0C0NC0 BOLOM
I - Urnutsuzluk icinde gozler Bat1'dan Dogu'ya cev riliyor
II - Milliyetcilerde solla9rna : Turkculuk, Halkc1l1k ve
KoycUluk
Ill - Enver Pa9a ve ittihatc1lann Bol9evikligi
IV - Ye9il Ordu ve Cerkez Etern'in Bol9evikl!gi
V - Ankara ve Istanbul kornunistleri
VI - Rusya'dan gelen komunizm : Mustafa Suphi
VII - Bol9eviklik suclamalan
IX - Bol9evikler ile l1ukumetten hukurnete ili9kiler : AtatUrkcu
d19 politika nedir?
I - UMUTSUZLUK iCiNDE G6ZLER BATl'DAN DOGU'Y A CEVR1L1YOR
Rusya'da oteden beri bizim ger~ek dtl§mamm1z, Qarhk'la Ortodoks
Klli sesi idi. Ayasofya'nm hilalini lndirlp yerlne ha(!! koymak,
bu kllisenin en btiytlk emeli idi. Lenin, bu iki kuru mu, yani iki
btlytik dti§mammlZI y1k maya ahdetml§ ve y1km1§t1.
YUSUF KEMAL TENG IR$ENK CTBMM Htiktlmeti D1§i§leri Bakam)
«ERMENiSTAN OLMAKTANSA, BOL~EV!K OLMAK ! »
Amerikan mandas1 alma umutlan, 1920 y1h ba§la rmda, ABD'nin
isteksizligi iyice belli olunca son bulur. Gozler, bu kez,
Kafkaslar'a dogru ilerleyen Bol§eviklere i;evrilir. Bol§eviklerle,
1920 bahannda, Dogu'da karadan baglanti kurabilme olas1hgmm ortaya
i;1kmas1, Bol§evik destek ve yard1m1m ara§tlrma egilimini
gui;lendirir.
Daha onceleri, Kafkaslar'da ingiltere ve !ngiltere' nin uydusu
Gurcistan ve Ermenistan htiktimetleri, Tur kiye ile Bol§evik Rusya
arasma bir duvar gekmi§ti. Ka radeniz'de ise, Mtittefik Donanmas1
tam egemendi. Rus ya'daki ii; savR§1 kimin kazanacag1 belli
degildi. Bol§e viklerin 1919 yilmda ii; savR§taki ba§anlan ve
Kafkas lar'a dogru ilerlemeleri uzerine, durum degi§mi§ ve on lar
bir kurtanc1 olarak goriilmeye ba§lanm1§tlr.
Dog·u'daki bu yeni geli§meler kar§1smda, Amerikan mandas1
yanhlanndan !ngiliz hayram Rauf Orbay da hi, bir tehdit niyetiyle
bile olsa, Bati'ya kar§l Bol§evik
427
kozunu kullanmaya koyulur. Rauf Bey, 2 Mart 1920 gu nii
Istanbul'da Amiral Bristol ile yaptig1 konu§may1, Atattirk'e bir
telgrafht anlat1r. Konu§mada Bristol, «ABD kamuoyunun onceleri
Wilson .ilkelerini destek Iedig;ini, fakat sonradan Wilson'u
b1rakt1g1m, bu ilke lere bel baglamakhg1m1zm yarar
saglayamayacagmI» soyler. Rauf Bey, §U kar§1hg1 verir :
cc- Amerika i§e kari§maz ve Avrupalilar da bizi mahvetmekteki
kararlarindan donmeyecek olurlarsa, dayanak noktasim ister istemez
Dogu'da arayacagiz)) *1 •
KIRK KATIR MI, KIRK SATIR MI?
Ermenistan olma tehdidi altmda, Dogu'nun anti komiinist ileri
gelenleri, bir «ehven-i §eni sayarak Bol §evik olmay1 c;oktan
dii§iintirler. Dogu Anadolu, Ame rikan mandasmm Ermenistan olma
anlamma geldigi ni sezdiginden, Amerikan mandas1 tezini kotii
kar§1la m1§tir. Erzurum Kongresi, ezici bir c;ogunlukla manda ya
kar§1t tutum takmm1§tir. Mandac1hk, S1vas Kong resi'nde ancak Bati
Anadolu'dan ve ozellikle Istanbul' dan gelen delegelerle taraftar
toplamI§tlr.
Dogulu yazarlardan Siileyman Nazif, ccErmenistan olmak yerine,
Bol§evik olmakn bic;imindeki bu korku yu, 26 May1s 1919'da
toplanan Saltanat ~uras1'nda §U sozlerle anlatir :
«Avrupa'mn bir dii§manhl?;l vardir. Ve bu dii§man hk c;ok eskidir.
Gerc;i Kmm Sava~1'nda, ingiltzre'nin, Fransa'mn yard1mlanm gordiik.
Fakat Paris Antla§-
"' Bir musliiman ajanm verdigi rapora dayanarak, 14 $ubat 1920'de
Robeck, Curzon'a §oyle yazar: «Rauf Bey, bol§eviklerin
milliyet~ilere para yard1m1 onerdiklerini, fakat milliyet~ilerin
ilkelerini satmay1 istemediklcrinden, yard1m1 te9ekkilrle red
dettiklerini soyledi». Anadolu'da geziden donen yuksek mev kideki
ba&ka bir · Tilrk ajan da 18 Mart 1920'de Londra'ya ile tilen
§U raporu verir: «Mustafa Kemal'in c;evresi belirtti ki,
Tilrkiye'ye ki:itil ban§ ko9ullan sunulursa, bagmis1zlig1 Yitirmek
tense bol9evik olmay1 yeg tutacaklarm.dan, bol§eviklere katll may1
isterler» (Bilal N. $imflir, ingiliz Belgelerinde Atattirk, Cilt I,
s. 375 ve 377).
428
mas1'm yapanlar ve daima bizi sava§a silriiklemi§ olan lar, 93
Sava§1'm (1877) a<;anlar ve hiristiyan unsurlan bize kar§l ayaga
kaldmp bagnns1zhga kavu§turmak is teyenler yine bunlardir. Bunun
i<;in biribirimizi aldat m1yahm ve (musli.i.man-hiristiyan)
unsurlarm anla§ mas1 gibi anlam1 olmayan sozleri soylemeyelim ...
Ora lan Rusya'ya smir kom§usudur ve Bol§evikligin girme si igin
bir geli§me alam vardir. jyice bilsinler ki, ora da bulunan
mii.slUmanlar, eger onlar bOyle bir§eye (Er menistan yapmaya)
kalkz§irlarsa, Rus Bol§eviklerinin oncii.leri bile·
olurlar))~.
O gtinlerde Aydm'h San Htiseyinoglu Ahmet Bey de arkada§1 Yunus
Nadi Abahoglu'na §oyle yazar :
<<Yunanzn kovulmasi ugruna, vicdanen inanmadi gim
Bol§evikligin memleketimizde egemen olmaszna ve butun mal ve
mulkumiizden bize zerre kalmamasina ra zzyzm».
ANKARA'DA UMUTSUZ GUNLER
ig isyanlarm geni§lemesi, Ankara'nm bile ig isyan larm tehdidi
altmda kalmas1, Sevr Antla§mas1 ile Ttir kiye'nin idam fermanmm
imzalanacagmm anla§1lma<>1 ve Yunanhlann bir direni§le
kar§1la§madan Bursa'yi i§ gali, 1920 y1lmm ortalarmda umutsuzlugu
iyice arttmr. Hatta 1920 Eyli.ili.intin ilk gtinlerinde ba§kentin
Ankara' dan S1vas'a ta§mmas1 bile kararla§tinhr. 0 gtinlerin
Ankara'smm umutsuz havasm1 Halide Edip ((Ttirki.ln Ate§le
imtihanv>nda en <;arp1c1 bi<;imde aniahr :
Ankara'da ayaklanma beklenmektedir. Halide Edip · kocas1 Adnan
Ad1var'a :
«- Halk tarafmdan pargalanmaktansa zehir ahr, oliiriim)) der. Dr.
Adnan Ad1var ise iizerinde daima kuv vetli bir zehir ta§1maktad1r.
Halide Edip §oyle devam eder:
«Halk arasmda bize kar§1t ak1m herhalde vard1. Bizleri oldiirmek
istedikleri muhakkakt1. Aym za.man da biittin tra§h ve
gomleklilere d.e kafir goziiyle bak1- yorlard1».
429
((Mustafa Kemal Pa§a'mn o gilnlerdeki kadar yor gun ve bazen de
ilmitsiz oldugunu gormil§ degilim».
Bir ak§amiistu Atatiirk'iin karargahmda biitiln tel-· ler kesilir
ve silah sesleri gelir. Halide Edip, o dakika lan ammsar:
((Once herkes heyecanlanch. Mustafa Kemal PR§a, ayakta dola§arak
emirler veriyor, hemen herkes omru niin son dakikasm1 ya§ad1gma
inamyordm 3 •
i§te 1920 y1lmda boyle bir c;;aresizlik ortammda, Anadolu'daki en
tutucu ve gerici c;;evrelerde bile, Bol §evikler bir kurtanc1
olarak gozukmeye ba§lar. 1920 yazmda Bol§evikler ic;; sava§I
kazanm1§lard1r. Polonya ic;;lerinde ilerlemektedirler. Gerc;;ekc;;i
Lenin dahi, ihtila lin Almanya'ya ve btitiin Avrupa'ya s1c;;ramak
uzere oldugu kamsmdadir. Kar§1-devrimcilerden Denikin'in bozguna
ugrat1lmasmdan sonra Kafkasya'nm Bol§e vikle§tirilmesi her an
beklenmektedir. Rusya'da Turk ve miisliiman birliklerinin (Ye§il
Ordu), K1z1l Ordu'nun yanmda zaferden zafere kO§tuklan haberleri
Ankara'ya gelmektedir. Ye§il Ordu'larm Anadolu'da zaferleri ha yal
edilmektedir. Bol§evik Azerbeycan'm Cuinhurba§ kam Neriman
Nerimanov, 19 Agustos'ta BU.yuk Millet Meclisi'nde okunan
mektubunda (<Ba§ka kurtulu§ yolu yok» demektedir :
«Mtisliiman komunistleri, sizin amacm1za varmamz ic;;in, olanca
giic;;lerini harcayacaklard1r. Aksi takdirde, ne sizin i~in ve ne
de butun Dogu ic;;in varhk yoktur».
MECLiS'TE DOGU'DAN KURTARICI BEKLENiYOR ...
Bursa i§gal edilince, bol§eviklikle ilgisi bulunma yan baz1
milletvekilleri, «BOl§evik olallm da, Bol§evik ler gelsin bizi
kurtars1n» demeye koyulurlar :
«- Ne bekliyoruz? Ni<;;in komilnizmle halka yeni bir ruh
a§zlamzyoruz? Hangi mal, hangi servet kaldi ki korkalim?n ~
430
Tutucu Besim Atalay, Azerbeycan'dan Bol§evik miisliiman
birliklerinin gelmesini aQ1kga ister :
«Aydm'1 Yunan ahrken, bizim miisliimanlar kar§1- lad1lar,
(Yunanhlann) buyrugu altma girdiler. Fakat Aydm'1 onlar (Yunanhlar)
nas1l b1raktilar? Ug gful ui;; gece sava§tilar. Memleket elden
gittikten sonra Azer beycan'dan kuvvet gelecekmi§ ! Ben onu
bilmem. Mem leket ezildikten ve memleket gignendikten sonra o kuv
vetler neye yarar? Geleceklerse gelsinler ... >> 5
Di§i§leri Bakan Vekili Muhtar Bey, A vrupa kapa nmca, «Bu devletin
biitl.m politikas1 Dogu'ya yonelmi§ tin> der.
Dogu, Bol§evik Rusya'dir. Millet Meclisi, bize Do gu'dan ellerini
aQan Bol§evik Rusya'ya ko§may1 oneren hatipleri onaylar :
«Besim Atalay - Arkada§larim, bugiin Osmanlt Dunyas1, Anado!u'da
iki onemli ta§kmm kavu§ma nok tasmda bulunuyor. Bunun birisi
inanQlarm, dinlerin dogdugu Dogu'dur; birisi zulmiin, kahnn, baskmm
be lirdigi Bati'dan geliyor.
Celal Bayar - Uygarhk ad1yla... (Bravo sesleri) Besim Atalay
(deyamla) - Bu zay1f k0Uanm1zla,
y1gm y1gm kurulu§lanm1zla, bu iki ta§kmm i<;inde §a §lflP
kald1k. Hangisine kat1lacag1z? Mutlaka bu iki kuv vet Qarp1§acak
... Gladstone'un torunlarmm siingtileri altma m1 gireceksiniz?
Yoksa Dog·u'dan bize ellerini aQan kuvvete mi ko§acaks1mz?
(Dogu'ya, Dogu'ya ses leri) ».
Millet Meclisi'nin 10 Temmuz 1920 giinlti oturu munda §6yle
konu§malar olur:
ccismail Suphi (Burdur) - 'Bol§evik', '§eytan' ya da 'Qinli' olmak
gerekiyorsa, olunacak ...
Ahmet Fevzi (Batum) - Miicadele iQin Tiirkiye''"' nin nilfusu
yeterli deg·il. Onbe§ milyonla bu i§ ba§an lamaz. Oysa ki,
Rusya'da aym duygu ve dii§tincede yilz milyon milsliiman var. Bu
yilz milyon orgiltlendirilme li. Hepsi Qagnya hazir ...
431
•
14 Agustos 1920 glinlii Meclis oturumunda ismail Su phi Soysall1
(Burdur), Mustafa Kemal'den Bol§evik kuvvetlerinin c;ag1nlmasm1
ac;1kc;a ister ve aralarmda ~u konu§ma gec;er:
«ismail Suphi - Pa§a Hazretleri. .. Bizim kuvnt lerin Rus
kuvvetleriyle ittifak edeli hayli zaman olmm~ tur. O zamandan beri
o kuvvetlerin buraya c;ag1nlmas1 dil§iiniilmii§ miidi.i.r, boyle
bir giri§ime gerek var m1d1r?
Mustafa Kemal -- Neden dolay1 boyle bir giri§im yapahm? Boyle
giri§im var m1d1r? Ne sebep vard1r efendim? K1z1l Ordulan bizim
memleketimize c;aguma giri§iminin bizce dii§iiniildiigii hakkmda
bir bilginiz mi vard1r?
!smail Suphi - Soruyorum efendim ... Mustafa Kemal - Yaptm1z m1,
yapmad1mz mi di
ye soruyorsunuz, rica ederim. Boyle bir soru sorabilmek ic;in
durumu c;ok iyi dii§iiniiniiz, c;oziimleyiniz; ondan sonra Genel
Kurul oni.i.nde soru sorunuz. Biz bOyle bir §ey dii§iinmedik ve
dii§iinmek de istemiyoruz» 7 •
BOL§EViKLiGiN iLANI ONERiLiYOR. ..
1920 baharmda, Bol§evik ku vvetleri Kafkasya'ya dogru ilerlerken
«iinlil milliyetc;i» Hamdullah Suphi, Bol§evik olunmasm1 ve K1z1l
Ordu destegine dayamlma sm1 ileri surer ve bu gorti§ Meclis'te
rag·bet bulur :
«Hamdullah Suphi - Madem ki Bol§evikler, smir lanm1za yakl~1yor ve
bizim onlan geri c;evirmek olana g1m1z da yoktur. Ozellikle o
kuvvet, ingilizler Rusya'y1 istila ettikleri vakit yerinde
vuru§larla onlan toprakla nndan atti. Giiney Rusya'da
tutundurmad1lar. Kuzey Rusya'da birakmad1lar. Madem ki bu kuvvet
hem kendi topraklanm koruyacak, hem ba§ka topraklarda
gorii§li.-
432
nU. kabul ettirecek bir biiyiikliiktedir, orgiitliidiir ve yava§
yava§ bize yakla§maktadir, o halde Meclis'in go revi, olumlu ya da
olumsuz gorii§ilnii tez elden belirt mektir. Eger olumlu bir
gorii§e sahip isek, eger oyle bir kamdaysak memleketimizi
aydmlatahm, gelenden korkmasmlar .. Iman ediyorum ki,
memleketimizdeki is tilac1 hain kuvvetleri kovmak i(!in bizim en
dogal yar d1mc1m1z, gelen Bol§evik kuvvetleridir. (Alk1§lar)
».
Medreseden yeti§me Besim Atalay, giiniimiizde «Ya Washington'a, ya
da Moskova'ya s1gmacag1z» bi<;imin de siirdiirtilen bir
anlay1§la ve miithi§ bir CO§kunlukla, kurtulU§U Kiz1l Ordu'dan ve
bol§eviklikten bekleyen (\tinlli milliyet<;i» Hamdullah Suphi'yi
destekler:
c<Bilyilk Peygamberimiz diyor ki, dini ve milslilman lzgz ondan
olmayan birtakzm . insanlar saglayacak ve peki§tirecek. j§te Allah
o kuvveti bize gonderiyor. Biz Bol§eviklere yakla§tzkc;a, $eriat'a
daha r;ok yakla§iyo ruz» 8.
Mahmut Gologlu'na gore, o gun «Bol§evik ordulan ile smir aynhg1m
bile ortadan kaldiracak bir i§birligi igih Meclis karan almabilirdi
... » 9
ileride gorecegimiz iizere, bunlar tek yanlI dii§ler dir.
Bol§eviklerin Tiirkiye'ye asker gondermeye ve as keri ittifak
yapmaya en ufak niyetleri yoktur. Millet Meclisi'nin askeri ittifak
onerisini dahi Bol§evikler geri i;evireceklerdir. Fakat 1945'ten
sonra kurtulU§U Altmc1 Filo'da arayacak olan Refik Koraltan'lar,
Hamdullah Suphi Tannover'ler, Celal Bayar'lar o giinlerde K1z1l
Ordu'ya, ya da Bol§evik Ye§il Ordu'ya umut bagfam1§ lardir.
Enver Pa§a da, Lenin'in kendisine saglayacag1 Rus ya
miisliimanlarmdan kurulu bol§evik tiimenlerle Ana dolu'ya ge(!ip,
Milli Hareket'in liderligini alacagi umu dundadir. Fakat
Bol§evikler, Enver Pa9a'ya tilmenler vermeyi reddedeceklerdir.
Tiirkiye Komtinist Partisi li deri Mustafa Suphi de kuracag1
bol§evik birlikleriyle, Anadolu'ya gec;me dii§ilncesindedir.
Mustafa Kemal'e,
433
bol§evik yard1mmm kendi arac1hg1yla yap1lacagm1 bil· clirmi§ ve
Baku'da bir Bol§evik Alay1 te§kil etmi§tir. Fakat bu birlik Ermeni
engelini a§amaz. Ne K1z1l, ne de Ye§il Ordular, Anadolu'ya ula§1r
...
YE~iL ORDU, ANKARA'DA
Bununla birlikte, Anadolu, en umutsuz gilnlerihde Ye§il Ordu'yu bir
kurtaric1 olarak beklemi§tir. Enver Pa§a'mn Ye§il Ordu'nun ba§mda
Anadolu'ya gelmesini dii§leyenler az degildir. Kaz1m Karabekir,
bundan ya· rarlanarak, Ye§il Ordu'nun onciisii diye ufac1k bir
miif· rezeyi biiyiicek bir ye§il bayrakla Ankara'ya yollar. Er·
zurum'lu dada§lardan kurulu miifreze «Ye§il !slam Or dusu geliyor»
diye yollarda propaganda yapar10•
Hakimiyet-i Milliye gazetesi, 40 ki§ilik oncii miif rezenin,
Ankara caddelerinde ye§il bayragi ile vatanse ver duygulari
yeniden dalgalandlrd1g1m yazar1,1•
Bol§evik liderligine heveslenen <;erkez Etem'in kuv vetleri
arasmda da bir Bol§evik Taburu vardlr. Fakat bu da, Qerkez Etem'in
amlannda yazd1g1 iizere, Eski §ehir milliyet<;ilerinin
Karake<;;ili A§ireti mensuplarm dan kurdugu bir birliktir.
Etem, bu birligi §6yle tamt maktadir:
«Bol§evik Taburu adnn alan dolgun mevcutlu bir piyade taburumuz
vardi. 700 mevcutlu bu milis birligi ni i;;ogunlukla
Karake<;;ili A§ireti mensuplan arasmdan Eski§ehir Miidafaa-i
Milliye orgi.itii kurmu§ ve emrimi ze gondermi§ti. Taburun komutam
Yiizba§l Ismail Hak kl Efendi, sava§<;I olmaktan i;;ok
geri;;ekten Bol§evik ruhlu, kar§1smdaki di.i§man ordusunu sava§a
kar§1 kI§ kirtma yetenegine sahip birisi idi. Son zamanda sava§
tan b1km1§ askerleri, hiiki.imetlerine kar§I ayaklanmaya
k1§kirtiyordu. Kendisine bu yiizden olaganiistti odenek
vermekteydim. Taburun ad1 bu kornutan yiiziinden ve rilmi§ti»
12•
K1saca, Anadolu'ya Bol§evik birlikleriniil gelmesi,
434
bir edebiyattan ibaret kahr. Fakat daha once kurtulu §U Amerikan
mandasmdan bekleyenlerden c;ogu, bir si.ire de Bol§evik taburlan
umuduyla ya§arlar.
BOL~EViK iHTiLALi'NiN TURKiYE i<;iN ANLAMI.
Ote yandan, Bol§evik 1htilali, bi.iti.in mazlum iilke lerde milli
kurtulu§ umudunu ate§lemi§, bagims1zhk mi.icadelelerine h1z
kazandirmi§tlr.
Emperyalistler, ba§ta Lloyd George ve Churchill ol mak i.izere,
Ti.irkiye Bogazlar'dan 1ngiliz ve Frans1z do nanmasm1 gec;irmedigi
ic;in Qarhk Rusyas1'i11n yard1- mma gidemediklerini, Bol§evik
ihtilali'nin bu yiizden patlak verdigini ileri si.irmekte ve bunu
Ti.irkiye'yi ceza land1rma gerekc;elerinden biri saymaktadirlar.
Atati.irk' i.in biiyi.ik katk1s1 bulunan Qanakkale Zaferi,
emperya listlerce, diinya c;apmda emperyalizme indirilmi§ bi.i
yiik bir darbe olarak goriilmektedir.
Ti.irk milliyetc;ilerine de Bol§evik ihtilali, Qarllk Rusyasl'mn
ingiltere, Fransa ve italya ile birlikte Ti.ir kiye'yi yak etme
planlarmm beklenmedik bir mucizey le yok olmas1 bic;iminde
goziikmektedir: Anadolu'nun Rus i§gali, Bol§evik ihtilali ile son
bulmu§tur. Bol§evik ler, 'I'iirkiye'yi payla§ma anla§malanm
yirtmi§lar, her ~iirlii imtiyazlarmdan vazgec;mi§lerdir. Yusuf
Kemal Tengir§enk, Bol§evik ihtilali'nin Tiirkiye ic;in ne anla ma
geldigini §U sozlerle anlat1r :
«Biiyiik Harp'te Ruslar Refahiye'ye kadar gelmi§ lerdi. 1htilal
Rus Ordusu'nu geri gotiirdi.i. ihtilal olma sa idi, Ordu kolay
kolay oradan c;1kar m1yd1?
. Rusya'da oteden beri bizim gerqek dil§manimiz <;ar likla
Ortodoks Kilisesi idi. Ayasofya'nin hiltilini indirip yerine har;i
koyrnak, bu kilisenin en buyuk emeli idi. Lenin bu iki kurumu, yani
iki buyuk dil§mamm1z1 yik maya ahdetmi§ ve yikm1§tlr»1a.
Askeri incelemeleriyle tanman Sedat Pa§a da «Y1l dmm'm Ak1beti»
adh kitabmda durumu tamamen as keri ac;1dan 12oyle degerlendirir
:
435
«1917'de Rus cepheleri 9ozillmeseydi, Kafkas Cep hesi'ndeki ikinci
ve U9iincii Ordulanm1zla, Anadolu'nun ortiiliip korunabilecegine
kesinlikle giivenilemezdi» a.
Falih R1fk1 Atay .ise, Bol§evik ihtilali'nin o gunler de
Tiirkiye'nin gelecegi bak1mmdan onemini, kendine ozgii 9arp1c1
iislubuyla dile getirir :
«Tuhaf kader cilveleri vardir. Eger Lenin <;;arltgt yikmasaydz
ve Rusya zafer gunune eri§se idi, Istanbul Rus olacalctz. insanzn
acaba bir Istanbul kO§esine Le nin'in bilstunu koysak mz, diyecegi
gelir» 15 •
ccYa <;ar Rusya's1 1917'de y1kllmam1§ olsayd1? Miit tefikler'le
aralarmdaki anla§maya gore Istanbul, Sa karya k1y1larma kadar
Ruslann miHkii olacaktI. 1918' in o haftalarmda Rus Ordulan
Komutam, <;ar Niko la'y1 Dolmabah9e Saray1'111n nht1mmda
kar§1layacakt1. Daha neye ugrad1gm1 bilmeden, Dogu'dan Giiney'e
dog ru, Adana'ya kadar uzayan bir Ermenistan kurulacak tI. Lenin,
<;arhgi devirdigi sirada, Rus ordula_nnm ne rede ise S1vas
kap1larma dayanm1§ oldugunu unutuyor duk»16.
Mart 1917'de <;arhk devrildikten sonra, yerini alan burjuva
hiikiimetler, <;arhk politikasm1 siirdilrmii§ler dir. DI§i§leri
Bakam Prof. Miliukov. 18 Mart 1917'de, du~andaki Rus sefirlerine,
Tiirkiye'yi par9alayan gizli anla§malann yiiriirliikte bulundugunu
bildirmi§tir. An- 18.§malarm y1rt1lmas1m yalmzca Bol§evikler
isterler. Petrograd Sovyeti, milletlerin kaderlerini tayin hak km1
savunur ve toprak ilhak1 olmadan ban§ 9agnsm da bulunur.
Tiirkiye'den pay almak isteyen Miliukov, 1917'de Bol§eviklerin buna
kar§I 91kl§1 yiiziinden istifa zorunda kahr.
Kas1m 1917'de iktidart ele almca, Bol§evikler, bu goril§lerini
uygulamaya koyulurlar ve «Rus toprak aga Ianna ve kapitalistlerine
kfl.r ve imtiyaz saghyor>l de dikleri gizli anla§malan
yirtarlar. O giinlerde ingiliz Proletaryas1 ise, 28 Arallk 1917
tarihli karanyla, «Tiirk
436
Hilkiimeti'nin dunyaca lanetlenen yonetimi>mden soz etmekte ve
ccErmenistan, Mezopotamya ve Arabistan' m Sultan ve Pa§alanmn
zuliim yonetimi altma yeni den konulam1yacagm1J) belirtmekte,
Istanbul ve c;evre sinin Tilrkiye'den kopanlmasm1 istemektedir.
Istanbul' un Turklerde kalmasm1, Ba.ti proletaryasma ragm~n. yalmz
Bol§evikler savunmaktadir.
Bunun ic;indir ki, 22 Nisan 192l'de Ankara'ya Bol §eviklige
§iddetle kar§1t bir rapor gonderen Riza Nur dahi, raporunda §U
dil§iinceyi ileri surmektedir :
ccBOl§eviklik, bizim gorti§timtize gore, Rusya'daki Ttirkliik
alemine zararh ise de, <;arhk'a oranla pek az k6ttidtir. Hatta
faydah bir§eydir ... Rusya'da komtiniz min bir faydas1 da;
vaktiyle olen Bizans'm btitiln din sel kibirliligini kucagma
alarak bize dti§man yapt1g1 Ortodokslugu mi.ithi§ bir bic;imde
darbelemesidirn.
Be§ alt1 ay sonra Bol§eviklere kar§I sava§ ac;acak olan Enver
Pa:§a, 4 Mart 192l'de Riza Nur'un goril§le rini daha buyuk bir
co§kunlukla savunur:
ccBen dogrusu bizim varhg1m1z ac;1smdan bu komti nist ve
kapitalist mi.icadelesini Tann'mn bir armagam say1yorum. Bliti.in
dtinya komtinist olarak Uc;uncu En ternasyonal etrafmda toplamrsa,
o vakit biz de her halde o kutleye uygun bir bic;:im verecek yolda
gtic;len mi§ oluruz ki, bu da pek ac;1k bir gelecektir. i§te Rusya
ve Rusya'daki komtinizmin bize bu kadar buyuk bir fay das1 apac;1k
iken, bence, eg;er Rusya'da komtinistligin sonmek tizere oldug·unu
g6rlirsek, onu da canland1racak yard1mlardan geri durmamahy1z,
kamsmdaymi. Komii nizm yilzlinden feda olan zengin islamlann
miktan bel ki son zamanda Anadolu'nun bag1ms1zhg1 ic;in 6tede
beride ba§ gosteren ayaklanmalarm verdigi yitikler ka dar bile
degildir».
i§te her turlii ideolojinin di§mda, Bol§evik ihtilali, Turk
milliyetc;ileri ic;in bir kurtulu§ mlijdesi getirmek bak1mmdan
bilyilk onem ta§1maktad1r. Emperyalizmin Ermenistan ve Anadolu'yu
i§gal planlan, Bol§evik ihti lali sayesinde c;:okmil§ti.ir.
437
RUSYA TURKLERi VE BOL~EviKLiK
Bol§evik ihtilali, ba§langicmda Rusya'daki Tiirk topluluklan igin
de bir kurtulu§ mi.ijdesi getirmi§tir. Nitekim Qarhk Rusyas1'nm
insafs1zca ezdigi Tiirk top luluklan, 1917 ihtilali'nden sonra
bag1ms1z devletler lrnrmaya yonelirler. ihtilal olunca, Bol§evik
Hilkiimeti, 2 Arahk 1917'de Rusya Turk ve milsJi.imanlara §U gag
nda bulunur:
((Rusya miisliimanlan, Volga Tatarlan, K1nm Ta tarlan, Kirg1zlar,
Sibirya ve Tiirkistan Sartlan, Kaf kasya Tiirkleri ve Tatarlan,
Qegenler, Kuzey Kafkas ya'hlar ve Rus i;arlan tarfmdan camileri,
minberleri y1k1lm1§, dinleri, gelenekleri gignenmi§ olanlar, biz
siz lere sesleniyoruz :
Sizlerin dinleriniz, gelenekleriniz, milli ve ki.iltiirel
kurumlanmz bundan bi:iyle i:izgiir ve dokunulmazdir. Milli
ya§antm1z1, tam bir i:izgiirliik iginde diizenleyiniz. Buna
hakk1111z vardir. Biliniz ki, haklanmz, oteki Rus ya halklarmm
haklan gibi, ihtilal'in ve ihtilal'in orgiit leri olan i§t;i,
Koyli.i ve Asker Sovyetlerinin gilgli.i g"ii vencesi
altmdadm>.
PROF. ZEKi VELiDI'NiN HiKAYESi
Bu gagnya uygun bigimde, Tiirkler ve miisliiman lar, birgok
htikiimetler kurarlar. :i:ngiltere, Fransa ve 'ABD'nin destegiyle,
Bol§evik iktidara kar§1 yiiriitillen amans1z it; sava§ta, Rusya
Tiirk ve miisltimanlan, Bol §eviklerin safmda sava§ verirler.
Marksist deyimiyle, ((burjuva milliyeti;ileri>J olan Rusya
Tiirklerinin lider leri, bol§evikliklerini ilan ederler. Bunun en
tipik or neklerinden biri, ikinci Diinya Sava§I s1rasmda Hitler'
le i§birlig"i yapan i\nlii tarihgi Prof. Zeki Velid'i'nin hi
kayesidir:
Ekim ihtilali'nden sonra Zeki Velidov'un ba§kan hgmdaki bir
Ba~kurt Hilkiimeti ozerk Ba§kurt Devle-
438
ti'ni ilan eder. Bol§eviklerle ilkin c;;at1§3.n Velidov, ic;; sava§
s1rasmda <;arhk dilzenini geri getirme c;;abasmda ki Ko1c;;ak
ve Dutov'un bask1 ve zulmil ilzerine, Bol§e viklere yakla§ir ve
1919 yih ba§larmda «Ba§kurt Sovyet Muhtar Cumhuriyeti>ini
kurar.
Bu cumhuriyetin ba§kam Velidov, artik Bol§evlk tir. Biltful Rusya
Sovyetlerinin Yedinci Kongresi'nde Velidov, «Ba§kurt prol~teryas1
ve Ba§kurt ve Kirgiz fa kir k6yl'iilerin s6zcilsil» olarak konu§ur
ve «proleterya nm ba§kenti olan Petrograd'm Yudenic;;'e kar§I
savu nulmasmda K1z1l Ba§kurt Ordusu'nun g6sterdigi ba §anlann
kutlar. Velidov, bir Ba§kurt Korniinist Partisi kurmaya
c;;all§ir17•
Beyaz Ruslar yenildikten sonra Velidov, yeniden anti-bol§evik
olacaktir. Bununla birlikte, ic;; sava§m ka zamlmasmda, Rusya Turk
ve milsliiman kitleleri 6nem li bir rol oynarlar. Nitekim Stalin,
1942 y1lmda dahi §Oyle kOllU§Uf :
«Eger Rus proleteryasi, eski Rus imparatorluifu' nun ezilen
halklarinin sevgi ve desteifine mazhar ol masaydi, Rusya'da devrim
ba§ari kazanama.zdi ve Kol r;ak ile Denikin yenilemezdi»1s.
ALMANYA'DA MiLLI BOL$EViKLiK!
Bol§eviklik, A vrupa'mn da yalmz proleter ¢evre lerinde degil, bir
k1s1m milliyetc;;i burjuva c;;evrelerinde bile umutla
kar§1lanacaktir. irlanda Kurtulu§ Hareketi Sinn Fein, Sovyetlerle
anla§rnaya yonelecek ve c<irlan da K1z1l Orduswindan ve irlanda
ccl§«;;i Cumhuriyeti»n den soz edecektir. Almanya'da bir c!Milli
Bol§evizrn» ak1m1 geli§ecektir.
1918 y1h sonlarmda Almanya'da proleterya ihtila li yaprna
dti§iincesiyle Berlin'e gelen Bol§evik liderler den Radek ile
Alman milliyetc;;ileri ve subaylan once cezaevinde, sonra
ag1fland1g1 evde ili§ki kurarlar. Ra dek, Arahk 1918'de Almanlara
a<;1kc;;a §6yle konu§ur:
439
«itilaf Devletleri'nin boyunduruguna kar§1 Alman ya'y1 koruma ve
savunabilmenin tek yolu, Alman i§<;;i lerini Almanya'mn
Efendisi yapmaktir... itilat Devlet leri lordlarmm en c;ok
korktuklan §ey, ordulannm ne istediklerini bilen i§<;ilerle
temasa gelmesidir».
KurtulU§U Almanya'da proleter ihtilalinin gerc;ekle§ tirilmesinde
goren Radek, Alman milliyetc;i subaylan nm arad1g1 adam haline
gelir. Almanya'ya kac;an Talat ve Enver Pa§alar, cezaevinde
Radek'in ilk ziyaretc;ileri arasmdad1rlar. Enver Pa§a, bu temaslar
sonucu, islam Dtinyas1'm tngiliz emperyalizmine kar§l ayaklandirmak
ic;in Moskova'ya gidecektir. Enver Pa§a, yakmdan tam dlg1 Alman
subaylanm Bol§eviklere yonelmeye te§vik eder. Yeni kurulan Alman
Ordusu Reichswehr'in ba §llla gelen Von Seeckt, Enver'in yakm1dir
ve Diinya Sa va§1'mn son giinlerinde Enver Pa§a'nm Kurmay Ba§
kanhgm1 yapm1§tlr. Seeckt, itilaf Devletleri'ne kar§l Bol§eviklerle
ittifak yapma politikasmm §ampiyonlugu nu yi.iklenir. Moskova'da
Troc;ki'nin yard1mc1s1yla ko nu§an Enver Pa§a, 26 Agustos 1920'de
Bol§eviklerle ili§ ki kurmas1m istedigi Alman Ordusu'nun ba§ma
§Un lan yazar:
«Burada gerc;ek iktidan elinde tutan bir grup var. Almanya ile
anla§madan yana olan Troc;ki, bu grubun ic;inde. Bu grup 1914
Almanya smmm tamyabilecek tir. Diinyamn halen ic;inde bulundugu
kaostan c;1k1§m tek yolu olarak, bunlar, Almanya ve Ti.irkiye ile
i§bir ligini gormekteler. Grubun mevkiini gi.i9lendinnek ve butiin
Sovyet Hiikiimeti'ni davaya kazanmak ic;in, res m'i olmayan
yollardan Sovyetlere yard1m yap1lamaz m1? Miimkiinse silah
sat1lamaz m1? ... Almanya'nm durumu na ac;1khk ve kesinlik
kazand1rmak ic;in, Bol§eviklerin temsilcileriyle bir anla§maya
varmamzm onemli oldu gu kamsmdaynn. Ruslara yard1m amac1yla,
Koridor'da, ya da ba§ka uygun bir yerde bir goniillii ordusu kuru
labilir ve bir ayaklanma hareketi ba§latilabilir>> rn.
Seeckt'in kurmay heyetinden olan ve Enver'in de yaklm bulunan
General Kostring ile Emekli General 440
Reibnitz, Alman subaylan ve Radek arasmdaki temas Ian
ha.zirlarlar. Reibnitz, koyu anti-bol§evik olan Lu dendorff'un
eski bir yakm1dir. Fakat cezaevinden g1km ca Radek'i evinde
ag1rlayan Reibnitz, Bol§eviklige sem pati duymaktadir. Bu emekli
general, Bol§evik Radek'e, subay arkada§lanna yalmz Sovyetlerle
ittifak yapma y1 degil, fakat bir cins ban§<;l ihtilal yapmay1
orgutle digini soylemektedir ..
Radek'in cezaevindeki devamh ziyaretgilerinden olan Ludendorff'un
eski istihbarat ba§kam Albay Max Bauer ise, «i§~i sinzfz ile subay
sznzfi ittifakz))m oner mektedir. Albay'a gore, bu, Sag'm iktidan
ele ge9irme si, i§<;ilerin burjuva demokrasisinden hayal
kmkllgma ugramalan ve Almanya'da i§<;i diktatorltigtini.in, «su
bay sm1f1» ile i§<;i sm1f1 arasmda bir anla§mayla ancak
miimki.in olabilecegi sonucuna varmalanyla gergekle §ebilecektir.
istihbarat91 Albay Bauer, 1920 Nisanmda, «kuvvetli adam
gereksinmesini duyabilmesi i<;in Alman ya.'ya once tam
Bol§eviklik gelmelidir)) demektedir. Ra. dek, istihl:larat91 albay
i<;in §Oyle konu§maktad1r:
«Bana anlatt1 ki, bu temel tizerinde, subaylar, Ko mtinist Partisi
ve Sovyetler Birligi ile bir pazarhga gi ri§ebilirler. Bizim dize
getirilemiyecegimizi ve itilaf Devletleri ile mi.icadelede
Almanlarm muttefiki oldugu muzu anlam1§lard1n> 20 •
1918 yazmda klsa bir sure Dl§i§leri Bakanhgi ya pan Amiral Hintze
de, c<itilaf Devletleri'nin Almanya' YI bogazlamasm1 engellemek
i9in)) Bat1'da zamanmda bir Di.inya ihtilali'nden ya.nadir. Hatta
iinlii AEG fir masmm kurucusu Walter Rathenau bile Radek'in ce
zaevi ziyaret<;ileri arasmdad1r. Kapitalizme art1k donii
lemiyecegini belirtmekte ve «yap1c1 bir sosyalizm»den soz
etmektedir.
!§te bOyle bir ortamda Almanya'da «Milli Bol§e viklik)) aklm1
geli§mi§tir. Unli.i ingiliz bilim adam1 Carr, bu ortam1 §oyle
anlatmaktadir :
«Yenik Almanya'da Rus ihtilali, Bol§evik ihtilali' ne sempati
besleyen dar 9evrelerin 9ok otesinde bir c;:e-
441
kicilik kazand1. Ihtilal, komi.inist solu da, milliyetc,;i sa g1
da etkiledi. Subaylar da dahil, geleneksel olarak ta mamen sagda
bulunan birgok Alman ic;;in 1919 y1lmda Almanya'mn tek kurtulu§
yolu, ihtilal olarak gozuk mekteydi. Bu y1kma gi:irli§i.inde, tam
umutsuzluk hava smm pay1 bi.iyiiktu: Alman Samson'u, yenilgi ve
kuc;;uk di.i§me saatinde, galip Filistinlileri aldatmak ve tap1-
nagm slitunlanm y1kmak ic;;in, Bol§evikligin karanllk guc;;lerini
yard1mma c;;agirabiliyordu. Fakat bu gorii§lin, Rus ihtilali'nin
amac;;lanyla c;;at1§mas1 mutlaka gerek meyen olumlu yanlan da
vard1: Darbe, Bat1'ya ve ·li beral demokrasiye kar§1
yoneltilebilecekti. Otoriter ola cakti, ama §ehir proleteryasmm
yeni gliclinli tamya cakt1. Amac;;, Alman milli askeri guci.iniln
canland1nl mas1yd1. Boylece, Milliyetc;;i Almanya ve Bol§evik Rus
ya arasmda, Bati devletleriyle olan ortak g1kar c,;at1§ma lan ve
ideolojik nefretle belirlenen bir ittifaka giri~ile bilirdiJJ
21.
Ludendorff gibi bagnaz bir anti-bol§evik olan Hoff man'm yazd1gma
gore, bu Bol§eviklerle i§birligi goru §il, gene;; subaylar,
ogretmenler ve genc,;lik arasmda ge ni§ taraftar bulmu§tur.
Laufenberg ve Wolffheim gibi sol liderler, «Milli Bol§eviklik»
goril§linii ortaya atm1§ lardir. Bunlar, Alman komunistlerini
Versay Antla§ma s1'na kar§I devrimci bir halk sava§I ilan etmeye
ve boy lece proleterya ihtilali ic,;in Alman milliyetc;;ilerinin
des tegini kazanmaya c;;agmm§lardir.
Burjuva milliyetc;;iler ile komiinistlerin i§birligi, Le nin ve
Radek gi bi Bol§evik liderler tarafmdan redde dilmi:;;se de, Kiz1l
Ordu 1920 yazmda Polonya ic;;lerinde h1zla ilerlerken, Alman
milliyetc;;i c;;evrelerinde Bohjevik lige baglanan umutlar iyice
artm1§t1r: itilaf Devletleri' nin yi:inetimindeki Serbest Danzig
§ehrincle Alman li man i§c;;ileri greve gitmi§ler ve Polonya'ya
yard1m geti ren itilaf Devletleri gemilerini bo§altmay1 reddetmi§
lerdir. Qok sayida Alman gi:intmusli, KlZll Ordu'ya ka tilm1§tlr.
Milliyetgi Alman sag1, Bol§evik ittifakm1 ac;;ik-
442
<;a istemi§tir. Alman Milliyetc;;i Partisi'nin yaym orga ru,
«proleteryayi kolelik zincirlerine baglayan itilaf Devletleri'ne,
i§<;i sm1fmm gerc;;ek dti§manlarma kar§l» kampanya ac;1lmasm1
istemi§tir. Lenin, a§lrI sagc1 «si yah yi.izler» ile Bol§eviklerin
olagandI§l bir blok te§kil ettig'ini ileri surmti§, <cAlmanya'da
herkes, hatta en ka ra gericiler ve kraicilar dahi, bizi
Bol§evikler kurtara cak diyor» sozleriyle durumu
saptam1§tir22•
Demek ki, 1920 yilmda en sagc1 Alman c;evreleri ve Prusya subaylan
arasmda dahi Bol§eviklik bir kurtulm1 yolu olarak gori.ilmektedir.
Kurtulu§ Sava§I'mn ilk yil larmda Ti.irkiye'de Bol§eviklige kar§I
duyulan yakmllk, Dogu ve Bat1'daki bu geli§melerin I§1g1 altmda
degerlen dirilmelidir.
DUNYANIN BOLf?EViK OLACAGINA iNANILIYOR
Ote yandan 1919 VB 1920 y1llannda Bol§evik ihti lali'nin yalruzca
Rusya'ya s1mrh kalmayip buttin Av rupa'ya ve dunyaya yay1lacagma
inamlmaktad1r. Bol §evik liderlerin c;ogu, Avrupa'da ihtilal
olmad1kc;a Rus ihtilalinin devam edebilecegini dahi
dti§i.inmemektedir ler. Avrupa burjuva c;evreleri, bu nedenle,
Bol§evik ih tilali'ni bogmak ic;in ellerinden geleni yapmakta, Av
rupa proleteryas1 ise ihtilalci bir ortam ic;inde bulun
maktadir.
Diinya ihtilali'nin kilit noktas1 olarak Alman ihti lali
gori.ilmektedir. Almanya'da her an ihtilal beklen mektedir. Gerc;i
Dunya Sava§I'mn sonlarmda, Sosyal Demokratlar'm tutucularla
birle§mesi sonucu, Alman proleteryasmm giri§imleri kanla
bogulmu§tur, fakat proleteryanm iktidara el koyma umutlan azalm1§
cle gildir. Ornegin 1920 Mart'mda Kapp Darbesi denilen sag
generallerin giri§tikleri darbenin c;oku§tiyle, ihtila le yolun
a<;1ld1g1 inanc1 uyanm19tir. Rusya'da da sagc1 General
Kornilov'un 1917 yazmda giri§tig·i ba§ans1z darbe, Ekim
ihtilali'nin ba9ansm1 haz1rlam1§tlr. Aym
443
§ey §imdi Almanya'da olmaktadir. Nitekim Lenin, Kapp Darbesi'ni,
r(Alman Kornilov olayrn diye kar§1lam1§ ve Dokuzuncu Parti
Kongresi'nde ((Alman i§9ilerinin K1z1l Ordular kurduklarmrn
a91klam1§tir. Almanya, Ag·ustos 1917 ko§ullanndad1r ve Ekim 1917
yakmdir. Ayr1ca in giltere'deki geli§meler de umutlu
bulunrnaktadir. in giliz proleteryas1, Sovyet Rusya'ya kar§1
giri§ilen askeri harekati engellemek i9in r(Eylem Konseylerin
kurmu§-. tur. Bu Konseyler, Rusya'da 9ubat 1918'den sonra ikin ci
bir iktidar haline gelen Sovyetler'e benzetilmektedir. ingiltere,
Bol§evik liderlere gore, 1920 y1lmda, 9ubat 1917 donernecini a§mI§,
Ekim ihtilali'ne dogru yol al maktadir ...
Boyle bir ortamda, 1920 yazmda, K1z1l Ordu'nun Polonya i<;inde
h1zla ilerleyi§i, Di.inya !htilali'nin kap1- y1 9ald1g1 inancm1
uyandmr. Agustos 1920'de K1z1l Or du Var§ova onlerine gelirken,
ikinci Kongresi'ni yapan Komintern, Diinya ihtilali'ni kutlar:
Polonya'da Bol §evik yonetim -kurulacak, ardmdan hemen Alman ihti
lali gelecek ve Almanya'dan ihtilal bi.itiin Avrupa'ya ve diinyaya
s19rayacaktir. Polonya ilerleyi§inin §ampiyon lugunu yapan ve
ger9ek9iligiyle tanman Lenin, buna igtenlikle inanmaktadir. Lenin
§6yle konu§ur :
((Sovyet Cumhuriyeti i§<;i ve koyliilerinin, kapita listler,
toprak agalan. Yudeni9'ler, Kol<;ak'lar, Denikin' ler, Beyaz
Lehliler ve onlann destekleyicileri olan Fran sa, ingiltere,
Amerika ve Japonya iizerindeki askeri za feri btiyiiktiir.
Fakat kapitalistlerin ezdigi i§9ilerin, emek9ilerin ve kitlelerin
kafa ve goniillerindeki zaferimiz ile biitiin diinyadaki komtinist
orgiitlerin ve fikirlerin zaferi daha biiyiiktilr.
Proleterya ihtiali, kapitalizm boyundurugunun yi k1h§1 ger9ekle§me
yolundadir. Yeryiizi.inlin biitiin 1.Uke lerinde bu olacakt1r»
23•
Komintern'in topland1gi konferans salonuna asllan bi.iyiik haritada
ise, dtinya proleteryasmm se9kin tem-
444
silcileri her gun K1z1l Ordu'nun ilerleyi§ini izlerler ve bunun
milletleraras1 proleterya ihtilalini biiyilk 61<.;l't. de
h1zland1racagma inarurlar. Zinoviev, Komiinist En ternasyonal'in
ikinci Kongresi'ni, tarihte bir doni."tm noktas1 olarak a~ar.
ALMANYA'DA 1921 BOL~EViK. AYAKLANMASI
Bu umutlar ger<;ekle§mez. K1z1l Ordu, Polonya bir likleri
6niinde yenilgiye ugrar ve geri <;ekilir. Fakat bu yenilgi,
Komintern'in Almanya ve Avrupa'da ihtilal umutlanm zay1flatmaz.
Zinoviev, 1920 y1h sonlanna dogru Almanya'da Komintern'e ve
ihtilale bagh 350 bin ilyeli biiyilk bir Birle§ik Alman Komilnist
Partisi kur may1 ba~anr. Bu parti oncii.lilgilnde ihtilal
denenecek tir. Fransa'da da Arahk 1920'de Sosyalist Partisi
<;o g·unlugu Komintern'e baglanacak ve Frans1z Komilnist
Partisi ad1m alacaktir. Norve<;, Bulgaristan ve <;ekos
lovakya'da Komintern'e bagh bii.yilk komilnist partileri ortaya
<;1kacakhr. S1rp-Hirvat-Sloven Komtinist Partisi h1zh geli§me
gosterecektir. i§te bu ortamda, Mart 1921' de Komintern
yoneticilerinin de itmesiyle, Birle§ik Al man Komilnist Partisi
ihtilale kalk1§acaktir. Parti, Al man proleteryasm1 «tarihsel
gorevini yerine getirmeye ve proleterya ihtilalini Dogu'dan Bati'ya
ta§imaya>> c;;a giracaktir. Ne var ki, iki hafta kadar
silren ayaklanma bastmlacak, boylece Dilnya ihtilali umutlan son
bula caktir. Fakat 1921 y1lmm ilk aylarma kadar, Dogu'da ve
Bat1'da Dilnya ihtilali umutlan gilc;;lil kalacaktir.
Bah emperyalizmine kar§l amans1z bir sava§ veren Anadolu'nun
milliyetc;;i ihtilalcileri, Dilnya ihtilali'nin ba§ansm1 yiirekten
isteyeceklerdir. Nitekim Kiz1l Or du'nun Polonya i<;inde h1zla
ilerledig'i giinlerde, 14 Agustos 1920'de, Atatii.rk Meclis'te
§6yle konu§ur:
«Bol§evikler... biltii.n dii.nyanm emperyalistlerine kar§I
dii.§manhk ve sava§ ilan etmekten <;ekinmediler.
445
BatI emperyalistleri de biitiin kuvvetlerini, btitful ara~ lanm
onlara kar§I kulland1klan halde, yapt1klari dev rim hareketlerini
bugtine kadar tam ba§anyla ya§at ma giiciinii gosterdiler.
Bol§eviklerin ozellikle son giin Ierde Polonya iQlerinde
biribirini izleyen ba:;ian ve za f erleri, cidden devrimlerinin
pek mutlu, pek parlak ve pek onemli bir sonucudur. Miisliimanhgm en
yiiksek kural ve kanunlanm kapsayan Bol§evikligin .bizim da hi
varhg1m1za kastetmi§ olan ortak dil§mana kar§1 bu giin kazanm1§
oldugu zafer, bizim i~in de te§ekkure de ger bir sonu~tur»24
ANADOLU'DA KIRMIZI MODASI
Sevr Antla§mas1 ve Yunan ilerlemesi uzerine, 24 Temmuz 1290 tarihli
Le Temps gazetesinde, BU.yuk Mil let Meclisi Ba§karu Mustafa Kemal
Pa§a'run BoI§evik lerle birlikte emperyalizme kaq1 bir sava§
~igllgi olan §U bildirisi yaymlamr :
«Mtisliiman karde§lerim, komtinist arkad~larl Kor kun<; bir
haks1zhk i§lenmektedir. Biiytik Devletler, ye ni bir miisltiman
kurbam bogazllyorlar, onu yok et mek azmindedirler. Fakat biz elde
silah1m1z anavatan topraklarm1 savunarak ve haklanm1zi hayklrarak
ol mesini bilenlerdeniz. Koyltilerimiz topraklanm, yurtla nru ve
koylerini istilac1ya kar§1 savunurken, §ehit dii.- 9erken
giivenebilirler ki, yakm bir zamanda biitiin :ts lamiyet,
komiinizm ile birlik olarak onlardan intika m1ru alacakt1rn25
•
Mustafa Kemal, 22 Ekim 1920'de Qi<;erin'e yazd1g1 mektupta da,
islam Diinyas1'nm gii.venine sahip Tilrki ye ile BatI proleteryas1
ii.zerinde nii.fuzlu Sovyetler Bir ligi arasmdaki i§birlig"i
sayesinde, emperyalizmin yer yiizii.nden nas1l silinecegini
a<;1klar, burjuvaziyi y1kmak tan soz eder :
ccAvrupah emperyalistlerin hedefi olan islam Diin yasl'm
yiizy1llar boyunca savunmu§ olan milletimiz,
446
§imdi, insanhg1n kurtulU§U yolunda mi.icadeleye gm§ mi§ olan Rus
milletinin bu ugurda katland1gi gi.i~li.ik lerin degerini takdir
etmektedir.
Ben ki, benim fikirlerim biiti.in arkada§lanmca pay la§1lmaktadir,
bir yandan Bati'nm i§~i sm1f1, Cite yan dan Asya ve Afrika'nm
ki::ilele§tirilmi§ halkla:h, millet leraras1 sermayenin
kendilerini y1kmak ve efendilerine bi.iyi.ik ~1karlar saglamak
ic_;in kale durumuna getirmek istedig·ini anlad1g1 ve somiirge
politikasmm i§ledigi sue;, diinya i§~ilerince kavrand1g1 gi.in,
burjuvazinin kuvveti sona erecektir. Ben buna inamyorum.
Sovyet Sosyalist i;;uralan Birligi Hi.ikilmeti'nin Av rupa
i§c_;ileri i.izerindeki yuksek manevi otoritesi ve ge rekse islam
Diinyas1'nm Ti.irklere kar§I duydugu sevgi ve guven1 iki devlet
arasmdaki i§birliginin, Bati em peryalistlerine bilerek ya da
bilmeyerek katlananlan birle§tirmeye yetecektir, umudundayim»
26•
Gi::iriildi.igi.i i.izere, di.inyanm kurtulU§U, biri Bat1
proleteryas1, oteki ise mazlum Ulkeler i.izerinde etkili olan iki
ihtilalci hi.iki.imetin i§birlig'inden beklenmek tedir. i§te ooyle
bir Di.inya ihtilali f1rtmas1 i~inde, fe odal ili§kilerin hi.iklim
si.irdi.ig·u ve proleteryanm hemen hemen mevcut olmad1g1 Anadolu'da
bir Bol§eviklik mo das1 salgm halinde geli§ecektir! Ankara'da
kirm1z1 kal pak, kirm1z1 kravat ve k1rm1zi mendil bi~iminde bir
«kirm1z1 modas1» yay1lacaktir. ilk Meclis iiyelerinden Damar
Ankoglu'na gore:
((Baz1 meb'us arkada§lann komi.inizmin ilan edil memesinden
i::iti.iri.i canlan s1klhyordu ...... Komi.inizmin i§areti sayilan
kizil renk, moda haline gelmi§ti. Bilerek bilmeyerek bu rengi
kalpaklarmda ta§1yanlar ~oktu. Kravatlan kirm1zi olanlar az
degildi» 27 •
Qerkez Etem'in bir mi.ifrezesi, kirm1z1 tepeli kal paklar ve ye§il
bayraklarla Ankara'da dola§ir. Hatta Tevfik Rii§tii Aras'm kmmz1
kadife kalpagi, Meclis'te 0nemli bir tart1§ma konusu olur.
447
islam'm «asr-1 saadet>iine donii§ti.ir diye en koyu komi.'mizm
yanhs1 oldugunu si:iyleyen Mustafa LO.tfi, 22 Kas1m 1920 tarihli
oturumda Atato.rk'O.n direktifi ile kurulan resmi Komilnist
Partisi'nin temsilcisi olarak Moskova'ya giden Tevfik Ril§tii
Aras'm k1rm1z1 kalpa g1m ele§tirir :
<c- Komiinist adma gelince, degil Biiyiik Millet Meclisi'nde,
Tiirkiye'de bir komiinist fikri, ruhu zan netmem ki olsun, olamaz
ve yalmz ba§ma giydigi kal pagm1 kirm1zi §eritle gevirtmekle
olmaz)).
Bu sozler iizerine k1yamet kopar. Meclis'in ilnlil hatiplerinden ve
resmi Komunist Partisi iiyelerinden Muhiddin Baha (Pars) saldmya
gec;;er :
«- Efendiler, Komiinist Partisi'ne mensup olan- 1.ardan birisi
Bakanlar Kurulu ic;;inde bulunuyor. Oteki k1sm1 da sizin daima
biiyiik igtenlikle ellerinizi s1k1yor. Onlann ba§larmdaki kalpaklar
sahte degildir, onlarm kalbi de sahte degildir ve onlar bu
memlekette gorev yapmakla oviln<; duyarlar ...
0 Efendinin bilmesi gerekir ki, benim ba§imdaki kalpak heniiz
siyahsa, yann kirm1z1 olacakbr ve bu sahte degildir,
efendiler>i.
Bu sert c;;1k1§ kar§ismda «asr-1 saadet koml.inistin Mustafa LO.tfi
Efendi geriler :
cc- Hic;;bir partiye saldm akhmdan gegmez. Boyan m1§ kalpak
sorununa gelince, amac1m gi:isteri§ten ka c;;mmakla ciddiyet ve
Olguyii ogutlemektir>i 28 •
ORDU BiRLiKLERiNDE BOLl?EVIKLIK MODASI
O gilnlerde Konya'da Kolordu Komutaru bulunan Fahrettin Altay,
amlarmda ilginc;; olaylar anlat1r:
«Ankara'dan gelen haberlerden bir Ye§il Ordu ha vadisi yay1ld1,
bize gelen Osman Bey'ini· · filamasmm ye§il - k1rm1z1 olU§U dikkati
c;;ektiyse de pek iizerinde
"' Kiy1c11Ig1 ile Unlil Milfreze Komutam Yarbay Kasap Osman.
448
durmadlm, §imdiki haberler Ankara'da bir is18.m Bol§e vik yonetim
kurulacag1 bi~iminde idi, ye§il renk 1slam- 11gi, kirm1z1
Bol§evikligi gosteriyormu§».
«U§ak kar§1smdaki !slamkoy'de bulundugum s1ra larda bir alay
suvari ve Kurmay Ytizba§1 !zzet Bey'le (Aksalur) yamma gelen Refet
Bey'in (Bele) filamasmm ye§il ve klrm1z1 renkte olUl}U dikkatimi
~ekti, Kolordu Karargah1 binasma girerken kap1daki filamarmzm klr
m1z1 ve beyaz olu§unu kendisine gostererek :
- Kusura bakmaym1z, bu ye§il-klrm1zi rengi Os man Bey'in
filamasmda da gormti§ttim, ast oldugu i~in aldlrmachm. Fakat siz
tisttimtin de bu renkleri ta§1dlg;I n.1z1 g0rtince artik benim
filamamm da rengini degi§ tirmem zorunlu oldu ... n
«Birgtin de Emir Subayim Top~u Ytizba§1 Sabri' nin terini silmek
i~in bir cebinden klrm1zi, bir cebin den de ye§il mendil ~ikarmas1
dikkatimi ~ekti. Ye§il ve kirm1z1 ne demekti? .. Ye§il, 'Ye§il
Ordu'nun belirti siydi. Rus Bol§evikleri ile dost oldugumuzdan
bizim de onlara uyan bir yonetim bi~imine girmekligimiz gibi
haberler yayihyordu)).29
Fahrettin Altay'a gore, Bol§eviklik taslayan Qerkez Etem'le yakm
ili§kiler kuran ve Kuva-yi Milllye geril lac11Igm1 benimseyen Bati
Cephesi Komutam Ali Fuad Cebesoy Pa§a, subaylarla erlerin birlikte
yemek yeme lerini kararla§tlnr ve gtinltik bir emirname kaleme
ala rak, bunu btittin birJiklere duyurur. Er - Subay farkl boylece
kald1nlacaktirao.
Dogu Cephesi Komutam Kaz1m Karabekir Pa§a ise, Bol§evik ordularda
yak diye, kendi birlik1erindeki su baylarm rtitbe i§aretlerini
sokttirtir ve Genelkurmay Ba§kam ismet inonti'den sert bir uyan
ahr. Karabe kir'in Genelkurmay Ba§kanllgma kar§1 bu konuda yap
t1g1 27 Agustos 1920 tarihli savunma ilgin~tir :
«BOl§evik Ordulanmn Azerbeycan'a giri§inden ve ozellikle
Nahc1van'da ordular temasa geldikten sonra apo1etlerden genel bir
nefret dogdu ve apoleti olanlar
449
da takmamaya ba§lad1. Nedeni de Baku'daki Islam soy levlerinde ve
gazetelerde hedefin hep subay apoleti ve sirma olU§U idi.
Bol§eviklerin erleri subaylara kar§l k1- yam ettirecekleri ve
apoletleri koparacaklari saylentisi, ingiliz ajanlarmm bu milthi§
propagandalan esaretten donen, ya da vaktiyle Azerbeycan Ordusu
hizmetine gir mi§ olup da bu kez donen subaylar tarafmdan getiril
mekte oldugundan, ilk temasta bulunan ve nisbeten uzak bir yerde
olan ve Edirne'de erlerin isyanmdan go zii yildlgmdan bu
dedikodular kar§lsmda dahi biraz bocalayan Onbirinci Tilmen Komutam
Cavit Bey'in bir liklerinde, subaylann Bol§evik alametler
tak1verdikleri ni ve erlerin de ba§larma Bol§evikler gibi y1ld1z
taktir dlklanm haber ald1m))a1•
Karabekir, bunun uzerine apoletten vazgec;tigini savunmasmda ileri
surer.
TYRK YOLDA$LAR
Bol§eviklik modas1 o kadar alm1§ yi.iri.imti§tilr ki, okullarda
Bol§evik mar§lan soylenmektedir :
Anadolu $uralar Htiki.imeti var olsun l§<;ilerin emegi ozlerine
yar olsun Uyan mihnetle c;ah§an c;1plak hem§ehri ink1laba katII
diinyanm htir renc;beri. .. :1 ~
9ura, «Sovyet» kal'.§1hgi kullamlmakta ve bir Ana dolu Sovyetler
Hi.ikiimeti'nden soz edilmektedir. Rasih Nuri ileri'ye gore, bir
((Turk ~uralar Cumhuriyeti Ana yasas1)) resmi olarak
bastinlm1§tlr33• Buraya kadar gidil mese bile, Mustafa Kemal Pa§a,
Mustafa Suphi'ye yaz d1g1 13 Eyliil 1920 tarihli mektupta, koyden
ba§layip balk tarafmdan sec;ilmi§ orgiitleriyle piramit bic;iminde
yukselerek BU.yuk Miilet Meclisi'ne dayanan hiikilmet sistemini,
Sovyet sisteminden farks1z saymaktadu34•
Kirm1z1 kravat, k1rm1z1 kalpak gibi «Yolda§» sozii de moda
olmu§tur. 4 Ekim 1920 tarihli Hakimiyet-i Mil-
450
sozleri «yolda§11 c;1gnm agar :
((Bol§evik Elgilik Kurulu'nun di.in gelen ilk kafile sini sayg1 ve
dostlukla selamlamay1 ilk gorev biliriz. Azerbeycan dili,
Bol§evikligin ilk ve son riitbesi, tek unvan ve lakab1 olan bir
kelime kullamyor: Yolda§.
Bu kelimeyi aynen kabul ediyor ve gelenleri Yol da§ olarak
tamyoruz. Gelenler, dostlanm1z ve yolda§ lanm1zchr. Aym yolda
yiiriiyen, ayn1 amaca dogru gi den yolda§lar !
Biitiin Rus yolda§lardan, biitiin Ti.irk yolda§lara uzun yollardan
hararetli selamlar getirmi§ olan yolda§ lar ... »3"
Kurtulu§ Sava.§1 liderlerinin biribirlerine yolda§ di ye
seslenmeleri yaygmla§ir. Ornegin Mustafa Kemal Pa§a, Bat1 Cephesi
Komutan1 Ali Fuad Cebesoy'a 26 Ekim 1920 giinii, rcSevgili Yolda§!
Dogrudan dogruya Ugiinci.i. Enternasyonal'e bagh ve esas programma
da yanan bir Tiirk Komiinist Partisi kurulmu§tur» diye yazar. Dogu
Cephesi Komutam Karabekir ic;in, art1k kendisinin eski Ordu Komutam
Halil Pa§a (Kut), «Yol da§ Halil Pa§a»dir. Karabekir, bayram
tebrik kartlarm da dahi ((islam ve Rus milletleri, ingiliz,
Frans1z ve Yu nan c;apulculanm kovacaklar)) demekten kendini ala
maz. _Erzurum'a gelen Bol§evik diplomat! A. Upmal, Al bayrak
gazetesinde yaymlanan soylevinde c<Ya§asm Ti.i.r kiye'nin K1z1I
Ordu'su!)) deyimini kullanma cesaretini bulur36.
Bu ortamda, Rusya Tiirkleri gibi Anadolu Tiirkleri de Bol§evik
ihtilali'nin ba§ans1 ic;in ugra§mI§, didinmi§ ve Anadolu'nun
kurtulu§unu bu ba§anya baglt g0nnii§ lerdir. Tengir§enk'e gore,
Karadeniz takac1lan Bol§evik lerle c;all§m1§lard1r :
ccMoskova'da bizim Karadeniz takac1larmdan Ha mit admda biriyle
dost olduk. Hamit'in Bol§eviklerin ya mnda mevkii vardi. Bizim
Karadeniz takac1lan olsun,
451
sava§ta esir clil§mii§ ba§ka Tiirkler olswi firsat bulduk ~a
c;arhga kar§I sava§an Bol§eviklere hizmet etmi§ler. Hele takac1lar,
Karadeniz'in o zaman tek hakimi ge~in dikleri i~in takac1hkla bu
miicadelede epey i§ gormii§ ler. Bol§evikler bunlara hizmetlerine
gore payeler, elle rine kag1tlar vermi§ler» 37 •
AZERBEYCAN'IN BOLl?EViKLE~TiRiLMESi
Turk komutanlan, Bol§evik zaferlerini kendi zafer leri gibi
co§kunlukla izlemi§ler, iki Ordunun i§birligini aram1§lar ve ortak
hareket dii§ii.nmil§lerdir. Karabekir Pa§a, daha 18 Temmuz 1919'da
Kolordu Karargahmda Bol§evik zaferlerinin nas1l sevin<;;le
izlendigini belirt mektedir:
c<Kolordu gazinoswida ziyafet ve milzik miisame resi verdim.
Bugiin Genelkurmay'dan ve ozel gelen bil giden herkes ho§nut:
Bol§evikler Dobruca'ya girmi§. 1ki Frans1z tiimeni Bol§eviklere
kat1ld1gmdan oteki askeri geri ~ekmi§ler. italyanlar da yenilmi§ler
... Amiral Kol ~ak yenik dii§mil§, bir~ok esir vermi§. Yilzde 50
nok samna dahi olsa, herhalde lehimize bir hareket geli§ mekte
diye sevinmemek miimkiin degih>38 .
Mustafa Kemal Pa§a, Karabekir'in Bol§evik ba§a nlanm bildiren
telgrafm1, biz bir zafer kazanmI§lZ gi bi, «Tann'ya §iikurler
olsun'' diyerek kar§Ilamaktadir :
«Bol§eviklerin ba§anlarma dair yollanan bilgilere §iikran
arzolunur. Ger~ekten durum elhamdiililliih le himize
geli§mektedir» 311 •
Karabekir Pa§a, Bol§eviklere askeri yard1mlarda da bulunur.
Karabekir, Trabzon'daki Tilmen Komutam (Dada§) Ri.i§tii Bey'e
direktif vererek, Batum'daki Bol §eviklere yard1m edilmesini
ister. Tumen Komutarn, Trabzon'daki ate§leme makinasm1 Batum
Bol§evikleri ne gonderir, bununla kopril u~urulur40•
Istanbul'un i§gali ilzerine, Karabekir Pa§a, Musta fa Kemal'e
Batum'da Bol§eviklik ilan etmeyi, Bol§evik-
452
ligi Kars, Ardahan ve Artvin'e, Giircistan ve Azerbey can'a
yaymayi onerir. Bunun Bol§evik Ordularmm ha reketini
h1zlandiracagm1 ileri surer. Mustafa Kemal, «Batum ve bOlgesindeki
Bol§eviklik ilam konusundaki yilks2k gorti.§lerinize tamamen
katllmz» kar§1ligm1 ve rir41.
26 Nisan 1920'de Mustaf Kemal, Baku'ya gonderi len askeli
kurulumuza, emperyalizme kar§1 Bol§evikle.r le <ci§ ve eylem
birligi»ni kabul ettig"imizi bildirir ve Azerbeycan Hilktimeti'ni,
belli ko§ullarda, Bol§evik dev letler grubuna katma
yilkumltiltigiinii ald1g1m1z1 soy ler42.
Nitekim Azerbeycan'da Bol§evik yonetim, bizim katklm1zla
kurulacaktir. XI. K1z1l Ordu'nun Baku'ya davetini ve 28 Nisan'da
Baku'ya giri§ini, Ankara'nm direktifiyle Halil Pa§a (Kut)
saglar.
ilkbahar ve yaz ba§larmda, Polonya olaylan dola y1siyle, K1z1l
Ordu'nun Kafkasya'da ilerlemesi gecike cek, fakat bu ordunun bir
an once gelmesi beklenecek tir. Sagc1 bir gorii~e sahip bulunan
Karabekir Pa§a'nm o giinlerde yazd1klan ilgirn;tir. 10 Mart 1920'de
Kara bekir Pa§a, «Bol§eviklerin bir an once Kafkaslar'1 Gii neye
a§mas1m saglamak i~in kendilerini bir miinci (kur tanc1) gibi
bekleyen milyonla balk oldugunu» Bol§evik lere anlatmayi en onemli
i§lerden biri saymaktad1r43 •
Ankara'y1 birak1p Istanbul'a baglanan Onikinci Kolordu Komutan1
Fahrettin Altay'a maneviyat ver mek i~in, Karabekir, K1z1l
Ordu'nun yolda oldugunu bHdirir:
((Kafkas daglarma kadar dayanan ve ~ogunu is lamlarm te§kli ettigi
halaskar (kurtanc1) ordularla bir ay sonra baglanti kurmamiz
kesindir» 44•
Karabekir, yine morali artirmak amac1yla, 18 Ni san 1920 gtini.1
buttin Onbe§inci Kolordu birliklerine <cKafkaslardan gelen
kurtaric1 ordular» temasm1 i§le yen §U genelgeyi gonderir :
453
l<ii;;lerinde islam Ordulan dahi bulunan Bol§evik Ordulan Kafkas
daglanm Giineye sarkmaya ve buzla rm ~oziilmesi iizerine Volga
nehrinde bulunan filola nm da Hazer Denizi'ne indinneye
ba§lam1§lard1r. Ya kmda bu ordularla baglanti kurulacak ve
Ermenistan' m ortadan kalkmas1 yoluyla Kafkasya'daki islamlar
kurtulu§ ve ozgiirHige kaVU§acaklar ve milyonlarca. is lam
biribiriyle elele vererek bir kutsal amai;; etrafmda birlikte
~ah§acaklardlr. Bu durumun geri;;ekle§mesiyle Dogu'da giivenlik
saglandlktan sonra pek kuvvetli !s lam Ordulan km~kusuz Bati'ya
donecek» ve Tiirkiye'yi kurtaracaktlr45 •
KAZIM KARABEKiR PA§A'NIN BOL§EViKLiGi
Bir yandan «Kurtanc1 islam Bol§evik Ordulan)) run gelmesini
beklerken, Karabekir ve Kurmay Kurulu, ote yandan bir cins islam
Bol§evikligine egilim gosterirler. Karabekir, Kurmaylan Mustafa ve
Fahri Beyler ile Kol ordu Ba§hekimi Albay ibrahim Tali (Ongoren)
ve Miis tahkem Mevki Komutam Kurmay Albay Kaz1m (Dirik) ile
birlikte 13 Nisan 1920 gilnii Mustafa Kemal'e §U or tak
gi:irti§lerini iletirler :
«Kur'an-z Kerzm, fakirlere, i§r;iye ve emege ili§kin ve bizce
bilinebilen ne kadar Bol§evik ilkeleri vursa hep sini iqine
almaktadir. Bu nedenle de muszumanlar Bol §evikligi kolay ve munis
kabul etmekte ve kar§ilamak tadzr»46.
Karabekir, 23 Nisan 1920'de Azerbeycan'm bol§e vikle§tirilmesinin
islam Di.inyas1'nm gelecegi i~in ge rekli bulundugunu ileri
siirdi.ikten sonra, Mustafa Ke mal'e Bol§evik ordularla elele
vermeyi onerir:
«Bugiin Anadolu'nun halas1 (kurtulu§u) ii;;in Bol §evik ordulanyla
elele vererek hareketten ba§ka. g!re miz kalmam1§tlr» 47•
Karabekir, «Yolda§ Halil Pa§a'ya» (Kut) ba§hkll
454
yaz1smda bir Rus-Tiirk birliginden soz eder: «Dostumuz olan Ruslara
kar§1 biitiin kalplerde ig
tenlik ve saygi sonsuzdur. tttifaklm1z ve Rus-Tiirk kar de§ligi
artik Olumsiiz olacaktir. Bu nedenle, Sovyetlerin bizden pek 9ok
korkusuz olmalan ve dii§iincemizin Turk birligi degil, Rus-Tilrk
birligi oldugunu bilmelert gere~ kir» 48.
Karabekir, Agustos ba§mda da Mustafa Kemal'e D1§i§leri Bakam Bekir
Sarni · ve Yusuf Kemal (Tengir ~enk) ile Erzurum'da yaptiklan uzun
gorii§melerden sonra, «bize uygulanabilir bir Bol§eviklik» uzerinde
go ril§ birligine vard!klanm bildirir :
«Bekir Sarni ve Yusuf Kemal Beyler yammda iken gelecegimiz
hakkmdaki tart1§malarda ne A vrupa'nm za ten bir tUrlil
anla§amad1g1m1z yonetim bir;iminde ve ne de r;oktan modas1 ger;mi§
islam ya da Turk. birligin de biziin it;in selamet olmad1gnu ve
milmkiin oldugu kadar az zamanda bize uygulanabilir bir Bol§evik
yo netiminin kabulii. zorunda oldugumuzu ve bunun da miimktin
oldugu kadar gilriilti.lsilzce kurulmasm1 oy birligiyle uygun
bulmu§tUkll 49•
Dogu Cephesi Komutam, bu dil§ilnceler ir;indeyken, Agustos 1920
ba§mda iki ordu arasmda Nahc1van'da baglanti kurulur. Karabekir, bu
ilk temas1 §oyle anla tir:
«Nahc1van'daki birliklerimizin temas1, tahminim . iizere r;1kt1.
Gerr;i Bol§evik askerlerinin s1rmah apolet lere dli.§man oldugunu
i§iten subaylanm1z apoletleri daha once r;1kartm1§larsa da
birlikler pek intizamh· ve ir;ten kar§1la§mI§lar ve iki dost ordu
parr;alan gibi ha reket etmi§lerdir... Apolet sorununu da ben
butiln or dumda kollara i§leroe i§aret takmak yoluyla toptan 9oz
diimn 00.
Genelkurmay Ba§kanhgi Harp Tarihi Dairesi ya ymma gore, Nahc1van'a
giren birligimiz, «K1z1l Tugay Komutam, Siivari Alay Komutam,
Komiserler, K1zil
455
bayraklar ve bir siivari bOliigi.i tarafmdan kar§1lanm1§ ve
Enternasyonal Mar§1 ile selamlanm1:;itir)) 01 •
Karabekir, bu bulu:~madan sonra, 4 Agustos 1920' de «Biitiin
erlerin oniinde subaylar tarafmdan okuna cak ve parqa parr;a
aqzklanacak ve dinleyen erlerden birisi tarafzndan topluluga tekrar
edilerek anlatilacakn kayd1yla, biitiin birliklere, Bol§evik
dostlug-tmu oven bir genelge yollar :
<<Biitiln islamlar gibi milletimiz de Bol§eviklere el
verdi»~2 •
27 Agustos 1920'de Mustafa Kemal de biittin ordu birliklerine bir
genelge gonderir ve «Ordulanm Dogu smmm1za dogru ilerletmek ve bize
yard1m etmek su retiyle bizimle hareket birligi eyledigini fiilen
kamtla yan Bol§evik Ordulan»m over03•
Erzurum milletvekilleri Durak, Necati, Hiiseyin Av ni ve Yasin'in
(Oltu), c<islam Bol§evik Ordusu'nun 011- ctilerinin Erzurum'a
geldiginin soylendigini» umutla sormalan iizerine, Atatiirk, 14
Agustos 1920'de Meclis' te §Oyle kOllU§Ur :
«Ba§ta ingilizler olmak iizere, itilaf Devletleri, bir yandan
ellerindeki biitiin arag ve kuvvetlerle bizi yok etmek, bizi ezmek
igin gah§Irken, ote yandan da biittin ezilen insanhgi kurtarmak
amac1yla gall§an Bol§evik lerin, mazlum milletimize el uzatmamas1
i~in yine ser vetlerini, kuvvet ve kudretlerini kullanarak
ugra§rm§ lard1r.
Fakat Bol§evik Cumhuriyeti, hem kendi ya§am ve varhklannm onemini
art1rmak, hem de itilat Devlet leri'nin zuliim pengesinden
kurtulduklan takdirde, en kudretli bir yard1mc1 ve yanda§ olacak
milletimizin bir lik ve beraberlik elini tutmak igin fiili
giri§imlerde bu lunmu§tur. Yapt1g1 giri§im, Efendiler, Onuncu ve
On birinci Ordulanm dogrudan dogruya Kafkasya'ya, Do gu
Cephesi'ne ayirmak oldu. Bu Ordular, bizim yol gos-
456
terieiligimiz, etkimiz ve hizmetimiz sayesinde, kolay likla Kuzey
Kafkasya'yi ge<;tiler ve Azerbeycan'a gir- diler . .. n
« ... 1 Ag·ustos tarihinde Rus Bol§evik Hti.ktimeti"nin K1:nl
Ordu'suyla BU.yuk Millet Meclisi'nin Ordusu Nah c1van'da
biribirleriyle nesnel olarak birle§mi§ oldu. (Al k1§lar). Oraya
giden kuvvetlerimiz, K1zil Kuvvetler ta rafmdan ozel toren ve
ti.stun saygilarla kabul edilmi§ lerdir. Burada birle§en iki
hukti.met kuvvetleri, oteki kuvvetler gelinceye kadar orada ortak
tedbirler almak ta bug1in dahi devam etmektedirler».
CELAL BAYAR KOYLULERE BOL~EViKLIGi ANLATIYOR. ..
Btitti.n bunlara bakmca, Anadolu'nun neredeys~· komtinist olacagma
hiikmetmek gerekecektir. Fakat bu gorti.nii§, ileride incelenecegi
tizere, yamltic1dir. Bunun la birlikte, 1920 yilmda Anadolu'da bir
Bol§eviklik rilz gan esmektedir. Bu rti.zgar koylerde bile esmekte
ve Bol§eviklik merak edilmektedir. Galip Hoca (Celal Ba yar) Ege
koyliileri ile Bol§eviklik konusundaki gori.1§ mesini amlannda
§6yle anlat1r :
«Bir iki gti.n i<;inde koyliilerle . biribirimize 1smm1§ tik.
Ak1llanna gelen her konudan soz ediyorlardl. Bana Bol§evikligin ne
oldugunu sordular. Bol§eviklerin Rus <;arhgm1 kokiinden
yiktiklan herkes<;e biliniyordu. tl keleri hakkmda dogru yanll§
bir<;ok soylentiler ortada dola§1yordu. Bunlar, bizim koyHilerin
de kulaklanna eri§mi§ti. Karl Marx'm teorilerini bir yana biraktim.
Bizim anlad1g1m1z anlamdaki toprak politikas1 (reforme agraire)
hakkmda ne dii§iindti.klerini anlamak is tedim. 6teden beri bOyle
bir f1rsat aramakta idim. Sul tan Abdiilhamit'in Me§rutiyet
inkllftb1'ndan sonra, Ma liye'ye birakmak zorunda k.ald1g1 Torbah
Qiftligi'nin h;inde oturan halka dag1t1lmas1 i<;in gah§Inl§,
tttihat ve Terakki Genel Merkez Kurulu'nun arac1hg-tyla
zama--
457:
nm Maliye Bakaru Cavit Bey'le gorii§m'ti§, i§ olumlu bir sonuca
baglanmca, koyliilerin sevincine tamk olmu§ tum.
Bununla birlikte, Birinci Dtinya Sava§1'mn ba§m da, Mugla ili'nde
bir inceleme gezisi yaparken, eski M1- .S1f Hidivi Abbas Hilmi
Pa§a'nm 350-400 bin doni.'lm liik Dalaman Qiftligi'nin yanmdaki
topraks1z koyliile rin hayvanlanm otlatmak ic;;in ugrad1klan
zorluklan gi:irmii§, yakmmalanndan ac1 duymu§tum. Dagyenice' nin
c;;amlar arasmda gi.izel bir yer olmasma ragmen, halkmm gec;;im
darhg1 i~inde oldugu, durumlanndan belliydi.
Kendilerine reforme agraire hakkmda bildiklerimi anlattim.
Sozlerimden gozlerinin kama§tlgm1 farkettim. Hemen koy olc;;i.isune
gore, kimin ne kazanacagm1 he saplamaya koyuldularll 5"'.
Ne var ki, Bol§evikligi koyliilere herkes Celal Ba yar'm anlatt1g1
gibi anlatacak degildir. Bol§eviklik, ile ride gorecegimiz iizere,
«zmdlkhk», «gavurluk» gibi en bi.lyiik bir ki.ifiir ve sue;; haline
getirilecektir.
458
II - MiLLiYET<;iLERDE SOLLASMA: TORKCULUK, HALKCILIK VE
KOYCULUK
l\filliyetc;ilerin hizla sola kay1§larmda Sovyet ihti lali'nin
payi biiyti.ktiir. Fakat bu sola kayi§, 1908 Hare keti'nden
itibaren ba§lam1§tlr. 1908'de bir Anayasa ile ozgiirliikleri geri
getirmek ve Osmanh imparatorlugu· nu te§kil eden c;e§itli
milliyetleri e9it ve karde§ ilan et mek imparatorlugu kurtarmaya
yetmeyince, Ti.i.rk;;iiliik akmu gi.ic; kazanm1§tlr.
Tiirkc;i.iliik, Turanc1l1k hayalle rinin yam s1ra, milliyetc;i
aydmlarm goziinii. Anadolu halkma ve koylli.siine c;evirtmi§tir.
Yiizy1llar boyunca ezilen ve <<etrak-1 bii.drak)) diye
horlanan Tiirkiye halk1- m artik milletc;e kurtulu§un temeli olarak
gormeye yo nelinmi§tir. Ziya Gokalp, evrensel nitelikteki uygarhg1
t8.§1yan aydmm halka gidip ona uygarhk gotiinnesi, milli
nitelikteki kiilttire sahip halktan ise aydmm mil li kUltiirti
edinmesi gorii§lerini geli§tinni§tir. «Halka dogru» eylemi bOylece
ortaya c;1kml§t1r. Anadolu hal krmn peri§anhg1, ezikligi, millet
a§amasmda degil, fa kat hala bir cins «feodaln a§amada bulunu§u ve
bunu degi§tinne istegi, halkc;1hga toplumsal bir oz kazand1r-
1m§tlr. Bir milli devrimin yani s1ra, bir sosyal devrim- · den
konu§ulmaya ba§lanm1§tlr. 1908'den sonra kurulan ittihat ve Terakki
Kuliipleri, Turk Ocag1, Turk Yurdu, Halka Dogru vb. gibi dernekler
bu fikirlerin olu§turul dugu merkezler olmu§tur. 190 Askeri
T1bbiyelinin giri §imiyle Turk Ocag1 kurulmu§tur. Bu genc;ler,
«190 Tlb biyeli Turk evlad1» imzah mektuplanyla, Turk Mille tini
yok olmaya goti.iren ya§ant1ya kar§I <;Ikml§lar, «tarzm, ticaret
ve sanayi ile kazanilmt§ bir toplumsa), egeriienligi, kuru bir
siyasal egemenlige yeg tuttukl,arz nii> belirtmi§ler ve «milli
ve toplumsal bir devrimi ger r;ekl,e§tirme» ozlemlerini cUie·
getinni§lerdir55•
459
Ziya Gokalp ve Turk Yurdu c;evrelerinin kattlma s1yla giic;lenen
Turk Ocaklan'nda toplumsal kurtulu§ rec;eteleri ara§tlnlnn§ ve
tartl§1lnn§t1r. Yurt dl§mda da, ozellikle isvigre ve Fransa'da,
Turk Yurtlan kurulmu§ tur. Turk Yurtlan, «Tilrkliilcte toplumsal
devrimcilik» konusunu i§lemi§lerdir.
Ti.'trkc;;Uliik ve onun devami. olan halkphk, igeride bir toplumsal
devrim gorii§iine dogTu yol ahrken, eko nominin bi.itiin kilit
noktalannm yabanc1lar ile onlann koruyuculugu altmdaki Rum ve
Ermenilere ait olma s1, bu milliyetgilige ekonomik planda
antiemperyalist bir nitelik kazandirm1§tlr. Bol§evik ibtilali ve
ba§ka c;1- kar yol goremeyi§, bu egilimi 111zlandirmu~ ve c;;e§it
c;;e §it solcu kurtulu§ formiUleri ara§tlnlnrn~ ve ge~ekle~
tirilmeye c;;ah§1lm1§tir.
ANADOLU DEVRiMi'NIN NiTELiGi
Moskova ile temas1 sag la mak igin gonderdigimiz ilk resmi
temsilcimiz eski Turk Ocakc;;1 Dr. Fuad Sabit, Sovyetlere verdigi
24 May1s 1920 tarihli <<Anadolu :in k1lap Hareketinin
Seciyesi» ba§llkh raporunda, milli yeti;ilerin bu
«solla§ma>)sm1 olduk<;a iyi belirtmektedir:
«Halkl ezen ve geli§mesini durduran nedenlerden biri de kiiltiiriin
din etkisinden kurtulamamt§ olmas1- d1r. Eski Arap ve Acem
kiilttiriiniin etkisi altmda ·olan Ulema, yeni ya§antmm yeni
fikirlerini kabul ic;;in elve ri§li davranm1yorlardi. Kiiltiirii
Arap ve Acem gibi ya banc1 etkilerden kurtarmak ic;;in i;all§an
dil§ilniirlerin c;;abas1, Turk geleneklerine dayanmak, balk ve
koylU ya§antlsm1 incelemek, yani ktiltiirii millile§tirmek n
kesinde toplan1yordu. Bunda.n Tiirkc;;Uliik, y~ kUltiir de
milliyetc;ilik dogdu. Bu ac;1klamadan anla§ihr ki, sa nayi ve
ticaret nas1l yabanc1lar ve Ermeni-Rumlar elin de ise hiikiimet ve
kiiltilr de c;;ogunlukla yerli halkla ili§igi §ilpheli yabanc1lar
elinde idi. Bunun ic;in senna yeye kar§1 mticadele, sm1fsal
niteliginden c;1klp milli bir
460
renk a1d1g1 gi.bi, ote yandan hilkiimete kar§l :iniicadele yani
killtiir ve hiikilmetin, dinsel politika ve yabanc1 et kisinden
kurtanlmas1 da milliyetc;:ilik niteliginde olu yor. Bu
Ti.irkiye'deki milliyet hareketinin giiciinii gos terdigi gibi,
Turk milliyetc;:ilerinin neden Avrupa kapi talistlerine kar§1 ve
Sovyet Hiikiimeti'ne egilimli olduk lanm ve Ermeni ve Rumlarm da
itilaf Devletleri'ne kO§ulduklanm ac;:1klar kamsmdayim. Bu nedenler
yii zilnden hareketin ba§mda Tiirkiye'nin c;:e§itli yerlerin de
bic;:imlenen c;:e§itli gruplar, Milli Ahrar, Milli Turk, Milli Halk
firkalan olarak ortaya c;:1kt1. Sosyalist parti leri, siyasal
ya§ant1da rol oynayam1yacak kadar etkisiz idi. Halktaki killtiir
geli§mesi, maddi ve manevi giicii tamamiyle ayird edecek ve
Halife'nin dilnya i§lerine kan§masm1 tamamiyle yasaklayacak
hiikiimetin Cum huriyet ilkelerinde kurulmas1m saglayacak
nitelikte degildi, onun ic;:in Cumhuriyet ilkesi, heniiz hic;:bir
par tinin programmda yoktur. Fakat olaylar bu noktada bilyiik bir
uyanc1 oldu. Padi§ah'm itilaf Devletleri po litikasma alet olmas1,
Anadolu aydmlanm ve koylusii nil uyandlrd1. Resmi programlarda yer
bulmayan bu sorunun vicdanlarda yer ettigi kuvvetle tahmin oluna
bilir. Bundan ba§ka di.inyadaki siyasal ve toplumsal rnii cadele,
ozellikle Rus proleterya (Kara Halk) devrimi, bu partiler iizerinde
etkisiz kalmadi. Hemen hepsinde bir solla§ma ba§ladI.
Sosyalistlerde dahi. Sol milliyetc;:i lerde Sovyet (~flra)
egilimleri bile ortaya c;:1ktI ... n~n
MiLL1YET<;iLiKTEN KOMUNiSTLiGE
Bu satirlan yazan Tilrk Ocag1 yoneticisi Dr. Fu ad Sabit, bu
solla§mada en a§1nhga gidenlerden biri dir.
Komi.inist Partisi kurucusu ve lideri Mustafa Sup hi dahi,
Tiirkc;:ii ve milliyetc;:i c;:evreler ic;:inden c;:1km1§tlr.
Paris'te Siyasal Bilgiler Okulu'nu bitiren Mustafa Sup hi,
Tilrkc;:i.ili.ik ak1mmm §ampiyonlarmdan Milli Me§-
461
rutiyet -ve sonraki Milli Tiirk- Partisi'nin yaym or garu !fham
gazetesinin yaz1 i§leri miidiirliigiinil yiik lenmi§tir. Bu
partiler, Tiirkc;;iiliik ve Milli iktisat savu nuculugu
yapm1§lardir. Mustafa Suphi'nin, italyanlar Trablusgarb'a saldmnca
kaleme ald1g1 «Vazife-i Tem dinn adh eseri, Mete Tuncay'm da
belirttigi ilzere, solcu bilinc;;ten uzak bir antiemperyalist
tepkidir. Kitap, «Os manh toprak bi.itiinli.igiiniin
zedelenmesinden dogan vatanseverce bir iiziintiiniin liberal
ekonomi-politik te rimleriyle ifadesi olarak goriinmektedirn 57•
Sinop'ta bir likte siirgiin hayati ya§ad1g;1 arkada§J. Ahmet
Bedevi Kuran'm yazd1gma gore, Mustafa Suphi, !ttiha~1larm
milletleraras1 masonluguna kar§I milli masonluk kur maya
yonelmi§tir"8• Sinop zindamndan Rusya'ya bu amac;;la kac;;m1§,
Bol§evikligi ihtilalden sonra Rusya'da benimsemi§tir. O gunlerde
Rusya'da Mustafa Suphi ile yakm arkada§hk eden Zeki Velidi
amlannda, onun ko miinistlig"inde dahi milliyetc;;i egilimler
gosterdigini ve bu yi.izden Bol§evik liderlerince tutulmad1gm1
yazmak tadir. Prof. Zeki Velidi'nin gorii§ii §oyledir :
«Baku'da Ttirkiyeli komiinist Mustafa Suphi'nin evinde kald1m. Onu
Moskova'dan tan1yordum. 0 komii nist ise de Ruslann Dogu
politikasm1 begenmiyordu, ozellikle sava§ esili .olan
Turkiyelilerden bazilanru ger i;;ek komiinist sayip kendini
kenarda b1rakmak isteme lerinden dolay1 Stalin ve arkada§larma
ktiskiindU.» 58•
Mustafa Suphi'nin yakm c;;all§ma arkada§l Ethem Nejat, eski ve koyu
bir Turkc;;u idi*. Bursa Ogretmen
'' Egitim Mii.diiru iken Ethem Nejat, milliyetgiligi okullarda
canlandirmak igin calI:;;m1:;;, cevre gezileri ve izcilik
call:;;mala n yapm1:;;, Turk Ocaklan'nda gorev alm1:;;, Rumlara
kar:;;1 uy gulanan ah§-Veri:;; boykotunun ytirtittilmesinde on
planda rol oynam1:;;t1r. 1912-1914'te izmir'deyken Ethem Nejat,
Kurtulu:;; Sava:;;1'nm milliyetcileri Vas1f ve Necati Beylerle cok
yakm ili:;;kiler kurmu:;;tur. Tongue;, Ethem Nejat'm egitbilimsel
di.i §lincelerinden c;ok etkilendigini soyler (Engin Tongu~, Dev
rim Ac1smdan Koy Enstitiileri ve Tongue, s. 61-65). Cumhu riyetin
ilk y1llarmda Egitim Bakanllg1 Mtiste§arhg1 yapan Na fi Atuf Kansu
da sol milliyetcilerdendir. 462
Okulu Muduru iken yazdlg1 «Tiirkliik Nedir ve Terbiye Yollan»,
«Yigit Turkler» adh incelemeleri onun koyu bir Tiirk~ii oldug·unu
a~1k~a gostermektedir. Diinya Sa Va.§1 s1rasmda Eski§ehir Egitim
Miidiirliigii'nde bulu nurken gi:inullii olarak askerlik yapan
Ethem Nejat. 1918'de Almanya'ya gidince komunizmi benimsemi§tir.
Esasen Spartakistler denilen ve KurtulU§ dergisini ~1- kartan Vehbi
Sandal, Vedat Nedim Tor, Nizamettin Ali Sav, Mustafa Nermi, Sadik
A.hi· (Eti), ilhami Nafiz Pa mir, Mustafa Fazll Taylan, Nurullah
Esat Sumer, Nii m1k ismail vb. Berlin'de Hamdullah Suphi
Tannover' in ba§kanhgm1 yaptii?;I Tiirk Ocag1'na benzer bir kulii
biin iiyesidirler. Qogu milliyet~i Tiirk Yurtlannda yeti§
mi§lerdir. O giinlerin ko§ullan, Mete Tuncay'm deyi miyle, «bu
genqlerin kafasznda, Turk milletinin dil§ma mnzn elinden
'kurtulu§u' dilegiyle Turk proleteryasz nzn yerli ve yabanci
burjuvazinin somilrilsilnden 'k"Ur tulu§u' ozleminin birle§mesine,
ozde§le§mesine elveri§li olmu§tUTJ> 5!1.
NAZIM HiKMET'iN MiLLiYETQi DONEMi
Bu gen~lerin <;ogu Ankara'ya gec;ip milli harekette gorev
alnn§lardlr. Unlii §air Naz1m Hikmet dahi, Ziya Gokalp'in
ba§latt1i?;I an Turk~e ak1mma ve hececilige katilm1§,
Tiirk<;iiliik ak1m1 dogrultusunda gen~ bir milli yet~i
sanat~1dir. Yunan i§gali uzerine, milletin tepkisi-
. ni dile getiren ilk ve guzel §iirleri Naz1m Hikmet yaz m1§tlr.
«Kirk Haramilerin Esiri» bunun ornegidir. Bu §iirde Tiirkiye'yi
payla§an emperyalist devletler ccKirk Haramiler>>e
benzetilir. Turkiye, eli kolu bagh bir esir dir. Haramilerin ba§h,
cellada esirin bir kolunu kesme sini emreder. Bu kesilen kol,
Rumeli'dir. ikinci kolun, yani Anadolu'nun da kesilmesini
emredince, i§ degi§ir. Bir anda esirin elinde balta parlar ve §iir,
Milli Kurtu lu§ Sava§1'nm ba§lad1gm1 mujdeleyen dizelerle
biter:
463
Haydutlar ag1r agir c;ekilirken geriye Geni§, yi.iksek bir gi:ilge
atildl ileriye. Tune; bir c;ehre parladl alevin ruzganyla, Yiiksek
gururlu alm, geni§ omuzlanyla, Kollan kesilecek kahraman esirdi bu,
- Ne dudaklan san, ne gi:izlerinde korku! Zulmette panldad1 i;eligi
bir baltanm, Kuru bir ses duyuldu, sonra f1§k1ran kaum Damlalan
ate§ten yer yer duman ~1kard1, $imdi §anll esirin yalmz bir kolu ·
vard1 ! Ormam dola§tl ba§tan ba§a bir boguk ses : «Oteki kolu kes,
i:iteki kolu kes!» Buak't1g1 baltay1 cellat ahrken yerden Meydana
gi:ilgelerle yaklnla§an gi:iklerden Haykmld1 bir buyiik §anh
mazinin yadI, Birden balta esirin elinde panldad1!
Naz1m Hikmet'in yine o giinlerde yaztlml§ «Yarall Hayaleti> adh
§iiri, Ege direnmesini, efelerin kahraman hklanm dile getirir ve
«gavur'un imans1z kur§ununn dan si:iz eder :
0 ne? Mor cepkeninden niye ak1yor al kan? Bir kafirin imans1z
kur§ununa yandm m1? Ah, ey San Zeybegim, sen de yaralandm m1?
i§te bu milliyets;i §air, Istanbul'da daha fazla kal m1yarak,
milli harekete katilmak iizere Anadolu'ya ge c;er. Day1s1 Ali Fuad
Cebesoy Pa§a, Ankara'dad1r ve Kurtulu§ Sava§1'nm liderleri
arasmdad1r. Nazim, Bolu' ya i:igretmen olarak atamr. Anadolu
halkmm peri§an hg1 Naz1m'1 etkiler. inebolu'da tam§tlg1 Spartakist
genc;lerden Sadik Ah1 Eti -ki sonradan Malatya Be lediye Ba§kam ve
milletvekili olmu§tur- Naz1m'a ilk solculuk derslerini inebolu ve
Ankara'da verir. Buna bir a§k hikayesi de eklenince, Naz1m Rusya'ya
gitmeye karar verir, orada Marksizm ve Leninizm'i i:igrenf.r, ko
mti.nist olur. ~evket Siireyya Aydemir de, «Suyu Ara yan Adam» adh
eserinde anlattig1 iizere, Turan yolun-
464
da milliyet<;i bir ogretmendir. Turanc1 amar;larla Kaf
kasya'dadir. Orada komilnist olur. Erzurum Kongresi' nin unutulmaz
gen<; milliyetr;ilerinden Cevat Dursun oglu, bir yil sonra
Kafkasya'da komtinizmi benimser.
Z1Y A GOKALP'1N SOLA KAYI~I
Tilrkr;Uluk hareketinin lideri olan Ziya Gokalp, h1z la sola
kayar. Gokalp, s1mf kar§Ithgmm uzla§mazllg1m ve proleterya
diktatorltigilntin zorunlulug·unu_ oneren Marksist-Leninist
goril§il kabul etmez. Fakat ccyapay>> dedigi e§itsizliklerin
kaldmlmasm1 ve geni§ bir halk<;1- hk programmm uygulanmasm1
isteyerek oldukr;a ileri bir sol goril§il benimser. Ziya Gokalp,
Kurtulu§ Sava§! gilnlerinde §Oyle yazmaktad1r :
cc1nsanlar arasmdaki e§itsizlikleri inceleyiniz. GO receksiniz ki,
bunlann r;ogu yapay (sun'i) e§itsizlikler dir, dogal e§itsizlikler
degillerdir. Bir esirin efendisine, bir yancmm agasma, bir
i§<;inin patronuna, okul gor memi§ bir cahil ki§inin bilgili
bir ki§iye e§it olmamas1 dogal e§itsizlikler midir? Yoksa insanlann
yapay olarak meydana getirdikleri esirlik, serflik, millkiyet,
miras gibi toplumsal kurumlann sonuglan rmd1r?»
Bu soruya hayir cevab1m veren Ziya Gokalp, «Sos yal Adalet>>
deyimini kullamr ve herkese f1rsat e§itligi tamnmas1m ister :
ccHalkg1hgm en bilyilk odevi, bu yapay e§itsizlikleri ortadan
kaldlrmaktir . .insanlar, dtinyaya gelir gelmez e§it haklara malik
olmalld1rlar. Hi<;bir c;ocuk dunyaya esir olarak, ya da serf
olarak gelmemelidir. Hic;bir <;ocuk ya§ammm ilk <;aglannda
sutsuz, ya da bak1ms1z, ikinci doneminde okulsuz ve egitimsiz
kalmamalld1r. Kim bi lir fakir c;ocuklar arasmda ileride bir dahi
olmak ye teneginde nice yetenekli bireyler vardir. iyi beslenme
mek, ogretim ve egitim gormemek yuztinden, toplum bunlann feyizli
dehalanndan yoksun kallyor. Oysa zen ginlerin <;ocuklan arasmda
da yeteneksiz, geri zekah,
465
tembel olanlar c,;oktur. Bunlar kuvvetli gtdalarla besle nerek,
okullarda aksatmadan devamll ogretim ve egi tim gorerek toplumun
yonetici sm1flari arasmda onem li mevkiler elde ediyorlar. Zeki
bireyleri ren<;perlik eden ve geri zekali bireyleri en onemli
kurumlarm ba§ina ger;en bir toplum hi<; uygarlikta ve
duzenlilikte yukse lebilir mi?»
Halkc,;1hk, bu e§itsizlikleri dilzeltecektir. «Halk<;t lik
donemi, toplumlann siyasal geli§melerinde ula§tik lan en son ve en
yilksek m;amadm> diyen Ziya Gokalp, toplumun tic,; c;e§it
nimetinden herkesin aym 61<,;ilde ya rarlandmlmasm1 ister.
Bunlarm ilki, e§it siyasal hak lardir. ikincisi, e§it egitim ve
killtilr olanakland1r. Uc,;ilncilsil, ilretim arac,;Ian
millkiyetindeki e§itliktir. Zi ya Gokalp bunu §6yle
ac,;1klamaktad1r :
«Uc,;fuicilsil, ekonomik arac,;lar ve tekniklerdir. Bu arac,;larla
tekniklere sahip olanlar, buyiik servetleri ka zanabilirler.
i§te dilnyaya gelen biltiin insan yavrulan, toplum tarafmdan bu
lie,; bi:ililm toplumsal kuvvetlerle e§it ol c,;ude
donat1lmahdirlar. Bir sm1fa bunlardan baz1sm1 ve rip de,
i:itekilere vermemek toplumsal uyumu bozar».
Uretim arac,;larmm payla§tlmasmda e§itlik isteyen Ziya Gokalp'in o
gilnku Turkiye'nin ko§ul~armda dik katini, dogal olarak, en c,;ok
toprak dag1lnnmdaki e§it sizlik c,;ekmektedir. Toprak reformundan
yana olan Zi ya Gokalp, bu alanda e§itlige buyuk onem vermekte ve
ekonomik e§itlik saglanmad1kc,;a, siyasal e§itligin lafta kalacag1m
ileri siirmektedir :
«Ornegin butun kOyliller gibi bir karz§ tarlasi bile olmayan yarici
ve renr;perlere, koyliilere de Milli Mec lis'e se<;mek ve
se<)ilmek gibi siyasal egemenlik haklarz ni vermi§iz. Oysa
tarlalarz olmayan bu zavallzlar bir koy agasinzn tutsagidir. Btizi
yerlerde bunlar, evlerini bulunduklarz koyden ba§ka koye ta§imak
hakkzndan bile yoksundurlar. <;;iinkil koy agasz, onlarz bitmez
tu kenmez bir bore; ile sonu gelmez bigimde kendi koyilne
baglami§tir. Ekonomik bakimdan herhangibir bireyin 466
tutsagi olan bu yiizbinlerce koyliilerin, siyasal planda egemenlik
haklarina sahip olmasindan ne <;;Zkar?n
Siyasal e§itlik gibi, ekonomik e§itligi de zorunlu go ren Ziya
Gokalp, c;alI§mamn herkes ic;in bir yiikiimlii liik olmas1, e§it
i§e e§it Ucret odenmesi gibi Lenin Rus yasmda benimsenen bir
sosyalist ilkeye sahip c;1kmak tadir:
c<Toplum ic;inde ya§ayan her birey mutlaka toplum ic;in faydah
bir bic;imde herhangibir i§le ugra§maya borc;ludur. Ve her bireyin
toplumsal degeri, yerine ge tirdigi toplums·a1 hizmetle
Olc;i.ilmelidir.
Demek ki, gerc;ek e§itlik, her hizmete e§it bedelini vermektir»
r.o.
CELAL BAYAR'IN SOLCULUGU Goriiliiyor lti, ittihatc;1larm, daha
dogrusu Tilrk
milliyetc;iliginin teorisyeni olan Ziya Gokalp, Marksist olmamakla
birlikte, hayli ileri bir solculuk c;izgisine ula§mt§tlr. Ziya
Gokalp gibi, c;ogu ittihatc;1 olan ve ilk Meclis'te Atatiirk'iin
yakm c;evresini te§kil eden birc;ok milliyetc;i, en a§1n
olc;i.ilere bile gidebilen bir sol c;izgi de klimelenmi§lerdir.
bmegin, gene; 1ttihatc;1larm on planda ki§ilerinden Celal Bayar,
partinin izmir sorum lusu olarak, milli ekonomi tezini uygulam1§,
memleket ekonomisini Rum, Ermeni ve yabanc1lann elinden kur
tararak Tilrk egemenligine vermek ic;in c;aba gostermi§ tir.
izmir'de «Halka Dog-run derneginin kurulmasmda rol oynam1§tlr.
Mondros Miitarekesi'nden sonra, izmir' de bannma olanagm1 yitirip
Kuva-y1 Milliye giic;lerine katilan Celal Bayar, sola kaym1§tlr.
Bayar, bir cins is lam komiinizmi geli§tirmeye c;ah§an Ye§il
Ordu'nun ku ruculan arasmdadir*. Ye§il Ordu orgiitiine giren
<;er-
• CeHl.l Bayar, 53 y1l sonra kend!ni soyle savunmu~tur: ¢0 zaman
memleketin durumu degisikti. Memleketi'.mize emper yalistler
saldirm1st1. Emperyalizme kars1 sava~nyorduk. 1k1 ih tllal vard1
diinyada, birisi Rusya'da olmustu, birisini biz yap m1st1k.
Ruslarla balay1 gtinleri ya§1yorduk. O zaman boyle bir niyetleri
yoktu ... l> (Mehmed Kemal, Gun gazetesi, 15 Temmuz 1973, CeHi.l
Bayar konu§uyor).
467
kez Etem ile s1k1 ili§kiler kurdugu ileri siiriilmektedir. Bayar, o
gunlerde, daha once belirttigimiz iizere, Bol §eviklik hakkmda
gorii§iinii soran koyltilere, bunun toprak dag1hmmdaki e§itsizligin
kaldmlmas1 demek ol dugunu anlatm1§ ve kendi deyi§iyle,
koyliilerde umut lar yaratm1§ ki§idir. Bayar, 8 Temmuz 1920'de
Bursa hlarm §ehri Yunanhlara hic;;bir direnme gostermeden
birakmalanm, adeta Yunam davet etmelerini ele§tiren
milletvekillerine kar§l, bu ihaneti Bursa halk1nm ve
emekc;;ilerinin degil, Bursa burjuvazisinin yaptigm1, kendisini de
emekc;;ilerden sayarak Meclis kilrsilsi.inden belirtmi§tir :
ccingilizleri, Yunanhlan Bursahlar c;;ag1rmu~tir, de niliyor.
Kesinlikle yanlI§tir. Bunu dil§iinen bir kurul dur. Bunu da.
ac;;1klamak isterim ki, o kurul, Frans1zla nn burjuvazi dedikleri
kesimdendir. GOzlerinde malla rinin, canlarznin bizim gibi yoksul
olanlardan pek bU yuk degeri vardir. Onlar savunma olanag1
gormedikleri zaman herhalde mal ve canlarmm da bo§a gitmemesin!
istiyorlardi. Eger bu kabahat ise, bundan o kurul sorum Iudur...
burjuvazi kesiminden Bursahlar kabahathdir lar))61.
Bayar, Ekonomi Bakam olunca da i§c;;ilerin dtiru munu iyile§tiren
kanunlar c;;1karmaya yonelir. Zongul dak ve Eregli komiir
madenlerinden c;;1kan komilr tozla n parasmm i§c;;i kurullarma
verilmesiyle ilgili kanun goril§illiirken, Ekonomi Bakam Bayar, 18
Nisan 1921 tarihli oturumda §oyle konU§Ur :
«Ba§ka i.Ukelerde i§c;;ilerin gah§tlklan yerlerde okul lar vard1r,
saghk kurallanna uygun evleri vardir. Hat ta yikanmalan bile
saglanm1§tir. Diizenli hastahanele ri vard1r. Ald1klan
giindelilerle
