DOGU BATI ENERJi KORIDORU: HAZAR NOICTSi ENER.Ii KAYNAKLARI … · 2007. 11. 6. · Orhan DURAN. Ali KARAKAYA DOGU BATI ENERJi KORIDORU: HAZAR NOICTSi ENER.Ii KAYNAKLARI VC rtrnriyn'NiN

Orhan DURAN. Ali KARAKAYA

DOGU BATI ENERJi KORIDORU: HAZARNOICTSi ENER.Ii KAYNAKLARI VC

rtrnriyn'NiN Rot,ii

OThanDURANGrup Baekam, Yurt or'.t",S.lj3frfrlfrh$, riirkiye Peholleri A.o.

Grup Baqkan Yardrmcrsr, Yurt Dry Projeler Grup Bagkanhg, Tiirkiye Petrolleri A.O.

6znrDilnyada aradq bir gtkan sosyal ve elanomik lcrizlere larSm nilfus artqt verefah seviyesindeki yiiluelme nedeni ilefosil yahtlar dedifiimiz petrol ve dogalgaza olan gereksinim siirekli artmaha&r. Tii*ie geng ve hrzla artan nilfusuyanmda gelismelde olan bir rtlke nitelili ile gdreceli olarak enerji talebi dahada htzh artan bir durumdada Souyetler Birli{i' nin daglnaxndan sonra dzelliHeson onyilda diinyanm dillwtiyeniden Hazar B)lgesipetrolve do{al rezemlerineve tilketim merkezlerine ne Sekilde ulastrilacaPrna iliskin tartrynalarayrinelmgtir. Cofirafik konumu nedeni ile eskiden beri diinyantn en biiyilk petrolve dogal gaz rezervlerine sahip orta do/a ile Hazar Bi)lgesi ve banh bilyilktiiketici illkelerin ortasmda yer alan Tilrkiye do{al olarak en \nemli enerjikiipriisii olma y olundadr.

1. DTJNYA VE TtJRKiYE ENERd TALEBi

Bilindili tizere, diinyada wun stiredir kalkrnmamn gereli sanayilegme, sanayileqmeninen biiytik ihtiyact da enerjidir. Enerji giintimiizde iilkelerin srnrlanm aqmry ve uluslararasrboyutlarda irdelenmeye baqlanmrgtrr. Her ne kadar, dzellikle son geyrek yuzyildabilimve teknoloji diinyasr birgiin biteceli bilinen pefiol ve dofal gaza altematif enerji kaynaklarrbulmaya gahqryor olsada uzun bir siire daha fosil yakrtlar en iinemli birincil enerji kaynalrolmaya devam edecek giiriinmektedir. Artan niifus ve geligen refatr seviyesi nedeni ileDiinya birincil enerji ttiketiminin diizenli bir gekilde artmaya devam edeceli ve 2020yrlmdaki talebin 1990 yhndaki talebin iki katrna grkacafr tahmin edilmektedir (gekil -l). Halen Dtinya enerji tiiketiminde petrol en biiyiik yeri alrrken do[al gaz en hrzh biiyiiyenalternatif enuji kayna[r ohnaktadrr. Diinya iilkelerinin gofu qeweye dost, enerji verimlilili

507

TMMOB 3. ENERJİ SEMPOZYUMU/ 5-6-7 ARALIK 2001 MİLLİ KÜTÜPHANE ANKARA

DoQu Oatt Enerji Koridoru: Hazar ts\lqeoi Enerii Kaynaklan ve T1rkiye'nin Rolii

ytiksek'taqmmastvekullanllmasrkolayolando[algazadahagotydnelmektedir.1990y[*Or S.it"ilyarm3lgtin olan dolal gaztiiketimi,2000yrhnda 6-5 milyarm3/giinolmug'

loto ou ise burakamrn g.5 milyar m3/giin olmasr beklenmektedir.

19@ 1965 197O 1975 lgs 1985 199 1995 199 zno

I roEcpacEE.€lsrDc;l

Klynd( : Endly fdTo.b@wl Wo'l4Adhg Now' 2m0

$ekil l. Qeqitli Ekonomik Gruplann Birincil Enerji Talebi

ug denizin ve iig krtamn bulugtulu bir merk ezdeyer alanTiirkiye, 65 milyon niifusu

ile hrzlasanayitegme zorundaolanb-irtilkedir. Ytilaet niifus artrq hrzr ve yiikselen refah

seniyesi ile yeni tiiketim alnkanltklan kazanan Tiirkiye'nin enerji talebi de hrzla

artnraktadu. Konuya, Tiirkiye.o.tii gitOilt i aqrsrndan bakU$nlzda engrji kaynaklannda

ithalata balrmlilrln giderck "tt"ttkt"

oldu[u giiriilmektedir' 2000 yrtmda Tiirkiye'nin

birincil enerji talebinin yut*"u%34'tiniin yurt igi kaynaklardan temin edilebildiEini

gO*.tt y,r.nuorannZ'otO dao/o28ve2}Z0yhndaiseyo24olacafrtahrninedilrnektedir'

2o1s *TL

grfiALAT

%72

OREflT3000 1

5tTHt an oRErlf,

{lTHALAT

$ekil 2. Ttirkiye'nin Birincil Enaji 0retim Ve ittralat Tahminleri

508


Orhan DURAN, Ali MRAKAYA

Ulkemizde geligen sanayilegmeye paralel olarak 2020 yhna kadar petol ve do[algaza olantalepyrldasuasr ile o/o2.'1 veYo9.6artarakmiktar olarakpetole olantalep 2000yrlrna gdre yaklark iki katma, dolal gaza olan talep ise 5 katrna grkacaktr ($ekil - 3).Dolayrsrla Tiirkif beklenen ekonomik biiyiimeyi gergeklegtirebilnek igin bu enerjigereksinimlerini kargrlamak gSbi zor fakat zorunlu bir giirevle kargr karqryadrr. Ulkemiz,bu nedenlehemtiiketicihemdehidrokarboniireticisiirlkelerdentiiketici Avnrpaiilkelerineiiretilen hidrokarbonlarm dofal ve statejik bir gegiq yolu olma iizelli[ine sahiptir.

100

80

& 6 0J

F 4 0

20

0

@ Perrot ( mityon ton)I Oogat Gaz ( milyar motrekaip)

K.ymk : T.C.Erqtl h T-[ Klndr. E*.nl {|

$ekil3. Ttirkiye'nin Petrol Ve Dolal Gaz Talep Tahmini

2. HAZAR BOICTSi EMRJi KAYNAKLARI

Hazar Denizi Baseni, biiyiik miktardaki ispatlanmrq ve potansiyel petrol ve Bazrezervleri ile diinyamn en eski hidrokarbon bolgelerinden biri okna dzellifine sahiptir.Bu b6lgenin enerji yataklan bakrmrndan zenginlili dtinya enerji giindeminde genig biryer tuhakta ve tiim dikkatleri iizerine gekmektedir.

ABD Enerji Bilgi Y0netimi @nergy ftrfomration Administation-ElA-) verilerine gdreHazar Biilgesi toplam pefrol rezervleri ispatlanmrg kategoride 17 .5-34 mrlyarvaril, toplamkategoride ise 253-270 milyar varildir. Dopal gaz igin ise bu de$erler srasr ile yaklagrkolarak 7 Trilyon m3 ve 16 Trilyon m3 kadardr. Bu rakamlar Azerbaycan, Kazahstan,Ttirkmenistan, Ozbekistan ile iran ve Rusya'nm Hazar Denizine yakrn olan krsrmlannrigeren bolgenin toplam rezervleridir (Tablo l).

Hazar Bolgesinde 2000 yrhnda yaklagrk L3 milyon variVgtin olan petrol iiretiminin201 0 ylmda yaklaqrk 3 .9 milyon varil/gtin'e; dofal gaz iiretiminin l 14 milyar m3/yrl 'dan

2010 yrlnda24O milyar m3/yrl 'a grkmasr beklenmektedir. Bdlgedeki 2000 yrhnda yaktaqrk700 bir/gtin olan petol ihracrmn, 201 0 yrh nda3 .2 milyonvai,l/ gp:rr-'e; dopal gaz ign ise42 milyar m3lyi'dan 137 milyar m3lytl 'a grkacapr tahmin edilmeltedir.

509


DoQuba?tEnerjiKoridoru:Hazar06l4eoiEneriiKaynaklanvelirkiye'nin Rolii

Tablo L Hazar Biilgesi Petol ve Do$al Gaz Rezervlen

Petrol Rezervleri (milyar varil) Gaz Rezervleri (tritYon m")

lspatlanmrg Toplam Ispatlrnm|9 Toplam

Azerbaycan 3,6 - 72,5 36 -45 0,3 1,3

lranr 0,1 l 5 0,0 0,3

Kazakistan t0.0 - 17,6 r02 - ilo t,8 - 2,0 4,3 - 4,5

Rusyar l 7 N/A N/A

Tiirkmenistan 0,5 8 l 2,9 7,4

Ozbekistan 0,6 J 1,9 ) 1

Toplam 17,5 - 34 253 -270 6,9 - 7,0 16,2 - 16,3

* yalntzHazarDenizi'ne yakln kmmlarrru igerir

Tablo 2.Hazar Brilgesi Petrol ve Dolal Gaz Uretim ve it'ag Tahminleri

Petrot (bin variUgiin) Dolal

Uretim

laz (milya lytt)

Uretim(2000)

Uretim(2010)

Net Ihrag(2010)

Net lhra9

Azerbaycan 280 t200 1000 6,0 3 l , l 14,2

Kazakistan 693 2000 1700 4,8 3 l , l 9,9

iran* 0 0 0 0,0 0,0 0,0

Rusya* l l 300 300 0,8 N/A N/A

Tiirkmenistan 148 200 150 47 -0 I10,4 93,4

Ozbekistan t52 200 50 ( 5 5 68,0 19.8

Toplam 1284 3900 3200 1t4,2 240,7 r37,3

* yalntz Hazar Denizi'ne yakm krsrmlanm igerir

Konumu itibari ile Avrasya Biilgesi, farkh ekonomik biiyiime ofanlan, iizgiin cofrafik

yayilmr, enerji kaynaklanninbiiyiikliifti, farkh enerji tiiketimi modelleriyle gokiinemli

6iistratqit tonuma sahiptir. Bu yiizden enerji ticareti gok dnemli bir konu olarak kendini

gdstermektedir. Liberal inerji pazarlanna yiinelik olarak bu bdlgede enerji sektiirtiniin

farg, karg,ya kaldr$ baghca giigliikler srasl ile teknik, ekonomik ve enedi iiretim ve

nakil sistemlerinin organizasyonel yaprlanmasr olarak ifade edilebilir.

Orta Asya-HazarBdlgesi bu yaplsl itibari ile uluslararasr ilgi ve grkar dengeleri igin

birmodel biilge olma iizelli[ine sahiptir. Bu olgununbaqanlabilmesiigin gelekli taraflann

bu bdlgeye hi politikalan, uluslararasr toplumlan dikkat€ alarak elde mevcut kaynaklarur

iqbirligine dayah bir qekilde kullamlmasma ydnelik Qaba sarf euneleri gerekmektedir.

3. TURIdYE'NftY BOLGEDEKi OlTVTi VN KONUMU

yeni bir yiizyrfun hath bin yrlur baglangrcrnda diinya arz-talep dengelerine ba[h olarak

herkesin gokyakrndan takip ettifi diinyapefrol ve ggpazarlanndaki yeni aktm, Hazar

510


0rhan DURAN, Ali KARAKAYA

Biilgesindeki zenginpetol vegazyataharmn iinemini bir kezdahaappagrkarmaktady.Bu ytizden artarak devam eden pefiol ve gaz gerelainimine paralel olarak Tiirkiye, HazarBiilgesi enerji kaynaklan igin vazgogilmez bir adres ve pazar olma tizellilini korumaktadu.

HazarDeniaBrilgesi, yakrn tarih ve hiltiirel baflan mrzdandolayr Tiirkiye igin iizelbir tineme sahiptir. Dtinya petrol ve gazrczewlei igerisinde iinemli paya sahip olanHazar Biilgesi, yeni bir dtinya enerji tiretim biilgesi olarak, iiretimini diinya pazarlannaagmak, diinya petrol ve gaz ticaretindeki yerini almak iizere adayhfrn, koymug u.yattnmcrlann giizdesi haline gehniEtir. Uluslararasr girketlerin bir taraftan kegif ve iiretimeyiinelik projeleri ve bunlara ait siizlegmeleri imzalama aranlarl diler taraftan biilgedevletlerinin petrol ve dofal gazr pazaraulagtracak hatlar konusunda igbirlifi yupriuarzulun, Hazar Biilgesi'nde refahm, istikrann, geligmenin ve diinya ekonomisiylebiitiinlegmenin yolunu agmaktadr.

Tiirkiye'nin gerek cofrafft gerekse jeopolitik konumu ve iig hassas b6lge olanBalkanlaq Orta Dolu ve Kafl<aslar arasrnda bulunmas nedeni ile hem bir k6prii hem debir terminal olma iizellilini de 6ne grkarmaktadr. Bu gergevede, Ttirkiye gok yalan birgele-cehe bu hassas cogra$ada global anlamda anahtar oyuncu olarak enirji sektiirrindekiyerini alarak anahtartilke olma rizellifini devam ettirecektir.

4. TPAO HAZAR BOLGESi PROJILERi

4.1. Azerbaycan

TPAO Hazar Denizi Azerbaycan sektdriindeki 4 biiyiik projede hisse sahibidir.lrtakl{mz dtinya gaprnda_biiyiik bir geligtirme ve iiretim projesi olan ve Mega projeolarak bilinen Azeri-Qrrah-Gtinegli sahalanm geligtirmek iiz.rc-ko*t* ton.orriyu1niu(Aroc)%6,75; gah Deniz Projesinde %9; Kiirdagr tuama projesinde %5 ve AIov AramaProjesinde ise %10 hisse ile ortahr. Planlanan yatl:m miktan ve muhtemel'rezervbtiyiikltikleri gdzdniine ahndrfmda TPAOAzerbaycan deniz sektrirtinde faaliyetg<isteren30 civannda uluslararasr pefrol girketi igerisinde dn srralarda yer almaktadrr.

Mega Proje gerek rezerv gerekse yatnm briytikliigri nedeniyle rince "Erken Uretim,,sonra "Tam saha Geligtirme" olarak iki agamada planlanmrg oiup erken riretim projesikapsamrnda Crah-l platformundan 1997 yfuKasrm ayrnda baElatrlan tiretim halen l lkuyudan ortal ama 125.000 vanVgr.in debi ile devam ernektedir. Tam Saha Geligtirmeninilk aqamasr olan"Faz l" projesi ise Apustos 2001 sonunda yaprmmabaglanmq, 2005yilr baSlannda iiretime girmesi beklenmektedir. Bunu ,'p*2i' ie,,Faz3,, projeleri takipederek 2010 yrhnda I milyon varivgtin toplam iiretim debisine ulagrlacaktrr.

$alr Deniz Projesi, biiyiik bir d opar gazrezn:vine sahip olmas nedentyle,HazarDeniziAzerbaycan sehiirti igerisinde yer alan ve iizerinde gahgmaya devam edilen ikinci biiytikproJ edir. $ah Denizi dolal gaz rezervlerinin, Tiirkiye ve yakn komgu iilkeleri n gaza dayay

511


DoQuoat,lEnerjiKondoru:Hazarod|qeoiEnerjiKaynak|artvelirkiye,ninRo|ij

enerji ihtiyagtannn onemli bir biitfimiinii karqrtayacak biiyiikltikte ve yeterlikte oldulu

yaprlan galrgmalar neticesinde belirlenmigtir. Bu projede iiretilebilir gtzre.zewinin 490

milyar metrekiip, nonAensat (yoguguk) rezervinin iie 700 milyon varil oldulu tahmin

edilmektedir. Faz I geli$irm. t r:p**inou saharun ylhk dofal syihyc kapasitesinin

8,lmilyarmetrehipcivanndaotacagrtatrminedi'lmekteolupburakammtamsahageligtirme kapsamrnoa ise yrttrt< yuHufu 15 milyar metrekiipe ulaEmasr beklenmektedir.

b.rt: .6nillrwll!.lnd

c 1,200zaUt

E r,ooot!t.g t003

E 600.Eo

!3 400et 2oocJ

EorA(' 53ER:::= Hi:RFH

Ylllar

$ekil 5. Mega Proje Tam Saha Geli$irme

512


Orhan DURAN,AIiKARAMYA

4.2. Kazakistan

TPAO Kazakistan'da ortak oldulu Kazaktiirkmunay Ltd. (TpAo %49) qirketivasttasryla rilkede petrol arama" geligtirme, tiretim ve pazulama faaliyetlerini 1993 yrhndanberi stirdiirmektedir. Halen 2 ruhsatta yer alan 2 sahadan ticari, I sahadan deneme tiretimive I sahadan da test tiretimigahgmalan devam etrnektedir.

cELltrtRxc DrorE|IRtTPAO lkl bdtGdc ldbtrril. pbrfi.t.h&trr.

I

$ekil6. TPAO ltuzakistan Sahalan

s. HAZAR BolCnSl,xnEN PETROL VE DOGAL cAZrN TA$INIMT

$urasr bir gugektir ki, enerji kaynaklan ne kadar biiyiik olursa olsun, sdz konusu bukaynaklar igin gerekli pazar mevcut defil veya kaynaHann pazarlanmasurda sorunlarya$anlyorsa ekonomik agrdan Onenleri suurhdu. Bu yiizden, bu konu iistiine hassasiyetile e[ihneli ve gerekli iizen gtisterilerek muhterrel pazar olabilecek tlkeler ve biilgelerigin gerekli gahgmalar yaprlmahdr.

Hazar Bdlgesi hidrokarbon kaynaklanmn pazarlanmasrna ydnelik olarak, bukaynaklann diinya pazarlanna nakli igin verilecek kamr ekonomik, teknilg ve politikagrlardan 6nem arz emrekle beraber bdlge tlkelerinin gelece$inin planlanmasr agrsmdanda hayati rinem tagmakradn Diger yandan slke ekonomileri ifin gerekli olan digersekttirlerin geligimine veril€n dnfii ile zurgin petol yataHanna ydnelerek olumlu sonugl*elde edebilmek igin yapdan gahgmalar arasrndaki ince dengel kurmak ve bu dengeiizerinde yol almak gerekmektedir Kullamlacak gtizergahlann gtivenilirlifi ve maliyitiizelliklerr, Hazar Bdlgesi ene{i kaynaklanmn diinya pazartanna naklinde gok 6nenrlibir rol oynamaktadu. Bu ndenle, uygrlr tagrma sistemlerinin yaprbnasr hususu iheticiiilkeler, petol girkctleri ve kullamcrlar igin btiyfrk 6nem t<azanmat<taor.

5.1. Bekfi-Tllllr4ryhen Hem petrol Am hrag Bom Hath projeiTPAO bdlgeden ffretilen ve ileride iiretilocek perol ve dogal gaz kaynaklannur

tasmma$ vepazarlanmasr ile ilgiliprojeleredekatrlmrqtr. TPAO, b6lged€btrlunanperol

513


DoQu 6atr Enerji Koridoru: Hazar O\lqeei Enerji Kaynaklart va Tarkiye'nirt Kolij

rezervlerinin giivenli ve emin bir gekilde ihrag edilmesi igin en uygun giiziimiin Bakii-

Tiflis-Ceyhan tta- p.t oi Ana iirag Boru Hattr Projesi (BTC) oldulunun iinemini

grin,il," ""

gtmiirmtrzOe vl$g,ilayuak bu filain destekleyicisi ve sarnxtucusu olmug ve

ft-o-, bOfg"Ji perollerinin dinya pazarlanna taqurmasr igin en iyi gtiziimiin bu oldufunu

stirekli giindemde tutnu$tur. B;adamda, birtilke politikasr vc vazyeit21z,tlt<eprojesi

lAr. grf." Bakii-Tifli;;.yft* noto. hattr ihiiyag duydu[u desteEi her diizeyde

bulmuqtur. TPAO, r,aren nrtav rtaiin.noittit gahgmalan devam .dt",BTg hanl petrol

boru hattr projesinin %5,08'likiir hissesine sahiptir. BTC, dost ve karde$ Hazar Bdlgesi

ve Kafkas iilkelerini birbirine en iyi gekilde balLyan bir enerji koridoruoluqturacak ve

bu durum tiim biilge tlkJerinin g.te.tttt6 atniz ve sahil g1venlikleri iizerindeki

baskrlann azaltrlmasma ve ekolo.;it dengenin korunmasma yardrmcr olacaktu. Aynt

zamanda BTC, Hazar Baseninden tiretrlecek ham petroliin, diinya pazarlarma taqrnmasmda

ekonomik ve stratejik agrlardan da en elverigliproje olma iizelli[ini de tagrmaktadr'

$ekil 7. Bakii-Tiflis-Ceyhan Ham Pehol Ana itrag goru Hattr Projesi

52. Giiney Kdkesyr Do[el Gaz Bom Hattr Proieci

AzerigazrnrnTiirkiyepazaruraveolasrAvnrpapazarlannataynmasrigin,Gtircistaniizerinden gegen ve r.krffi kapasitesi yrlhk li milyar mefiehipti bulan' Bakii'den

Giircistan-Tiirkiye srnrnna kadai e|O km' uzunlufiunda ve 2005-yrhnda ilk gazm

pompalanmasrnrtingiirecekqekilde birdo[al gazbor.[atU ingaedilecektir' Gazrn srmrdan

itibarenTiirkiyeiqinaehta;;u.aagrtr;6orAg'ursorumlululundaolacaktu.TPA6,gah Deniz projesinde psi(uretim piylagrmAnlaqmasl) ortaF olarakbu projede gazur

tagrmacrlf,rnda au grt fri ioini Au.a,ttt f6Uyt ve ezertaycan arasmda 12 Mart 2001

tarihintle imzalunan gaz al,m-sahm anlagmasna giire, Tiirkiye ylda 65 rnilrar metekiip

Azeri dofal g.,n, d^;yi1oahhiit tttiqtit.nu kapsamda gerekli olan difer temel

514


Orhan DURAN, Ali KAKAKAYA

anlagmalar ise Azerbaycan ve Giircistan arasmda yaprlan gdrtigmeler sonucundatamamlanmq olup 29 Eyliil200l taritrinde iki tilke arasrnda imzalannugtr. Projeyi hayatagegirmek igin ihtiyag duyulan tiim gahgmalar bir plan ve program dahilindeyiiriitiilmektedir.

6. HAZAR PETROLLERI VE TtiRK BOd.IZrARr

Hazar petrolleri igin alternatif ta6rma yollan olarak sunulan bazr gtizergahlar Karadenizve Ttirk Bo$azln'm da gtrnergahm birpargasr gibi kabul etmektedir. Karideniz'den 2000yrlr itibari ile ihrag edilen petroliin hacmi yaklagrk 500 bin varivgtin olup bu rukamn2010 yrh itibari ile Caspian Pipeline Consortium (CPC) boru hattrmn tam kapasite olmasrdurumunda 2,5 milyon variVgiin'e ulaqmasr beklenmektedir. Bu durumda Tiirk Bolazlarrdramatik bir qekilde artan tanker trafifine bafh olarak dofabilecek gewesel, kii]firel,insan sa$h$r ve canh yaganttst iizerine btiyiik tehlikelere rnaruz kalacaktrr. Bu konuda,tiim duyarh iilkeler Tiirk Bopazlan'mn yoEun bir gekilde petrol tagrma yolu yaprlmamasrhususunda yaprcr bir anlayrgla Tiirkiye'ye destek vermelidir. :

, 1979 yrhnda meydana gelen ve geweye ve insan salhlrna btiyiik zarar verenIndependenta ve gene 1994 yrhnda meydana gelen Nassialacialarr trala hatrrlardadrr.Tiirk Qewe VakfI raporlanna gcire 1990 ve 1997 yillanarasmda Tiirk bofazlarrnda 2g2garp4ma ve kaza meydana gelmigtir.

$ekil 8. Giiney Kafkasya Dolal Gaz Boru Hattr

tr'1-^


DoQu balt Enerji Yondont: Hazar b6l,6eel Eneryi (aynaklarr ve Tiirkiye'nin Rolij

K(trr{hEL tiRAsA KAR9 IE}DIT

Nls$l reLlxgrl, {9*l;30 610,24000varll han potrol

$ekil f. isunbul Bofazr'ndan Gegmig Felaket Giirtinfrileri

Tiirk bofazlan ve iizellikle istanbul Bofazr'nda artan gemi hafiline balh olarak

meydana gJlenkanlar6nemli gewesel etkilir yuatmrg ve bolazlarrn her iki tarafinda

yasayan in'sanlann hayatlanmtehlike alhna alarak gevreye korku salm$tu.

TPAO, Tiirk Bolazlan iizerindeki bu alrr ytihin gerek insanhk.gerekse kiilttirel,

gewesel ve tarihsel mirasr korumak agrsrndan srmrlanduilmasr gere$ine inanmaktadrr'

i** yail sra, egsiz, biiytileyici, dogal ve kendine has iizelliklere sahip bolazlarut

gelecek nesillere uir miras'olarak brrakrlmasr bir insanhk giirevidir.

Tiirkiye'nin enerji ihtiyacrna paralel olarak TPAO'nun Hazar Biilgesi'ne ydnelik

stratejileri;. Bdlgedeki petrol ve doial gazrezervlerindeki paynt artfirmak,

. Biilgenin petrol ve gazrez,enlerinin dihrya pazarlarma tagrnmasr igin Hazar-Akdeniz

boruiattr iogr*o sistemlerinin gergeklegmesi iqin destek vermek ve fiilen boru

hatlanmnYaPmrnakanlmak' '

. Neticede TPAO'nun gerek aftan hisse oranlan gereks€ dah-a. qok kar edebilme

potansiyelini tist diizeyGre tagrmaya galgmak olarak tizetlenebilir.


Orhan DURAN, Ali MKAKAYA

7.SONUQLAR. Tiirkiye enedi sektiiriindeki biiyiimeye ballr olarak artan petol ve gaz ihtiyaglannedeni ile biilge igin en cazip pazarlardan biri olacaltr.. Hazar Bolgesi pefiol ve gaz rezewlei, artan pefol ve gaz tiiketimine paralel olarakolugacak olan ihtiyaca cevap verecek btiytikliiktedir.. Bir enerji kdprtisii olarak Trirkiyehin dnemi, btilge ilkelerinin petol ve dopal gazkaynaklannrn giivenli, gtivenilir petrol ve do$al gaz boru hatlanyla pazwluataqrnmasrnda etkin rol almasryla artacaktr.. Biiylece b,iilge tilkeleri ekonomilerini daha gtiglendirecek ve triilgede en gok ihtiyagduyulan istilran temin edebileceklerdir.. Trirkiye; gerek potansiyel pazar gerek bangrn ve g0gl& ekonomilerin tesisi sonucundaKafloslarda ve Hazar Rilgesihde olu$unrlacak istikrar ve gerekse enerji kaEraklanmnbafih pazarlan ulaqtrnlmasrnda oynayacafi ftansit iilke konumuyla stratejik vejeopolitik gticiinii arttrracaktu.

517



Documents

DOGU BATI ENERJi KORIDORU: HAZAR NOICTSi ENER.Ii KAYNAKLARI … · 2007. 11. 6. · Orhan DURAN. Ali KARAKAYA DOGU BATI ENERJi KORIDORU: HAZAR NOICTSi ENER.Ii KAYNAKLARI VC rtrnriyn'NiN