyrjes së
74
dokumentacionit që dispononin shërbimet, të cilat përdoren për planifikimin e aktiviteteve
administrative dhe klinike të shërbimit.
Dokumentacioni i përdorur për përcaktimin e popullatë së studimit:
- Regjistri themeltar
- Kartela e pacientit
- Regjistri për rastet e reja
QKSHM Nr.1 QKSHM Nr. 2 QKSHM Nr.3
Nr. i kartelave për adultët 2958 2265 2395
Tabela 3.1 Numri i pacientëve të kartelizuar për tre QKSHM në Tiranë deri në shkurt 2015
Kriteret e përfshirjes në studim:
Periudha e trajtimit pranë QKSHM më kohëzgjatja minimale prej 1 viti.
Mosha 18-65
Pacientët që mund të japin vetë miratimin e informuar për të marrë pjesë në studim.
Pacientët që janë në gjendje të dominuar ose të qëndrueshme klinike
Kohëzgjatja minimale e periudhës së trajtimit prej një viti u vendos si kriteri duke ju referuar
studimeve të tjera ndërkombëtare dhe kombëtarë të fokusuara në këtë fushë, dhe sepse kjo
konsiderohet një periudhë e mjaftueshme për të krijuar përvojën me shërbimin (Ruggeri e tj.,
2003; Kęnia e tj., 2015).
Kriteret e përjashtimit nga studimi:
Prapambetjet e rënda dhe të moderuara mendore
Demencat
Më poshtë do të paraqitet mënyra e përcaktimit të popullatës së studimit pasi u aplikuan
kriteret e përjashtimit nga studimi në të tre QKSHM në qytetin e Tiranës.
75
Pacientët e kartelizuarQKSHM Nr. 1
Mars 2016n = 2958
Pacientët e përshtatshëmn = 2460
Pacientët e përshtatshëmn = 1868
Kriteri përjashtuesPeriudha minimale e
trajtimit një vit
Kriteri përjashtues Prapambetje e rëndë dhe e moderuar mendore n = 536Demencat n = 56
Diagrama 3.1 Popullata e QKSHM Nr. 1 pas aplikimit të kritereve përjashtuese
76
Pacientët e kartelizuarQKSHM Nr. 2Shkurt 2016
n = 2265
Pacientët e përshtatshëmn = 1723
Pacientët e përshtatshëm n = 1124
Kriteri përjashtuesPeriudha minimale e trajtimit një vit
n =542
Kriteri përjashtues Prapambetje e rëndë dhe e moderuar mendore n = 503Demencat n = 96
Diagrama 3.2 Popullata e QKSHM Nr. 2 pas aplikimit të kritereve përjashtuese
77
Pacientët e kartelizuarQKSHM Nr. 3Shkurt 2016
n = 2395
Pacientët e përshtatshëmn = 1797
Pacientët e përshtatshëm n = 1236
Kriteri përjashtuesPeriudha minimale e trajtimit
një vit n =598
Kriteri përjashtues Prapambetje e rëndë dhe e moderuar mendore n = 485Demencat n = 76
Diagrama 3.3 Popullata e QKSHM Nr.3 pas aplikimit të kritereve përjashtuese
78
Në QKSHM Nr.1 në fillim të muajit mars kishte 2958 pacientë të kartelizuar, nga të cilët 498
pacientë kishin më pak së një vit që marrnin shërbim pranë QKSHM (pacientë të
përshtatshëm n= 2460). Nga 2460 pacientë të cilët kishim më shumë se një vit që ndiqeshin
pranë QKSHM Nr.1, 536 prej tyrë ishin të diagnostifikuar më prapambetje të rëndë dhe të
moderuar mendore dhe 56 pacientë vuanin nga demenca. Pra nga popullata e QKSHM Nr.1,
pasi u aplikuan kriteret e përjashtimit nga studimi, pacientët e përshtatshëm për t’u marrë në
analizë për të nxjerrë numrin e pacientëve që do të jenë pjesë e kampionit janë n=1865.
Në QKSHM Nr.2 e në fillim të muajit mars kishte 2265 pacientë të kartelizuar, nga të cilët
542 pacientë kishin më pak së një vit që merrnin shërbim pranë QKSHM (pacientë të
përshtatshëm n= 1723). Nga 1723 pacientë të cilët kishim më shumë se një vit që ndiqeshin
pranë QKSHM Nr.2, 503 prej tyrë ishin të diagnostifikuar më prapambetje të rëndë dhe të
moderuar mendore dhe 96 pacientë vuanin nga demenca. Pra nga popullata e QKSHM Nr.2,
pasi u aplikuan kriteret e përjashtimit nga studimi, pacientët e përshtatshëm për t’u marrë në
analizë për të nxjerrë numrin e pacientëve që do të jenë pjesë e kampionit janë n=1124.
Në QKSHM Nr.3 e në fillim të muajit mars kishte 2395 pacientë të kartelizuar, nga të cilët
598 pacientë kishin më pak së një vit që merrnin shërbim pranë QKSHM (pacientë të
përshtatshëm n= 1797). Nga 1797 pacientë të cilët kishim më shumë se një vit që ndiqeshin
pranë QKSHM Nr.3, 485 prej tyre ishin të diagnostifikuar më prapambetje të rëndë dhe të
moderuar mendore dhe 76 pacientë vuanin nga demenca. Pra nga popullata e QKSHM Nr.3,
pasi u aplikuan kriteret e përjashtimit nga studimi, pacientët e përshtatshëm për t’u marrë në
analizë për të nxjerrë numrin e pacientëve që do të jenë pjesë e kampionit janë n=1236.
3. 4 Kampioni i studimit
Kampionimi është procesi i përzgjedhjes së një pjesë të popullsisë për të përfaqësuar të gjithë
popullsinë në mënyrë që konkluzionet rreth popullsisë të mund të bëhen nga kjo përfaqësi
(Polit dhe Beck, 2012). Konsideratat kyçe në lidhje me përzgjedhjen e kampionimit është
përfaqësueshmëria, e cila është e nevojshme për të minimizuar përmasat e gabimit të
kampionit (Polit dhe Beck, 2012). Probabiliteti i kampionimit, bazohet në faktin që, çdo
element i popullsisë ka një shans të barabartë, e të pavarur për të qënë i zgjedhur, është e
79
vetmja metodë e mundshme për të marrë një kampionim reprezentativ (Polit dhe Beck,
2012).
Pasi u aplikuan kriteret përjashtuese të studimit në tre QKSHM në Tiranë, popullata për të
treja qëndrat është si më poshtë vijon.
N (popullata) = QKSHM Nr.1 + QKSHM Nr.2 + QKSHM Nr.3
= 1,868 + 1,124 + 1,236= 4,228 pacient
Formula i llogaritjes se masës së kampionit (N = Popullata; e = emarzhi i gabimit; z = devijimi standart)Për të llogaritur kampioni do të përdoret formula e mëposhtme ku niveli i besueshmërisë do
të merret 95% ( z=1.96) dhe intervali i besimit (marzhi i gabimit) simboli e do te merret 5%
(0.05). (1.96)2 *0.5(1-0.5)
(0.05)2
Kampioni =1+ (1.96)2 *0.5(1-0.5)
(0.05)2* 4228384.16
=1.09086
n = 352
Në këtë studim, madhësia e kampionit është vlerësuar në bazë të metodës statistikore, duke u
fokusuar në dy elementë kryesorë që ndikojnë në saktësinë e rezultatit.
Së pari marzhi i gabimit (e), i cili është përqindja që përshkruan se sa afër janë rezultatet e
kampionit me "rezultatin e vërtetë" të popullatës së studimit. Për llogaritjen e madhësisë së
kampionit të studimit kufiri i gabimit u caktua 5 %
80
Madhësia e kampionit
Së dyti niveli i besimit, e cila është masa qe tregon masën e sigurisë që kampioni i
përzgjedhur pasqyron saktë popullsinë e studimit, brenda marzhit të saj të gabimit. Standardet
më të zakonshme të përdorura në studime janë 90%, 95%, dhe 99%. Në llogjaritjen e
kampionit të studimit u përdor niveli i besimit në masën 95%.
Pas përcaktimit të madhësisë së kampionit me metodën statistikore, pacientët përzgjidheshin
në mënyrë rastësore, por për të mos shkaktuar dëmtime emocionale (ndjesi negative) tek
pacientët që kishin diagnoza që nuk përfshiheshin në studim, u morr informacioni për
diagnozën e pacientit pasi ai merrte kontaktin e parë më qëndrën, dhe regjistrohej nga
infermieria në Regjistrin Themeltar. Pasi pacienti përfundonte vizitën, i kërkohej nëse do të
ishte i disponueshëm për t’u bërë pjesë e studimit, duke i prezantuar qëllimet dhe objektivat e
tij, dhe pasi nënshkruhej miratimi i informuar, studiuesia administronte pyetësorin,
SHVKSH-VE.
3.5 Vendi i studimit
Ky studim është kryer pranë tre QKSHM në Tiranë.
QKSHM Nr.1, Rajoni Nr. 1. Adresa: “Rruga e Elbasanit”, prapa Ambasades Amerikane. Kjo
qëndër ofron shërbime për fëmijë, adolishentë dhe të rritur. Ajo mbulon njësitë
administrative Nr. 1, 2, 3, 4 si dhe ishkomunat Baldushk, Bërzhutë, Bërzull, Dajt, Paskuqan,
Petrelë, Farkë, Shëngjergj, Zallbastar dhe Krrabë. Organika e këtij shërbimi përbëhet nga 20
profesionistë të cilët paraqiten në tabelen 3.1
QKSHM Nr.1 (Total = 20)
Psikiatër Psikopediatër Pun. Social Psikologë Terapistë Infermierë Sanitare
2 1 4 4 3 6
Tabela 3.2 Organika e QKSHM Nr. 1
QKSHM Nr.2 Rajoni Nr. 2. Adresa: Rr: Konferenca e Pezës (pranë çerdhes 24). Kjo qëndër
ka një zonë mbulimi prej 300 000 banorësh, ku përfshihen njësitë administrative Nr. 5, 6, 7
dhe ishkomunat Pezë, Ndroq, Vaqarr. Organika e këtij shërbimi përbëhet nga 20
profesionistë, të cilët paraqiten në tabelen 3.2. 81
QKSHM Nr.2 (Total = 20)
Psikiatër Psikopediatër Pun. Social Psikologë Terapistë Infermierë Sanitare
3 0 4 3 2 7 1
Tabela 3.3 Organika e QKSHM Nr. 2
QKSHM Nr. 3, Poliklinika e Specialiteteve Nr.3. Kjo qëndër ofron shërbime për fëmijë,
adolishentë dhe të rritur. Ajo ofron shërbime për banorët e njësivebashkiake Nr.8, 9, 10, 11
dhe, ish-komunat Kashar, Prezë, si dhe bashkitë Vorë dhe Kamëz. Organika e këtij shërbimi
përbëhet nga 22 profesionistë, të cilët paraqiten në tabelen 3.3.
QKSHM Nr.3 (Total = 22)
Psikiatër Psikopediatër Pun. Social Psikologë Terapistë Infermierë Sanitare
2 1 3 6 2 8 0
Tabela 3.4 Organika e QKSHM Nr. 3
3.6 Periudha e studimit
Studimi u krye gjatë periudhës mars – maj 2016. Pas paraqitjes në QKSHM me një kërkesë
nga drejtuesi i departamentit të Punës dhe Politikës Sociale, Prof. Dr Edmond Dragoti, nga
drejtueset e QKSHM u kërkua leje për realizimin e studimit nga MSH dhe Autoritetit
Shëndetësor Rajonal (ASHR) në Tiranë. Pas, aplikimit për leje, studiueses j’u dha mundësia
të fillonte me procesin e pilotimit të instrumentit për mbledhjen e të dhënave, SHVKSH-VE.
Ndërkohë u morr një përgjigje pozitive prej Ministrisë së Shëndetësisë, e cila mbështeti
studimin si një nismë e ndërmarrë në respekt të të drejtave të personave me çrregullime të
shëndetit mendor, konform ligjit dhe akteve ligjore në fuqi duke ruajtur fshehtësinë e
informacionit të marrë nga pacienti dhe të dhënat e tyre personale dhe shëndetësore.
Gjithashtu edhe ASHR në Tiranë, bazuar në miratimin e Ministrisë së Shëndetësisë, autorizoi
të treja drejtueset e QKSHM, për të lejuar studiuesen të zhvillonte pyetësorët me pacientët që
merrnin shërbim pranë QKSHM.
82
QKSHM ishin të hapura nga e hëna në të shtunë, prej orës 8:00 deri në orën 20:00, për këtë
arsye studiuesia, pasi u konsultua edhe me specialistët e QKSHM vendosi të ishte prezent në
QKSHM nga ora 08:00 -13:00 dhe mbasdite nga 16:00 – 19:00, nga e hëna deri të premte,
ndërsa të shtunën nga ora 08:00 -13:00.
3.7. Përzgjedhja e instrumentit të studimit
Instrumentit që do të përdoret për mbledhjen e të dhënave është një element shumë i
rëndësishëm i studimit. Kjo është arsyeja pse, për përcaktimin e tij u krye një rishikim i
theluar i literaturës, i cili përfshiu të gjithë artikujt e publikuar pas vitit 1995, me përjashtim
të Pyetësorit mbi Kënaqësinë e Klientit (Larsen, 1979) dhe Shkallës së Kënaqësisë me
Shërbimin (Greenfield, 1989) të cilët janë përdorur gjerësisht në periudhën e përcaktuar në
rishikimin e literaturës, por janë krijuar para vitit 1995.
Kriteri i kërkimit përfshinte të gjithë artikujt të cilët trajtonin hartimin dhe përdorimin e një
instrumenti që synonte të maste nivelin e kënaqësi të pacientit që merr shërbim pranë
qëndrave komunitare të shëndetit mendor.
Artikujt u kërkuan në databazën e Pubmed, PsychINFO, Google scholar, Scholar’s Portal,
MEDLINE. Ato përfshinin termin: “pyetësor mbi kënaqësinë e përdoruesit”; “pyetësor mbi
kënaqësinë e pacientit”; “pyetësor mbi kënaqësinë e klientit”; “studime mbi kënaqësinë e
pacientit”; “instrumenta mbi kënaqësinë e pacientit” .
Pas grumbullimit të një sërë artikujsh, u bë një shqyrtim shumë i detajuar i artikujve madje
dhe i bibliografisë, në mënyrë që të identifikohej ndonjë artikull shtesë me rëndësi për
studimin. Prej 62 artikujve të shqyrtuar, në 29 prej tyre trajtohej zhvillimin i një instumenti që
maste nivelin e kënaqësisë së pacientit me shërbimet e shëndetit mendor, dhe prej tyre u
evidentuan shtatë instumenta që masnin nivelin e kënaqësië së pacientëve që merrnin shërbim
pranë shërbimeve komunitare të shëndetit mendor. Karakteristikat e instrumentave janë
paraqitur në tabelën 3.4.
Të shtatë instrumentat u shqyrtuan duke marrë në konsideratë: popullatën ku përdoren,
parametrat psikometrikë (p.sh. konsistencën e brendshme, besueshmerinë test - ritest;
83
besueshmërinë), numrin e pyetjeve, dimensionet, periudhën e aplikimit, mënyrën e
administrimit dhe vëndin e origjinës.
Shumica e instrumente kishin në fokus adultët, ndërsa vetëm dy prej tyre ishin ndërtuar për
fëmijët dhe adolishentët. Apekte të ndryshme të vlefshmërisë, besueshmërisë dhe
konsistencës së brendëshme ishin vlerësuar në shumicën e artikujve të shqyrtuar, ku llogaritja
e alfa Cronbach ishte mënyra më e zakonshme që ishte përdorur.
Numri i çështjëve që përmbante çdo pyetësor varionte mesatarisht në 29 çështje.
Pothuajse të gjitha përgjigjet e pyetjet të pyetësorin ishin të bazuara te shkalla e Likertit,
ndonjëhërë përmbanin edhe pyetje shtesë të hapura ku subjekti mund të jepte komente shtesë
në lidhje me përvojën më shërbimin.
Pjesa më e madhe e instrumentave administroheshin nga vetë subjektet e studimit dhe vetëm
dy ishin pyetësorë ballë për ballë.
Një element shumë i rëndësishëm janë dimensionet që eksploronte secili instrument. Pas
shqyrtimit të instumentave, dimensionet e eksploruara prej secilit mund të grupoheshin në
shtatë dimensione bazë si: aksesi, shërbimi i ofruar, ofruesit e shërbimit, kushtet e ambjentit
të shërbimit, përfshirja e familjarëve, rezultatet e trajtimit dhe përfshirja e pacientëve në
trajtim.
Rishikimi i literaturës nxorri në pah edhe një sërë instrumentesh për matjen e nivelit të
kënaqësisë të pacientit, të cilat janë krijuar në mënyrë heterogjene, kanë përmbajtje të
ndryshme dhe besueshmëria dhe vlefshmëria e tyre nuk është testuar në mënyrë sistematike
(Boyer e tj., 2009). Gjithashtu këto instrumenta janë shumë të limituar vetëm në disa çështje
të cilat i përkasin vetëm një ose dy dimensioneve të kujdesit të shëndetit mendor (Kessing e
tj., 2006). Një tjetër problematikë është fakti që disa instrumenta përdorin shkallë jo të
ndjeshme për matjen e nivelit të kënaqësisë (Ruggeri, 1994), një shëmbull do të ishin
përgjigjet me dy nivele (i/e kënaqur, i/e pakënaqur).
Kënaqësia është konsideruar si një konstrukt shumëdimensional që kërkon instrumente
multifaktorialë në mënyrë që të matet me saktësi (Ruggeri, 2010).
Instrumentat multifaktorialë përmbajnë nën shkallë të cilat shërbejnë për të zbuluar
dimensionet specifike në lidhje me kënaqësinë dhe pakënaqësinë (Bandeira dhe Silva, 2012;
Silva, 2014). Disa kërkesa, të tilla si parametrat psikometrike të vlefshmërisë dhe
84
besueshmërisë, duhet të plotësohen në mënyrë që rezultatet e një studimi të kenë kredibilitet
(Bandeira dhe Silva, 2012).
Pas shqyrtimit të hollësishëm të pyetësorëve që masnin nivelin e kënaqësisë të pacientëve më
shërbimet komunitare të shëndetit mendor, u zgjodh Shkalla e Veronës mbi Kënaqësinë e
Shërbimit, Versioni Europian, i cili përmban shtatë dimensione të kënaqësisë së pacientit, me
54 çështje, i zhvilluar nga Dr. Mirella Ruggeri .
Ky instrument ka marrë vëmendjen më të madhe të kërkimit në psikiatri duke u përdorur në
studime ndërkombëtare (Corbiere e tj., 2003; Henderson etj., 2003), ku është testuar
vlefshmëria dhe besueshmëria e tij. Këtu vlen të përmendet studimi i ndërmarrë në shërbimet
e shëndet mendor në pesë shtete Europiane (Norvegji, Danimarkë, Angli, Itali, Spanjë) në
studimin e Shërbimit Psikiatrik Europian: Inputet të Lidhura me Dimensionet e Rezultave dhe
Nevojave (EPSILON) (Ruggeri e tj., 2000).
Koeficienti α për rezultatin e përgjithshëm të SHVKSH-VE në kampionin e përbashkët në të
pesë shtetet ishte 0.96 (95% CI0.94-0.97) dhe lëvizte nga 0.92 (95% CI0.60-1.00) deri në
0.96 (95% CI 0,93-0,98) midis shteteve.
Besueshmëria Test-Ritest për rezultat të përgjithshëm SHVKSH-VE, në të pesta shtetet ishte
0.82 (95% CI0.78-0.85) dhe levizte nga 0.73 (95%) CI0.6-0.86 deri në 0,93 (95% CI0.89-
0.97) midis shteteve.
Këto rezultate tregojnë që SHVKSH-VE është një instrument i besueshëm për matjen e
nivelit të kënaqësisë së shërbimit më persona që vuajnë nga skizofrenia, mund të përdoret në
projekte krahasuese kërkimore ndërkombëtare dhe në praktikën rutinë klinike në shërbimet e
shëndetit mendor në të gjithë Evropën.
Në pyetësorin e SHVKSH-VE çdo çështje është e vlerësuar në një shkallë Likert me pesë
nivele, duke filluar nga “e keqe” (=1), “e pakënaqëshme” (=2), “e përzier” (=3), “e
kënaqshme” (=4), dhe “e shkëlqyer” (=5).Nëse instrumentat e tjerë kanë një fokus specifik
(pacientet e hospitalizuar ose pacientët e shërbimeve komunitare) SHVKSH-VE synon një
spektër të gjerë vlerësimi (Boyer e tj., 2009; Rugger 1994)
SHVKSH-VE përfshin shtatë dimensione të gjëra që janë:
85
Kënaqësia e përgjithshme - Ky dimension konsiston në tre çështje të cilat masin
vivelin e përgjithshëm të kënaqësinë me shërbimin duke vlerësuar "kënaqësinë e
përgjithshme, "sasinë e ndihmës së marrë", dhe "llojet e shërbimeve".
Aftësitë profesionale dhë mënyra e sjelljes – Ky dimension konsiston në 14 çështje të
cilat masin nivelin e kënaqësisë së pacientëve në lidhje me kompetencën dhe mënyrën
e sjelljes se specialistëve të ekipit multidisiplinar të shëndetit mendor, duke u
fokusuar në aftësitë teknike, aftësitë ndërpersonale, bashkëpunimin midis
specialistëve të shërbimit të shëndetit mendor, respektimin e të drejtave të pacientit e
tj. Tek ekipi multidisiplinar i specialistëve përfshihet psikiatri, punonjësi social,
psikilogu dhe stafi infermieror.
Informacioni – Ky dimension konsiston në tre çështje të cilat masin nivelin e
kënaqësisë së pacientit në lidhje me informacionin e dhënë mbi shërbimet e ofruara,
çrregullimin dhe trajtimin.
Aksesi – Ky dimension konsiston në dy çështje të cilat masin nivelin e kënaqësisë në
lidhjë me kushtet fizike dhe koston e shërbimit.
Efikasiteti – Ky dimension konsiston në tetë çështje të cilat masin nivelin e kënaqësisë
në lidhje me efikasitetin e shërbimit në përgjithësi dhe efikasitetin në lidhje me disa
aspekte specifike si simptomat, aftësitë sociale dhe marrëdhëniet familjare të
pacientit.
Përfshirja e familjarëve – Ky dimension konsiston në katër çështje të cilat masin
nivelin e kënaqësisë në lidhje me ndihmën që i jepet familjarit më të afërt duke e
dëgjuar, kuptuar, dhënë këshilla, informacion dhe ndihmë për të përballuar problemet.
Format e ndërhyrjes – Ky dimension konsiston në 15 çështje të cilat masin nivelin e
kënaqësisë në lidhje me reagimin e shërbimi ndaj situatave të krizave, terapitë
individuale ose në grup, ndihmën praktike në shtëpi, aktivitete rekreative brenda
QKSHM, sigurimin e mundësive për aktivitete jashtë ambientieve te QKSHM etj.
Çështjet nga 41- 54 konsistojnë në një set me tre pyetje secila: së pari pacienti pyetet nëse
ai/ajo ka marrë një ndërhyrje specifike ( Pyetja A: "A e keni marrë ndërhyrjes X në vitin e
fundit?") – Nëse përgjigjia është “po” pacienti pyetet në lidhje me nivelin e kënaqësisë për
86
ndërhyrjen e marrë me një pyetje me shkallën e Likert (Pyetja B). Nëse përgjigjia është “jo”,
pacienti pyetet Pyetja C: “Do të kishte dëshiruar ta merrje atë ndërhyrje?” (6=jo, 7=nuk e di,
8= po).
Ky set pyetjesh lejon matjen e nivelit të kënaqësisë subjektive në dy drejtime, atë të
ndërhyrjes së marrë por edhe me vendimin e specialistëve për të mos e përdorur atë
ndërhyrje. Kjo e fundit mund të konsiderohet si një masë e trajtimit të dëshiruar nga
këndvështrimi i pacientit.
SHVKSH-VE është konceptuar si një instrument që vetë – administrohet nga pacientët. Por
gjatë procesit të verifikimit të konsistencës së brendëshme së pyetësorit u vu re se në rastin
kur instrumenti vetë – administrohej nga subjektet e këtij studimi vetëm 40% e tyre e
plotësoheshin tërësisht. Ndërsa në rastin kur pyetësori administrohej nga studiuesia 90% e
tyre plotësoheshin tërësisht. Kjo mund të vinte si rrjedhojë e gjatësisë së instrumentit ose për
shkak të vështirësisë për të kuptuar pyetjet. Pyetësori u administrua nga vetë studiuesia në të
tre QKSHM, në mënyrë që të sigurohesh një uniformitet në dhënien e shpjegimeve gjatë
plotësimit e pyetësorit dhe marrjen e një informacioni me të detajuar. Gjithashtu në këtë
mënyrë sigurohej një cilësisë dhe vlefshmëri më e madhe e të dhënave të mbledhura.
87
Tabela 3.5 . Instrumentat e përdorur për natjen e nivelit të kënaqësisë të pacientit me shërbimin
Instrumenti Pritshmëritë e Ofruesve dhe Përdoruesve të Shërbimit Versini i Përdoruesve (CUES-U)
Njësia
Qëndrat Komunitare të Shëndetit Mendor (Lelliott et al., 2001)
Popullata
Adultët
Vëndi i origjinës Angli
Parametrat Psikometrikë
Koefiçenti Spearman's =0.42; P < 0.01 Analiza e komponentëve kyesorë ICC – e moderuar, mirë, më mirë
Administrimi Çështjet 16 çështje – 3 shkallë Likert
Dimensionet Aksesi/Përfshirja Shërbimi i ofruar Karakteristikat e terapistit
Aksesi/Përfshirja Shërbimi i ofruar Karakteristikat e terapistit Aksesi/Përfshirja Shërbimi i ofruar Karakteristikat e terapistit Akses Shërbimi i ofruar Karakteristikat e terapistit Aksesin Përfshirjen Rezultaret
Aksesi Rezultatet Shërbimi i ofruar Karakteristikat e terapistit
Administrim Vetë – administrim 15-30
Vetë – administrim
Periudha Aplikimit
Qëndrat Komunitare të Shëndetit Mendor (Blenkiron and Hammill, 2003)
Shkalla e Kënaqësiaë së Pacientëve të Dalë nga Spitali Psikiatrik i Charleston- it (Pellegrin et al., 2001)
Shërbimet e Shëndetit Mendor
Adultët
Angli
16 çështje – 3 shkallë Likert
Adultët
Amerikë
Konsistenca e brendëshme Cronbach's alpha = 0.87 Korelacioni i Pearson (r)
15 çështje – 5 shkallë Likert
Vetë – administrim 2 - 5
Intervista me anë të telefonit
Gjatë trajtimit
Studimi i Eksperiencës dhe Rezultateve me Kujdesin e Shërbimit të Shëndetit Mendor (Brunero et al., 2009)
Shërbimet e Shëndetit Mendor
Adultët
Amerikë
12 çështje - 5 shkallë Likert
Mat rezultatet pas 6 muajsh trajtim
Studimi i Programit të Përmirësimit Statistikor të Shendetit Mendor UKU- Shkalla e Vlerësimit të Kënaqësisë së Përdoruesit (Ivarsson et al., 2007)
Shërbimet e Shëndetit Mendor Shërbimet e Shëndetit Mendor
Adultët
Amerikë
40 çështje - 5 shkallë Likert 13 çështje 7 shkallë Likert
Vetë – administrim
Adultët
Suedi
Vetë – administrim
(Konsistenca e brendshme Cronbach's alpha = 0.80 Korelacioni midis çështjeve nga r=0.67 and r=0.83
88
Instrumenti Shkalla e Veronës QKSHM Adultë Itali mbi Kënaqësinë e (Ruggeri e tj., Shërbimit 2004) Versioni EU
Njësia Popullata Vëndi i origjinës
Parametrat Psikometrikë Konsistenca e brendshme Cronbach's alpha = 0.97
Administrimi Çështjet 54 çështje 5 shkallë Likert
24 çështje 4-5 shkallë Likert 7 dimensione
Dimensionet Aksesi Informacioni Efikasiteti Tipi i ndërhyrjes Kënaqësia e përgji Tjetër
Administri Vetë Administrim 20 – 30 min
Periudha aplikimit
OBSH Shkalla e Përgjegjshmërisë te Sistemit Shëndetësor
Shërbimet e shëndetit mendor
Adultë
Zvicër
Konsistenca e brendshme Cronbach's alpha = 0.85 Besueshmeria test - ritest
Shërbimi Aksesi Kushtet e ambjenteve Tjetër
Intervista ballë - ballë
89
3.8 Zhvillimi i instrumentit të SHVKSH-VE
Hapi i parë: Përkthimi i pyetësorit
Fillimisht studiuesia kontaktoi hartuesen e pyetësorit të SHVKSH-VE Dr. Mirella Ruggeri
(Drejtuese e Departamentit të Psikiatrisë në Universitetin e Veronës) për të marrë lejën për të
përdorur pyetësorin e SHVKSH-VE (bashkangjitur tek shtojcat). Ajo aprovoi kërkesën dhe
miratoi versionin përfundimtar të pyetësorit, pasi kaloi të gjitha fazat e përshkruara më poshtë
në mënyrë të detajuar.
Pasi u përzgjodh versioni italisht (VSSS – EU Version) i pyetësorit të Shkallës së Veronës
mbi Kënaqësinë me Shërbimin, studiuesia në mënyrë që të shmangte disa probleme të
qënësishme të përkthimit, adoptoi hapat e modelit të modifikuar të Brislin (Brislin,1970), i
cili është sugjeruar nga OBSH për përkthimin dhe përshtatjen kulturore të instrumentave
(Sartorius, 1996). Procesi i plotë i përkthimit dhe përshtatjes pasqyrohet në Figurën 3.1
Figura 3.1 Procesi i përkthimit dhe përshtatjes së pyetësotit të SHVKSH-VE
Studiuesia dhe një përkthyes i pavarur, kompetent në gjuhën shqipe dhe italiane, përkthyen
VSSS-EU Version, i cili u zgjodh qëllimisht në gjuhën italiane sepse ajo është gjuha në të
cilën instrumenti është hartuar (versioni fillestar).
Përkthimi nga gjuha italiane
Testimi i përshtatsh-mërisë
kulturore
Ripërkthi-mi i verbë
Testimi i barasvlef-shmwrisë
Pilotimi
90
Hapi i dytë: Përshtatja kulturore e pyetësorit
Për vlerësimin e përshtatshmërisë kulturore studiuesia bashkëpunoi me specialistët bilingualë
të shëndetit mendor të QKSHM Nr.2. Ekipi përbëhej nga një psikiatër, një punonjëse sociale,
një psikolog dhe përkthyesi. Diskutimi u fokusua në dy drejtime kryesore. Së pari, përshtatja
me strukturën dhe procesin e funksionimit të QKSHM në Shqipëri. Së dyti, përzgjedhja e
fjalëve dhë frazave më të përshtatshme nga aspekti gjuhësor dhe kulturor.
SHVKSH-VE është validuar në studime të ndryshme ndërkombëtare (Corbiere e tj., 2003;
Henderson etj., 2003), por për të qënë i përshtatshëm për aplikim në Shqipëri, pas
diskutimeve u konsiderua e nevojshme të bëhen disa ndryshime në përputhje me strukturën
dhe procesin e funksionimit të QKSHM (për të cilat u morr autorizimi i autores së
instrumenti M. Rugerri).
Në versionin origjinal të pyetësorit çështja e dytë i referohej: “Sjelljes dhe mënyrës së
komunikimit të personelit të sekretarisë në telefon apo edhe personalisht”, ndërkohë që tek tre
QKSHM në Tiranë ky shërbim mbulohet nga stafi infermieror. Për këtë arsye kjo pyetje u
gjykua të organizohej në vlerësimin në lidhje me: “Sjelljen dhe mënyrën e komunikimit të
infermiereve, në telefon apo edhe personalisht”
Në modelin origjinal të SHVKSH-VE, dimensioni i dytë i pyetësorit, konkretisht çështjet
3, 5, 6,15, 16,23 të cilat, masnin nivelin e kënaqësisë së pacientëve në lidhje me aftësinë e
psikiatërve dhe psikologëve. Specifikisht kërkohej të jepej një gjykim i përgjithshëm në
lidhje me:“Kompetencën dhe profesionalizmin e psikiatërve dhe psikologëve”, “Aftësinë e
psikiatërve dhe psikologëve për të dëgjuar dhe kuptuar problemin tuaj”, “Sjelljen dhe
mënyrën e komunikimit të psikiatërve dhe psikologëve”, “Saktësinë dhe përpikmërinë e
psikatërve dhe psikologëve”, “Aftësinë e psikiatërve dhe psikologëve për të bashkëpunuar
me mjekun tuaj të familjes apo me mjek të tjerë specialistë, nëse është e nevojshme”.
Në fakt edhe pse pranë çdo QKSHM në qytetin e Tiranës ka psikologë, nga rishikimi
paraprak i kartelave dhe regjistrave të shërbimeve vetëm një numër shumë i vogël pacientësh
marrin seanca individuale me psikologët. Për këtë arsye u gjykua që në këto çështje të matej
vetëm niveli i kënaqësisë së pacientëve për aftësitë e psikiatërve, ndërsa për psikologun do të
marrim një informacionin që mundësohet në seksionin e setit me tre pyetje: së pari pacienti
pyetet nëse ai/ajo ka zhvilluar seanca individuale me psikologun (Pyetja A) – Nëse përgjigjia
është “po” pacienti pyetet në lidhje me nivelin e kënaqësisë për seancat e zhvilluara me një
91
pyetje me shkallën e Likert (Pyetja B). Nëse përgjigjia është “jo”, pacienti pyetet Pyetja C:
“Do të kishte dëshiruar kishte patur seanca individuale me psikologun?” (6=jo, 7=nuk e di,
8= po).
E njëjta situatë ishte edhe me punonjësin social, një pjesë shumë e vogël pacientësh kishin
kontakte me ta, për këtë arsye u eleminuan nga modeli origjinal i SHVKSH-VE pyetjet të
cilat kërkonin gjykimin e pacientëve në lidhje me: “Kompetencën dhe profesionalitetin e
punonjësve sociale”,“Sjelljen dhe edukatën e punonjësve sociale”, “Saktësinë dhe
përpikmërinë e punonjësve socialë”, “Aftësinë e punonjësve socialë për të dëgjuar dhe për të
kuptuar problemet e pacientëve”. Me qëllim që të mos përjashtoheshin vlerësimet e
pacientëve që kishin patur kontakte me punonjësin social, studiuesia duke ruajtur të njëjtën
strukturë pyetjesh me versionin origjinal, shtoi një çështje tek seti me tre pyetje: ku pacienti
pyetet nëse ai/ajo ka patur takime me punonjësin social (Pyetja A) – Nëse përgjigjia është
“po” pacienti pyetet në lidhje me nivelin e kënaqësisë për ndërhyrjen e marrë me një pyetje
me shkallën e Likert (Pyetja B). Nëse përgjigjia është “jo”, pacienti pyetet Pyetja C: “Do të
kishte dëshiruar kishte patur takime me punonjësin social?” (6=jo, 7=nuk e di, 8= po).
Ndërsa në lidhje me infermierët e QKSHM në Tiranë, ata merrëshin kryesisht vetëm me
plotësimin e dokumentacionin (kartela/regjistri/plan kujdesi), për këtë arsye nga pyetësori u
eleminuan pyetjet që synonin të masnin: “Njohjen e infermierëve me shqetësimet aktuale dhe
të shkuara të pacientëve”, “Saktësinë dhe përpikmërinë e infermierëve” dhe “Aftësinë e
infermierëve për të dëgjuar dhe kuptuar problemet e pacientëve”.
Gjithashtu u eleminuan dy çështje. Çështja e 15 – të, në lidhje vlerësimin e disponibilitetit të
shërbimit ndaj emergjencave gjatë natës dhe ditëve festive, sepse të tre QKSHM ofrojnë
shërbim nga e hëna në të shtunë, prej orës 08:00 deri në orën 20:00. Dhe çështja e 46 – të, ku
pacienti pyetet nësë gjatë tre muajve të fundit i është rekomanduar shtrimi në shtëpi të
mbështetura. Në Tiranë funksionojnë dy Shtëpi të Mbështetura, të cilat ofrojnë shërbim
vetëm për pacientët rezidenciale, pra nuk ka shtrime të tjera.
Një element tjetër që u diskutua ishte përshtatja e shkallës Likert me pesë nivele ,duke filluar
nga “e keqe” (=1), “e pakënaqëshme” (=2), “e përzier” (=3), “e kënaqshme” (=4), dhe “e
shkëlqyer” (= 5). Niveli i tretë, pas disa alternativave të mundëshme, “e moderuar”, “as mirë
as keq”, dhe “e përzier”, nga përkthyesi dhe specialistët e QKSHM u gjykua më e
përshtatshme alternativa e fundit
92
Hapi i trete: Përkthimi i verbër
Pyetësori u ripërkthye sërisht në gjuhën italianë me qëllimi që të verifikohej nësë përkthimi
kishte ruajtur kuptimin origjinal të pyetjeve.
Hapi i katërt: Testimi i barasvlefshmërisë
Në fazën e fundit të përkthimit dhe përshtatjes kulturore të pyetësorit të SHVKSH-VE
studiuesia dhe përkthyesi krahasuan dhe rishikuan versionin origjinal italian të pyetësorit dhe
versionin e ripërkthyer në italisht në mënyrë që të vëzhgohej barazvlefshmëria e çështjeve të
pyetësorit. Pas shqyrtimit rezultoi se me përjashtim të çështjeve të modifikuara, pyetësori
kishte ruajtur kuptimin origjinal të pyetjeve dhe kishte një nivel kuptueshmërie,
përshtatshmërie gjuhësore dhe qartësi të konsiderueshme.
3.8.1 Pilotimi i pyetësorit të SHVKSH-VE
Një studim pilot është një procedurë e nevojshme dhe e rëndësishme para se të ndërmerret
studimit kryesor. Ai është një ndihmë për studiuesin, kryesisht për të parandaluar dështimin e
përmbushjes së objektivave kërkimorë, për shkak të disa gabimeve të paparashikuara (Chen,
2007). Ai mund të testojë pyetësorin për saktësinë e përkthimit, lexueshmërinë e tij dhe
pranueshmërinë e kërkesave studimore. Ai gjithashtu mund të shërbejë si një ndihmë për të
përllogaritur kohëzgjatjen e përafërt të plotësimit të pyetësorit, si dhe shpenzimet e
mundshme të studimit.
Sipas Connelly (2008), literatura ekzistuese sygjeron se në një studim pilot duhet të ketë
masën e 10% e kampionit të projektuar për studim kryesor. Megjithatë, Hertzog (2008)
paralajmëron se kjo nuk është një çështje e thjeshtë për të zgjidhur, sepse studimet në fushën
e shëndetit mendor janë të ndikuara nga shumë faktorë. Por nësë ju referohemi studimeve të
ngjashme, Isaac dhe Michael (1995) sugjeruan 10 – 30 subjekte; Hill (1998) sugjeruan 10
deri në 30 pjesëmarrës për studimet pilot; Julious (2005) në fushën e mjekësisë, dhe van Belle
(2002) sugjeruan 12 subjekte; ndërsa Treece dhe Treece (1982) sugjeruan 10% të madhësisë
së mostrës projektit.
Kampioni që u pilotua:
n (pilot) = 352* 10% = 36 pacient
93
Kriteret e përfshirjes dhe të përjashtimit të pacientëve në studim ishin të njëjta me ato të
pjesëmarrjes për studimin kryesor. Karakteristikat e pjesëmarrësve në studim pilot janë
paraqitur në tabelën 3.6.
Treguesit demografik
Kategoria Frequency Percent
Mosha
Nga 18 – 27 3 8.6 Nga 28 – 37 11 31.4 Nga 38 – 47 9 25.7 Nga 48 – 57 6 14.3 Nga 58 – 65 7 20.0 Total 36 100.0
Gjinia
Femër 21 60.0 Mashkull 15 40.0 Total 36 100.0
Nivel arsimor
Arsimin fillor 1 2.9 Arsim 8/9 vjeçar 15 42.9 Arsimin e mesëm 15 40.0 Arsimin e lartë 5 14.3 Total 36 100.0
Statusi civil
Beqar/e 11 28.6 Bashkëjetesë 3 8.6 I/e martuar 21 60.0 I/e divorcuar 1 2.9 Total 36 100.0
Me kë jeton? Vetëm me bashkëshortin/en (partnerin/en)
7 20.0
Me bashkëshortin/en dhe fëmijët
18 51.4
Me familjarë të tjerë 11 28.6 Total 36 100.0
Punësimi I punësuar 7 20.0 I papunë 7 20.0 Ndihmë ekonomike 1 2.9 Pagesë për aftësi të kufizuar
21 57.1
Total 36 100.0 Të ardhurat mujore Deri në 30000 lekë 25 71.4
Nga 30000 – 60000 10 25.7 Nga 60000 – 90000 1 2.9 Total 36 100.0
Zona e banimit Urbane 30 85.7 Rurale 6 14.3 Total 36 100.0
94
Diagnoza Skizofreni dhe çrregullime të tjera psikotike
5 13.9
Çrregullimet depresive 16 44.4 Çrregullimet somatoforrme 1 2.8 Çrregullimet bipolare 12 33.3 Çrregullimet e personalitetit 1 2.8 Çrregullimet e ankthit 1 2.8
Total 36 100.0
Zgjatja e çrregullimit
Nga 1 – 2 vjet 3 8.6 Nga 2 – 5 vjet 12 31.4 Më shumë se 5 vjet 21 60.0 Total 36 100.0
Tabela 3.6 Karakteristikat socio-demografike dhe klinike në studimin pilot.
Subjektet e në fazën e pilotimit përmbushën kriteret e përfshirjes, u zgjodhën në mënyrë
konveniente, të përshtatshme për të vlerësuar kuptueshmërinë, përshtatshmërinë gjuhësore
dhe qartësinë e versionit shqiptar të pyetësorit.
Objektivi i dytë i procesit të pilotimit ishte vlerësimi i dy mënyrave të administrimit të
pyetësorit (vetë – administrimi apo intervistimi).
Pas nënshkrimit të miratimit të informuar, 18 pacientë vetë – administruan pyetesorin ndërsa
tek 18 pacientët e tjerë pyetësori u administrua nga studiuesia. Koha për plotësimin e
pyetësorëve më të dyja metodat u rregjistrua dhe paraqitet më poshtë në Tabelen 3.7. Të
gjitha pjesëmarrësit janë pyetur për të dhënë komente në lidhje me pyetësorin dhe procesin e
kërkimit, si u ishte dukur, çfarë elementësh duheshin riparë, p.sh. nëse pyetësori ishte i qartë
dhe i kuptueshëm dhe nëse ata ishin ndier të shqetësuar gjatë plotësimit të tij.
Indikatorët e performancës Intervistë Vetë –
administrim
Koha në minuta 25 ± 6 22 ± 5
Numri i pyetësorëve të plotësuar plotëshisht (%) 90% 40%
Tabela 3.7 Krahasimi midis dy metodave të administrimit të pyetësorit
Fillimisht u testuar besueshmëria dhe vlefshmëria e secilës shkallë të instrumentit të përdorur
në studimin pilot. Vlefshmëria në paraqitje1 (face validity) është matur nëpërmjet konsultimit
1Shkalla në të cilën një procedurë, veçanërisht një vlerësim ose testim shfaqet të jetë efektiv në termat e qëllimeve të tij të deklaruara.
95
me pjesëmarrësit në studimin pilot dhe të konsultimeve me tre ekspertë të shëndetit mendor.
Edhe pse vlefshmëria në paraqitje nuk duhet të konsiderohet si një dëshmi e fortë për
vlefshmërinë e një instrumenti, ajo është e shumë ndihmëse për subjektet që të përfundojnë
instrumentin në qoftë se ai ka një vlefshmëri të kënaqshme paraqitëse (Polit dhe Beck, 2012).
Këto shkallë janë konsideruar të kenë rëndësi për atë që ata ishin menduar për të matur.
Koeficienti α Cronbach është përllogaritur për të provuar qëndrueshmërinë e brendshme (shih
Tabelën 3.8). Konsistenca e brendshme e SHVKSH-VE përmbushi pragun e pranueshmërisë
të të qenit mbi 0.75, duke treguar kështu një qëndrueshmëri të shkëlqyeshme të instrumentit,
ku totali i koeficientit për 49 pyetjet paraqitet me një koeficient α=0.948, i cili cilësohet si
vlerësimin shkëlqyeshëm.
Konsistenca e brendëshme α Cronbach Numri i çështjeve
.948 49
Tabela 3.8 Besueshmëria e përgjithshme e instrumentit në studimin pilot
Kuptimi i vlerave të alfës është i tillë: kur α ≥ 0.9 vlerësohet shkëlqyeshëm; 0.8 ≤ α < 0.9
vlerësohet mirë; 0.7 ≤ α < 0.8 vlerësohet e pranueshme; 0.6 ≤ α < 0.7 vlerësohet e
diskutueshme; 0.5 ≤ α < 0.6 vlerësohet e varfër; α < 0.5 vlerësohet e papranueshme.
Rezultati tregoi që SHVKSH-VE Versioni Europian është një instrument i besueshëm për
matjen e nivelit të kënaqësisë së pacientëve që marrin shërbim pranë QKSHM, në qytetin e
Tiranës.
Përveç se në pesë shtetet e përmëndura më lart instumenti është validuar edhe në Francë,
Gjermani, Kuvajt, Teheran, Brazil, Portugal, etj.
Në validimin e SHVKSH-VE në gjuhën franceze, koeficientët i qëndrueshmërisë së
brendëshme për çdo dimension është i kënaqshëm, dhe lëviz nga .83 deri në .91, me
përjashtim dimensionit të informacionit dhe aksesit në shërbim (Corbière e tj., 2003).
Në studimin e ndërmarë në Kuvajt, i njëjtë me studimin EPSILON, qëndrueshmëria e
brendshme (alfa Cronbach) e SHVKSH-VE rezultoi të ishte 0.97 (Zahid e tj., 2010).
96
3.8.2.Të dhënat socio-demografike
Të dhënat socio-demografike dhe klinike të mbledhura përfshinin informacione të tilla, si:
mosha, gjinia, niveli i arsimit, statusi civil, me kë jeton, punësimi, niveli i të ardhuave, zona e
banimit, diagnoza dhe kohëzgjatja e çrregullimit, paaftësi fizike, vetëvlerësimi i shëndetit
mendor. Etnia e raca e subjekteve nuk ishte pjesë e të dhënave të siguruara pasi nuk ishte e
qëllimshme të diferencoheshin diferenca të tilla në këtë studim. Niveli i edukimit të
pjesëmarrësve u vlerësua të grupohej në “Pa arsim” “Arsim fillor”, “Arsim 8/9-vjeçar”,
“Arsim i mesëm”, dhe “Arsim i lartë”. Gjendja civile ishte e ndarë në pesë grupe: “Beqar”,
“Fejuar”, “Martuar”, “Divorcuar”, “Ve” dhe “Bashkëjeton”. Me kë jetonin pacientët,
“Vetëm”, “Me bashkëshortin/en”, “Vetëm me fëmijët”, “Me bashkëshortin/en dhe me
fëmijët”, “ Me familjarë të tjerë”, “Azil” “Tjetër...” ishte një e dhënë socio-demografike
tjetër e vlerësuar si e rëndësishme në nivelin e kënaqësisë së pacientëve të QKSHM, në
qytetin e Tiranës. Punësimi u vlerësa të grupohej në “I/e punësuar”, “I/e vetëpunësuar”,
“Student/e”, “Shtëpiak/e”, “I papunë”, “Ndihmë ekonomike”, “Pagesë për aftësi të
kufizuar”, “Pension”. Ndërsa niveli i të ardhrave u grupua në: deri në 30000 lekë; nga 30000
– 60000; nga 60000 – 90000; nga 90000 – 120000; nga 120000 – 150000; dhe më shumë se
150000. Zona rezidenciale, e banimit u kodua referuar strukturës dikotomike “Urbane”,
“Rurale”.
Të dhënat klinike u fokusuan në dy elementë, diagnoza dhe kohëzgjatja e çrregullimit. Në
QKSHM, në qytetin e Tiranës dokumentimi i çrregullimit mendor/diagnozës kodohej sipas
ICD 10 ( tek paketa e akteve nënligjore të mbështetura në Ligjin nr 44/2012, “Për Shëndetin
Mendor”, gjendet klasifikimi i DSM-IV i koduar sipas ICD 10). Gjithashtu për të bërë
grupimin e kategorive të diagnozave, u konsultuan edhe të dhënat e Autoritetit Shëndetësor
Rajonal, në Tiranë, për të parë diagnozat që kishin një prevalence më të lartë.
Bazuar në këtë klasifikim diagnozat u grupuan në: “Skizofrenitë dhe çrregullimet e tjera
psikotike”, “Çrregullimet e humorit”, “Çrregullimet e ankthit”,“.Çrregullimet e
personalitetit”, “Çrregullimet somatofore”, “Çrregullimet bipolare”, “Tjetër”. Zgjatja e
çrregullimeve u nda në tre njësi: nga 1 – 2 vjet, nga 2 – 5 vjet dhe, më shumë se 5 vjet.
Vetëvlerësimi i gjëndjes mendore është një element që i shtohet të dhënave të studimit. Sot
gjithnjë e me tepër po rritet përdorimi i instrumentave sa më të shkurtër në fushën e shëndetin
mendor dhe fizik. Përdorimi i instrumenteve që përmbajnë një çështjë të vetme është
gjithashtu në rritje. Vetë – Raportimi i Shëndetit Mendor (VRSHM), është i ndërtuar vetëm
97
me një çështë, ku subjektet pyeten: "Në përgjithësi, ju do të thoshit që shëndeti tuaj mendor
është: I shkëlqyer, Shumë i mirë, e mirë, as mirë as keq, i keq? ".
Ky instrument është përdorur gjërësisht prej vitit 1980 në dy forma, si instrumenti bazë i
studimeve ose si instrument bashkëshoqërues i një tjetër instrumenti bazë. Në këtë studim ai
do të jetë në rolin e një instrumenti bashëshoqërues të instrumentit të SHVKSH-VE, për të
vlerësuar marrëdhënien që ekziston midis vetë – vlerësimit të shëndetit mendor dhe nivelit të
kënaqësisë të pacientit më shërbimin.
3.9. Studimi kryesor
Ky studim në fakt është realizuar me miratimin e mbështetjen e përgjegjësit të Departamentit
të Punës dhe Politikës Sociale si dhe me mbështetjen e drejtuesve të Fakultetit të Shkencave
Sociale dhe me asistencën e specialistëve të shëndetit mendor pranë QKSHM në qytetin e
Tiranës. Gjithashtu për realizimin e këtij studimi është marrë lejë pranë Ministrisë së
Shëndetësisë dhe ASHR në Tiranë.
3.9.1. Procedura e kampionimit
Kampionimi është procesi i përzgjedhjes së një pjesë të popullsisë për të përfaqësuar të gjithë
popullsinë në mënyrë që konkluzionet rreth popullsisë të mund të bëhen nga kjo përfaqësi
(Polit dhe Beck, 2012). Konsideratat kyçe në lidhje me përzgjedhjen e kampionimit është
përfaqësueshmëria, e cila është e nevojshme për të minimizuar përmasat e gabimit të
kampionit (Polit dhe Beck, 2012). Probabiliteti i kampionimit, si dhe është shpjeguar më
sipër, në të cilën çdo element i popullsisë ka një shans të barabartë, të pavarur për të qënë i
zgjedhur, është e vetmja metodë e mundshme për të marrë një kampionim reprezentativ (Polit
dhe Beck, 2012).
Për llogaritjen e madhësisë së kampionit u përdor metoda statistikore, duke u fokusuar në dy
elementë kryesorë që ndikojnë në saktësinë e rezultatit. Së pari marzhi i gabimit (e), i cili
është përqindja që përshkruan se sa afër janë rezultatet e kampionit me "rezultatin e vërtetë"
të popullatës së studimit. Për llogaritjen e madhësisë së kampionit të studimit kufiri i gabimit
u caktua 5 %. Së dyti niveli i besimit, e cila është masën që tregon nivelin e sigurisë që
kampioni i përzgjedhur pasqyron saktë popullsinë e studimit, brenda marzhit të saj të gabimit.
98
Standardet më të zakonshme të përdorura në studime janë 90%, 95%, dhe 99%. Në
llogjaritjen e kampionit të studimit u përdor niveli i besimit në masën 95%.
3.9.2. Mbledhja e të dhënave
Mbledhja e të dhënave u krye në periudhën nga muaji mars deri në maj 2016. SHVKSH-VE
është konceptuar si një instrument që vetë–administrohet nga pacientët (Rugerri, 2003). Por
gjatë procesit të verifikimit të konsistencës së brendëshme së pyetësorit u vu re se në rastin
kur instrumenti vetë–administroheshe vetëm 40% e tyre plotësoheshin tërësisht. Ndërsa në
rastin kur pyetësori administroheshe nga studiuesia 90% e tyre plotësoheshin tërësisht. Kjo
mund të vinte si rrjedhojë e gjatësisë së instrumentit ose për shkak të vështirësisë për të
kuptuar pyetjet. Pyetësori u administruar nga vetë studiuesia në të tre QKSHM, në mënyrë që
të sigurohesh një uniformitet në dhënien e shpjegimeve gjatë plotësimit e pyetësorit dhe
marrjen e një informacioni me të detajuar. Gjithashtu në këtë mënyrë sigurohej një cilësi dhe
vlefshmëri më e madhe e të dhënave të mbledhura.
Një total prej 352 pacientësh që merrnin shërbim pranë QKSHM. Studimi pati një
pranueshmëri të pëlqyeshme pjesëmarrëse.
3.10 Analiza e të dhënave
Të dhënat janë regjistruar së pari në Acesss dhe më pas janë transportuar dhe analizuar duke
përdorur SPSS 17,0 për Windows. Tabelat e frekuencave dhe grafikët janë krijuar për të
kontrolluar përshtatshmërinë e të dhënave. Informacione më të plota për analizën e të
dhënave gjenden në Kapitullin 4.
3.10.1. Vlefshmëria e shkallëve në studimin kryesor
Pyetësori i SHVKSH-VE (Ruggeri, 2004) është hartuar në Itali në kuadër të kontekstit të atij
vëndi dhe nuk ishte përdorur në Shqipëri. Prandaj, testimet psikometrike të versionit në shqip
ishin të nevojshme dhe duhet të kryheshin për të vlerësuar dobishmërinë ndërmjet pacientëve
të QKSHM në Shqipëri.
Besueshmëria është vlerësuar duke përdorur qëndrueshmërinë e brendshme. Konsistenca e
brendshme u vlerësua me koeficientin α Cronbach.
99
α Cronbach paraqet qëndrueshmërinë e brendshme të instrumentit për të parë se sa afër apo sa
ngushtë janë lidhur pyetjet me njëra tjetrën. Ajo konsiderohet si matësi i besueshmërisë së
shkallës duke qenë se pyetjet tona janë të shkallëzuar nga 1 në 5. Teknikisht α Cronbach nuk
është një test statistikor por një koeficient i besueshmërisë (qëndrueshmërisë). Alpha është
zhvilluar nga Lee Cronbach në vitin 1951 dhe merr vlera α ≥ 0.9 vlerësohet shkëlqyeshëm;
0.8 ≤ α < 0.9 vlerësohet mirë; 0.7 ≤ α < 0.8 vlerësohet e pranueshme; 0.6 ≤ α < 0.7 vlerësohet
e diskutueshme; 0.5 ≤ α < 0.6 vlerësohet e varfër; α < 0.5 vlerësohet e papranueshme
3.10.2. Analiza statistikore për të përmbushur objektivat kërkimor
Fillimisht janë përdorur statistikat përshkruese të tilla mesatarja, devijimi standard (DS),
minimumi, maksimumi, pesha, frekuenca, përqindja të cilat shërbejnë për të na dhënë një
panoramë më të saktë të rezultatit të pyetësorit në formë tabelore dhe grafike në lidhjë më
karakteristikat sociodemografike dhe klinike të kampionit të marrë në studim, nivelit të
përgjithshëm të kënaqësië të pacientëve të QKSHM, si dhe nivelin e kënaqësisë me aftësitë e
specialistëve të QKSHM; aksesin me shërbimin; informacionin; efikasitetin e shërbimit,
përfshirjen e familjarëve; tipet e ndërhyrjeve.
Testi Mann-Whitney U dhe test Kruskal-Wallis janë përdorur për të eksploruar marrëdhëniet
ndërmjet dimensioneve të kënaqësisë së pacientit dhe variablave socio-demografikë dhe
klinike. Të dy testet janë procedura jo-parametrike për testimin e dallimeve gjatë grupeve të
ndryshme. Testi Mann-Whitney U është përdorur për dy grupe të pavarura, si dhe testi
Kruskal-Wallis (ndonjëherë i quajtur edhe "one-way ANOVA on ranks") është përdorur kur
numri i grupeve ishte më i madh se dy (Polit dhe Beck, 2012).
Këto teste u përdorën pasi u realizua hipoteza nëse variablat ishin apo jo me shpërndarje
normale, për ketë qëllim është përdorur testin K-S (Kolmogorov-Smirnov) që është testi i
normalitetit. Nga testimi i rezultateve variablat paraqiten me shpërndarje jo normale. Si
rezultat në studimin u përdorën teste joparametrike ku nuk bëhen supozime rreth shpërndarjes
normale tek variablat që vlerësohen. Vlen të përmendet se instrumenti i përdorur ka një
shkallë Likert dhe të dhënat e prodhuara nga ky lloj instrumenti duhet të trajtohen si matje
ordinale (Polit dhe Beck, 2012). Prandaj, metodat jo-parametrike statistikore ishin të
përshtatshme për testimin e diferencave në radhët e rezultateve të grupeve të ndryshme të
pavarura kur supozimet për testet parametrike nuk plotësohen (Burns dhe Grove, 2009).
100
Korrelacioni Spearman shërben për të matur variablat jo-parametrike (varësinë statistikore
fortësinë dhe drejtimin midis dy variablave). Gama e koefiçentëve të korrelacionit paraqitet si
më poshtë
+1 korrelacion pozitiv (lidhje të fortë pozitive midis dy vaiablave)
0 nuk ka marrëdhënie (nuk ka lidhje midis dy variablave
-1 korrelacion negativ (lidhje të fortë negative)
Ai u përdor për të zbuluar modelin e kënaqësië së pacientëve të QKSHM në Tiranë, duke
hetur marrëdhënien që ekziston midis dimensioneve të kënaqësisë së pacientit dhe nivelit të
përgjithshëm të kënaqësisë së perceptuar të nga ky i fundit.
Modeli i regresionit logjistik binar u përdor për të krijuar një regresion i cili mat variablin e
varur, niveli i kënaqësisë së pacientëve me të dhënat demografike dhe klinike duke vlerësuar
probabilitetin e këtyre karakteristikave.
Në mënyrë më të detajuar Modeli i Regresionit Logjistik Binar raportuan këtaparametra
statistikorë:
a) Raportin e gjasave ose OR-në (anglisht odds radio). Në thelb gjasa shpreh raportin e
probabilitetit të ndodhjes së një ngjarjeje përmbi probabilitetin e mosndodhjes së saj. OR-ja
shpreh raportin e gjasave të ngjarjes te një grup (p.sh., te femrat) përmbi gjasat e ngjarjes në
grupin tjetër (p.sh., te meshkujt). OR-ja është madhësi e forcës së lidhjes.
b) Intervalin e besimit 95% për raportin e gjasave (OR). Intervali i besimit 95% shpreh
intervalin ku jemi të sigurt që gjendet vlera e raportuar e OR-së në 95% të rasteve. Duke qenë
se kampioni ynë është një fraksion i popullatës referencë, atëherë asnjëherë nuk jemi të sigurt
që vlera e raportuar e OR-së nga kampioni ynë është saktësisht po kaq dhe në popullatën
referencë. Për këtë arsye, raportohet intervali i besimit 95%, ku jemi të sigurt që ndodhet
vlera jonë e OR-së në 95% të rasteve.
c) Vlerën e P-së apo domethënien statistikore. Në thelb, P-ja shpreh rolin që luan shansi në
shpjegimin e lidhjes së vënë re midis variablave të ndryshëm. Sa më e lartë të jetë vlera e P-
së, aq më shumë luan rol shansi në shpjegimin e lidhjes dhe aq më pak përmbushen kriteret e
shkakësisë mes variablave në një lidhje statistikore.
d) Shkallët e lirisë. Shkallët e lirisë kanë kuptim të raportohen krahas vlerave të domethënies
statistikore vetëm kur variabëli i pavarur ka më shumë se dy kategori. Në rastin e fundit,
shkallët e lirisë janë një. Në të gjitha rastet u morën në konsideratë si statistikisht
domethënëse (të përfillshme) vlerat P<0.05. Kjo është edhe marrëveshja ndërkombëtare
101
lidhur me vlerën e P-së, e cila nënkupton se një vlerë e P-së prej 5% ose më pak e përjashton
në mënyrë të kënaqshme rolin e shansit si shpjegues të lidhjes statistikore të vënë re.
3.10.3 Pyetjet kërkimore
Pyetjet kërkimore janë bashkudhëtuese të gjithë këtij punimi. Ato jo vetëm që zgjuan
interesin e studiueses, por mbi të gjitha shërbyen si justifikim i domosdoshëm për
përzgjedhjen e dizajnit studimor dhe përzgjedhjen e instrumentit kërkimor.
Më poshtë, në tabelën 3.9 jepen në mënyrë të përmbledhur pyetjet kërkimore dhe metodat
statistikore përkatëse për këto pyetje kërkimore.
Pyetjet kërkimore Metodat statistikore
1. Cili është niveli i përgjithshëm i kënaqësisë të pacientëve me
shërbimin e marrë, si dhe niveli i kënaqësisë së pacientëve për
aftësitë profesionale dhe mënyrën e sjelljes së specialistëve të
shëndetit mendor, informacionin, aksesin, efikasitetin,
përfshirjen e familjarëve më të afërt dhe ndërhyrjet
biopsikosociale të përdoruara?
Statistika përshkruese
2. Cilat janë marrëdhëniet dhe diferencat ndërmjet shtatë
dimensionveve të kënaqësisë së pacientit të QKSHM në Tiranë
dhe variablave socio-demografikë (gjinia, mosha, statusi civil,
tipi, punësimi, niveli i ardhurave mujore me kë jeton, niveli
arsimor, vëndi ku jeton) dhe atyre klinikë (diagnoza, zgjatja e
çrregullimit mendor, vetëvlerësimi i gjendjes mendore)?
Testi Mann-Whitney U
dhe Testi Kruskal-Wallis
3. Cilat variabla socio-demografikë dhe klinikë shpjegojnë më
mirë nivelin niveli e lartë të kënaqësisë së pacientit të QKSHM
në Tiranë?
Modeli i Regresionit
Logjistik Binar
4. Cila është marrëdhënia ndërmjet dimensioneve dhe nivelit të
përgjithshëm të kënaqësisë së pacientëve më shërbimin e marrë
pranë QKSHM, në qytetin e Tiranës?
Korrelacioni Spearman
Tabela 3.9. Pyetjet kërkimore dhe metodat statistikore përkatëse
102
3.11. Çështjet etike dhe ligjore
Çështjet etike përbëjnë një element shumë delikat të studimeve në fushën e shëndetit mendor.
Kërkimet shkencore dhe mjekësore ndaj personave me çrregullime të shëndetit mendor
ndërmerren vetëm pasi të jetë marrë miratimi i informuar nga këta pacientë. Kërkimet
shkencore dhe mjekësore nuk zbatohen ndaj personave me çrregullime të shëndetit mendor
që nuk kanë zotësi për të vepruar ( Ref: Neni 26 i Ligjit nr 44 / 2012).
Sipas Van der Wal (2005), kur aplikohen parimet etike në kërkim, është e dobishme që të
mbahen në konsideratë tri çështjet. Këto janë: pjesëmarrësit, institucioni, si dhe integriteti i
studiuesit. Respektimi i udhëzimeve të rrepta etike është edhe më e rëndësishme në pacientët
me probleme të shëndetit mendor, sepse janë shumë të prekshëm. Ata janë të rrezikuar si
rrjedhojë e stigmatizimit dhe sepse ata i përmbushin të gjitha kriteret për të qënë pjesë e
grupeve të cenueshme (Van der Wal, 2005). Këto kritere janë:
• zhvillimi ekonomik i kufizuar;
• mbrojtja e pamjaftueshme e të drejtave të njeriut;
• diskriminimin në bazë të statusit shëndetësor;
• të kuptuarit e pamjaftueshëm të kërkimit shkencor;
• disponueshmëria e kufizuar e kujdesit shëndetësor dhe trajtimit të opsioneve
• të dëmtuarit e aftësisë së individëve për të dhënë miratimin e informuar.
Bazuar tek ligji i shëndetit mendor dhe tek parimet themelore të etikës, në këtë studim u
përfshinë vetëm pacientët që ishin në gjendje të jepnin miratimin e informuar për të marrë
pjesë në studim.
Raporti i Belmont (http://ohsr.od.nih.gov/guidelines/belmont.html) dhe Kodi i Nurembergut
(http://www.cirp.org/library/ethics/nuremberg/) e shikojnë miratimin e informuar në mënyrë
vullnetare si një kërkesë themelore etike të një studimi.
Miratimi i informuar është procesi me anë të së cilit studiuesia respekton autonominë
individuale të subjektit, si parimi themelor etik në një studim. Një individ i pavarur është ai i
cili është i aftë të reflektojë dhe të bëjë një zgjedhje personale. Parimi i autonomisë
nënkupton se përgjegjësia duhet t'i jepet individit për të marrë vendimin për të marrë pjesë në
studim. Miratimi i informuar do të thotë se subjektet janë të informuar mirë në lidhje me
studimin, rreziqet e mundshme dhe përfitimet e pjesëmarrjes së tyre. Kodi i Nurembergut
thekson se miratimi vullnetar i subjektit është absolutisht thelbësor jo vetëm për sigurinë,
mbrojtjen dhe respektimin e subjektit, por edhe për integritetin e vetë studiuesit.
103
Pra, parimi i miratimit të lirë dhe të informuar është një vlerë thelbësore në shëndetësi. Ky
është një një proces vendimmarrës, i cili është më i ndjeshme në kontekstin e shëndetit
mendor. Pjesëmarrësit për të dhënë miratimin e informuar morën disa shpjegime në përputhje
me “në nivelin intelektual të tyre” (Van der Wal, 2005) si më mëposhtme vijon:
• Procedurat e kërkimit dhe qëllimi i çdo procedure.
• Një përmbledhje e shkurtër e të dhënave që do të kërkohen prej tyre
• Rreziqet e mundëshmë të pjësëmarrjes në studim si psh. shqetësimet ose cenimi i
intimitetit të pacientit, apo ndonjë kërcënim ndaj dinjitetit.
• Metoda e studimit që do të përdoret për të siguruar anonimitetin dhe konfidencialitetin
e tyre.
• Avantazhet që do të sjellë pjësëmarrja e tyre në studim.
Subjekteve të studimit ju bë me dije që mund të tërhiqen nga pjesëmarrja në studim në çdo
moment të kohës, si dhe mund të refuzojnë për të dhënë ndonjë informacion.
Komitetet etike të kërkimit janë thelbësore për të mbrojtur të dhënat individuale të pacientëve
(Van der Wal 2005). Çështjet etike janë të rëndësishme në kërkim dhe përfshijnë sjelljen
etike kundrejt informacionit të pjesëmarrësve, si dhe raportimin e ndershëm të rezultateve.
Studimi është miratuar prej Ministrisë së Shëndetësisë, e cila mbështeti studimin si një nismë
e ndërmarrë në respekt të të drejtave të personave me çrregullime të shëndetit mendor,
konform ligjit dhe akteve ligjore në fuqi duke ruajtur fshehtësinë e informacionit të marrë nga
pacienti dhe të dhënat e tyre personale dhe shëndetësore. Gjithashtu për realizimin e studimit
u morr leja edhe e ASHR në Tiranë, si edhe e Fakulteti i Shkencave Sociale.
3.12. Konfidencialiteti dhe anonimati
Përpunimi i ligjshëm i të dhënave personale bëhet duke respektuar dhe garantuar të drejtat
dhe liritë themelore të njeriut dhe, në veçanti, të drejtën e ruajtjes së jetës private ( Ref: Ligjit
Nr.9887, datë 10.3.2008).
“Të dhëna personale” është çdo informacion për një person fizik, i cili është i identifikuar ose
i identifikueshëm. Elementet, me të cilat realizohet identifikimi i një personi, drejtpërdrejt
apo tërthorazi, janë numrat e identitetit ose faktorë të tjerë të veçantë fizikë, psikologjikë,
ekonomikë, socialë, kulturorë etj.
104
“Të dhëna sensitive” është çdo informacion për personin fizik, që ka të bëjë me origjinën e
tij racore ose etnike, mendimet politike, anëtarësimin në sindikata, besimin fetar apo
filozofik, dënimin penal, si dhe të dhëna për shëndetin dhe jetën seksuale.
“Përpunimi i të dhënave” është çdo veprim që kryhet plotësisht ose jo me mjete automatike,
me të dhënat personale, si grumbullimi, regjistrimi, ruajtja, renditja, përshtatja, ndreqja,
këshillimi, shfrytëzimi, përdorimi, bllokimi, fshirja ose shkatërrimi apo çfarëdo veprim tjetër,
si dhe transmetimi i të dhënave private ( Ref: Nenit 2 të Ligjit Nr.9887, datë 10.3.2008).
Sipas Burns dhe Grove (2005), konfidencialitet do të thotë “menaxhim i i informacionit
privat që subjekti i jep kërkuesit dhe mosndarjen e këtij informacioni pa autorizimin e
subjektit”. Konfidencialiteti i informacionit të pacientit është thelbësor për ruajtjen e një
lidhje besimi në mes të pacientit, profesionistëve të shëndetit dhe mbrojtjes së të drejtave të
pacientëve. Studiuesia e kërkimit aktual e përmbush më së miri këtë kriter, për integritetin e
treguar në studime të mëparshme si dhe për masat konkrete të marra.
Shkelja e fshehtësisë do të dëmtonte interesat e pacientit, gjithashtu kjo mund të shihet si një
vepër e rëndë etike, dhe mund të merren hapa disiplinore (Strauss, 1992). Në këtë kërkim,
shkelje të konfidencialitetit mund ta vënë pacientin në rrezik për t’u stigmatizuar,
diskriminuar dhe izoluar. Personat me probleme të shëndetit mendor janë ende të
stigmatizuar dhe diskriminuar.
Në këtë kërkim, shkelje të konfidencialitetit nuk mund të evidentohen në asnjë moment.
Për secilin pyetësor ishte caktuar më pas një numër identifikimi (kod) dhe emri i
pjesëmarrësit nuk është regjistruar në asnjë rast.
Çdo informacion i identifikueshëm me pjesëmarrjen nuk është shënuar në ndonjë raport apo
në ndonjë publikim. Identifikimi personal i pjesëmarrësve, të dhënat e tyre janë mbajtur dhe
janë administruar në mënyrë tërësisht të ndarë nga të gjitha informatat e tjera, duke bërë
kështu që të dhënat të jenë tërësisht anonime. Të gjithë emrat dhe identitetet janë mbajtur
konfidenciale. Të gjithë pyetësorët dhe dokumentet e tjera të shtypura janë ruajtur në një
vend të mbyllur ku vetëm studiuesia ka akses tek të dhënat e mbledhura, gjë e cila siguron
konfidencialitetin e të dhënave. Përveç kësaj, të dhënat janë përdorur lirisht vetëm për
qëllimet e këtij studimi, duke u riparë për qëllime të tjera rast pa rasti, duke garantuar
konfidencilitetin.
Privatësia, siç citohet në De Vos e të tjerë (2005), do të thotë se “nuk ka për qëllim të
vëzhgohet ose të analizohet nga të tjerët”. Privatësia është e drejta që një individ ka për të
përcaktuar kohën, shkallën dhe rrethanat e përgjithshme, në të cilat informacioni personal do
105
të jetë i përbashkët ose jo me të tjerët (Burns dhe Grove, 2005). Dështimi për të siguruar jetën
private mund të shkaktojë humbjen e dinjitetit, miqësisë apo të punësimit, ose mund të krijojë
ndjenjat e ankthit, fajit apo turpit (Burns dhe Grove, 2005). Në këtë studim, privatësia e
pjesëmarrësve ishte e mbrojtur nga miratimi i informuar. Të drejtat, interesat dhe dëshirat e
pjesëmarrësve ishin të siguruar në çdo kohë dhe studiuesia ka administruar vetë të gjithë
pyetësorët e SHVKSH-VE.
Institucionet sipas Van der Wal (2005) është e domosdoshme që të trajtohen si një person nga
ana e kërkuesit. Etika që zbatohet për pjesëmarrësit individual të shërbejë edhe për
institucionin. Parimet etike të diskutuara më lart në lidhje me pjesëmarrësit individual u
siguruan edhe për institucionin.
3.12.1 Integriteti i studiuesit
Para se të ndërmerret një kërkim, kërkuesit duhet të sigurojnë që ata janë kompetent dhe të
aftë për të ndërmarrë studimin e propozuar (De Vos et al 2005). Studimi me pacientë të
shëndetit mendor është shumë i ndjeshëm. Kështu kompetenca e hulumtuesit është shumë e
rëndësishme. Studiuesia në këtë studim është udhëhequr nga parimet shkencore. Sipas
Thomas (2002), kur je duke bërë kërkime mbi përvojën e jetuar të një personi që jeton me
probleme të shëndetit mendor, kërkuesit duhet të zotërojnë aftësitë themelore në këshillim,
studiuesi duhet të përdorë: ndjeshmërinë, besueshmërinë, ngrohtësinë, pranimin e
pakushtëzuar, si dhe vërtetësinë për të ndihmuar pjesëmarrësit që të zbulojnë përvojat e tyre.
106
KAPITULLI IV
ANALIZA E TË DHËNAVE DHE GJETJET
4.1 Hyrje
Ky kapitull fillon me përshkrimin e të dhënave psikometrike të instrumentit të përdorur në
studimin kryesor dhe karakteristikat e pjesëmarrësve. Instrumenti është përdorur për herë të
parë në vendin tonë ndaj dhe vlerësimi i tij është mëse i nevojshëm. Përveç tyre, ky kapitull,
në pjesën e dytë të tij, trajton gjetjet në përputhje me objektivat kërkimorë; si dhe u jep
përgjigje pyetjeve kërkimore të ndërtuara. Do të njihemi më me detaje me statusin dhe
karakteristikat socio-demografike të pacientëve të QKSHM në qytetin e Tiranës, si dhe do të
evidentojmë diferencat e nivelit të kënaqësisë së pacientëve të QKSHM në qytetin e Tiranës
ndërmjet dallimeve socio-demografike të kampionit të përzgjedhur. Në pjesën e fundit do të
njihemi me marrëdhënien që ekziston midis dimensioneve të kënaqësisë së pacientit dhe
nivelit të përgjithshëm të kënaqësisë së perceptuar nga ky i fundit.
4.2 Karakteristikat psikometrike të instrumentit SHVKSH në Shqipëri
Në këtë studim u zgjodh SHVKSH-VE cili përmban shtatë dimensione të kënaqësisë së
pacientit, më 54 çështje, i zhvilluar nga Dr. Mirella Ruggeri. Ky instrument ka marrë
vëmendjen më të madhe të kërkimit në psikiatri duke u përdorur në studime të ndryshme
ndërkombëtare (Corbiere e tj., 2003; Henderson etj., 2003), ku është testuar vlefshmëria dhe
besueshmëria e tij. Këtu vlen të përmendet studimi i ndërmarrë në shërbimet e shëndet
mendor në pesë shtete Europiane (Norvegji, Danimarkë, Angli, Itali, Spanjë) në studimin e
Shërbimit Psikiatrik Europian: Inputet të Lidhura me Dimensionet e Rezultave dhe Nevojave
(EPSILON) (Ruggeri e tj., 2000).
Koeficienti α për rezultatin e përgjithshëm të SHVKSH-VE në kampionin e përbashkët në të
pesta shteteve ishte 0.96 (95% CI0.94-0.97) dhe lëvizte nga 0.92 (95% CI0.60-1.00) deri në
0.96 (95% CI 0,93-0,98) midis shteteve.
Besueshmëria Test-Ritest për rezultat të përgjithshëm SHVKSH-VE, në të pesta shtetet ishte
0.82 (95% CI0.78-0.85) dhe levizte nga 0.73 (95%) CI0.6-0.86 deri në 0,93 (95% CI0.89-
0.97) midis shteteve. 107
Këto rezultate tregojnë që SHVKSH-VE është një instrument i besueshëm për matjen e
nivelit të kënaqësisë së shërbimit më persona që vuajnë nga skizofrenia, mund të përdoret në
projekte krahasuese kërkimore ndër-kombëtare dhe në praktikën rutinë klinike në shërbimet e
shëndetit mendor në të gjithë Evropën.
Instrumenti, përvec se në pesë shtetet e përmëndura më lart është validuar edhe në Francë,
Gjermani, Kuvajt, Teheran, Brazil, Portugali etj.
Në validimin e SHVKSH-VE në gjuhën franceze, koeficientët i qëndrueshmërisë së
brendëshme për çdo dimension është i kënaqshëm, dhe të lëviz nga .83 deri në .91, me
përjashtim dimensionit të informacionit dhe aksesit në shërbim (Corbière e tj., 2003).
Në studimin e ndërmarë në Kuvajt, i njëjtë me studimin EPSILON, qëndrueshmëria e
brendshme (alfa Cronbach) e SHVKSH-VE rezultoi të ishte 0.97 (Zahid e tj., 2010).
Nr. Dimensionet Nr.i pyetjeve N Cronbach's
Alpha 1 Kënaqësia e përgjithshme 3 35 0.851 2 Aftësitë profesionale dhe mënyra e sjelljes 13 35 0.882 3 Informacioni 3 35 0.758 4 Aksesi 2 35 0.621 5 Efikasiteti 8 35 0.883 6 Përfshirja e familjarëve 5 35 0.922 7 Format e ndërhyrjes 15 35 0.721 Totali i rezultatit 49 35 0.948
Tabela 4.1 Koeficienti i besueshmërisë α Cronbach (95%)
Në këtë studim konsistenca e brendshme e SHVKSH e përmbushi pragun e pranueshmërisë
të të qenit mbi 0.75, duke treguar kështu një qëndrueshmëri të shkëlqyeshme. Referuar
tabelës se mësipërme koeficienti i besueshmërisë α Cronbach është matur për të shtatë
dimensionet ku koeficienti shtrihet me një interval α = (0.621- 0.922) ndërsa totali i
koeficientit për 49 pyetjet paraqitet me një koeficiente α=0.948 me vlerësimin shkëlqyeshëm.
Kuptimi i vlerave të alfës është i tillë: kur α ≥ 0.9 vlerësohet shkëlqyeshëm; 0.8 ≤ α < 0.9
vlerësohet mirë; 0.7 ≤ α < 0.8 vlerësohet e pranueshme; 0.6 ≤ α < 0.7 vlerësohet e
diskutueshme; 0.5 ≤ α < 0.6 vlerësohet e varfër; α < 0.5 vlerësohet e papranueshme.
108
4.3. Karakteristikat e pjesëmarrësve në studim
Nga numri total i kampionit n=352, pyetësorët u plotësuan nga 122 pacientë në QKSHM
Nr.1, 113 pacientë në QKSHM Nr.2 dhe 117 pacientë në QKSHM nr.3.
Grafiku 4.1 Kampioni i pjesëmarrësve në studim sipas QKSHM
Tabela e mëposhtme përmbledh shpërndarjen e variablave të rëndësishëm socio-demografikë
të kampionit ku vëmë re se:
Nga pjesëmarrësit në studim me një përqindje të diferencuar në vlerë absolute prej
afro 28% dominojnë femrat me 64.2 %, kundrejt 35.8 % të gjinisë tjetër; kjo edhe në
përgjigje të përqindjes të lartë të refuzimit prej meshkujve për tu bërë pjesë e studimit.
Përqindja më e lartë e pacientëve i përkasin grupmoshës 28-37 vjeç (30.1%) të
ndjekur nga grupmosha 58-65 vjeç (23.6%), grupmosha 38-47 vjeç me (19.3%),
grupmosha 18-27 vjeç (12.8 %) dhe e fundit grupmosha 48-57 vjeç (14.2%).
Pjesa më e madhe e subjekteve të studimit, 54.3 % ishin me arsim 8/9 vjeçar, 27% me
arsim të mesëm, 15.9% me arsim të lartë, 2% arsim fillor dhe 0.9 % pa arsim.
Përafërsisht, gati gjysma e pjesëmarrësve në studim 45.7% ishin të martuar, 34.7 %
ishin beqar, 14.2% të divorcuar dhe 5,4% bashkëjetonin.
Pjesa me e madhe e subjekteve 42.3% jetonin me familjen, 35.2% jetoni me
bashkëshorten dhe fëmijët. 19.9 % vetëm me bashkëshortin/en, dhe 2.6% vetëm me
fëmijët
109
Përsa i përket çështjes së punësimit, pjesa më e madhe 63.4% jetojnë me pagesë
aftësie të kufizuar (PAK), 17 % ishin të papunë, 15.1 % ishin të punësuar , dhe 4.5%
kishin dalë në pension
Në studim bie lehtësisht në sy niveli i ulët i të ardhurave për përsonat që vuajnë nga
çrregullimet e shëndetit mendor, numrin më të madhe të tyre e përfaqëson niveli deri
30,000 lekë (72.4%), ndjekur nga niveli i të ardhurave 30,001-60,000 lekë (25.9%),
dhe niveli 60,001-90,000 lekë me (1.7%, ose 6 veta)
Numri më i madh i pacientëve vinin nga zonat urbane me 81.3% dhe 18.8% nga zonat
rurale.
Asnjëri prej pacientëve nuk kanë paaftësi fizike 100%
Variablat Frekuenca Përqindja %
Mosha Nga 18 – 27 45 12.8 Nga 28 – 37 106 30.1 Nga 38 – 47 68 19.3 Nga 48 – 57 50 14.2 Nga 58 – 65 83 23.6 Total 352 100.0
Gjinia Femër 226 64.2 Mashkull 126 35.8 Total 352 100.0
Nivel arsimor Pa arsim 3 .9 Arsimin fillor 7 2.0 Arsim 8/9 vjeçar 191 54.3 Arsimin e mesëm 95 27.0 Arsimin e lartë 56 15.9 Total 352 100.0
Statusi civil Beqar/e 122 34.7 Bashkëjetesë 19 5.4 I/e martuar 161 45.7 I/e divorcuar 50 14.2 Total 352 100.0
Me kë jeton? Vetëm me bashkëshortin/en (partnerin/en)
70 19.9
Vetëm me fëmijët 9 2.6 110
Me bashkëshortin/en dhe fëmijët 124 35.2 Me familjarë të tjerë 149 42.3 Total 352 100.0
Punësimi I punësuar 53 15.1 I papunë 60 17.0 Pagesë për aftësi të kufizuar 223 63.4 Pension 16 4.5 Total 352 100.0
Të ardhurat mujore Deri në 30000 lekë 255 72.4 Nga 30001 – 60000 91 25.9 Nga 60001 – 90000 6 1.7 Total 352 100.0
Zona e banimit Urbane 286 81.3 Rurale 66 18.8 Total 352 100.0
Tabela 4.2 Karakteristikat socio – demografike të kampionit
Tabela e mëposhtme paraqet shpërndarjen e variablave të rëndësishëm klinike për kampionin
ku vëmë re se :
Pjesa me e madhe e subjekteve të studimit, 36,1% ishin diagnostifikuar në grupin e çrregullimeve depresive, 20.7% në grupin e skizofrenisë dhe çrregullimeve të tjera psikotike, 21 % në grupin e çrregullimeve bipolare, 10.5% me çrregullimet e ankthi, 7.7 % çrregullime personaliteti, dhe 4% në grupin e çrregullimeve somatoforme.
Kohëzgjatja e çrregullimit në 54,8% të pacientëve ishte më shumë se 5 vjet, kohëzgjatja nga 2-5 vjet përfaqësohej nga 39.5% të pacientëve dhe nga 1-2 vjet 5.7% të pacientëve.
• Përsa i përket VVSHM pacientët e vlerësonin shëndetin e tyre si të mirë (29.3%), as
mirë as keq (58%) dhe të keq (12.8 %).
Variablat Frekuenca Përqindja %
Diagnoza Skizofreni dhe çrregullime të tjera psikotike
73 20.7
Çrregullimet depresive 127 36.1
111
Çrregullimet somatoforme 14 4.0
Çrregullimet bipolare 74 21.0
Çrregullimet e personalitetit 27 7.7
Çrregullimet e ankthit 37 10.5
Total 352 100.0
Zgjatja e çrregullimit Nga 1 – 2 vjet 20 5.7 Nga 2 – 5 vjet 139 39.5 Më shumë se 5 vjet 193 54.8 Total 352 100.0
Paaftësi fizike Jo 352 100.0 Vetëvlerësimi i shëndetit mendor I mirë 103 29.3 As mirë as keq 204 58.0 I keqe 45 12.8 Total 352 100.0
Tabela 4.3 Karakteristikat klinike të kampionit
4.4 Niveli i kënaqësisë së pacientëve në QKSHM në Tiranë
Këtu do të paraqiten rezultatet e secilit prej dimensioneve të kënaqësisë së pacientëve të
QKSHM në qytetin e Tiranës. Pyetesori i SHVKSH është i ndërtuar me shkallën Likert me
vlera nga 1(e keqe) në 5(e shkëlqyer) ose në përqindje nga 20% në 100 %. Bazuar në shumë
studime të huaja, kombëtare dhe ndërkombëtare që kanë përdorur të njëjtin instrument, vlera
e mesatares mbi 3.5 është konsideruar si një niveli ku pacientët janë të kënaqur dhe vlera nën
3.5 të pakënaqur (Ruggeri e tj., 2003; Zaid e tj., 2010; Resende e tj., 2016) . Ndërsa për
peshën do ti referohemi vlerës 70 %, ku vlerat nën 70% do të jënë shprehje e pakënaqësisë të
pacientëve të QKSHM në Tiranë ndërsa mbi 70% e kundërta.
4.4.1 Kënaqësia e përgjithshme
Ky dimension konsiston në tre çështje të cilat masin nivelin e përgjithshëm të kënaqësisë të
pacientëve të QKSHM në Tiranë, duke vlerësuar "kënaqësinë e përgjithshme, "sasinë e
ndihmës së marrë", dhe "llojet e shërbimeve". Referuar rezultateve të paraqitura në tabelën e
mëposhtme dimensioni i kënaqësisë së përgjithshme paraqitet me një mesatare (M=3.34, 112
DS=.696), nën 3.5 ose e shprehur në peshë 66.8 % e cila është më e vogël se vlera 70%. Ky
rezultat tregon se pacientët janë në përgjithësi të pakënaqur me shërbimin e marrë pranë
QKSHM në Tiranë. Pyetja: “Cilësia e shërbimit për t'ju ndihmuar në përballimin e
problemeve tuaja” paraqet mesataren më të lartë me (M=3.59, DS=.798) ose me peshë 71.7
%. Ndërsa pyetja: “Llojet e shërbimeve të ofruara” ka vlerën më të vogël të mesatares
(M=2.87, DS=.869) ose me peshë 57.4%
Nr. Pyetjet N Minimum
Maksiimu
m
Mesatarja
Dev. Stand
Pesha %
1 Cilësinë e shërbimit për t'ju ndihmuar në përballimin e problemeve tuaja
352 2 5 3.59 .798 71.705
2. Sasinë e ndihmës që keni marrë
352 2 5 3.56 .760 71.250
3. Llojet e shërbimeve të ofruara
352 1 5 2.87 .869 57.443
TOTALI 352 3.34 .696 66.818
Tabela 4.4: Kënaqësia e përgjithshme
4.4.2 Aftësitë profesionale dhe mënyra e sjelljes
Ky dimension konsiston në 13 çështje të cilat masin nivelin e kënaqësisë së pacientëve të
QKSHM në qytetin e Tiranës në lidhje me kompetencën dhe mënyrën e sjelljes se
specialistëve të ekipit multidisiplinar, duke u fokusuar në aftësitë teknike, aftësitë
ndërpersonale, bashkëpunimin midis specialistëve të shërbimeve të shëndetit mendor,
respektimin e të drejtave të pacientit e tj. Tek ekipi multidisiplinar i specialistëve përfshihet
psikiatri, punonjësi social, psikilogu dhe stafi infermieror.
Dimensioni i aftësitësive profesionale dhe mënyrës së sjelljes së specialistëve paraqitet me një
mesatare (M=3.84, DS=.37, ), mbi vlerën 3.5 ose e shprehur në peshë 76.7 % e cila është me
e lartë se vlera 70%. Ky rezultat tregon se pacientët janë të këqnaqur në lidhje me aftësitë
profesionale dhe mënyrën e sjelljes së specialistëve të QKSHM në qytetin e Tiranës.
Pyetjet më mesataren më të lartë janë:
1. “Sjellja dhe mënyra e komunikimit të infermierëve, në telefon apo edhe personalisht”
me mesataren (M=4.04, DS=.418) ose me peshë 80.89 %.
2. “Sjellja dhe mënyra e komunikimit të psikiatërve” me mesataren (M=4.03, DS=.536)
ose me pesha 80.6 %.
113
3. “Kompetenca dhe profesionalizmi i psikiatërve” me mesataren (M=3.99, DS=.606)
ose me peshë 79.7%
Pyetjet me mesatare më të vogël janë:
1. “Aftësia e specialistëve për të bashkëpunuar midis tyre” me mesataren (M=3.55,
DS=.764) ose me peshë 71% .
2. “Aftësinë e psikiatërve për të bashkëpunuar me mjekun tuaj të familjes apo me mjek të
tjerë specialistë, nëse është e nevojshme” me mesataren (M=3.41, DS=.822) ose me
peshë 68%.
Nr. Pyetjet N Minimum
Maksimu
Mesatatja
Dev. Stand
Pesha %
1. Sjelljen dhe mënyrën e komunikimit të infermiereve, në telefon apo edhe personalisht
352 3 5 4.04 .418 80.795
2. Sjelljen dhe mënyrën e komunikimit të psikiatërve
352 2 5 4.03 .536 80.625
3. Kompetencën dhe profesionalizmin e psikiatërve
352 2 5 3.99 .606 79.716
4. Sjelljen dhe edukatën e infermierëve
352 3 5 3.93 .318 78.693
5. Privatësinë dhe respektimin e të drejtave
352 2 5 3.91 .674 78.295
6. Saktësinë dhe përpikmërinë e psikatërve
352 2 5 3.88 .529 77.670
7. Vazhdimësinë me të cilën jeni ndjekur nga të njëjtët specialistë
352 2 5 3.88 .442 77.500
8. Ndihmën që keni marrë në rastin e efekteve anësore ose të padëshirueshme të mjekimeve (nëse keni pasur)
352 1 5 3.84 .571 76.875
9. Qartësinë e rekomandimeve të marra për mënyrën se si duhet të veproni nga një vizitë tek tjetra
352 1 5 3.83 .531 76.648
10. Aftësinë e psikiatërve për të dëgjuar dhe kuptuar problemin tuaj
352 2 5 3.83 .709 76.534
11. Respektimin e orareve të vizitave dhe kohës së pritjes kur jeni paraqitur për vizitë
352 3 5 3.74 .565 74.773
114
12. Aftësinë e specialistëve për të bashkëpunuar midis tyre
352 1 5 3.55 .764 71.080
13. Aftësinë e psikiatërve për të bashkëpunuar me mjekun tuaj të familjes apo me mjek të tjerë specialistë, nëse është e nevojshme
352 1 5 3.41 .822 68.182
TOTALI 352 3.84 .37 76.744
Tabela 4.5 Aftësitë profesionale dhe mënyra e sjelljes
4.4.3 Informacioni
Ky dimension konsiston në tre çështje të cilat masin nivelin e kënaqësisë së pacientëve të
QKSHM në qytetin e Tiranës në lidhje me informacionin e dhënë mbi shërbimet e ofruara,
çrregullimin dhe trajtimin. Dimensioni i informacionit paraqitet me një mesatare (M=2.85,
DS=.678) nën 3.5 ose e shprehur në peshë 57 % e cila është me e ulët se vlera 70%. Ky
rezultat tregon se pacientët janë të pakënaqur në lidhje më informacionin e marrë për
shërbimet e ofruara, çrregullimin dhe trajtimin. Ky është dimensioni me mesataren me të ulët
krahasuar me dimensionet e tjera. Në tabelë janë listuar pyetjet me mesataren nga më e larta
tek më e ulëta.
Nr. Pyetjet N Minimum
Maksimum
Mesatarja
Dev. Stand
Pesha %
1. Informacionin që keni marrë mbi diagnozën dhe mbi zhvillimin e mëtejshëm të shqetësimeve tuaja
352
1 5 3.22 .864 64.375
2. Shpjegimet për llojin e mjekimit dhe teknikave të përdorura
352
1 5 3.13 .992 62.557
3. Informacionin që ju kanë dhënë në lidhje me programet, trajtimet dhe performancën e shërbimit të QKSHM
352
1 4 2.21 .830 44.148
TOTALI 352
2.85 .678 57.035
Tabela 4.6 Informacioni
115
4.4.4 Aksesi
Ky dimension konsiston në dy çështje të cilat masin nivelin e kënaqësisë së pacientëve të
QKSHM në qytetin e Tiranës në lidhje me kushtet fizike dhe koston e shërbimit.
Dimensioni i aksesi paraqitet me një mesatare (M=3.61, DS=.314) mbi vlerën 3.5 ose e
shprehur në peshë 72 % e cila është me e lartë se vlera 70%. Ky rezultat tregon se pacientët
janë të kënaqur në lidhje me nivelin e aksesit pranë QKSHM në Tiranë. Në tabelë janë listuar
pyetjet me mesataren nga më e larta tek më e ulëta.
Nr.
Pyetjet N Minimum
Maksiimum
Mesatarja
Dev. Stand
Pesha%
1. Koston e shërbimeve që duhet të përballohen nga ju (p.sh. mjekimet, vizitat, ekzaminimet etj)
352 4 4 4.00 .000 80.000
2. Paraqitjen, rregullin dhe funksionalitetin e ambienteve (psh. salla e pritjes, zyrat e mjekëve
352 2 4 3.23 .629 64.659
TOTALI 352 3.61 .314 72.330 Tabela 4.7 Aksesi
4.4.5 Efikasiteti
Ky dimension konsiston në tetë çështje të cilat masin nivelin e kënaqësisë së pacientëve të
QKSHM në qytetin e Tiranës në lidhje me efikasitetin e shërbimit në përgjithësi dhe
efikasitetin në lidhje me disa aspekte specifike si simptomat, aftësitë sociale dhe
marrëdhëniet familjare të pacientit. Dimensioni i efikasitetit paraqitet me një mesatare
(M=3.51, DS=.599) mbi vlerën 3.5 ose e shprehur në peshë 70.3 % e cila është më e lartë se
vlera 70%. Ky rezultat tregon se pacientët janë në kufirin e vlerës që ndan pacientët e
kënaqur nga ata të pakënaqur.
Në tabelë janë listuar pyetjet me mesataren nga më e larta tek më e ulëta. Pyetja: “Efikasiteti i
shërbimit për t’ju ndihmuar në kujdesin ndaj vetes (psh. higjienën personale, ushqimin,
kujdesin për dhomën ku jetoni)” ka mesataren më të lartë me (M=3.77, DS=.541) ose e
shprehur në peshë 75.3 % dhe me mesatare më të ulët pyetja: “Efikasiteti i shërbimit për t’ju
ndihmuar në përmirësimin e aftësive tuaja në punë” me një mesatare (M=2.41, DS=.859)
ose e shprehur në peshë 48.2 % e cila konsiderohet e pakënaqshme.
116
Nr. Pyetjet N Minimum
Maksiimu
m
Mesatarja
Dev. Stand Pesha%
1. Efikasitetin e shërbimit për t’ju ndihmuar në kujdesin ndaj vetes (psh. higjienën personale, ushqimin, kujdesin për dhomën ku jetoni)
352 2 5 3.77 .541 75.341
2. Efikasitetin e shërbimit për të përmirësuar marrëdhëniet midis jush dhe familjarëve më të afërt
352 1 5 3.61 .739 72.159
3. Efikasitetin e shërbimit për t’ju ndihmuar të përmirësoni marrëdhëniet me persona të tjerë jashtë ambientit familjar (psh. miqtë, fqinjët, kolegët e punës)
352 1 5 3.54 .707 70.739
4. Efikasitetin e shërbimit për të përmirësuar simptomat tuaja
352 1 5 3.52 .751 70.341
5. Efikasitetin e shërbimit për t’ju ndihmuar të njihni dhe të kuptoni më mirë problemet tuaja
352 1 5 3.49 .864 69.716
6. Shërbimin që keni marrë, në përgjithësi
352 1 5 3.41 .869 68.239
7. Efikasitetin e shërbimit për t’ju ndihmuar në trajtimin dhe në parandalimin e sëmundjes
352 2 5 3.29 .858 65.795
8 Efikasitetin e shërbimit për t’ju ndihmuar në përmirësimin e aftësive tuaja në punë
143 1 4 2.41 .859 48.252
TOTALI 352 3.51 .599 70.334 Tabela 4.8 Efikasiteti
4.4.6 Përfshirja e familjarëve
Ky dimension konsiston në 5 çështje të cilat masin nivelin e kënaqësisë së pacientëve të
QKSHM në qytetin e Tiranës në lidhje me ndihmën që i jepet familjarit më të afërt duke e
dëgjuar, kuptuar, dhënë këshilla, informacion dhe ndihmë për të përballuar problemet.
117
Dimensioni “përfshirja e familjarëve” paraqitet me një mesatare (M=3.45, DS=.59) nën 3.5
ose e shprehur në peshë 69% e cila është më e ulët se vlera 70%. Ky rezultat tregon se
pacientët e QKSHM në Tiranë janë të pakënaqur për masën e përfshirjes se familjareve të
tyre.
Nr. Pyetjet N Minimum
Maksimu
Mesatar
Dev. Stand
Pesha %
1. Këshillat e dhëna familjarit tuaj më të afërt mbi mënyrën se si mund t’ju ndihmojë
352 1 5 3.61 .788 72.159
2. Aftësinë e psikiatërve për të dëgjuar dhe kuptuar shqetësimet që familjari juaj më i afërt ka për ju
352 1 5 3.49 .679 69.773
3. Efikasitetin e shërbimit për të ndihmuar familjarin tuaj më të afërt për të njohur dhe kuptuar më mirë problemet që ju keni
352 1 5 3.43 .701 68.636
4. Informacionin e marrë nga familjari juaj më i afërt mbi diagnozën dhe mundësinë e zhvillimit të mëtejshëm të shqetësimeve tuaja
352 1 5 3.37 .762 67.386
5. Aftësinë e shërbimit për të ndihmuar familjarin tuaj më të afërt për të përballuar më mirë problemet tuaja
352 2 5 3.37 .64 67.330
TOTALI 352 3.45 .59 69.057 Tabela 4.9 Përfshirja e familjarëve
4.4.7 Format e ndërhyrjes
QKSHM duhet të ofrojë trajtim biopsikosocial (Ref. Rregullores së Shërbimeve të Shëndetit
Mendor, 2013). Në këtë sesion do të përcaktohen llojet e ndërhyrjeve që përdoren pranë
QKSHM në Tiranë, përshtypja e përgjithshme për secilën nga ndërhyrjet e përdorura, dhë në
rastet kur një lloj i caktuar ndërhyrjeje nuk është përdorur, të përcaktohet nëse pacientët do të
kishin dëshiruar të merrnit atë lloj ndëryrje apo jo.
118
4.4.7.1 Dhënia e mjekimeve
Në vitin e fundit, ju kanë dhënë mjekime?
Frekuenca Përqindja %
Po 352 100
Tabela 4.10 Pacientët që kanë marrë mjekime
Të gjithë sbjektet e studimit të QKSHM në Tiranë (100 %) gjatë vitit të fundit kanë marrë
mjekim nga psikiatri për trajtimin e çrregullimeve.
Rezultatet treguan se 80% e subjekteve të studimit janë të kënaqur me mjekimet e dhëna,
10.2% e tyre janë kanë zgjedhur “e përzier”, 4.5% i gjykojnë si “shkëlqyer”, 3.4 % i gjykojnë
si të keqe mjekimet e dhëna, ndërsa 1.7 % janë të pakënaqur.
4.4.7.2 Rehabilitim individual
Rezultatet treguan se 73.3% e pjesëmarësve nuk kanë marrë ndihmë nga specialistët e
QKSHM për të përmirësuar aftësitë e dobishme për jetën e tyre sociale dhe në punë gjatë
vitit të fundit dhe vetëm 26.7 % kanë marrë këtë lloj ndihme.
Në vitin e fundit, ju kanë dhënë ndihmë specialistët e QKSHM për të përmirësuar aftësitë e dobishme për jetën tuaj sociale dhe në punë? (%)
Grafiku 4.2 Pacientët që kanë marrë ndihmë nga specialistët e QKSHM për të përmirësuar aftësitë e dobishme për jetën e tyre sociale dhe në punë
Prej pacientëve që janë ndihmuar nga specialistët e QKSHM për të përmirësuar aftësitë e
dobishme për jetën e tyre sociale dhe në punë, 15.3 % e tyre mendoje se ndihma e dhënë
është e kënaqshme, 6.7% e përzierë, 2.6 % e shkëlqyer dhe 2.3 % e pakënaqshme.
Nga pacientët që nuk kanë marrë ndihmë nga specialistët e QKSHM, 69.6% e pacientëve
dëshirojnë të marrin ndihmë për të përmirësuar aftësitë e dobishme për jetën e tyre sociale
dhe në punë dhe 1.7% nuk dëshirojnë.
119
Do të kishit dëshiruar të merrnit ndihmë për të përmirësuar aftësitë e dobishme për jetën tuaj sociale dhe në punë? (%)
Grafiku 4.3 Dhënia e ndihmës për të përmirësuar aftësitë e dobishme për jetën e tyre sociale dhe në punë.
4.4.7.3 Seanca individuale me psikologun
Vetëm 27.6 % të subjekteve të studimit kanë zhvilluar seanca individuale me psikologun
pranë QKSHM në Tiranë gjatë vitit të fundit ndërsa 72.4 % e pacientëve nuk kanë patur asnjë
seancë.
Në vitin e fundit , keni patur seanca individuale me psikologun pranë QKSHM (%)
Grafiku 4.4 Seanca individuale me psikologun pranë QKSHM në Tiranë
Pacientët që kanë zhvilluar seanca individuale me psikologun, 19.6 % e tyre janë të kënaqur,
4.3 % i gjykojnë si të shkëlqyera, 2% kanë gjykim të përzierë dhe 1.7% janë të pakënaqur.
Prej 72.4% të pacientëve, të cilët nuk kanë zhvilluar seanca individuale me psikologun,
67.3% e tyre do të dëshironin të merrnin këtë lloj ndërhyrjeje, ndërsa 5.1% e pacientëve nuk
dëshironin të kishin seanca.
120
Do të kishit dëshiruar të zhvillonit seanca individuale me psikologun? (%)
Grafiku 4.5 Zhvillimi i seanca individuale me psikologun
4.4.7.4 Shtrimet e detyrueshme në spitalin psikiatrik
Trajtim i pavullnetshëm është trajtimi i një personi që vuan nga një çrregullim serioz i
shëndetit mendor, që kryhet pa miratimin e tij dhe konfirmohet nëpërmjet një vendimi
gjyqësor (Ref Ligjit nr.44/2012). 31 % e subjekteve të studimit kanë pasur shtrime të
detyrueshme pranë Spitalit Psikiatrik, në Tiranë gjatë vitit të fundit.
Në vitin e fundit, ju kanë detyruar të shtroheni në spitalin psikiatrik (%)
Grafiku 4.6 Shtrimet e detyrueshme në Spitalin Psikiatrik të Tiranës
Prej 31.1% të pacientëve të cilët kanë pasur shtrime të detyrueshme, 21.9% i vlerësojnë këto
shtrime si të pakënaqshme, 9.2% i gjykojnë si të keqe. Ndërsa pyetjes nëse pacientët do të
dëshironin shtrime në Spitalin Psikiatrik, 100% i janë përgjigjur me jo.
121
Do të kishit dëshiruar të zhvillonit seanca individuale me psikologun? (%)
Grafiku 4.5 Zhvillimi i seanca individuale me psikologun
4.4.7.4 Shtrimet e detyrueshme në spitalin psikiatrik
Trajtim i pavullnetshëm është trajtimi i një personi që vuan nga një çrregullim serioz i
shëndetit mendor, që kryhet pa miratimin e tij dhe konfirmohet nëpërmjet një vendimi
gjyqësor (Ref Ligjit nr.44/2012). 31 % e subjekteve të studimit kanë pasur shtrime të
detyrueshme pranë Spitalit Psikiatrik, në Tiranë gjatë vitit të fundit.
Në vitin e fundit, ju kanë detyruar të shtroheni në spitalin psikiatrik (%)
Grafiku 4.6 Shtrimet e detyrueshme në Spitalin Psikiatrik të Tiranës
Prej 31.1% të pacientëve të cilët kanë pasur shtrime të detyrueshme, 21.9% i vlerësojnë këto
shtrime si të pakënaqshme, 9.2% i gjykojnë si të keqe. Ndërsa pyetjes nëse pacientët do të
dëshironin shtrime në Spitalin Psikiatrik, 100% i janë përgjigjur me jo.
121
Do të kishit dëshiruar të zhvillonit seanca individuale me psikologun? (%)
Grafiku 4.5 Zhvillimi i seanca individuale me psikologun
4.4.7.4 Shtrimet e detyrueshme në spitalin psikiatrik
Trajtim i pavullnetshëm është trajtimi i një personi që vuan nga një çrregullim serioz i
shëndetit mendor, që kryhet pa miratimin e tij dhe konfirmohet nëpërmjet një vendimi
gjyqësor (Ref Ligjit nr.44/2012). 31 % e subjekteve të studimit kanë pasur shtrime të
detyrueshme pranë Spitalit Psikiatrik, në Tiranë gjatë vitit të fundit.
Në vitin e fundit, ju kanë detyruar të shtroheni në spitalin psikiatrik (%)
Grafiku 4.6 Shtrimet e detyrueshme në Spitalin Psikiatrik të Tiranës
Prej 31.1% të pacientëve të cilët kanë pasur shtrime të detyrueshme, 21.9% i vlerësojnë këto
shtrime si të pakënaqshme, 9.2% i gjykojnë si të keqe. Ndërsa pyetjes nëse pacientët do të
dëshironin shtrime në Spitalin Psikiatrik, 100% i janë përgjigjur me jo.
121
4.4.7.5 Seanca me psikologun dhe familjarët
Pothuajse të gjithë pjesëmarrësit në studim (98%) nuk kanë zhvilluar seanca me psikologun
dhe familjarët e tyre më të afërt
Në vitin e fundit, keni patur seanca me psikologun dhe familjarët tuaj (%)
Grafiku 4.7 Seanca me psikologun dhe familjarët
Nga 2% e pacientëve që kanë zhvilluar seanca me psikologun dhe familjarët i gjykojnë ato si
të shkëlqyera.Prej 98% të pacientëve që nuk kanë zhvilluar seanca me psikologun dhe
familjarët, 86.1 përqind shprehen se do të kishin dëshiruar të merrnin këtë lloj ndërhyrjeje,
9.4% fefuzojnë dhe 2.6% nuk janë të vendosur nëse do të dëshironin apo jo.
Do të kishit dëshiruar të zhvillonit seanca me psikologun dhe familjarët tuaj? (%)
Grafiku 4.8 Zhvillimi i seancave me psikologun dhe familjarët
122
4.4.7.6 Takime me punonjësin social
Gjatë vitit të fundit 74.7% të pjesëmarrësve në studim kanë pasur takime me punonjësin
social të QKSHM në Tiranë, ndërsa 25.3% nuk kanë pasur asnjë kontakt.
Në vitin e fundit, keni patur takime me punonjësin social pranë QKSHM? (%)
Grafiku 4.9 Takime me punonjësin social
Nga 25.3% e pacientëve që kanë pasur takime me punonjësin social 17% janë të kënaqur,
ndërsa 8.2% i gjykojnë si të përziera kontaktet me punonjësin social.
Nga 74.7% të pjesëmarrësve në studim, që nuk kishin patur asnjë takim me punonjësin social
gjatë vitit të fundit, 42.9% e tyrë u shprehën se do të dëshironin të kishin patur takime, 19.9%
nuk dëshironin, ndërsa 11.9% ishin të pavendosur.
Do të kishit dëshiruar të zhvillonit takime me punonjësin social? (%)
Grafiku 4.10 Zhvillimi i takimeve me punonjësin social
123
4.4.7.7 Aktivitete rekreative (argëtuese) të organizuara nga QKSHM
Asnjë nga pjesëmarrësit në studim nuk ka marrë pjesë në ndonjë aktivitet të organizuar nga
QKSHM në Tiranë gjatë vitit të fundit.
Në vitin e fundit, keni marrë pjesë në aktivitete rekreative (argëtuese) të organizuara nga QKSHM?
Frekuenca Përqindja %
Jo 352 100.0
Tabela 4.11 Pjesëmarrja në aktivitete rekreative (argëtuese) të organizuara nga QKSHM?
57% e pacientëve u shprehen se do të kishin dëshiruar të merrnin pjesë në aktivitete të
organizuara nga QKSHM, 29% nuk dëshironin, ndërsa 13.9% ishin të pavendosur.
Do të kishit dëshiruar të merrnit pjesë në aktivitete argëtuese të organizuara nga QKSHM ?
(%)
Grafiku 4.11 Organizimi i aktiviteteve argëtuese nga QKSHM në Tiranë.
4.4.7.8 Terapi grupi
Asnjë nga subjektet e studimit nuk ka qënë pjesë e terapisë në grup të zhvilluar në QKSHM
në Tiranë, gjatë vitit të fundit.
Në vitin e fundit, keni kryer terapi në grup?
Frekuenca Përqindja %
Jo 352 100.0 Tabela 4.12 Terapi grupi
124
Më shumë se gjysma e pacientëve (55.4%) do të kishin dashur të zhvillonin terapi në grup,
38.6% refuzojnë, ndërsa 6% janë të pavendosur.
Do të kishit dëshiruar të zhvillonit terapi në grup? (%)
Grafiku 4.12 Zhvillimi i terapisë në grup
4.4.7.9 Punësimi në një ambjent të mbrojtur pune.
Personat me probleme të shëndetit mendor vazhdojnë të përballen me vështirësi në aksesin e
punësimit. Megjithëse, në vitet e fundit kuadri ligjor dhe ndjeshmëria e shoqërisë ndaj këtyre
personave është përmirësuar, kjo kategori është në një pozitë më inferiore se pjesa tjetër e
shoqërisë. Asnjë nga pjesëmarrësit në studim nuk ka pjesë e ndonjë ambjenti të mbrojtur
pune.
Në vitin e fundit, keni qenë pjesë e një ambienti pune të mbrojtur? Frekuenca Përqindja %
Jo 352 100.0 Tabela 4.13 Punësimi në një ambjent të mbrojtur pune Pjesa më e madhe e subjekteve 68.8% u shprehën se do të dëshironin të ishin pjesë e një
ambjenti të mbrojtur pune, 18.2% ishin të pavendosur, ndërsa 13.1% refuzonin.
125
Do të kishit dëshiruar të ishit pjesë e një ambienti të mbrojtur pune? (%)
Grafiku 4.14 Punësimi në një ambjent të mbrojtur pune
4.4.7.10 Shtrimet e vullnetshme në spitalin Psikiatrik të Tiranës
Shtrimet e vullnetshme në spitalin Psikiatrik të Tiranës gjatë vitit të fundit kanë qënë prezentë
në 9.7% të subjekteve të studimit.
Në vitin e fundit, jeni shtruar vullnetarisht në spitalin psikiatrik? (%)
Grafiku 4.15 Shtrimet e vullnetshme në spitalin Psikiatrik të Tiranës
Personat e shtruar vullnetarisht në spitalin psikiatrik gjatë vitit të fundit e kanë gjykuar atë si
të kënaqshëm 5.1%, dhe të përzier 4.5%.
Pjesa më e madhe e pacientëve 80.7%, nuk dëshironin të shtroheshin në Spitalin Psikiatrik.
126
Do të kishit dëshiruar të shtroheshit vullnetarisht në spitalin psikiatrik? (%)
Grafiku 4.16 Shtrimi vullnetar në Spitalin Psikiatrik
4.4.7.11 Ndihma në shtëpi nga specialistët e QKSHM
Gjatë vitit të fundit vetëm 14.2% e subjekteve të studimit kanë marrë ndihmë në shtëpi nga
specialistët e shërbimit të QKSHM të qytetit të Tiranës.
Në vitin e fundit, keni marrë ndihmë në shtëpi nga specialistët e QKSHM (%)
Grafiku 4.17Ndihmë në shtëpi nga specialistët e QKSHM
Pacientët të cilët kanë marrë ndihmë në shtëpi e gjykojnë atë të kënaqëshme 5.7%, të
pakënaqëshme 3.7%, të përzierë 2.8% dhe të shkëlqyer 2 %.
Subjektet që nuk kishin marrë ndihmë në shtëpi u shprehën se do të dëshironin të kishin
marrë ndihmë vetëm 23.6%, 6% ishin të pavendosur ndërsa 56.3% nuk dëshironin.
127
Do të kishit dëshiruar të merrnit ndihmë në shtëpi? (%)
Grafiku 4.18 Marrja e ndihmës në shtëpi
4.4.7.12 Ndihma e specialistëve të QKSHM për ndihmë ekonomike apo pagesë për aftësi të kufizuar
Në kampionin e marrë në studim, 63.4% e subjekteve marrin PAK. 56.3% e tyre është
ndihmuar nga specialistët e QKSHM gjatë vitit të fundit për përfitimin e PAK ose ndihmës
ekonomike.
Në vitin e fundit, keni marrë ndihmë nga specialistët e QKSHM për ndihmë ekonomike apo PAK? (%)
Grafiku 4.19 Ndihma e specialistëve të QKSHM për ndihmë ekonomike apo pagesë për PAK
Subjektet që janë ndihmuar nga specialistët e QKSHM për ndihmë ekonomike apo PAK e
gjykojnë atë si të kënaqëshme 41.8%, të pakënaqëshme 7.1%, të përzierë 5.4% dhe të
shkëlqyer 2%.
128
Subjektet që nuk janë ndihmuar nga specialistët janë shprehur se 16.2% e tyre do ta
dëshironin asistencen e tyre, 22.4% refuzuan, dhe 5.1% ishin të pavendosur.
Do të kishit dëshiruar merrnit ndihmë nga specialistët e QKSHM për ndihmë ekonomike apo pagesë për aftësi të kufizuar? (%)
Grafiku 4.20 Ndihmë për përfitimin e PAK ose ndihmës ekonomike
4.4.7.13 Ndihma e specialistëve të QKSHM për të gjetur punë (pa lehtësira ose toleranca ndaj problemeve tuaja)
Asnjë prej pjesëmarrësve në studim nuk është ndihmuar nga specialistët e QKSHM në
qytetin e Tiranës, gjatë vitit të fundit për të gjetur një vend pune pa lehtësira ose
toleranca ndaj problemeve të pacientëve
Në vitin e fundit, ju kanë ndihmuar specialistët e QKSHM për të gjetur një punë (një punë pa lehtësira ose toleranca ndaj problemeve tuaja)?
Frekuenca Përqindja %
Jo 352 100.0
Tabela 4.14 Ndihma nga specialistët e QKSHM për të gjetur një punë pa toleranca dhe lehtësira
Subjektet shprehen se 33.1% e tyre do të kishin dëshiruar të ndihmoheshin për të gjetur një
vend pune pa toleranca, 57.1% refuzojnë, ndërsa 9.4% janë të pavendosur.
129
Do të kishit dëshiruar të merrnit ndihmë nga specialistët e QKSHM për të gjetur punë pa toleranca dhe lehtësira? (%)
Grafiku 4.21 Dhënia e ndihmës nga specialistët e QKSHM për të gjetur punë pa toleranca dhe lehtësira
4.4.7.14 Aktivitete rekreative (argëtuese) jashtë shërbimeve të shëndetit mendor
Asnjë nga pjesëmarrësit në studim nuk është stimuluar të marrë pjesë në rekreative
(argëtuese) jashtë shërbimeve të QKSHM gjatë vitit të fundit.
Në vitin e fundit, a ju kanë ndihmuar specialistët e QKSHM për të marrë pjesë në aktivitete rekreative (argëtuese) jashtë shërbimeve të shëndetit mendor
Frekuenca Përqindja %
Jo 352 100.0
Tabela 4.15 Aktivitete rekreative (argëtuese) jashtë shërbimeve të shëndetit mendor
Pacientët shprehen se 57.4%, nuk dëshirojnë të marrin pjesë në aktivitete rekreative
(argëtuese) jashtë shërbimeve të QKSHM, 31.5% ishin pranues dhe 11.1% ishin të
pavendosur.
Do të kishit dëshiruar merrnit pjesë në aktivitete reaktive jashtë shërbimeve të shëndetit mendor? (%)
Grafiku 4.22 Aktivitete rekreative (argëtuese) jashtë shërbimeve të shëndetit mendor
130
4.4.8 Totali i dimensioneve
Nësë do të rendisim nivelin e kënaqësisë për dimensionet që analizuam, më pak të kënaqur
pacientët e QKSHM në Tiranë janë me informacionin e dhënë pranë (M=2.85), nivelin e
përgjithshëm të kënaqësisë (M=3.34), më pas me përfshirjen e familjarëve (M=3.45),
efikasitetin (M=3.52), aksesin (M=3,62), dhe niveli maksimal i kënaqësisë ishte për aftësitë e
profesionistëve të shëndetit mendor (M=3.84)
Grafiku 4.23 Dimensionet e kënaqësisë
4.5 Përcaktimi dhe vlerësimi i marrëdhënies midis variablave socio-demografike dhe
klinikë të pacientëve të QKSHM në Tiranë dhe dimensioneve të kënaqësisë
Për të përcaktuar dhe vlerësuar marrëdhëniet që ekzistojnë midis variablave socio-
demografike dhe klinikë të pacientëve të QKSHM në qytetin e Tiranës me shtatë dimensionet
e kënaqësisë është përdorur testi Mann-Whitney U dhe test Kruskal-Wallis.
Këto teste janë procedura jo-parametrike për testimin e dallimeve gjatë grupeve të ndryshme.
Testi Mann-Whitney U është përdorur për dy grupe të pavarura, si dhe testi Kruskal-Wallis
(ndonjëherë i quajtur edhe "one-way ANOVA on ranks") është përdorur kur numri i grupeve
ishte më i madh se dy (Polit dhe Beck, 2012).
131
4.5.1 Marrëdhënia midis variablave socio-demografike dhe klinikë të pacientëve të
QKSHM në Tiranë dhe nivelit të përgjithshëm të kënaqësisë
Analiza e të dhënave tregoi se nuk ka diferenca statistikisht të rëndësishme për perceptimin e
nivelit të kënaqësisë së përgjithshme të pacientëve të QKSHM në Tiranë mbështetur mbi
gjininë (Mann-Whitney Test =1251, p>.05) dhe zonën e banimit (Mann-Whitney Test =8540,
p>.05).
Mosha shfaq diferenca statistikisht të rëndësishme (X2(4,352) =74, p<.05) ku me rritjen e
moshës rritet edhe niveli i përgjithshëm i kënaqësisë së subjekteve të studimit. Analiza e të
dhënave tregoi se ky dimension është i varur edhe nga niveli arsimor, i cili paraqet diferenca
statistikisht të rëndësishme (X2(4,352) =102, p<.05) ku pacientët me nivel arsimor më të lartë
shprehin nivel të përgjithshëm kënaqësie më të ulët. Variabli i statusit civil (X2(3,352) =3,
p>.05) dhe situata familjare, me kë jeton (X2(3,353) =2, p>.05) nuk shfaqin diferenca të
rëndësishme statistikisht. Niveli i përgjithshëm i kënaqësisë së pacientit është një dimension i
cili është i varur nga punësimi (X2(3,352) =45, p<.05) ku të punësuarit shprehin një nivel
kënaqësie më të lartë (M.Rank=204.2) pasuar nga PAK, pensionistët dhe të fundit të papunët
(M.Rank=135.3). Edhe tek të ardhurat ekzistojnë diferenca statistikisht të rëndësishme
(X2(2,352) =54, p<.05) ku pacientët me të ardhura më të larta shprehin nivel të përgjithshëm
kënaqësie më të ulët krahasuar me pacientët me të ardhura të ulëta.
Në varësi të diagnozës kënaqësia e përgjithshme paraqitet me diferenca statistikisht të
rëndësishme (X2(5,352) =61, p<.05) ku pacientët me diagnozë çrregullime ankthi kanë nivelin
më të lartë kënaqësie (M.Rank=234.08) ndjekur nga çrregullimet depresive, çrregullimet
bipolare, çrregullimet somatoforme, çrregullimet e personalitetit dhe së fundmi skizofrenitë
dhe çrregullime të tjera psikotike.
Përsa i përket kohëzgjatjes së çrregullimit, edhe këtu shfaqen diferenca statistikisht të
rëndësishme (X2(2,352) =51, p<.05) ku sa më e madhe kohëzgjatja e çrregullimit tek pacientët
aq me i ulët shprehet edhe niveli i përgjithshëm i kënaqësisë. Në lidhje me vetëvlerësimin e
shëndetit mendor analiza e të dhënave tregoi se sa më pozitivisht e vlerësojnë pacientët
shëndetin e tyre aq më i lartë paraqitet dhe niveli i përgjithshëm i kënaqësisë (X2(2,352) =27,
p<.05)
132
N Mean Rank
Vlera e testit
df P Testi
Gjinia Femër 226 167.72 1251 .427 Mann-Whitney Test
Mashkull 126 192.24
Total 352
Zona e banimit
Urbane 286 173.36 8540 .220 Mann-Whitney Test
Rurale 66 190.10
Total 352
Mosha Nga 18 – 27 45 121.70 74 4 .000 Kruskal-Wallis Test
Nga 28 – 37 106 146.73
Nga 38 – 47 68 167.85
Nga 48 – 57 50 216.09
Nga 58 – 65 83 243.17
Total 352
Nivel arsimor Pa arsim 3 299.00 102 4 .000 Kruskal-Wallis Test
Arsim fillor 7 218.23
Arsim 8/9 vjeçar 191 137.43
Arsim i mesëm 95 89.46
Arsim i lartë 56 95.83
Total 352
Statusi civil Beqar/e 122 176.14 2 3 .495 Kruskal-Wallis Test
Bashkëjetesë 19 143.95
I/e martuar 161 178.07
I/e divorcuar 50 184.68
Total 352
Me kë jeton? Vetëm me bashkëshortin/en (partnerin/en)
70 232.61 3 3 .221 Kruskal-Wallis Test
Vetëm me fëmijët 9 341.00
Me bashkëshortin/en dhe fëmijët
124 151.79
Me familjarë të tjerë
149 160.77
Total 352
Punësimi I punësuar 53 204.20 45 3 .000 Kruskal-Wallis Test I papunë 60 135.30
133
Pagesë për aftësi të kufizuar
223 170.20
Pension 16 145.32
Total 352
Të ardhurat mujore
Deri në 30000 lekë 255 199.40 54 2 .000 Kruskal-Wallis Test
Nga 30000 – 60000 91 122.84
Nga 60000 – 90000 6 17.00
Total 352 Diagnoza Skizofreni dhe
çrregullime të tjera psikotike
73 133.65 61 5 .000 Kruskal-Wallis Test
Çrregullimet depresiv
127 225.04
Çrregullimet somatoforme
14 182.63
Çrregullimet bipolare
74 193.00
Çrregullimet e personalitetit
27 178.63
Çrregullimet e ankthit
37 234.83
Total 352
Zgjatja e çrregullimit
Nga 1 – 2 vjet 20 210.65 51 2 .000 Kruskal-Wallis Test
Nga 2 – 5 vjet 139 161.65
Më shumë se 5 vjet 193 131.22
Total 352
Vetëvlerësimi i shëndetit mendor
I mirë 103 200.28 27 2 .000 Kruskal-Wallis Test
As mirë as keq 204 144.27
I keq 45 142.47
Total 352
Tabela 4.16 Marrëdhënia midis variablave socio-demografikë dhe klinikë të pacientëve të
QKSHM në Tiranë dhe nivelit të përgjithshëm të kënaqësisë
4.5.2 Marrëdhënia midis variablave socio-demografike dhe klinikë të pacientëve dhe nivelit
të kënaqësisë me aftësitë profesionale e mënyën e sjelljes së profesionistëve të QKSHM në
Tiranë
Nga analiza e të dhënave rezultoi se nuk ka diferenca statistikisht të rëndësishme ndërmjet
gjinisë (Mann-Whitney Test =14057, p>.05) dhe zonës së banimit (Mann-Whitney Test
134
=1834, p>.05) në gjykimin mbi nivelin e aftësitësive profesionale dhe mënyrës së sjelljes së
specialistëve të QKSHM në Tiranë. Nëse i referohemi moshës, edhe ajo shfaqet me diferenca
statistikisht të rëndësishme (X2(4,352) =17, p<.05), ku me rritjen e moshës rritet niveli i
kënaqësise së subjekteve në lidhje me aftësitë profesionale dhe mënyrën e sjelljes së
profesionistëve.
Analiza e të dhënave tregoi se ka diferenca statistikisht të rëndësishme për perceptimin e
nivelit të kënaqësisë për këtë dimension në varësi të nivelit arsimor (X2(4,352) =24, p<.05) ku
pacientet me nivel arsimor më të lartë shprehin nivel më të ulët të kënaqësisë për aftësitë
profesionale dhe mënyrën e sjelljes së specialistëve. Variabli i statusit civil (X2(3,352) =4,
p>.05) dhe situatës familjare, me kë jeton (X2(3,352) =3, p>.05) nuk shfaqi diferenca të
rëndësishme statistikisht.
Ndërkohë punësimi shfaq diferenca statistikisht të rëndësishme (X2(3,352) =27.7, p<.05) ku të
punësuarit shprehin një nivel të lartë kënaqësie në lidhje me aftësitë profesionale dhe
mënyrën e sjelljes së profesionistëve (M.Rank=210.2), pasuar nga PAK, pensionistët dhe të
fundit të papunët me (M.Rank=147.14). Tek të ardhurat shfaqen gjithashtu diferenca
statistikisht të rëndësishme (X2(2,352) =15.5, p<.05) ku pacientët me të ardhura më të larta
shprehin një nivel më të ulët kënaqësie për këtë dimension krahasuar me pacientët me të
ardhura të ulëta.
Në varësi të diagnozës, niveli i kënaqësisë për aftësitë profesionale dhe mënyrën e sjelljes së
profesionistëve paraqitet me diferenca statistikisht të rëndësishme (X2(5,352) =16.4, p<.05), ku
pacientët me diagnozë çrregullime ankthi, kanë nivelin më të lartë kënaqësie
(M.Rank=194.3) ndjekur nga çrregullimet depresive, çrregullimet bipolare, çrregullimet
somatoforme, çrregullimet e personalitetit dhe së fundmi skizofrenia dhe çrregullimet e tjera
psikotike.
Përsa i përket kohëzgjatjes së çrregullimit shfaqen diferenca statistikisht të rëndësishme
(X2(2,352) =43.4, p<.05) ku sa më e madhe kohëzgjatja e çrregullimet aq më i ulët rezulton
edhe niveli i kënaqësisë në lidhje me aftësinë profesionale dhe mënyrën e sjelljes. Dhe së
fundmi nga analiza e të dhënave rezulton se ky dimension është i varur nga vetëvlerësimi i
shëndetit mendor, sa më shumë pozitivisht ta vlerësojnë pacientët shëndetin e tyre mendor aq
më i lartë paraqitet dhe niveli i kënaqësisë me aftësinë profesionale dhe mënyrës së sjelljes
(X2(2.352) =25.8, p<.05).
135
N Mean Rank
vlera e testit
df P testi
Gjinia Femër 226 177.30 14057.000 .842 Mann-Whitney Test
Mashkull 126 175.06 Total 352
Zona e banimit
Urbane 286 167.40 1834.500 .641 Mann-Whitney Test
Rurale 66 215.95 Total 352
Mosha Nga 18 – 27 45 139.26 17.798 4 .001 Kruskal-Wallis Test
Nga 28 – 37 106 155.17 Nga 38 – 47 68 181.99 Nga 48 – 57 50 196.61 Nga 58 – 65 83 199.45 Total 352
Nivel arsimor
Pa arsim 3 284.00 24.132 4 .000 Kruskal-Wallis Test
Arsim fillor 7 190.18 Arsim 8/9 vjeçar 191 179.98 Arsim i mesëm 95 140.15 Arsim i lartë 56 140.02 Total 352
Statusi civil Beqar/e 122 184.39 4.243 3 .236 Kruskal-Wallis Test
Bashkëjetesë 19 171.53 I/e martuar 161 165.55 I/e divorcuar 50 194.40 Total 352
Me kë jeton? Vetëm me bashkëshortin/en (partnerin/en)
70 172.23 3.222 3 .000 Kruskal-Wallis Test
Vetëm me fëmijët
9 341.00
Me bashkëshortin/en dhe fëmijët
124 160.02
Me familjarë të tjerë
149 182.29
Total 352
Punësimi I punësuar 53 210.22 27.734 3 .000 Kruskal-Wallis Test
I papunë 60 147.14 Pagesë për aftësi të kufizuar
223 187.01
Pension 16 155.32 Total 352
136
Të ardhurat mujore
Deri në 30000 lekë
255 189.50 15.524 2 .000 Kruskal-Wallis Test
Nga 30000 – 60000
91 161.50
Nga 60000 – 90000
6 141.07
Total 352
Diagnoza Skizofreni dhe çrregullime të tjera psikotike
73 154.00 16.402 5 .022 Kruskal-Wallis Test
Çrregullimet depresive
127 193.38
Çrregullimet somatoforme
14 155.13
Çrregullimet bipolare
74 183.89
Çrregullimet e personalitetit
27 154.73
Çrregullimet e ankthit
37 194.31
Total 352
Zgjatja e çrregullimit
Nga 1 – 2 vjet 20 235.35 43.457 2 .000 Kruskal-Wallis Test
Nga 2 – 5 vjet 139 201.32 Më shumë se 5 vjet
193 133.58
Total 352
Vetëvlerësimi i shendetit mendor
I mirë 103 196.24 25.838 2 .000 Kruskal-Wallis Test
As mirë as keq 204 183.39 I keq 45 134.40 Total 352
Tabela 4.17 Marrëdhënia midis variablave socio-demografike dhe klinikë të pacientëve dhe
nivelit të kënaqësisë me aftësitë profesionale e mënyën e sjelljes së profesionistëve të
QKSHM në Tiranë
4.5.3 Marrëdhënia midis variablave socio-demografike dhe klinikë të pacientëve dhe nivelit
të kënaqësisë me informacioni e marrë në QKSHM në Tiranë
Analiza e të dhënave tregoi se nuk ka diferenca statistikisht të rëndësishme për perceptimin e
nivelit të kënaqësisë me sasinë dhe cilësinë e informacionit të marrë pranë QKSHM në Tiranë
ndërmjet gjinive (Mann-Whitney Test =1229, p>.05) dhe zonës banimit (Mann-Whitney
Test= 8434, p>.05). Ndërkohë analiza e të dhënave tregoi se niveli i kënaqësisë në lidhje me 137
informacionin është i varur nga mosha (X2(4,352) =114.7, p<.05) ku me rritjen e moshës rritet
edhe niveli i kënaqësisë mbi informacionin. Niveli arsimor gjithashtu paraqet diferenca
statistikisht të rëndësishme (X2(4,352) =58.2, p<.05) ku pacientet me nivel të lartë arsimor
shprehin nivel më të ulët të kënaqësisë në lidhje me këtë dimension. Niveli i kënaqësisë së
pacientit me informacionin nuk shfaq diferenca statistikisht të rëndësishme ndërmjet grupeve
të pacientëve të martuar, beqar, të divorcuar (X2(3,352) =5.3, p>.05), si dhe situata familjare,
me kë jeton (X2(3,352) =4.2, p>.05).
Tek punësimi shfaqen diferenca statistikisht të rëndësishme (X2(3,352) =63, p<.05) ku të
punësuarit shprehin një nivel kënaqësie më të lartë për informacionin e marrë
(M.Rank=205.2) pasuar nga PAK, pensionistet dhe të fundit të papunët (M.Rank=96.79).
Edhe tek të ardhurat shfaqen diferenca statistikisht të rëndësishme (X2(2,352) =58.2, p<.05) ku
pacientët me të ardhura më të larta shprehin nivel më të ulët kënaqësie për informacioni
krahasuar me pacientët me të ardhura më të ulëta.
Në varësi të diagnozës niveli i kënaqësië në lidhje me informacionin paraqitet me diferenca
statistikisht të rëndësishme (X2(5,352) =88.88, p<.05) ku pacientët me diagnozë çrregullime
ankthi kanë nivelin më të lartë kënaqësie (M.Rank=246) ndjekur nga çrregullimet depresive,
çrregullimet bipolare, çrregullimet somatoforme, çrregullimet e personaliteti dhe së fundi
skizofrenitë dhe çrregullime të tjera psikotike.
Përsa i përket kohëzgjatjes së çrregullimit shfaqen diferenca statistikisht të rëndësishme
(X2(2,352) =62.5, p<.05) ku sa më e madhe kohëzgjatja e çrregullimit tek pacientet aq më i ulët
shprehet edhe niveli i kënaqësisë mbi informacionin.
Dhe së fundmi nga analiza e të dhënave rezulton se niveli i kënaqësisë së pacientëve me këtë
dimension është i varur nga vetëvlerësimi i shëndetit mendor, sa më shumë pozitivisht ta
vlerësojnë pacientët shëndetin e tyre mendor aq më i lartë paraqitet dhe niveli i kënaqësisë
me informacioni (X2(2,352) =23.5, p<.05).
Variablat N Mean Rank
vlera e testit Df P testi
Gjinia Femër 226 167.92 1229.000 .631 Mann-Whitney Test
Mashkull 126 191.90 Total 352
Zona e banimit
Urbane 286 180.01 8434.000 .171 Mann-Whitney Test
Rurale 66 161.29 Total 352
138
Mosha Nga 18 – 27 45 111.32 114.728 4 .000 Kruskal-Wallis Test
Nga 28 – 37 106 130.53 Nga 38 – 47 68 182.79 Nga 48 – 57 50 238.72 Nga 58 – 65 83 251.08 Total 352
Nivel arsimor Pa arsim 3 246.50 150.047 4 .000 Kruskal-Wallis Test
Arsim fillor 7 230.40 Arsim 8/9 vjeçar
191 131.88
Arsim i mesëm 95 76.33 Arsim i lartë 56 64.96 Total 352
Statusi civil Beqar/e 122 172.07 5.354 3 .552 Kruskal-Wallis Test
Bashkëjetesë 19 139.24 I/e martuar 161 191.30 I/e divorcuar 50 153.82 Total 352
Me kë jeton? Vetëm me bashkëshortin/en (partnerin/en)
70 234.16 4.221 3 .487 Kruskal-Wallis Test
Vetëm me fëmijët
9 246.50
Me bashkëshortin/en dhe fëmijët
124 168.14
Me familjarë të tjerë
149 152.14
Total 352 Punësimi I punësuar 53 205.20 63.072 3 .000 Kruskal
-Wallis Test
I papunë 60 96.79 Pagesë për aftësi të kufizuar
223 161.12
Pension 16 98.22 Total 352
Të ardhurat mujore
Deri në 30000 lekë
255 200.98 58.221 2 .000 Kruskal-Wallis Test
Nga 30000 – 60000
91 116.59
Nga 60000 – 90000
6 44.50
Total 352 Diagnoza Skizofreni dhe
çrregullime te tjera psikotike
73 137.93 88.886 5 .000 Kruskal-Wallis Test
Çrregullimet depresive
127 208.25
Çrregullimet somatoforme
14 178.37
139
Çrregullimet bipolare
74 201.72
Çrregullimet e personaliteti
27 173.93
Çrregullimet e ankthit
37 246.03
Total 352 Zgjatja e çrregullimit
Nga 1 – 2 vjet 20 128.83 62.532 2 .000 Kruskal-Wallis Test
Nga 2 – 5 vjet 139 138.53 Më shumë se 5 vjet
193 214.76
Total 352 Vetëvlerësimi i shendetit mendor
I mirë 103 194.55 23.529 2 .000 Kruskal-Wallis Test
As mirë as keq 204 186.36 I keq 45 136.45 Total 352
Tabela 4.18 Marrëdhënia midis variablave socio-demografikë dhe klinikë të pacienteve dhe nivelit të kënaqësisë me informacionin e marrë në QKSHM në Tiranë
4.5.4 Marrëdhënia midis variablave socio-demografike dhe klinikë të pacientëve dhe nivelit
të kënaqësisë me aksesin në QKSHM në Tiranë
Bazuar në analizën e të dhënave rezulton se statistikisht nuk ka diferenca statistikisht të
rëndësishme ndërmjet gjinisë (Mann-Whitney Test =1039, p>.05); dhe zonës së banimit në
lidhje më nivelin e kënaqësië për aksesin në QKSHM (Mann-Whitney Test =7905, p>.05).
Nga analiza e të dhënave rezultoi se niveli i kënaqësisë së pacientëve me aksesin është i
varur nga mosha (X2(4,352) =59.4, p<.05) ku me rritjen e moshës shprehet një nivel më i lartë
kënaqësie dhe niveli arsimor paraqet gjithashtu diferenca statistikisht të rëndësishme (X2(4,352)
=59, p<.05) ku pacientet me nivel arsimor më të lartë shprehin nivel më të ulët kënaqësie me
këtë dimension.
Variablin statusi civil (X2(3,352) =5.2, p>.05) dhe situata familjare, me kë jeton (X2
(3,352) =3.4,
p>.05) nuk shfaqin diferenca statistikisht të rëndësishme.
Niveli i kënaqësisë së pacientëve me aksesin është i varur nga punësimi (X2(3,352) =42.5,
p<.05) ku të punësuarit shprehin një nivel më të lartë kënaqësie (M.Rank=199) pasuar nga
PAK, pensionistet dhe së fundmi të papunët (M.Rank=135.5). Tek të ardhurat shfaqen
diferenca statistikisht të rëndësishme (X2(2,352) =29.5, p<.05) ku pacientët me të ardhura më të
larta shprehin një nivel më të ulët kënaqësie krahasuar me pacientët me të ardhura te ulëta.
Në varësi të diagnozës, niveli i kënaqësisë me aksesin nuk paraqitet me diferenca statistikisht
të rëndësishme (X2(5,352) =32 p>.05) Përsa i përket kohëzgjatjes së çrregullimit shfaqen
140
diferenca statistikisht të rëndësishme midis viteve (X2(2,352) =9.9, p<.05) ku sa më e madhe
kohëzgjatja e çrregullimeve aq më i ulët rezulton niveli i kënaqësisë me aksesin në QKSHM.
Ndërsa vetëvlerësimi rezulton të këtë një lidhje të parëndësishme me nivelin e kënaqësisë së
pacientit për këtë dimension (X2(2,352) =4.48, p>.05).
N Mean Rank
Vlera e testit
df P testi
Gjinia Femër 226 159.49 1039.000 .451 Mann-Whitney Test
Mashkull 126 207.02 Total 352
Zona e banimit
Urbane 286 171.14 7905.000 .621 Mann-Whitney Test
Rurale 66 199.73 Total 352
Mosha Nga 18 – 27 45 138.10 59.404 4 .000 Kruskal-Wallis Test
Nga 28 – 37 106 142.74 Nga 38 – 47 68 160.04 Nga 48 – 57 50 211.91 Nga 58 – 65 83 243.66 Total 352
Nivel arsimor
Pa arsim 3 19.50 59.127 4 .000 Kruskal-Wallis Test
Arsim fillor 7 123.07 Arsim 8/9 vjeçar
191 135.50
Arsim i mesëm 95 166.76 Arsimi i lartë 56 203.41 Total 352
Statusi civil Beqar/e 122 165.61 5.213 3 .414 Kruskal-Wallis Test
Bashkëjetesë 19 234.66 I/e martuar 161 174.05 I/e divorcuar 50 188.88 Total 352
Me kë jeton? Vetëm me bashkëshortin/en (partnerin/en)
70 209.51 3.421 3 .387 Kruskal-Wallis Test
Vetëm me fëmijët
9 292.50
Me bashkëshortin/en dhe fëmijët
124 176.69
Me familjarë të tjerë
149 153.83
Total 352 Punësimi I punësuar 53 199.05 42.536 3 .000 Kruskal
-Wallis Test
I papunë 60 135.50 Pagesë për aftësi të kufizuar
223 117.99
141
Pension 16 155.30 Total 352
Të ardhurat mujore
Deri në 30000 lekë
255 188.94 29.510 2 .000 Kruskal-Wallis Test
Nga 30000 – 60000
91 152.01
Nga 60000 – 90000
6 19.50
Total 352 Diagnoza Skizofreni dhe
çrregullime të tjera psikotike
73 153.46 32.261 5 .357 Kruskal-Wallis Test
Çrregullimet depresive
127 219.23
Çrregullimet somatoforme
14 177.99
Çrregullimet bipolare
74 202.79
Çrregullimet e personaliteti
27 174.75
Çrregullimet e ankthit
37 224.61
Total 352 Zgjatja e çrregullimit
Nga 1 – 2 vjet 20 189.3 9.950 2 .007 Kruskal-Wallis Test
Nga 2 – 5 vjet 139 182.6 Më shumë se 5 vjet
193 157.75
Total 352 Vetëvlerësimi i shendetit mendor
I mirë 103 191.32 4.480 2 .231 Kruskal-Wallis Test
As mirë as keq 204 169.79 I keq 45 150.08 Total 352
Tabela 4.19 Marrëdhënia midis variablave socio-demografikë dhe klinikë të pacientëve dhe nivelit të kënaqësisë me aksesin në QKSHM në Tiranë
4.5.5 Marrëdhënia midis variablave socio-demografikë dhe klinikë të pacientëve dhe
nivelit të kënaqësisë me efikasitetin e shërbimit të QKSHM në Tiranë
Nga analiza e të dhënave rezulton se nuk ka diferenca statistikisht të rëndësishme ndërmjet
gjinisë (Mann-Whitney Test =14198, p>.05) dhe zonës së banimit (Mann-Whitney Test
=7472.5, p>.05), me nivelin e kënaqësisë në lidhje me efikasitetin e shërbimit të QKSHM në
Tiranë.
Referuar moshës ajo shfaq diferenca statistikisht të rëndësishme (X2(4,352) =29, p<.05) ku me
rritjen e moshës shprehet një niveli më i lartë kënaqësie në lidhje me efikasitetin.
142
Niveli i kënaqësisë me efikasitetin e shërbimit është i varur nga niveli arsimor (X2(4,352) =70,
p<.05) ku pacientët me nivel arsimor më të lartë shprehin nivel më të ulët kënaqësie për
dimensionin në fjalë. Ndërsa variabli statusi civil (X2(3,352) =2.2, p>.05) dhe situata familjare,
me kë jeton (X2(3,352) =2.8, p>.05) nuk shfaqin diferenca statistikisht të rëndësishme. Tek
punësimi shfaqen diferenca statistikisht të rëndësishme (X2(3,352) =22, p<.05) ku të punësuarit
shprehin një nivel kënaqësie më të lartë me efikasitetin (M.Rank=195) pasuar nga PAK,
pensionistet dhe të fundit të papunët (M.Rank=137.9), ndërsa të ardhurat nuk shfaqin
diferenca të rëndësishme statistikisht(X2(2,352) =40, p>.05). Në varësi të diagnozës niveli i
kënaqësisë për efikasitetin me shërbimin paraqitet me diferenca statistikisht të rëndësishme
(X2(352,5) =63.6, p<.05) ku pacientët me diagnozë çrregullime ankthi kanë nivelin më të lartë
kënaqësie (M.Rank=223.75) ndjekur nga çrregullimet depresive (M. Rank=207.88),
çrregullimet bipolare (M.Rank=205.84), çrregullimet somatoforme (M.Rank=175.90),
çrregullimet e personaliteti (M.Rank=146.50) dhe së fundmi skizofrenia dhe çrregullime të
tjera psikotike (M.Rank=100.64). Përsa i përket kohëzgjatjes së çrregullimit shfaqen diferenca
statistikish të rëndësishme(X2(2,352) =103.9, p<.05) ku sa më e madhe kohëzgjatja e
çrregullimit aq më i ulët rezulton niveli i kënaqësisë me efikasitetin. Tek vetëvlerësimi sa më
shumë pozitiv e vlerësojnë pacientët shëndetin e tyre aq më i lartë paraqitet dhe niveli i
kënaqësisë më këtë dimension (X2(2,352) =13.8, p<.05).
N Mean Rank
vlera e testit Df p testi
Gjinia Femër 226 176.33 14198.500 .965 Mann-Whitney Test
Mashkull 126 176.81 Total 352
Zona e banimit
Urbane 286 169.63 7472.500 .808 Mann-Whitney Test
Rurale 66 206.28 Total 352
Mosha Nga 18 – 27 45 135.18 29.130 4 .000 Kruskal-Wallis Test
Nga 28 – 37 106 157.59 Nga 38 – 47 68 170.78 Nga 48 – 57 50 190.89 Nga 58 – 65 83 219.24 Total 352
Nivel arsimor
Pa arsim 3 333.00 70.311 4 .000 Kruskal-Wallis Test
Arsim fillor 7 208.76 Arsim 8/9 vjeçar 191 133.18 Arsim i mesëm 95 124.85 Arsim i lartë 56 93.67 Total 352
143
Statusi civil Beqar/e 122 186.56 2.212 3 .530Kruskal-
Wallis Test
Bashkëjetesë 19 159.37I/e martuar 161 173.34I/e divorcuar 50 168.66Total 352
Me kë jeton? Vetëm me bashkëshortin/en (partnerin/en)
70 196.17 2.892 3 .462 Kruskal-Wallis Test
Vetëm me fëmijët
9 341.00
Me bashkëshortin/en dhe fëmijët
124 157.59
Me familjarë të tjerë
149 173.06
Total 352Punësimi I punësuar 53 195.13 22.103 3 .000 Kruskal-
Wallis Test
I papunë 60 137.98Pagesë për aftësi të kufizuar
223 171.84
Pension 16 143.11Total 352
Të ardhurat mujore
Deri në 30000 lekë
255 196.90 40.208 2 .360 Kruskal-Wallis TestNga 30000 –
6000091 127.04
Nga 60000 –90000
6 59.50
Total 352Diagnoza Skizofreni dhe
çrregullime tëtjera psikotike
73 100.64 63.685 5 .000 Kruskal-Wallis Test
Çrregullimetdepresive
127 207.88
Çrregullimet somatoforme
14 175.90
Çrregullimet bipolare
74 205.84
Çrregullimet epersonalitetit
27 146.50
Çrregullimet e ankthit
37 223.75
Total 352Zgjatja e çrregullimit
Nga 1 – 2 vjet 20 223.31 103.976 2 .000 Kruskal-Wallis Test
Nga 2 – 5 vjet 139 194.15Më shumë se 5 vjet
193 108.99
Total 352Vetëvlerësimi i shendetit mendor
I mirë 103 204.17 13.821 2 .001 Kruskal-Wallis Test
As mirë as keq 204 185.38I keq 45 146.83Total 352
144
Tabela 4.20 Marrëdhënia midis variablave socio-demografikë dhe klinikë të pacientëve dhe nivelit të kënaqësisë me efikasitetin e shërbimit të QKSHM në Tiranë
4.5.6 Marrëdhënia midis variablave socio-demografikë dhe klinikë të pacientëve dhe nivelit të kënaqësisë me përfshirjen e familjarëve të pacientëve të QKSHM në Tiranë
Nga analiza e të dhënave rezulton se nuk ka diferenca statistikisht të rëndësishme midis
gjinisë (Mann-Whitney Test =12993, p>.05) dhe zonës së banimit (Mann-Whitney Test
=7971, p>.05) me nivelin e kënaqësisë të pacientëve në lidhje me përfshirjen e familjarëve të
pacientëve të QKSHM në Tiranë. Gjithashtu rezulton se niveli i kënaqësisë për këtë
dimension nuk është i varur nga mosha (X2(4,352) =37, p>.05). Niveli arsimor paraqet
diferenca statistikisht të rëndësishme (X2(4,352) =85.7, p<.05) ku pacientët me nivel arsimor të
lartë shprehin nivel kënaqësie më të ulët me përfshirjen e familjarëve.
Ndërsa variabli i statusit civil (X2(3,352) =4.9, p>.05) situatës familjare, me kë jeton (X2
(3,352)
=3.5, p>.05) dhe punësimi (X2(3,352) =3.5, p<.05) nuk shfaqin diferenca të rëndësishme
statistikisht.
Nga analiza e të dhënave rezulton se niveli i kënaqësisë për përfshirjen e familjarëve është i
varur nga niveli i të ardhurave (X2(3,352) =32.7, p<.05) ku pacientët me të ardhura të larta
shprehen më të pakënaqur për përfshirjen e familjarëve krahasuar me pacientët me të ardhura
të ulëta. Në varësi të diagnozës niveli i kënaqësisë me këtë dimension paraqitet me diferenca
statistikisht të rëndësishme (X2(5,352) =75.64, p<.05) ku pacientët me diagnozë çrregullime
ankthi kanë niveli kënaqësie më të lartë (M.Rank=241) ndjekur nga çrregullimet depresive,
çrregullimet bipolare, çrregullimet somatoforme, çrregullimet e personaliteti dhe së fundit
skizofrenitë dhe çrregullimet e tjera psikotike. Përsa i përket kohëzgjatjes së çrregullimit
shfaqen diferenca statistikisht të rëndësishme (X2(2,352) =92.4, p<.05) ku sa më e madhe të jetë
kohëzgjatja e çrregullimit tek pacientet aq më i ulët shprehet edhe niveli i kënaqësisë me
përfshirjen e familjarëve. Ky dimension është i varur nga VVSHM të pacientit, sa më shumë
pozitivisht e vlerësojnë ata shëndetin e tyre aq më i lartë paraqitet niveli i kënaqësisë (X2(2,352)
=27.7, p<.05).
N Mean Rank
Vlera e testit
df P testi
Gjinia Femër 226 182.01 12993.000 .167 Mann-Whitney Test
Mashkull 126 166.62Total 352
Zona e Urbane 286 181.63 7971.000 .645 Mann-
145
Statusi civil Beqar/e 122 186.56 2.212 3 .530Kruskal-
Wallis Test
Bashkëjetesë 19 159.37I/e martuar 161 173.34I/e divorcuar 50 168.66Total 352
Me kë jeton? Vetëm me bashkëshortin/en (partnerin/en)
70 196.17 2.892 3 .462 Kruskal-Wallis Test
Vetëm me fëmijët
9 341.00
Me bashkëshortin/en dhe fëmijët
124 157.59
Me familjarë të tjerë
149 173.06
Total 352Punësimi I punësuar 53 195.13 22.103 3 .000 Kruskal-
Wallis Test
I papunë 60 137.98Pagesë për aftësi të kufizuar
223 171.84
Pension 16 143.11Total 352
Të ardhurat mujore
Deri në 30000 lekë
255 196.90 40.208 2 .360 Kruskal-Wallis TestNga 30000 –
6000091 127.04
Nga 60000 –90000
6 59.50
Total 352Diagnoza Skizofreni dhe
çrregullime tëtjera psikotike
73 100.64 63.685 5 .000 Kruskal-Wallis Test
Çrregullimetdepresive
127 207.88
Çrregullimet somatoforme
14 175.90
Çrregullimet bipolare
74 205.84
Çrregullimet epersonalitetit
27 146.50
Çrregullimet e ankthit
37 223.75
Total 352Zgjatja e çrregullimit
Nga 1 – 2 vjet 20 223.31 103.976 2 .000 Kruskal-Wallis Test
Nga 2 – 5 vjet 139 194.15Më shumë se 5 vjet
193 108.99
Total 352Vetëvlerësimi i shendetit mendor
I mirë 103 204.17 13.821 2 .001 Kruskal-Wallis Test
As mirë as keq 204 185.38I keq 45 146.83Total 352
144
Tabela 4.20 Marrëdhënia midis variablave socio-demografikë dhe klinikë të pacientëve dhe nivelit të kënaqësisë me efikasitetin e shërbimit të QKSHM në Tiranë
4.5.6 Marrëdhënia midis variablave socio-demografikë dhe klinikë të pacientëve dhe nivelit të kënaqësisë me përfshirjen e familjarëve të pacientëve të QKSHM në Tiranë
Nga analiza e të dhënave rezulton se nuk ka diferenca statistikisht të rëndësishme midis
gjinisë (Mann-Whitney Test =12993, p>.05) dhe zonës së banimit (Mann-Whitney Test
=7971, p>.05) me nivelin e kënaqësisë të pacientëve në lidhje me përfshirjen e familjarëve të
pacientëve të QKSHM në Tiranë. Gjithashtu rezulton se niveli i kënaqësisë për këtë
dimension nuk është i varur nga mosha (X2(4,352) =37, p>.05). Niveli arsimor paraqet
diferenca statistikisht të rëndësishme (X2(4,352) =85.7, p<.05) ku pacientët me nivel arsimor të
lartë shprehin nivel kënaqësie më të ulët me përfshirjen e familjarëve.
Ndërsa variabli i statusit civil (X2(3,352) =4.9, p>.05) situatës familjare, me kë jeton (X2
(3,352)
=3.5, p>.05) dhe punësimi (X2(3,352) =3.5, p<.05) nuk shfaqin diferenca të rëndësishme
statistikisht.
Nga analiza e të dhënave rezulton se niveli i kënaqësisë për përfshirjen e familjarëve është i
varur nga niveli i të ardhurave (X2(3,352) =32.7, p<.05) ku pacientët me të ardhura të larta
shprehen më të pakënaqur për përfshirjen e familjarëve krahasuar me pacientët me të ardhura
të ulëta. Në varësi të diagnozës niveli i kënaqësisë me këtë dimension paraqitet me diferenca
statistikisht të rëndësishme (X2(5,352) =75.64, p<.05) ku pacientët me diagnozë çrregullime
ankthi kanë niveli kënaqësie më të lartë (M.Rank=241) ndjekur nga çrregullimet depresive,
çrregullimet bipolare, çrregullimet somatoforme, çrregullimet e personaliteti dhe së fundit
skizofrenitë dhe çrregullimet e tjera psikotike. Përsa i përket kohëzgjatjes së çrregullimit
shfaqen diferenca statistikisht të rëndësishme (X2(2,352) =92.4, p<.05) ku sa më e madhe të jetë
kohëzgjatja e çrregullimit tek pacientet aq më i ulët shprehet edhe niveli i kënaqësisë me
përfshirjen e familjarëve. Ky dimension është i varur nga VVSHM të pacientit, sa më shumë
pozitivisht e vlerësojnë ata shëndetin e tyre aq më i lartë paraqitet niveli i kënaqësisë (X2(2,352)
=27.7, p<.05).
N Mean Rank
Vlera e testit
df P testi
Gjinia Femër 226 182.01 12993.000 .167 Mann-Whitney Test
Mashkull 126 166.62Total 352
Zona e Urbane 286 181.63 7971.000 .645 Mann-
145
Tabela 4.20 Marrëdhënia midis variablave socio-demografikë dhe klinikë të pacientëve dhe nivelit të kënaqësisë me efikasitetin e shërbimit të QKSHM në Tiranë
4.5.6 Marrëdhënia midis variablave socio-demografikë dhe klinikë të pacientëve dhe nivelit të kënaqësisë me përfshirjen e familjarëve të pacientëve të QKSHM në Tiranë
Nga analiza e të dhënave rezulton se nuk ka diferenca statistikisht të rëndësishme midis
gjinisë (Mann-Whitney Test =12993, p>.05) dhe zonës së banimit (Mann-Whitney Test
=7971, p>.05) me nivelin e kënaqësisë të pacientëve në lidhje me përfshirjen e familjarëve të
pacientëve të QKSHM në Tiranë. Gjithashtu rezulton se niveli i kënaqësisë për këtë
dimension nuk është i varur nga mosha (X2(4,352) =37, p>.05). Niveli arsimor paraqet
diferenca statistikisht të rëndësishme (X2(4,352) =85.7, p<.05) ku pacientët me nivel arsimor të
lartë shprehin nivel kënaqësie më të ulët me përfshirjen e familjarëve.
Ndërsa variabli i statusit civil (X2(3,352) =4.9, p>.05) situatës familjare, me kë jeton (X2
(3,352)
=3.5, p>.05) dhe punësimi (X2(3,352) =3.5, p<.05) nuk shfaqin diferenca të rëndësishme
statistikisht.
Nga analiza e të dhënave rezulton se niveli i kënaqësisë për përfshirjen e familjarëve është i
varur nga niveli i të ardhurave (X2(3,352) =32.7, p<.05) ku pacientët me të ardhura të larta
shprehen më të pakënaqur për përfshirjen e familjarëve krahasuar me pacientët me të ardhura
të ulëta. Në varësi të diagnozës niveli i kënaqësisë me këtë dimension paraqitet me diferenca
statistikisht të rëndësishme (X2(5,352) =75.64, p<.05) ku pacientët me diagnozë çrregullime
ankthi kanë niveli kënaqësie më të lartë (M.Rank=241) ndjekur nga çrregullimet depresive,
çrregullimet bipolare, çrregullimet somatoforme, çrregullimet e personaliteti dhe së fundit
skizofrenitë dhe çrregullimet e tjera psikotike. Përsa i përket kohëzgjatjes së çrregullimit
shfaqen diferenca statistikisht të rëndësishme (X2(2,352) =92.4, p<.05) ku sa më e madhe të jetë
kohëzgjatja e çrregullimit tek pacientet aq më i ulët shprehet edhe niveli i kënaqësisë me
përfshirjen e familjarëve. Ky dimension është i varur nga VVSHM të pacientit, sa më shumë
pozitivisht e vlerësojnë ata shëndetin e tyre aq më i lartë paraqitet niveli i kënaqësisë (X2(2,352)
=27.7, p<.05).
N Mean Rank
Vlera e testit
df P testi
Gjinia Femër 226 182.01 12993.000 .167 Mann-Whitney Test
Mashkull 126 166.62Total 352
Zona e Urbane 286 181.63 7971.000 .645 Mann-
145
banimit Rurale 66 154.27 Whitney Test
Total 352
Mosha Nga 18 – 27 45 126.67 37.239 4 .602 Kruskal-Wallis Test
Nga 28 – 37 106 158.54 Nga 38 – 47 68 192.68 Nga 48 – 57 50 210.21 Nga 58 – 65 83 212.24 Total 352
Nivel arsimor Pa arsim 3 292.50 85.773 4 .000 Kruskal-Wallis Test
Arsim fillor 7 214.64 Arsim 8/9 vjeçar 191 139.62 Arsim i mesëm 95 116.50 Arsim i lartë 56 97.70 Total 352
Statusi civil Beqar/e 122 144.53 29.157 3 .000 Kruskal-Wallis Test
Bashkëjetesë 19 180.75 I/e martuar 161 201.41 I/e divorcuar 50 114.17 Total 352
Me kë jeton? Vetëm me bashkëshortin/en (partnerin/en)
70 201.46 4.933 3 .319 Kruskal-Wallis Test
Vetëm me fëmijët 9 219.50 Me bashkëshortin/en dhe fëmijët
124 158.70
Me familjarë të tjerë
149 176.99
Total 352 Punësimi I punësuar 53 203.76 3.563 3 .213 Kruskal-
Wallis Test
I papunë 60 109.90 Pagesë për aftësi të kufizuar
223 178.84
Pension 16 136.47 Total 352
Të ardhurat mujore
Deri në 30000 lekë
255 193.61 32.722 2 .000 Kruskal-Wallis Test
Nga 30000 – 60000
91 137.75
Nga 60000 – 90000
6 37.00
Total 352 Diagnoza Skizofreni dhe
çrregullime tw tjera psikotike
73 144.64 75.647 5 .000 Kruskal-Wallis Test
Çrregullimet depresive
127 201.36
Çrregullimet somatoforme
14 185.52
Çrregullimet bipolare
74 194.50
146
Çrregullimet e personalitetit
27 151.07
Çrregullimet e ankthit
37 241.06
Total 352 Zgjatja e çrregullimit
Nga 1 – 2 vjet 20 222.98 92.447 2 .000 Kruskal-Wallis Test
Nga 2 – 5 vjet 139 133.00 Më shumë se 5 vjet
193 118.23
Total 352 Vetëvlerësimi i shendetit mendor
I mirë 103 197.19 27.788 2 .000 Kruskal-Wallis Test
As mirë as keq 204 181.11 I keq 45 133.51 Total 352
Tabela 4.21 Marrëdhënia midis variablave socio-demografikë dhe klinikë të pacientëve dhe nivelit të kënaqësisë me përfshirjen e familjarëve
4.5.7 Marrëdhënia midis variablave socio-demografikë dhe klinikë të pacientëve dhe nivelit të kënaqësisë me format e ndërhyrjeve
Nga analiza e të dhënave rezulton se nuk ka diferenca statistikisht të rëndësishme ndërmjet
gjinisë (Mann-Whitney Test =8654, p>.05) dhe zonës së banimit (Mann-Whitney Test
=6556, p>.05) me nivelin e kënaqësisë në lidhje me format e ndërhyrjes pranë QKSHM në
Tiranë.
Variabli moshë shfaq diferenca statistikisht të rëndësishme (X2(4,352) =14.59, p<.05) ku me
rritjen e moshës rritet edhe niveli i kënaqësisë në lidhje me format e ndërhyrjes. Gjithashtu
niveli arsimor paraqet diferenca statistikisht të rëndësishme (X2(4,352) =76.2, p<.05) ku
pacientet me nivel arsimor më të lartë shprehin nivel më të ulët kënaqësie për këtë dimension.
Variabli statusi civil (X2(3,352,) =3.1, p>.05) dhe situata familjare, me kë jeton (X2
(3,352) =6.3,
p>.05) nuk shfaqin diferenca statistikisht të rëndësishme. Tek punësimi shfaqen diferenca
statistikisht të rëndësishme (X2(3,352) =121.6, p<.05) ku të punësuarit shprehin nivel më të lartë
kënaqësie për këtë dimension (M.Rank=263) i pasuar nga PAK, pensionistët dhe të fundit të
papunët (M.Rank=132). Gjithashtu edhe tek të ardhurat shfaqen diferenca statistikisht të
rëndësishme (X2(2,352) =49.5, p<.05) ku pacientët me të ardhura më të larta shprehen të
pakënaqur për format e ndërhyrjes krahasuar me pacientët me të ardhura te ulëta. Në varësi të
diagnozës niveli i kënaqësisë për ndërhyrjet paraqitet me diferenca statistikisht të
rëndësishme (X2(5,352) =95.5, p<.05) ku pacientët me diagnozë çrregullime ankthi kanë nivelin
më të lartë të kënaqësisë (M.Rank=239.5) ndjekur nga çrregullimet depresive, çrregullimet
147
bipolare, çrregullimet somatoforme, çrregullimet e personaliteti dhe së fundmi skizofrenitë
dhe çrregullime të tjera psikotike. Përsa i përket kohëzgjatjes çrregullimit shfaqen diferenca
statistikisht të rëndësishme (X2(2,352) =23, p<.05) ku sa më e madhe të ishte kohëzgjatja e
çrregullimit aq më i ulët rezultonte edhe niveli i kënaqësisë për format e ndërhyrjes. Tek
vetëvlerësimi sa më pozitivisht ta vlerësojnë pacientet shëndetin e tyre aq më i lartë paraqitet
niveli i kënaqësisë për këtë dimension (X2(2,352) =166, p<.05)
N Mean Rank
vlera e testit
df P testi
Gjinia Femër 226 132.19 8654.500 .145 Mann-Whitney Test
Mashkull 126 201.21 Total 352
Zona e banimit
Urbane 286 132.83 6556.000 .264 Mann-Whitney Test
Rurale 66 186.58 Total 352
Mosha Nga 18 – 27 45 148.31 14.594 4 .006 Kruskal-Wallis Test
Nga 28 – 37 106 163.34 Nga 38 – 47 68 210.26 Nga 48 – 57 50 192.08 Nga 58 – 65 83 171.54 Total 352
Nivel arsimor Pa arsim 3 7.50 76.252 4 .000 Kruskal-Wallis Test
Arsim fillor 7 128.00 Arsim 8/9 vjeçar 191 151.98 Arsim i mesëm 95 188.32 Arsim i lartë 56 263.80 Total 352
Statusi civil Beqar/e 122 158.96 3.116 3 .451 Kruskal-Wallis Test
Bashkëjetesë 19 182.78 I/e martuar 161 194.86 I/e divorcuar 50 117.00 Total 352
Me kë jeton? Vetëm me bashkëshortin/en (partnerin/en)
70 148.74 6.387 3 .312 Kruskal-Wallis Test
Vetëm me fëmijët 9 36.00 Me bashkëshortin/en dhe fëmijët
124 201.29
Me familjarë të tjerë 149 177.40 Total 352
Punësimi I punësuar 53 263.88 121.605 3 .000 Kruskal-Wallis I papunë 60 132.09
148
Pagesë për aftësi të kufizuar
223 261.72 Test
Pension 16 240.53 Total 352
Të ardhurat mujore
Deri në 30000 lekë 255 239.37 49.560 2 .000 Kruskal-Wallis Test
Nga 30000 – 60000 91 195.00 Nga 60000 – 90000 6 153.63 Total 352
Diagnoza Skizofreni dhe çrregullime tw tjera psikotike
73 113.49 95.540 5 .000 Kruskal-Wallis Test
Çrregullimet depresive
127 201.56
Çrregullimet somatoforme
14 126.86
Çrregullimet bipolare 74 159.41 Çrregullimet e personalitetit
27 117.00
Çrregullimet e ankthit 37 239.50 Total 352
Zgjatja e çrregullimit
Nga 1 – 2 vjet 20 208.13 23.033 2 .000 Kruskal-Wallis Test
Nga 2 – 5 vjet 139 156.26 Më shumë se 5 vjet 193 151.95 Total 352
Vetëvlerësimi i shëndetit mendor
I mirë 103 259.40 166.315 2 .000 Kruskal-Wallis Test
As mirë as keq 204 251.92 I keq 45 118.01 Total 352
Tabela 4.22 Marrëdhënia midis variablave socio-demografikë dhe klinikë të pacientëve dhe nivelit të kënaqësisë me format e ndërhyrjeve
4.6 Investigimi i marrëdhënies midis nivelit të lartë të kënaqësisë së pacientëve të QKSHM në Tiranë, variablave socio-demografike dhe klinikë të pacientëve Analiza e regresioni logjistik binar është përdorur për të investiguar marrëdhëniet midis
nivelit të lartë të kënaqësisë së pacientit ku si variabël i varur është përcaktuar 1-kënaqësia e
lartë (vlera>3.5) dhe 0 e kundërta me variablat socio-demografikë dhe klinikë të pacientit. Ne
rastin tonë është përdorur modeli univariat për vlerësimin e raportit të gjasave ose madhësisë
së forcës së lidhjes (OR) për çdo variabël më vete në nivelin sinjifikativ (p<0.05).
Analiza e të dhënave tregoi që variabëli i “zonës së banimi” , “statusi civil” (p=451) dhe
situata familjare “me kë jeton” nuk shfaqin lidhje të rëndësishme me nivelin e kënaqësinë së
pacientit. Variabëli i pavaruar, mosha shfaqet i rëndësishëm në lidhje me nivelin e kënaqësisë
së pacientit ku grupmosha më e madhe është marrë si referim (krahasuese) për grupet e tjera.
149
Bazuar në raportin e gjasave (OR) sa më e vogël të jetë mosha aq më i ulët paraqitet niveli i
kënaqësisë së pacientit, përkatësisht grupmoshat 18-27 vjeç me (OR= .233) ose 77% më pak
të kënaqur, grupmoshat 28-37 vjeç me (OR= .379) ose 62% më pak të kënaqur , grupmoshat
38-47 vjeç me (OR= .589) ose 41% më pak të kënaqur, dhe grupmoshat 48-57 vjeç me (OR=
.611) ose 39 % më pak të kënaqur.
Gjinia paraqet një lidhje të parëndësishëm (p=.212) me niveli e kënaqësisë së pacientit.
Arsimi shfaq një lidhje të rëndësishme me nivelin e kënaqësisë, arsimi i lartë është marrë si
referencë. Analiza e të dhënave tregoi se sa më pak të arsimuar të jenë pacientët aq më e lartë
është edhe kënaqësia. Subjektet pa arsim ishin të kënaqur, 11.52 herë më shumë (OR=11.52)
të kënaqur se subjektet me arsimi të lartë, arsimi fillor 10 herë më shumë (OR=10.02), arsimi
8/9 vjeçar 9 herë më shumë (OR=9.067) dhe arsimi i mesëm 1.6 herë më shumë (OR=1.692).
Punësimi gjithashtu paraqitet i rëndësishëm ku si referencë është caktuar pacienti pensionist.
Të punësuarit ishin të kënaqur 5.3 (OR=5.376) herë më shumë krahasuar me pensionistet, i
papuni 68 % me pak i kënaqur se pensionisti (OR=.321) dhe PAK 2.87 herë më shumë
(OR=2.87).
Të ardhurat shfaqin lidhje të rëndësishëm me nivelin e kënaqësisë së pacientit të QKSHM ku
si referencë janë marrë të ardhurat më të larta nga 60,000-90,000 lekë. Rezultati tregon se sa
më të ulëta të paraqiten të ardhurat aq më e lartë është edhe kënaqësia, deri më 30,000 lekë 3
herë më shumë të kënaqur (OR=3.329), dhe nga 30,000-60,000 lekë 2.9 herë më shumë të
kënaqur (OR=2.937) krahasuar këto me ardhurat më të larta nga 60,000-90,000 lekë .
Diagnoza paraqitet të ketë një lidhje të rëndësishëm me nivelin e kënaqësisë së pacientit, ku
si referencë është marrë diagnoza e çrregullimeve të ankthit, të gjitha diagnozat e tjera kanë
nivel kënaqësie më të ulët, e përkthyer në përqindje skizofrenia dhe çrregullimet të tjera
psikotike 33% më pak, çrregullimet depresive 79 % më pak, çrregullimet somatoforme 68%
me pak, çrregullimet bipolare 78% me pak, çrregullimet e personalitetit 50% më pak.
Gjithashtu edhe kohëzgjatja e çrregullimit rezulton të ketë lidhje të rëndësishëm, si referencë
është marrë grupi më kohëzgjatje më shumë se 5 vjet. Rezultati tregon se sa më pak vite e aq
më shumë të kënaqur janë pacientët, pacientët më kohëzgjatje të çrregullimit nga 1-2 vite
është 1.5 herë me (OR=1.5), më shumë i kënaqur krahasuar me mbi 5 vjet dhe 1.3 here me
më shumë për ata me kohëzgjatje nga 2- 4 vite (OR=1.3) krahasuar me mbi 5 vjet
Së fundmi VVSHM paraqet lidhje sinjifikative me nivelin e kënaqësisë së pacientit, si
referencë është marrë vetëvlerësimi i keq, ata që janë përgjigjur mirë janë 9.8 herë më shumë
të kënaqur dhe pacientet që janë përgjigjur as mire as keq 2.6 herë më shumë të kënaqur.
150
OR Intervali i besimit 95% P
Variablat Kufiri i poshtëm
Kufiri i sipërm
Mosha df=4
Nga 18 – 27 .233 .138 .828 .018
Nga 28 – 37 .379 .037 .167 .000
Nga 38 – 47 .589 .040 .198 .000
Nga 48 – 57 .611 .047 .258 .000
Nga 58 – 65 1 reference Reference
Gjinia df=1
Femër .499 .319 .780 .212
Mashkull 1 reference Reference
Arsimi df=4
Pa arsim 11.52 6.45 20.34 .000 Arsim fillor 10.02 3.72 6.45 .021 Arsim 8/9 vjeçar 9.067 2.45 18.460 .000 Arsim i mesëm 1.692 .78 3.659 .001 Arsimi i lartë 1 reference Reference
Statusi civil df=3
Beqar/e .253 1.273 5.018 .281 Bashkëjetesë .333 1.107 10.003 .332 I/e martuar .228 1.177 4.425 .215 I/e divorcuar 1 reference Reference
Me kë jeton? df=3
Vetëm me bashkëshortin/en (partnerin/en)
5.01 2.595 9.655 .214
Vetëm me fëmijët 2.25 .000 . .487 Me bashkëshortin/en dhe fëmijët
1.20 .743 1.938 .457
Me familjarë të tjerë 1 reference Reference
Punësimi df =3
I punësuar 5.376 .116 1.223 .004
151
I papunë .321 .099 1.039 .008 Pagesë për aftësi të kufizuar 2.87 1.027 8.020 .044 Pension 1 reference Reference
Ardhurat df=2
Deri në 30000 lekë 3.329 2.447 5.342 .000 Nga 30000 – 60000 2.937 1.345 3.427 .000 Nga 60000 – 90000 1 reference Reference
Zona Urbane df=1
Urbane .906 .530 1.551 .720
Rurale 1 reference Reference
Diagnoza df=5
Skizofreni dhe çrregullime të tjera psikotike
.670 .763 3.771 .000
Çrregullimet depresive .114 .549 2.376 .000 Çrregullimet somatoforme .223 .308 3.612 .000 Çrregullimet bipolare .119 .454 2.202 .000 Çrregullime personaliteti .498 .363 2.645 .000 Çrregullime ankthi 1 reference Reference
Zgjatja e Çrregullimeve df =2
Nga 1 – 2 vjet 1.510 .060 .167 .000
Nga 2 – 5 vjet 1.314 .050 .379 .000 Më shumë se 5 vjet 1 reference Reference
Vetëvlerësimi I shëndetit mendor
df= 2
I mirë 9.808 .504 1.908 .000 As mirë as keq 2.614 .125 .545 .000 I keq 1 reference Reference
Tabela 4.22 Niveli i kënaqësisë së pacientëve të QKSHM në Tiranë, analiza univarate nga
modelet e regresionit logjistik binar me të dhënat demografike dhe klinike
152
4.7 Modeli i kënaqësisë së pacientëve të QKSHM në Tiranë
Korrelacioni Spearman u përdor për të zbuluar modelin e kënaqësië së pacientëve të QKSHM
në Tiranë, duke hetur marrëdhënien që ekziston midis dimensioneve të kënaqësisë së
pacientit dhe nivelit të përgjithshëm të kënaqësisë së perceptuar të nga ky i fundit.
Tabela e mëposhtme paraqet korrelimin e dy varibalave me njëri-tjetrin duke analizuar
kënaqësinë e pacientëve me shtatë dimesionet. Bazuar në analizën e të dhënave rezulton se
ekziston një marrëdhënie e rëndësishme pozitive ndërmjet nivelit të kënaqësisë se pacientit
me nivelin e përgjithshëm të kënaqësisë (r=.708, p<0.1), aftësitë profesionale dhe mënyrës së
sjelljes (r=.614, p<0.1), informacionit (r=.700, p<0.1), përfshirjes së familjareve (r=.736,
p<0.1) dhe formave të ndërhyrjes (r=.528, p<0.1).
Correlations Niveli i
kënaqësisë së pacientit
Spearman's rho Kënaqësia e përgjithshme
Correlation Coefficient .708** Sig. (2-tailed) .000 N 352
Aftësitë profesionale dhë mënyra e sjelljes
Correlation Coefficient .614** Sig. (2-tailed) .000 N 352
Informacioni Correlation Coefficient .700** Sig. (2-tailed) .000 N 352
Aksesi Correlation Coefficient .664** Sig. (2-tailed) .000 N 352
Përfshirja e familjarëve Correlation Coefficient .736** Sig. (2-tailed) .000 N 352
Format e ndërhyrjes Correlation Coefficient .528** Sig. (2-tailed) .000 N 352
**. Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed). Tabela 4.23 Korrelacioni Spearman
153
KAPITULLI V
DISKUTIME, PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME
5.1 Hyrja
Ky kapitull është përmbyllja e këtij studimi dhe është përzgjedhur që së pari të diskutojë vetë
instrumentin e përdorur si dhe gjetjet në lidhje me faktorët që ndikojnë nivelin e kënaqësisë
së pacientëve të QKSHM në qytetin e Tiranës. Së dyti, këto diskutime janë pasuar me
konkludimin e disa përfundimeve, të cilat janë vlerësuar të jenë dhe më të rëndësishmet e
këtij studimi; dhe së fundmi gjenden dhe përpjekjet për të ofruar disa rekomandime, si në
planin e orientimit të studimeve të mëtejshme, të cilat targetojnë pacientët e shërbimeve të
shëndetit mendor, ashtu dhe në planin e riorganizimit të shërbimeve e pse jo dhe të politikave
me vëmendje të dedikuar shërbimeve të shëndetit mendor.
5.2. Diskutime
5.2.1. Vlefshmëria dhe besueshmëria e instrumentit
Pas shqyrtimit të hollësishëm të literaturës për të përcaktuar insturimentin e përshtatshëm për
të matur nivelin e kënaqësisë të pacientëve më shërbimet komunitare të shëndetit mendor, u
zgjodh SHVKSH-VE, i cili përmban shtatë dimensione të kënaqësisë së pacientit, më 54
çështje, i zhvilluar nga Dr. Mirella Ruggeri (Kapitulli 3). Ky instrument ka marrë vëmendjen
më të madhe të kërkimit në psikiatri duke u përdorur edhe në studime ndërkombëtare
(Corbiere e tj., 2003; Henderson etj., 2003), ku është testuar vlefshmëria dhe besueshmëria e
tij. Studimet kanë konfirmuar kompleksitetin e matjes së nivelit të kënaqësisë së pacientit
duke pasur parasysh numrin e madh të faktorëve që ndikojnë tek ky indikator i cilësisë së
shërbimit (Zastowny e tj., 1995; Debono, 2009). Pavarësisht besueshmërisë dhe vlefshmërisë
së kënaqshme pas validimit të pyetësorit të SHVKSH-VE në disa shtete si Norvegji,
Danimarkë, Angli, Itali, Spanjë, Gjermani, Francë, Brazil, etj të dhënat e tij psikometrike nuk
ishin testuar në pacientët e shërbimeve komunitare të shëndetit mendor në Shqipëri. Përveç
kësaj, të zhvilluarit e një shkalle adaptive kulturore është e rëndësishme për të mundësuar dhe 154
për të krahasuar studimet ndër-kulturore në kohë dhe në vende me prirje drejt globalizimit
(Bonomi dhe tj. 2000). Rezultatet treguan se SHVKSH-VE kishte një vlefshmëri të
pranueshme dhe një besueshmëri, e cila e mundësonte atë të ishte një instrument i dobishëm
për të matur nivelin e kënaqësisë së pacientëve të QKSHM në Tiranë.
Besueshmëria, e cila ka të bëjë me konsistencën dhe saktësinë e një instrumenti është një
kriter kryesor për vlerësimin e cilësisë së saj dhe përshtatshmërinë (Polit dhe Beck, 2012).
Konsistenca e brendshme, e cila zakonisht testohet duke përdorur koeficientin alfa Cronbach,
është një nga metodat më të përdorura gjerësisht, që vlerëson qëndrueshmërinë e rezultateve
ndërmjet domeineve brenda një testi (Zywno, 2003). Një koeficient α mbi 0.70 zakonisht
konsiderohet të jetë i përshtatshëm (LoBiondo-Wood dhe Haber, 1998) edhe pse kufiri i
pranueshëm mund të jetë 0.50 (Tuckman, 1999). Rezultatet treguan se versioni në shqip i
SHVKSH-VE, i cili kishte të njëjtat dimensione, pas modifikimeve në çështjet 2, 3, 5, 6,15,
16,23, eleminimit të gjashtë çështje dhe futjes së një çështje të re, ndryshe nga versioni
origjinal në gjuhën italiane, kishte konsistencë të mirë të brendshëm me koeficientët të
shkallës së përgjithshme dhe me shumicën e dimensioneve që tejkalon vlerat 0.70 të alfa
Cronbach-së. SHVKSH-VE tregoi një qëndrueshmëri të shkëlqyeshme të instrumentit, ku
totali i koeficientit për 49 pyetjet paraqitet me një koeficient α=0.948, i cili cilësohet si
vlerësimin shkëlqyeshëm.
Edhe pse dimensioni i "aksesit" paraqiti një koeficienti α relativisht të ulët (α=0.621), sipas
Tuckman (1999) mund të konsiderohet i pranueshëm edhe koeficenti α mbi 0.50. Studiuesia
gjykoi ta merrte në analizë por rekomandon që të jetë objekt studimi për studimet e
mëvonëshme.
5.2.2. Karakteristikat e pjesëmarrësve në studim
Gjetjet se pjesëmarrësit me një përqindje të diferencuar në vlerë absolute prej afro 28%
dominojnë femrat me (femra 64.2 % dhe meshkuj 35.8 %) janë të ngjashme me gjetjet e
studimeve të mëparshme (Freeman dhe Freeman, 2013; Aaljoki e tj., 2000). Hulumtuesit nga
Universiteti i Oksfordit në Angli krahasuan dhe analizuan me kujdes të dhënat e mbledhura
nga 12 studime epidemiologjike në shkallë të gjërë të kryera në Shtetet e Bashkuara të
Amerikës, Angli, Australi, Zelandën e Re dhe në Evropë për periudhën 1990 - 2000 mbi
çrregullimet mendore. Ky ekip i kërkuesish konfirmoi idenë se femrat kanë deri në 40% më
shumë gjasa sesa meshkujt për të zhvilluar probleme të shëndetit mendor (Freeman dhe 155
Freeman, 2013). Gjithashtu diferencat gjinore ekzistojnë edhe në grupet e diagnozave që
prekin femrat dhe meshkujt, ku çrregullimet e ankthit dhe çrregullimet depresive janë më të
zakonshme midis femrave, kurse çrregullimet me substancat dhe çrregullimet e personalitetit
antisocial janë veçanërisht të zakonshme midis meshkujve (OBSH, 2001). Në nje studim në
Finlandë, në 1990, femrat me një situatë të vështirë ekonomike dhe vështirësi për të në
paguar borxhet e tyre kishte një rrezik në rritje për t'u prekur nga çrregullimet e shëndetit
mendor krahasuar me meshkujt (Alajoki e tj., 2000).
Përqindja më e lartë e pacientëve i përkasin grupmoshës 28-37 vjeç (30.1%) të ndjekur nga
grupmosha 58-65 vjeç (23.6%), grupmosha 38-47 vjeç me (19.3%), grupmosha 18-27 vjeç
(12.8 %) dhe e fundit grupmosha 48-57 vjeç (14.2%).
Pjesa më e madhe e subjekteve të studimit, 54.3 % ishin me arsim 8/9 vjeçar, 27% me arsim
të mesëm, 15.9% me arsim të lartë, 2% arsim fillor dhe 0.9 % pa arsim. Kjo nuk është
befasuese pasi është i njohur fakti që personat me probleme të shëndetit mendor vazhdojnë të
përballen me vështirësi në aksesin e arsimit. Një hap i rëndësishëm në përmirësimin e kuadrit
ligjor është edhe ndryshimi në Ligjin nr. 69/2012 “Për Sistemin Arsimor Parauniversitar në
Republikën e Shqipërisë”. Në këtë ligj rregullohet në mënyrë të posacme, arsimimi i fëmijëve
me aftësi të kufizuar. Në ligj parashikohen parimet mbi bazën e të cilave duhet të bëhet
arsimimi i fëmijëve me aftësi të kufizuara dhe deri tek ndjekja e institucioneve arsimore dhe
organizimi i arsimimit të këtyre fëmijëve. Megjithëse, edhe ndjeshmëria e shoqërisë ndaj tyre
është përmirësuar, kjo kategori është në një pozitë më inferiore se pjesa tjetër e shoqërisë.
Diskriminimi i drejtpërdrejtë dhe i tërthortë kundrejt personave me probleme të shëndetit
mendor ekziston në të gjitha aspektet e jetës sociale dhe private dhe është më i theksuar në
punësim dhe arsim. Në studim bie lehtësisht në sy niveli i ulët i të ardhurave për personat që
vuajnë nga çrregullimet e shëndetit mendor, numrin më të madhe të tyre e përfaqëson niveli
deri 30,000 lekë (72.4%), ndjekur nga niveli i të ardhurave 30,001-60,000 lekë (25.9%), dhe
niveli 60,001-90,000 lekë me (1.7%, ose 6 veta). Përsa i përket çështjes së punësimit, pjesa
më e madhe 63.4% jetojnë me pagesë aftësie të kufizuar (PAK), 17 % ishin të papunë, 15.1
% ishin të punësuar, dhe 4.5% kishin dalë në pension. Bazuar në të dhënat e studimit
“Punësimi i Personave me Aftësi të Kufizuara në Shqipëri”, rezulton një numër shumë i ulët
të punësuarish të personave me probleme mendore. Shkak i mungesës së punësimit mund të
përmendet fakti se personat me aftësi të kufizuara nuk dëshirojnë të punojnë dhe se
preferojnë pagesën e aftësisë së kufizuar, në vend të asaj të fituar përmes punës, ndërsa ata që
duan të punojnë, kanë frikë se mund të humbasin këtë pagesë në momentin e gjetjes së një
156
pune. Pengesa të tjerë janë paragjykimet nga punëdhënësit, nga stafi rekrutues, pengesat
ligjore si dhe vështirësitë me të cilat personat me aftësi të kufizuara ndeshen kur ata janë të
punësuar.
Përafërsisht, gati gjysma e pjesëmarrësve në studim 45.7% ishin të martuar, 34.7 % ishin
beqar, 14.2% të divorcuar dhe 5,4% bashkëjetonin.
Pjesa me e madhe e subjekteve 42.3% jetonin me familjen, 35.2% jetoni me bashkëshorten
dhe fëmijët. 19.9 % vetëm me bashkëshortin/en, dhe 2.6% vetëm me fëmijët
Numri më i lartë i pacientëve vinin nga zonat urbane me 81.3% dhe 18.8% nga zonat rurale.
Asnjëri prej pacientëve nuk kan paaftësi fizike (100%).
Në lidhje më karakteristikat klinike të subjekteve të studimit mund të themi se pjesa me e
madhe e subjekteve të studimit, 36.1% ishin diagnostifikuar në grupin e çrregullimeve
depresive, 20.7% në grupin e Skizofrenisë dhe çrregullimeve të tjera psikotike, 21 % në
grupin e çrregullimeve bipolare, 10.5% me çrregullimet e ankthi, 7.7 % çrregullime
personaliteti, dhe 4% në grupin e çrregullimeve somatoforme.
Afërsisht gjysma e pacientëve kishin një kohëzgjatje të çrregullimit (54,8%) që ishte më
shumë se 5 vjet, kohëzgjatja nga 2-5 vjet përfaqësohej nga 39.5% të pacientëve dhe nga 1-2
vjet 5.7% të pacientëve. Përsa i përket vetëvlerësimit të shëndetit mendor pacientët e
vlerësojnë veten 29.3% mirë mëndërisht (29.3%), as mirë as keq (58%) dhe të keq (12.8 %).
5.2.3 Niveli i kënaqësisë së pacientëve me QKSHM në Tiranë
Në studim rezulton se pacientët, pjesë e studimit janë në përgjithësi të pakënaqur me
shërbimin e marrë pranë QKSHM në qytetin e Tiranës me një mesatare (M=3.34, SD=.696)
nën kufirin 3.5 (vendosur si kufi bazuar në studime të cilat kanë përdorur SHVKSH) ose e
shprehur në peshë 66.8 % e cila është më e vogël se vlera 70%. Vlera më e ulët e mesatares,
në këtë dimension i referohet llojeve të shërbimeve me (M=2.87, SD=.869) ose me peshë
57.4%. Ky rezultat është i ndryshëm nga shumë studime të ngjashme, të cilat kanë referuar
një nivel të moderuar ose të kënaqshëm të kënaqësisë së pacientëve të shërbimeve të
shëndetit (Blenkiron dhe Hammill, 2003; Gani e tj., 2011;Holikatti e tj., 2012;Zaid e tj.,
2010;Kantorski e tj, 2009;Silva e tj., 2012),
Dimensioni i aftësitësive profesionale dhe mënyrës së sjelljes së specialistëve paraqitet me një
mesatare (M=3.84, DS=.37) mbi vlerën 3.5 ose e shprehur në peshë 76.7 % e cila është me e
lartë se vlera 70%. Ky rezultat tregon se pacientët janë të kënaqur në lidhje me aftësitë 157
profesionale dhe mënyrën e sjelljes së specialistëve të QKSHM në qytetin e Tiranës. Në
veçanti subjektet e studimit ishin më të kënaqur me sjelljen dhe mënyrën e komunikimit të
infermierëve, në telefon apo edhe personalisht” me mesataren (M=4.04, DS=.418) ose me
peshë 80.89 %; sjelljen dhe mënyrën e komunikimit të psikiatërve” me mesataren (M=4.03,
DS=.536) ose me pesha 80.6%; kompetencën dhe profesionalizmin e psikiatërve” me
mesataren (M=3.99, DS=.606) ose me peshë 79.7%. Ndërsa më pak të kënaqur ishin me
aftësinë e specialistëve për të bashkëpunuar midis tyre” me mesataren (M=3.55, DS=.764)
ose me peshë 71%; aftësinë e psikiatërve për të bashkëpunuar me mjekun tuaj të familjes apo
me mjek të tjerë specialistë, nëse është e nevojshme” me mesataren (M=3.41, DS=.822) ose
me peshë 68%. Këto rezultate janë të ngjashme me studime të tjera. Kuosmanen e të tjerë
(2006) raportuan se niveli i kënaqësisë së pacientëve ishte më i lartë në lidhje me
marrëdhënien e pacient-ekip multidisiplinar të shëndetit mendor: 85% e subjekteve raportuan
se kontaktet me stafin ishin të mira dhe të shkëlqyera, dhe 76% e pacientëve mendonin se
stafi tregonte simpati shpesh ose gjithmonë (Kuosmanen e tj., 2006). Gjithashtu në studimin e
Davy e të tjerë (2009) u raportuan vlerat më të larta të kënaqësisë së pacientëve në lidhje me
konfidencialitetin dhe cilësinë e marrëdhënieve të specialistëve të shëndetit mendor dhe
pacientëve (> 60% pacientë shumë të kënaqur) (Davy e tj., 2009). Dhe së fundmi studimi i
Siponen dhe Valimaki (2003) tregoi se niveli i kënaqësisë së pacientit ishte më e lartë në
dimensionet që i përkisnin specialistëve të shëndetit mendor (Siponen dhe Valimaki, 2003).
Dimensioni i informacionit paraqitet me një mesatare (M=2.85, DS=.678) nën 3.5 ose e
shprehur në peshë 57 % e cila është me e ulët se vlera 70%. Ky rezultat tregon se pacientët
janë të pakënaqur në lidhje më informacionin e marrë për shërbimet e ofruara, çrregullimin
dhe mënyrën e trajtimit. Ky është dimensioni me mesataren me të ulët krahasuar me
dimensionet e tjera. Edhe studime të tjera (Kantorski e tj., 2009; Silva e tj., 2012) raportuan
nivele të ulta kënaqësie midis pacientëve në lidhje me informacionin e marrë. Aksesi i
pacientëve në informacionin në lidhje me shërbimet e ofruara, çrregullimin dhe mënyrën e
trajtimit është një e drejtë themelore për pacientët dhe u mundëson atyre përballjen në mënyrë
më efektive me sëmundjen e tyre por që vazhdimisht studimet raportojnë nivele të ulëta
kënaqësie (Lowry, 1998; Kampman e tj., 2003; Zaid e tj., 2010). Në studimin ndërkombëtar,
Inputet të Lidhura me Dimensionet e Rezultave dhe Nevojave (EPSILON) për matjen e
nivelit të kënaqësisë së pacientit me Shërbimin Psikiatrik Europian, realizuar në pesë shtete
Europiave (Norvegji, Danimarkë, Angli, Itali, Spanjë), informacioni ishte fusha ku kënaqësia
me shërbimet e shëndetit mendor në shumicën e vendeve tregoi performancën më të keqe
158
(Ruggeri e tj., 2003). Studimi i Davy e të tjerë (2009) i cili mati nivelin e kënaqësisë së
pacientëve të 12 QKSHM në Gjenevë (2009) paraqiti nivele të ulëta kënaqësie në lidhje me
informacionin mbi statusin shëndetësor dhe mjekimet e dhëna (<45%) (Davy e tj., 2009).
Dimensioni i aksesi paraqitet me një mesatare (M=3.61, DS=.314) mbi vlerën 3.5 ose e
shprehur në peshë 72 % e cila është me e lartë se vlera 70%. Ky rezultat tregon se pacientët
janë të kënaqur në lidhje me nivelin e aksesit pranë QKSHM në Tiranë. Ky dimension
konsiston në dy çështje të cilat masin nivelin e kënaqësisë së pacientëve në lidhje me kushtet
fizike dhe koston e shërbimit. Drejtoria e Kujdesit Shëndetësor, pranë Ministrisë së
Shëndetësisë, në mars të vitit 2016 e uli tarifën e shërbimit të mjekut specialist pranë
QKSHM, për personat e pasiguruar nga 600 lekë në 100 lekë, për të rritur nivelin e aksesit,
duke ditur kushtet e vështira ekonomike të kësaj kategorie.
Dimensioni i efikasitetit paraqitet me një mesatare (M=3.51, DS=.599) mbi vlerën 3.5 ose e
shprehur në peshë 70.3 % e cila është më e lartë se vlera 70%. Ky rezultat tregon se pacientët
janë në kufirin e vlerës që ndan pacientët e kënaqur nga ata të pakënaqur.
Në veçanti pacientët janë më të kënaqur në lidhje me efikasitetin e shërbimit për ti ndihmuar
në kujdesin ndaj vetes (psh. higjenën personale, ushqimin, kujdesin për dhomën ku jetojnë)”
me mesataren më të lartë me (M=3.77, DS=.541) mbi 3.5 ose e shprehur në peshë 75.3%
ndërsa janë të pakënaqur me efikasitetin e shërbimit për ti ndihmuar në përmirësimin e
aftësive në punë me një mesatare (M=2.41, DS=.859) ose e shprehur në peshë 48.2 % .
Dimensioni “Përfshirja e familjarëve” paraqitet me një mesatare (M=3.45, DS=.59) nën 3.5
ose e shprehur në peshë 69% e cila është më e ulët se vlera 70%. Ky rezultat tregon se
pacientët e QKSHM në Tiranë janë të pakënaqur për masën e përfshirjes se familjareve të
tyre. Shumë studime të tjera raportojnë se familjarët e personave me probleme të shëndetit
mendor ndihen të izoluara, të painformuara, nuk kanë një rol të përcaktuar dhe nuk dëgjohen
ose merren seriozisht në trajtimin e këtyre personave (Cleary e tj., 2005;. Longo e tj, 2004;
Wilkinson e tj., 2008; Askey e tj., 2009; Walsh e tj, 2009; Zaid e tj., 2010). Gjithashtu edhe
në studimin, Inputet të Lidhura me Dimensionet e Rezultave dhe Nevojave (EPSILON) për
matjen e nivelit të kënaqësisë së pacientëve me Shërbimin Psikiatrik Europian në pesë shtete
Europiave (Norvegji, Danimarkë, Angli, Itali, Spanjë) raportuan se veçanërisht përfshirja e
familjarëve në procesin e kujdesit ishte një nga dimensionet e kënaqësisë ku shërbimet e
shëndetit mendor në shumicën e vendeve treguan performancë më të keqe (Ruggeri e tj.,
2003). Përfshirja e familjarëve më të afërt në procesin e kujdesit dhe njohja e nevojave të tyre
është vendimtare për sigurimin e suksesshëm të kujdesit të komunitar.
159
QKSHM duhet të ofrojë trajtim biopsikosocial (Ref. Rregullores së Shërbimeve të Shëndetit
Mendor, 2013). Të gjithë sbjektet e studimit të QKSHM në Tiranë (100 %) gjatë vitit të
fundit kanë marrë mjekim nga psikiatri për trajtimin e çrregullimeve. Kjo është një e dhënë
që evidenton faktin që shërbimet komunitare të shëndetit mendor janë shumë të fokusuara në
trajtimin biologjik të çrregullimeve.
Rezultatet treguan se 80% e subjekteve të studimit janë të kënaqur me mjekimet e dhëna,
10.2% e tyre janë kanë zgjedhur “e përzier”, për përshtypjen mbi mjekimet, 4.5% i gjykojnë
si “shkëlqyer”, 3.4 % i gjykojnë si të keqe mjekimet e dhëna, ndërsa 1.7 % janë të pakënaqur.
Sipas Hasler e të tjerë (2004) trajtimi me medikamente i çrregullimeve nuk lidhej me
kënaqësinë e pacientit. Mungesa e përmirësimeve dhe trajtimi me medikamente, ishin të
lidhura negativisht me nivelin e kënaqësisëë së pacientit. Megjithatë, edhe përmirësimet si
rezultat i farmakoterapisë u raportuan si një nga parashikues i rëndësishëm i pakënaqësinë
(Hasler e tj., 2004). Edhe një studim tjerër raportoi se efektet e trajtimit me medikamente, të
tilla si reduktimi i simptomave psikiatrike, nuk ishte i lidhur me nivelin e kënaqësisë së
pacientë (Marriage e tj., 2001). Kombinimi i medikamenteve me trajtimin psikosocial, të
përshtatur për pacientët me çrregullime psikotike ka gjasa të rrisë nivelin e kënaqësisë së
pacientëve dhe zbatueshmërinë e rekomandimeve, për të rritur efikasitetin e përgjithshëm të
trajtimit (Perreault e tj., 1996)
Një ndër objektivat kryesorë të QKSHM është rehabilitimi dhe aftësimi social i pacientit
(Ref. Rregullores së Shërbimeve të Shëndetit Mendor, 2013). Punonjësi social duhet të
ofrojë këshillim social me qëllim ndihmën, orientimin dhe lehtësimin e procesit të zgjidhjes
së situatave problematike të lidhura me punësimin, strehimin, përfitimin e shërbimeve të
mundshme (Ref. Rolet, përgjegjësitë dhe kompetencat bazë të profesionistëve të shëndetit
mendor, 2013).
Ndërkohë që rezultatet treguan se 73.3% e pjesëmarësve nuk kanë marrë ndihmë nga
specialistët e QKSHM për të përmirësuar aftësitë e dobishme për jetën e tyre sociale dhe në
punë gjatë vitit të fundit dhe vetëm 26.7 % e kanë marrë këtë lloj ndihme. Drake e të tjerë
(2001) pohuan se është shumë e vështirë përcaktimi dhe përzgjedhja e ndërhyrjeve efektive
në trajtimin e problemeve të shëndetit mendor. Por sipas tyre, është e mundur të përcaktohet
vetëm një grup bazë ndërhyrjesh që do të ndihmonte personat me çrregullime mendore për të
arritur rezultate më të mira në trajtimin e simptomave, kujdesin ndaj vetes, si dhe cilësinë e
jetës. Grupi bazë i ndërhyrjeve përfshin trajtimin mjekësor, vetë-menaxhimin, trajtim në
komunitetit, psikoedukim me familjarët më të afërt dhe punësimin e mbrojtur. Prej pacientëve
160
që janë ndihmuar nga specialistët e QKSHM për të përmirësuar aftësitë e dobishme për jetën
e tyre sociale dhe në punë, 15.3 % e tyre mendoje se ndihma e dhënë është e kënaqshme,
6.7% e përzierë, 2.6 % e shkëlqyer dhe 2.3 % e pakënaqshme.
Një ndër funksionet kryesore të QKSHM është trajtimi psikologjik (Ref. Rregullores së
Shërbimeve të Shëndetit Mendor, 2013). Mjeku psikiatër duhet të ofrojë psikoterapi
individuale bazuar në një formim apo trajnim të caktuar në psikoterapi (Ref. Rolet,
përgjegjësitë dhe kompetencat bazë të profesionistëve të shëndetit mendor, 2013)
Psikologu duhet të ofrojë këshillim psikologjik duke nxitur pacientët të shprehin ndjenjat e
tyre dhe ndërhyrje terapeutike afatshkurtra dhe afatgjata. (Ref. Rolet, përgjegjësitë dhe
kompetencat bazë të profesionistëve të shëndetit mendor, 2013). Gjithashtu dhe punonjësi
social duhet të ofrojë këshillim me natyrë psikologjike me qëllim mbështetjen dhe lehtësimim
e gjendjes së rënduar të pacientit (Ref. Rolet, përgjegjësitë dhe kompetencat bazë të
profesionistëve të shëndetit mendor, 2013). Ndërkohë vetëm 27.6 % të subjekteve të studimit
kanë zhvilluar seanca individuale me psikologun pranë QKSHM në Tiranë gjatë vitit të fundit
ndërsa 72.4 % e pacientëve nuk kanë patur asnjë seancë.
Pacientët që kanë zhvilluar seanca individuale me psikologun, 19.6 % e tyre janë të kënaqur,
4.3% i gjykojnë si të shkëlqyera, 2% kanë gjykim të përzierë dhe 1.7% janë të pakënaqur.
Prej 72.4% të pacientëve, të cilët nuk kanë zhvilluar seanca individuale me psikologun,
67.3% e tyre do të dëshironin të merrnin këtë lloj ndërhyrjeje, ndërsa 5.1% e pacientëve nuk
dëshironin të kishin seanca.
Këshillimi psikologjik dhe ndërhyrjet terapeutike kanë rezultuar efektive në trajtimin e
çrregullimeve të shëndetit mendor. Leiman (2004) i referohet raportit të Shoqatës Amerikane
Psikologjike (Norcross, 2002) për të evidentuar rezultate e mira të psikoterapisë në trajtimin e
çrregullimeve mendore. Psikoanaliza dhe terapia psikoanalitike përqëndrohet në pavetëdijen
e pacientit për trajtime afatgjata, ndërsa psikoterapia e shkurtër ndihmon një person për t'u
marrë me problemet dhe krizat e tij/saj, por është gjithashtu e dobishme në çrregullime të
mëdha mendore, të tilla si depresioni, ankthi dhe stresi post-traumatik (Leiman, 2004). Sipas
Barloë (1998) 87% e pacientëve të trajtuar me terapi të njohjes dhe të sjelljes pas trajtimit nuk
provonin më panik. Gjithashtu kjo terapi ka rezultuar efektive në trajtimin e fobive të
thjeshta, të çrregullimit obsesiv-kompulsiv dhe të fobisë sociale (David 2003). Karasu e të
tjërë (2000) pohuan se psikoterapia mund të përdoret kryesisht për pacientët me çrregullime
depresive të lehta ose të moderuara. Perry e tjerë (1999) raportuar se ajo është një metodë
161
efektive për trajtimin e çrregullimeve të personalitetit. Leff e të tjerë (2000) arritën në
përfundimin se terapia në çift është po aq efikase sa medikamentet antidepresive për trajtimin
e depresioneve dhe ruajtjen e pacientëve pa simptoma.
Trajtim i pavullnetshëm është trajtimi i një personi që vuan nga një çrregullim serioz i
shëndetit mendor, që kryhet pa miratimin e tij dhe konfirmohet nëpërmjet një vendimi
gjyqësor (Ref. Ligjit nr.44/2012). 31 % e subjekteve të studimit kanë pasur shtrime të
detyrueshme pranë Spitalit Psikiatrik, në Tiranë gjatë vitit të fundit. Prej 31.1% të pacientëve
të cilët kanë pasur shtrime të detyrueshme, 21.9% i vlerësojnë këto shtrime si të
pakënaqshme, 9.2% i gjykojnë si të keqe. Ndërsa pyetjes nëse pacientët do të dëshironin
shtrime në Spitalin Psikiatrik, 100% i janë përgjigjur me jo. Subjekt i trajtimit të
pavullnetshëm është personi, i cili shtrohet në mënyrë të pavullnetshme në shërbimet e
shëndetit mendor të specializuar me shtretër, ose pasi është shtruar në mënyrë të vullnetshme
mbahet në mënyrë të pavullnetshme, sipas përcaktimit të mjekut specialist. Personi me
çrregullime të shëndetit mendor trajtohet në mënyrë të pavullnetshme, kur ka një çrregullim
të rëndë mendor, që kufizon aftësinë e tij për të kuptuar ose kontrolluar sjelljen e tij, kur pa
trajtimin e pavullnetshëm personi rrezikon jetën shëndetin ose sigurinë e vetes ose të tjerëve;
dhe kur janë shteruar mundësitë ekzistuese për trajtimin shëndetësor në komunitet dhe
mjekimi i nevojshëm jepet vetëm nëpërmjet shtrimit në shërbimet e shëndetit mendor të
specializuar me shtretër, në përputhje me parimet e alternativës sa më pak kufizuese.
Vendimi për trajtim të pavullnetshëm të një personi merret nga mjeku specialist vetëm pasi të
ketë kryer personalisht ekzaminimin e tij. Personi i sëmurë, familjarët e tij të afërt ose
kujdestari ligjor gëzojnë të drejtën të informohen për shkaqet e marrjes së këtij vendimi dhe
për të drejtat që pacienti gëzon në këtë gjendje (Ref. Ligjit Nr.44/2012). Shifrat e marra pranë
ASHR (Shtojcat) tregojnë për një ulje të shifrave të shtrimeve të pavullnetshme. Një arsye
mund të jëtë fakti që në ligjin e ri për shëndetin mendor është hequr detyrimi për shtrimet në
spitalet psikiatrike të pacientëve me probleme sa herë ata detyroheshin të dilnin para
komisionit mjeko-ligjor për të marrë raportin e paaftësisë.
Psikologu duhet të ofrojë këshillim me natyrë psikologjike me qëllim mbështetjen dhe
lehtësimim e gjendjes së rënduar të familjarëve të pacientit për shkak të problemit mendor me
të cilin po përballen ata dhe pasojave që shoqërojnë atë (Ref. Rolet, përgjegjësitë dhe
kompetencat bazë të profesionistëve të shëndetit mendor, 2013).
Edhe punonjësi social duhet të këtë aftësi për të kryer ndërhyrje rehabilituese për individin,
çiftin, familjen ose grupin (Ref. Rolet, përgjegjësitë dhe kompetencat bazë të profesionistëve
162
të shëndetit mendor, 2013). Por pothuajse të gjithë pjesëmarrësit në studim (98%) nuk kanë
zhvilluar seanca me psikologun dhe familjarët e tyre më të afërt. Nga 2% e pacientëve që
kanë zhvilluar seanca me psikologun dhe familjarët i gjykojnë ato si të shkëlqyera. Prej 98%
të pacientëve që nuk kanë zhvilluar seanca me psikologun dhe familjarët, 86.1 përqind
shprehen se do të kishin dëshiruar të merrnin këtë lloj ndërhyrjeje, 9.4% fefuzojnë dhe 2.6%
nuk janë të vendosur nëse do të dëshironin apo jo. Terapia familjare ka rezultuar shumë
efektive në ndryshimin e ndërveprimeve midis anëtarëve të familjes dhe përmirësimin e
funksionimit të familjes si një njësi anëtarësh, duke rritur nivelin e kënaqësisë së pacientit më
shërbimin dhe cilësinë e jetës (Saddock dhe Saddock, 2003). Leff e të tjerë (2000) arritën
gjithashtu në përfundimin se terapia në çift është po aq efikase sa medikamentet antidepresive
për trajtimin e depresioneve dhe ruajtjen e pacientëve pa simptoma (Leff e tj., 2000).
Punonjësi social ka role të ngjashme me ato të profesionistëve të tjerë të shëndetit mendor
Ajo çka e dallon punonjësin social nga të tjerët është roli i tij në ndërtimin e partneritetit
midis profesionistëve, kujdestarëve dhe familjarëve; bashkëpunimi me komunitetin, me
qëllim krijimin e mjediseve mbështetëse për pacientët, advokimi për shërbimet, trajtimet dhe
burimet e përshtatshme për ata, ndryshimi i politikave sociale në lidhje me çështjet e
varfërisë, punësimit, strehimit dhe drejtësisë sociale dhe mbështetjen e programeve
parandaluese (Ref. Rolet, përgjegjësitë dhe kompetencat bazë të profesionistëve të shëndetit
mendor, 2013). Gjatë vitit të fundit 74.7% të pjesëmarrësve në studim kanë pasur takime me
punonjësin social të QKSHM në Tiranë, ndërsa 25.3% nuk kanë pasur asnjë kontakt. Kjo
shifër më e lartë e kontakteve me punonjësin social mund të jetë si rezultat i rolit të
punonjësit social për përfitimin e PAK.
Nga 25.3% e pacientëve që kanë pasur takime me punonjësin social 17% janë të kënaqur,
ndërsa 8.2% i gjykojnë si të përziera kontaktet me punonjësin social.
Nga 74.7% të pjesëmarrësve në studim, që nuk kishin patur asnjë takim me punonjësin social
gjatë vitit të fundit, 42.9% e tyrë u shprehën se do të dëshironin të kishin patur takime, 19.9%
nuk dëshironin, ndërsa 11.9% ishin të pavendosur.
Të gjithë profesionistët e QKSHM, psikiatri, psikologu, punonjësi social dhe terapisti
okupacional kanë si dëtyrë të përfshihen në aktivitete promovuese dhe edukuese për një
shëndet të mirë mendor (Ref. Rolet, përgjegjësitë dhe kompetencat bazë të profesionistëve të
shëndetit mendor, 2013). Ndërkohë asnjë nga pjesëmarrësit në studim nuk ka marrë pjesë në
ndonjë aktivitet të organizuar nga QKSHM në Tiranë gjatë vitit të fundit, 57% e pacientëve u
163
shprehen se do të kishin dëshiruar të merrnin pjesë në aktivitete të organizuara nga QKSHM,
29% nuk dëshironin, ndërsa 13.9% ishin të pavendosur.
Mjeku psikiatër duhet të ofrojë psikoterapi në grup bazuar në një formim apo trajnim të
caktuar në psikoterapi. Psikologu duhet të angazhohet në aktivitetet në grup me qëllim
rehabilitimin psikosocial dhe parandalimin e relapsit. Punonjësi social duhet të zotërojë aftësi
për të kryer ndërhyrje rehabilituese për grupin. Si edhe terapisti okupacional duhet të punojë
në grup në varësi të objektivave që vendos terapia okupacionale (Ref. Rolet, përgjegjësitë
dhe kompetencat bazë të profesionistëve të shëndetit mendor, 2013). Puna në grup është më
shumë e këshillueshme kur qëllimi është rritja e ndërveprimeve sociale, lehtësimin e
simptomave dhe përmirësimin e marrëdhënieve ndërpersonale (Leff e tj., 2000). Ndërkohë
asnjë nga subjektet e studimit nuk ka qënë pjesë e terapisë në grup të zhvilluar në QKSHM në
Tiranë, gjatë vitit të fundit. Më shumë se gjysma e pacientëve (55.4%) do të kishin dashur të
zhvillonin terapi në grup, 38.6% refuzojnë, ndërsa 6% janë të pavendosur.
Personat me probleme të shëndetit mendor vazhdojnë të përballen me vështirësi në aksesin e
punësimit. Megjithëse, në vitet e fundit kuadri ligjor dhe ndjeshmëria e shoqërisë ndaj këtyre
personave është përmirësuar, kjo kategori është në një pozitë më inferiore se pjesa tjetër e
shoqërisë. Asnjë nga pjesëmarrësit në studim nuk ka pjesë e ndonjë ambjenti të mbrojtur
pune. Pjesa më e madhe e subjekteve 68.8% u shprehën se do të dëshironin të ishin pjesë e
një ambjenti të mbrojtur pune, 18.2% ishin të pavendosur, ndërsa 13.1% refuzonin.
Kodi i Punës përcakton se personat me aftësi të kufizuar mendore kanë të drejtën të punojnë
në një punë të përshtatshme sipas vlerësimit të Komisionit Mjekësor të Vlerësimit që
përcakton aftësinë e tyre për punë (Ref. Ligjit Nr. 10/22, date 14.02.2012, “Për mbrojtjen nga
Diskriminimi”. Ligji “Për nxitjen e punësimit” parashikon se çdo punëdhënës publik dhe
subjekt privat, kur ka të punësuar më tepër se 24 punonjës është i detyruar të punësojë një
person më aftësi të kufizuara mendore për çdo 25 punëtorë (Ref. Ligjit Nr. 7995, datë
20.09.1995 “Për nxitjen e punësimit”). Por ndërkohë ky ligj nuk ka zbatueshmëri.
Trajtim i vullnetshëm" është trajtimi me kërkesë ose miratim të personit që vuan nga
çrregullime të shëndetit mendor ose me kërkesë të përfaqësuesit ligjor të të miturit nën
moshën 14 vjeç. Personi me çrregullime të shëndetit mendor referohet për në shërbimin e
shëndetit mendor të specializuar me shtretër, pasi ka kryer ekzaminimin paraprak nga mjeku
në shërbimet komunitare ose shërbimet ambulatore të specializuara (Ref. Ligjit Nr.44/2012).
164
Shtrimet e vullnetshme në spitalin Psikiatrik të Tiranës gjatë vitit të fundit kanë qënë prezentë
në 9.7% të subjekteve të studimit. Personat e shtruar vullnetarisht në spitalin psikiatrik gjatë
vitit të fundit e kanë gjykuar atë si të kënaqshëm 5.1%, dhe të përzier 4.5%.
Vizitat në shtëpi parashikohen të bëhen nga të githë specialistët e QKSHM për të vlerësuar
dhe menaxhuar kompleksitetin dhe rëndesën e situatës në të cilën ndodhet pacienti si dhe
nivelin e rrezikut për veten dhe të tjerët. Por në realitet gjatë vitit të fundit vetëm 14.2% e
subjekteve të studimit kanë marrë ndihmë në shtëpi nga specialistët e shërbimit të QKSHM të
qytetit të Tiranës. Pacientët të cilët kanë marrë ndihmë në shtëpi e gjykojnë atë të
kënaqëshme 5.7%, të pakënaqëshme 3.7%, të përzierë 2.8% dhe të shkëlqyer 2 %.
Subjektet që nuk kishin marrë ndihmë në shtëpi u shprehën se do të dëshironin të kishin
marrë ndihmë vetëm 23.6%, 6% ishin të pavendosur ndërsa 56.3% nuk dëshironin.
Në kampionin e marrë në studim, 63.4% e subjekteve marrin PAK. 56.3% e tyre është
ndihmuar nga specialistët e QKSHM gjatë vitit të fundit për përfitimin e PAK ose ndihmës
ekonomike. Subjektet që janë ndihmuar nga specialistët e QKSHM për ndihmë ekonomike
apo PAK e gjykojnë atë si të kënaqëshme 41.8%, të pakënaqëshme 7.1%, të përzierë 5.4%
dhe të shkëlqyer 2%. Subjektet që nuk janë ndihmuar nga specialistët janë shprehur se 16.2%
e tyre do ta dëshironin asistencen e tyre, 22.4% refuzuan, dhe 5.1% ishin të pavendosur.
Asnjë prej pjesëmarrësve në studim nuk është ndihmuar nga specialistët e QKSHM në qytetin
e Tiranës, gjatë vitit të fundit për të gjetur një vend pune pa lehtësira ose toleranca ndaj
problemeve të pacientëve. Subjektet shprehen se 33.1% e tyre do të kishin dëshiruar të
ndihmoheshin për të gjetur një vend pune pa toleranca, 57.1% refuzojnë, ndërsa 9.4% janë të
pavendosur. Por ashtu siç u diskutua edhe më lart ekzistojnë një sërë pengesash, duke filluar
nga vetë personat me çrregullime mendore, kuadri ligjor, punëdhënësit, paragjykimet dhe
diskriminimi ndaj këtij grupi.
Dhe së fundmi asnjë nga pjesëmarrësit në studim nuk është stimuluar të marrë pjesë në
rekreative (argëtuese) jashtë shërbimeve të QKSHM gjatë vitit të fundit. Pacientët shprehen
se 57.4%, nuk dëshirojnë të marrin pjesë në aktivitete rekreative (argëtuese) jashtë
shërbimeve të QKSHM, 31.5% ishin pranues dhe 11.1% ishin të pavendosur.
Edhe studime të tjera kanë raportuar nivele të ulëta kënaqësie në lidhje me llojet e
ndërhyrjeve që ata merrnin pranë shërbimeve komunitare të shëndetit mendor (<35%) (Davy
e tj., 2009). Rezultati i studimit të Perreault e të tjerë (1996) raportoi se aspektet jobiologjike
të trajtimit, të tilla si mbështetja sociale, kontribuojë ndjeshëm në nivelin e kënaqësisë së
pacientit
165
5.2.4 Përcaktimi dhe vlerësimi i marrëdhënies midis variablave socio-demografike dhe
klinikë të pacientëve të QKSHM në Tiranë dhe dimensioneve të kënaqësisë
Studimi mbështeti faktin se niveli i kënaqësisë së pacientëve të QKSHM përfshin një
marrëdhënie komplekse midis karakteristikave sociodemografike dhe klinike të pacientit
(Blenkiron dhe Hammill, 2003; Bleich e tj., 2009; Barker e tj., 1996).
5.2.4.1 Diferencat gjinore
Analiza e të dhënave tregoi se gjinia e pacientëve nuk është e lidhur në një nivel të
rëndësishëm me nivelin e kënaqësisë të pacientëve të QKSHM në lidhje me: kënaqësinë e
përgjithshme (Mann-Whitney Test =1251, p>.05); aftësitë profesionale dhe mënyrën e
sjelljes së specialistëve (Mann-Whitney Test =14057, p>.05); me informacionin e marrë
(Mann-Whitney Test =1229, p>.05); aksesit (Mann-Whitney Test =1039, p>.05); efikasitetit
(Mann-Whitney Test =14198, p>.05); përfshirjes së familjarëve (Mann-Whitney Test
=12993, p>.05) dhe format e ndërhyrjes (Mann-Whitney Test =8654, p>.05). Në këtë studim
nga testet e kryera nuk rezultuan diferenca të rëndësishme statistikore, gjë e cila do të thotë se
nuk ka diferencë të rëndësishme të nivelit të kënaqësisë të pacientëve mbështetur mbi gjininë.
Ky rezultat është i ngjashëm me një pjesë të madhe të studimeve që nuk kanë evidentuar
dallime të rëndësishme statistikore ndërmjet gjinisë dhe niveli të kënaqësisë së pacientëve
(Blenkiron e tj., 2003; Glynn e tj., 2004; Thornicroft e tj., 2002). Studimi i Blenkiron dhe
Hammill (2003) nuk evidentoi dallime të rëndësishme statistikore ndërmjet gjinisë së
pacientit dhe nivelit të tyre të kënaqësisë dhe cilësisë së jetës. Rezultati i përgjithshëm
mesatare për kënaqësinë e shërbimit ishte i ngjashëm për burrat dhe gratë (Mann-Whitney U
= 665, p = 0.99).
5.2.4.2 Zona e banimit
Nga analiza e të dhënave rezultoi se nuk ka diferenca statistikisht të rëndësishme midis zonës
së banimit (urbane apo rurale) dhe niveli të kënaqësisë të pacientëve të QKSHM në Tiranë në
lidhje me: nivelin e përgjithshëm të kënaqësisë (Mann-Whitney Test =8540, p>.05); aftësitë
profesionale dhe mënyrën e sjelljes së specialistëve (Mann-Whitney Test =1834, p>.05);
informacionin e marrë (Mann-Whitney Test= 8434, p>.05); aksesit (Mann-Whitney Test
=7905, p>.05); efikasitetit (Mann-Whitney Test =7472.5, p>.05);përfshirjes së familjarëve
166
(Mann-Whitney Test =7971, p>.05) dhe format e ndërhyrjes (Mann-Whitney Test =6556,
p>.05)
5.2.4.3 Diferencat moshore
Analiza e të dhënave tregoi se niveli i kënaqësisë së pacientëve është i varur nga mosha, ku
me rritjen e moshës rritet edhe niveli i kënaqësisë. Rezultatet treguan një lidhje të
rëndësishme të nivelit të kënaqësisë të pacientëve të QKSHM në Tiranë me: kënaqësinë e
përgjithshme (X2(4,352) =74, p<.05); aftësitë profesionale dhe mënyrën e sjelljes së
specialistëve (X2(4,352) =17, p<.05); me informacionin e marrë (X2
(4,352) =114.7, p<.05); aksesit
(X2(4,352) =59.4, p<.05); efikasitetit (X2
(4,352) =29, p<.05) dhe format e ndërhyrjes (Mann-
Whitney Test =8654, p>.05). Niveli i kënaqësisë për përfshirjen e familjarëve nuk ishte i
varur nga mosha (X2(4,352) =37, p>.05). Rezultatet e studimit tonë janë në një linjë me disa
studime të kësaj fushe (Hall e tj., 1990; Jaipaul e tj., 2003; Lee e tj., 1998,. Young e tj., 2000).
Fitzpatrick, Fox dhe Storms raportuan se mosha luan një rol kryesor në nivelin e kënaqësisë,
pasi pacientët e moshuar raportojnë nivele të larta të kënaqësisë dhe zakonisht japin
lavdërime në përgjigje, pasi ata nuk duan të sfidojnë ekspertizën e mjekëve dhe infermierëve
(Raftopoulos, 2002, Fitzpatrick, 1991). Një shpjegim i kësaj mund të jetë vështirësitë
periudhës në të cilën të moshuarit kanë jetuar, ata kanë provuar vështirësi të madha dhe për
këtë arsye mund të tregojnë tolerancë të lartë për të shprehur pakënaqësinë e tyre për sistemin
shëndetësor në krahasim me njerëzit që kanë jetuar në një periudhë më të mirë (Komal e tj.,
2003). Crow e të tjerë (2002) sugjeruan disa shpjegime pse të moshuarit në përgjithësi
raportojnë nivele më të larta kënaqësie. Një arsye mund të jetë fakti që pacientët e moshuar
mund të jenë më shumë pranues se pacientë të rinj. Për më tepër, pacientët e moshuar mund
të kenë pritshmëri më të ulëta bazuar në përvojat e kaluara, kur standardet ishin më të ulëta.
Nga ana tjetër, mosha e madhe mund të provokojë më shumë kujdes dhe respekt nga ofruesit
e shërbimit.
Një studim tjetër që mbështet rezultatet e mësipërme është ai i Kessing e të tjerë (2006). Ky
studim u realizua në Danimarkë me pacientë me çrregullime depresive dhe çrregullime
bipolare. Pacientët më të rinj (mosha nën 40 vjet) ishin vazhdimisht më të pakënaqur me
kujdesin sidomos me efikasitetin e trajtimit, aftësitë e profesionistëve, mënyrën e sjelljes dhe
informacionin e dhënë
167
5.2.4.4 Edukimi
Analiza e të dhënave tregoi se niveli arsimor i pacientëve është i lidhur në një nivel të
rëndësishëm me nivelin e kënaqësisë të pacientëve të QKSHM në lidhje me: kënaqësinë e
përgjithshme (X2(4,352) =102, p<.05); aftësitë profesionale dhe mënyrën e sjelljes së
specialistëve (X2(4,352) =24, p<.05); me informacionin e marrë (X2
(4,352) =58.2, p<.05); aksesin
(X2(4,352) =59, p<.05); efikasitetin (X2
(4,352) =70, p<.05); përfshirjes së familjarëve (X2(4,352)
=85.7, p<.05) dhe format e ndërhyrjes (X2(4,352) =76.2, p<.05). Rezultatet treguan rritja e
nivelit arsimor shoqërohej me uljen e nivelit të kënaqësisë së pacientëve. Rezultate të
ngjashme kanë raportuar edhe studime të tjera (Sahin e tj., 2007; Quintana, 2006; Lee e tj.,
1998) ) të cilat kanë arritur në përfundimin se subjektet që janë më shumë të arsimuar shfaqin
nivel më të ulët kënaqësie. Sahin (2007) sugjeron se pacientët me nivel të lartë arsimor kanë
pritshmëri të larta për kujdesin që dëshirojnë të marrin marrin. Siç është raportuar nga Swan
(1985), pacientët me pritshmëri të larta dhe me më shumë njohuri ndaj shërbimeve janë më
pak të kënaqur. Gjithashtu Hall e të tjerë mbas metaanalizës së 110 studimeve raportuan se
niveli i kënaqësisë së pacientit ishte i lidhur dukshëm me nivelin arsimor, statusin social dhe
statusin civil të pacientit. Niveli me i lartë i kënaqësisë u raportua nga pacientët me më pak
arsim.
5.2.4.5 Statusi civil
Analiza e të dhënave tregoi se statusi civil i pacientëve nuk është i lidhur në një nivel të
rëndësishëm me nivelin e kënaqësisë të pacientëve të QKSHM në lidhje me: kënaqësinë e
përgjithshme (X2(3,352) =3, p>.05); aftësitë profesionale dhe mënyrën e sjelljes së specialistëve
(X2(3,352) =4, p>.05); me informacionin e marrë (X2
(3,352) =5.3, p>.05); aksesin (X2(3,352) =5.2,
p>.05); efikasitetin (X2(3,352) =2.2, p>.05); përfshirjes së familjarëve (X2
(3,352) =4.9, p>.05) dhe
format e ndërhyrjes (X2(3,352,) =3.1, p>.05) .
Gjithashtu analiza e të dhënave tregoi se gjendja civile e pacientëve nuk është e lidhur në një
nivel të rëndësishëm me nivelin e kënaqësisë të pacientëve të QKSHM në lidhje me:
kënaqësinë e përgjithshme (X2(3,353) =2, p>.05); aftësitë profesionale dhe mënyrën e sjelljes së
specialistëve (X2(3,352) =3, p>.05); me informacionin e marrë (X2
(3,352) =4.2, p>.05); aksesi
(X2(3,352) =3.4, p>.05); efikasitetit (X2
(3,352) =2.8, p>.05); përfshirjes së familjarëve (X2(3,352)
=3.5, p>.05) dhe format e ndërhyrjes (X2(3,352) =6.3, p>.05). Rezultatet e studimit përputhen
me studimet e tjera
168
5.2.4.6 Punësimi dhe niveli i të ardhurave
Analiza e të dhënave tregoi se punësimi është i lidhur në një nivel të rëndësishëm me nivelin
e kënaqësisë të pacientëve të QKSHM në lidhje me: kënaqësinë e përgjithshme (X2(3,352) =45,
p<.05); aftësitë profesionale dhe mënyrën e sjelljes së specialistëve (X2(3,352) =27.7, p<.05);
me informacionin e marrë (X2(3,352) =63, p<.05); aksesin (X2
(3,352) =42.5, p<.05); efikasitetin
(X2(3,352) =22, p<.05) dhe format e ndërhyrjes (X2
(3,352) =121.6, p<.05). Punësimi nuk shfaqi
diferenca statistikisht të rëndësishme në lidhjë më nivelin e kënaqësisë për përfshirjen e
familjarëve (X2(2,352) =40, p>.05). Rezultatet treguan se të punësuarit shprehin një nivel
kënaqësie më të lartë kënaqësie në të gjitha dimensionet, pasuar nga PAK, pensionistët dhe të
fundit të papunët. Rezultate janë në të njëjtën linjë më studimin e Holikatti e të tjerëve (2012)
pacientët të cilët ishin të punësuar kishin rezultate shumë më të larta në nivelin e kënaqësisë
në lidhje me komunikimin (M= 3,60 për të punësuarit ndërsa të papunësuarit M= 2,10), dhe
nivelin e përgjithshëm të kënaqësisë (M= 3,20 për të punësuarit ndërsa të papunësuarit M=
1,60) krahasuar me ata që ishin të papunë. Edhe studimi i Davy e të tjerë (2009) tregoi se
niveli i kënaqësisë është dukshëm më i ulët tek pacientët e papunë. Regresioni logjistik tregoi
një lidhje të rëndësishme midis nivelit të lartë të kënaqësisë dhe burimeve financiare (nuk
marrin një pension invaliditeti apo ndihma të tjera sociale) (Davy e tj., 2009).
Analiza e të dhënave tregoi se niveli i të ardhurave është i lidhur në një nivel të rëndësishëm
me nivelin e kënaqësisë të pacientëve të QKSHM në lidhje me: kënaqësinë e përgjithshme
(X2(2,352) =54, p<.05); aftësitë profesionale dhe mënyrën e sjelljes së specialistëve (X2
(2,352)
=15.5, p<.05); me informacionin e marrë (X2(2,352) =58.2, p<.05); aksesi (X2
(2,352) =29.5,
p<.05); përfshirjes së familjarëve (X2(3,352) =32.7, p<.05) dhe format e ndërhyrjes (X2
(2,352)
=49.5, p<.05). Niveli i të ardhurave nuk shfaqi diferenca statistikisht të rëndësishme (X2(2,352)
=40, p>.05) në lidhje me nivelin e kënaqësisë për efikasitetin e perceptuar. Rezultatet treguan
se pacientët me të ardhura më të larta shprehin nivel më të ulët kënaqësie krahasuar me
pacientët me të ardhura të ulëta. Kjo mund të jetë për shkak të klasës sociale të pacientëve, e
cila përcaktohet nga të ardhurat e pacientit, edukimi ose profesioni. Ky shpjegim përputhet
edhe me marrëdhënien e nivelit arsimor, ku pacientët më të arsimuar shfaqnin nivele më të
ulëta të kënaqësisë me shërbimin.
5.2.4.7 Diagnoza
Analiza e të dhënave tregoi një lidhje të rëndësishme midis diagmozës dhe të nivelit të
kënaqësisë të pacientëve të QKSHM në Tiranë me:kënaqësinë e përgjithshme (X2(5,352) =61,
169
p<.05); aftësitë profesionale dhe mënyrën e sjelljes së specialistëve (X2(5,352) =16.4, p<.05);
me informacionin e marrë (X2(5,352) =88.88, p<.05); efikasitetit (X2
(352,5) =63.6, p<.05);
përfshirjes së familjarëve (X2(5,352) =75.64, p<.05) dhe format e ndërhyrjes (X2
(5,352) =95.5,
p<.05). Niveli i kënaqësisë së pacientit me aksesin nuk paraqitet me diferenca statistikisht të
rëndësishme në lidhje me diagnozën (X2(5,352) =32 p>.05). Rezultatet treguan se pacientët me
diagnozë çrregullime ankthi kanë nivelin më të lartë kënaqësie ndjekur nga çrregullimet
depresive, çrregullimet bipolare, çrregullimet somatoforme, çrregullimet e personalitetit dhe
së fundmi skizofrenitë dhe çrregullime të tjera psikotike. Këto rezultate janë të ngjashme me
rëzultatet e Gigantesco e të tjerë, të cilët raportuan se variablat që lidhen me pakënaqësinë e
pacientëve përfshijnë të paturit e një diagnozë të psikozës, të qenurit i shtruar dhe të qenurit
në kontakt me shërbimet e shëndetit mendor për më shumë se gjashtë vjet (Gigantesco e tj.,
2002). Në studimin e Holikatti e të tjerë ( 2012) u raportua se dallimet midis nivelit të
kënaqësië dhe diagnozës ishin statistikisht të rëndësishme; pacientët me depresion kishin
rezultatin më të lartë të ndjekur nga ata me çrregullime ankthi, çrregullime bipolar, dhe së
fundmi skizofrenia. Pacientët me skizofreni ishin më të pakënaqur, ndërsa pacientët me
çrregullime depresive kishin nivelin më të lartë të kënaqësisë me shërbimet. Hasler dhe të
tjerë investiguan lidhjen midis nivelit të kënaqësisë së pacientit, diagnozës dhe rezultatet të
trajtimit të raportuara në mënyrë retrospektive nga pacientët. Rezultatet treguan nivele më të
larta kënaqësie tek subjektet me çrregullime depresive dhe çrregullime ankthit ndërsa nivele
tepër të ulta të kënaqësisë në subjektet me çrregullime personaliteti, çrregullimet e të
ushqyerit dhe çrregullimet somatoforme.
5.2.4.8 Kohëzgjatja e çrregullimit
Analiza e të dhënave tregoi një lidhje të rëndësishme midis kohëzgjatjes së çrregullimit dhe të
nivelit të kënaqësisë të pacientëve të QKSHM në Tiranë me: kënaqësinë e përgjithshme
(X2(2,352) =51, p<.05); aftësitë profesionale dhe mënyrën e sjelljes së specialistëve (X2
(2,352)
=43.4, p<.05); me informacionin e marrë (X2(2,352) =62.5, p<.05); aksesi (X2
(2,352) =9.9, p<.05);
efikasitetit (X2(2,352) =103.9, p<.05); përfshirjes së familjarëve (X2
(2,352) =92.4, p<.05) dhe
format e ndërhyrjes (X2(2,352) =23, p<.05). Rezultatet treguan se sa më e madhe kohëzgjatja e
çrregullimit tek pacientët aq me i ulët rezulton të jetë niveli i kënaqësisë së pacientëve me
shërbimin. Edhe Hasler edhe të tjerë raportuan se prania e një çrregullim kronik ishte një
parashikues i rëndësishëm i pakënaqësisë së pacientit. Ky rezultat u konfirmua nga regresioni
që tregoi një lidhje të rëndësishme negative midis pranisë së një çrregullimi kronik psikiatrik
170
dhe nivelit të kënaqësisë së pacientit. Pra, rezultatet mbështesin lidhjen midis pakënaqësisë
me kohëzgjatjen dhe ashpërsinë e çrregullimeve të shëndetit mendor (Hasler e tj., 2004).
Edhe studimi i Mavrogiorgou e tjerëve (2013) tregoi se pacientët me një kohëzgjatje të
madhe të sëmundjes, dmth kontakt të gjatë në shërbimet e shëndetit mendor, ishin gjithnjë e
më të pakënaqur me kujdesin dhe ndihmën e marrë.
5.2.4.9 Vetëvlerësimi i shëndetit mendor
Analiza e të dhënave tregoi një lidhje të rëndësishme midis diagmozës dhe të nivelit të
kënaqësisë të pacientëve të QKSHM në Tiranë me: kënaqësinë e përgjithshme (X2(2,352) =27,
p<.05); aftësitë profesionale dhe mënyrën e sjelljes së specialistëve (X2(2.352) =25.8, p<.05);
me informacionin e marrë (X2(2,352) =23.5, p<.05); efikasitetit (X2
(2,352) =13.8, p<.05);
përfshirjes së familjarëve (X2(2,352) =27.7, p<.05) dhe format e ndërhyrjes (X2
(2,352) =166,
p<.05). Ndërsa vetëvlerësimi rezulton të këtë një lidhje të parëndësishme me nivelin e
kënaqësisë së pacientit për aksesin (X2(2,352) =4.48, p>.05). Rezultatet treguan se sa më
pozitivisht e vlerësojnë pacientët shëndetin e tyre aq më i lartë paraqitet dhe niveli i
kënaqësisë. Në vitin 2007, Raleigh e të tjerë në Angli zbuluan se njerëzit me VVSHM të keq
ishin më pak të kënaqur me shërbimet e shëndetit mendor. VVSHM ishte parashikuesi më i
fortë midis të gjitha variablave të studimit (përkatësisë etnike, moshës, situatës familjare, të
jetuarit vetëm, punësimit, dhe të shtrimeve në spitalin psikiatrik) (Raleigh e tj., 2007).
Eselius në vitin 2008 gjeti se niveli i kënaqësisë në lidhje ndjekjen e planit të trajtimit varej
nga VVSHM. Ata me VVSHM të shkëlqyer apo të mirë shprehen nivele më të larta
kënaqësie për planin e trajtimit krahasuar me ata me VVSHM të keq (Eselius e tj., 2008).
5.2.5 Modeli i kënaqësisë së pacientëve të QKSHM në Tiranë
Korrelacioni Spearman u përdor për të zbuluar modelin e kënaqësië së pacientëve të QKSHM
në Tiranë, duke hetur marrëdhënien që ekziston midis dimensioneve të kënaqësisë së
pacientit dhe nivelit të përgjithshëm të kënaqësisë së perceptuar të nga ky i fundit.
Bazuar në analizën e të dhënave rezulton se ekziston një marrëdhënie e rëndësishme pozitive
ndërmjet nivelit të kënaqësisë se pacientit me nivelin e përgjithshëm të kënaqësisë (r=.708,
p<0.1), aftësitë profesionale dhe mënyrës së sjelljes (r=.614, p<0.1), informacionit (r=.700,
p<0.1), përfshirjes së familjareve (r=.736, p<0.1) dhe formave të ndërhyrjes (r=.528, p<0.1).
Këto rezultate mbështëten nga një sërë studimesh. Sipas Ruggeri (2010), sasia dhe cilësia e
informacionit të dhënë për pacientët është një parashikues i nivelit të kënaqësisë. Ndërsa
171
sipas Perreault e të tjerë (2001), informacioni është një nga dimensionet e shërbimeve të
shëndetit mendor që përcakton kënaqësinë e pacientit. Shumica e studimeve kanë zbuluar se
pacientët parapëlqejnë të marrin informacion rreth sëmundjes dhe mundësive të trajtimit,
psikoedukimit, mënyrave që i ndihmojë për të forcuar vetëbesimin dhe vetë-efikasitetin,
shpështësinë dhe kohëzgjatjen e vizitave, mbështetje në grup dhe terapi në grup (Perreault e
tj., 2006; Siponen dhe Valimaki, 2003; Johansson dhe Eklund, 2003; Lelliott, 2000).
Disponueshmëria dhe sasia e informacionit duhet të shihet nga një këndvështrim
psikoedukativ, i projektuar për të përmirësuar cilësinë e jetës dhe respektimit të trajtimit, në
mënyrë që të nxisin autonominë dhe përfshirjen në trajtimin të pacientëve (Perreault,
Katerelos, Sabourin, Leichner, dhe Desmarais, 2001).
Sipas Hamdan-Mansour dhe Wardam (2009) shkalla e perceptuar e dashamirësisë së
specialistëve të shëndetit mendor e perceptuar pacientët ka një lidhje direkte me kënaqësine
e pacientit. Për më tepër marrëdhëniet e ftohta të stafit janë burim i pakënaqësisë për
pacientët dhe studimet kanë raportuar pengojnë kujdesin efektiv (McCabe & Leas, 2008).
Disa studime ndërkombëtare tregojnë se nivele të lartë kënaqësie të pacientëve me
dashamirësinë e stafit (Burnett-Zeigler e tj., 2011), ndërsa studime të tjera kanë treguar se
pacientët që e perceptojnë stafin si armiqësor, raportojnë nivele të ulëat kënaqësie (McCabe
dhe Leas, 2008). Studimi i Burnett-Zeigler e të tjerë (2011) raportuan se 96% e pacientëve që
ishin të kënaqur me aftësinë për të dëgjuar të ofruesve të shërbimit, raportuan nivele të larta
kënaqësie, duke treguar se aftësia për të dëgjuar për pacientët është një përcaktues i
rëndësishëm i kënaqësisë. Në një studim tjetër, ku pacientët u ankuan se mjekët ishin të largët
dhe nuk i dëgjonin ata, raportuan se e kishin të vështirë për të komunikuar shqetësimet e tyre
shëndetësore dhe ishin të pakënaqur (McCabe dhe Leas, 2008).
Përfshirja e familjarëve rezulton të jëtë shumë efektive, pasi familjarët mund të inkurajojnë
angazhim e personave me çrregullime të shëndetit mendor në planet e trajtimit, të njohin dhe
tu përgjigjen shenjave të hershme paralajmëruese të relapseve (Herz e tj., 2000) dhe të
ndihmojnë në marrjen e shërbimit gjatë periudhës së krizës (Fridgen e tj., 2013) Përfshirja e
familjarëve mund të çojë në përfitimin e rezultate më të mira nga terapitë psikologjike
(Garety e tj., 2008) dhe trajtimet farmakologjike (Glick e tj., 2011), mund të reduktojë
shtrimet në spitalet psikiatrike, qëndrime të shkurtra spitalore dhe cilësi më të mirë të jete të
pacientëve (Tempier e tj., 2013).
Sot, në kujdesin shëndetësor psikiatrik, mendja e njeriut shikohet si një tërësi biopsikosociale.
Aspektet biologjike, psikologjike dhe sociale të jetës së një personi përcaktojnë shëndetin të
172
tij /saj, dhe çrregullimet mendore janë konsideruar si rezultat i ndërveprimit midis këtyre
faktorëve. Kjo formë e të menduarit thekson nevojën për të kombinuar këndvështrime dhe
metoda të ndryshme për të kuptuar sfondin e sëmundjeve dhe planifikuar kujdesin e tyre.
Metodat biologjike, psikologjike dhe sociale të trajtimit janë të ndërlidhura me njëra-tjetrën,
dhe ndërthurja e të trejave shoqërohet me rritjen e nivelit të kënaqësisë së pacientëve.
(OBSH, 2001).
5.3. Përfundime
Reforma e shëndetit mendor është shoqëruar me ndryshime në kuadrin ligjor, në nivelin e
burimeve njerëzore dhe në tipologjinë e shërbimeve të shëndetit mendor. Shërbimet e
shëndetit mendor janë bërë pjesë integrale e sistemit të shërbimeve publike, si dhe janë
ngritur shërbime të reja të panjohura më parë të cilat kanë si qëllim socializimin e personave
që vuajnë nga çrregullimet e shëndetit mendor, siç janë QKSHM, shtëpitë e mbështetura,
qëndrat ditore, etj. QKSHM ofrojnë veprimtari kuruese dhe rehabilituese për personat me
çrregullime të shëndetit mendor nga një ekip multidisiplinar.
Edhe pse shërbimet e shëndetit mendor janë futur në një proces transformimesh dhe janë
krijuar struktura të reja shërbimesh, ende nuk ka asnjë studim për të njohur këndvështrimet
dhe përvojat e pacientëve të shërbimeve të shëndetit mendor.
Në mënyrë që të eksplorohesh niveli i kënaqësisë së pacientëve të QKSHM në qytetin e
Tiranës, marrëdhënia midis karakteristikave socio-demografike dhe klinike dhe nivelit të
kënaqësisë së perceptuar të pacientit; modeli i kënaqësisë së pacientit si dhe tipet e
ndërhyrjeve biopsikosociale që ofrojnë QKSHM u krye ky studim.
Një total prej 352 pacientësh u bënë pjesë e këtij studimi duke përdorur teknikën e
kampionimit rastësor me probabilitet.
Profilin socio-demografik të pacientëve që kanë marrë shërbim pranë QKSHM në qytetin e
Tiranës gjatë periudhës mars-maj 2016 rezultoi me një përqindje të diferencuar në vlerë
absolute prej afro 28% të femrave; përqindja më të lartë të grupmoshës 28-37 vjeç; pjesa më
e madhe e subjekteve të studimit ishin me arsim 8/9 vjeçar; gati gjysma e pjesëmarrësve në
studim ishin të martuar; pjesa me e madhe e subjekteve jetonin me familjen dhe merrnin
pagesë aftësie të kufizuar (PAK); kishin niveli të ulët të ardhurash deri në 30,000 lekë; pjesa
më e madhe vinin madhe nga zonat urbane; asnjëri prej pacientëve nuk ka paaftësi fizike.
Ndërsa në lidhje me profilin klinik, pjesa më e madhe e subjekteve të studimit ishin të
173
diagnostifikuar në grupin e çrregullimeve depresive, më pas vinte skizofrenia dhe çrregullime
të tjera psikotike, çrregullimet bipolare, çrregullimet e ankthi, çrregullimet e personalitetit,
dhe së fundmi çrregullimet somatoforme. Kohëzgjatja e çrregullimit në pjesën më të madhe
të subjekteve ishte më shumë se 5 vjet, dhe përsa i përket vetëvlerësimit të shëndetit mendor
pjesa më e madhe e pacientëve e vlerësonin shëndetitn e tyre mendor si “as mirë as keq”.
Pacientët ishin në përgjithësi të të pakënaqur me shërbimin e marrë pranë QKSHM në Tiranë,
pakënaqësia më e madhe u konstatua në lidhje me cilësinë dhe sasinë e informacionit të
marrë (M=2.85) dhe me përfshirjen e familjarëve në trajtimin e tyre (M=3.45). Pjesëmarrësit
ishin relativisht të kënaqur në lidhje me efikasitetin (M=3.52), aksesin (M=3,62), dhe niveli
maksimal i kënaqësisë ishte për aftësitë e profesionistëve të shëndetit mendor (M=3.84).
Niveli i kënaqësisë së pacientëve me shërbimin e marrë pranë QKSHM rezultoi të ishte i
varur nga mosha, niveli arsimor, punësimi, niveli i të ardhurave, diagnoza, kohëzgjatja e
çrregullimit dhe vetëvlerësimi i shëndetit mendor.
Niveli i përgjithshëm i kënaqësisë, aftësitë e profesionistëve dhë mënyra e sjelljes,
informacioni i marrë dhe përfshirja e familjarëve u evidentuan të kishin një ndikim të
konsiderueshem në nivelin e kënaqësisë së pacientëve të QKSHM në Tiranë.
Trajtimi i pacientëve ishte i fokusuar vetëm në trajtimin biologjik të simptomave, ndërkohë
që pacientët do të dëshironin të mërnin një trajtim psikosocial.
5.3.1. Kritikë e projektimit të studimit dhe e metodës
Një dizajn studimor korrelacional u përzgjodh për të eksploruar marrëdhënien midis
karakteristikave sociodemografike dhe klinike të pacientëve dhe nivelit të tyre të kënaqësisë.
Ky dizajn kërkimor është i mirë për të mbledhur informacione të detajuara nga një numër i
madh njerëzish në të njëjtën kohë (Borders e tj., 2004). Ai gjithashtu lejon përshkrimin e
marrëdhënieve ndërmjet një sërë variablash në një pikë fikse. Megjithatë, marrëdhëniet
shkak-pasojë midis variablave të varur dhe nivelit të kënaqësisë së pacientëve nuk mund të
identifikohen.
Përveç kësaj, njohja e ndryshimit të nivelit të kënaqësisë së pacientëve nëpër hapësirat e
ndryshme kohore është e pamundur për shkak të qëllimit të studimit. Megjithatë, ky studim
ofron të dhëna gjithëpërfshirëse lidhur me dimensionet kryeore të nivelit të kënaqësisë së
pacientit, si një pikënisje për kërkime të mëtejshme në lidhje me njerëzit e moshuar.
174
Përveç kësaj, njohja e ndryshimit të nivelit të kënaqësisë së pacientëve nëpër hapësirat e
ndryshme kohore është e pamundur për shkak të qëllimit të studimit. Megjithatë, ky studim
ofron të dhëna gjithëpërfshirëse lidhur me dimensionet kryesore të nivelit të kënaqësisë te
pacientët në shërbimin komunitar të shëndetit mendor.
Ky studim u shtri vetëm në qytetin e Tiranës, ky fakt krijon probleme për përgjithësimin e të
dhënave.
Pyetësorët u administruan nga studiuesia, duke marrë në konsideratë faktin se pjesëmarrësit
mund të kenë vështirësi në vetë-administrimin e pyetësorit. Kjo mënyrë e administrimit të
pyetësorëve është veçanërisht e përshtatshme për personat me çrregullime mendore, sepse kjo
është teknika me më pak varësi dhe që nuk kërkon angazhime në lidhje me aftësitë e leximit,
por vetëm kërkohet që pjesëmarrësit të kenë aftësitë bazë të të dëgjuarit dhe folurit (Bowling,
2005). Gjithashtu në këtë mënyrë mund të sigurohej një uniformitet në dhënien e shpjegimeve
gjatë plotësimit e pyetësorit dhe marrjen e një informacioni me të detajuar. Gjithashtu në këtë
mënyrë sigurohej një cilësisë dhe vlefshmëri më e madhe e të dhënave të mbledhura. Përveç
kësaj, teknika ballë për ballë është raportuar si teknika e cila arrin normat më të larta
përgjigjedhënieje, të cilat janë demonstruar edhe në këtë studim, pa të dhëna që mungojnë dhe
pjesëmarrje të lartë (Bowling, 2005).
Por duhet theksuar se njerëzit kanë tendencë për të dhënë përgjigjet më të dëshirueshme
shoqërore dhe më pozitive në pyetësorët ballë për ballë (Bowling, 2005; Halvorsrud dhe tj.
2010; Kalfoss dhe Halvorsrud, 2009). Për më tepër, stili i intervistës, karakteristikat e
intervistuesve dhe gjithashtu kompetencat e intervistuesve mund të ndikojnë në vlefshmërinë e
të dhënave (Kalfoss dhe Halvorsrud, 2009). Për këtë arsye studiuesia i administroi vetë
pyetësorët.
Të gjitha të dhënat janë marrë nga vetë pacientët e QKSHM në Tiranë dhe matjet e vetë-
raportuara mund të rezultojnë në informacione të gabuara, pavarësisht nga fakti se disa
studime kanë demonstruar vlefshmërinë e matjes së vetë-raportimit (Chou dhe tj. 2006).
Prandaj, përdorimi i të dhënave të marra nga metoda të shumta si ato nga vlerësimet klinike,
nga vëzhgimet e drejtpërdrejta në studimet e ardhshme, pavarësisht kostos së madhe, do të
jetë shumë e dobishme.
5.3. Rekomandime
Në vitet e fundit, çrregullimet mendore janë njohur gjithnjë e më shumë si çështje të
zhvillimit global (Eaton e tj., 2014). Sipas OBSH, çrregullimet mendore dhe të sjelljes prekin
mbi 25% të njerëzve gjatë jetës së tyre (OBSH, 2003). Në Shqipëri nuk ka ende shifra për
numrin e personave me probleme të shëndetit mendor, por studimet tregojnë së në vendet në
175
5.4. Rekomandime
tranzicion ka më shumë faktorë që riskojnë shëndetin mendor të cilët duhet të identifikohen
dhe të eleminohen me strategjitë e duhura (OBSH, 2004).
Deri në vitin 2030, depresioni madhor do të jetë kontribuesi kryesor për DALY (vitet e
jetuara me paaftësi) (OBSH, 2013a).
Shumë qëllime globale kanë ndërvarësi të fortë me shëndetin mendor, si: shoqëri paqësore
dhe gjithëpërfshirëse (Goodwin dhe Rona, 2013) siguri në vendbanime (Ouanes e tj., 2014),
rritja e qëndrueshme ekonomike (Cruz e tj., 2013) punësimi produktiv (Katikireddi e tj.,
2012), arsimi gjithëpërfshirës dhe mundësi për t’u arsimuar, siguria e ushqimit dhe
përmirësimi i tij (Surkan e tj., 2011), shëndeti i nënës dhe fëmijës, jeta e shëndetshme dhe
mirëqënia (Guszkowska e tj., 2014), dhe një shoqëri më e barabartë.
Nën dritën e këtij studimi është e rëndësishme të rishikohen mënyrat e trajtimit të pacientëve
të QKSHM, sepse aktualisht trajtimi është i fokusuar vetëm në aspektin biologjik. Trajtimi i
pacientëve nuk duhet të këtë më si prioritet vetëm simptomat por riaftësimin funksional, duke
u fokusuar në autonominë, pavarësinë, riaftësim social dhe përmirësimin e cilësisë së jetës,
ndaj këshillohet përdorimi i ndërhyrjeve psikosociale.
Mjeku psikiatër, psikologu dhe punonjësi social duhet të ofrojë terapi individuale bazuar në
një formim të caktuar. Këshillimi psikologjik dhe ndërhyrjet terapeutike kanë rezultuar
efektive në trajtimin e çrregullimeve të shëndetit mendor. Këtu mund të përmendim terapinë
e njohjes edhe e sjelljes, e cila përmes një sërë teknikash i ndihmon pacientët për të vlerësuar
dhe njohur mënyrën e keqpërshtatur dhe problematike të të menduarit. Psikoanaliza dhe
terapia psikoanalitike është gjithashtu e dobishme në çrregullime mendore, të tilla
si:depresioni, ankthi dhe stresi post-traumatik. Terapia familjare ka rezultuar shumë efektive
në ndryshimin e ndërveprimeve midis anëtarëve të familjes dhe përmirësimin e funksionimit
të familjes, por gjithashtu edhe terapia në çift është po aq efikase sa medikamentet
antidepresive për trajtimin e depresioneve dhe ruajtjen e pacientëve pa simptoma. Gjithashtu
edhe terapia e grupit është shumë e rekomandueshme në trajtimin e personave me çrregullime
të shëndetit mendor, pasi ajo i ndihmon ata të ndajnë problemet e përbashkëta dhe të marrin
këshilla nga njëri-tjetri, duke i ndihmuar në krijimin e marrëdhënieve ndërpersonale.
Përgjegjësitë e specialisëve të shëndetit mendor si rezultat i transformimeve të shërbimeve të
shëndëtit mendor janë bërë më të diversifikuara dhe intensifikuara. Specialistët e shëndetit
mendor duhet të jenë më të përgjegjshëm për numrin e madh të nevojave të pacientëve të
QKSHM, duke përshtatur tipe të ndryshme ndërhyrjesh, bazuar në një kontekst të ri klinik
176
dhe organizacional në punën e tyre në mënyrë që të mbështesin pacientët dhe familjarët më të
afërt në rolet e tyre të reja si kujdestarë informalë.
Përfshirja e familjarëve bëhet thelbësore për arritjen e rezultateve pozitive në trajtimin e
pacientëve të QKSHM. Në kushtet e ofrimit të kujdesit të shëndetit mendor në komunitet,
familjari më i afërt bëhet kujdestari kryesor informal i pacientëve, duke ofruar asistencë në
aktivitetet e jetës së përditshme, administrimin e mjekimit, mbikëqyrjen e sjelljes
problematike dhe mbështetjen e autonomisë së pacientëve. Për këto arsye, familjari më i afërt
mund të vlerësojë përmirësimin e paraqitur nga pacienti në përgjigje të trajtimit dhe të
bashkëpunojë në trajtimin e përcaktuar nga specialistët e shëndetit mendor.
Për shkak të rolit shumë të rëndësishëm të familjarëve është shumë e rekomandueshme që t’i
ofrojnë familjes psiko-edukim, konsultim, përfshirjen e tyre në trajtim dhe terapi.
Informacioni, si një tregues tjetër i evidentuar me ndikim të konsiderueshëm, është një nevojë
reale e pacientëve, pasi ai u mundëson atyre ndërtimin e qëndrime pozitive në lidhje me
sëmundjen, i pajis me më shumë përgjigje të përshtatshme për situatën, dhe i mundëson një
pjesëmarrje efektive në procesin e trajtimit dhe perspektivat e ardhshme. Ndaj nevojitet që
pacienti të përfshihet në procesin e trajtim, të inkurajohet që të ndajë me mjekun çdo
informacionin mbi simptomat dhe përjetimet emocionale dhe ndjekjen e udhëzimeve të ekipit
mjekësor.
177
Bibliografia
Abeln, S. (1994): Risk management. Documenting patient satisfaction. Rehab Management: The Interdisciplinary Journal of Rehabilitation 7(6): 102-103.
Accreditation Manual for Hospitals, 1995. Joint Commission on Accreditation of Healthcare Organizations, Oakbrook Terrace, Ill; 1994.
Agence Nationale d'Accréditation et d'Evaluation en santé (Mai 2002). Construction et utilisation des indicateurs dans le domaine de la santé-Principes généraux.
American Psychiatric Association. Diagnostic and statistical manual of mental disorders, 5th ed. Arlington: American Psychiatric Association, 2013.
Aerlyn G. D., Paul, P., L. (2003). Patient Satisfaction Instruments used at Academic Medical Centers: Results of a Survey. American Journal of Quality, Vol: 18, NO. 6 [online], available at:http://ajm.sagepub.com/ content/18/6/265[Accessed: November/ December2003]
Allen, L. and Creer, E. (1998): Increasing patient feedback in ambulatory settings. Journal for Healthcare Quality 20(6): 33-7.
Almazeedi H, Alsuwaidan MT. (2014). Integrating Kuwait’s Mental Health System to end stigma: A call to action. J Ment Health, 23, 1–3.
Alonso AM. What is mental health? Who are mentally healthy? Int J Soc Psychiatry 1960;6:302–5.
American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 4th edn: primary care version. Washington, DC: American Psychiatric Association, 1995.
Amaddeo F, Zambello F, Tansella M et al. Accessibility and pathway to psychiatric care in a community based mental health system. Soc Psychiatry Psychiatr Epidemiol 2001;36:500-7.
Ammenwerth, E., Ehlers, F., Hirsch, B., & Gratl, G. (2007). HIS-Monitor: An approach to assess the quality of information processing in hospitals. International journal of medical informatics, 76, 216- 225.
Australian Government. Carer Recognition Act 2010. Australia: Australian Government, 2010.
Askey R, Holmshaw J, Gamble C, et al. What do carers of people with psychosis need from mental health services? Exploring the views of carers, service users and professionals. J Fam Ther 2009;31:310–31.
Avis M, Bond M, Arthur A. Satisfying solutions? A review of some unresolved issues in the measurement of patient satisfaction. J Adv Nurs 1995;22:316–22.
178
Awad, A.G.; Hogan, T.P.; Voruganti, L.N.P.; and Heslegrave, R.J. Patients' subjective experiences on antipsychotic medications: Implications for outcome and quality of life. International Clinical Psychopharmacology, 10(Suppl 3):123-133,1995.
Awad, A.G., and Voruganti, L.N.P. Intervention research in psychosis: Issues related to the assessment of quality of life. Schizophrenia Bulletin, 26(3):557-564, 2000.
Aerlyn G. D., Paul, P., L. (2003). Patient Satisfaction Instruments used at Academic Medical Centers: Results of a Survey. American Journal of Quality, Vol: 18, NO. 6 [online], available at:http://ajm.sagepub.com/content/18/6/265[Accessed: November/ December2003]
Baker R. Pragmatic model of patient satisfaction in general practice: progress towards a theory. Qual Health Care 1997;6:201–4.
Bahrami, S., Grenier-Sennelier, C., & Minvielle, E. (2005). Conception et rôle des indicateurs de qualité dans l'évaluation des pratiques professionnelles: L'expérience COMPAQH. Institut National de la santé et de la Recherche Médicale"INSERM"
Bandeira, M., & Silva, M. A. (2012). Escala de satisfaçăo dos pacientes com os serviços de saúde mental (SATISBR): Estudo de validaçăo [Patients’ satisfaction with mental health services scale (SATIS-BR): Validation study]. Jornal Brasileiro de Psiquiatria, 61(3), 124-132. doi:10.1590/S0047-20852012000300002.
Barak, Y., Szor, H., Kimhi, R., Kam, E., Mester, R. & Elizur, A. (2001). Survey of patient satisfaction in adult psychiatric out-patient clinics. European Psychiatry, 16, 131-133.
Bener A, Ghuloum S. (2012). Gender difference on patients’ satisfaction and expectation towards mental health care. http://www.njcponline.com on Saturday, August 27, 2016, IP: 109.234.233.112
Berghofer, G., Lang, A., Henkel, H., Schmidi, F., Rudas, S. & Schmitz (2001).Satisfaction of inpatients and outpatients with staff, environment, and other patients. Psychiatric Services, 52, (1), 104-106.
Bandeira, M., Silva, M. A., Camilo, C. A., & Felício, C. M. (2011) Family satisfaction in mental healthservices and associated factors]. Jornal Brasileiro de Psiquiatria, 60(4), 284-293. doi:10.1590/S0047-20852011000400009
Bandeira, M. (2014). In M. Bandeira, L. A. Lima, & S. Barroso (Orgs.).Mental health services evaluation: Methodological principles, quality indicators and measurement instruments] (pp. 19-54).
Bhugra D, Till A, Sartorius N. What is mental health? Int J Soc Psychiatry 2013;1:34.
Blenkiron P, Hammill CA: What determines patients’ satisfaction with their mental health care and quality of life? Postgrad Med J 2003, 79:337-40.
Bleich SN, Ozaltin E, Murray CK: How does satisfaction with the health care system relate to patient experience? Bull World Health Organ 2009, 87:271-278.
179
Boyer L, Baumstarck-Barrau K, Cano N, Zendjidjian X, Belzeaux R, Limousin S, Magalon D, Samuelian JC, Lancon C, Auquier P: Assessment of psychiatric inpatient satisfaction: a systematic review of self-reported instruments. Eur Psychiatry 2009, 24:540-9.
Brody D., Miller S., Lerman C., Smith D., Lazaro C., Blum M. (1990). The relationship between patients' satisfaction with their physicians and perceptions about interventions they desired and received. Medical Care, 27, pp.351- 357.
Brown, J., Boles, M., Mullooly, M., and Levison, W. (1999): Effects of Clinician Communication Skills Training on Patient Satisfaction: A Randomized, Controlled Trial. Annals of Internal Medicine; 131(11): 822-829.
Bureau régional de l’Europe de l’organisation Mondiale de la santé (1998). Indicateurs de Résultats et qualité des soins. La démarche de l’OMS.
Burnes N, Suzan KG : The Practice of NursingResearch: Conduct, Critique, and Utilization. Baker R. Development of a questionnaire to assess patients' satisfaction with consultants in general practice. Brit J Gen Pract 1990; 40: 487–490.
Burnett-Zeigler, I., Ziven,K., Ilgen, M.A., Islam, K.& Bohnert, A.S.(2011). Perceptions of quality of health care among veterans with psychiatric disorders. Psychiatric Services, 62, (9), 1054-1059.
Brislin RW. Back-Translation for Cross- Cultural Research. J Cross Cult Psychol 1970;1: 185-216.
Barlow G. L. Auditing hospital queuing. Managerial Auditing Journal. 2002;17(7):397–403.http://dx.doi.org/10.1108/02686900210437507.
Bielen F, Demoulin N. Waiting time influence on the satisfaction-loyalty relationship in services.Managing Service Quality. 2007;17(2):17493. http://dx.doi.org/10.1108/09604520710735182 .
Bögels SM, C. P. M. van der Vleuten, Blok G, Kreutzkamp R, Melles R. (1995). Assessment and validation of diagnostic interviewing skills for the mental health professions. Journal of Psychopathology and Behavioral Assessment. September 1995, Volume 17, Issue 3, pp 217–230
Berry K, Haddock G. The implementation of the NICE guidelines for schizophrenia: barriers to the implementation of psychological interventions and recommendations for the future. Psychol Psychother-Theory Res Pract 2008;81:419–36.
Brédart A., Bouleuc C., Dolbeault S. Doctor-patient communication and satisfaction with care in oncology. Curr Opin Oncol. 2005;17((14)):351–354
Brunero S, Lamont S, Fairbrother G: Using and understanding consumer satisfaction to effect an improvement in mental health service delivery. J Psychiatr Ment Health Nurs 2009, 16:272-278.
180
Burns, N. and Grove, S. K. (1997): The practice of nursing research. Philadelphia.
Carter JW, Hidreth HM, Knutson AL, et al. Mental health and the American Psychological Association. Ad hoc Planning Group on the Role of the APA in Mental Health Programs and Research. Am Psychol 1959;14:820–5.
Carr-Hill RA. The measurment of patient satisfaction. J Public Health Med 1992; 14236-249
Cardoso, C. (2014). Qualidade de vida na esquizofrenia: Atualidades e perspectivas para o Brasil [Quality of life in schizophrenia: Present time and perspectives for Brazil]. In M. Bandeira, L. A. Lima, & S. Barros. Mental health services evaluation: Methodological principles, quality indicators and measurement instruments (pp. 159-186). Petrópolis, RJ: Vozes.
Calnan M (1988). Towards A Conceptual Framework Of Lay Evaluation Of Health Care. Social Science Medicine, 27, 9, Pp. 927-933.
Calgary, A. (2005). Patient satisfaction with health care: recent theoretical developments and implications for evaluation practice. The Canadian Journal of Program Evaluation Vol. 20 No. 3 Pages 41–63 ISSN 0834-1516 Copyright © 2005 Canadian Evaluation Society
Carey, R.G. & Seibert, J.H. (1993). A Patient Survey System to Measure Quality Improvement: Questionnaire Reliability and Validity. Medical Care, 31, 834-845.
Chamberlin, J. 1988: On Our Own: Patient controlled alternatives to the mental health system. London: Mind
Campbell A, Converse PE, Rodgers WL. The quality of American life: perception, evaluation and satisfaction. New York: Russel Sage, 1976.
Creswell, J. W. (2012). Educational research: Planning, conducting, and evaluating quantitative and qualitative research (4th ed.). Upper Saddle River, NJ: Merrill.
Crow R, Gage H, Hampson S, et al: The measurement of satisfaction with healthcare: implications for practice from a systematic review of the literature. Health Technology Assessment 6:1–244, 2002
Cruz L, Da Silva Lima AF, Graeff-Martins A, et al. (2013). Review article: Mental health economics: Insights from Brazil. J Ment Health, 22, 111–21.
Crispin, J., Angela, C. & Stephen, B. (2002). The Picker Experience Questionnairedevelopment and validation using data from in-patient surveys in five countries, international journal of quality in Health Care, Vol: 14 NO. 5, pp. 353-358
Cleary M, Freeman A, Hunt GE, et al. What patients and carers want to know: an exploration of information and resource needs in adult mental health services. Aust N Z J Psychiatry 2005;39:507–13.
Clarke C. Relating with professionals. J Psychiatr Ment Health Nurs 2006;13:522–6. 181
Corbiere M, Lesage A, Lauzon S, Ricard N, Reinharz D: French validation of the Verona Service Satisfaction Scale - VSSS. Encephale 2003, 29:110-118.
Cleary, P.D., & McNiel, B.J. (1998). Patient Satisfaction as an Indicator of Quality of Care. Inquiry, 25-36.
Corbière M, Lesage A, Lauzon S, Ricard N, Reinharz D. (2003). French validation of the Verona Service Satisfaction Scale-VSSS-54F. Encephale. 2003 Mar-Apr;29(2):110-8.
Chow A, Mayer EK, Darzi AW, Athanasiou T: Patient-reported outcome measures: the importance of patient satisfaction in surgery. Surgery 2009, 146:435-43.
Committee on Redesigning Health Insurance Performance Measures, Payment, and Performance Improvement Programs (2006). Performance Measurement: Accelerating Improvement. National Academies Press, Washington, D.C
Davy B, Keizera I, Croquettea P , Bertschya G etj. (2009). Patient satisfaction with psychiatric outpatient care in Geneva: a survey in different treatment settings. Schweizer Archiv Für Neurologie Und Psychiatrie 2009;160(6):240–5 www.sanp.ch | www.asnp.ch
David V. Treatment of social phobia. Advances Psychiatric Treatment. 2003;9:258–264.
Daviaud, E., Engelbrecht, B. & Molefakgotla, P. (2000).District Health Expenditure Reviews Chapter 6. In Ntuli, A., Crisp, N., Clarke, E. & Barron, P. (Eds.), South African Health Review. Durban, Health Systems Trust.
Debono. Compliments and patient satisfaction: A comprehensive review of the literature. Centre for Clinical Governance Research in Health, UNSW. 2009
Delgado, P. G. G., Schechtman, A., Weber, R., Amstalden, A. F., Bonavigo, E., Cordeiro, F., Grigolo, T. (2007). Reforma psiquiátrica e política de saúde mental no Brasil [Psychiatric reform and mental health policy in Brazil]. In M. F. Mello, A. A. F. Mello, & R. Kohn (Orgs.), Epidemiologia da saúde mental no Brasil [Epidemiology of mental health in Brazil] (pp. 39-83). Porto Alegre, RS: Artmed.
Desjarlais R. Eisenberg L. Good B, et al. World mental health. Problems and priorities in loë-income countries. Oxford: Oxford University Press; 1995
Donabedian, A. (1997). The quality of care: How can it be assessed? Archives of Pathology & Laboratory Medicine. ProQuest Nursing Journals, 1145.
Donabedian, A. (1990). The seven pillars of quality. Archives of Pathology & Laboratory Medicine, 114(11), 1115-1118.
Donabedian A (1966) Evaluating the quality of medical care. Mildbank Memorial Fund Q 44:166-203
Donabedian A. Evaluating the quality of medical care (reprint). Milbank Q. 2005; 83(4):691–729. [PubMed: 16279964]
182
Dohrenwend, B (1978) .Social Stress and Community Psychology. American Journal of Community Psychology.Vol. 6, No. 1. 1978.
Donabedian A. (1977). Evaluating the quality of medical care. In: Ertel, P.Y. and Aldridge M.G. (eds) Medical Peer Review. Saint Louis: The (C.V. Mosby Company
Drake RE, Goldman HH, Leff HSt, Lehman AF, Dixon L, Mueser KT & Torrey WC (2001) Impementing Evidence-Based Practices in Routine Mental Health Service Settings. Psychiatric Services 52,2: 179 – 182.
Duggirala M, Rajendran C, Anantharaman R. N. Patient-perceived dimensions of total quality service in healthcare. Benchmarking: An International Journal. 2008;15(5):560–83.http://dx.doi.org/10.1108/14635770810903150
Eaton J, Kakuma R, Wright A, Minas H. (2014). A position statement on mental health in the post-2015 development agenda. Int J Ment Health Syst, 8, 28.
Edlund, M. J., Young, A. S., Kung, F. Y., Sherbourne, C. D. and Wells, K. B. (2003): "Does satisfaction reflect the technical quality of mental health care?" Health Services Research 38(2): 631-45.
Eselius LL, Cleary PD, Zaslavsky AM, Huskamp HA, Busch SH: Case-mix adjustment of consumer reports about managed behavioural health care and health plans. Health Serv Res 2008, 43:2014–2032.
Einsen, S. V. (2010). Patient satisfaction and perceptions care. In W. W. IsHak, T. Burt, & L. I. Sederer (Eds.), Outcome measurement in psychiatry: A critical review (pp. 303- 320). Washington, DC: American Psychiatric Publishing.
Elsevier/Saunders, Bjorngaard JH, Ruud T, Friis S. (2005): The impact of mental illness on patient satisfaction with the therapeutic relationship: a multilevel analysis. Soc Psychiatry Psychiatr Epidemiol 2007, 42:803-809
Fitzpatrick R., (1991), Surveys of patient satisfaction I: Important General Considerations, BMJ, 302 (6781), 887-9.
Fishbein, M., & Ajzen, I. (1975). Belief, attitude, intention and behavior: An introduction to theory and research. Reading, MA: Addison-Wesley.
Fridgen GJ, Aston J, Gschwandtner U, et al. Help-seeking and pathways to care in the early stages of psychosis. Soc Psychiatry Psychiatr Epidemiol 2013;48:1033–43.
Fox J.G., Storm D.M. (1981). A different approach to sociodemographic predictors of satisfaction with health care. Social Science Medicine, Vol 15A, pp. 557-564.
Fondacioni Shoqëria e Hapur për Shqipërinë (Dhjetor 2011). Vlerësim i nevojave të kujdesit për shëndetin mendor në nivel kombëtar
Garnerin, P. (2001). Qualité des soins. Bulletin des médecins suisses, 82(38).
183
Gani N, Saeed K, Minhas F A, Anjuman N, Waleed M, Fatima G. (2011) Assessment of patient satisfaction with mental health services in a tertiary care setting. J Ayub Med Coll Abbottabad 2011;23(1)
Garety PA, Fowler DG, Freeman D, et al. Risk of harm after psychological intervention: authors’ reply. Br J Psychiatry 2008;193:345–6
Gigantesco A, Picardi A, Chiaia E, Balbi A, Morosini P. Patients’ and relatives’ satisfaction with psychiatric services in a large catchments area in Rome. Eur Psychiatry.2002;17:139–47
Gebhardt S, Wolak AM, Huber MT (2013). Patient satisfaction and clinical parameters in psychiatric inpatients--the prevailing role of symptom severity and pharmacologic disturbances. Compr Psychiatry.54(1):53-60.doi: 10.1016/j.comppsych.2012.03.016
Glick ID, Stekoll AH, Hays S. The role of the family and improvement in treatment maintenance, adherence, and outcome for schizophrenia. J Clin Psychopharmacol 2011;31:82–5.
Gordo L R. ( 2009). Effects of short- and long-term unemployment on health satisfaction: evidence from German data. http://dx.doi.org/10.1080/00036840500427692
Goodwin L, Rona R. (2013). PTSD in the armed forces: What have we learned from the recent cohort studies of Iraq/Afghanistan? J Ment Health, 22, 397–401.
Gutek, B.A. (1978). Strategies for studying client satisfaction. Journal Of Social Issues, 34, pp.44-56.
Glynn LG, Byrne M, Newell J, Murphy AW: The effect of health status on patients’ satisfaction with out-of-hours care provided by a family doctor co-operative. Fam Pract 2004, 21:677-683.
Glynn SM. Family interventions in schizophrenia: promise and pitfalls over 30 years. Curr Psychiatry Rep 2012;14:237–43.
Guszkowska M, Langwald M, Zaremba A, Dudziak D. (2014). The correlates of mental health of well-educated polish women in the first pregnancy. JMH, 23, 324–8.
Ishara, S., Bandeira, M., & Zuardi, A. W. (2014). The impact of work in mental health care professionals In
M. Bandeira, L. A. Lima, & S. Barroso .Mental health services evaluation: Methodological principles,quality indicators and measurement instruments] (pp. 217- 240). Petrópolis, RJ: Vozes.
Jacob KS. Reclaiming primary care: managing depression and anxiety in a diff erent framework. In: Towards a critical medical practice:reflections on the dilemmas of medical
184
culture today. Zachariah A, Srivatsan R, Tharu S, eds. New Dehli: Orient Blackswan, 2010: 311–19.
Jacob KS, Prince M, Goldberg D. Confi rmatory factor analysis ofcommon mental disorders. In: Goldberg DP, Kendler KS,Sirovatka P, Regier DA, eds. Diagnostic issues in depression andgeneralized anxiety disorders: refi ning the research agenda for DSM-V. Arlington: American Psychiatric Association, 2010: 191–210.
Jacob K. & Patel V. (2014). Classification of mental disorders: a global mental health perspective. Lancet 2014; 383: 1433–35
Jaipaul, C.M. & Rosenthal, G.E. (2003). Are Older Patients More Satisfied with Hospital Care than Younger Patients? Journal of Internal Medicine, 18, 23-30.
Jlassi, J., El Mhamedi, A., & Chabchoub, H. (2007, October). Utilité du diagramme en arbre pour la satisfaction des patients: application dans un service d'urgence. 5ème conférence Internationale Conception et Production Intégrées, Maroc: Rabat
Johansson, P., Oleni, M., & Fridlund, B. (2002). Patient satisfaction with nursing care in the context of health care: Scandinavian Journal of Caring Science 16: 337-344.
Johansson H, Eklund M. Patients’ opinion on what constitutes good psychiatric care. Scand J Caring Sci. 2003;17:339–46.
Ouanes S, Bouasker A, Ghachem, R. (2014). Psychiatric disorders following the Tunisian Revolution. JMH, 23, 299–302.
Olusina, A. K., Ohaeri, J. U. & Olatawura, M.O. (2002).Patient and staff satisfaction with the quality of in-patient psychiatric care in a Nigerian general hospital. Social Psychiatry Psychiatric Epidemiology, 37, (6), 283-288.
Oliveira, M. A. F., Cestari, T. Y., Pereira, M. O., Pinho, P. H., Gonçalves, R. M. D. A., & Claro, H. G. (2014). Assessment procedures of mental health services: An integrative review]. Saúde em Debate, 38(101), 368-378. doi:10.5935/0103-1104.20140034
Oyvind A. B., Ingeborg, S., S., &Hilde, H., I. (2011). Overall patient satisfaction with hospitals: effects of patient-reported experiences and fulfillment of expectations, British Medical Journal Quality Safety, [online], available at: http://qualitysafety.bmj.com
Open Society Foundation for Albania (2012). Assessment of mental health care needs at national level. Tiranë: Author
Hall, J.A. & Dornan, M.C. (1990). Patient Socio-demographic Characteristics as Predictors of Patient Satisfaction with medical care: A Meta-Analysis. Social Science and Medicine, 30, 811-818.
Hasler G, Moergeli H, Bachmann R, Lambreva E. (2004). Patient Satisfaction With Outpatient Psychiatric Treatment: The Role of Diagnosis, Pharmacotherapy, and Perceived Therapeutic Change. Can J Psychiatry;49:315–321.
185
Heckert, U., Teixeira, L. S., & Trindade, A. S. (2006).The satisfaction of mental health reference regional center’s users (CRRESAM) on the central region at Juiz de Fora, MG. HU Revista, 32(1), 15-19.
Hespanhol A. Problemas éticos em medicina geral e familiar. Rev Portuguesa Clin Geral 2003 julho-agosto; 19:389-93.
Henderson C, Hales H, Ruggeri M: Cross-cultural differences in the conceptualisation of patients’ satisfaction with psychiatric services– content validity of the English version of the Verona Service Satisfaction Scale. Soc Psychiatry Psychiatr Epidemiol 2003, 38:142-148.
Holikatti PC, Kar N, Mishra A, Shukla R, Swain SP, Kar S. (2012). A study on patient satisfaction with psychiatric services. Indian J Psychiatry. 2012 Oct-Dec; 54(4): 327–332. doi: 10.4103/0019-5545.104817
Hulka BS, Kupper LL, Cassel JC, Babineau RA . 1975. Practice characteristics and quality of primary medical care: the doctor-patient relationship . Med Care 13: 808– 820.
Herz MI, Lamberti JS, Mintz J, et al. A program for relapse prevention in schizophrenia: a controlled study. Arch Gen Psychiatry 2000;57:277–83.
Huber M, Knottnerus JA, Green L, et al. How should we define health? BMJ 2011;343:d1463–6. doi: http://dx.doi.org/10.1136/bmj. d4163
Katikireddi SV, Niedzwiedz CL, Popham F. (2012). Trends in population mental health before and after the 2008 recession: A repeat cross-sectional analysis of the 1991–2010 Health Surveys of England. BMJ Open, 2, e001790
Kantorski, L. P., Jardim, V. R., Wetzel, C., Olschowsky, A., Schneider, J. F., Heck, R. M, . . . Saraiva, S. S. (2009). User satisfaction with psychosocial healthcare services, Southern Brazil. Revista de Saúde Pública, 43(Supl. 1), 29-35. doi:10.1590/S0034-89102009000800006
Kathryn, A.,M., David A., C., Susan, M., G.(2004). The Role of Clinical and Process Quality in Achieving Patient Satisfaction in Hospitals, Decision Sciences, Vol: 35, NO.3, pp.349-369.
Kattel, S., (2010): Doctor Patient Communication in Health Care Service Delivery: A Case of Tribhuvan University Teaching Hospital, Kathmandu.
Kathryn, A.,M., David A., C., Susan, M., G.(2004). The Role of Clinical and Process Quality in Achieving Patient Satisfaction in Hospitals, Decision Sciences, Vol: 35, NO.3, pp.349-369.
Karasu TB, Gelenberg A, Merriam A & Wang P (2000) Practice guideline for the treatment of patients with major depressive disorder. Supplement to American Journal of Psychiatry 4.
186
Kelley, E., & Hurst, J. (2006). Health Care Quality Indicators Project-Conceptual framework paper. OECD Health Working Papers, 23, 16-17.
Kelstrup A., Lund K., Lauritsen B.&Bech P. (1993) Satisfaction with care reported by psychiatric inpatients. Relationship to diagnosis and medical treatment. Acta Psychiatrica Scandinavica 87, 374– 379.
Kęnia,I D S R., Marina B., Daniela C R O., (2015). Assessment of Patient, Family and Staff Satisfaction in a Mental Health Service. Paidéia may-aug. 2016, Vol. 26, No. 64, 245-253. doi:10.1590/1982-43272664201612
Kessing LV, Hansen HV, Ruggeri M, Bech P: Satisfaction with treatment among patients with depressive and bipolar disorders. Soc Psychiatry Psychiatr Epidemiol 2006, 41:148-155.
Kidd, J., Patel, V., Peile, E., Carter, Y., (2005), Clinical and communication skills, British Medical Journal, 330(7488), 374-375.
Kincey JA, Bradshaw PW, Ley P. Patient satisfaction and reported acceptance of advice in general practice. J R Coll Gen Pract 1975; 25: 558–566.
Kohn R, Saxena S, Levav I, Saraceno B. (2003). The treatment gap in mental health care. Bull World Health Organ, 82, 858–66.
Kohrt BA, Hruschka DJ, Worthman CM, et al. (2012). Political violence and mental health in Nepal: Prospective study. Br J Psychiatry, 201, 268–75.
Köhler S, Unger Th, Hoff mann S, Steinacher dhe Fydrich Th (2014). Patient satisfaction with inpatient psychiatric treatment and its relation to treatment outcome in unipolar depression and schizophrenia. Int J Psychiatry Clin Pract 2014; Early Online: 1–5. © 2014 Informa Healthcare ISSN 1365-1501 print/ISSN 1471-1788 online. DOI: 10.3109/13651501.2014.988272
Korkeila J (2000) Themes From Finland. Measuring Aspects Of Mental Health. Stakes, Helsinki.
Kuosmanen L., Hatonen H. , Jyrkinen A.R. , Kataj Isto J . & Valimaki L. , Ha¨ To¨ Nen R., Katajisto Va¨ Lima¨ Ki
M. (2006) Journal of Advanced Nursing 55(6), 655–663
Patient satisfaction with psychiatric inpatient careKomal, C., J., Rosenthal, E., G., (2003), Are Older Patients More Satisfied With Hospital Care Than Younger Patients?, Journal of General Internal Medicine, 18(1), 23-30.
Kunkel, S., Rosenqvist, U., & Westerling, R. (2007). The structure of quality systems is important to the process and outcome, an empirical study of 386 hospital departments in Sweden. BMC Health Services Research, 7.
187
Kuosmanen, L., Hatonen, H., Jyrkinen, R., A. & Katajisto, J. (2006). Issues and Innovations in nursing practice: Patient satisfaction with psychiatric inpatient care. Journal of Advanced Nursing, 55, (6), 655-663.
Lawrence D, Hancock KJ, Kisely S. (2013). The gap in life expectancy from preventable physical illness in psychiatric patients in Western Australia: Retrospective analysis of population based registers. Br Med J, 346, p2539.
Laurent, B., Patrice, F., Elisabeth D., Georges, W. & Jose, L.(2006).Perception and use of the results of patient satisfaction surveys by care providers in a French teaching hospital, International Journal for Quality in Health Care 2006; Vol:18, NO. 5, pp. 359–364.
Larsen DE, Rootman R. Physicians’ role performance and patient satisfaction. Soc Sci Med 1996
Leiman M (2004) Vaikuttavuustutkimuksen pulmallisuus psykoterapiassa. Duodecim 120:2645-53
Leal, R. M. A. C., Bandeira, M. B., & Azevedo, K. R. N. (2012).Evaluation of a mental health service quality in the perspective of their professionals: Satisfaction, burden and work conditions]. Retrieved from: http://pepsic.bvsalud.org/pdf/ptp/v14n1/v14n1a02.pdf
Lelliott P. What do people want from specialist mental healthservices and can this be measured in routine service settings? Behav Cognitive Psychotherapy. 2000;28:361–8.
Lee, Y., & Kasper, J.D. (1998). Assessments of Medical Care by Elderly People: General Satisfaction and Physician Quality. Health Services Research, 32(6), 741-757.
Leff J. 1997. Care in the community. Illusion or reality? Chichester: Wiley.
Leff J, Brewin CR, Wolff B, Alexander B, Asen E, Dayson D, Jones Em, Chisholm D & Everitt B (2000) The London Depression Intervension Trial. Randomised controlled trial of antidepressants v. couple therapy in the treatment and maintenance of people with depression living with a partner: clinical outcome and costs. British Journal of Psychiatry177: 95-100
Levine, M. (1981). The history and politics of community mental health. New York: Oxford University Press.
Levine, M, Perkins, D. Principles of Community Psychology: Perspectives and Applications. New York Oxford: Oxford University Press 2005.
Linder-Pelz, S. (1982), “Toward a theory of patient satisfaction”, Social Science & Medicine,Vol. 16 No. 5, pp. 577-82.
Ligji nr.8092, datë 21.03.1996 “Për Shëndetin Mendor, Fletorja Zyrtare: Viti 1996, Nr. 12, Faqe 499.
Ligji nr. 44, datë 19.04.2012, “Për Shëndetin Mendor”, Fletorja Zyrtare Nr. 53, Faqe 2679
Locker D, Dunt D. Theoretical and methodological issue in sociological studies of consumer satisfaction with medical care. Soc Sci Med. 1978;12:283–92.
188
Longo S, Scior K. In-patient psychiatric care for individuals with intellectual disabilities: the service users’ and carers’ perspectives. J Ment Health Nurs 2004;13:211–21.
Lochman JE. (1993). Factors related to patients' satisfaction with their medical care. J Community Health. 1993 Winter;9(2):91-109.
Lora, A., Rivolta, N., Lanzara, D., (2003). Patient Satisfaction with Community-Based Psychiatric Services. International Journal of Mental Health, Vol. 32, No. 2, pp. 32-48. Mental Health Policy Implementation Guide: Dual Diagnosis Good Practice Guide,2002, Department of Health, U.K.
Lucksted A, McFarlane W, Downing D, et al. Recent developments in family psychoeducation as an evidence-based practice. J Marital Fam Ther 2012;38:101–21.
Madianos MG, Tsiandis J & Zacharakis C (1999a) Changing patterns of mental health care in Greece (1984-1996). European Psychiatry 14(8):462-467.
Mathers CD, Loncar D. (2006). Projections of global mortality and burden of disease from 2002 to 2030. PLoS Med, 3, e442.
Manwell LA, Barbic SP, Roberts K, et al. What is mental health? Evidence towards a new definition from a mixed methods multidisciplinary international survey. BMJ Open 2015;5:e007079. doi:10.1136/bmjopen-2014- 007079.
Cheolsoon Lee,1,4 Emma Ware,1 Kwame McKenzie1
Marriage K, Petrie J, Worling D (2001). Consumer satisfaction with an adolescent inpatient psychiatric unit. Can J Psychiatry. 2001 Dec;46(10):969-75
Mainous AG, Griffith CH, Love MM.( 1999). Patient satisfaction with care in programs for low income individuals.J Community Health. 1999 Oct;24(5):381-91.
McCabe, M. P. & Leas, L. (2008).A qualitative study of primary health care access, barriers and satisfaction among people with mental illness. Psychology, Health & Medicine, 13, 303-312.
Melo, A. P. S., & Guimarăes, M. D. C. (2005). Factors associated with psychiatric treatment dropout in a mental health reference center, Belo Horizonte. Revista Brasileira de Psiquiatria, 27(2), 113-118. doi:10.1590/ S1516-44462005000200008
Mental Health Policies and Legislation in South-Eastern Europe, WHO Regional project office of the Mental Health Project for south-eastern Europe, 2004 f. 47-51.
Mccarthy M., Bollam M., Modell M. (1988). Patients' assessment of out of hours care in general practice. British Medical Journal, 296, pp.829-832.
Ministria e Shëndetësisë & Organizata Botërore e Shëndetësisë (Mars 2003). Dokumenti Politik për Shëndetin Mendor në Shqipëri. Tiranë: Shqipëri.
Ministria e Shëndetësisë & Organizata Botërore e Shëndetësisë (Maj 2005). Plani i Veprimit për Zhvillimin e Shwrbimeve të Shëndetit Mendor në Shqipëri. Tiranë: Shqipëri.
189
Ministria e Shëndetësisë (2013). Plani i Veprimit për Zhvillimin e Shërbimeve të Shëndetit Mendor në Shqipëri 2013-2022. Tiranë: Shqipëri.
Ministria e Shëndetësisë (Tetor 2013). Standardet e Kufizimit Fizik në Shërbimet e Shëndetit Mendor të Specializuar me Shtretër. Tiranë: Shqipëri.
Ministria e Shëndetësisë (Prill 2013). Rregullorja e Shërbimeve të Shëndetit Mendor. Tiranë: Shqipëri.
Ministria e Shëndetësisë (Dhjetor 2013). Rolet, përgjegjësitë dhe kompetencat bazë të profesionistëve të shëndetit mendor. Tiranë: Shqipëri.
MSH-USAID (2009). Paketa baze e shërbimeve te kujdesit parësor ne Shqipëri: Tiranë.
Mira, J., Rodriguez-Marin, J., Peset, R., Ybarra, J., Perez-Jover, V., Palazon, I. And Llorca, E. (2002): "Causes of patients' satisfaction and dissatisfaction. [Spanish]." Revista de Calidad Asistencial 17(5): 273-283.
Mottaghipour Y, Bickerton A. The pyramid of family care: a framework for family involvement with adult mental health services. Adv Ment Health 2005;4:210–1
Mueser KT, Bond GR, Drake RE et al. Models of community care for severe mental illness: a review of research on case management.Schizophr Bull1998;24:37-7
Mullan, F. (2001). A Founder of Quality Assessment Encounters A Troubled System Firsthand. Journal for Healthcare Quality Volume, 23(2), 40-43.
Murray-Swank AB, Dixon L. Family psychoeducation as an evidence-based practice. CNS Spectrums, 2004.
Mosby's Medical Dictionary, 8th edition. © 2009, Elsevier.
Naber, D.; Walther, A.; Kirshee, T.; Hayek, D.; and Holzback, R. Subjective effects of neuroleptics predict compliance. In: Gabel, W., and Awad, A.G., eds. Prediction of Neuroleptics ' Treatment Outcome in Schizophrenia: Concepts and Methods. Vienna, Austria: Springer-Verlag, 1994. pp. 469-473. National Institute for Mental Health in England. NIMHE Guiding Statement on Recovery. Department of Health, 2005.10.
National Collaborating Centre for Mental Health. Psychosis and schizophrenia in adults: treatment and management NICE clinical guideline 178. National Institute for Health and Care Excellence, 2014.
Nerney MP, Chin MH, Jin L, et al. Factors associated with older patients’ satisfaction with care in an innercity emergency department. Ann Emerg Med 2001; 38:140–5
Norcross JC (ed) (2002) Psychotherapy relationships that work. Therapist contributions and responsiveness to patients. New York: Oxford University Press
Patel V, Saxena S, De Silva M, Samele C. (2013). Transforming live, enhancing communities: Innovations in mental health. World innovation summit for health. Doha: Qatar Foundation. Available from: http://www.wish-qatar.org/app/media/381
190
Patel V, Belkin GS, Chockalingham A, et al. Grand challenges; integrating mental health services into priority care platforms. PloS Med 2013;10:e1001448.
Perry JC, Banon E & Ianni F (1999) Effectiveness of psychotherapy for Personality Disorders. The American Journal of Psychiatry 9: 1312-1321.
Perreault M, Rogers WL, Leichner P, Sabourin S. (1996) Patients' requests and satisfaction with services in an outpatient psychiatric setting. Psychiatr Serv.Mar;47(3):287-92.
Perreault M, Katerelos TE, Tardif H, Pawliuk N. Patients’ perspectives on information received in outpatient psychiatry.J Psychiatr Ment Health Nurs. 2006;13:110–6.
Petrópolis, RJ: Vozes. Barroso, S. (2014). Family burden of psychiatric patients]. In M. Bandeira, L. A. Lima, & S. Barroso (Orgs.).Mental health services evaluation: Methodological principles, quality indicators and measurement instruments (pp. 187-216).
Public Health Agency of Canada (PHAC). The human face of mental health and mental illness in Canada 2006. Ottawa, ON: Minister of Public Works and Government Services Canada, 2006.
Pfammatter M, Junghan UM, Brenner HD. Efficacy of psychological therapy in schizophrenia: conclusions from meta-analyses. Schizophr Bull 2006;32:S64–80.
Pharoah F, Mari J, Rathbone J, et al. Family intervention for schizophrenia. Cochrane Database Syst Rev 2010;12:CD000088.
Pitschel-Walz G, Leucht S, Bäuml J, et al. The effect of family interventions on relapse and rehospitalization in schizophrenia: a meta-analysis. FOCUS 2004;2:78–94.
Pilling S, Bebbington P, Kuipers E, et al. Psychological treatments in schizophrenia: I. Meta-analysis of family intervention and cognitive behaviour therapy. Psychol Med 2002;32:763–82.
Public Health Agency of Canada (PHAC). The human face of mental health and mental illness in Canada 2006. Ottawa, ON: Minister of Public Works and Government Services Canada, 2006.
Prince JD. (2005). Family involvement and satisfaction with Community Mental Health Care of individuals with schizophrenia. Community Mental Health Journal. August 2005, Volume 41, Issue 4 pp 419-430
Ransom, S. B., Joshi, M. S., & Nash, D. B. (2005). The Healthcare quality book Vision, Strategy, and Tools. Chicago: Health Administration Press.
Raleigh VS, Irons R, Hawe E, Scobie S, Cook A, Reeves R, Petruckevitch A, Harrison J: Ethnic variations in the experiences of mental health service users in England. Results of a national patient survey programme. Br J Psychiatry 2007, 191:304–312.
191
Raftopoulos, Β., (2002), Evaluation of the elderly patient satisfaction with the quality of care provided, in greek, PhD Thesis, University of Athens, Faculty of Health Sciences, Department of Nursing, Athens.
Resende D S., Bandeira M., Oliveira D C R. (2016) Assessment of Patient, Family and Staff Satisfaction in a Mental Health Service. Paidéia may-aug. 2016, Vol. 26, No. 64, 245-253. doi:10.1590/1982-43272664201612
Rahmqvist M. Patient satisfaction in relation to age, health status and other background factors: a model for comparisons of care units. Int J Qual Health Care 2001;13:385–90.
Ruggeri, M. (2010). Satisfaction with mental health services. In G. Thornicroft & M. Tansella (Eds.), Mentalhealth outcome measures (pp. 99-115). London, United Kingdom: RCPsych.
Rosenheck, R., Wilson, N.J. & Meterko, M. (1997). Influence of patient and hospital factors on consumer satisfaction with inpatient mental health treatment. Psychiatric Services, 48, (12), 1553-1561.
Ruggeri M: Patients’ and relatives’ satisfaction with psychiatric services: the state of the art and its measurement. Soc Psychiatry Psychiatr Epidemiol 1994, 29:212-217.
Ruggeri, M, Lasalvia A, Bisoffi G, Thornicroft G, Barquero J, Becker T, Knapp M, Knudsen H, Schene A, Tansella M, and the EPSILON Study Group (2003): Satisfaction with mental health services among people with schizophrenia in five European sites: results from the EPSILON study. Schizophrenia Bulletin, Vol. 29, No.
Ruggeri M, Lasalvia A, Dall’agnola R, van Wijngaarden B, Knudsen HC, Leese M, Gaite L, Tansella M, EPSILON study group: Development, internal consistency and reliability of the Verona Satisfaction Scale – European version. Br J Psychiatry 2000, 177(suppl 39):s41-s48.
Ruggeri M, Lasalvia A, Salvi G, Cristofalo D, Bonetto C, Tansella M: Applications and usefulness of routine measurement of patients’ satisfaction with community-based mental health care. Acta Psychiatr Scand 2007, 437(Suppl):53-65.
Ruggeri, M. (2010). Satisfaction with mental health services. In G. Thornicroft & M. Tansella (Eds.), Mental health outcome measures (pp. 99-115). London, United Kingdom: RCPsych
Rohland BM, Langbehn DR, Rohrer JE: Relationship between service effectiveness and satisfaction among persons receiving Medicaid mental health services. Psychiatr Serv 2000, 51:248–250.
Romney DM.(1988). A retrospective study of dropout rates from a community mental health centre and associated factors. Can Ment Health. 1988 Mar;36(1):2-4.
Sadock B & Sadock A (2003) Kaplan & Sadock´s Synopsis of Psychiatry. Behavioral Sciences/Clinical Psychiatry. Lippincott Williams and Wilkins, Philadelphia, USA
192
Sartorius N, Janca A. Psychiatric assessment instruments developed by the World Health Organization. Soc Psychiatry Psychiatr Epidemiol 1996; 31: 55-69.
Santos, A. M., Cardoso, D. A. J., Vieira, D. P. B., Araújo, F. C., Farias, H. S., Mota, S. P., . . . & Bahia, S. H. A. (2011). Revista Baiana de Saúde Pública, 35(4), 813-825. Retrieved from http://inseer.ibict.br/rbsp/index.php/rbsp/article/viewFile/256/pdf_69
Sahin, B., Yilmaz, F., & Lee, K.H. (2007). Understanding and Measuring Patients' Assessment of the Quality of Nursing Care. Nursing Research, 56(3),159-66.
Sarris, Μ., (2001), Sociology of health and quality of life, in greek, Athens, Papazisi Publications.
Sells SB. The definition and measurement of mental health. Washington DC: National Center for Health Statistics, U.S. Public Health Service, 1969.
Seibert, J.H., Strohmeyer, J.M., & Carey, R.G. (1996). Evaluating the Physician Office Visit: In Pursuit of a Valid and Reliable Measure of Quality Improvement Efforts. Journal of Ambulatory Care Management, 19, 17–37.
Silva, M. (2014). User satisfaction with mental health services]. In M. Bandeira, L. A. Lima, & S. Barroso (Orgs.) Mental health services evaluation: Methodological principles, quality indicators and measurement instruments (pp. 55-86). Petrópolis, RJ: Vozes.
Svensson B. & Hansson L. (1994) Patient satisfaction with inpatient psychiatric care. Acta Psychiatrica Scandinavica 90, 379–384
Stimson B., Webb B. (1975). On going to see the doctor. London Routledge and Kegan Paul.
Siponen U, Valimaki M. Patients’ satisfaction with outpatient psychiatric care. J Psychiatr Ment Health Nurs. 2003;10:129–35.
Sixma HJ, Spreeuwenberg PM, van der Pasch MA. Patient satisfaction with the general practitioner: A two level analysis. Med Care 1998;36:212-29.
Silva, N. D. S., Melo, J. M., & Esperidiăo, E. (2012. Assessment of mental health services in Brazil: An integrative literature review. Revista Mineira de Enfermagem, 16(2), 280- 288. doi:S1415-27622012000200018
Sitzia, J., & Wood, N. (1997). Patient satisfaction: A review of issues and concepts. Social Science and Medicine 45 (12) 1829-1843.
Sitzia J. How valid and reliable are patient satisfaction data? An analysis of 195 studies. Int J Qual Health Care1999; 11: 319–328
Siponen, U. & Valimaki, M. (2003). Patients satisfaction with outpatient psychiatric care. Journal of Psychiatric & Mental Health Nursing, 10, 129-135.
193
Surkan PJ, Kennedy CE, Hurley KM, Black MM. (2011). Maternal depression and early childhood growth in developing countries: Systematic review and meta-analysis. Bull World Health Organ, 89, 608–15.
Suli, A., Lazëri, L., & Nano, L. (2004). Mental health services in Albania. International Psychiatry, 4,14-16.
Swan, J. (1985). Deepening the Understanding of Hospital Patient Satisfaction: Fulfillment and Equity Effects. Journal of Healthcare Marketing, 13, 1-18.
Shipley K, Hilborn B, Hansell A, Tyrer J, Tyrer P: Patient satisfaction: a valid index of quality of care in a psychiatric service. Acta Psychiatr Scand 2000, 101:330-333
Shorter EA (1997) History of Psychiatry – From the Era of the Asylum to the Age of Prozac. John Wiley & Sons, Inc. New York.
Shou-Hsia Cheng, Ming-Chin Yang, Tung-Liang Chiang. (2003) Patient satisfaction with and recommendation of a hospital: effects of interpersonal and technical aspects of hospital care. DOI: http://dx.doi.org/10.1093/intqhc/mzg045 345-355 First published online: 29 July 2003
Tempier R, Balbuena L, Lepnurm M, et al. Perceived emotional support in remission: results from an 18-month follow-up of patients with early episode psychosis. Soc Psychiatry Psychiatr Epidemiol 2013;48:1897–904.
Tonio S, Joerg K, Joachim K. Determinants of patient satisfaction: a study among 39 hospitals in an in-patient setting in Germany. International Journal for Quality in Health Care, Vol 2011;23(5):503-509 .
Thapinta D, Anders RL, Wiwatkunupakan S, Kitsumban V, Vadtanapong S: Assessment of patient satisfaction of mentally ill patients hospitalized in Thailand. Nurs Health Sci 2004, 6:271-277.
Tessler, R. C., & Gamache, G. (2000). Family experiences with mental illness. Westport, CT: Greenwood
The National Roundtable on Health Care Quality, Institute of Medicine (1999). Measuring the Quality of Health Care. National Academies Press. Washington, D.C
Thornicroft G, Patel V. (2014). Including mental health among the new sustainable development goals. The case is compelling. Br Med J, 349, g5189.
Thornicroft G, Leese M, Tansella M, Howard L, Toulmin H, Herran A, Schene A: Gender differences in living with schizophrenia. A crosssectional European multi-site study. Schizophr Res 2002, 57:191-200.
Thornicroft, G., & Tansella, M. (2010). Better mental health care (M. T. Muramoto, Trans.). Barueri, SP: Manole.
194
Thornicroft, G.,Szmukler, G. and Mueser, K.T. (2011): Oxford Textbook of Community Mental Health. Oxford University press.
Thornicroft G, Tansella M. (2003). What are the arguments for community-based mental health care?Copenhagen, WHO Regional Office for Europe (Health Evidence Network report; http://www.euro.who.int/document/E82976.pdf, accessed 29 August 2003).
Van der Wal 2005. Ethics in research . In Pera, SA & Van Tonder, S (eds). Ethics in health care. 2nd edition. Cape Town: Juta Academic. von Essen, L., Sjodén, Per-Olow, (1995). Perceived occurrence and importance of caring behaviours among patients and staff in psychiatric, medical and surgical care. Journal of Advanced Nursing, Vol. 21, Issue 2, pp. 266–276
Voruganti, L.; Heslegrave, R.; Awad, A.G.; and Seeman, V. Quality of life measurement in schizophrenia:
Reconciling the quest for subjectivity with the question of reliability. Psychological Medicine, 28:165-172, 1998.
Xiao H., PhD, Barber J P. (2007). The Effect of Perceived Health Status on Patient Satisfaction. International Society for Pharmacoeconomics and Outcomes Research (ISPOR) 1098-3015/08/719 719–725
Young GJ, Meterko M, & Desai KR. (2000). Patient Satisfaction with Hospital Care: Effects of Demographic & Institutional Characteristics. Medical Care, 38, 325–334.
Zahid M, Ohaeri U J, Al-Zayed A A. (2010). Factors associated with hospital service satisfaction in a sample of Arab subjects with schizophrenia. Zahid et al. BMC Health Services Research 2010, 10:294. http://www.biomedcentral.com/1472-6963/10/294
Zahaj, S. (2015). International Psychology Bulletin.Volume 19 No.4 Fall 2015
Zastowny T. R, Stratmann W. C, Adams E. H, Fox M. L. Patient satisfaction and experience with health services and quality of care. Qual Manag Health Care. 1995;3(3):50–61.http://dx.doi.org/10.1097/00019514-199503030-00006 . [PubMed]
Zikmund, W. G. (2003): Business Research Method. Thompson, South-Western
Wang PS, Aguilar-Gaxiola S, Alonso J, et al. (2007). Use of mental health services for anxiety, mood, and substance disorders in 17 countries in the WHO world mental health surveys. Lancet, 370, 841–50.
Wartman S., Marlock L., Malitz F., Palm E. (1983). Patient understanding and satisfaction as predictors of compliance. Medical Care, 21, 9, pp.886-891.
Wagoro MC, Othieno CJ, Musandu J, Karani A. ( 2008). Structure and process factors that influence patients' perception of inpatient psychiatric nursing care at Mathari Hospital, Nairobi. J Psychiatr Ment Health Nurs. 2008 Apr;15(3):246-52. doi: 10.1111/j.1365-2850.2007.01222.x.
195
Ware J. E, Stewart A. Measures for a new era of health assessment. In: Durham N. C, Stewart A. L, editors. Measuring Functioning and Well-Being. Durham, NC: Duke University Press; 1992.
Ware JE , Snyder Mk. (1975). Dimensions of patient attitudes regarding doctors and medical care services. Med Care 1975 Aug;13(8):669-82.
Ware JE, Davies-Avery A, Stewart AL (1978) The measurement and meaning of patient satisfaction: a review of the recent literature.
Walsh J, Boyle J. Improving acute psychiatric hospital services according to inpatient experiences. A user-led piece of research as a means to empowerment. Issues Ment Health Nurs 2009;30:31–8.
Wiggers J., Donovan K., Redman S., Sanson-Fisher IL (1990). Cancer patient satisfaction with care. Cancer, August 1, pp.610-616.
Williams B, Patient satisfaction: A valid concept? Social Science and Medicine 1994; 38(4): 509–516
Wilkinson C, McAndrew S. ‘I’m not an outsider, I’m his mother!’ A phenomenological enquiry into carer experiences of exclusion
from acute psychiatric settings. Int J Ment Health Nurs 2008;17:392–401.
Whiteford HA, Degenhardt L, Rehm J, et al. (2013). Global burden of disease attributable to mental and substance use disorders: Findings from the Global Burden of Disease Study 2010. Lancet, 382, 1575–86.
Wright, S., Craig, T., Campbell, S., Schaefer, J., & Humble, C. (2006). Patient Satisfaction of Female and Male Users of Veterans Health Administration Services. Journal of General Internal Medicine, 21, S26-32.
Wood, S., Morakoth, M., Bekoe, T., Mujune, V., Higini, K., Oginga, A., Senarathna, T.
and Mannarath, S.: Community Mental Health Practice, Seven Essential Features for Scaling Up in Low- and Middle-Income Countries.
Wolosin, RJ. (2005): The Voice of the patient: A national representative study of satisfaction with family physicians. Q Manage Health Care, 14(3):155-164.
World Schizophrenia Fellowship. Families as partners in care. 1998.
World Economic Forum. (2011). The global economic burden of noncommunicable diseases. Geneva: World Economic Forum.
WHO. 1948 Constitution of the World Health Organization, 2006 http://www.who.int/governance/eb/who_constitution_en.pdf
196
World Health Organization. International Classifi cation of Diseases 10: diagnostic and management guidelines for mental disorders in primary care. Göttingen: Hogrefe & Huber, 1996.
World Health Organization. The ICD-10 classification of mental and behavioural disorders: clinical descriptions and diagnostic guidelines. Geneva: World Health Organization, 1992.
WHO. Mental health: strengthening mental health promotion, 2001; Fact Sheet No. 220 Geneva, Switzerland, 2001. Updated August 2014: http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs220/en/
World Health Organization (2001) The World health report 2001. Mental health: New Understanding; New Hope. Printed in France 2001/13757-Sadag-20000
WHO. 2008 Policies and practices for mental health in Europe— meeting the challenges. http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_ file/0006/96450/E91732.pdf.
World Health Organization.(2013a). Investing in mental health: evidence for action. , World Health Organization, Editor: Geneva.
World Health Organization. (2013b). Mental health action plan 2013– 2020. Geneva: World Health Organisation.
World Health Organisation. (2014). Preventing suicide; a global imperative. Geneva: World Health Organsation.
WHO-AIMS Report on Mental Health System in Albania. WHO and Ministry of Health, Tirana, Albania, 2006.
World Bank (2006). Albania Health Sector Note. Report No. 32612-AL
World Health Organization. (2011). WHO mental health atlas 2011. Geneva: World Health Organization.
197
Universiteti i TiranësDepartamenti i punës dhe politikës sociale
MIRATIMI I INFORMUAR
Socializimi i shëndetit mendor, probleme, risi dhe politikat aktuale të ndërhyrjes socialeJu ftoj të bëhëni pjesë e studimit tim të doktoraturës, pranë Fakultetit të Shkencave Sociale, Departamenti i Punës dhe Politikës Sociale. Pjesëmarrja juaj në këtë studim është vullnetare. Ju duhet të lexoni gjithëinformacionin e paraqitur me vijim dhe keni gjithë kohën e duhur në dispozicion para se të merrni vendimin tuaj. Madje ju nuk duhet të vendosni patjetër sot nëse do të merrni pjesë ose jo në studim. Para se të vendosni, ju mund të bisedoni me këdo që ju ndiheni rehat rreth studimit. Jeni të lutur të më ndërprisni dhe pyesni për çdo vështirësi që mund të hasni në të kuptuarin e ndonjë fjale ose koncepti në lidhje me informacionin e përmbledhur të studimit. Ju do të merni një kopje të miratimit të informuar.Qëllimi i studimitÇrregullimet e shëndetit mendor prekin një në katër persona (OBSH). Niveli i kënaqësisë së pacientit ështënjë tregues i rëndësishëm i cilësisë së shërbimit të shëndetit mendor i cili ka pësuar një sërë transformimesh. Ky studim kërkon të zbulojë cilësinë e shërbimit nga prespektivë e pacientëve, faktorët që ndikojnë nënivelin e kënaqësisë së shërbimit, si dhe të japë disa rekomandime për përmirësimin e shërbimit. Procedura e studimitNëse ju vullnetarisht zgjidhni të merrni pjesë në studim ju duhet ti përgjigjeni disa pyetjeve që duan të masin nivelin tuaj të kënaqësisë me shërbimin që merrni pranë Qëndrës Komunitare të Shëndetit Mendor përreth 20 minuta. Ju do të pyeteni në lidhje me nivelin tuaj të kënaqësisë për aftësitë profesionale dhe mënyrën e sjelljes së specialistëve, informacionin që merrni, efikasitetin e shërbimit, masën e përfshirjes së familjarve tuaj të afërt dhe llojet e trajtimeve që ju merrni. Nga pjesëmarrja juaj në këtë studim nuk do të rrezikoheni aspak. Nëse ju do të përjetoni ankth duke iu përgjigjur këtyre pyetjeve, ju mund të ndaloni.
Kofidencialiteti Përpunimi i ligjshëm i të dhënave personale bëhet duke respektuar dhe garantuar të drejtat dhe liritë themelore të njeriut dhe, në veçanti, të drejtën e ruajtjes së jetës private ( Ref: Ligjit Nr.9887, datë 10.3.2008). Në këtë studim nuk do të ketë shkelje të konfidencialitetit në asnjë moment. Për secilin pyetësor do të caktohet një numër identifikimi (kod) dhe emri i pacientit nuk do të regjistrohet në asnjë rast duke bërëqë të gjitha të dhënat që do të mblidhen të jenë tërësisht anonime. Të gjithë pyetësorët dhe dokumentet e tjera do të mbahen në një vend të mbyllur ku vetëm studiuesia ka akses tek të dhënat që do të mblidhen, gjë e cila siguron konfidencialitetin e të dhënave. Përveç kësaj, të dhënat do të përdoren vetëm për qëllimet e këtij studimi.
Kontakti i studiuesesNëse ju do keni pyetje apo të doni informacion më shumë për studimit ju mund ta kontaktoni në numrin 069 37 55 466 ose të shkruani në adresën e e-mail [email protected].
Nënshkrimi i pjesëmmarrësit në studim
Unë kam lexuar informacionin e paraqitur më sipër. Më është dhënë mundësia për të bërë pyetje. Pyetjet e mia kanë marrë përgjigjen e duhur, dhe unë jam dakord të marrë pjesë në këtë studim.
_____________________________________________ ___________________________Emri i Pjesëmmarrësit në studim Nënshkrimi
Nënshkrimi i studiuesit
Unë i kam shpjeguar proceduart e kërkimit pjesëmarrësit dhe i jam përgjigjur të gjitha pyetjeve të tij / saj. Une besoj se ai / ajo e kupton informacionin e përshkruar në këtë dokument dhe me vullnetin e tij pranon të marrë pjesë.
____________________________________________ ____________________________ Emër, Mbiemër Nënshkrim
198
Universiteti i TiranësDepartamenti i Punës dhe Politikës Sociale
SHKALLA E VERONËS MBI KËNAQËSISË E SHËRBIMIT
Pacientët
Ky pyetësor kërkon të zbulojë eksperiencën tuaj më shërbimin e shëndetit mendor që ju keni marrë gjatë vitit të fundit pranë _______________________________________.
Është shumë e rëndësishme që përgjigjet tuaja të jenë të sinqerta;shprehni lirisht mendimin tuaj, cilido qoftë ai. Veçanërisht na intereson të njihemi me kritikat tuaja dhe aspektet negative të eskperiencës suaj me këtë Shërbim.
Të gjitha përgjigjet do të trajtohen duke ruajtuar anonimatin.
Asnjë, përfshirë këtu personelin e shërbimit të shëndetit mendor dhe familjarët tuaj, nuk do vihen në dijeni të opinionit të shprehur në këtë pyetësor.
Ju lutem na pyesni nëse ndonjë pyetje nuk është e qartë apo nëse keni vështirësi të plotësoni pyetësorin.
Lexo me kujdes pyetjet dhe reflekto me qetësi përpara se ti përgjigjesh.Është shumë e rëndësishme që cdo përgjigje të paraqesë mendimin
tuaj të vërtetë.
Në faqet në vazhdimDo të listohen aspekte të ndryshme të eksperiencës suaj me shërbimin e shëndetit mendor
të ______________________________________________PËR VITIN E FUNDIT
Ju duhet të tregoni cilat janë përshtypjet tuaja të përgjithshme mbi aspekte të ndryshme duke shënuar me një X përgjigjen që përshkruan më mirë eksperiencën tuaj me shërbimin e shëndetit mendor për vitin e fundit.
Përgjigjet e mundshme janë si më poshtë vazhdojnë:
1. E keqe2. E pakënaqshme3. E përzierë 4. E kënaqshme5. E shkëlqyer
199
Qëndra komunitare Nr._______ Nr Serie ____ /____ /____ /
Të dhënat socio - demografike
1. Moshao Nga 18 – 27 ᴑ Nga 28 – 37 ᴑ Nga 38 – 47 ᴑ Nga 48 – 57o Nga 58 – 65
2. Gjiniao Femër ᴑ Mashkull
3. Nivel arsimoro Pa arsim ᴑ Arsimin fillor ᴑ Arsim 8/9 vjeçar ᴑArsimin e mesëmᴑ Arsimin e lartë ᴑ Arsim pasuniversitar ᴑ Tjetër__________________
4. Statusi civilo Beqar/e ᴑ Bashkëjetesë ᴑ I/e fejuaro I/e martuar ᴑ I/e divorcuar ᴑ I/e ve
5. Me kë jeton?ᴑ Vetë ᴑ Vetëm me bashkëshortin/en (partnerin/en)ᴑ Vetëm me fëmijëtᴑ Me bashkëshortin/en dhe fëmijët ᴑ Me familjarë të tjerë ᴑ Azilᴑ Tjetër ________________________
6. Punësimiᴑ I punësuar ᴑ I vetëpunësuar ᴑ Student/e ᴑ Shtëpiak/eᴑ I papunë ᴑ Ndihmë ekonomike ᴑ Pagesë për aftësi të kufizuar ᴑ Pension
7. Të ardhurat mujoreᴑ Deri në 30000 lekë ᴑ Nga 30000 – 60000 ᴑ Nga 60000 – 90000ᴑ Nga 90000 – 120000 ᴑ Nga 120000 – 150000 ᴑ Më shumë se 150000
8. Zona e banimitᴑ Urbane ᴑ Rurale
9. Diagnoza ᴑ Skizofreni dhe çrregullime të tjera psikotike ᴑ Çrregullimet depresivᴑ Çrregullimet somatoforme ᴑ Çrregullimet bipolare ᴑ Çrregullimet personalitetiᴑ Çrregullimet e ankthit ᴑ Tjetër
10. Zgjatja e çrregullimito Nga 1 – 2 vjet ᴑ Nga 2 – 5 vjet ᴑ Më shumë se 5 vjet
11. Paaftësi fizikeᴑ Po ᴑ Jo
12. Në përgjithësi, ju do të thoshit që shëndeti tuaj mendor është:ᴑ I shkëlqyer ᴑ Shumë i mirë ᴑI mirë ᴑ As mirë as keq ᴑ i keqe
200
Ju lutem, lexoni çdo shprehi dhe zgjidhni përgjigjen që përshkruan më mirë eksperiencën tuaj me shërbiminpër vitin e fundit
CILA ËSHTË PËRSHTYPJA JUAJ E PËRGJITHSHËM MBI:
1. Cilësinë e shërbimit për t'ju ndihmuar në përballimin e problemeve tuaja
1. E keqe 2. E pakënaqshme 3. E përzierë 4. E kënaqshme 5. E shkëlqyer
2. Sjelljen dhe mënyrën e komunikimit të infermiereve, në telefon apo edhe personalisht
5. E shkëlqyer 4. E kënaqshme 3. E përzierë 2. E pakënaqshme 1. E keqe
3. Kompetencën dhe profesionalizmin e psikiatërve
1. E keqe 2. E pakënaqshme 3. E përzierë 4. E kënaqshme 5. E shkëlqyer
4. Paraqitjen, rregullin dhe funksionalitetin e ambjenteve (psh. salla e pritjes, zyrat e mjekëve)
5. E shkëlqyer 4. E kënaqshme 3. E përzierë 2. E pakënaqshme 1. E keqe
5. Aftësinë e psikiatërve për të dëgjuar dhe kuptuar problemin tuaj
1. E keqe 2. E pakënaqshme 3. E përzierë 4. E kënaqshme 5. E shkëlqyer
6. Sjelljen dhe mënyrën e komunikimit të psikiatërve
5. E shkëlqyer 4. E kënaqshme 3. E përzierë 2. E pakënaqshme 1. E keqe
7. Respektimin e orareve të vizitave dhe kohës së pritjes kur jeni paraqitur për vizitë
1. E keqe 2. E pakënaqshme 3. E përzierë 4. E kënaqshme 5. E shkëlqyer
8. Koston e shërbimeve që duhet të përballohen nga ju (p.sh. mjekimet, vizitat, ekzaminimet etj)
5. E shkëlqyer 4. E kënaqshme 3. E përzierë 2. E pakënaqshme 1. E keqe
9. Efikasitetin e shërbimit për t’ju ndihmuar në trajtimin dhe në parandalimin e sëmundjes
1. E keqe 2. E pakënaqshme 3. E përzierë 4. E kënaqshme 5. E shkëlqyer
10. Privatësinë dhe respektimin e të drejtave
5. E shkëlqyer 4. E kënaqshme 3. E përzierë 2. E pakënaqshme 1. E keqe
11. Sasinë e ndihmës që keni marrë
1. E keqe 2. E pakënaqshme 3. E përzierë 4. E kënaqshme 5. E shkëlqyer
12. Shpjegimet për llojin e mjekimit dhe teknikave të përdorura
5. E shkëlqyer 4. E kënaqshme 3. E përzierë 2. E pakënaqshme 1. E keqe
13. Efikasitetin e shërbimit për të përmirësuar simptomat tuaja
1. E keqe 2. E pakënaqshme 3. E përzierë 4. E kënaqshme 5. E shkëlqyer
14. Përgjigjen e shërbimit ndaj emergjencave gjatë ditës
5. E shkëlqyer 4. E kënaqshme 3. E përzierë 2. E pakënaqshme 1. E keqe
15. Saktësinë dhe përpikmërinë e psikatërve
1. E keqe 2. E pakënaqshme 3. E përzierë 4. E kënaqshme 5. E shkëlqyer
16. Aftësinë e psikiatërve për të bashkëpunuar me mjekun tuaj të familjes apo me mjek të tjerë specialistë,
nëse është e nevojshme
5. E shkëlqyer 4. E kënaqshme 3. E përzierë 2. E pakënaqshme 1. E keqe
17. Aftësinë e specialistëve për të bashkëpunuar midis tyre (nëse keni patur marrëdhënie me më shumë se një
specialist, psh. me më shumë se një mjek, infermier, punonjës social, etj)
1. E keqe 2. E pakënaqshme 3. E përzierë 4. E kënaqshme 5. E shkëlqyer
18. Informacionin që ju kanë dhënë në lidhje me programet, trajtimet dhe performancën e shërbimit të
QKSHM
5. E shkëlqyer 4. E kënaqshme 3. E përzierë 2. E pakënaqshme 1. E keqe
201
Ju lutem, lexoni çdo shprehi dhe zgjidhni përgjigjen që përshkruan më mirë eksperiencën tuaj me shërbiminpër vitin e fundit
CILA ËSHTË PËRSHTYPJA JUAJ E PËRGJITHSHËM MBI:
19. Llojet e shërbimeve të ofruara
1. E keqe 2. E pakënaqshme 3. E përzierë 4. E kënaqshme 5. E shkëlqyer
20. Shërbimin që keni marrë, në përgjithësi
5. E shkëlqyer 4. E kënaqshme 3. E përzierë 2. E pakënaqshme 1. E keqe
21. Këshillat e dhëna familjarit tuaj më të afërt mbi mënyrën se si mund t’ju ndihmojë5. E shkëlqyer 4. E kënaqshme 3. E përzierë 2. E pakënaqshme 1. E keqe
22. Efikasitetin e shërbimit për t’ju ndihmuar të njihni dhe të kuptoni më mirë problemet tuaja1. E keqe 2. E pakënaqshme 3. E përzierë 4. E kënaqshme 5. E shkëlqyer
23. Sjelljen dhe edukatën e infermierëve5. E shkëlqyer 4. E kënaqshme 3. E përzierë 2. E pakënaqshme 1. E keqe
24. Efikasitetin e shërbimit për të përmirësuar marrëdhëniet midis jush dhe familjarëve më të afërt1. E keqe 2. E pakënaqshme 3. E përzierë 4. E kënaqshme 5. E shkëlqyer
25. Efikasitetin e shërbimit për të ndihmuar familjarin tuaj më të afërt për të njohur dhe kuptuar më mirë problemet që ju keni5. E shkëlqyer 4. E kënaqshme 3. E përzierë 2. E pakënaqshme 1. E keqe
26. Informacionin që keni marrë mbi diagnozën dhe mbi zhvillimin e mëtejshëm të shqetësimeve tuaja5. E shkëlqyer 4. E kënaqshme 3. E përzierë 2. E pakënaqshme 1. E keqe
27. Aftësinë e psikiatërve për të dëgjuar dhe kuptuar shqetësimet që familjari juaj më i afërt ka për ju1. E keqe 2. E pakënaqshme 3. E përzierë 4. E kënaqshme 5. E shkëlqyer
28. Efikasitetin e shërbimit për t’ju ndihmuar të përmirësoni marrëdhëniet me persona të tjerë jashtë ambjentit familjar (psh. miqtë, fqinjët, kolegët e punës)5. E shkëlqyer 4. E kënaqshme 3. E përzierë 2. E pakënaqshme 1. E keqe
29. Informacionin e marrë nga familjari juaj më i afërt mbi diagnozën dhe mundësinë e zhvillimit të mëtejshëm të shqetësimeve tuaja1. E keqe 2. E pakënaqshme 3. E përzierë 4. E kënaqshme 5. E shkëlqyer
30. Qartësinë e rekomandimeve të marra për mënyrën se si duhet të veproni nga një vizitë tek tjetra5. E shkëlqyer 4. E kënaqshme 3. E përzierë 2. E pakënaqshme 1. E keqe
31. Efikasitetin e shërbimit për t’ju ndihmuar në kujdesin ndaj vetes (psh. higjenën personale, ushqimin, kujdesin për dhomën ku jetoni)1. E keqe 2. E pakënaqshme 3. E përzierë 4. E kënaqshme 5. E shkëlqyer
32. Aftësinë e shërbimit për të ndihmuar familjarin tuaj më të afërt për të përballuar më mirë problemet tuaja1. E keqe 2. E pakënaqshme 3. E përzierë 4. E kënaqshme 5. E shkëlqyer
33. Efikasitetin e shërbimit për t’ju ndihmuar në përmirësimin e aftësive tuaja në punë1. E keqe 2. E pakënaqshme 3. E përzierë 4. E kënaqshme 5. E shkëlqyer
34. Ndihmën që keni marrë në rastin e efekteve anësore ose të padëshirueshme të mjekimeve (nëse keni pasur)5. E shkëlqyer 4. E kënaqshme 3. E përzierë 2. E pakënaqshme 1. E keqe
35. Vazhdimësinë me të cilën jeni ndjekur nga të njëjtët specialistë1. E keqe 2. E pakënaqshme 3. E përzierë 4. E kënaqshme 5. E shkëlqyer
202
Ju lutem, lexoni çdo shprehi dhe zgjidhni përgjigjen që përshkruan më mirë eksperiencën tuaj me shërbiminpër vitin e fundit
36. Në vitin e fundit, ju kanë dhënë mjekime?PO (nëse përgjigja është PO, përgjigjuni pyetjes së mëposhtme):Cila është përshtypja juaj e përgjithshme mbi mjekimet që ju janë dhënë?
1. E keqe2. E pakënaqshme3. E përzierë 4. E kënaqshme5. E shkëlqyer
JO (nëse përgjigja është JO, përgjigjuni pyetjes më poshtë)Do të kishit dëshiruar t’ju jepnin mjekime?
6. JO 7. NUK E DI 8. PO
37. Në vitin e fundit, ju kanë dhënë ndihmë specialistët e QKSHM për të përmirësuar aftësitë e dobishme për jetën tuaj sociale dhe në punë (si p.sh. të shkoni në institucione publike, të kryeni aktivitete shtëpiake, të ndiheni mirë me familjarët dhe njerëzit që ju rrethojnë)?
PO (nëse përgjigja është PO, përgjigjuni pyetjes së mëposhtme):Cila është përshtypja juaj mbi ndihmën e marrë për të kryer këto aktivitete?
5. E shkëlqyer4. E kënaqshme5. E përzierë 2. E pakënaqshme1. E keqe
JO (nëse përgjigja është JO, përgjigjuni pyetjes më poshtë)Do të kishit dëshiruar të merrnit ndihmë për të përmirësuar aftësitë e dobishme për jetën tuaj sociale dhe në punë?
6. JO 7. NUK E DI 8. Po
38. Në vitin e fundit , keni patur seanca individuale me psikologun pranëQKSHM (me qëllimin për të përmirësuar dhe kuptuar më mirë problemet tuaja dhe për të ndryshuar disi sjelljen tuaj)
PO (nëse përgjigja është PO, përgjigjuni pyetjes së mëposhtme):Cila është përshtypja juaj e përgjithshme mbi seancat individuale që keni zhvilluar?
1. E keqe2. E pakënaqshme3. E përzierë 4. E kënaqshme5. E shkëlqyer
JO (nëse përgjigja është JO, përgjigjuni pyetjes më poshtë)Do të kishit dëshiruar të zhvillonit seanca individuale me psikologun?
6. JO 7. NUK E DI 8. PO
39. Në vitin e fundit, ju kanë detyruar të shtroheni në spitalin psikiatrik (pra kundër vullnetit tuaj)?PO (nëse përgjigja është PO, përgjigjuni pyetjes së mëposhtme):Cila është përshtypja juaj mbi këto shtrime?
5. E shkëlqyer4. E kënaqshme3. E përzierë 2. E pakënaqshme1. E keqe
JO (nëse përgjigja është JO, përgjigjuni pyetjes më poshtë)
203
Do të kishit dëshiruar t’ju shtronin me detyrim në spitalin psikiatrik?
6. JO 7. NUK E DI 8. PO
40. Në vitin e fundit, keni patur seanca me psikologun dhe familjarët tuaj (me objektivin për t’u përmirësuar dhe ndryshuar marrëdhëniet me familjen tuaj?PO (nëse përgjigja është PO, përgjigjuni pyetjes së mëposhtme):Cila është përshtypja juaj e përgjithshme mbi këto seanca që keni zhvilluar?
1. E keqe2. E pakënaqshme3. E përzierë 4. E kënaqshme5. E shkëlqyer
JO (nëse përgjigja është JO, përgjigjuni pyetjes më poshtë)Do të kishit dëshiruar të zhvillonit seanca me psikologun dhe familjarët tuaj?
6. JO 7. NUK E DI 8. PO
41. Në vitin e fundit, keni patur takime me punonjësin social pranë QKSHM (mëqëllim ndihmën dhe lehtësimin e procesit të zgjidhjes së situatave problematike të lidhura me punësimin, strehimin, përfitimin e shërbimeve të mundshme si dhe të drejtave tuaja të tjera ekonomike dhe sociale; situatave problematike në çift, familje dhe komunitet?PO (nëse përgjigja është PO, përgjigjuni pyetjes së mëposhtme):Cila është përshtypja juaj e përgjithshme mbi këto takime që keni patur?
5. E shkëlqyer4. E kënaqshme3. E përzierë 2. E pakënaqshme1. E keqe
JO (nëse përgjigja është JO, përgjigjuni pyetjes më poshtë)Do të kishit dëshiruar të zhvillonit takime me punonjësin social?
6. JO 7. NUK E DI 8. PO42. Në vitin e fundit, keni marrë pjesë në aktivitete rekreative (argëtuese) të
organizuara nga QKSHM?PO (nëse përgjigja është PO, përgjigjuni pyetjes së mëposhtme):Cila është përshtypja juaj e përgjithshme mbi aktivitetet rekreative kukeni marrë pjesë?
1. E keqe2. E pakënaqshme3. E përzierë 4. E kënaqshme5. E shkëlqyer
JO (nëse përgjigja është JO, përgjigjuni pyetjes më poshtë)Do të kishit dëshiruar të merrnit pjesë në aktivitete rekreative të
organizuara nga QKSHM ?6. JO 7. NUK E DI 8. PO
43. Në vitin e fundit, keni kryer terapi në grup ( pra, takime në grup me një apo me shumë psikologë me qëllimin për të kuptuar më mirë problemet që pacientët kanë apo që të përmirësojnë sjelljet e tyre)?PO (nëse përgjigja është PO, përgjigjuni pyetjes së mëposhtme):Cila është përshtypja juaj e përgjithshëm mbi terapinë në grup që keni zhvilluar?
5. E shkëlqyer
204
4. E kënaqshme3. E përzierë 2. E pakënaqshme1. E keqe
JO (nëse përgjigja është JO, përgjigjuni pyetjes më poshtë)Do të kishit dëshiruar të zhvillonit terapi në grup?
6. JO 7. NUK E DI 8. PO44. Në vitin e fundit, keni qenë pjesë e një ambienti pune të mbrojtur (pra, e një
ambienti pune tolerant ndaj problemeve tuaj, duke bërë më të thjeshtë integrimin tuaj në punë)?PO (nëse përgjigja është PO, përgjigjuni pyetjes së mëposhtme):Cila është përshtypja juaj e përgjithshme mbi këtë punë të mbrojtur?
1. E keqe2. E pakënaqshme3. E përzierë 4. E kënaqshme5. E shkëlqyer
JO (nëse përgjigja është JO, përgjigjuni pyetjes më poshtë)Do të kishit dëshiruar të ishit pjesë e një ambienti të mbrojtur
pune?6. JO 7. NUK E DI 8. PO
45. Në vitin e fundit, jeni shtruar vullnetarisht në spitalin psikiatrik?PO (nëse përgjigja është PO, përgjigjuni pyetjes së mëposhtme):Cila është përshtypja juaj e përgjithshme mbi shtrimin në spitalin psikiatrik?
5. E shkëlqyer4. E kënaqshme3. E përzierë 2. E pakënaqshme1. E keqe
JO (nëse përgjigja është JO, përgjigjuni pyetjes më poshtë)Do të kishit dëshiruar të shtroheshit vullnetarisht në spitalin
psikiatrik?6. JO 7. NUK E DI 8. PO
46. Në vitin e fundit, keni marrë ndihmë në shtëpi nga specialistët e QKSHM (pra, shoqëri, ndihmë në aktivitetet shtëpiake?PO (nëse përgjigja është PO, përgjigjuni pyetjes së mëposhtme):Cila është përshtypja juaj e përgjithshme mbi ndihmën që keni marrë në shtëpi?
1. E keqe2. E pakënaqshme3. E përzierë 4. E kënaqshme5. E shkëlqyer
JO (nëse përgjigja është JO, përgjigjuni pyetjes më poshtë)Do të kishit dëshiruar të merrnit ndihmë në shtëpi?
6. JO 7. NUK E DI 8. PO
47. Në vitin e fundit, keni marrë ndihmë nga specialistët e QKSHM për ndihmë ekonomike apo pagesë për aftësi të kufizuar?PO (nëse përgjigja është PO, përgjigjuni pyetjes së mëposhtme):Cila është përshtypja juaj mbi ndihmë ekonomike apo pension që keni marrë?
205
5. E shkëlqyer4. E kënaqshme3. E përzierë 2. E pakënaqshme1. E keqe
JO (nëse përgjigja është JO, përgjigjuni pyetjes më poshtë)Do të kishit dëshiruar merrnit ndihmë nga specialistët e QKSHM
për ndihmë ekonomike apo pagesë për aftësi të kufizuar?6. JO 7. NUK E DI 8. PO
48. Në vitin e fundit, ju kanë ndihmuar specialistët e QKSHM për të gjetur një punë (një punë pa lehtësira ose toleranca ndaj problemeve tuaja)?PO (nëse përgjigja është PO, përgjigjuni pyetjes së mëposhtme):Cila është përshtypja juaj e përgjithshme mbi ndihmën për të gjetur punë?
1. E keqe2. E pakënaqshme3. E përzierë 4. E kënaqshme5. E shkëlqyer
JO (nëse përgjigja është JO, përgjigjuni pyetjes më poshtë)Do të kishit dëshiruar të merrnit ndihmë nga QKSHM për të
gjetur punë?6. JO 7. NUK E DI 8. PO
49. Në vitin e fundit, a ju kanë ndihmuar specialistët e QKSHM për të marrë pjesë në aktivitete rekreative (argëtuese) jashtë shërbimeve të shëndetit mendor (p.sh. frekuentim shoqatash sportive, kulturore etj)?PO (nëse përgjigja është PO, përgjigjuni pyetjes së mëposhtme):Cila është përshtypja juaj mbi ndihmën që ju është ofruar për t’u bërë pjesë e këtyre aktiviteteve?
5. E shkëlqyer4. E kënaqshme3. E përzierë 2. E pakënaqshme1. E keqe
JO (nëse përgjigja është JO, përgjigjuni pyetjes më poshtë)Do të kishit dëshiruar merrnit pjesë në aktivitete argëtuese jashtë
shërbimeve të shëndetit mendor?6. JO 7. NUK E DI 8. PO
JU FALEMINDERIT PËR NDIHMËN TUAJ!
206
15.02.2016
From: Eneida Frasheri <[email protected]> Date: 14 July 2016 at 13:22 Subject: To: [email protected] Greeting Mrs. Ruggeri, I am Eneida Frasheri, from Albania, Phd student at the Faculty of Social Sciences in Tirana. I have read many studies about your instrument, Verona Service Satisfaction Scale European Version. I would very grateful if you would give me the permission to use it for one of my study, after I had made the translation and validation in Albanian. Kind regards From: Mirella Ruggeri <[email protected]> Date: 14 July 2016 at 22:41 Subject: Re: To: Eneida Frasheri <[email protected]> Cc: [email protected] Glad to hear that! Of course you have my authorization to use the vsss and to make the translation into albanese. Dor this we only require that you send us a back translation in order to check that the translation has benn fine. Do stay in touch! Mirella Ruggeri Prof. Mirella Ruggeri
