DISSERTATIO ACADEMICA,

VINDICIÅS PRO-VIDENTIE DIVINECONTRA EXCEPTIO*NES DEISTARUM,

CONTINENS,QUAM,

Suff, Arnpliß. TaculL Phil in Reg* ad Åw. Atad,PR^SIDE

Dn johanneKRAFTMAN,

Mathefcos PROFESSORE Reg. ExtraordPubtko txamini fabjuit,

ZACHARIAS CYGNiEUS,K D. M.WiBURGENSIS,

Die XIX. Maji Anni MDGCLVf.loco hprisque ante meridiem confvetis.

ABOM, ImpreiTtt Ditefl» & Ttpo.fr. Reg. ; Magn, L)uct

F inland. JACOB MERCt^LL,

KONGL. MAJ:TSTro-Tjenare och Affeffor, famt Borgmåftare

uti Stapeiftaden Lovifa,Übffääle och Widtlagfarne

Hbkk JACOBFORSSELL,NÄr Förfynen bos en förenat ädla tankefätt, med en ni-

tifk wälmening, kan få wäl det almänna, fom hwarock en i fynnerhet, göra fig fäker räkning pa owar-

derliga förmåner däraf. Snillet hos en man, af fadan art,

alftrar, under den Högftas wälfignelfe, nyttiga påfund, tilalmen och enfkild trefnad, och defs wålwjlja gör en ange-lägenhet af deras fullbordan. Han har all möda ofpard,at befordra andras wäl, och fer med nöje fina krafter taras,

til andras fördel. Herr Affefforens wärda perfon ar ett

öfwertygande bewis häraf. Han har genom ofwannamde e-

oenfkaper gagnat almenheten uti de wigtigafte arender, af

hwilka det giordt Her Affefforn förtroende. Inbyggarena i

Lovifa af hwarje ftånd, wörda Herr Affefforn för de för-moner,och bequämligheter, Han dem Omftan-digheter, fom mer än den prägtigafte äreftod, fkal förmåframbringa, Herr Affefforns wärda minne, til war fednaiteefterwärfd. Den wänfkapHerr Affefforn betygat emot mina

K. Föråldras hus, och den oförtienta gunft mig bhfwit ar-

tedd ,gör min fkuld mång dubbel. Til ett prof af min tack-

famhét upoffrar jag Herr Affefforn deffe enfallige tanckar omGuds Förfyn. Ja! hoppas at Herr Affefforn gunftigt anfermit wördnads fulla upfåt, och i öfrigt gynnar mig äran at iå

sbrbliswaHERR AssEssOßNs

■édmiuiäpt tjenareyZACHRIS CYGN^US.

Admodum Reverendo atque VrzclariJJimo DOMINO

M*c DA VIDIEcclefiae quse Lovifae, in Pyttis, Elimå & Anjala efl:

Prxpofito & Pa/lori longe meritiffimo.PATRONO OPTIMO

Ö Väntarn, Praeclariflime Vir, ex fludio literarampercipias voluptatem, fat is declarafli eo, quod o-

mfies fere fcientias , felicifjimo bau/iffi ingenio, af'que in/imid beneficiis, ajjiduos literarum cultores erna-fli maximis. El, qttemadmodum ftc, nomen eeleberri-vntim dudum es confecutus''> ita meritis Tuiscandis, me imparem omnino fentio. Miorum itaque,qui magis eloquentia valer/t , e/10 , iUorum adornare e-lögia; meum erit, Tuum in me favörcm tacite vene-rari. Tantus autem fult , quantus , qui maximus effefölet. Toto namque iUo tempore, quo in confpecluTxxoverjari licuit, plus quam patemo me amplexus es ad'feélu. Quum igitur pro omnibus qu£ accepi beneficiis ni'hil, qnoclTibi referam, mihi reliclum c/i cur du»bitem » quo minus benignifj;me patiaris, häftepagellas Ti-bi con/ecratas efje , ceu qualccunque vener abundi atquegrati/Jimi animi pignus. Pro incolumitate & perenniTuo Tuorumque före, preces fundam ealidijjimas*

NOMINIS TUI

ttleus huwiUlinuty

ZACHARIAS CYGN/EUS.

Ådmodim Reverende atque Préeelariffimo DOMINO

OU P E T R oBONSDORFF,

S. K Theologias Leflori Reg. Gymn. Borgoénfis me-ritiflimo, Confiftorii JdfeJJbri LaudatHfimo >

Avunculi logo pie colendo.

TOt tAKtorumqtte benefici&rum, a Te m mecmifcita fum y ut eorundtm rationem rin folo vineul» fan*gvinis i ftt» me Tibi junxit felicior forsr non quae*

rendam , verum infimul faventiffimo- Tuo gente , adfcribendamtffe lentiam, Id enim A multu jam retro annis egifiiy ut

ve cura faluti* meae paventikus wdulgentiffimu (oiu ixcumbe*ret¥ Tu muntes eorutn fublevajii r j.am viros eruditione clar&tme ingenuis artibm inftrußuras eligendoy jam rationem ftu+dtorum nteorum illit praefcribendo, jam y quotiet tulerlt 9ccfifo t

meos in tueru progrefftu expiorand*. Tandem & ipfe non pu-blitum modo t fea & privatum mtbi agere informatören , baudrrave duxifii, J>)uid in omni re gerenda juvet fincera pie tatrmove ducat virtut &" induftriay ferio inter publicas & priva~tos parietes imulcafti, jguum vero emnia favorit Tu i /peci-mrna ,j no» c asiat bdte oratio f quumqxe praeftet pia me» te illaeonäere t qttam infuffiiienti verborum apparatu, umbram illU ob-dueere\ humiäimta rogtf patiaru traäatiunculam b»nc in te»

fiimonium alrquod animi gratrfimi Tibi affrerri,. De taetero

ut eodem y de quo gratuiari licuit, me ttnjik&arUyééfeßtt, tf- qmd etiam atque etiam cmtend»^.

NOMINIS TUItultor fiumiflimur?

ZACHARIAS CYGN&US,

Adm&tkm Reverejrda atqné Pr<£chriffini& DOMINO

M*. 10 HÅN NIBORGSTRÖM,

Matheieos, Logices & Methaphyfices Ledori Reg,Gymn. Börgeénfis meritiffirao, Conflftorii ibi-

dem Ecclefiaftici AJJeJJeri aequifllmo,PATRQNO BENLGNISSIMO.

éTil lapaeltAtem fagenit Tui %>Afiam y eruditknem profun-% äam r & benefitiorum in me collatorum vix tredibilem mul*

KJ titudimm y /o/m mente xolvtrem t bafce fågel!as tibi ton-

fecrare nequaquam auderew». Etenim ihi quidtm rtfyondet Ar-

gument* pondus, ifii vero traßanåi ratioj, d buk vi/e adeomunnfculum non fuffitinnt. Dum autem inf/mal animum fubif ywiemoria favorit Tui plane finguiarfy, fpet adfnlger certiffimajföre t ut ne aegre fis latarut , quöd aeternte pietatk iegi (S

aeftuanti venerafknä , qua Te profequor, teftipcandae defide»rio obfecuttts , frimitia* bafce hgeniry Tibi offerre fuftinee,fiurimk qnidem r in Hterarum cu/tores, meriris mtmoriam na-mini* Tui extra metum obiivknit eoUocafiij inmutata tAmen

funt benignitatk Tus in me decumenta. Tu, vel mibi foli yprivat iflime fcientias fr ådere T nm 0t gravAtut, Tu jlimuloiad virtutim (i induftri*m dedifii, animum in Adverfis fiußu*antetn erexifii & cb*>/S/iu faiuberrimis firmafli. Te pofi DeumAutiorem C fiaterem fortunae AciipiM ifaq.ue ferenafrönte , p/tgellas bafce t recordatknå btnefiikrum Tuorum r »*w«

quam intermoriturat , interprttet. De taetero, ut meas Jpetetidm in pojitrum Tibi tommendatat haltas y pretor.

NOMINIS TUIcuhor humiUimuf f

ZACHARIAS CYGNiEUS,

PTurhnum Reverendo atque PraclariJJimo Domino ,

M*. N ICOL AOURS IN O,

Verbi Divini Comminiftro Lovifae Dexterrimo.FAUTORI CERTISSIMO.

ÖUantunf rebus meis fuflinendis tumdisque fiudii <&•

opera impenderis, v aria teftantur argumenta. Quiin fartem labortim, admunusTxxxxmpertinentium, ve-

dignum judicajii, quo Tibi opportun ior da-retur occafio, patermim erga me declarandi animum-t& mea commoda augendi. Hinc faäum efl , ut illotempore,quo in DomoTua. honeftijjima verfat i conti-giti tantam benefciorum fegetem mihi metendam obtwleris , quanta ne exfredan da quidem fuiffet. Quemuä*modum vero hijce omnibus ad calculum reduéiis, mequidem totum in are Tuo ejfe agnojco» ita nen fmefen/u doloris mecum teputo, quod nihil referre liceat,präter animum gratiffimunn cujus pracomm volui cjje,quam Tibi offero, dtfkrtatiimculam. Accifias illameodem, que me excepifti adjetfu, neque ex fuo ■fretio >

led ojferentis fincera pietate aftimes. Ut vero in com-modum Ecclefia Tuorumque folatium ditt fojpes felix-que vivasy ajjiduis precabor fufpiriis.

NOMINIS TUI

eultor obfervantiffimus-,ZACHARIAS GYGN^US.

Handelsman i Stapelftaden Lovifa,Hbgachtad

Herr ANTON MARTENBACKMAN.

ATankan af Herr Handelsmans mängfalliga wål-gårningar emot mig, gör mig ofta bekym-

merfam. Ty oanfedt jag ej år den enda, fom HerrHandelsmans godhet gör (ig förbunden, år jag lik-wål den, fom rönt de måft betydande prof dåraf.Jag har wördat alt fådant i tyfthet, och långtat ef-ter tilfålle, at ådagalegga de tydeligafte wedermå-len af min tackfamhet. Ett wördnads fult hjertaår hela den årfåttning, fom Herr Handelsman wån-tar,för all fin gunft och wålmening. Det fammaframbar jag nu, tillika med mitt enfalliga arbete,hwilket jag med mycken högachtning, för HerrHandelsmans perfon, hårmedelft upoffrar. Det(kal, få långe jag lefwer, blifwa mig den behage-ligafte fkyldighet, at utmana för Herr Handelmanoch Hans wårda hus all wålfignelfe, famt at medall högachtning förblifwa

HERR HANDELSMANS

hämhke tjenart,ZACHRIS CYGNiEUS,

DOMINO AUCTORI,Amico in paucis dile&ifTimo,

JNter illa , qu& adfelichatem humanam confermn , neninfimnm certe locum verafibi vindicat mmeitia. Hane

mim virtus-, qtia mhil ef? prtftantius gignit. Hane in-geniorum morumqtte (imtlitudo alit ewifervatque* Pro-vide > quum iilud m Te virtutis probhatisqiie lumen du-dum invenerim , quod wfta fibi vi maxim-e ad diUgen-dum aUieere fölet, quid mirum me totum in Tui amo-rem raptum fuifje? bleque obfeura fult epsdem Tuierga me adfeäus fignificatio. Quod itaque in vera in-ter nos amicitia de/ideraretur non vided. Taiita pro»fe&o ex[tit it t ut nec loc-o nec tempore fueritifiterrupttt.. Quamobrtm eo lubentius hane urripio oc-cafionem, qua aliquod fialtem publicum .amoris pigmisTibi ojferre eotic£ditur. Campus quidem effet in Tuaslaudes £x{patiandi ampli(fimus i verum quum fanéfior 9

qit£ nos intercedit eonprnåio id vetet , £x imis mumipemtralihm lates Tibi apprecor progrejjits ad tios tquos erttdit'wms & virtutis Tuae pråmia mox confe-.cutums ft bonores t Cedant ,de C£terj) deflmata Tuaboneftijjima m Lki gloriam , publicum fmolummtum acTuum Tuorumque commodum & gaudium tétrri»mum exoptMtiJjMiwi

DAVID P. 6£2l9s£s»

l N. ?.

J. N. Z>.

PRiEFATIO.

[Uemadmodum sapientistimo, illi rerum conditori, in creatione

etiam is fuic fcopns, ut bene &

in tempore & in aererno hominiefTer; ita & men» ejus incliu rio«nem» fuam promovendi felicira-tem, quo finem hunc propofl»

tum adtingerer, indidit. Erat illa eadem propensio,in primordio rerum, donec primi homines adhucfulgerent concreata sapientia intellectus & sanctitatevoluntatis, ejus indolis, ut ad consummatam beati-tndinem obtinendam, suissiec perductura; post iap-sum vero, utut residua , ita tamen peccato corrupta& depravata est, ut ad summum felicitatis culmenproperantes mortales, vias saepissime decurrant indein contrariam deducentes partem.

Comprobant hoc, vel suo exemplo, Deiste,"qui felicitatem quaerentes in perverso usu libertatis ,

providentiam Numinis, cui maximam inesTe vimobligandi & intra justos limites coercendi eandem

2libertatem prsvident, prorfus in dubium vocare au-dent. Sic enim foluti jure, quo creatori tenenturobftri&i, optime fe rebus fuis confuluifle, inepre ar-bitrantur. Horum circa hane rera placita examina-re & infimul providentiam argumentis fiabilire, inquantum id ingenii immaturiras 5c temporis angu-ftia , qua premimur, permittir, jam animus eft. Vtvero de innoxio hoc noftro tenramine, L. B. mi-tius feras judicium, Te majorem in modum ro-gamus.

§. I.

VAriam varii voci Deifmi affignarunt notionemeoque vagum & indeterminatum ejus fecerunt

fignificatum. Quidam cum P. Baslio Deiftae vocabu-lo u(i funt, nomine clariore infignituri oppugnato*res atheifmi & vere de Deo fentientes. Alii qui-dem, urpote Leufchenius, Hornbeckius, Bentlejusaliique, nomen Deiftas impofuerunt illis , qui de DEo,cjasque attributis & majeftate, impias & indignasformarunr fibi notiones ; fed plerumque errorem il-lorum ab aliorum ftuldflimis deliriis, non fatis diftin-xerunt. Nos jam, praeeunre Wolffio , Deiftam ap-peHamus, qui Deum quidem ex i(iere concedit, eumtamen res wundanas curare negat, Jett nullam däriprovidentiam afjirmat* In eo iraque fecundum nos eftDeirta, ut Dum otiofum faciat fpeäatorem omni*um rerurn, & rationem effeftuum, cujuscunquefint nominis, concurfui plurium cauiTarura, fine o-rani fupremi Numinis direétione, adfcribat. Licet

3nomen , quo jam insigniuntur Deislae, seculo XVs.demum in Anglia & Gallia enatum sit, teste Lee*schero in praelior, Theolog. p. 36. homines tamen ,

huic erroneae sententiae addictos, ab ansiquissimis jamexssitisle temporibus, testantur historia tam sacra,quam profana. si , quae de Caino, silio primogeni-to Adami in Libro GeneseosprosertMoses , circa coj-loquium cum DEo institutum , de essusione sanguinisfraterni, omnia rite perpendantur, eum de pro-videntia Divina vel saltem attributis , quibus illa fun-datur, non satis persvasum suffio , conflare videtur.Et quamquam Gens Judaica , in itinere ex AEgyptoconstituta , quoties angustia aliqua premeretur, prae-esse & directe Mosen accusaret & vaiiis eum in-vaderet convitiis; tamen indirecte etiam in provi-dentiam Divinam injuria erat, cujus tot quotidieexslabant specimina, ut sole meridiano clarius ocu-los ejus assiceret. Deislas nec tempore Davidis de-suffie, in Psalmis ejus videre postumus, übi dehac impietate hominum quorundam quaerimoniamjactat. Imprimis autem asserre lubet luculentissimahujus rei testimonia , Psalm. X : v 4. u. & LXXIII:V. 11. Missis autem Deistis , quorum ex sacris lire-ris contexere possemus catalogum, quosdam, quo-rum samam nobis reservavic historia profana, no-minare lubet- Prolixum autem nimis soret, velnomina saltem in charrarh conjicere omnium eo-rum, qui Deislarum dogmata sua secerunt. Eanamque esl indoles Atheismi, Fatalismi, Indisserentis-ini & plurium, ut arcto cum Deisico cohaereant

4nexu. Suflficiet itaque nobis» quorundam tantummentionem feciffe, qui pracife providentiam elirai-nare vifi fint. Inter illos referendum cenfemus,fi modo Ciceroni fides habenda fit, Epicurum Phi-lofophum Grxdx, qnem fic loquentem infert Lf 11.Kat. Deorum: tiihil (Deus) agit milis cogitatio-fjjbtis implicatur, nutta opera molitur; <Sc paucis in*terjeiflis; Hunc Deum rite beatum dixerimus, Vefirmnvero laboriofijjimum. Eandem cum illo mentem fuis-fe Luciano ftatuit Quenftedius, cujus ex Lib. 11,hcec adfert verba : Sors inc erta vagatur , fert re-ferique vices , & habent mortalia cajum. Nomfna-tus modo Quenftedius Plinii etiam adducit fenten-tiam ex Libro ejus 11. hunc in modun; irridendumverit agere curam rerum humanarum, lUud quidquideft futmmtm : annon tam. trifti & multiplici mini(le-rig polhti credamus. Ad ipfam vero properantes tra-Öationem plures enumerare omittknu§.

§. 111.

ÅRgumenta itaque, quibus aofurdam fuam hy»porhefin fuperftrure 1 folent Deifta?, paueis jam

lubet. Imprimis autem eosoffendit, quodftries cauffarum in toto hoc univerfo obvia, nimisex eorum mente longa fit, & cefiantibus miracu-)is, non adeo luculenta & ienfus externos immedia-te movenria, extent indicia puovidentia?. Cum ni*jnirum DEus fapientia, qua gaudct fumma, cogno-vit fines, a fe, defmitos optime promoveri, percaus»fas naturales, faitum eft, ut ivetum natur* ordinera

smaxime servet> Atque hinc concludere ausi suntDelssae, providentiam neque neceslariam eiTe, nequeexi (iere. Non necejjariam , cum caudae istae secundaeproducant effectus viribus earum proportionatos.Non exislere , cum DEus nihil faciat siruffra ; &. prae-terea, sine dubio, si essiet providentia, homines sae-pius effectus ejus immediatos experirentur. Vimitaque infringere testimoniorum sacrae scripturae, demiraculis in antiqua Ecclesia Judaica & primitivaChristiana frequentissime adhibitis, eorumque sidemdubiam reddere, annituntur, cum nulla Noffro tem-pore siant, quamvis maxime utilia & necessaria ef»sent; quia impium plus unum movere miraculum,quam plurimos alios, illum convincendi modos, arbi-trantur. sed quod attinet argumentum, a sufficientiacaudarum, petitum, quo necessitatem providentiaeaggrediuntur, patebit ejus salsiras, dum in sequenri-bus demonstratum dabimus, caudas ictas omnino aDEo dependere, omnemque vim illis insiram ejusesse indolis, ut sudentatione caudae primae, carerenequeant. Quod autem ex desectu miraculorum, &

longa illa, quae, observatur, serie providentiam eli-minare velint, exinde, procul dubio, factum est,ut, communi mortalium vitio contaminati, admo-dum smt novarum rerum cupidi. Etenim omniasere, quae vulgaria sunt, utut excellentissima, tan-dem obsolcta & minus grata siunt; adeo ut haudraro varietatem exoptantes, conditionem optimamcum pejore commutemus. Deinde ob caudam, inpraesatione, allatam salsissimae diae hypothisi libenter

6fubfcribunt DEifte, modo ratiunculas, übsciem ar-gumentorum pr* fe ferenres, habuerint.

§• 111.

UT autem jufto ordine omnia perfequi queamus,qua; hoc in pun&o nobis confideranda veniunt

id agamus necefle eft, ut convicti de veritate mira-culorum, eorum finem genuinum determhiemus adeo-que (npervacanea )am effe monflremus, & ex compa-ratimie biter miracula & ordiuem natur£ hifiituta,coLigarnus, bunc providevtine ilhi(lrand<e, maxirne praillis iufervire. Miraculum, omnium cQnfenfu, dici-tur eventus, cujus Ratio , ex rernm creatarum natura& indole % reddi nequit , vcl legibus , quibus h<ec fubjici-tur, non conthietur. Hac derinitione fuppofita, faci-le evincirur, miraculis DSum voluiffe edere fpecimi-na providentia? fua; in fpecialiflimis tantum cafibusi& übi ordinarius nexus rerum non zeque fufficeretfinibus ejus fan&iffimis adimplendis. Intendit itaquemiraculis, confirmationem verbi fui, atque Conviåio-nem de miffione certorum legarorum, a fe ipfo, adobeunda qua?dam munera in Ecclefia, quod aiten-denti, ad exempla, eft clariflimum. Sic Mofes,DEo licer jubente, iter, ad ifraélitas, detreétans, eonomine, quod Deceptorem eum proclamarent, po-tentiam miracula parrandi naclus eft, qua fe a DEomiflum illis probaret, & fimul verba, qua; nominemittentis proferrer, confirmaret. Jisdem de cauflis,Prophetis & Apoftoiis, conceffit dona fupernatura-Jia, Supremum Numen/' Immo, licet Salvator mun-

7di, propria Divina virtute miracula efficere poflet,ramen faspius illis non ufus eft, quam populus, deofficio ejus mediatorio convincendus eflet, ;vel ille,fe verum & Patribus promiflum Meffiamefle, indu-bie indicaret, vel etlam fe utpote verum DEum, iraprovidentia fua,cauflis fecundis, non efle alligatum tut quidquid vellet etiam fine illis non agere poflet.Cum vero jam noftro sevo, verbi Divini veritas inomnem orbem terraram exierit, & ejusdem prte-conum a DEo ablegatio, nulli, nifi omnem fidemhittoricam neganci & fanam labefaftanti rationem,dubia fir; do&rina coeleitis per miracula nulla am>plius probatione indiget, imprimis cum, quod etiammonet Wolffius, notitia miraculi antiqui, eandem ha-beat convincendi vim, ac novum quoddam. Haudimmerito itaque ftatuit Stapfer, miracula efle neces-faria, neque ratione hominum profanurum & incre-dulorum, neque ad fidem adducendorum , nec de-nique in fide confirmandorum> adeoque cum pluresnon denrur diviliones, nullorum in toto univerfo.Non Ukrum , quia exemplis Pharaonis & increditlo-rum inter Judeos conftat, ne miracula quidem fuffice-re> animis eorum obduratis contundendis; nec ifio'rum, cum habeant verbum DEi revelatum; nec tan.dem horunji quibus doétrina? Divin<e evidentia futisfe commendat, tanto magis quo certius fciant peri-culum circa miracula, Ii fierent, extimefcendum, i-pfo Satana fe in Angelum lucis transformante. No-tatu itaque digna funt verba, quas ex fcriptis Tho-mas Brovne adfert Stapfer, in quibus fibi gratttlatm*

8tempore miraculorum non vixiffe, cum coaflamfi-

dem eorum, qim viåebantur prommciat & fe tutiéhenediäionis expertem manjifle illis dat£; qui non vi*dentes crediderint ; imo illorum demum fidem nobilem& animofam appellat, qui ante adventum Mefjite vi-xerunt, <s" credenda ex vaticiniis obfcurisque myjleriisqiiaji cxpijcati fnnt. Fine autern miraculorum felici-ter jam obtento, facile cnique paret ratio, cur ne-que u!la hodie exftent. Neque enim ad exiftentiamDivinam ejusque gubernarionem demonrtrandamadverfus Atheos & Deiftas ullum unquam adhibi--tum eft, quia opus hoc fuiffet fupervacaneum, aquo fapientia infinira abhorret. Quiliber enim» mi-nima etiam, res, eos impietaris atque ftultitise ar-gtiit & convincit, qua de re in fequentibus.

s. iv.

COnver simus jam nos ad comparationem miraculorum cum ordine naturae, ostensuri hunc

potius circa demonstranonem providentiae, in censuravenire debere & plus continere roboris. Miracu-lum sssisse resuseirationem mortuorum, factam a sal-vatore & Apostolis, nemo, cui sanum est cerebrum,negare potest, eoque providentiae exssisisTe specimen.sed hoc non obstanre, aeque firmum indicium pro-videntiae contendimus esse, formationem hominis inUtero materno, ejusdemque ibidem vivificationem,quae ordinarie siunt per vires naturae vi benedictio-nis Divinae. Ex informi materia ortum habent Em-briones, paulatim crescere incipiunt, deinde vitae

9fiunt participes, omnem captum hurrannm fbprrantimodo, per cermm temporis traflum, cenfer vantur,& tandem lucem adfpicere geftiunt. Ncnne ha?c o-mnia direöionem arguunt divinam, adco ut uni-cuique conveniat, providam venerari Numinis cu-ram, qua; nobis mirabili plane mode, exiiUntiarn lar-gita eft. Hominem a mortuis refufeirare, oir.nipo-tentiam arguit, fed ipfa heminis generatio, non po-tentiam möda, fed & (apientism arque bonitatemNuminis, infinitam, multiplici ratione exhibet. Ne-gare nobis animus non ert, maximam vim inefie ar-gumentis pro demonih-anda providentia divina, qu£nobis tradit hiiioria irineris ifraelitarum ex /Egypto»miraculis plena ; ibant namque per mare rubrum;erat iliis dux ipfe Deus, concedens efcam de ccela,potumque ex petra & qua3 funt reliqua, fingulariaplane & (lupore nos afficientia. Sed elucefcit etiamprovida numinis cura in-eo, quod eam fervet indo»lem aqua , ut parcicu!<e lllius coha?reant Se madamconftituant fluidam, unde navium, fuper facie ijlius,facilis eft curfus ; ut poft infinitos circuitus & variigeneris mntationes, eadem inter aquam 5c folidioracorpora conftanter obtineat proportio : ik infinitislicet hasterogeneis admixtis , partim in atmofpharra,unde ex vaporibus in particulas majores redd&a,iterum decidit, partim in ipfa terra, dum eandemdiverfififima: indolis, transmeat, conftanter tamen fu-am retineat naturam, adeo ut, non tancum vegetabi-iibus irrigandis, iit aptiflirna, fed etiam potus, totiregno animali, optimas atque faluberrimus, Sic quo-

10

que seminis e gremio terrae progerminationem, ejuj-demque mirificam prolificationem, haud infirmiusargumentum esse providentiae, tuto asfirmamus, acmissionem panis de caelo, & benedictionem ejus sae-pius a salvatore factam, ut minima quantitas, plu-ribus millibus hominum, ad abundantiam usque sus-siceret. Quis unquam dubitaret providentiae indiciumesse aeque certum illud, quod, tantum non infini-tis» indies provenientibus ovulis insectorum, horumtanta non siat multitudo, ut omnia, quaecunque vi-tae nostrae sustentandae inserviunc, iis siat esca; ac illudquondam fuit, dum, per miraculum, pediculi 8ilocustae, acerbissima essent pcena aegyptus, quainflicta, ne terra eorum plane vallaretur, popu-lum Ifraeliticum dimittere pollicebantur. Et si jamtemporis permiteret ratio, pari modo ex reliquorum,quae continet scriptura miraculorum, cum ordine na-turae comparatione, hujus excellentiam circa provi-dentiae demonstrationem evincere posTemus; sed illonegotio jam snpersedere cogimur.

§. V.

EXistimant porro Deistae, rationem dictitare, im-perfectionis accusari Creatorem, si conservatio-

ne opus haberent creaturae, cum artisices , viribusadmodum limitatis, ejusmodi condant artisicia, quaesublata vi adhuc persistunt, sed non attendunt, pro-videntiam se extendere, non solum ad conservatio-nem formae, sed etiam materiae, quae ex nihilo pro-ducta iterum periret» sublata vi sustentatrice Dei O-mnipotentis. Neque obsemnt, contradictionem in-

Is

volvere ejusmodi exiftere creaturas, qua? a Deo Cre-atore non dependerent, cum impofiibile fit, illas ha-bere perfeftiones alias, quam efletiriae fua? propor-tionatas. Eft autem exiftentia, cujus ratio in eden-tia continetur, perfeclio infinita 5 adeoque perfe&ioilla, ut exiftat propria vi, nulli enti creato commu-nicari poteft, finitam quippe habet efTentiam. Quo-libet itaque momento, quo exiftunt res finit«e, divi-na indigent luftentatione.

- §. vi.

DEinde indignum effo Deo, asfirmare audent, a-gere curam rerum abjectarum & vilium. Nul-

la aurem inde in Deum redundat indignitas. Nampriusquam quaedam inutilia vocare possumus, requi-ritur cognitio totiusnexus, cum id inutile & desor-me in particularibus videatur, quod ex universa se-rie, neutiquam abesse potest. Quocirca etiam ver-borum Ambrosii simus memores, qui dicit: si nonest injuria & probrum Dei, minutisimas quasqueres secisse, multo minus illas factas regere. Hinccersissimum est, non solum impietatis, sed etiam stul-titiae summae documenta dare eos, qui aliquid, in o-pere divino, se reperire existimant, creatione & pro-videntia indignum. Neque tantum tribuimus aucto-ritati Hieronymi, ut cum illo, nos satuam prodereadulationemt crederemus , si eo producere veliemm pro-videntiam divinam , ut per fingula momenta sidat De-us, quot nascantur moriaturve culices &c. & insi-mo! injuriam inserre nobis ipsis , si providentiam ad

12IMU åetruderemus. Quacunque enim ratione» érro«neam hane intelle&am voluit, affertionem, illam tu-en non convenit. Non humano more fibi reprae<fentat Deus res; non ex cognitis eliele incognira;nii ipfi inecgnitum : imporrat enim intelleflus ipfiusinfinirudo, ut uno fimplieiflimo aäu, omnia cogno-fcar, idque fme ulla moleftia.

§. VII.

ADhue objiciunt Deistae, si Deus omnia regeret iutique justitia ejus summa requirerer, ut bonis

sausta contingerent, & malis e contrario advecta,quod jam aliter prorsus saepissime se habere, expe-rientia edocemur quotidiana. sed praeterquam quod,Deo soli cognitum sit, quorum sincera sit vivendiratio, iliique unice competat, nostra mensurare &

proportionare commoda ; etiam illud heic tenendumesl, nullam esle proportionem bonorum temporali-um atque immortalitatis animae, nihilque ex rebusexistere mundanis, quod desideriis ejus adimplendissufficiar. Cumque in statu, quem posi hunc, exspe-ctamus meliorem, demum infinitum illud adimplea-tur desiderium, parum resert, quod homini, quaevisperserendae fint advectitares, brevi illo tempore, quoin mundo vitae silum ducit. Et si in hac vita, ex-acte responderent sata, actionibus nostris, abessetsanae rationi, argumentum maximi ponderi-s, pro ad-struenda immortalitate animae. Verum cum haudraro mutata forte, in his terris vivant mortales, sir-missima inde ducere poteris consequentia, post hunc

i•

13dari aliam vitam, in qua sinem conditoris exacte vi-debimus, impletum» Etenim bonitas, justitia atquesapientia , attributa lia divina non permittunt, utbonis male perversis vero bene sit. sordidum ve*»ro animum proderet servus, si quacunque re bene& sideliter peracta, mox praemium facti exigeret,a Domino certistimae fidei, qui solutionem sidelitatisatque laborum promisit. si vero hominibus caducis& persidis, haud raro, sidem habere solemus; undeitaque sit, ut aegre expectemus ea, quae nobis promit-tunt attributa divina immutabilia & sallere nescia ? de-inde cordatis est notissimum, marcere sine adversis vir-tutem veram, earaque a sucatadiscerni non posie. Quid?si nil mortalibus esletdissicile,si nullo urgerentur malo,incultu atque socordia torpescerent ingenia eorum, <scvitam agerent, brutorum siraillimam. Veneramur itaquemerito, non sapientiam modo, sed bonitatem etiamDei inexhaustain, quod non secundis solum, verum<sc adversis, nos excitet atque impellat, ad virtutisexercitium & ingenii corporisque culturam» Haec con-siderantes virtuosi, conflanti, imrao hilari, animo ex-cipiunt, quicquid illis immittit providentia divina,felicitatem suam, ex rebus longe, immo infiniries no-bilioribus, quam caducis hisce, mensurantes. Divi-nae itaque providentiae certissimum esl indicium, quodvirtuosi, etiam hac in vira, perversis sine longe seli-ciores, quodque sili felicitatis, hi autem miseriae con-ctanter fint conscii.

§. VIII.IN Deum denique caussam peccati redundare sio»

14mniant Deiffce, fuppafita providentia. Facile veroetiam hoc folvitur dubium, tot licet turbas excitave-rit, fi modo diftinäio admittatur inter id quod ma-teriale & formale eft in re« Sed multa de his apud*philofophos inveniuntur recentiores , ad quosB. L. remittimus. Id tantum hac occafione monemus, quod quemadmodum entis rationalis eft,non nifi ub certutn finem agere; ita etiam fapientiseft, a&iones edere, fini obtinendo, aptas. Nunquamitaque creaflet Deus mundum, nifi gloria fuae &

perfettioni creaturarum, promovendas fufficeret. Eoenim ipfo, quo affirmas mundum ede opus Dei, af-firmas eum fini divino fufficere. Qya itaque fronte,negare fuftines, Deum non decere providentiam,ex eo fundamento, quod cteaturarura culpa, nonnulla eveniant mala ? Totum univerfum fufficit finientis infiniti, & tamen cura univerfi non decet De-um. en! abfurda confequentia. Facile pofTemus no-ftro qualicunque indagini, argumenta illa fubjicere,quae ex feriptura facra contra providentiam conflarefolent; fed ne falcem immittamus in alienam meflem,illa omitttimus.

§. IX.ECquidem ex adduäis ad oculum patet, provi-

dentia divina, placet ramen nonnulla addereargumenta, eandem probantia » quo ipfo etiamiecunda pars operis abfolvitur. Quandoquidem to-tum hoc univerfum eft providenti» divinée objedtutn,hinc non poflumus non, debita illius contemplationede eadem fummi Numinis providentia convinci. Stu-

15pendus autem in eodem rerum numerus se nobisoffert» quarum togulae, admiranda superbiunt pul-chritudine. si attentis oculis inspexerimus herbam,quam pedibus calcamus, vel rninutissimum animal-cuium, sateamur necesse est, providam Dei curamin minimis esTe maximam. In his enim consideo or-tum & generationem, nutrimentum, accretionem,structuram & mechanismum partium, varietatem cumharmonia maxima, desensionem a malis & injuriis,iis frequenter obviis, & fingula, veritatem asserti e-videnter probabunt. Immo novis, iisdemque evi-dentissimis cumularis argumentis, dum attendis ad di-versitatem, quas in hoc universo reperitur, inter resstupendas multitudinis, nexumque & ordinem perpen-dis, qui eas intercedit harmonicum. Tantum noninnumeros heic invenies sines intermedios, qui ta-men omnes, ad unicum ultimum illum obtinendumamicissime conspirant. Licet res non tantum totindolis diversissimas, sed etiam vi naturas, ut contin-gentes, ad alias atque alias actiones peragendas, adaliis atque aliis legibus obtemperandum fint aptae;nihilo tamen minus, leges sapienter a conditore semelpraescriptas, constanter servant, adeo ut nec in gene-ralibus nec specialibus, unquam desicere deprehendan-tur. Haec omnia casu & sine numinis providentiasiere nullo modo poslunt; Etenim, quae casu siunt,constanter fieri nequeunt. Jucundissimum essiet exspeculo providentiae divinae, mundo puta, eruere,veritatis probandae, argumenta, sed faciunt nobisotium Derhamus, Nieuventk, Lesserus aliique, qui

16in rimanda providentia divina, ex fingularibus inrerum ratura obviis, haud contemnendam colloca-runc operatn. Ne autem nos omnino partibus no-ftris defuiffe videarnur, ad fequentia artendi volu-mus hoc in pundo. Quod attinet imprimis regnumanimale, quotidiana, eaque multiplici edocemur, ex-bériéntia , parentes, a fe natos, tenerrimo ampie&iamore illisque ornni follicitudine profpicere. Idern adfurnmam usque admirationem in brutis quoque ani-mantibus obfervamus & quidem omnibus. Apertis-fimum vita; periculum fubire malunt, quam proge-niei fua: auxilio non effe, periculo imminente. Siautem fapientiilimus rerum conditor, tenerrtmumhunc adfé&um , omni indidit creatura?: Si ob per-feftionum fuarum manifeitationem, totum hoc unf-verfum produxit: fi ex nuSla alia re Conditor, quamex opere fuo , cognofci poteft, meiius; quid un*quam clarius fequitur, quam inefle Conditori, mododecenti <Sc infinito, eandem propenfionem, qua inpropriorum confervationem, omnia exornare voluijtanimantia ? Nos itaque confervare nobisque profpi-cere Deum , certo novimus, vel exinde, quod legeconftanti natura; noftras indidit, ut nobis non tantum,fed etiam noftris, quoad vires hcc pemittunt. pro-fpiciamus. Et quis fanus unquam concipere poflet,Deum creando hoc univerfum, innumera infinita;fuas bonitatis erga nos, dedifte ducumenta, poftcreationem vero, eum non curare res humanas? Numhomo eft Deus , quem non raro faäi fuiNum crederes eum, vel ob virium vel cognitionis

17desectum, consilium mutare ? absit blasphemia ‘!

Quod semel decrevit, serio atque constantcr-vultr,quia serio atque sapienter decrevit. Finge autemabsurdum, res creatas, sine sustentatione divina,posie subsistere. Tolle impiissimo ausu,' sustenta-tionem & gubernationem divinam; remanet nihi-lominus , velle Deum, ut res creatae, sini devinoconvenienter agant, eumque in prima creatione,omnia ita ordinasse, ut sini huic obtinendo suffi-ciant. Hinc, etiam sub absurda Deistarum hypo-tbesi, sequitur velle Deum, ut homo natura &

statui suo convenienter vivat, eumque omnia prae-scientem, ita hoc universum, ob initio jam dis-pasuisie, ut sata hominibus contingant, actioni-bus eorum correspondentia. sic Deistae, in absur-da 'sua hypothesi,' patrocinium scelerum quaeren-tes, illa etiam admisia, stultitiae & impietatis suae,inde ab initio rerum, poenam promeritam habe-rent sibi praeparatam. Regnum autem animale &

sequens nobis subrainistrat argumentum. Nemi-nem latet quanta sit multitudo insectorum, quo-rum ova minutissima & veneni plena in atmos-phaera volitant & aquis, quae in nostros convertun-tur usus, immerguntur: quae itaque humana sa-pientia sufficeret, ad conservationem nostri ? Etobstupescimus sane, quoties animum subit cogita-tio, variarum illarum circumstantiarum periculisplenarum, quibus mortales saepissime involuti sunt.Vel casui vel prudentiae & solertiae finitae adscri-bere Velle ea, quae hoc in puncto experientia no-

18bis mbminiftrat, non nifi impii atque demen-tis, eft.

§. X.

ETiam manisestum providentiae Divinae habe-mus documentum, attendentes ad naturalem

illam, quae menti humanae inest dispositionem adad amplectendas veritates, & inprimis agnoscen-

supremum aliquod Numen. Quemadmodumenim ratio nobis imprimis concessa est, ad inda-gationem veritatis, ita & ad agnoscendam provh*videntiam, utpote veritatem generalem & eviden-tissimam, proni omnino erimus, modo sub savil-la latentem ignem, diligenti consideratione the-.atri hujus mundani, inflammare voluerimus. > Hocautem neglecto, mirum non est, quod contrariadoceant Deistae, quodve nil tam absurdum sit,nil adeo contrarietur lumini naturae & omni ex-perientiae, quod admittere immo desendere nonsustineant. Deinde providentiae veritatem confla-re existimamus, ex indole conscientiae humanae,quae nostram vivendi rationem vel accusat vel ex-cusat. Frustra namque indidiile videretur Deushomini hanc, de moralitate propriae actionis, ju-dicandi facultatem, nisi ea insimul respexisle statu-atur, avocationem improborum a sceleribus & bo-norum irt officio mansionem. Multa sane cona-mina turpissima st perniciosissima consicientia pun-gente cohibentur, quae sine provida bae disposi-tione divina effectum producerent inseiicissimuin.

19Denique & hoc maximum providentiae divinaeest indicium, quod licet infinita non tantum hu-mani ingenii sit varietas, sed etiam nimius &

perversus ; sui ipsius amor, & maxima ad pravaquavis mortalium inclinatio, ab unico tamen ho-mine, tot hominum millia regantur. Pater sami-lias vix paucis quibusdam servis regendis sufficit.Experientia itaque nisi edoctus, eum ab insania mini-me liberares, immo ad culmen stultitiae pervenisiessatueres eum, qui diceret, millena hominum mil-lia, ab uno homine, absque singulari Numinisprovidentia, in officio contineri.. Hinc optimejam suo tempore dixit Aristoteles, de mundoCap. VI. Quod in navi gubernator, in curruauriga ,

in choro praecentor , w civitate lex , in exercitu im-perator , hoc idem in mundo est Deus : nisi quod illisipsis principatus labor io jus, perturbatus & anxius e(i,Deo autem expers omnis mcestitia , & laboris

, nullam quecorporis aserens imbecillitatem. Innumera vero hi-sce simillima, cuivis vel parum attendenti, übivisobvia sunt documenta providentiae, cons. NotaeTelleri ad Quaest. V. art. -de prov. div. Theol. A-croam. Hollazii. Plura autem enumerare non va-cat. Id saltem ultimo consicimus, vel maxime insemet ipsos peccare eos, qui regimini divino sesubducere velint. Eo namque obligatio, qua Deoobstricti tenentur, non tollitur, sed potius in maxhmam incurrunt poenae obligationem. Omnes pro-vidam Dei venerantes curam, gaudent de tali be-neficio, quod a Deo omnes eorum dirigantur a-

20cliones. Deus illis eft protc&ör & munimentum»quo fe tuti recipiunt: fumraum bonum, cui, quid-quid iis perfe&ionis ineft, acceptum referuntjfpes & folatium unicum, in quo praefentium & fu-turorura curas conjieiunt & in quo laetiffimi ad-quiefcunt. Deifta vero, cum providentiam, fum-mum Dei, beneficium neget, quisque facile videt,eum omnium hominum elfe miferrimum. Dum fe& fortunas fuas committit fibi, rebus vanis & fu*tilibus fibique fimillimis, quid mirum, fi, in fecun-dis licet fit inflatus, in rebus dubiis tamen vacil-let fpes illius, in adverfis vero anxietas atque de-fperatio, animum illius occupet. Quid? quod tamalte ideam perfe&ionum divinarum naturae noftraeimpreffit fummumNumen, utpenitus exftingui nonpoffit, licet omni nifu in id incumbat Deifta; fub-inde itaque fefc infinuat idea omrtifcientiae fanéti-tatis atque juftitiae immo ipfius providentiae, quastriftitiam atque horrorem penes eum excitatDeinde cum Deus mundum hunc condidit ob per-fe&ionum * fuarum manifeftationem; haecque fiatper entia rationalia: fequitur Deum, entia ratio-nalia ejus condidifTe indolis, atque naturae, utfini huic promovendo, fint apta. Notiffimum ve-ro eft, ens finitum felicitatem fuam procurare,dum naturae fua» convenienter agit, contra autemfi difconvenienter egerit. Gum itaque Deifta inDei perfectionibus illiusque operibus confiderandis,non agat fini conditoris, adeoque nec naturae& facultatibus fibi- * Deo conceflis, convenien-

21ter, quis non videt eum propriam ob ftultitiam, effemiferrimum. Aurea itaque funt verba imperatorisM. Antonii qui vitam vel unlus Diei fibi Imollera-

bikm före dixit, tiifi perfvafum haberet, eim~Hem jubejje regimini divinu.

S. D. G.

Min Coufin,

fCfö3 n ecjen SBror 2)it cjttncfn fntOe/Sk t)ut lämnat ojj eu tvatfcr (Irtft/■S*t S)u tvifar Dermeo myrten fcrift/

sitt foltf i prjla löpa tviiJepel) ra(ii utaf bftotxUb/-

Sfcnr foin man tvågar. tro ocf) tqcfn/Sitt nit fTcr nf en blintcr tycfa

£)dj ej nf £fmlcnö jluut ocf; tåt»»

£u far truart om aft rilfincj talatDm rcdrt) cm ftprfcll ocf) förfon.S)e fiorfta ting te mfafia cjrpn/

JDcn ort fem wcfer titt talat /^'£>cn mafl foin tvinglnt pa tvår jofyh

§B.fulla of) gorfmicn tvörca/Jhxvött goDfcct jtö må gmnfgt ITorta/

gfrfl i;dc ec& fifc|* J: fri-.mUM Pol.

MIN KÄRA BROR.

DEt wore onödigt at tolka för Dig minkårlek, fom är förut Dig wål bekant.

Du wet, at wåra hjertan, fora uplifwas afenahanda blod, aga på det högfta enigaböjelfer. Du wet at de altid tagit en ömdel i hwarandras lycka och med blödiga rö-relfer anfkådat wcderwårdigheterna wi utflåt.Detta tiliallet bådar. Dig någon lycka, hwil-ken år fålfani för ofs begge. Jag fom anferDina öden för mina egna, kan då ej annatån betyga min innerliga fågnad deröfwer ochtillika önlka Dig all wålfignelfe i Dina öf-ningaiv jag hoppas, at Förfyn Du liter påoch ordar om, fkyddar Dit förehafvvande.I öfrigt (kall min kärlek altid wara få renoch fri för all flård, fom åm åfkas af enBror. Ock tiden med des fkiften fkal aldrigandra dm iörefatts jag fattat at lefwa ochdö

DIN

trogm Bror ,

JEAN ALOEUs,