DOKTOR NË SHKENCA INFERMIERORE SEXIO -CESAREA ...fshmt.umt.rash.al/wp-content/uploads/2017/10/RISIDA-GJONEJ.pdfpunimi i parë i realizuar në Shqipëri në rang infermieror. Përfundimet

REPUBLIKA E SHQIPËRISË

UNIVERSITETI I MJEKËSISË-TIRANË

FAKULTETI I SHKENCAVE MJEKËSORE TEKNIKE

DEPARTAMENTI I INFERMIERISTIKËS

D I S E R T A C I O N

I

PARAQITUR NGA

Znj. RISIDA GJONEJ

PËR MARRJEN E GRADËS SHKENCORE

DOKTOR

NË

SHKENCA INFERMIERORE

TEMA: SEXIO -CESAREA, INDIKACIONET DHE GRATË QË

PARAQESIN PATOLOGJI PËR LINDJEN NORMALE.

Udhëheqës Shkencor: Prof. Asc. Dr. Ramadan IDRIZAJ

Tiranë, 2016

Disertacion R.GJONEJ 2016

ii

REPUBLIKA E SHQIPËRISË

UNIVERSITETI I MJEKËSISË-TIRANË

FAKULTETI I SHKENCAVE MJEKËSORE TEKNIKE

DEPARTAMENTI I INFERMIERISTIKËS

D I S E R T A C I O N

I

PARAQITUR NGA

Znj. RISIDA GJONEJ

PËR MARRJEN E GRADËS SHKENCORE

DOKTOR

NË

SHKENCA INFERMIERORE

TEMA: SEXIO -CESAREA, INDIKACIONET DHE GRATË QË

PARAQESIN PATOLOGJI PËR LINDJEN NORMALE.

Udhëheqës Shkencor: Prof. Asc. Dr. Ramadan IDRIZAJ

MIRATOHET MË DATË …./…./2016 PARA JURISË

1. KRYETAR

2. ANËTAR ( OPONENT )

3. ANËTAR ( OPONENT )

4. ANËTAR

5. ANËTAR


iii

Deklaratë

Punimi i kësaj teme është origjinale. Vetëm një pjesë e të dhënave statistikore është

përdorur për të përmbushur detyrimet gjatë periudhës së doktoraturës. Ky punim i

plotë nuk është paraqitur asnjëherë i botuar brënda ose jashtë vendit.

© Risida GJONEJ, 2016


iv

MIRËNJOHJE

Familjes time, bashkëshortit dhe fëmijëve të mi, prindërve të cilët më kanë

suportuar dhe mbështetur emocionalisht gjatë gjithë kohës së punimit të disertacionit.

Falenderoj drejtuesin shkencor, Prof. Asc. Dr. Ramadan Idrizaj mjekun e

shkëlqyer që me punën e palodhur, këshillat, sygjerimet dhe vërejtjet pozitive që i ka

bërë punës time, me dashamirësi më udhëzoi në të gjitha fazat e punimit tim.

Falenderim të veçantë i drejtoj Dekanit të Fakultetit të Shkencave Mjeksore

Teknike, Prof. Dr. Petrit BARA.

Falenderoj personelin administrative, sektorin e statistikës për mbështetjen dhe

ndihmën e pakursyer që më kanë dhënë në nxjerrjen dhe interpretimin e të dhënave

statistikore të vlefshme për studimin tim. Në veçanti shpreh mirënjohje për Prof. Asc.

Rubena MOISIU, e cila më ka mbështetur jo vetëm moralisht, por më ka udhëzuar

me dashamirësi në aspektin shkencor të temës doktorale.

Një falenderim dhe mirënjohje të pa kursyer është edhe për Dr. Mimoza

KETA dhe Dr.Shk.M. Zef DELIJA të cilët janë treguar të gatshëm për të më

mbështetur dhe këshilluar në mënyrë që ky punim të vijë i plotë dhe dinjitoz.

Gjithashtu falenderoj të gjithë miqtë e mi dhe të gjithë ata që në mënyra të

ndryshme më përkrahën dhe motivuan në përgatitjen dhe përfundimin e tezës së

disertacionit.

Këtë punim ia dedikoj dy personave më të rëndësishëm të jetës time:

bashkëshortit dhe babait tim, të cilët kanë përjetuar bashkë me mua të gjitha

emocionet, vështirësitë dhe kënaqësitë që më dhuroi ky kërkim shkencor.

Faleminderit


v

ABSTRAKT

Tema: Sexio -Cesarea, Indikacionet Dhe Gratë Që Paraqesin Patologji Për

Lindjen Normale.

Hyrje. Lindja cezariane është një ndërhyrje e madhe kirurgjikale në mbarë botën. Ajo

mund të shpëtojë jetën e nënës dhe të fetusit, por që njëkohësisht është e shoqëruar

edhe me komplikacione të tipit: hemoragji, infeksion, tromboza venoze si dhe

komplikacionet për arsye të anestezisë dhe ndonjëherë mund të shoqërohet edhe me

vdekje maternale. Realizimi i lindjeve me ndërhyrje kirurgjikale mund të jetë me

kërkesë të nënës por edhe për indikacione maternal dhe/ose fetale.

Qëllimi i këtij studimi ishte evidenti i faktorë që kontribuojnë në rritje e nivelit të

lindjes me operacion cezarian vit pas viti, vlerësimi i faktorëve që ndikojnë më shumë

në rritjen e performancës së lindjeve cezariane, vlerësimi i fakotrëve demografik si

dhe fakotrët absolut dhe relative që ndikojnë në rritjen e nivleit të lindjeve cezariane.

Materiali dhe metodika Studimi u shtri në periudhën Janar 2005 deri më Dhjetor

2013 në Spitalin Universitar Obstetrik- Gjinekologjik "Koç Gliozheni", Tiranë.

Variable e interesuara në këtë studim përfshijnë të dhënat demografike, numri total i

lindjeve, mënyra e lindjes, indikacionet që kanë çuar në zgjedhjen e lindjes në rrugë

cezariane etj. Është përdorur paketa statistikore SPSS 11.5 si dhe është përdorur Chi-

square testi, regresioni logjistik dhe sinifikante është marrë vlera e p< 0.05.

Në përfundim na rezultoi që lindja cezariane në institucionin e marrë në studim

luhatet në shifrat 33.63% në një total prej 49387 lindje gjatë periudhës së studimit

Janar 2005- Dhjetor 2013. Arsyet më të shpeshtë që kontribuojnë në rritjen e numrit të

operacioneve cezariane janë: lindje të mëparshme cezariane,vuajtja fetale, ruptura

premature e membranave, distocitë.

Si konkluzion mund të themi që: Multifaceted strategy, Audit & Feedback, Quality

Improvement, Opinion i Dytë i Detyruar, Opinioni i Shefit për lindjet me operacion

cesarian të përsëritura, Rishikimi ndërmjet kolegëve i rasteve të LC-ve do të

ndihmonin në reduktimin e incidencës së lindjeve cezariane.

Fjalët kyç: Lindje me operacion cesarian, faktorët kontribues, L/C pë herë të parë,

L/C e përsëritur, indikator relativ, indikator absolut.


vi

PARATHËNIE

Ky studim ofron një evidentim të numrit të rasteve të lindjeve cezariane për

vitet e marra në shqyrtim në një nga qëndrat terciare të ofrimit të shërbimit

shëndetësorë në Tiranë.

Më specifikisht, arsyeja e ndërmarrjes së këtij studimi ishte përcaktimi i

prevalencës së lindjeve cezariane në raport me lindjet e gjalla dhe për ta krahasuar

atë me rekomandimet e OBSH-së. Si paraqitet kjo tendencë, por njëkohësish edhe për

të përcaktuar se cilët janë faktorët influencues në këtë studim.

Ky punim përcakton qartësisht se cilët janë disa nga faktorët kontribues që

ndikojnë në rritjen e rasteve të performancës së lindjeve cezariane në këtë maternitet.

Si ka ndryshuar numri i rasteve të lindjes me ndërhyrej kirugjikale nga koha para

viteve 90-të e derimë tani.

Risia e këtij punimi është pikpamja inferierore e kësaj proçedure. Është

punimi i parë i realizuar në Shqipëri në rang infermieror.

Përfundimet e këtij studimi na japin mundësi që të mund të ndikojmë

pozitivisht në reduktimin e rasteve të përfundimit të lindjes në rrugë kirurgjikale,

sigurisht kur është e mundur. Ky redukimi i këtyre lindjeve cezariane të pa nevojshme

do të sillte përfitimet: socio-ekonomike për individin dhe shoqërinë.

Gjithashtu është një indeks pozitiv për të gjitha mamitë të cilat ofrojnë

shërbimin e tyre në maternitete dhe pikërisht në shërbimet e Obstetrikës.


vii

PËRMBAJTJA E LENDËS

Deklaratë ................................................................................................................ .....iii

Mirënjohje ................................................................................................................... iv

Abstrakt ......................................................................................................................... v

Parathënie ................................................................................................................... vi

Përmbajtia e lëndës ................................................................................................... vii

Figura, tabela dhe grafikë ............................................................................................ x

Lista e shkurtimeve .................................................................................................... xi

Arti i infermieristikës ................................................................................................ xii

KAPITULLI I

HYRJE ....................................................................................................................xiv

1.1 Terminologji ……………………………………………………………..............xv

1.2 Pjesa teorike, Indikacionet ……….…………………………………….............xvi

1.3 Teknikat kirurgjikale që përdoren në lindjet cesariane………………................xvii

a) Prerja e ulët segmentare……………………………………..............xviii

b) Prerja klasike ……………………………………………………......xviii

c) Anash kalimi i peritoneumit……………………………………….....xviii

1.4 Prognoza dhe komplikacionet …………………………………………...............xx

1.5 Komplikacionet më të shpeshta intra dhe postoperative ………………..............xxi

1.6 Përparësitë dhe dobësitë e lindjes me operacion cesarian ……………................xxi

1.7 Epidemiologjia për lindjet me operacion cesarian …………………..................xxii

KAPITULLI II

Asistenca infermierore në lindjet me operacion cesarian…………………...............xxv

2.1 Asistenca infermierore preoperatore …………………………………...............xxv

2.2 Ndërhyrja infermierore mbi njohuritë e pacientes …………………….............xxvi

2.3 Asistenca infermierore preoperatore në sallën operatore …………….............xxviii

2.4 Pastrimi, dizinfektimi dhe sterilizimi i pajisjeve kirurgjikale ………..............xxviii

2.5 Pastrimi i mjedisit ……………………………………………………...............xxix


viii

2.6 Dizinfektimi i pajisjeve …………………………………………......................xxix

2.7 Dizinfektimi i sipërfaqeve …………………………………………...................xxx

2.8 Sterilizimi …………………………………………………………....................xxx

2.9 Përgatitja antiseptike preoperatore e pacientes …………………………..........xxxi

2.10 Përgatitja antiseptike preoperatore e mamisë/infermieres ……………..........xxxii

a) Pastrimi higjenik i duarve dhe parakrahëve …………………….....xxxii

b) Pastrimi kirurgjikal i duarve dhe parakrahëve…………………......xxxii

c) Veshjet në sallën operatore …………………………………….....xxxiii

2.11 Promovimi i kujdesit postoperator ………………………………….............xxxiii

KAPITULLI III

Qëllimi i studimit dhe objektivat për realizimin e tij …………………………............1

KAPITULLI IV

Materiali dhe metodika …………………………………………………………..........2

KAPITULLI V

REZULTATET ……………………………………………………………….............3

3.1 Indikatorët që ndikojnë për lindje me operacion cesarian...................................11

➢ Placentia previa................................................................................................11

➢ Shtatzënia multiple...........................................................................................11

➢ Preeklampsia....................................................................................................11

➢ Paraqitja jo normale..........................................................................................11

➢ Vuajtja fetale....................................................................................................11

➢ Distocia.............................................................................................................12

➢ Rupturë e herëshme e membranave..................................................................12

➢ Lindja me operacion cesarian të mëparshëm...................................................12

➢ Shkaqe të tjera..................................................................................................12

➢ Paraqitje grafike e indikatorëve që ndikojnë në lindjen cesariane...................12

KAPITULLI VI

DISKUTIME……………………………………………………................................23

➢ Mbi lindjen me operacion cesarian……………………………......................23

KAPITULLI VII

KONKLUZIONE………………………………………………………….................27

➢ Mbi indikatorët e lindjeve me operacion cesarian……………........................27

KAPITULLI VIII


ix

PËRMBLEDHJE..........................................................................................................30

➢ Mbi lindjet me operacion cesarian...................................................................30

KAPITULLI IX

REKOMANDIME........................................................................................................31

➢ Rekomandime për të ulur numrin e lindjeve me operacion cesarain...............31

KAPITULLI IX

Mbi asistencën infermierore në lindjet cesariane.........................................................33

➢ Kujdesi neonatal në ushqyerjen sa më të hershme me gji................................34

➢ Ndërhyrjet infermierore në pacientet me seksio cesarea..................................35

➢ Detyrat infermierore në sallat e opreacionit.....................................................36

➢ Kryeinfermierja e sallës së operacionit............................................................36

➢ Infermieret e sallës së operacionit....................................................................37

➢ Blloku operator.................................................................................................39

➢ Rekomandime për asistencës infermierore në lindjet cesarianë.......................41

➢ Rekomandime preoperatore.............................................................................41

- Përgatitja e pacientes........................................................................41

- Antiseptia e duarve dhe parakrahëve tek ekimi infermieror..............41

- Manaxhimi i personelit kirurgjikal të infekstuar apo kolonizuar.......41

- Profilaksia antimikrobiale..................................................................42

- Rekomandime intraoperatore.............................................................42

- Ventilimi i sallës operatore.................................................................42

- Sterilizimi i instrumenteve kirurgjikal...............................................42

- Veshjet kirurgjikale dhe mbulesave...................................................42

- Asepsia dhe teknika kirurgjikale........................................................43

- Kujdesi postoperator i incizionit......................................................43

KAPITULLI X

REFERENCAT............................................................................................................45


x

TABELA, GRAFIKË dhe FIGURA

Tabela

Tabela 1.1 LC nga viti 1982-2000............................................................................xxiii

Tabela 1.2 Incidenca e LC-ve në disa vende të botës...............................................xxiv

Tabela.5.1 Pasqyrimi i viteve te marra në studim lidhur me nr. total të lindjeve dhe atë

të lindjes me operacion cezarian....................................................................................3

Tabela 5.2 Disa të dhëna demografike dhe obstetrikale.................................................4

Tabela 5.3 % e LC-ve në vite.........................................................................................8

Tabela 5.4 Tregohet se shkalla e rritjes së LC në Shqipëri dhe SHBA është e

ngjashme.........................................................................................................................8

Tabela 5.5. Pëqindja e indikatorëve që kontribuojnë në lindjet cezariana sipas

viteve…………………………………………………………………………………..9

Tabela 5.6 Regresioni logjistik……………………………………………………….14

Tabela 7.1. Indikatorët dhe rastet e zgjidhura me ndërhyrje cezariane gjatw viteve

2005-2013.....................................................................................................................28

Tabela 10.1 Vlerësimi Apgar………………………………………………………...33

Grafikë

Grafiku 5.1 Incidenca e lindjeve cezariane nga 2005-2013...........................................5

Grafiku 5.2 Tregon shpërndarjen e lindjeve normale me lindjet cezariane për vitet

përkatëse.........................................................................................................................6

Grafiku 5.3 Performanca e raportit të lindjeve cezariane të aplikuara për herë të parë

me L/C e përsëritura.......................................................................................................7

Grafikun 5.4.Shpërndarja e lindjes me operacion cesarian për vitet 1995, 1997 dhe

2005 - 2013 në raport me numrin e lindjeve të përgjithshme…………………………8

Grafiku 5.5. Shpërndarja e L/C, L/C të përsëritur dhe Lindjes normale pas L/C.........9

Grafikun 5.6. Nivlei i LC-ve për Shqipërinë dhe SHBA-në për dy vitet më ekstreme të

incidencës së lindjeve cezariane……………………………………………………...10

Grafiku. 5.7.Lindjet cesariane të përsëritura................................................................14

Grafiku. 5.8.Ruptura e herëshme e membranave.........................................................15

Grafiku. 5.9.Vuajtjet fetale...........................................................................................16

Grafiku. 5.10.Distocia..................................................................................................17

Grafiku. 5.11.Preeklapsia.............................................................................................18

Grafiku. 5.12.Paraqitja jo normale...............................................................................19

Grafiku. 5.13.Shtatzënia multiple.................................................................................20

Grafiku. 5.14.Placenta previa.......................................................................................21

Grafiku. 5.15.Të tjera……………………………………………………………………………………………………….22

Grafiku 7.2 Indikacionet absolute................................................................................28

Grafiku 7.2.Indikacionet relative..................................................................................29

Figura


xi

Figura. 1.1Lindja e një gruaje në lashtësi....................................................................xiv

Figura. 1.3.a Prerje e ulët segmentare në lindjet cesariane........................................xvii

Figura. 1.3.b Prerje klasike në lindjet cesariane.......................................................xviii

Figura 2.1Spirometria..............................................................................................xxvii

Figura 2.2.2 Lëvizjet e këmbës pas LC....................................................................xxvii

Figura 2.2.3 Zbulimi i trombit..................................................................................xxvii

LISTA E SHKURTIMEVE

OBSH – Organizata Botërore e Shëndetësisë

LC- Lindje cezariane

RHM- Rupturë e Hershme e Membranave

P.Previa- Placenta previa

SUOGJ " Koço GLIOZHENI "- Spitali Universitar Obstetrik- Gjinekologjik " Koço

GLIOZHENI "


xii

ARTI I INFERMIERISTIKËS

Nevojat e individit gjatë jetës, janë të shumta dhe të shumëllojshme.

Por ajo që mbetet gjithnjë po e njëjta, është nevoja themelore e individit për

kujdesie dhe trajtim shëndetësor, i realizuar nga personeli shëndetësor. I realizuar me

përkujdesie dhe dhembshuri nga një profesionist, i cili është kompetent dhe

komunikon mirë.

Ne, infermierët/mamitë, përkujdesemi për çdo njeri: nga lindja deri në vdekje,

në të gjitha njësitë: në përkujdesin në shtëpi, në qëndrat primare, sekondare dhe

terciare të shëndetit.

Ne promovojmë dhe sigurojmë kujdesie, japim këshilla shëndetësore si dhe

ndikojmë në proçesin e shërimit.

Të qënurit infermiere/mami apo dhënës i kujdesit shëndetësor, është një rol i

mrekullueshëm.

Vështirë se gjëndet ndonjë ndërhyrje, trajtim apo përkujdesie mjeksore pa

marrë pjesë mamija ose infermierja.

Arti i infermieristikës është një fushë e cila të impresionon vazhdimisht për

arsye se infermierët, mamitë, dhënësit e kujdesit shëndetësor përkushtohen shumë me

qëllimin e vetëm atë të përmirësimit të dhënies së kujdesit si dhe për të përballuar

sfidat e profesionit.

Nëse gjatë ushtrimit të profesionit do të kontribuohet shumë dhe me dashuri,

atëherë dhe arritjet do të jenë të kënaqshme dhe i gjithë proçesi do të vlerësohet.

Nëse përpiqemi shumë në punën tonën do të përfitojmë një popullatë të

shëndetshme.

Ndikimi ynë është i rëndësishëm, dhe ne kurrë nuk duhet ta nënvlerësojmë

këtë.

Kështu që 6- vlerat themelore si:

• Përkujdesia

• Dhembshuruia

• Kompetenca

• Komunikimi

• Kurajoja

• Angazhimi

janë fushat mbështetëse të profesionistëve për të shkëlqyer gjatë ofrimit të kujdesit

shëndetësor. Por mbi të gjitha është e nevojshme që të punohet në “GRUP” [1].


xiii

Ne s’mund të bëjmë dot gjëra të mëdha,

vetëm gjëra të vogla me dashuri të madhe.

Nënë TEREZA


xiv

KAPITULLI I

HYRJE

Lindja e fëmijës është një ngjarje e jashtzakonshme në jetën e një gruaje. Pas

9- muajsh pritje, rritje dhe zhvillim në uterusin e nënës, ajo përgatitet për të lindur. Ka

dy opsione për të lindur: rruga natyrale dhe ajo cezariane [2].

Lindja Cesariane ka qënë pjesë e kulturave perëndimore dhe jo perëndimore

që në lashtësi. Sipas mitologjisë greke, Apollo nxorri nga abdomeni i nënës së tij

Asklepiusin, themeluesin e kultit të famshëm të mjeksisë fetare. Raste të tjera të

Lindjeve Cesariane janë dokumentuar në lashtësi në kulturat e Hinduve, Egjiptjanëve,

Romakëve, Kinezëve etj. Ndërsa në South Africa ishte Cape i cili në 25 korrik 1826

realizojë lindje cesariane.

Arsyeja që përse proçedura ka marrë emrin Cesar, mendohet se vjen nga lindja

e perandorit të famshëm romak Jul Cesarit nëpërmjet operacionit, por kjo nuk është

shumë e besueshme pasi raportohet se nëna e tij Aurelia ka dëgjuar për lindjen e djalit

të saj në Angli. Por në atë kohë Lindja Cesariane, kryhej vetëm kur nëna kishte

vdekur ose ishte duke vdekur, ndaj gojëdhëna nuk mund të jetë shumë e besueshme.

Për të shpjeguar prejardhjen e fjalës “Cesarian” për këtë lloj operacioni, është

pretenduar se ajo mund të ketë origjinë latine, nga fjala “caedare” që do të thotë “të

presësh”. Gjithsesi, origjina e saj vazhdon të mbetet pjesë e debatit botëror [3].

Indikacionet për Lindjen Cesariane (LC), kanë ndryshuar dramatikisht nga lashtësia e

për të ardhur deri në kohët moderne. Qëllimi fillestar ishte të nxirrej bebi nga nëna e

vdekur ose që ishte duke vdekur. Kjo bëhej për dy arsye: e para- shpresonin që fëmija

të ishte ende gjallë dhe e dyta – disa besime kërkonin që shpirti i nënës të ndahej

(shkëputej) nga ai i bebit. Pra, operacioni nuk kishte si qëllim që të shpëtonte jetën e

nënës dhe kjo ide do të mbizotëronte deri në shekullin e XIX[4,5].

Fig 1.1 LC e një nëne në lashtësi.

Megjithatë e dhëna e saktë e dokumentuar sipas së cilës mbas një opreacioni cesarian

kanë jetuar si nëna edhe bebi vjen nga Zvicra në vitin 1500, ku Jakov Nufer e kreu tek

gruaja e tij. Pas disa ditësh në aktivitet lindje, gruaja nuk ishte në gjëndje që të

relaizonte lindjen. Në këto kushte, bashkëshorti i saj kërkoi leje nga autoritetet për të

provuar lindjen cesariane. Gruaja tek e cila u krye lindja cesariane, jetoi për 77 vjet

duke lindur edhe 4 fëmijë të tjerë përfshirë edhe dy binjakë[6].

Infanti i lindur gjallë

nga një nënë e vdekur.

From Suetonius' Lives

of the Twelve Caesars,

1506 woodcut.


xv

Në shoqërinë perëndimore, femrat (mjeke) nuk mund të kryenin lindje cesariane deri

në fund të shekullit të XIX, pasi ato ishin të privuara nga shkollat mjeksore.

Megjithatë, lindja cesariane e sukseshme nga një grua, e dokumentuar në Perandorinë

Britanike është bërë nga Miranda Barry. Ajo është maskuar si burrë duke shërbyer si

mjeke në ushtrinë Britanike në Afrikën e Jugut[7].

Lindja Cesariane filloi të zhvillohet me rritjen dhe zhvillimin e kirurgjisë. Era

e re në praktikën e kirurgjisë fillon në vitet 1846 në SHBA, kur Morton përdori dietil-

etrein kur hoqi një tumor facial. Shkalla e vdekshmërisë amëtare në atë periudhë ishte

shumë e lartë. Në Paris nga viti 1787-1876 asnjë grua nuk mbijetoi pas një lindje

cesariane. Kjo kishte më shumë të bënte me teknikën, e cila nuk e suturonte uterusin

pas ndërhyrjes pasi besohej se do të kishte adrenca uterine në shtatzënitë që do të

pasonin. Prandaj shumë gra vdiqën më shumë nga hemoragjia sesa nga infeksioni.

Gjithësesi, me zbulimin e Penicilinës nga Flemingu në vitin 1928 mortaliteti amëtar u

ul ndjeshëm. Në vitet e herëshme të shekullit XX, Munro dhe Kerr përdorën teknikën

e prerjes cervikale. Kjo do të ulte ndjeshëm rupture uterine dhe infeksionet[8].

1.1 TERMINOLOGJI

Operacioni Cesarian apo siç njihet gjerësisht prerja cesariane, është përkufizuar si

lindja e fetusit nëpërmjet incizionit kirurgjikal të realizuar nëpërmjet paretit

abdominal dhe paretit uterin.

Fjalët “cesarean” dhe “prerje”, nënkuptojnë veprimin e prerjes që realizohet. Ndërsa

fraza “prerje cesariane” është tautologji, prandaj përdorimi i frazës “Lindja

Cesariane” do të ishte fraza më ekzakte, në rastet kur lindja realizohet me operacion

nga abdomeni [9].


xvi

1.2 PJESA TEORIKE

(mbi lindjet cesariane)

Indikacionet

Lindja Cesariane realizohet në rastet kur lindja vaginale është e

pamundur për t’u realizuar ose kur vihet në rrezik jeta e nënës ose e bebit. Disa nga

indikacionet e lindjes cesariane klasifikohen si absolute, ndërsa disa të tjera

klasifikohen si relative.

Nuk është praktike të përmenden të gjitha indikacionet e mundëshme, megjithatë

vështirë se një komplikacion të mos ketë përfunduar në lindje cesariane. Gjithësesi, në

një mënyrë të përmbledhur mund të listojmë më poshtë indikacionet e grupuara:

• Lindje Cezariane e përsëritur

• Shtatzani multiple

• Rupturë e hershme e membranave

• Disproporcion Cefalo-Pelvik

• Distocitë:

- Distocitë mekanike (bëhet fjalë për anomali të kanalit të lindjes).

- Distocitë e indeve të buta (p.sh. fibromat e segmentit të poshtëm

uterin).

- Distocitë dinamike (të fuqisë amtare p.sh. tetania uterine).

- Distocitë e trupit të lëvizshëm ( p.sh. makrozomia apo anomalitë e

paraqitjes) .

• Indikacionet lidhur kjo me fetusin dhe adnekset e tij:

- Placenta previa.

- Prolapsi i kordonit umbilikal.

- Paraqitje anormale (me ballë, me podiume, transversal).

- Gjëndje e pasigurisë fetale sidomos e mbi vendosur kjo në fetus me

vonesë të rritjes intrauterine (IUGR).

- Fëmijë i konsideruar veçanërisht i “çmuar”, sidomos pas trajtimeve

të zgjatura për infertilitet dhe IVF.

• Indikacione që lidhen me gjëndjen e rrugëve gjenitale

- Uterus i cikatrizuar.

- Uterus i keqformuar.

- Dëmtime të rënda perineale.

- Infeksione vulvo-vaginale nga HPV-ja, SIDA/HIV.

• Patologjitë e shtatzënisë


xvii

- Preeklampsi, eklampsi.

- Sëmundje hemolitike e shtatzënisë.

- Serotinizmi me vuajtje fetale të konfirmuar dhe në prani të

oligoamnionit.

- Hematomat retroplacentare.

- Diabet i pa ekuilibruar dhe me prani të makrozomisë fetale [10-13].

1.3 Teknikat kirurgjikale që shfrytëzohen për Lindjen Cezariane

a) Teknika e parë: PRERJA E ULËT SEGMENTARE

Incizioni realizohet në pjesën e poshtme, jo kontraktile të uterusit dhe është

teknika që ka një frekuencë shumë të lartë përdorimi. Sipas kësaj teknike vezika

urinare duhet të spostohet nga segmenti i poshtëm uterin. Mundësija për rupturë

uterine në shtatzënitë pasuese është më e ulët.

Avantazhet e kësaj teknike qëndrojnë në faktin se lindja e fëmijës pasardhës me rrugë

vaginale, është e sigurt dhe rreziku për hemoragji dhe aderenca është i ulët. Që të

realizohet kjo teknikë duhet që fetusi të jetë i shtrirë në linjën longitudinale dhe

segmenti i poshtëm uterin duhet të jetë i zhvilluar mirë.

Figurë 1.2. Prerje e ulët segmentare.


xviii

b) Teknika e dytë: PRERJA KLASIKE

Në këtë teknikë, incizioni bëhet në pjesën kontraktile të uterusit dhe është

teknika e cila sot përdoret më pak. Teknikisht është e thjeshtë për t’u realizuar e

krahasuar me dy teknikat e tjera e cila nuk kërkon një zhvendojse të mëparshme të

vezikës urinare me uterusin. Rreziku për rupturë uterine në lindjen vaginale pasuese

është i lartë (i konsiderueshëm). Prandaj Lindja Cesariane sekondare është më e

preferuar në situate të tila, nëse lindja e parë është realizuar me këtë teknikë.

Avantazhet e kësaj teknike qëndrojnë në faktin se nuk ndikohet nga pozicioni i fetusit

në uterus dhe miomat e segmentit të poshtëm uterin mund të anashkalohen.

Disavantazhet kanë të bëjnë me rrezikun e rritur për rupturë uterine në lindjen

vaginale pasardhëse dhe rreziku për hemoragji dhe adezion është më i lartë se në

teknikën e mësipërme.

Figurë 1.3. Prerje klasike

c) Teknika e tretë: ANASHKALIMI I PERITONEUMIT

Teknika më e re në Lindjen Cesariane bëhet duke anashkaluar peritoneumin. Pra sipas

kësaj teknike, ndryshe nga dy teknikat e të sipërpërmendura, peritoneumi këtu nuk

hapet. Kjo është një teknikë që ka disa vite që ka filluar të praktikohet dhe nuk është

shumë e përdorur pasi kërkon edhe një përgatitie të mirë të kirurgut obstetër.

Avantazhet e kësaj teknike kanë të bëjnë me mundësinë mjaft të ulur për të pasur

infeksion mbas proçedurës. Disavantazhi ka të bëjë me vështirësitë e teknikës e cila

është më e madhe se në dy rastet e mësipërme [14].


xix

Më poshtë shpjegohet teknika operatore, duke qënë se ka një frekuencë më të lartë

përdorimi:

Nën anestezi të përgjithshme peridurale ose spinale, kryhet incizioni

horizontal në nivelin rreth dy gisht mbi simfizën pubike. Mbasi hapet peritoneumi,

indentifikohet plika veziko-uterine që inçizohet transversalisht rreth 10 cm dhe

zhvendoset me kujdes poshtë. Pas kësaj, kryhet incizoni i segmentit të poshtëm rreth

1-2 cm. Nën vendin e inserimit të plikës veziko-uterine hapet kaviteti amniotik, duke

patur kujdes që të mos traumatizohet fetusi. Zgjerohet inçizioni me dy gishta ose

pritet me gërshërë dhe pastaj futet një dorë në uterus, ndërmjet kokës dhe buzës së

poshtme të segmentit inferior. Pasi lirohet pjesa paraqitëse koka ose podiumet,

nëpërmjet hapsirës së formuar dhe incizionit uterin, nxirret me kujdes edhe trupi i

bebit. Mbas nxjerrjes së fetusit, i cili do të asistohet nga neonatologu, kryhet shkolitja

dhe nxjerrja e placentas dhe i kërkohet anestezistit tí injektohet gruas 10 UI

oksitocinë, për të ruajtur aftësinë kontraktuese të uterusit. Më pas proçedohet me

mbylljen e histerotomisë që preferohet me sutura të veçanta dhe të vazhdueshme.

Duke suturuar shtresën e parë është mirë të mos futet decidua midis dy buzëve të

incizionit si dhe midis fijes së suturës. Shtresa e dytë do të mbulojë të parën.

Me plotësimin e dy shtresave, deri disa vite më parë kryhej edhe peritonizimi me

catgut të hollë duke përdorur plikën veziko-uterine. Aktualisht, shumë studime kanë

treguar se ky peritonizim nuk është i nevojshëm pasi krijohen kushte më të mira për

aderimin e vezikës urinare në një lindje cezariane të mëvonshme. Së fundmi, mbasi

kontrollohet me kujdes mbyllja e uterusit për hemoragji, vazhdohet me mbylljen e

abdomenit sipas shtresave[15-17].


xx

1.4 Prognoza dhe komplikacionet

Ndërlikimet më të shpeshta si rezultat i lindjes cezariane janë:

➢ Hemoragjia e paslindjes

➢ Endometriti

➢ Infektimi i plagës operatore

➢ Temperaturë e lartë

➢ Glob vezikal

➢ Histerektomi

➢ Depresion postpartum[18]

Administrimi i antibiotikëve profilaktikë dhe sigurimi i një hemostaze përpara

mbylljes së abdomenit kanë ndikuar në uljen e këtyre ndërlikimeve.

Faktorët kryesor që ndikojnë në shërimin e incizionit uterin janë:

➢ Hemostaza

➢ Saktësia e vendosjes së suturës

➢ Shmangia e infeksionit

➢ Shtërngimi i indit[19]

Në përgjithësi thuhet se sa më e gjatë të jetë ndërhyrja operatore, aq më e madhe është

mundësija për ndërlikime postoperatore. Fenomeni i fatkeqsive pas lindjeve cesariane

është i rrallë. Aktualisht vdekshmëria amëtare në lindjet cezariane është më pak se 0.1

%.

Incidenca e rupturës uterine kur shfrytëzohet teknika segmentare është 0.5 %, ndërsa

kur përdoret teknika klasike (do të thotë që inçizioni do të bëhet në pjesën kontraktile

të uterusit), kjo shifër pëson rritje dhe shkon në vlerat midis 4-9 %.

Gjithashtu në momentet e incizionit uterin, ekziston rreziku i dëmtimit (prerjes) të

bebit. Kjo ndodhi, është raportuar mjaft rrallë me një frekuencë 0.2-0.4% të të gjitha

operacioneve cesariane. Vendi më i shpeshtë i dëmtimit të bebit (i prerjes) ndodh në

fytyrë, qafë dhe podium. Pra është mjaft e nevojshme të tregohet kujdes kur inçizohet

shtresat e uterusit, sidomos në rastet e lindjeve të zgjatura ku segmenti uterin mund të

jetë mjaft i hollë.

Për shkak të ndërlikimeve të mundëshme të bebeve të lindura me operacion cesarian,

çdo fëmijë duhet të ekzaminohet nga një profesionist sa më shpejtë të jetë e mundur

pas lindjes[20].


xxi

1.5 Komplikacionet më të shpeshta intraoperative dhe postoperative:

A. Komplikacionet intraoperative:

• Laçeracionet uterine

• Dëmtimi i vezikës urinare

• Dëmtim i ureterëve

• Dëmtim i intestinit

• Atoni uterine

B. Komplikacione postoperative:

• Endometrit postpartum

• Infektim i plagës operatore

• Dehishenca fasciale

• Infeksione të rrugëve urinare

• Tromboembolia[21-23]

1.6 Përparësitë dhe problematika e lindjes me operacion cesarian

Shifrat në rritje të numrit të lindjeve cesariane janë një shqetësim mbarë

botëror [24]. Shumë faktorë ndikojnë drejtëpërdrejtë ose indirekt në këtë rritje, ashtu

si dhe shumë të tjerë ndikojnë në përparësitë apo në dobësitë e kësaj mënyrë lindje

[25-28].

Përdorimi i monitormimit elektronik fetal, mund të konsiderohet si faktori

kryesor i rritjes së lindjeve me operacion cesarian. Identifikimi i problemeve fetale të

natyrave të ndryshme që në moshë të herëshme të shtatzënisë e deri në ditën e lindjes,

jep mundësinë e përshpejtimit të lindjes me operacion cesarian për ruatjen e jetës së

nënës dhe bebit[29].

Lindja me operacion cesarian mund të planifikohet. Kjo i jep mundësi nënave

për zgjedhjen e mënyrës së lindjes. Pra, nënat mund të zgjedhin këtë mënyrë, mënyrën

e lindjes me operacion cesarian si mënyra më e shpejtë në krahasim me lindjen

natyrore e për më tepër që shoqërohet pa dhimbje. Kryerja e lindjes nën efektin e

anestezive, shmang durimin e dhimbjeve të lindjes. Lindja me operacion shmang

nevojën e udhëtimit të bebit në rrugët e lindjes duke përjashtuar mundësitë e marrjes

së infeksioneve të mundshme, të rëndomta, qoftë edhe infeksioneve si HPV apo

HIV/SIDA. Pastërtia e proçesit të lindjes menaxhohet jashtë shikimit të gruas, pasi

urinimi bëhet me kateter si dhe nuk ka rrjedhje fekale nga rektumi, të cilat dalin nga

ngjeshja e kokës së bebit gjatë daljes nga vagina.

Përveç përparësive që u përmëndën më sipër, në lindjet me operacion cesarian

ekziston edhe ana e problemeve apo e dobësive të kësaj metode[30-31].


xxii

Nënat e operuara nuk kanë mundësinë që pas operacionit të fillojnë jetën

normale si para shtatzënisë dhe të jenë ndihmë e parë e bebit të sapolindur.

Operacioni në vetvete mund të jetë plotësisht i padhimbshëm, por periudha e

rikuperimit rrallë mund të jetë e tillë. Sigurisht që ka një seri analgjezikësh që

ndihmojnë nënën në ditët e para, por edhe me këtë ndihmesë lëvizjet për punët e jetës

së përditshme, kujdesi ndaj bebit apo edhe kryerja e nevojave fiziologjike paraqesin

një sfidë dhe duhet të kryhen nën kontroll, me kujdes dhe ngadalë [32].

Inçizioni që bëhet paksa mbi linjën e pilozitetit pubik, shfaq ndjenjën e

kruajtjes kur kemi të bëjmë me rritjen e pilozitetit pasuese dhe kjo është një situatë

për t’u trajtuar në ditët e para të pas lindjes. Qëndrimi në spital zgjat në rastin më të

mirë tre ditë, por zgjat edhe më shumë kur paraqitet ndonjë komplikacion i

mundshëm. Kjo do të thotë një kohë më e gjatë e ndarjes nga familja se sa kohëzgjatja

e shkaktuar nga lindja natyrore. Shumë punë shtëpiake apo kujdesi për bebin e

sapolindur apo edhe kujdesi për fëmijët e tjerë duke përjashtuar kujdesin për

bashkëshortin apo antarët e tjerë të familjes, janë të vështira apo të pamundura për

disa javë pas lindjes me operacion cesarian.

Disa nëna që kanë lindur me operacion cesarian, mund të kalojnë infeksione

postoperatore. Në varësi nga lloji i infeksionit, rëndesa dhe përgjigjia ndaj trajtimit,

varen edhe ditët e qëndrimit në spital. Kjo situatë sjell shqetësim jo vetëm të nënës që

ka lindur por edhe të familjarëve të saj, duke ulur indirekt edhe ritmin e shërimit.

Natyrisht që rreziku eksizton. Ndonëse vdekshmëria amtare është shumë e

rrallë, por rreziku për vdekje amtare gjatë lindjes me operacion është më e madhe se

gjatë lindjes me rrugë natyrore. Gjithashtu mjaft i lartë është edhe rreziku për

histerektomi pasuese. Aderencat që mund të krijohen, mund të shkaktojnë dhimbje

afatgjata, obstruksion të vezikës apo abort. Gjithashtu nënat që kanë lindur fëmijë me

operacion cesarian, janë me rrezik të lartë për shtatzani ektopike, placenta previa dhe

akreta në shtatzënitë pasuese. Por, nuk duhet harruar se ekziston edhe një rrezik për

bebin gjatë dhe pas operacionit cesarian. Bebet mund të priten rastësisht nga bisturia e

kirurgut obstetër si dhe këto bebe kanë një shanc apo mundësi më të rritur për të bërë

infeksione respiratore në foshnjëri ashtu edhe kur janë adultë [33,34].

1.7 Epidemiologjia për lindjet cesariane

Epidemiologjia në Shqipëri

Në vendin tonë, moda dhe tendenca e grave shtatzëna është për ta lindur

fëmijën me operacion dhe jo në rrugë natyrore. Kjo tendencë ndodh dhe në rastet kur

ato nuk kanë probleme dhe nuk kanë asnjë arsye për të kryer ndërhyrje cesariane, por

mund ta përballojnë mësëmiri sjelljen në jetë të bebit në rrugë natyrale.


xxiii

Tabela 1.1. Kjo tabelë tregon se si ka evoluar numri i lindjeve cezariane në Shqipëri

pa marrë parasyshë indikacionet. Tregohet se si paraqet rrijte lindja cezariane nga

8.44% në vitin 1982 për të arritur në 24.19% në vitin 2000.

Objektivat si nga OBSH dhe nga Ministria e Shëndetësisë, është ulja e

lindjeve me operacion dhe rritja e lindjeve me rrugë natyrale. Këto objektiva duhet të

zbatohen nga personeli mjeksor mjek dhe mami, për të evituar lindjen e bebeve me

operacion cesarian, me qëllim që të shtohet numri i lindjeve me rrugë natyrale. Mbetet

për të përmirësuar përqindja e lindjeve me operacion, e cila ndonëse ndër vite ka

ardhur duke u përmirësuar, përsëri vazhdon të jetë e lartë në shifrën 33.8 %. Që nga

viti 2005 deri në vitin 2012, mortaliteti neonatal ka ardhur duke u ulur. Në vitin 2012

kjo shifër ka arritur në 7.8 ‰duke e bërë kështu vdekjen foshnjore, të krahasueshme

me vendet e zhvilluara siç janë Franca, Gjermania, Spanja, Italia apo edhe me vende

të tjera[35].

Në SUOGJ “Koço Gliozheni”, Tiranë, të dhënat janë:

7.8 %– është numri i vdekjeve foshnjore për një mijë lindje për vitin 2012.

0% – është numri i vdekjeve amtare. Këtu përfshihet edhe numri i nënave që

humbin jetë gjatë proçesit të lindjes.

33.8 % - është përqindja e lindjeve me ndërhyrje cesariane nga totali i lindjeve në

vendin tonë.

Konstatohet se rritja e këtij numri të operacioneve cesariane, vjen edhe nga

rekomandimi dhe argumentimi justifikues i mjekëve obstetër, për shkaqe shëndetsore

apo përzgjedhjen nga vetë nënat.

1982 1983 1984 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000

Series 1 8.44% 8.92% 8.69% 16.74% 21.56% 21.78% 23.00% 22.72% 22.09% 24.19%

0.00%

5.00%

10.00%

15.00%

20.00%

25.00%

30.00%

% e LC në vite


xxiv

Tendencat për lindjen me operqacion në Shqipëri, shënon rritje që nga viti

2002 [36]. Në vitin 2002 sipas OBSH, përqindja e lindjeve me operacion kundrejt

lindjeve me rrugë natyrore, ishte 15 %.

Me një vështrim krahasues, niveli i lindjeve me operacion cesarian në spitalet

shqiptare është më i lartë se në Maqedoni, Mali i Zi dhe Slloveni në harkun kohor

2007 – 2009. Vendet e tjera si Italia, Austria, Serbia (2008) kanë një përqindje më të

lartë të lindjeve me seksio cezare.

Tabela. 1.2. Tabelë përmbledhëse për lindjet me seksio cesarean në disa vende të

botës.

SHTETI % E LINDJEVE ME LC (2006-2009)

Itali (2006) 23.9

Austri (2009) 28.8

Mali i zi (2007) 12.0

Kroaci (2006) 16.2

Serbi (2008) 19.3

Maqedoni (2008) 18.0

Slloveni (2008) 18.6

Shqipëri (2009) 18.7

[37-40]


xxv

KAPITULLI II

ASISTENCA INFERMIERORE NË LINDJEN CESARIANE

Praktikimi i profesionit të mamisë kërkon që mamija të promovojë përkujdesie

antenatale, intranatale dhe postnatale. Ajo duhet të ketë aftësi të drejtojë një lindje

normale si edhe të asitojë në lindjen instrumentale. Pra të ndihmojë në sjelljen në jetë

të neonatit me vlera të Apgarit të kënaqshme. Një nga principet themelore të

profesionit të mamisë është ofrimi i vazhdueshëm dhe jo autoritar i përkujdesies me

qëllimin e vetëm atë të përftimit të mirëqënies së plotë shëndetësore të nënës dhe

bebit [41]. Në rastet e një ndërhyrje kirurgjikale, historikisht pacientja është asistuar

me përgatitjen preoperatore nga mamija, por edhe nga mjeku obstetër-gjinekolog [42].

Në 1992 është krijuar shoqata e asistenteve mami në një operacion cesarian

“Association of Perioperative Registered Nurses”, ku të gjitha shtetet e amerikës

paraqitën ligjin bazë për të lejuar mamitë që të ishin asistente të një operacion

cesarian.

Roli i asistentit të pare është:

• Ruajtja e asepsisë

• Ndihmon në lindjen e sigurt të neonatit

• Promovon ekspozimin e nevojshëm për ndërhyrjen operatore

• Përkujdeset për ruajtjen e hemostazës dhe humbjen e gjakut.

2.1 Asistenca infermierore preoperatore

Është e një rëndësie domethënëse asistenca e mamisë në momentin e

paraoperacionit, kur është vendosur që lindja të realizohet me operacion cesarian.

Mamia, rishikon historikun e gruas për indikacione që lidhen me ndërhyrjen si dhe

kompletimin e ekzaminimit fizik. Prandaj, me paraqitjen e gruas në ambjentet e

pritjes, vishet me veshje të përshtatshme të cilat ia jep spitali/shtëpia e lindje. Hapet

kartela mjeksore duke evidentuar gjeneralitet e saj dhe kërkohen të evidentohen dhe

administrohen të gjitha fletët e analizave të kryera deri në atë periudhë dhe vendosen

në kartelë [43].

Pyetet gruaja e cila do i nënshtrohet lindjes me operacion cesarian për

reaksionet nga ndonjë medikament dhe nëse po, kërkohet të evidentohet se nga cili

saktësisht ka reaksion, për të evituar ndonjë pasojë të pa dëshiruar gjatë proçesit të

operacionit apo edhe më pas. Monitorohet presioni arterial i gjakut, frekuenca

kardiake dhe frekuenca respiratore dhe të dhanat i bëhen të ditur mjekut reanimator

ose/edhe kirurgut obstetër.


xxvi

E rëndësishme është të dihet grupi i gjakut dhe faktori rezus, e nëse mungon

kjo e dhënë në kartele, menjëherë njoftohet mjeku reanimator i cili kërkon që të bëhet

kjo analizë për të marrë masat e nevojshme gjatë dhe pas lindjes së bebit.

Edhe nëse gruaja paraqitet me gjendje ankthi, lajmërohet mjeku reanimator i

cili mund të aplikoj medikamente për të reduktuar ankthin dhe frikën.

Pra, në mënyrë të përmbledhur, masat që duhet të ndërmarë mamija janë:

ndihma, shoqërimi në realizimi i marrjes të të gjitha testeve diagnostike sipas

përshkrimit të mjekut për të plotësuar mungesat e kartelës apo freskuar ato analiza të

cilat janë bërë në një periudhe kohore të shkuar. Këto teste zakonisht përshkruhen për

të përcaktuar mirëqënien e nënës ashtu edhe të fetusit. Teste të tilla përfshijnë: gjakun

komplet, analizë urine, grupi i gjakut dhe gjithë kompleksi i analizave biokimike.

Realizohet edhe një ekzaminim ekografik nga mjeku, për të përcaktuar

pozicionin fetal si dhe lokalizimin e placentës. Megjithëse roli i mamisë në lindjen

cesariane është disi teknik me ndërhyrje të orientuara në kohë reale, fokusi kryesor i

mamisë duhet të drejtohet tek pacientja dhe jo tek pjestarët e tjerë të ekipit [44-47].

2.2 Ndërhyrja infermierore mbi njohuritë e pacientes

Kur është marrë vendimi për realizimin e lindjes në rrugë kirurgjikale,

fillimisht duhet të testohen njohuritë e pacientes lidhur me realizimin e kësaj mënyre

lindje.

Përkujdesia duhet të përqëndrohet tek gruaja dhe familja e saj dhe jo tek

ndërhyrja kirurgjikale. Kjo do të thotë që mamija duhet të promovojë dijet mbi atë që

do realizohet tek e gjithë familja në tërësi dhe jo t’i veçojë veç nënën, babain apo edhe

fëmijën [48]. Duhet patur kujdes sepse pacientja është anksioze dhe e shqetësuar si

për mirëqënien e saj por edhe të foshnjes. Prandaj gjatë bashkëbisedimit duhet që

mamija të përdori: prekjen, kontaktin sy më sy, komunikimin terapeutik si dhe duhet

të ketë aftësi në këshillimin e çiftit për të përjetuar një ndjesi pozitive të lindjes

pavarësisht nga mënyra e lindjes [49-51].

Përgatitja preoperatore e pacientes varet nëse lindja cesariane është ose jo e

planifikuar. Dhe diferenca më e madhe qëndron tek “koha” për përgatitjen dhe

dhënien e informacionit. Tek një lindje cesariane e pa planifikuar, ndërhyrjet janë

shumë të shpejta me kapërcim ndoshta të ndonjë ndërhyrje me qëllim që të arrihen

rezultate të kënaqshme në përfundim të proçedures si në lidhje me nënën ashtu edhe

me neonatin. Por, ama duhet të sigurohemi që nëna është informuar dhe ka firmosur

konsentin mbi proçedurat e anestezisë dhe operacionit. Por, njëkohësisht duhet që

mamija të japi një informacion të shkurtër atë më të rëndësishmin në mënyrë që të

reduktohet frika dhe ankthi i nënës.

Mamija duhet të sigurohet që pacientja dhe familja e saj e kanë kuptuar

natyrën, të mirat por edhe komplikacionet e kësaj procedure/mënyre lindje. Duhet të

theksohet dhe ritheksohet nga ana e saj, se përse u ndërmor ky vendim (për realizimin

e lindjes në rrugë kirurgjikal).

Mamija mund të diskutojë me pacienten por edhe familjarët e saj shkurtimisht

se si realizohet kjo procedure dhe se çfarë duhet të presin nga kjo ndërhyrje më pas.


xxvii

Pyetjet që mund t’i lindin pacientes janë nga më të ndryshmet. Ndër to mund të

përmendim: fenomenin e dhimbjes. Prandaj sigurohet pacientja që menaxhimi i

dhimbjes do të realizohet si gjatë proçedurës, ashtu edhe pas realizimit të ndërhyrjes

kirurgjikale.

Pyetjet gruaja kur ka ngrënë ose pirë diçka për herë të fundit dhe duhet të

dokumentohet ora kur është konsumuar ushqimi dhe çfarë është konsumuar.

Gjatë përgatitjes së pacientes në periudhë preoperatore duhet të vazhdojë

edukimi shëndetësor i saj për të parandaluar komplikacionet postoperatore.

Njëkohësisht në përgatitjen preoperatore, mamija instrukton pacienten se si të

realizojë spirometrinë dhe frymëmarrjen e thellë si dhe ushtrimet e këmbëve. Por pa

harruar edhe ushtrimet për nxjerrjen e sekrecioneve nga goja [52].

Figura 2.2.1. Realizimi i spirometrisë.

1. Vendos tubin në gojë dhe mbylli buzët fort.

2. Thith ajër ngadalë dhe thellësisht nëpërmjet tubit që të ngirhet indikatori.

3. Kur nuk mund të merret më frymë, mbaje frymë për rreth 3 sek.

4. Nxirre ajrin normalisht (ekspiro normalisht) pa e larguar tubin nga goja

Figura 2.2.2 lëvizjet e këmbës pas LC Figura 2.2.3 zbulimi i ndonjë trombi


xxviii

2.3 Asistenca infermierore preoperatore në sallës operatore

Pas një ndërhyrje kirkugjikale, ashtu siç është edhe lindja me operacion

cesarian, rreziku i infektimit prej instrumenteve, paisjeve apo ambjentit ku zhvillohet

lindja është e mundur si për nënën ashtu edhe për bebin që lind. Ky rrezik mund të

ndodh për shkak të kontaktit të pajisjeve instrumentale me lëkurën normale apo të

dëmtuar, apo edhe të kontaktit me: muret, dyshemenë, mobiljet, lavamanët apo

stativët. Ky nivel rreziku, mund të kalohet thjesht me larje dhe tharje duke shmangur

mjaftueshëm kontaminimet e mundshme, detyrë të cilën asistentet e sallës operatore

duhet ta kryejnë me përgjegjësi.

Rreziku i marrjes së infeksioneve rritet, kur pajisjet bien në kontakt me

mukozat e dëmtuara apo me lëkurën e dëmtuar, si dhe pajisje të tjera të kontaminuara

me organizma virulente si p.sh. pajisjet respitatore, endoskopët gastrointestinal,

instrumentet vaginale dhe termometrat. Fillimisht xxviiipastrami fillon me larje dhe

tharje dhe më pas disifektimi i pajisjeve të mësipërme, bën të mundur uljen në

maksimum të këtij rreziku. Edhe në këtë rast ndihmesa infermierore është e

domosdoshme.

Por rreziku më i madh i marrjes së infeksioneve i përkasin paisjeve që futen në

brëndësi të indeve sterile, përfshirë zgavrat trupore dhe në sistemin e gjakut si p.sh.

instrumentet kirurgjikale, pajisjet brendauterine, kateterët etj. Këtyre instrumenteve

fillimisht u bëhet larja dhe pastaj sterilizimi [53].

2.4 Pastrimi, disifektimi dhe sterilizimi i pasjisjeve kirurgjikale

Pastrimi dhe tharja largojnë shumicën e mikroorganizmave nga sipërfaqja e

pajisjeve mjeksore apo objekteve të ndryshme. Prandaj pastrimi gjithnjë i paraprin

disifektimit dhe sterilizimit. Pastrimi zakonisht bëhet me ujë, me veprim mekanik dhe

detergjentë [54].

Të gjitha pajisjet që duhet disifektuar dhe sterilizuar duhet fillimisht të

çmontohen. Për pastrim preferohet ujë i ftohtë, sepse largon pjesën më të madhe të

materialit proteinik, gjakut, stupum etj.

Përdorimi i ujit të ngrohtë apo të detergjentëve mund të shkaktoj kuagulimin e

materialit proteinik duke vështërsuar largimin e tij. Metoda më e thjeshtë dhe më e

përdorshme është metoda e pastrimit me furçë e cila duhet të pozicionohet në

sipërfaqen e ujit për të evituar krijimin e aerosoleve. Pas përdorimit, furça duhet të

dekontakaminohet dhe të thahet. Prej këtij momenti ato janë të gatshme për

desifektim dhe sterilizim. Personeli infermieror që merret me këtë proçedurë, pra që

pastron, disifekton dhe sterilizon pasjisjet e kontaminuara, duhet të veshë doreza të

cilësisë së lartë për të realizuar mbrojtjen në punë.

Sipas rekomandimeve të shumë klinikave të specializuara, pastrami i pajisjeve

kirurgjikale duhet të fillojë me ujë të ftohtë, pastaj me ujë të ngrohtë apo larje me

detergjent dhe në fund të bëhet shplarja me ujë të bollshëm [55]. Të tjerë sygjerojnë


xxix

zhytjen e instrumenteve dhe të pajisjeve të tjera të ndotura në ujë të ftohtë, i cili

përmban 0.5 % zbardhues klorik me qëllim të dekontaminimit dhe pastaj të bëhet larja

dhe shplarja, po ashtu me ujë të ftohtë [56].

2.5 Pastrimi i mjedisit.

Dyshemja, sipërfaqet dhe drenazhet duhet të pastrohen me ujë dhe detergjentë.

Nuk ka nëvojë për përdormin rutinor të detergjenteve. Nëse ndodh derdhja e

materialit të dyshimtë infektiv (p.sh gjaku, sputum etj), rekomandohet që përpara

pastrimit të bëhet dezinfektimi.

Pastrimi apo fshirja duhet bërë me doreza duke përdorur 0.5 -1 % natrium

hipoklorik. Gjatë këtyre veprimeve gjithnjë duhen veshur dorezat. Nëse menjëherë

pastrohet ndonjë sipërfaqe e madhe me dezinfektantë të klorit, atëherë mund të

lirohen sasi të mëdha të gazit klorik, i cili mund të jetë i rrezikshëm për personelin.

Nëse materiali i derdhur largohet menjëherë, atëherë nuk ka nevojë të bëhet

dezinfektimi i tërë hapsirës, por mjafton vetëm pastrimi i mire [57].

2.6 Dezinfektimi i pajisjeve

Dezinfektimi mund të bëhet me nxehtësi apo proçese kimike. Kurdo që ka

mundësi, përparësi duhet të ketë dezinfektimi me nxehtësi. Ai është më i sigurtë se sa

proçesi i dezinfektimit kimik, nuk lë shenja, kontrollohet më lehtë dhe nuk është

toksik.

Materialet organike (serumi, gjaku, qelbi ose materiali fekal), ndikojnë në

efikasitetin antimikrobik tek të gjitha metodat. Sa më shumë mikroorganizma të jenë

të pranishme, aq më e gjatë duhet të jetë koha e dezinfektimit. Prandaj, pastrimi

thelbësor para dezinfektimit ka rolin më të madh.

Përveç faktik se autoklavimi dhe sterilizimi me avull nuk janë të

domosdoshëm për dezinfektim, nganjëherë mund të ketë përparësi për dekontaminim

e disa pajisjeve, siç është p.sh spekulumi vaginal.

Vlimi ( deri në 100ºC) për së paku 5 minuta, është metodë e thjeshtë dhe

shumë e besueshme për inaktivizimin e mikroorganizmave, përfshirë edhe virusin e

hepatit B, virusin HIV dhe mykobakteret. Nëse bëhet me kujdes, kjo proçedurë i

përket dizinfektimit të nivelit të lartë. Paraprakisht, pajisjet duhet të pastrohen mirë

dhe të vihen në kontenier dhe të mbushen me ujë. Uji nxehet deri sa të arrij pikën e

vlimit. Shtimi në tretësirë i 2 % bikarbonat natriumi, e pengon korrozionin e

instrumenteve dhe pajisjeve të tjera. Nëse përdoren pincetat e mëdha për nxjerrjen e

materialit, ato duhet të zihen (apo autoklavohen) bashkë me dorezat e tyre së paku një

herë në ditë. Bolieri (ena për vlim), duhet të zbrazet dhe të thahet.

Për instrumentet që mund të dëmtohen në temperaturë të vlimit, si alternativë

është dezinfektimi në temperaturë më të ulta (p.sh 80ºC në kohëzgjatje prej 5

minutash).


xxx

Dezinfektimi me ujë të nxehtë mund të bëhet me pajisje speciale të larjes p.sh.

të rrobave, të enëve, të çarçafëve, të gypave respiratore, të qelqurinave mikroskopike

dhe të instrumenteve kirurgjikale para autoklavimit. Në këto pajisje, proçesi i

pastrimit, dezinfektimit me ujë të nxehtë dhe tharje janë të kombinuara me një

proçedurë shumë efektive, duke i përgatitur disa instrumente të gatshme për përdorim

(p.sh. gypat për respirator) ose të sigurta për përpunim të mëtejshëm (p.sh

instrumentet kirurgjikale). Shplarja dhe pastrimi fillestar heqin shumicën e

mikroorganizmave, prandaj edhe koha e nevojshme për dezinfektim mund të

shkurtohet p.sh. 70 º C për tre minuta apo 80 º C për një minut. Pajisjet e përdorura

për dezinfektim duhet të mirëmbahen dhe kontrollohen rregullisht. Varësisht nga lloji

i pajisjeve dhe kompleksiteti i pajisjeve, mund të realizohet dezinfektimi i nivelit të

ulët apo të lartë.

Para se të vendoset për përdorimin e dizinfektantëve, së pari duhet studiuar se

cila metodë është e mundshme dhe më praktike. Dezifektantët kimikë përdoren

kryesisht në dezinfektimin e pajisjeve që janë të ndjeshme ndaj nxehtësisë dhe në ato

raste kur shfrytëzimi i pajisjeve për një përdorim nuk është ekonomik. Disa pajisje

mjeksore (p.sh. bronkoskopët), kërkojnë dezinfektim të nivelit të lartë. Për këtë qëllim

mund të përdoret një numër i kufizuar i dizinfektantëve (p.sh. glutaraldeidi 2%,

peroksid hidrogjeni 6%, acidi paracetik 0.2-03 %). Nëse kërkohet veprim sporocid të

dezinfektantëve, atëherë pajisjet zhyten në glutaraldeid 2% në kohë zgjatje së paku tre

orë. Dezinfektantët kimikë duhet të përgatiten të freskët dhe me përqëndrime korrekte

sipas udhëzimeve të prodhuesit. Njëkohësisht ato duhet të hidhen pas kohës së caktuar

dhe pas serisë së përcaktuar të prodhuesve. Dezinfektantët duhet të mbahen në shishe

të pastra me kapak plastik. Pas zbrazjes dhe para rimbushjes shishja duhet të

pastrohet mirë. Shishet pjesërisht të zbrazta nuk duhet të mbushen, sepse ky veprim

mund të shkaktoj kontaminin dhe shumëzimin e mikrooganizmave rezistentë. Pas

dezinfektimit, pjisjet duhet të shplahen mirë me ujë të distiluar.

Nëse nuk ka ujë të destiluar, mund të përdoret uji i vluar dhe i ftohur. Pas

shplarjes, pajisjet duhet të thahen dhe të mbrohen mirë nga një kontaminim tjetër [58-

60].

2.7 Dezinfektimi i sipërfaqeve

Sipërfaqet e ndotura mund të pastrohen nga pluhuri dhe të dezinfektohen me

agjentë përkatës kimikë. Në sipërfaqe të pastra, alkooli ka veprim të shpejtë bektericid

dhe nuk ka nevojë për shplarje.

2.8 Sterilizimi

Metodat e sterilizmit janë: sterilizim me avull nën presion të lartë

(autoklavim), me nxehtësi të thatë, me gaz të oksidit të etilenit, me avull nën presin të

ulët dhe me formaldeid.

Sterilizimi me avull, është metoda më e shpeshtë dhe më preferuara për

sterilizimin e paisjeve që depërtojnë lëkurën dhe mukozat, me kusht që nxehtësia dhe


xxxi

lagështia mos t’i dëmtojë pajisjet. Sterilizimi me avull është metodë e sigurtë, jo

toksike, e lirë, sporocide. Arrin shpejt nxehtësinë dhe depërton mirë në materiale.

Avulli duhet të aplikohet në kohëzgjatje të caktuar, me qëllim që pajisjet e

ndryshme të arrijnë temperaturat e dëshiruar :

- 121 º C gjatë 20-të minutave për materialet e pa mbështjella, 30-të

minuta për materialet e paketuara.

- 134 º C gjatë 4 minutave për materialet e pa mbështjella në sterilizator

gravitar apo pajisjet e mbështjella në sterilizator vakumi në 2.026 bar

mbi shtypjen atmosferike (Reichert & Young. 1997).

Nxehtësia e thatë preferohet për sterilizimin e shiringave të xhamit,

yndyrërave, pluhurave, vajrave etj.

Sterilizimi i thatë punon sipas parimit të furrës me ventilator, i cili mundëson

shpërndarjen e njëtrajtëshme të nxehtësisë. Temperatura dhe koha e rekomanduar për

sterilizimin e paisjeve mjeksore janë si vijon:

• 170 º C për dy orë

• 180 º C për një orë

Materialet sterile duhet të mbrohen nga rikontaminimi.

Gazi i oksidit të etilenit përdoret për sterilizimin në temperatura të ulta të disa

paisjeve në spital. Oksidi i etilenit është gaz toksik, prandaj duhet t’i përmbahen me

përpikmëri udhëzimeve të prodhuesit për instalimin dhe përdorimin e tij. Për të

mundësuar sterilizmin me oksid etileni, duhet t’i përmbahemi katër paramtrave : -

përqëndrimi i gazit, temperaturë, lagështia dhe koha e ekspozimit.

Përqëndrimi gazit duhet të jetë 450-1200 mg/l, rangu i temperaturës 29-65 º C,

lagështia 45-89 % dhe koha e ekzpozimit 2-5 orë. Proçesi ka një cikël të gjatë kohor,

për shkak se është i nevojshëm ajrimi i materialit. Rekomandohet kontrolli

mikrobiologjik i proçesit të sterilizmit[61,62].

2.9 Përgatitja antiseptike preoperatore e pacientes

Bërja e një dushi apo banje antiseptike, përpara operacionit zvogëlon rrezikun

për kolonizim mikrobik të lëkurës.

Heqja e qimeve në vendin ku do të bëhet incizioni, është mirë të bëhet në të

njëjtën ditë apo disa minuta përpara se të bëhet ndërhyrja kirurgjikale e planifikuar.

Jod-providoni, alkooli dhe glukonat klorhexidine janë agjentët e përdorur më

së shumti për pastrimin e lëkurës në sallën operatore.

Alkooli më përfaqësuaes alkoolin etilik (60-95 %) apo alkoolin isopropyl (50-

91.3 %), është një antiseptik për lëkurën pasi ka veprim të shpejtë, nuk kushton dhe ka


xxxii

aktivitet germinicid kundër bakterieve, këpurdhave dhe viruseve, por sporet mbeten

rezistente nga veprimi i tij. Një disavantazh në përdorimin e alkoolit është se merr

flakë shumë shpejt. Agjentët glukonat klorhexidine dhe jodoforet kanë aktivitet me

spektër të gjërë antimikrobik [63,64].

2.10 Pregatitja antiseptike preoperatore e mamisë/infermieres

a) Pastrimi higjenik i duarve/dizinfektimi

Antarët e ekipit kirurgjikal të cilët kanë kontakt të drejtë përdrejtë në fushën

sterile operative apo instrumente sterile, lajnë duart dhe parakrahët me një proçedurë

tradicionale të detajuara menjëherë para veshjes së dorezave duke përdorur për

pastrim një antiseptik me spektër të gjërë që të ketë efekt të vazhdueshëm.

Larja higjenike e duarve apo dezinfektimi është proçedurë në të cilat duart

lahen me detergjentë antiseptik apo dezinfektohen me alkool (fërkim me alkool). Kjo

është metoda më efikase për heqjen dhe shkatërimin e mikroorganizmave kalimtare

nga duart.

Pastrimi kirugjik i duarve ka për qëllim heqjen dhe shkatërimin e florës

kalimtare dhe uljen e florës së përhershme të mikroorganizmave në atë shkallë që të

reduktojë rrezikun e kontaminimit të plagës operatore në rast të dëmtimit të dorezave

sterile [65].

b) Pastrimi kirurgjikal

Agjentët kirurgjikal të duarve janë të njëjtë sikurse ato për pastrim higjenik.

Dallimi qëndron në kohëzgjatjen e proçedurës e cila është më e gjatë 2-3 minuta dhe

duhet të përfshijë nyjet e dorës dhe parakrahët. Nëse përdoren preparate alkooli

atëherë rekomandohet aplikimi në duar dy herë nga 5 ml dhe fërkimi deri sa të thahen.

Gjatë pastrimit të duarve duhet të përdoret edhe ;

• furça për thoj, sterile e cila përdoret vetëm për pastrimin e thonjve

• furça që përdoren vetëm për pastrimin e dorës

Pas pastrimit të duarve me ujë dhe sapun, duhet fërkuar duart me substancë me

bazë alkoolike (70 %). Kjo gjë përforcon shkatërrimin dhe pengimin e florës së

përheshme.

Pas kryerjes së pastrimit kirugjikal, duart mbahen larg nga trupi (brylat në

pozicion të flektuar), kështu që uji shkon nga gishtat e duarve në drejtim të brylave.

Tharja e duarve dhe parakrahve bëhet me peshqir steril para veshjes së kostumit

kirurgjikal dhe të dorezave sterile [66].


xxxiii

c) Veshja ne sallën operatore

Termi “veshje kirurgjikale” i referohet kostumit steril, kapuçit, mbulesës së

këpucëve, maskave, dorezave dhe përparseve. Përdorimi i barierave duhet për të

minimizuar ekzpozimin e pacientes ndaj lëkurës, membranave mykoidale apo qimeve

të anëtarëve të ekipit kirurgjikal si dhe për mbrojtur antarët e ekipit kirurgjikal ndaj

ekspozimit nga gjaku apo ndaj lëngjeve të tjera të trupit të pacientes.

Të gjitha veshjet që përdoren në një sallë operatore, klasifikohen: me një

përdorim ose me shumë përdorime. Pavarësisht nga materiali që përdoret për

prodhimin e tyre, ato duhet të jenë të pa përshkueshme nga lëngjet dhe

mikroorganizmat.

Megjithatë veshje të tilla të pa përshkrueshme mund të jenë të pa rehatshme

për shkak se ato pengojnë humbjen e nxehtësisë dhe avullimin e djersës. Këto faktorë

duhet të merren parasysh kur bëhet përzgjedhja e material të këtyre veshjeve [67].

2.11 Promovimi i kujdesit postoperator

Përkujdesi postoperator i një paciente e cila ka realizuar lindjen në rrugë

kirugjikale është pothuaj i njëjtë me një grua që ka realizuar një lindje natyrale, por

vetëm me pak masa ndërhyrëse më shumë.

Mamia duhet të ketë parasysh të vlerësojë:

Shenjat vitale dhe lohjet, e cila realizohet duke observuar pacienten çdo 15

minuta në orën e parë dhe më pas çdo 30 minuta në orët në vazhdim. Nëse gjëndja e

gruas stabilizohet, vlerësim i shenjave vitale dhe lohjet do të vlerësohen çdo 4 orë.

Realizohet asistenca perineale dhe duhet të instruktohet edhe gruaja në të

njëjtën mënyrë. Duhet të observohet abdomeni duke dokumentuar atë informacionin

që u përftua vizualisht, por e rëndësishme është të përshkruhen dhe dokumentohen

edhe drenat. Kjo realizohet nëpërmejt kartelës tip infermierore e cila është e

pranishme krahas kartelës mjeksore të pacientes. Kontrollohet uterusi dhe fundusi i

saj për të konstatuar nëse është apo jo i kontraktuar. Duhet të vlerësohet linja

intravenoze nëse është e rregullt apo nuk kalon ashtu siç duhet. Vendi i punktimit

duhet të kontrollohet dhe investigohet për skuqje.

Vlerësohet niveli i ndërgjegjies dhe orientimi në kohë dhe hapësirë i pacientes.

Mamija është përgjegjëse për pacienten për ruajtien e sigurisë së saj deri sa pacientia

të jetë vetë e aftë ta bëjë këtë gjë. Nëse tek pacientia është realizuar anestezi

regjionale, duhet të monitorohet deri sa t'i kthehet ndjeshmërija e këmbëve.

Duhet të vlerësohet distensioni i abdomenit dhe të vlerësohet fillimi i

peristaltikës së intestinit.

Duhet të inkurajohet gruaja për tu kollitur dhe të realizojë frymëmarrje të

thellë. Administrimi i analgjezikëve duhet të aplikohet sipas përshkrimit të mjekut me

qëllim promovimin e komfortit. Por njëkohësisht pozicionimi i pacientes e ndihmuar

edhe nga jastekët për të siguruar një pozicion sa më komfort. Pacientia duhet të


xxxiv

asistohet për të ndryshuar pozicionin herë pas here duke nxitur kështu edhe

qarkullimin e gjakut.

Inkurajohet pacientia për të përkëdhelur dhe mbajtur në krahë të porsalindurin.

Ndihmohet për ta vendosur bebin në gji sidomos për herë të parë duke i mësuar nënës

se si duhet ta pozicionojë bebin dhe të kuptojë se kur bebi po ushqehet në mënyrë

korrekte. Ky asistim do të jetë i vazhdueshëm për sa kohë që pacientja është e

hospitalizuar. Mamija i sygjeron nënës së re disa pozicione të favorshme gjatë

gjidhënies në mënyrë që të reduktohet sa më shumë që të jetë e mundur presioni mbi

sutura gjatë proçesit të gjidhënies.

Mamija nuk duhet të lërë mënjanë edhe përfshirjen e partnerit në këtë situatë.

Së bashku me nënën, mamija duhet të vlerësojë se si është përjetuar e gjithë kjo

eksperiencë, që nga mënyra apo tipi e lindjes e deri në ardhjen në jetë të fëmijës.

Duhet t’u jepet mundësi çiftit që të shpreh me fjalë të gjithë këtë eksperiencë. Bëhet

një këshillim në çift për të kapur sa më parë që të jetë e mundur shenjat e depresionit

postpartum apo sindromit "baby blue", nevojshmërisë për të pushuar, shenjat dhe

simptomat e infeksionit etj. [68].


1

KAPITULLI III

QËLLIMI I STUDIMIT

Të evidentohen dhe vlerësohen indikacionet që kontribuojnë në lindjet me operacion

cesarian për dhënien e një kujdesi sa më të arrirë dhe bashkëkohor në pacientet që i

nënshtrohen kësaj mënyre lindieje.

Objektiva kryesor

Të evidentohen dhe vlerësohen indikacionet që kontribuojnë më shumë në rritjen e

numrit të lindjeve me operacion cesarian për dhënien e disa sygjerimeve për tentimin

e uljes së numrit të lindjeve me operacion cesarian.

Objektiva specifikë

1. Të përshkruajmë faktorët demografik se si ndikojnë në nivelin e lindjeve

cezariane.

2. Të përshkruajmë faktorët influencues se si ndikojnë në nivelin e lindjeve

cezariane.

3. Të përshkurajmë fakorët absolut lidhur me nivelin e lindjeve cezariane.

4. Të përshkurajmë fakorët relativ lidhur me nivelin e lindjeve cezariane.


2

KAPITULLI IV

MATERIALI DHE METODIKA

Ky është një studim kualitativ i tipit deskriptiv, retrospektiv.

Vendi i studimit

Studimi është realizuar pranë Spitalit Universitar Obstetrik- Gjinekologjik “Koço

Gliozheni”, Tiranë.

Në studim janë marrë të dhëna nga kartelat mjekësore për repartin e obstetrikës pranë

këtij materinteti. Informacioni është marrë për numrin total të lindjeve për çdo vit të

periudhës Janar 2005- Dhjetor 2013. Këtu janë përfshirë mënyrat e lindjes dhe në

rastet e lindjeve cezariane janë rregjistruar arsyet e kryerjes së kësaj porçedure të cilat

janë dokumentuar nga mjekët obstetër. Gjithashtu janë kalkuluar lindjet cezariane të

aplikuara për herë të parë, lindjet cezariane të përsëritura dhe njëkohësisht edhe

lindjet normale të performuara pas një lindje cezariane të mëparshme për secilin vit të

marrë në studim.

Analizimi i të dhënave

Për analizimi e të dhënave është përdorur paketa statistikore SPSS ( A Statistic

Package of Social Sciences ) 11.5. Ky program kompjuterik, të dhënat e grumbulluara

nga katelat i përkthen në frekuencë, shpërndarje, mesatare, deviacionin standart etj për

të gjithë variablat e interesuar për studimin. Të dhënat janë kodifikuar, analizuar dhe

shoqëruar me tabela dhe grafikë. Është përdorur Chi- square test, regresioni logjistik

dhe është marrë vlera e p< 0.05 si sinjifikante.

Mostra e studimit

Popullata target e këtij studimi janë ato paciente të cilat kanë lindur në rrugë cezariane

për vitet 2005-2013 por sigurisht duke marrë edhe numrin e lindjeve totale për vitet e

marra në shqyrtim.

Mbledhja e të dhënave

Për mbledhjen e të dhënave janë shfrytëzuar kartelat e pavionit të obstetrikës në

Maternitetin "Koço GLIOZHENI" Tiranë. Në këtë mbledhje të dhënash janë

përfshirë: të dhënat demografike, diagnoza, mosha gravidare, indikacionet, mënyra e

lindjes etj.

Variable e marra në studim

Variablet që paraqiten me interes në këtë studim janë variablet si: mosha e nënës,

placenta previa, RHM, LC të mëparshme, distresi fetal, distocia, preeclampsia,

paraqitja jo normale, shtatzania multiple, mënyra e lindje.


3

KAPITULLI V

REZULTATET

Në këtë kapitull do të përshkruhen të gjitha gjetjet e këtij studimi. Në fillimi paraqitet

tabloja e lindjeve cezariane në total të cilat ndiqen nga numri i lindjeve vaginale dhe

lindjet me operacion cezarian. Më pas të dhënat demografike të ndjekura edhe nga

variablet e tjerë. Është përdorur Hi-katror testi për të parë lidhjen midis variableve

me lindjen cezariane. Regresioni logjistik është përdorur për të parë se çfarë impakti

kanë disa nga variablet indipendent në lindjen cezariane.

Performanca e lindjeve cezariane

Që nga Janari i 2005 e deri në Dhjetor 2013, në Spitalin Universitar Obstetrik-

Gjinekologjik “Koço Gliozheni”, Tiranë, kanë ardhur në jetë 49387 bebe. Nga këto,

për 16611 raste është aplikuar lindja me operacion cesarian, që do të thotë që 33.63 %

e fëmijëve të lindur gjatë periudhës Janar 2005-Dhjetor 2013 kanë lindur me

operacion cezarian. Kështu niveli i lindjeve me operacion cesarian qëndron në shifrat

mbi 30 %. Përkatësisht 30.47 % në 2005, 33.47 % në 2006, 34.32 % në 2007, 35.55

% në 2008, 35.73 % në 2009, 35.03 % në 2010, 30.2 % në 2011, 33.9 % në 2012 dhe

për të arritur në 32.9 % në 2013.

Tabela 5.1 Pasqyrimi i viteve te marra në studim lidhur me nr. total të lindjeve dhe atë

të lindjes me operacion cezarian.

Vitet Nr. Total i lindjeve Nr. i lindjeve

vaginale

Nr. i LC

2005 5817 4044 1773

2006 5008 3065 1943

2007 5689 3736 1953

2008 5711 3681 2030

2009 6188 3977 2211

2010 6691 4347 2344

2011 4509 3146 1363

2012 4433 2932 1501

2013 4541 3048 1493


4

Në tabelë janë evidentuar lindjet në total nga viti 2005 deri në vitin 2013. Në të janë

përshkruar edhe numri i lindjeve normale dhe lindjeve cezariane të performuara gjatë

këtyre viteve. Viti i cili paraqitet me më pak lindje në total është viti 2012 i cili në

përpjestim të drejtë pasqyron rënie edhe në numrin e lindjeve normale por nuk ndodh

kështu me numrin e lindjeve cezariane po në këtë vit. Ndërsa viti që ka patur më

shumë lindje në total është viti 2010 me 6691 dhe po në këtë vit paraqitet edhe numri

i lindjeve normale dhe atyre cezariane në shifrat më të larta 4347 me 2344.

Të dhënat demografike dhe obstetrikale

Tabela 5.2 Të dhëna demografike dhe obstetrikale

Karakteristikat N=49387 P-value

Mosha maternale(mean±SD) 26.4±5.89 0.004

Pariteti(mean±SD) 3.1±4.26 0.005

Mosha gestacionale(mean±SD) 38.3±2.4 0.34

Pesha e bebit 3250±747 0.30

Nr.i aborteve(mean±SD) 0.9±1.2 NS

mean=mesatarja, SD=deviacioni standart, NS=jo sinjifikante

Variabli i të dhënat demografike siç është mosha materanle por edhe pariteti paraqitet

sinjifikante në performancë e lindjeve cezariane. Ndërsa numri i aborteve, statusi

social apo rraca nuk paraqet lidhje sinjifikante me numrin e lindjeve cezariane në vitet

e studiuara.

Shoqërimi midis moshës dhe lindjes cezariane. Në këtë punim popullata e marrë

në studim kishte një diapazon moshe nga 15 vjeç deri në 43, me një moshë mesatare

prej 26.4 dhe deviacion standart 5.89, Hi2 testi =15.600 df=4 p=0.004. Kjo do të thotë

që mosha paraqitet sinjifikante lidhur me lindjen cezariane.

Shoqërimi midis paritetit dhe lindjes cezariane. Pariteti (mesatarja dhe deviacioni

standard) janë 3.1± 4.26. Hi2 testi =15.600 df=4 p=0.005

Shoqërimi midis Statusit social (martesa) dhe lindjes cezariane. Rezultatet treguan

që nuk ka lidhje sinjifikante midis statusit social dhe lindjes cezariane. Hi2 testi

=3.6327 df=4 p=0.457.

Shoqërimi midis rracës dhe lindjes cezariane. Rezultatet treguan që nuk ka lidhje

sinjifikante midis rracës dhe numrit të lindjeve cezariane Hi2 testi =2.2398 df=3

p=0.544.


5

Grafiku 5.1 Ky grafik shpreh raportin e lindjeve totale me LC.

Në 2005 nga 5817 lindje 1773 prej tyre janë realizuar me operacion cezarian, në 2006

nga 5008 lindje 1943 janë realizuar me lindje cezariane. Në vitin 2007 janë realizuar

5689 lindje në total prej të cilave 1953 bebe kanë lindur nëpërmjet lindjes cezariane.

Në 2008 kemi 5711 lindje në total prej të cilave 2030 lindje janë realizuar me

ndërhyrje kirurgjikale. Në 2009 janë realizuar 6188 lindje në total nga ku 2211 lindje

janë realizuar me operacion cezarian. Viti që pason është viti me numirn në të lartë të

lindjeve totale me 6691 lindje dhe 2344 lindje janë realizuar me operacion cezarian.

Në vitet pasuese kemi një rënien të lehtë të numirt të lindjeve që nuk shkon në sinkron

me numirn e lindjeve cezariane. Më specifikisht: në vitin 2011 janë realizuar 4509

lindje nga të cilat 1363 janë operacione cezariane, në 2012 nga 4433 lindje në total

1501 lindje janë me operacion cezarian. Ndërsa në vitin e fundit janë realuzar 4541

lindje në total dhe 1493 prej tyre janë realizuar me ndërhyrje kirurgjikale.

Nga grafiku shohim që viti 2006 ka patur më pak lindje (5008) dhe 2010 ka patur më

shumë lindje (6691) krahasuar këto me vitet e tjera. Ndërkohë që performanca e

lindjeve cezariane në vitin me më pak lindje qëndron në shifra të larta me 34.45 %.

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

lindje totale LC


6

Grafiku 5.2. Shpërndarja e lindjeve normale me lindjet cezariane për vitet përkatëse.

Grafiku i mësipërm na pasqyron raportin e numrit të lindjeve normale me numirn e

lindjeve me operacion cezarian. Kjo do të thotë që 69.53% e lindjeve janë realizuar në

rrugë normale dhe 30.47% në rrugë kirurgjikale për vitin 2005. Për vitin 2006 66.53%

e lindjeve janë realuzuar në rrugë natyrale dhe 33.47% në rrugë kirurgjikale. Në vitin

2007 raporti lindje natyrale dhe lindje cezariane është 65.68% me 34.32%. Në vitin

2008 ky raport shkon 64.45% me 35.55%. Për të vazhduar në vitin në vijim të raportit

lindje natyrale me lindje cezariane 64.27% me 35.73%. në vitin 2010 raporti shkon

64.97% lindje natyrale dhe 35.03% lindje cezariane. Viti 2011 është viti që shkon në

favor dhe në përkrahje të lindjes natyrale duke shënuar kështu 69.8% lindje natyrale

30.2% lindje cezariane. Ky raport do të ndryshojë në vitin në vijim duke u shoqëruar

me një rënie të performancës së lindjes natyrale dhe rritje të performancës së lindjes

cezariane në një raport 66.1% me 33.9%. Ndërsa në vitin e fundit të studimit do të

kemi një raport 67.1% lindje natyrale me 32.9% lindje cezariane.

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

4500

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

L/Normale L/C


7

Grafiku 5.3. Performanca e raportit të lindjeve cezariane të aplikuara për herë të parë

me L/C e përsëritura.

Hi2 testi=17.5079 df=2 p=0.00

Nëpërmjet këtij grafiku krijojmë një ide të qartë për mënyrën se sa përqind e lindjeve

cezariane të aplikuara për herë të parë dhe sa përqind e lindjeve të përsëritura

cezariane kontribuojnë çdo vit në numrin total të lindjes në rrugë kirurgjikale.

Mesatarisht lindja cezariane e aplikuar për herë të parë për të gjitha vitet e studimit (

Janar 2005 deri më Dhjetor 2013) është 54.2 %, ndërsa lindja cezariane e përsëritur

është mesatarisht 35%.

Më saktësisht: në vitin 2005 në 1773 lindje cezariane 61.1 % kontribuon L/C e

aplikuar për herë të parë dhe 37.3% L/C e përsëritur. Në 2006 me 1943 L/C në total

kemi 71.2% L/C e aplikuar për herë të parë dhe 26.4% L/C e përsëritur. Në 2007 me

1953 L/C në total kemi 65.9% L/C e aplikuar për herë të parë dhe 33.6% L/C e

përsëritur. Në 2008 me 2030 L/C në total kemi 65.6% L/C e aplikuar për herë të parë

dhe 32.8% L/C e përsëritur. Në 2009 me 2211 L/C në total kemi 61.4% L/C e

aplikuar për herë të parë dhe 36.9% L/C e përsëritur. Në 2010 me 2344 L/C në total

kemi 60% L/C e aplikuar për herë të parë dhe 38.3% L/C e përsëritur. Në 2011 me

1363 L/C në total kemi 26% L/C e aplikuar për herë të parë dhe 36% L/C e përsëritur.

Në 2012 me 1501 L/C në total kemi 45.7% L/C e aplikuar për herë të parë dhe 36.2%

L/C e përsëritur. Dhe në vitin e fundit të studimit do të gjejmë këto shifra: nga 1493

L/C të aplikuara në 2013, 30.7% janë L/C e aplikuar për herë të parë dhe 36.6 % L/C

e përsëritur.

0.00%

10.00%

20.00%

30.00%

40.00%

50.00%

60.00%

70.00%

80.00%

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

L/C e parë L/C e pësëritur


8

Ndërkohë, po tí hedhim një vështrim vitit 1995 dhe 1997 do të shohim se niveli i

lindjeve me operacion cesariane ishte 19.59 % në 1995 dhe 24.92 % në 1997.

Tabela 5.3 % e LC-ve në vite

Grafikun 5.4. Shpërndarja e lindjes me operacion cesarian për vitet 1995, 1997 dhe

2005 - 2013 në raport me numrin e lindjeve të përgjithshme.

Nga vlerat që shohim mësipër mund të themi se incidenca e lindjeve me operacion

cesariane është rritur me rreth 1.8 herë po të krahasojmë vitin 1995 (ku niveli ka qënë

më i ulët në krahasim me të gjitha vitet e përfshira në studim) me 2009 (ku në këtë vit

niveli i LC ka qënë më i lartë). Këto vlera janë ndjeshëm më të larta se standarti i

vendosur nga OBSH për lindjet me operacion cesarian. Pra, siç shihet edhe Shqipëria

si pjesa më e madhe e vendeve në zhvillim dhe e vendeve të zhvilluara, përfshirë edhe

SHBA- në me 31 %, nuk i ka shpëtuar tendencës në rritje të numrit të lindjeve me

operacion cesarian gjatë dekadës së fundit.

0.00%

5.00%

10.00%

15.00%

20.00%

25.00%

30.00%

35.00%

40.00%

1995 1997 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

% e LC-ve

1995

1997

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

Vitet 1995 1997 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Niveli

i LC

në %

19.59 24.92 30.47 33.47 34.32 35.55 35.73 35.03 30.2 33.9 32.9


9

Grafiku 5.5. Shpërndarja e L/C, L/C të përsëritur dhe Lindjes normale pas L/C

Në këtë grafik tregohet se si evolon dhe se si paraqitet niveli i lindjes cezariane për

vitet e marra në studim. Viti që kulmon me numrin në të madh të rasteve është 2010

me 2344 lindje cezariane nga 6691 lindje të kryera në këtë vit. Lindjet cezariane të

përsëritura nga Janari 2005 e deri në Dhjetor 2010 paraqesin një trend në rritje. Më

pas deri në Dhjetor 2013 pëson një luhatje të lehtë por në rënie. Ndërsa sa i takon

lindjes normale pas një lindje cezariane të aplikuar më parë do të shohim që deri në

2010 përformanca ishte shumë e ulur. Për të kaluar në 2011 shikohet një rritje e

interesimit për futjen e gruas në lindje normale, megjithëse kjo pëson ulje në 2012 me

vetëm 271 raste për tu rritur përsëri me 489 lindje normale pas lindjes cezariane në

2013.

29 48 9 33 38 42

538

271

489

661

512

657 665

815897

490 544 546

1773

1943 19532030

22112344

1363

1501 1493

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

L/normale pas L/C L/C e perseritur L/C


10

Po të krahasojmë Shqipërinë, SHBA-në, do të shohim se ka ngjashmëri midis SHBA-

së dhe Shqipërisë. Ngjashmëria midis Shqipërisë dhe SHBA-së qëndron në faktin se

% e lindjeve me operacion cesarian, qëndron mbi vlerat 30 % dhe rritja e LC ka qënë

mbi 80 % gjatë dekadës së fundit [69].

Grafikun 5.6. Nivlei i LC-ve për Shqipërinë dhe SHBA-në për dy vitet më ekstreme të

incidencës së lindjeve cezariane.

Tabela 5.4. Tregohet se shkalla e rritjes së LC në Shqipëri dhe SHBA është e

ngjashme.

Vitet Shqipëria SHBA

1995 19.35 % 21.10 %

2009 35.73 % 36.50 %

1995

2009

0.00%

5.00%

10.00%

15.00%

20.00%

25.00%

30.00%

35.00%

40.00%

shqiperiaSHBA

1995

2009


11

Indikatorët që ndikojnë në lindje me operacion cesarian

Gjithashtu për çdo vit, informacioni për lindjen cesariane është grupuar në

bazë të indikacioneve më kryesore. Pra, të dhënat janë marrë për ato indikacione që

përbënin numrin më të madh të rasteve. Në këto indikacione bëjnë pjesë:

➢ Placenta Previa

Ka të bëjë me inserimin e placentës në segmentin e poshtëm uterin. Ajo mund

të jetë totale, kur placenta e mbulon plotësisht hyrjen e brendëshme të kanalit

cervikal. Ajo është parciale, kur placenta e mbulon vetëm parcialisht hyrjen e

brendëshme të kanalit cervikal dhe marginale kur fundi i placentës është afër

por nuk e prek hyrjen e brendëshme të kanalit cervikal [70].

➢ Shtatzënia multiple

Është një shtatzani në të cilën është i pranishëm më shumë se një fetus. Fetuset

mund të vijnë nga një ose më shumë zigota dhe zakonisht janë të ndarë por

mund të jenë edhe të bashkuar[71].

➢ Preeklampsia

Shprehet me rrije të qëndrueshme e tensionit arterial mbas javës së 20-të të

shtatzënisë në mungesë të hipertensionit të mëparshëm[72].

➢ Paraqitja jo normale

Me këtë nocion do të kuptohet një pozicion jo normal të fetusit në kavitetin

uterin. Pozicioni normal i paraqitjes është paraqitja cefalike me verteks, që

është edhe pozicioni me më pak komplikacione. Në paraqitjen jo normale

përfshihen:

▪ Praqitja cefalike me – sinsiput, fytyrë, mjekër, bregmë.

▪ Paraqitja podalike – podalik komplet, në këtë paraqitje të parat që

paraqiten në planin e hyrjes së baçinit janë podiumet me këmbë të

bledhura 90º, pozicioni Frank: në këtë paraqitje podiumet dalin të parat

me këmbët e shtrira sipër dhe pozicioni Footling: në këtë rast njëra

këmbë e fetusit del e para.

▪ Paraqitja me shpatull - në këtë pozicion, aksi longitudinal i fetusit bien

përpendikular me asksin gjatësor të uterusit[73].

➢ Vuajtja fetale

Me këtë nocion përfshihen të gjitha monitorimet që nuk japin siguri për

mirëqënien e bebit. Në kriteret jo siguruese të mirëqënies së bebit bëjnë pjesë:


12

▪ Takikardia mbi 160 rrahje/min ose bradikardia nën 110 rrahje/min.

▪ Mungesa e akceleracionit. Këto të fundit janë rritje të menjëhershme të

frekuencës kardiake (FK), FK mbi linjën bazë për më pak se 2 minuta

dhe nuk janë të lidhura me kontraksionet uterine. Nëqoftëse fetusi

është më pak se 30 javë moshë gravidare, rritja duhet të jetë ≥

10 rrahje/min që zgjasin ≥ 10 sec. Nëqoftëse fetusi është më i madh se

32 javë moshë gravidare, rritja duhet të jetë ≥ 15 rrahje/min dhe

zgjasin ≥ 15 sec.

▪ Dekseleracionet e vona përsëritëse të çdo shkalle. Këto janë rënie

graduale nën nivelin bazë të FK me > 30 sec. që nga fillimi e deri në

fund. Fillimi dhe mbarimi i dekseleracioneve vijën më vonë se

kontraksionet.

▪ Mungesa e variabilitetit. Ky ka të bëjë me fluktuacionet e FK ≥ 2

cikle/min.

▪ Dekseleracioni variable përsëritëse të rënda. Këto janë rënie të

menjëhershme të frekuencës kardiake poshtë nivelit bazë për të paktën

15 rrahje /min me fillim dhe mbarim ≤ 30 sek. Këto janë në të njëjtën

kohë me kontraksionet uterine [74,75].

➢ Distocia

Përkufizohet si vështirësia e aktivitetit të lindjes dhe proçesit të lindjes.

Përmasat e mëdha të fetusit, pelvisi amëtar ose kontraksionet uterine mund të

shkaktojnë distoci dhe vështirësi në aktivitetin e lindjes dhe porçesin e

lindjes[76].

➢ Ruptura e herëshme e membranave

Kjo ka të bëjë me rupturën e membranave fetale përpara se të fillojë

aktiviteti i lindjes në term[77].

➢ Lindje me operacion cesarian të mëparshme

Lindje me operacion cesariane të mëparshme që është bërë edhe më parë tek

kjo grua[77].

➢ Shkaqe të tjera

Në këtë grup janë përfshirë të gjitha rastet e tjera që janë nënshtruar lindjes me

operacion cesarian (diabet, barrë serotine, prematurë, anomali fetale, prolaps

të kordonit umbilikal, kancer cervikal, infeksion aktiv nga herpesi etj) [78-81].


13

Tabela 5.5. Pëqindja e indikatorëve që kontribuojnë në lindjet cezariana sipas viteve

2005

N=1773

2006

N=1943

2007

N=1953

2008

N=2030

2009

N=2211

2010

N=2344

2011

N=1363

2012

N=1501

2013

N=1493

P-value

P.Previa 1.0% 1.0% 2.0% 3.1% 1.0% 2.0% 2.0% 1.9% 1.9% 0.823

Shtatzani

multiple

1.0% 2.0% 2.0% 2.1% 1.9% 3.0% 3.3% 3.3% 3.7% 0.961

Preeklamp

si

1.0% 3.0% 8.0% 9.3% 6.8% 8.0% 9.5% 9.3% 9.2% 0.094

Paraqitje

jo normale

4.0% 5.0% 6.0% 5.2% 3.9% 4.0% 5% 4.8% 5.2% 0.976

Vuajtie

fetale

5.0% 4.0% 20.0% 18.5% 18.4% 15.0% 14.3% 14% 13.9% 0.001

Distocia 6.0% 9.0% 6.0% 6.2% 4.9% 6.0% 6.0% 5.9% 5.9% 0.897

RHM 13.0% 26.0% 17.0% 14.4% 12.6% 10.0% 10.0% 9.8% 9.8% 0.002

LC e

mëparshm

e

37.0% 26.0% 17.0% 34.0% 35.9% 38.0% 36.0% 36.3% 36.5% 0.010

Të tjera 31.4% 24.0% 5.0% 7.2% 14.6% 14.0% 13.9% 14.7% 13.9% <0.05


14

Analiza e regresionit logjistik

Në këtë pjesë përshkruhet propabiliteti që kanë disa variable dependent në

rezultatet (tek niveli i lindjeve cezariane). Variablet e interesuara që janë përfshirë në

regresion janë: mosha, lindjet cezariane të përsëritura, vuajtia fetale, ruptura

premature e membranave.

Tabela 5.6. Regresioni logjistik

L/C OR STD ERR Vlera-p 95% CI

Mosha 0.9600862 0.424248 0.357 0.88 - 1.04

L/C të

mëparshme

22.71823 15.17293

0.001 9.54 - 5.409

Vuajtia fetale 21.42 14.16783

p=0.001 5.343 -85.859

RHM 3.148236 1.155993

p=0.002

9.15- 6.46

Mosha maternale na tregon që ajo ndikon me 0.96 herë në vlerat e lindjeve cezariane

por që ajo nuk paraqitet sinjifikative (p=0.36 95% Cl 0.88 - 1.04). L/C të mëparshme

ndikojnë me 22.71 herë në nivelin e lindjeve cezariane (p=0.001 95% Cl 9.54 - 5.409)

në studim na rezultoi sinijikante edhe ndikimi i vuajtieve fetale (p=0.001 95% Cl

5.343 -85.859), i cili ndikon me 21.42 herë në numrin total të lindjeve në rrugë

kirurgjikale. Ndërsa RHM (p=0.002 95% Cl 9.15- 6.46), do të kontribuojë me 3.14

herë në numrin total të lindjeve me operacion cezarian.


15

Paraqitja grafike e indikatorëve që ndikojnë në lindjet me operacion cesarian

Ndikimi i sejcilit indikator kontribues për lindje me operacion cesariani shtrirë në

vitet që janë marrë në studim. Renditja e grafikëve është bërë sipas kontributit të

sejcilit indikator.

Grafiku 5.7. Shpërndarja e LC të përsëritura

Grafiku tregon se LC e përsëritur është përgjegjëse për 37 % të lindjeve me operacion

cesarian në vitin 2005. Një vit më vonë, shifra ka zbritur në 26 % por në vitet në

vazhdim vërehet se shifra qëndron mbi 34 % duke ardhur e duke u rritur për të arritur

maksimumin në vitin 2010 ne 38 %. Për të vazhduar deri në 2013 me një fazë pothuaj

të njëjtë shifrash.

Në bazë të regresionit logjistik të përdorur na rezulton që OR=22.71 95% Cl 9.54-

5409 p=0.001

Kjo gjetje tregon që ekziston një sinjifikancë e madhe midis numrit të lindjeve

cezariane me lindjet e mëparshme cezariane duke rritur mundësitë me 22.17 herë më

shumë.

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

lindja cezariane e perseritur


16

Grafiku 5.8. Shpërndarja e rupturës së herëshme të membranave.

Në vitin 2005 ruptura e herëshme e membranave kontribuon me 13 % në LC. Një vit

më vonë ka një rritje me 26 %, por në katër vitet në vazhdim grafiku ka tendencë

zbritëse. Në vitin 2007 shifra zbret në nga 26 % në 17 %. Një vit më vonë në 2008

shifra shkon në 14 %. Në 2009 - 12% dhe në 2010- 10 %. Për të vazhduar deri në

2013 që qëndron afërsisht në shifrat 9.9 %.

Në bazë të regresionit logjistik të përdorur na rezulton që OR= 3.148236 95% Cl

9.1532911- 6.465733 p=0.002

Pra nëse një grua paraqitet me rupturë të hershme të membranave ajo ka 3.1 herë më

shumë gjasa që të lindi me operacion cezarian.

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

RHM


17

Grafiku 5.9. Shpërndarja e Vuajties Fetale.

Grafiku tregon vlerat e vuajtjes fetale në dy vitet e para, janë tre deri në katër herë më

të ulëta se në katër vitet e fundit. Kështu në vitin 2005 dhe 2006, vlerat janë 4 % dhe

5 % përkatësisht. Një vit më vonë në 2007, vlerat pësojnë një rritje me 5 herë. Tre

vitet më pas vërehet rënie duke arritur në 15 % në 2010. Dhe nga 2011-2013 kjo

shifër shkon drejt rënies nga 14.3% në 13.8 %

Me analizën e regresionit logjistik lindja cezariane korrelon me vuajtien fetale. OR=

21.42 95% Cl 5.343-85.859 p=0.001

Pra nëse fetusi paraqet vuajtie fetale ka 21.42 herë më shumë gjasa që të lindin me

operacion cezarian.

0%

5%

10%

15%

20%

25%

vuajtie fetale


18

Grafiku 5.10. Shpërndrarja e Distocisë

Për distocinë, vërehet se në vitin 2005 ajo ka kontribuar me 6 % në LC. Një vit më

vonë kjo shifër shkon në 9 % duke rënë në 6 % vitin pasardhës. Pothuajse në të njëjat

vlera, 6.2 % kemi edhe në 2009 dhe në 2010 shifrat shkojnë përsëri si në 2005 ne 6 %.

Vitet që pasojnë tentojnë të ulne duke ruajtur vlerën afërsisht 5.9 %.

0%

1%

2%

3%

4%

5%

6%

7%

8%

9%

10%

Distocia


19

Grafiku 5.11. Shpërndarja e preeklampsisë gjatë vitetve 2005-2013.

Për preeklampsinë shohim se ajo kontribon shumë pak për LC në vitin 2005 me vetëm

1 %. Në vitin 2006 preeklampsia shkon në 3 %, në 2007 shkon në 8 %, në 2008 arrin

në vlerën maksimale me 9.3 %. Një vit më vonë kemi një rënie në vlerën 6.8 % dhe

në 2010 arrin në vlerën 8%. Në 2011 ajo kulmon përsëri me 9.5 % dhe duke pësuar

rënie të lehtë me 9.2 % në vitin e fundit të studimit.

0%

1%

2%

3%

4%

5%

6%

7%

8%

9%

10%

Preeklampsia


20

Grafiku 5.12. Shpërndarja e paraqitjes jo normale të fetusit.

Grafiku na tregon një pamje të qartë për kontributin e këtij indikatori në performancën

e lindjeve cezariane.

Nga viti 2005 deri në 2010, paraqitja jo normale ka ardhur duke u rritur me nga 1 %.

Përkatësisht 4 % në 2005, 5 % në 2006 dhe 6 % në 2007. Në 2008 shifra zbret në 5.2

% dhe në 2009 në 3.9 %. Në vitin 2010 shifra shkon në 4 %. Për të pësuar përsëri

rritje si në 2011 dhe 2013 përkatësisht me 5% dhe 5.2 %.

0%

1%

2%

3%

4%

5%

6%

7%

Paraqitje jo normale e fetusit


21

Grafiku 5.13. Shpërndarja e shtatzanisë multiple.

Në vitin 2005 shtatzënia multiple e shumëfishtë qëndron pothuaj se në të njëjta vlera

me placenta previan. Ajo do të njohi kulmin e kontributit të saj në vitin e fundit të

studimit tonë me afërsisht 4.2%.

0%

1%

1%

2%

2%

3%

3%

4%

4%

shtatzania multiple


22

Grafiku 5.14. Shpërndaja e placenta previas.

Në dy vitet e para placenta previa kontribuon me 1 % në nivelin e LC. Në dy vitet e

tjera rritet deri në 3.1 % në vitin 2008. Zbret në 1 % në 2009 dhe shkon në 2 % në

2010. Vlerat më pas tentojnë që të ulen për të arritur në shifën 1.9 %

0%

1%

1%

2%

2%

3%

3%

4%Placenta previa


23

Grafiku 5.15. Shpërndaja e indikatorëve të tjerë.

Nga grafiku shohim se në vitin 2005, 35 % e rasteve që kanë bërë LC ndodhen në këtë

grupim. Në 2006 ka një rënie për të arritur në 2007 me 5 %. Në dy vitet e mëpasme ka

rritje deri në 14.6 % në 2009 dhe 14 % në vitin 2010. Këto shifra luhaten afërsisht

deri në vitin 2013 me një tendencë të lehtë në rënie.

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

Indikatorë të tjerë


24

KAPITULLI VI

DISKUTIME

Mbi lindjet me operacion cesarian

Në Spitalin Universitar Obstetrik-Gjinekologjik "Koço Gliozheni", Tiranë,

gjatë periudhës Janar 2005 - Dhjetor 2013 kanë lindur gjallë 49387 bebe. Nga këto

16611 foshnje kanë ardhur në jetë nëpërmjet lindjes me operacion cesarian. Pra për

33.63% të foshnjeve të lindura gjatë kësaj periudhe është dashur të kryhet ndërhyria

cesariane.

Kjo do të thotë se afërsisht 1 në 3 fëmijë kanë lindur në rrugë kirurgjikale.

Shifra është rreth 2.24 herë më e lartë se kufiri maksimal i nivelit të vendosur nga

OBSH, e cila ka sygjeruar që niveli i lindjeve me operacion cesarian të mos kaloj 10-

15 % në raport me totalin e lindjeve. Në pjesën më të madhe të vendeve të zhvilluara

por edhe ato në zhvillim, vërehet një situatë e ngjashme me studimin tonë, por kjo nuk

e bën të ligjshme numrin mjaft të lartë të lindjeve me operacion cesarian.

Fakti që ka vende të cilat e kanë lindjen me operacion cesarian poshtë normës

së vendosur nga OBSH, tregon se shifrat mbi 30 % janë të pajustifikueshme.

Një nivel mbi 15 % dhe nën 10 % i lindjes me operacion cesarian është parë se

nuk ka përfitime si për nënën edhe për bebin.

Një nivel nën 5 % i lindjes me operacion cesarian shoqërohet me

komplikacione mjaft të rrezikshme për jetën e nënës.

Një nivel mbi 10 % i lindjes me operacion cesarian është parë se e përmirëson

dukshëm sëmundshmërinë dhe vdekshmërinë neonatale [82]. Por edhe një nivel mbi

15 % i lindjes me operacion cesarian nuk ka dhënë ndonjë përfitim si për nënën ashtu

edhe për neonatin. Madje është parë se sëmundshmëria për nënën shtohet me rritjen e

nivelit të lindjes me operacion cesarian[83,84].

Pra, me gjithë përmirësimet e teknikave dhe kujdesit pas operacionit, përsëri

një lindje me operacion cesarian paraqet më tepër rrezik për sëmundshmëri për nënën.

Si konkluzion mund të thuhet se sa më shumë pacientë të shkojnë në

operacion për të lindur fëmijën e tyre, më shumë rritet rreziku për morbiditet[85].


25

Në studim nga analizimi i të dhënave demografike na rezultoi që variabli

mosha (p=0.004) por edhe pariteti (p=0.005) dolën sinjifikante me numrin e lindjeve

cezariane. Të tilla gjetje mund t'i hasim edhe në disa studime. Ndërsa statusi social

dhe rraca nuk na paraqitën ndonjë lidhej statistikore sinjifikante me lindjen

cezariane[86-88].

Studimi tregoi gjithashtu që 54.2 % e lindjeve cezariane janë lindje cezariane

të realizuara për herë të parë. Edhe në studime të tjera, qoftë të vendeve në zhvillim

dhe atyre të zhvilluara tregohet që mbi 37% të lindjeve cezariane janë lindje cezariane

të realizuara për herë të parë. Ato tregojnë që shtatzanitë pasuese kanë

komplikacione[89].

Një objektiv i këtij studimi është të tregojë se cilët janë indikacionet që

kontribuojnë më shumë në rritjen e nivelit të lindjeve me operacion cesarian dhe se si

paraqitet trendi i tyre gjatë nëntë viteve të perudhës së studimit.

1. Kontribuesi më madhor në rritjen e nivelit të lindjeve me operacion cesarian

është lindja cesariane e përsëritur. Pas tij rradhiten Rruptura Premature e

Membranave, Vuajtja Fetale, Distocia, Preeklampasia, Paraqitja jo Normale,

Shtatzania Multiple dhe Placenta Previa. Duke analizuar lindjet me operacion

cesarian të përsëritura: me mesatare 33 % në nëntë vite, ajo përbën faktorin më

të rëndësishëm në rritjen e nivelit të lindjeve cesariane. Shifrat luhaten mes

26-38 %. Në bazë të vlera të përfituara nga analizimi statistikor (p=0.001)

tregon që lindja cezariane te përsëritur luan një rol të rëndësishëm në nivelin e

lindjeve cezariane

Po të krahasohet niveli i lindjeve me operacion cesarian të përsëritura në vitin 1995

me vitin 2010 ( si viti më kulmor), vërehet një rritje me gati 2.5 herë, megjithëse

indikacioni konsiderohet relativ.

2. Vuajtja fetale ishte një tjetër kontribues sinjifikant në rritjen e nivelit të

lindjeve me operacion cesarian me mesatare 13.67 % dhe rreth 94 % të rasteve

me vuajtje fetale ishin zgjedhur me operacion. (p=0.001). Kjo do të thotë se

sapo shfaqet një dyshim se fetusi mund të jetë në vështirësi pothuaj menjëherë

pacientja i nënshtrohet operacionit për të lindur bebin. Por numri i rasteve që

shkojnë në operacion të konsideruar si Vuajtje Fetale, mund të jetë më i ulët.

Në rast se bëhet një monitorim i kujdesshëm elektronik i rrahjeve të zemrës

fetale, në rast se përdoret me sukses pH i gjakut arterial i fetusit dhe në rast se

përcaktohet me kujdes shkaku i vuajtjes fetale, atëherë mund të ketë rënie të

rasteve që kërkojnë ndërhyrje cesariane.

Gjithësesi kjo është një çështje mjaft delikale dhe me përgjegjësi si mjekësore

por edhe ligjore, ndaj stafi i mjeksor duhet të jetë mjaft i specializuar dhe me

eksperiencë.


26

3. Distocia kontribuonte me 6.2 % në nivelin e lindjeve me operacion cesarian

dhe 98 % e rasteve të konsideruara me distoci, përfundojnë në operacion për të

përfunduar porçesin e lindjes. Ky është një nivel mjaft i lartë ndërhyrje, për

distocinë i konsideruar edhe si indikacion relativ, ndaj mund të thuhet se

numri i rasteve që shkojnë në ndërhyrje kirurgjikale mund të jetë më i vogël.

Përdorimi me kujdes i oksitocinës në kohën dhe dozën e caktuar në një grua që

lind për herë të parë, mund të bëjë që fëmija të lind mjaft mirë edhe në rrugë

vaginale edhe pse mund të klasifikohet si distoci.

Kjo situatë kërkon një diagnozë të saktë të fazës së lindjes nga ana e mjekut

dhe injektimin e oksitocinës në përputhje me fazën e lindjes. Pra, kjo do të thotë që

një përdorimi sipas protokollit në kohën dhe në dozën e duhur të oksitocinës në një

uterus të pa cikatrizuar më parë dhe një diagnozë e saktë e fazës së lindjes mund të

çojnë në rënie të numrit të rasteve të konsideruara distoci që trajtohen me operacion.

4. Ruptura e hershme e membranave kontribuon me një mesatare prej 13.62 %

në nivelin e lindjeve me operacion cesarian dhe nga ana statistikore paraqet

një trend zbritës gjatë viteve të marra në shqyrtim. Vetëm 24 % e të gjitha

rasteve gjatë kohës së studimit janë trajtuar me operacion. Pra, nga katër

indikacionet e mësipërme vetëm Ruptura e Hershme e Membranave, është

trajtuar si indikacion relativ.

Studime të ndryshme na tregojnë se ka gjejte të tilla të ngjashme si studimi

ynë për indikacionet e lart përmendura [90,91].

Sot në botë po flitet gjithnjë e më shumë për Multifaceted Strategy (MS) për

reduktimin e lindjeve me operacion cesarian. Kjo ka të bëjë me aplikimin e një

programi mjaft të madh si: edukimi i mjekëve dhe publikut për të mirat dhe

përparësitë që ka lindja vaginale kundrejt asaj cesariane, praktikimin e udhërrëfyeseve

për menaxhimin e lindjeve, reformimin e praktikave të gabuara, edukimin ekstensiv të

mjekëve dhe infermiereve në monitorimin elektronik të rrahjeve të zemrës fetale,

menaxhimin aktiv të lindjes etj.

Krahas MS flitet edhe për Audit (rishikim) & Feedback ( A & F ) si dhe

Quality Improvement ( QI, përmirësimi i cilësisë ) si alternativa të tjera për uljen e

nivelit të lindjeve me operacion cesarian. Audit & Feedback mund të përkthehet si

përmbledhje e disa aspekteve të performancës klinike (audit) gjatë një periudhe

kohore dhe paraqitja e këtyre përmbledhjeve personelit tjetër të kujdesit shëndetësor.

Për të qënë më konkret në lidhje me lindjen me operacion cesarian mund të

praktikohen programe të tilla si: konsultimi precesarian dhe survejanca post-cesariane

midis kolegëve dhe paraqitja javore e rezultateve të mësipërme.

Quality Improvement ka të bëjë me përmirësimin e disa masave klinike si:

standartizimin e disa kritereve për diagnozën e lindjes, zbatimin me korrektësi të

udhërrëfyesve për menaxhimin e lindjes, trajnimin e stafit për monitorimin korrekt të

rrahjeve të zemrës fetale, diagnostikimin e hershëm të insufiçencës së kontraksioneve

uterine dhe përdorimin e oksitocinës në dozë më të lartë etj.

Studime të ndryshme duke përdorur programet e mësipërme kanë arritur të

përfitojnë rrezultate sinjifikative në uljen e lindjeve cesariane.


27

Por sipas OBSH-ës edhe disa ndërhyrje të tjera me karakter jo-klinik mund të

jenë efektive në uljen e numrit të lindjeve me operacion cesarian të panevojshme.

Sipas saj, politika të tilla si: një opinion i dytë i detyrueshëm, opinioni i shefit

për lindjet cezariane të përsëritura, rishikimi mes kolegëve i rasteve për lindje

cezariane janë treguar efektiv për uljen e lindjeve cesariane në studime të ndryshme.

Një opinion i dytë i detyruar ka të bëjë me marrjen e një tjetër mendimi nga

një mjek tjetër në mënyrë të detyrueshme për çdo rast që kërkohet lindja cesariane nga

opinioni i parë.

Siç e pamë edhe më sipër lindja cesariane e përsëritur ishte edhe faktori më i

rëndësishëm i në rritjen e numrit të lindjeve cesariane dhe opinioni i shefit të pavionit

për çdo rast që diagnostikohet si i tillë është parë se mund të ndikojnë në uljen e

numrit të këtyre rasteve që shkojnë në operacion. Rishikimi mes kolegëve i rasteve të

lindjeve cesariane ka të bëjë me paraqitjen e të gjitha rasteve të javës të atyre nënave

që lindën fëmijët e tyre me ndërhyrje kirurgjikale. Në këtë paraqitje thelbi i mbledhjes

të fokusohet tek ecuria dhe komplikacionet që kanë patur të gjitha rastet dhe te

mënyra se si mund të ulet inveli i lindjeve cesariane.

Këto politika jo-klinike si dhe strategjitë e mësipërme duke u kombinuar

bashkë mund të kontribuojnë në uljen e nivelit të lindjes me operacion. Në botë këto

politika kanë rezultuar pozitive ndaj edhe në Shqipëri të tilla politika dhe programe

mund të japin rezultat sepse po të shikosh edhe vetë natyrën e tyre ato nuk kërkojnë

ndonjë teknologji të avancuar apo të veçantë për t’u zbatuar.

Ato kanë të bëjnë me trajnime dhe një punë në grup për të specializuar

personelin shëndetësor si dhe indentifikimin e faktorëve barrjerë që kontribuojnë në

rritjen e numrit të lindjeve cesariane [92].


28

KAPITULLI VII

KONKLUZIONE

Mbi indikatorët e lindjeve cesariane

Ky studim tregoi nivel të lartë të lindjev cezariane në qëndrën universitare ku u

zhvillua studimi.

- Arsyeja më e shpeshtë e lindjeve cesariane është lindja cesariane e

përsëritur. Po ta shohim klinikisht, ky indikacion në fakt është edhe

indikacion më relativ nga të gjithë indikacionet e mësipërme. Me

frazën "indikacione relative" duhet të kuptojmë indikacione në të cilën

ndërhyrja kirurgjikale nuk është zgjidha e parë që të shkon në mendje.

Thënë ndryshe nuk kërkohet absolutisht ndërhyrja kirurgjikale për të

zgjidhur situatën dhe observimi i kujdesshëm përcakton mënyrën se si

do të vazhdojë më tej proçedura.

- Për sa i përket arsyes së lindjeve me operacion cesarian primare është

vuajtja fetale dhe ruptura e herëshme e membranave të cilat janë

përgjegjëse për pjesën më të madhe të rasteve të lindjeve me operacio

cesarian. Distocia dhe preeklampsia kontribuojnë në mënyrë pothuajse

të barabartë në nivelin e lindjeve me operacion cesarian duke lënë

prapa paraqitjen jo normale. Ndërsa shtatzënia multiple dhe placenta

previa kontriubojnë shumë pak në rastet e lindjeve cesariane për vitet e

marra në studim. Nga të gjitha këto indikacione të lindjes cesariane,

ruptura e hershme e membranave paraqet një trend në zbritje gjatë

periudhës së studimit. Vuajtja fetale dhe distocia mund të konsiderohen

indikacionet më relative në krahasim me placenta previa, shtatzënia

multiple, preeklampsia dhe paraqitja jo normale. Të katër indikacionet

e fundit, pra indikacionet më absolute të grupit dhe nuk përbëjnë më

shumë se 15 % të totalit të lindjeve cesariane.

- Për vuajtien fetale kemi një trend rritës gjatë viteve, ndërsa ruptura e

hershme e membranave, trendi gjatë viteve të marra më studim është

zbritës. Pra, është rritur numri i rasteve me vuajtje fetale që zgjidhen

me lindje cesariane dhe është ulur numri i rasteve që shkojnë për lindje

cesariane si pasojë e rupturës së herëshme të membranave.

Në tabelën e më poshtme, tregohet numri total i rasteve të

diagnostikuara për çdo indikacion dhe numri i rasteve që janë zgjidhur me operacion

cesarian. Me anë të kësaj tabele mund të llogaritet përqindja e rasteve për çdo

indikacion që shkon në sallën e operacionit. Në tabelën dhe grafikët e mëposhtëm

jepet numri total i rasteve të diagnostikuara dhe numri total i rasteve që zgjidhen me

operacionin cesarian për vitet e marra në studim.


29

Tabela 7.1. Indikatorët dhe rastet e zgjidhura me ndërhyrje cezariane gjatw viteve

2005-2013

Pla

cen

ta

pre

via

Sh

tatz

ënia

mu

ltip

le

Pre

ekla

mp

sia

Para

qit

ja j

o

norm

ale

Vu

ajt

je f

etale

Dis

toci

a

Ru

ptu

re e

her

ësh

me

e

mem

bra

nave

LC

të

për

sëri

tura

Nr. i rasteve të

diagnostikuara

332 675 1482 1027 2469 1215 13273 7284

Nr. i rasteve

me LC

277 430 1190 777 2321 1202 2168 6901

% e rasteve që

shkojnë në LC

83.4% 64% 80% 76% 94% 99% 17% 95%

Këto të dhëna nëse do t'i hedhim në grafikë do të përfitonim këto paraqitje:

Për indikacionet absolute

Grafiku 7.1 Indikacionet absolute

Në këtë grafik janë paraqitur rastet e diagnostikuara me indikacione absolute dhe

numri i rasteve me lindje cesariane për çdo indikacion.

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

placenta previa shtatzania multiple preeklampsia paraqitje jo normale

nr. I rasteve te diagnostikuara nr. I rasteve me LC


30

Për indikacionet relative.

Grafiku 7.2. Indikacionet relative

Në këtë grafik janë paraqitur rastet e diagnostikuara me indikacion relativ dhe numri i

rasteve me lindje cesariane për çdo indikacion.

Nga grafikët e mësipërm vlerësohet se indikacionet që shkojnë më shumë në

operacion cesarian janë tre indikatorët relativ siç mund të përmendim: Distocia,

lindjet cesariane të mëparshme, Vuajtjet fetale përkatësisht me 99 %, 95 % dhe 94 %.

Kjo në fakt nuk është e pritshme pasi këto indikacione nuk janë indikacione absolute

dhe duhet të kishin nivel më të ulët të ndërhyrjes kirurgjikale. Në grupin e

indikacioneve relative vetëm rupturat e herëshme të membranave trajtohet si

indikacion relative. Niveli i ndërhyrjes kirurgjikale në këtë grup është vetëm 17 %.

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

vuajtie fetale distocia R.H.M LC e perseritur

nr.i rasteve te diagnostikuara nr.i rasteve me LC


31

KAPITULLI VIII

PËRMBLEDHJE

Lindjet me operacion cesarian

Nga gjithë sa kemi thënë më sipër përmbledhim më poshtë:

1. Linjda me operacion cesarian gjatë periudhës kohore Janar 2005 - Dhjetor

2013 ka qëndruar në shifrat mbi 30 %.

2. Indikacionet të cilat kontribuojnë më shumë në rritjen e nivelit të lindjes

cesariane ishin indikacionet relative si: Lindja cesariane e përsëritur, Ruptura e

hershme e membranave, Vuajtja fetale dhe Distocia. Nga analiza statistikore

me dolëm në përfundimin se Vuajtja fetale me p= 0.001 paraqitet me një

tendencë rritëse. Për Rupturën Premature të membranave ka me p = 0.002

paraqitet me një tendencë në rënie. Për indikacionet e tjera nuk ka ndonjë

diferencë statistikisht të rëndësishme. Nga indikacionet e mësipërme Distocia,

Lindja cesariane e përsëritur dhe Vuajtja fetale janë indikacionet të cilat

përfundojnë më shumë në ndërhyrje kirurgjikale, respektivisht me 99 %, 95 %

dhe 95 % të rasteve.

3. Programe me natyrë klinike dhe jo klinike si Multifaceted Strategy, Audit &

Feedback, Quality Improvement, Opinioni i Dytë i Detyruar, Opinioni i shefit

për lindjet cezariane të përsëritura, Rishikimi mes kolegëve i rasteve janë

tregues efektivë në uljen e nivelit të lindjeve cezariane.


32

KAPITULLI IX

REKOMANDIME

Rekomandime për të ulur numrin e lindjeve me operacion cezarian

Janë propozuar politika të rekomanduara nga Organizata Botërore e Shëndetit, të cilat

janë përdorur në shumë vende e sidomos në vende të zhvilluara ekonomikisht, të cilat

kanë dhënë rezultate në uljen e numrit të lindjeve me operacion cezarian.

Politikat e propozuar që shtohen sa më poshtë, kanë karakter klinik dhe jo klinik.

1. Multifaceted strategy:

Kjo ka të bëjë me aplikimin e një programi mjaft të madh si: edukimi i

mjekëve dhe publikut për të mirat dhe përparësitë që ka lindja vaginale

kundrejt asaj me operacion cesarian, praktikimin e udhërrëfyesve për

menaxhimin e lindjeve, reformimin e praktikave të gabuara, edukimin

ekstensiv të mjekëve dhe infermierëve në monitorimin elektronik të rrahjeve të

zemrës fetale, menaxhimin aktiv të lindjes etj. Pra multifaceted strategy, është

një politikë e cila ka në thelb të saj ide me natyrë klinike dhe jo klinike të cilat

mund të çojnë në reduktimin e nivelit të lindjeve me operacion cesarian.

2. Audit & Feedback

Audit & Feedback në gjuhën shqipe mund të përkthehet si përmbledhje e disa

aspekteve të performancës klinike (audit), gjatë një periudhe kohore

dhe paraqitja e këtyre përmbledhjeve praktikantëve tjerë të kujdesit

shëndetësor.

Për të qënë më konkret në lidhje me lindjen me operacion cesarian, mund të

praktikohen programe të tilla si: konsultim precesarian dhe survejanca post-

cesariane midis kolegëve dhe paraqitja javore i rezultateve të mësipërme. Edhe

kjo politikë me natyrë jo-klinike është treguar efektive në reduktimin e

lindjeve me operacion cesariane.

3. Quality Improvement

Ka të bëjë me përmirësimin e disa masave klinike si: standartizimin e disa

kritereve për diagnozën e lindjes, zbatimin me korrektësi të udhërrëfyesve për

menaxhimin e lindjes, trajnimin e stafit për monitorimin korrekt të rrahjeve

fetale, diagnostikimin e herëshem të insufiçencës së kontraksioneve uterine,


33

përdorimin e oksitocinës në dozë më të lartë etj. Thelbi i kësaj politike me

natyrë klinike qëndron në përmirësimin e punës së stafit që merret me lindjen

e fëmijëve duke filluar që nga infermieret e deri te mjeku profesionist.

4. Opinion i Dytë i Detyruar

Kjo është një politikë me natyrë jo-klinike e cila kërkon që për çdo rast që do

tí nënshtrohet operacionit cesarian, të merret edhe një mendim i dytë nga një

mjek tjetër i spitalit në mënyrë të detyruar. Pra, pacientja përpara se tí

nënshtrohet operacionit cesarian, duhet që të ketë marrë edhe mendimin e një

tjetër mjeku obstetër, i cili mund të jetë pro ose kundra ndërhyrjes kirurgjikale.

Më pas pacientja mund të vendosë mbi mënyrën e lindjes së fëmijës së saj.

5. Opinioni i Shefit për lindjet me operacion cesarian të përsëritura

Kjo ka të bëjë me marrjen e mendimit të shefit të pavionit/klinikës, për të

gjitha pacientet që do të lindin fëmijët e tyre përsëri me operacion cesarian.

Duke qënë se lindja me operacion cesariane (LC) e përsëritur është

përgjegjësia më madhore për rritjen e nivelit të lindjeve me operacion cesarian

dhe duke qënë se LC e përsëritur është edhe indikacioni më subjektiv për LC,

atëherë një mendim i shefit për këto raste, mund të çonte në uljen e frekuencës

së lindjeve me operacion cesarian.

6. Rishikimi ndërmjet kolegëve i rasteve të LC-ve

Paraqitja çdo javë e të gjitha rasteve me lindje me operacion cesarian përpara

kolegëve. Në këtë paraqitje të tregohet se si kanë ecur rastet e operuara dhe

cilat kanë qënë komplikacionet. Objektivi kryesor i këtyre paraqitjeve të

rasteve të lindjeve cezariane çdo javë mund të ndikojë në uljen e LC-ve.


34

KAPITULLI X

Diskutime mbi asistencës infermierore gjatë operacionit cesarian dhe kujdesi

neonatal

Përpara se të fillohet interventi kirurgjikal, ekipi i neonatit, mjeku neonatolog

dhe infermieret e sallës operatore, duhet të jenë në gadishmëri të plotë në momentin e

daljes së bebit. Në fillim përgatitet tavolina reanimatore ku do të vendoset bebi, e cila

duhet të jetë e parangrohur dhe e mirëndriçuar. Duhet të jetë e pajisur me të gjitha

mjetet e domosdoshme për reanimimin neonatal si Neopufp, oksigjen me maskën,

ambu, pelena të ngrohta dhe të pastra, kapse kordoni.

Mjeku operues seksionon membranat fetale, nëse ato nuk janë të rupturuara

dhe fut dorën e tij të majtë në kavitetin uterin deri poshtë kokës fetale duke u munduar

ta lëviz atë drejt prerjes uterine. Në të njëjtën kohë me ndihmën e dorës së djathtë, ai

ushtron presin mbi fundusin uterin për të lehtësuar daljen e kokës fetale. I njëjti

presion mbi fundusin uterin mund të ushtrohet nga sekondari, por kursesi nga

anestezisti. Pas ekstraksionit fetal, sekondari seksionon kordonin umbelikal midis dy

pincave Kocher, të servirura nga instrumentarja. Më pas neonati dorëzohet tek ekipi

neonatology, i pranishëm në sallë [93].

Pasi del bebi bëhet fshirja, tharja e bebit me pelena të ngrohta nga infermierja

asistente neonatologe dhe nëse është e nevojshme aspirohet lehtë nga goja dhe më pas

nga hunda nga mjeku neonatolog. Gjatë kësaj kohe bëhet edhe përpunimi i kordonit

umbelikal nga infermierja neonatologe. Mjeku neonatolog vlerëson rrahjet e zemrës

së bebit, frymëmarrjen, tonusin e muskulaturës, përgjigjen ndaj aspirimit dhe ngjyrën

e lëkurës.

Tabela 10.1 Vlerësimi Apgar:

Minuta 1 5 10

Rrahjet e zemrës < 80 80-100 >100

Frymëmarrja 0 E dobët E fortë

Tonusi 0 Në gjymtyrë Aktiv në gjithë trupin

Përgjigja ndaj

aspirimit

0 E dobët Me zë të fortë

Ngjyra Bardhë-blu Cianozë në gjymtyrë Rozë gjithë trupi

Të pestë këto kritere vlerësohen me zero, një, dhe dy pikë. Kur të gjitha

kriteret vlerësohen me nga dy pikë, atëherë bebi është jashtë rrezikut për jetën. Kur


35

vlerësimi Apgar është nën 7, fëmija duhet reanimuar dhe kur është nën 3, atëherë ai

rrezikon seriozisht jetën. Në këto kushte kërkohet dhënia e një ndihme të kualifikuar

neonatale si frymëmarrje e drejtuar (intubim), vendosja në CPAP Infant flow ventilim

me oksigjen.

Fëmija që në minutat e para duhet të vendoset mbi gjoksin e nënës, por kjo për

nënat që kanë lindur me operacion cesarian është paksa e vështirë. Qëllimi i kësaj

vendosje është që të bëhet lidhja nënë - fëmijë.

Më pas neonati dërgohet në sallën e fëmijëve, ku bëhen matjet e nevojshme: -

pasha, - gjatësia e trupit, - perimetri i kokës, - perimetri i kraharorit dhe perimetri i

barkut. Gjithashtu kontrollohet nga mjeku neonatolog me imtësi neonati që nga koka

deri tek këmbët, për ndonjë anomal apo ndonjë shenjë të pazakontë. Menjëherë pasi

gruaja është stabilizuar në reanimacionin e gruas, nga mamija i vendoset bebi në gji

që të bëhet lidhja nënë - fëmijë.

Nuk duhet përdorur qumësht artificial, shishe me biberon apo biberon fallco

në ushqyerjen e bebit. Gjithmonë duhet të tentohet në ushqimin me qumësht gjiri.

Përjashtim bëjnë vetëm rastet kur nëna është sëmurë apo fëmija nuk mund të vendoset

në gji për arsye shëndesore [94-96].

Kujdesi neonatal në ushqyerjen sa më të hershme me gji

Dhimbja e lidhur me ndërhyrjen kirurgjike, mund të pengoj nënën të

ndërveproj me bebin duke dëmtuar kështu lidhjen afektive mes tyre. Është shumë e

rëndësishme ushqyerja me gji e neonatit nga nëna e cila duhet të ndihmohet nga

infermierja e bebit për të vënë në gji bebin e saj.

Ushqimi i herëshëm me gji i siguron bebit laktozën (shumë i nevojshëm pas

stresit të lindjes). Po ashtu stimulimi i mamelës stimulon çlirimin e oksitocinës gjë që

do të shkaktoj rritjen të kontraktivitetit uterin dhe për rrjedhoj reduktim të

hemoragjisë vaginale. Për këtë asrsye, nëna duhet të inkurajohet të ushqejë sa më

shpjet bebin me gji.

Përsoneli infermierorë mund të ndihmojë direkt në përforcimin e lidhjes

afektive nënë – bebe, duke i theksuar nënës tipare tërheqëse të bebit dhe reagimet e tij

ndaj prindërve. Kjo do të lehtësoi përshtatjen me përshtypjet imagjinare që prindërit

kanë krijuar mbi bebin përpara lindjes në aspektin e tij real pas lindjes.

Infermieret duhet t’i japin mundësinë nënës, mbi kujdesin ndaj neonatit sesi

ato duhet të sillen dhe të kujdesen për bebin e tyre në orët e para, pasi ky proçes është

i panjohur për to dhe meritojnë të mësojnë.

Infermieret duhet t’i instruktojnë prindërit se si ta prekin dhe përkëdhelin

bebin e tyre, si t’i flasin me fjalë të ëmbla të porsa lindurit. Kjo realizohet duke testuar

kontaktin vizual, prekjen dhe fjalët e drejtuara ndaj bebit.


36

Nëqoftëse neonati ka nevojë për reanimim neonatal, prindërit duhen lejuar të

shkojnë sa më shpejt të jetë e mundur tek neonati (kuptohet pas stabilizimit të nënës

dhe daljes së anestezisë).

Ka raste që prindërit mund të jenë shumë të friksuar për të prekur apo parë

fëmijën e tyre. Ata duhet të inkurajohen të marin pjesë në kujdesin për neonatin në

repartin e neonatologjisë nëse kjo është e mundur. Kjo do të forcojë lidhjen afektive

dhe do të reduktojë ankthin prindëror [97,98].

Ndërhyrjet infermierore në pacientet me seksio cesarea:

Infermierja duhet të monitorojë shenjat vitale si :

- pulsin

- temperaturën

- frekuencën respiratore dhe atë kardiake

- presionin arterial në orët e para pas operacionit

por edhe uteruesin për hemoragj.

Para çdo manipulimi infermierja/mami duhet të laj duart. Të përdorë doreza në çdo

manipulim.

Infermierja sipas protokollit infermieror të spitalit duhet të masë:

- presionin e gjakut

- temperaturën

- pulsin

- frekuencën respiratore

Nëqoftëse pacientja ka takikardi, rrahje të shpeshta të zemrës, zbehje,

temperaturë mbi 38ºC pas dy orësh, atëherë menjëherë njoftohet mjeku obstetër ose

mjeku i shërbimit 24 orësh dhe proçedohet sipas udhëzimeve të tij.

Nëse temperatura ulet me kompresa të ftohta pa përdorimin e antipiretikëve,

atëherë ka qënë pasojë e dehidratimit postoperator. Nëse temperatura persiston dhe

fillon të rritet, atëherë mund të jetë shenjë e ndonjë infeksioni.

Pacientet me seksio cesarea duhet të nxiten të mobilizohen sa më shpejt, pasi

kjo do të shmang stazën pulmonare dhe do të rritë aktivitetin intestinal.

Mamija duhet të kontrollojë plagën operatore dhe ta mjekojë me betadinë

sipas përshkrimit të mjekut. Plaga operatore duhet të kontrollohet për skuqje, rrjedhje

sekrecionesh, eritema dhe nuk duhet të ketë edema. Nëse kemi skuqje apo rrjedhje

sekrecionesh nga plaga, kjo paralajmëron fillimin e infeksionit dhe duhet filluar

antibiotiko - terapia.

Infermiere- Mamija duhet të kontrollojë lohjet:


37

- për ngjyrën

- erën

- sasinë

Ato duhet të kenë erën karakteristikën karakteristike të menstruacioneve dhe

jo erën të keqe apo të rëndë, pasi prania e tyre tregon për infeksion.

Infermie-Mamija gjithashtu duhet të ndihmojë nënën në ushqyerjen me

qumësht gjiri bebin e saj.

Mamija duhet të kontrollojë lartësinë e fundusit uterin në periudhën

postoperatore. Nëse ka shumë dhimbje mund të jetë shenjë për fillimin e ndonjë

endometriti.

Kateterizimi i vezikës urinare bëhet tek lehonat që kanë vështëri në urinim.

Kateteri që vendoset duhet të jetë steril, vendoset duke përdorur dorreza sterile dhe

duke dizinfektuar më parë me betadinë zonën perineale duke mos lejuar kështu një

portë hyrëse për mikrobet. Pyetet pacientia nëse ka ndjenjë urinimi apo djegie gjatë

urinimit.

Mamija zbaton me përpikëmëri terapinë e vendosur nga mjeku sipas kartelës

mjeksore.

Si diagnoza infermierore mund të klasifikohen:

1. Dhimbje të lidhura me ndërhyrjen cesariane.

2. Gjendje ankthi, dridhje, takikardi lidhur me mbarëvajtjen e operacionit.

3. Pamundësia për t’u kujdesur për bebin në minutat e para që lidhet me mos

lëvizshmërinë për shkak të anestezisë.

4. Gjendje ankthi, pasigurie lidhur me mos ardhjen e qumështit në ditën e parë të

jetës së bebit dhe mos kapja e gjirit nga bebi [99].

Detyrat infermierore në sallat e opreacionit

Kryemamija e sallës së operacionit

Kryemamija e sallës varet nga kryemamija e shërbimit dhe ka për mision, të

organizojë dhe vlerësojë punën në sallën e operacionit nga ana organizative dhe

teknike.

Detyrat e kryemamisë së sallës së operacionit janë:

• Bashkëpunon me shefat e shërbimeve për planifikimin e operacioneve.

• Organizon shërbimin në sallë duke hartuar grafikun javor dhe ditor.

• Informon kryemaminë e shërbimit, për të gjitha problemet që dalin gjatë ditës

dhe bashkëpunon me të, me mjekët, mamitë e tjera të sallës si dhe me sanitaret

për përsosjen e kujdesit ndaj pacienteve.

• Bashkëpunon me kryemaminë e shërbimit, për sjelljen dhe daljen e të

sëmurëve nga salla operatore.


38

• Bën vlerësimin e punës së mamive dhe sanitareve të sallës si dhe propozon

lëvizjet e tyre nëse e sheh të nevojshme.

• Merr pjesë në trajnimet e nevojshme profesionale dhe siguron trajnimin për

stafin.

• Kërkon përgatitje të vazhdueshme tekniko - profesionale të stafit infermieror

të sallës së operacionit.

• Kërkon zbatimin e rregullave të etikës profesionale në sallë.

• Siguron gadishmërinë e sallës dhe zbaton rregullat e asepsisë dhe antisepsisë.

• Siguron anën teknike të aparaturave të sallës duke bashkëpunuar me sektorin

bio – medikal.

• Siguron të gjitha mjetet e domosdoshme dhe medikamentet për 24 orë.

• Kontrollon higjenën dhe sterilitetin e sallës.

• Ndalon me rreptësi hyrjen e personave që nuk janë pjesë e ekipit kirurgjikal të

sallës.

• Përgjigjet për pritjen, qetësinë dhe daljen e të sëmurëve nga salla [100].

Mamija në sallën e operacionit

Detyrat e mamisë në sallën e operacionit janë:

• Mban dhe kontrollon të gjitha materialet dhe aparaturat në sallën e operacionit

që të jenë në gadishmëri dhe raporton tek kryemamija e sallës së operacionit

kur janë jashtë funksionit.

• Kontrollon medikamentet, datën e tyre të skadencës dhe në rast mungese i

plotëson ato.

• Ruan dhe tregon gadishmëri dhe inisiativë në situata stresuese dhe në

momentet e urgjencës.

• Ruan normat e etikës profesionale, sekretin profesional dhe mban një shkallë

të lartë të higjenës personale.

• Mban dokumntacionin e rregullt të sallës së operacionit (rregjistrat e

operacioneve, rregjistrin e sterilizimit).

• Në fund të çdo operacioni kontrollon materialet e përdorura dhe në rast

mungese raporton tek kryemamija dhe tek mjeku i sallës.

• Ndjek dhe përvetson të rejat në fushën e kujdesjeve infermierore duke marrë

pjesë rregullisht në formimin e vazhdushëm brënda dhe jashtë institucionit.

• Respekton kartën e pacientes, respekton hierarkinë, respekton ekipin operator.

• Nuk ka të drejtë të japë informacion tek familjarët.

Zbaton me përpikëmëri rregulloren e sallës së operacionit:

• Hyrja në sallën e operacionit bëhet vetëm duke kaluar nga zona e filtrit ku,

veshja personale zëvëndësohet me kostumin e sallës.

• Gjatë kohës së kryerjes së operacioneve, ndalohet rreptësisht hyrja e

personave që nuk bëjnë pjesë në ekipin kirurgjikal.

• Hyrja e studentëve duhet të bëhet me lejen e shefit të pavionit dhe

kryeinfermieres së pavionit.

Veshja e e ekipit kirurgjikal përmban:


39

• Pandofla ose galloshe

• Bluzë jeshile.

• Pantallona jeshile.

• Kapuç që përfshijnë plotësisht flokët.

• Maskë një përdorimshme e cila duhet të mbulojë plotësisht hundën dhe

gojën, por pa penguar frymëmarrjen.

• Doreza dhe syze mbrojtëse.

• Ndalohet rreptësisht hyrjet në sallë me veshje të papërshtatshme.

• Dalja nga blloku operator, bëhet nga zona e filtrit, ku kryhet heqja e kostumit

të sallës, eliminimi i kapuçit, i maskës dhe heqja e gallosheve apo pandofleve

të sallës.

• Ndalohet përdorimi i celularëve, mbajtja e bizhuterive dhe orës së dorës.

• Ndalohet rreptësisht pirja e duhanit.

Hyrja e pacientes

• Pacjentja duhet transportuar në bllokun operator me barelën e destinuar për

brënda sallës. Kjo barelë nuk duhet të dalë jashtë sallës.

• Kalimi i pacientes nga barela e pavionit në atë të sallës, bëhet në derën e

hyrjes së sallës operatore dhe anasjelltas.

• Pacientja futet në sallë e zhveshur nga rrobat personale, bizhuteritë dhe nga

të gjitha protezat që mund të ketë dhe vishet me bluzë salle.

• I nënshtrohet vizitës së mjekut anestezist, bëhet trajtimi me antibiotik sipas

specifikave kirurgjikale.

Përgatitja e pacientes në sallën operatore

• Pacientja me të ardhur në sallën e anestezisë, vihet në monitorim dhe i

vendoset perfuzioni me solucion fiziologjik 0.9 ‰ si dhe tubi i oksigjenit.

Përgatitja për fushën operatore bëhet me antiseptikë, solucione antiseptikë

aplikohen në një garzë sterile dhe më pas lyhet zona nga qëndra në periferi

për dy-tre minurta përpara fillimit të operacionit.

Përpunimi i instrumenteve kirurgjikal.

Të gjithë instrumentet që do të përdoren duhet të jenë:

• Të dezinfektuar

• Të larë

• Të fshirë me kujdes

• Të kontrolluara më parë nëse funksionojnë në rregull

• Të jenë si duhet të gatshme për punë

• Të sterilizuar

Mamija që është caktuar për larjen e instrumenteve kirurgjikal duhet:

• Të veshë sipër uniformës një përparse mbrojtëse prej plasmasi.

• Të vesh doreza gome për të evituar shpimet, prerjet, kontaktet me materiale

organike ose detergjentë dhe me solucionet dezinfektantë.

• Të evitojë hyrjen në sallën e operacionit kur është në këtë proçes [101].


40

Instrumentet e kontaminuar

Instrumentet e kontaminuara, duhet të lihen në solucion dezinfektant për rreth 10

minuta. Në përfundim të kohës së dezinfektimit, bëhet heqja e mbetjeve organike me

furçën e duhur.

Bëhet proçedura e përpunimit të instrumenteve.

Specifikimi i bllokut operator

Blloku operator, ndahet në tre zona të ndryshme, për qëllime specifike që ndryshojnë :

• Zona e ndaluar ku bëjnë pjesë:

o Hyrja dhe vendi i gallosheve të sallës.

o Dushet dhe tualetet.

o Zona e depozitimit të biankerisë së ndotur dhe mbeturinat.

o Korridori i shërbimit.

o Dhoma e larjes së instrumenteve kirurgjikalë.

• Zona e pastër ku bëjnë pjesë:

o Salla e zgjimit.

o Korridori i hyrjes në zonën e pastër.

o Zona e sterilizimit, dhoma e zhveshjes.

• Zona aseptike

o Salla e operacionit.

Për të eliminuar në maksimum ndotjen bakteriale të ajrit është e

rëndësishme:

o Në sallën e operacionit duhet të jenë të pranishëm një numër sa më i

vogël personash, sepse çdo person është mikrob mbajtës.

o Përsonat që janë të pranishëm duhet të jenë të veshur vetëm me

uniformën e destinuar për sallën.

o Kur fillon një operacion duhet evituar lëvizjet nga një sallë në tjetrën,

nga korridori në sallë dhe dyert duhet të mbyllen.

o Ambjentet duhet të jenë me qetësi (pa zhurmë) [102].

Proçedura e administrimit dhe eliminimit të mbeturinave

E rëndësishme për parandalimin e rrezikut në personelin e caktuar për manipulimet

dhe transportin e mbeturinave, është specifikimi i llojit të mbeturinave të prodhuara

në ambjentet e sallave të operacionit.

Ato specifikohen në:


41

• Mbeturina të rrezikshme me rrezik infektimi.

• Mbeturina të tjera spitalore.

Mbeturina të rrezikshme me rrezik infektimi janë ato mbeturina të kontaminuar nga

gjaku ose likide biologjike p.sh.

o Instrumentet prerese (lanca, bisturi me një përdorim).

o Instrumente shpuese (age, ampula dhe flakon). Mbeturina me

prejardhje nga medikamentet.

o Veshjet mbrojtese.

o Fashaturat e kontaminuara nga gjaku ose sekrecione purulente.

o Pjesë anatomike që hiqen gjatë operacioneve.

o Sonda, tuba intubimi, mjete të kontaminuara.

o Filtri i impjantit të ajrit të kondicionuar.

Rreziku i infektimit është i lidhur pothuajse vetëm me instrumentet e mprehta (lanca,

bisturi) shpuese (aget) me një përdorim nga të cilat mund të infektohesh me sëmundje

ngjitëse si hepatitis B,C dhe SIDA.

Instrumentet e mprehta shpuese menjëherë pas përdorimit duhet të hidhen në koshin e

caktuar, i cili duhet të jetë plastik në mënyrë që të mos shpohet dhe me përmasa të

tilla që të jetë i përshtatshëm për instrumentet specifike që përdoren në sallën e

operacionit dhe të mbyllen me kapak.

Mbeturinat e tjera janë ato që krijohen nga letrat mbështjellëse nga materialet me një

përdorim.

Mbeturinat e rrezikshme dhe ato spitalore, pasi mbyllen nëpër qese të verdha

dërgohen për t’u eliminuar me djegie pranë krematuriumit[103].


42

Rekomandime për të rritur eficensën e asistencës infermierore në lindjet me

operacion cesarian

Rekomandime preoperatore

Përgatitja e pacientes

- Identifikohen dhe trajtohen të gjitha infeksionet që mund të ketë pacientja,

përpara se t’i nënshtrohet operacionit për lindje cesariane.

- Nuk duhet të hiqen qimet në vëndin ku do të bëhet prerja në periudhën

preoperative, por menjëherë përpara operacionit, mundësisht me gërshërë

elektrike.

- Në mënyrë adekuate, duhet të kontrollohet niveli i glukozës në gjak në

pacientet diabetike, për të shmangur hipergliceminë preoperative.

- Inkurajohet ndërprerja e duhanit. Udhëzohen pacientet të heqin dorë nga pirja

e duhanit për të paktën 30-të ditë përpara kryerjes së operacionit për lindje

cesariane.

- I kërkohet pacientes bërja e dusheve ose larja me agjent antiseptik në natën e

fundit, mundësisht paraditen e ditës kur do të kryhet operacioni.

- Nuk duhet harruar përdorimi i agjentëv antiseptik të duhur për përgatitjen e

lëkurës[104].

Antiseptia e duarve dhe parakrahëve tek ekipi infermieror

- Thonjtë duhet të mbahen të shkurtër dhe të mos vendosen thonj artificial

- Kryhet një pastrim preoperativ kirurgjikal për të paktën 2 - 5 minuta, duke

përdorur antiseptikun e duhur për pastrimin e duarve dhe parakrahëve deri në

brryla.

- Pas kryerjes së pastrimit kirurgjikal mbahen duart lart dhe larg nga trupi, në

mënyrë që uji të arrijë nga gishtat drejt brrylave. Thahen duart me peshqir

steril.

- Pastrohet sejcili thua parakryerjes së pastrimit të parë kirurgjikal të ditës.

Menaxhimi i personelit kirurgjikal të infektuar apo kolonizuar

- Edukohet dhe inkurajohet personeli kirurgjikal që ka shenja dhe simptoma të

një sëmundje ngjitëse infektive, të raportojë menjëherë lidhur me gjendjen tek

mbikqyrësit e tyre dhe personeli i shërbimit shëndetsor.

- Të merren kulturat e duhura dhe përjashtohen nga detyra kirurgjikale

personeli që ka lesione drenuese të lëkurës deri në infeksione. Personeli

qëndron i përjashtuar, deri sa të marrë terapinë e duhur dhe infeksioni të jetë

shëruar.

Profilaksia antimikrobike


43

- Bëhet zgjedhja dhe administrimi i një agjenti antimikrobik profilkatik, bazuar

në efikasitetin e tij kundër patogjenëve më të zakonshëm që shkaktojnë

infeksion për një operacion specifik.

- Administrohen nëpërmjet rrugës intravenoze doza fillestare të agjentetit

profilaktik atimikrobik në kohën e duhur, në mënyrë të tillë që përqëndrimi

baktericid i medikamentit në serum dhe inde, të jetë në sasinë e duhur kur

kryhet incizioni.

- Për operacionet cesariane me rrezik të rritur, administrohen agjentit

antimikrobik profilaktik menjëherë pas prerjes së kordonit umbelikal.

- Nuk përdoret në mënyrë rutinore vankomicina për profilaksi anti mikrobike

[105].

Rekomandime intraoperatore

Ventilimi i sallës operatore

- Duhet patur parasysh ruajtja e presionit pozitiv të ventilimit në dhomën

operative në lidhjen me korridoret dhe zonat ngjitur.

- Mbahen mbyllur dyer të dhomës operartive, përveç nevojës për kalimin e

pajisjeve, personelit dhe pacientit.

- Kufizohet numri i personelit që hyjnë në dhomën operative me personel të

nevojshëm.

Sterilizimi i instrumenteve kirurgjikal

- Sterilizohen të gjitha instrumentet kirurgjikale sipas udhësuesit të botuar.

- Kryhet serilizimi flash vetëm për mjetet, që do të përdoren menjëherë (p.sh.

për një instrument që bie pa dashje dhe që nevojitet gjatë operacionit).

Veshja kirurgjikale dhe mbulesa

- Nuk duhet mbajtur veshja e një maske kirurgjikale që mbulon plotësisht gojën

dhe hundën kur hyhet në dhomën operative, nëqoftëse operacioni është gati të

filloi apo tashmë është në proçes.

- Duhet të vendoset veshja e një kapuçi për të mbuluar plotësisht flokët kur

personeli infermieror futet në dhomën operative.

- Veshja e dorezave sterile nga antarët e ekipit kirurgjikal është e nevojshme për

të mbrojtur vehtem apo dhe pacienten.

- Përdorimi i përparseve kirurgjikale dhe mbulesave që janë barierra efektive

ndaj lagështirës (d,m.th. materiale që i rezitojnë depërtimit të lengjeve).

- Ndryshimi i kostumit steril që është dukshëm i ndotur, i kontaminuar ose i

depërtuar nga gjaku ose materiale të tjera potencialisht infektive është

domosdoshmëri.

Asepsia dhe teknika kirurgjike


44

- Duhet përmbajtur parimeve të asepsisë për vendosje të pajisjeve

intravaskulare (p.sh. kateterët e venave qëndrore), kateterët për anestezinë

spinale ose epidurale apo gjatë adminsitrimit të medikamenteve intravenoze.

- Të mbidhen pajisjet sterile dhe tretsirat menjëherë pasi janë përdorur dhe të

vendosen në vendet e përcaktuara.

- Trajtimi indeve të buta, ruajtja efektive e hemostazës, minimizimi i indeve të

devitalizuara dhe trupave të huaja (d.m.th. qepjet, indet e djegura, mbeturinat

nekrotike në vendin kirurgjikal).

- Nëse kullimi është i nevojshëm, përdoret një dren me thithje të mbyllur. Hiqet

dreni sa më shpejt të jetë e mundur [106].

Kujdesi postoperator i incizionit

Rekomandohet:

- Të mbrohet me veshje sterile për 24 deri 48 ore pas operacionit, incizioni, që

është mbyllur menjeherë.

- Lahen duart para dhe pas ndryshimit të veshjes dhe çdo kontakt me plagën

kirurgjikale.

- Kur duhet të ndryshohet veshja e plagës, të përdoren teknika sterile.

- Edukohet pacjentja dhe familja e saj lidhur me kujdesin e duhur për plagën,

simptomat e infeksionit dhe raportimin e simptomave të tilla [107].

Ushqyerja me qumësht gjiri pas lindjes me operacion cesarian

Shtatzënia, proçesi i lindjes, sekretimi i qumështit dhe gjidhënia janë proçese

natyrale. Ushqyerja me qumësht gjiri, është mënyra më e mirë për të filluar jetën.

Kështu, fillimi i hershëm i ushqyerjes së bebit sidomos të lindur me lindje cesariane

me qumësht gjiri, ndikon në uljen e morbiditetit tek infantët [108].

Përfitimet e gjidhënies për infantin përfshijnë: ulje të rrezikut për otit të

mesëm, ulje të rrezikut për infeksione të traktit respirator, ulje të rrezikut për

infeksione të dermatit atopik, ulje të rrezikut për vdekje të papritur, ulje të rrezikut për

tip 2 diabeti, ulje të rrezikut për obezitet [109]. Sekretimi i qumështit të gjirit është një

proçes fiziologjik dhe java e parë e postpartumit e cila është periudhë kritike për

laktacionin, është periudhë e vështirë për gruan lidhur me eksperiencën e gjidhënies

[110].

Gjidhënia si proçes përfshin si faktorët fiziologjik ashtu edhe psikologjik. Disa

kërkues tregojnë që ushqyerja ndikohet nga mosha e nënës, vendi ku realizohet lindja,

niveli arsimor, pariteti, mënyra e lindjes, vendimmarrja e mënyrës së ushqyerjes,

eksperienca të mëparshme të gjidhënies, qëndrimet që kanë lidhur me ushqyerjen me

gji, suportimi i familjes dhe bashkëshortit. Ç'do ndihmë sado e vogël që mund t’i jepet

nënës gjatë gjidhënies, ka impakt të madh në rezultatet e gjidhënies sidomos në rastet

e lindjes cesariane. Kontakti i shpejtë i nënës me bebin dhe vënia në gji herët,

përmirëson arritjet e gjidhënies [111].


45

Lindja e bebit në rrugë kirurgjikale zakonisht e vonon fillimin e ushqyerjes me

gji, kjo sepse lindja cesariane rrezikon laktacionin sidomos 2-4 javët e para

postpartum [112].

Disa studime tregojnë që nuk ka lidhje midis dy variableve ( asaj të gjidhënies

dhe S/C), disa të tjera tregojnë për një lidhje të kundërt midis tyre [113]. Megjithatë

lindja cesariane ka disa ndikime negative mbi gjidhënien siç mund të jenë:

a. pamundësija e nënës për të mbajtur bebin në krah dhe për ta ushqyer

atë [114].

b. dhimbja, stresi dhe lodhja e nënës.

c. komplikacionet e mundëshme pas lindjes ( që mund të ndikojnë në

prodhimin e qumështit në periudhën postpartum) apo ndjarja e bebit

nga nëna (fëmijët që lindin nga S/C kanë më shumë mundësi për

detres respirator)

d. varieteti i anestezive dhe analgjezive të përdorura ndikojnë në një

vonesë të laktacionit si dhe një thithje jo të fuqishme nga ana e

bebit[115,116].

Vështirësia që përjetohet gjatë herëve të para të ushqyerjes me gji e iluzionon

nënën e re duke krijuar ide të gabuara lidhur me sekretimin e qumështit në sasi jo të

mjaftueshme duke ndikuar negativisht në ushqyerjen me gji në vazhdim [117]. Pak

ditë pas lindjes, prodhimi i qumështit tek gratë që kanë lindur me lindje cesariane

është më pak se sa ato gra që kanë lindur në mënyrë natyrale [118]. Ndryshimet

psikologjike pas lindjes cesariane ndikojnë duke dëmtuar imazhin që ka nëna për

përkujdesjen ndaj bebit dhe rolit të prindërimit që ajo merr. Në këtë mënyrë lindja në

rrugë kirurgjikale është një pengesë, por jo e pa kalueshme për fillimin e ushqyerjes

me gji [119].


46

KAPITULLI X

LITERATURA

1. NHS. Commissioning Board A special health authority. Department of

Health. © 2012. Developing the culture of compassionate care.

Creating a new vision for nurses, midwives and care-givers. 24 pages.

2. Velho MB, Atherino dos Santos EK, Brüggemann OM, Camargo BV

(2012). Experience with vaginal birth versus cesarean childbirth:

integrative review of women’s perceptions. Text Context Nursing,

Florianópolis, 21(2): 458-66.

3. Blumenfeld-Kosinski, R. (1990). Not of women born. Ithaca &

London: Cornell University.

4. Ackerknecht EH (1982). AShortHistoryofMedicine,Baltimore: The

Johns Hopkins University Press.

5. Boley, J.P (1991). The History of Cesarean Section. Canadian Medical

AssociationJournalV 145(4)319-322.

6. Ludmerer,K M(1985)Learning to Heal: The Development of American

Medical Education, New York: Basic Books Inc.

7. Martin,E (1987). The Woman in the Body: A Cultural Analysis of

Reproduction, Boston: Beacon Press.

8. Maulitz,RC (1987). Morbid Appearances: The Anatomy of Pathology

in the Early Nineteenth Century,Cambridge: Cambridge University

Press.

9. Cohen, N.W. & Ester, L.J. (1983). Silent knife. South Hadley, MA:

Bergin & Garvey Publishers, Inc.

10. Dale R Dunnihoo. Fundamentals of Gynecology& Obstetrics

(1990)378.

11. Davidson. London. Ladewing. Maternal- Newborn Nursing

&Women's Health Across the Lifespan.(2008)786-787

12. Susan Scott Ricci, Terri Kyle. Maternity and Pediatic

Nursing.(2009).666-669.

13. American Academy of Pediatrics (AAP) and American College of

Obstetricians and Gynecologists (ACOG). (2003). Guidelines for

perinatal care (5th). Washingtone, DC: Auhor.


47

14. Kaplan, Usmle step 2ck. Lecture Notes Obstetrics and Gynecology

2008 -2009 Edition

15. Bjorklund K, Kimaro M, Urassa E, Lindmark G. Introduction of the

Misgav Ladach caesarean section at an African tertiary centre: a

randomised control trial. BJOG: an international journal of obstetrics

and gynaecology 2000;107(2):209–16.

16. Darj E, Nordstrom ML. The misgav ladach method for cesarean

section compared to the pfannenstiel method. Acta Obstetricia et

Gynecologica Scandinavica 1999;78(1):37–41.

17. Gliozheni. O, Bimbashi. A. (2010) Obstetrika

18. Franchi M, Ghezzi F, Raio L, Di Naro E, Miglierina M, Agosti M, et

al.Joel-Cohen or Pfannenstiel incision at cesarean delivery: does it

make a difference?. Acta Obstetricia et Gynecologica Scandinavica

2002;81:1040–6.

19. Heimann J, Hitschold T, Muller K, Berle P. Randomized trial of the

modified misgav-ladach and the conventional pfannensteil techniques

for cesarean section. Geburtshilfe und Frauenheilkunde 2000; 60: 242-

50

20. Depp R. Cesarean delivery. In: Gabbe SG, Niebyl JR, Simpson JL,

editors. Obstetrics: Normal and problem pregnancies. 4th. New York

City (NY): Churchill Livingstone; 2002. pp. 539–606.

21. Clark SL, Yeh SY, Phelan JP, Bruce S, Paul RH. Emergency

hysterectomy for obstetric hemorrhage.Obstet Gynecol. 1984;64:376–

80

22. Stanco LM, Schrimmer DB, Paul RH, Mishell DR. Emergency

peripartum hysterectomy and associated risk factors. Am J Obstet

Gynecol. 1993;168:879–83.

23. Chestnut DH, Eden RD, Gall SA, Parker RT. Peripartum

hysterectomy: A revieë of cesarean and postpartum

hysterectomy.Obstet Gynecol. 1985;65:365–70.

24. Shellhass CS, Gilbert Sh, Landon MB, Varner MW, Leveno KL,

Hauth JC, Spong CY, Caritis SN, Wapner RJ, Sorokin Y, Miodovnik

M, OSullivan MJ, Sibai BM, Langer O, Gabbe SG (2009). The

Frequency and Complication Rates of Hysterectomy Accompanying

Cesarean Delivery. Obstet Gynecol 114(1)224-229

25. NIH State-of-the-Science Conference Statement on caesarean delivery

on maternal request. NIH Consens State Sci Statements 2006;23:1–29


48

26. Rotas MA, Haberman S, Levgur M (2006). Caesarean scar ectopic

pregnancies,etiology, diagnosis and management. Obstet Gynecol;107:

1373–81

27. Hager RM, Daltveit AK, Hofoss D, Nilsen ST, Kolaas T, Qian P, et

al. Complications of caesarean deliveries: rates and risk factors. Am J

Obstet Gynecol 2004;190:428–34

28. Nadisauskiene R, Vaicekavicius E, Taraseviciene V, Simanaviciute

D. Conservative treatment of cervical pregnancy with selective

unilateral uterine artery embolization. Medicina (Kaunas) 2007;

43:883–6

29. O’Leary CM, de Klerk N, Keogh J, Pennell C, de Groot J, York L

(2007). Trends in mode of delivery during 1984–2003: can they be

explained by pregnancy and delivery complications?

BJOG;114(7):855–64. 6.

30. Tang S, Li X, Wu Z (2006). Rising cesarean delivery rate in

primiparous ëomen in urban China: evidence from three nationwide

household health surveys. Am J Obstet Gynecol;195(6):1527–32. 7.

31. Liu S, Liston RM, Joseph KS, Heaman M, Sauve R, Kramer

MS(2007). Maternal mortality and severe morbidity associated with

low-risk planned cesarean delivery versus planned vaginal delivery at

term. CMAJ;176(4):455–60.

32. Lydon-Rochelle M, Holt VL, Martin DP, Easterling TR (2000).

Association betëeen method of delivery and maternal rehospitalization.

JAMA; 283 (18):2411–6.

33. Menacker F, Declercq E, Macdorman MF (2006). Cesarean delivery:

background, trends, and epidemiology.Semin Perinatol;30:235–41.

34. Greene MF (2001). Vaginal delivery after cesarean section--is the risk

acceptable? N Engl J Med. ;345:54–5.

35. Ministria e Shëndetësisë.

36. Departamenti i statistikës së SUOGJ " Koço GLIOZHENI " Tiranë

37. Stivanello E, Rucci P, Lenzi J, Fantini MP (2014). Determinants of

cesarean delivery: a classification tree analysis. BMC Pregnancy and

Childbirth 14:215.

38. Barber EL, Lundsberg L, Belanger K, Pettker CHM, Funai E, Illuzzi

JL (2011). Contributing Indications to the Rising Cesarean Delivery

Rate. Obstet Gynecol. 118(1) 29-38


49

39. El-Ardat MA, Izetbegovic S, Djulabic A, Hozic A (2014). Incidence of

Cesarean Section at the Department of Gynecology and Obstetrics of

Hospital in Travnik During 2012. Journal of the Academy of Medical

Sciences of Bosnia and Herzegovina 26(1): 53-54

40. Merry L, Small R ,Blondel B, Gagnon AJ (2013). International

migration and caesarean birth: a systematic revieë and meta-analysis.

BMC Pregnancy and Childbirth 13:27.

41. Gagnon, A.J, Meier, K.M., Waghorn,K. (2007). Continuity of nursing

care and its link to cesarean birth rate. Birth: Issues in Perinatal Care,

34(1),26-31.

42. Ricci, S.S., Kyle. T (©2009).Maternity and Pediatric Nursing.Wolters

Kluwer, Lippincott Williams & Wilkins.660-667.

43. Fitzpatrick, E. and Hyde, A. (2005) What Characterizes the “Usual”

Preoperative Education in Clinical Contexts. Nursing and Health

Sciences, 7, 251-258.

44. Bansa, M., Obrien, B. and Oware-Gyekye, F. (2009) Perceived

Prenatal Learning Needs of Multigravid Ghanaian Women. Midwifery,

25, 317-326.

45. Nunney, R. (2008) Providing Perioperative Care for Pregnant Women.

Nursing Standard, 22, 40-44.

46. Lungu, F., Malata, A.M. and Chirëa, E. (2011) Quality Assessment of

Focused Antenatal Care Services in Malaëi. African Journal of

Midwifery and Women’s Health, 5, 169-174.

47. Edwards, Z. and McColgan, K (2011) Elective Caesarean Section: A

Case Study. Journal of Perioperative Practice, 21,60-63.

48. Kaye, D. (2008) Quality of Midëifery Care in Soroti District, Uganda.

East African Medical Journal, 77, 558-561.

49. Zhao Y, Chen Sh (2013). Psychosocial factors for ëomen requesting

cesarean section. International Journal of Clinical Medicine, 4,395-

399.

50. Wiklund I, Edman G, Andolf E (2006). Personality and Mode of

Delivery. Acta Obstetricia et Gynecologica Scandinavica, 85(10),

1225-1230.

51. Anderson L, Sundstom-Poroma I, Bixo M (2003). Piont Prevalence of

Psychiatric Disorders during the Second Trimester of Pregnancy: A


50

Population Based Study. American Journal of Obstetrics &

Gynecology, 189(1), 148-154.

52. Ricci S, Kyle T (2009). Maternity and Pediatric nursing. Wolters

Kluwer Lippincott Williams & Wilkins. 665-667

53. Bennett J& Brachman P (1998). Hospital infections. 4th ed p 778.

54. Rutala WA, Weber DJ (2010). Guideline for Disinfection and

Sterilization of Prion-Contaminated Medical Instruments. Infection

control and hospital epidemiology, 31(2) 107-117

55. Khawaja RA, Qurreshi R, Mansure AH, Yahya ME (2010). Validation

Of Datascope Accutorr Plus™ Using British Hypertension Society

(BHS) And Association For The Advancement Of Medical

Instrumentation (AAMI) Protocol Guidelines. J Saudi Heart Assoc;

22(1): 1–5.

56. Heaton R (1998). Sterilization of surgical instruments. Community Eye

Health; 11(25): 14–15.

57. Australian Guidelines For The Prevention and Control of Infection in

Healthcare. © Australian Government 2010 p 1-279.

58. Association of periOperative Registered Nurses (AORN) (2012).

Perioperative Standards and Recommended Practices. Denver, CO:

AORN.

59. Center for Disease Control and Prevention (CDC) (2012). Procedure-

associated events: surgical site infection (SSI) event.

60. Edmiston C, Spencer M, Leëis B (2011). Reducing the risk of surgical

site infections: did we really think SCIP was going to lead us to the

promised land? Surg infect; 12(8): 169-177

61. Rutala W, Weber D (2001). New sesifection and sterilization method.

Emerg Infect Dis; 7(2): 348–353.

62. Mazzola PG, Jozala AF, Novaes L, Moriel P, Penna Th (. Choice of

sterilizing/disinfecting agent – determination of the Decimal

ReductionTime (D-Value) Brazilian Journal of Pharmaceutical

Sciences; 45(4): 701-708.

63. Hemani ML, Lepor H (2009). Skin Preparation for the Prevention of

Surgical Site Infection: Ëhich Agent Is Best? Rev Urol. Fall; 11(4):

190–195.

64. Digison MB (2007). A review of antiseptic agents for pre-operative

skin preparation. Plast Surg Nurs ;27:185–189. quiz 190–191.

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Hemani%20ML%5Bauth%5D

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Lepor%20H%5Bauth%5D


51

65. Zandiyeh M, Roshanaei G (2015). Effectiveness of three surgical

alcohol-based hand rubs on skin flora. Iran J Nurs Midëifery Res;

20(2): 221–225.

66. Reichman DE, Greenberg JA (2009). Reducing Surgical Site

Infections: A Review. Rev Obstet Gynecolv; 2(4) 212-221

67. Nel DC, Department of Anaesthesia, Chris Hani Baragwanath

Academic Hospital, University of Ëitëatersrand Correspondence to:

Dorinka Nel, e-mail: [email protected] (2014). Surgical site

infections. S Afr Fam Pract ;56(2)(Suppl 1):S35-S39.

68. Ricci, S.S., Kyle. T (©2009).Maternity and Pediatric Nursing.Wolters

Kluwer, Lippincott Williams & Wilkins.660-667

69. Engene Decercq Fay M, Mariam M (2008). Cesarean Birth in USA:

Epidemiology, Trends and Outcomes. 35, 293-307.

70. Worjoloh A, Manongi R, Oneko O, Hoyo C, Daltveit AK, Westreich D

(2012). Trends in cesarean section rates at a large East African referral

hospital from 2005-2010. Open Journal of Obstetrics and Gynecology;

2, 255-261.

71. Montgomery KS, Cubera S, Belcher Ch, Patrick D, Funderburk H,

Melton Ch, Fastenau M (2005). Childbirth Education for Multiple

Pregnancy Part 1: Prenatal Considerations. J Perinat Educ. Spring;

14(2): 26–35.

72. Lumbiganon P, Gülmezoglu AM, Piaggio G, Langerc A & Grimshaëd

J(2007). Magnesium sulfate is not used for pre-eclampsia and

eclampsia in Mexico and Thailand as much as it should be. Bulletin of

the World Health Organization; 85(10) 763-767.

73. Chamberlain G, Steer P (1999). Unusual presentations and positions

and multiple pregnancy. BMJ. ABC of labour care; 318(7192): 1192–

1194.

74. Dastur AE (2005). Intrapartum fetal distress. J Obstet Gynecol India;

55(2): 115-117

75. Mahdieh M, Mahdieh M, Mehran K (2013). Evaluation of the

Relationship Betëeen Fetal Distress and Ph of Umbilical Cord Artery

of Neonates. Middle-East Journal of Scientific Research; 13 (1): 20-24

76. Kordi M, Alijahan R (2011). The Diagnostic Accuracy of External

Pelvimetry to Predict Dystocia in Nulliparous Ëomen. Zahedan Journal

of Research in Medical Sciences ( Short Communication) 36-37.

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Zandiyeh%20M%5Bauth%5D

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Roshanaei%20G%5Bauth%5D

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/journals/667/

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/issues/184400/

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Montgomery%20KS%5Bauth%5D

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Cubera%20S%5Bauth%5D

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Belcher%20C%5Bauth%5D

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Patrick%20D%5Bauth%5D

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Funderburk%20H%5Bauth%5D

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Melton%20C%5Bauth%5D

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Fastenau%20M%5Bauth%5D

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Chamberlain%20G%5Bauth%5D

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Steer%20P%5Bauth%5D


52

77. Caughey AB, Robinson JN, Norëitz ER (2008). Contemporary

Diagnosis and Management of Preterm Premature Rupture of

Membranes. Rev Obstet Gynecol; 1(1): 11–22.

78. Mukherjee SN (2006). Rising cesarean section rate. J Obstet Gynecol

India; 56(4): 298-300.

79. Aghdash SA,Ghojazadeh M, Dehdilani N,Mohammadi M, Amin Abad

Ra (2014). Prevalence and Causes of Cesarean Section in Iran:

Systematic Review and Meta-Analysis. Iran J Public Health; 43(3):

545-555

80. Barber EL, Lundsberg L, Belanger K, Pettker Ch M, Funai EF, Illuzzi

JL (2011). Contributing Indications to the Rising Cesarean Delivery

Rate. Obstet Gynecol; 118(1) : 29-38

81. Thaens A, Bonnaerens A, Martens G, Mesens T, Van Holsbeke C,De

Jonge E, Gyselaers W (2001).Understanding rising caesarean section

trends: relevance of inductions and prelabour obstetric interventions at

termFacts Vieës Vis Obgyn; 3(4): 286–291.

82. Gibbons L, Belizan J, Lauer J, Betra P, Merialdi M, Althabe F (2005).

The global numbers and costs of additionally needed and unnecessary

cesarean section performed per year: overuse as a barrier to universal

coverage.

83. Althabe F, Sosa C, Beliazan JM, Gibbons L, Jacquerioz F, Bergel E

(2006). Cesarean section rates and maternal and neonatal mortality in

lo-medium- and hight- income countries: an ecological study. Birth

33(4) 270-277.

84. Villar J, Valladares E, Wjdyla D, Zavaleta N, Shah A, Campdonico L

(2006). Cesarean delivery rates and pregnancy outcomes: the 2005

WHO global survey on maternal and perinatal health in Latin America.

Lancet 367(9525)1819-1829.

85. Inyang-Out US (2014). Faktors associated with high cesarean section

rates in Bertha Gxowa Hospital. Faculty of Health Science, University

of the Witwatersrand. Pp 1-77

86. Villar J, Valladares E, Wojdyla D, Zavaleta N, Carroli G, Valasco A et

al(2006). Caesarean delivery rates and pregnancy outcomes: the 2005

WHO global survey on maternal and perinatal health in Latin America.

Lancet 3;367(9525):1819-29.

87. Barber EL, Lundsberg LS, Belanger K, Pettker CM, Funai EF, Illuzzi

JL(2011). Indications contributing to increasing caesarean delivery

rate. Obstet Gynecol.118:29-38.

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Caughey%20AB%5Bauth%5D

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Robinson%20JN%5Bauth%5D

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Norwitz%20ER%5Bauth%5D

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=AZAMI-AGHDASH%20S%5Bauth%5D

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=GHOJAZADEH%20M%5Bauth%5D

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=DEHDILANI%20N%5Bauth%5D

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=MOHAMMADI%20M%5Bauth%5D

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=ASL%20AMIN%20ABAD%20R%5Bauth%5D

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=BARBER%20EL%5Bauth%5D

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=LUNDSBERG%20L%5Bauth%5D

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=BELANGER%20K%5Bauth%5D

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=PETTKER%20CM%5Bauth%5D

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=FUNAI%20EF%5Bauth%5D

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=ILLUZZI%20JL%5Bauth%5D

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Thaens%20A%5Bauth%5D

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Bonnaerens%20A%5Bauth%5D

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Martens%20G%5Bauth%5D

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Mesens%20T%5Bauth%5D

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Van%20Holsbeke%20C%5Bauth%5D

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=De%20Jonge%20E%5Bauth%5D

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=De%20Jonge%20E%5Bauth%5D

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/?term=Gyselaers%20W%5Bauth%5D


53

88. Parajothy S, Thomas J. Royal (2001). College of Obstetricians and

Gynaecologists Clinical Support Unit. The national Caesarean section

audit report. London: RCOG Press.

89. Clark SL, Belfort MA, Hankins GD,Meyers JA, Houser FM (2007).

Variations in the rates of operative delivery in the United States. Am J

Obstet Gynecol. 196: 526e1-5.

90. Evidence-based Practice Center Systematic Review Protocol (2010).

Strategies to reduce Cesarean. May 6. Available from:

www.effectivehealthcare.ahrq.gov. Accessed 27th July 2011.

91. Beaulieu MD, Fabia J, Leduc B, Brisson J, Bastide A, Blouin D,

Gauthier RJ, Lalonde A (1982). The reproducibility of intrapartum

cardiotocograph assessments. Can Med Assoc J; 127:214-6.

92. Richard R, Brouvere V (2012). Non clinical interventions for reducing

unnecessary cesarean section. The ËHO Reproductive Health Librry:

Geneva.

93. Vejnovic TR, Costa SD, Ignatov A (2012). New Technique for

Cesarean Section. Geburtshilfe Frauenheilkd. 2012 Sep; 72(9): 840–

845.

94. Hamilton P (1999). Care of the newborn in the delivery room. BMJ

318(7195): 1403-1406.

95. Downs EF (1954). Standards and Recommendations for Hosital Care

of Newborn Infants: Full Term and Premature. Am J Public Health

Nations Health 44(8):1084-1085.

96. Seims La RK (2008). Postnatal Care of Newborns and Mothers in

Developing Countries. J Health Popul Nutr 26(1): 110–111.

97. Karlström A, Engström-Olofsson R, Norberg KG, Sjöling M,

Hildingsson I (2007). Postoperative pain after cesarean birth affects

breastfeeding and ınfant care. JOGNN, 36(5); 430-440,ISSN: 1552-

6909.

98. Ahmaid M, Moosavi SM, Mousavi SJ, Ghasemi Y (2015). Cessation

of Exlusive Breastfeeding in Cesarean Section Mothers: Need More

Attention. American Journal of Medicine and Medical Sciences 5(2):

82-86

99. Basavanthappa BT. (2006). Textbook of midwifery & reproductive

health nursing. New Delhi: BT Basavanthappa.

100. Nurses, A Comprehensive model for perioperative nursing

practice. AORN Journal, 1997. 66(1): p. 46-49.


54

101. Moss J, Xiao Y, Zubaidah S (2002). The operating room charge

nurse: Coordiantor and Communicator.

102. Brumm J (2004). Baylor operating room: past, present, future. Proc

(Bayl Univ Med Cent); 17(1): 83–88.

103. Lawson VA, Stewart JD, Masters CL (2007). Enzymatic detergent

treatment protocol that reduces protease-resistant prion load and

infectivity from surgical-steel monofilaments contaminated with a

human-derived prion strain. J Gen Virol; 88:2905–2914

104. Mwale1 R, Maluwa A, Malata A, Odland J (2014). Midwives

Adherence to Preoperative Care Guidelines Prior to Emergency

Cesarean Section at Bwaila Materinty Hospital in Malawi. Open

Journal of Nursing, 4, 754-761

105. Reichman DE, Greenberg JA (2009). Reducing Srugical Site

Infections: A Review. Rev Obstet Gynecol. Fall; 2(4): 212–221.

106. Cunha AM, Campos VA, Teixeira JC, Teixeira S (2014). Indoor

Ventilation in Hospital Operating Rooms.ICCSA 126-130.

http://doi.ieeecomputersociety.org/10.1109/ICCSA.2014.32

107. Gozdemir E, Simavli S (2014). Cesarean Scar Pregnancy: Diagnosis

and Treatment. J Nurs Care 3( 4) 1000182 pp1-3

108. S Parthasarathy, C Rajah (2011). Feasibility of early breast feeding

after caesarean section. Sri Lanka Journal of Child Health 40: 11-12.

109. Ip S, Chung M, Raman G, Cheë P, Magula N,DeVine D,(2007).

Breastfeeding and maternal and infant health outcomes in developed

countries. Evidence Report/Technology Assessment No. 153(Prepared

by Tufts-Neë England Medical Center Evidence-based Practice Center,

under Contract No.290-02-0022). AHRQ Publication No. 07-

E007.Rockville, MD: Agency for Healthcare Research and Quality.

110. Kuo SC, Lin KC, Li CY, & Gau ML (2004). A study of the national

rate of breastfeeding and its related factors in Taiwan. The 2004 annual

report of technological research project subsidized strategically by

Bureau of Health Promotion, Department of Health, Taiëan. Project

No.: DOH93-HP-1205.

111. Keister,D., Roberts, K.T., & Ëerner, S. L. (2008). Strategies for

Breastfeeding Success. American Family Physician,78, 225–232.

112. Rafael Pérez-Escamilla, PhD, Irene Maulén-Radovan, MD, and

Kathry G.Deëey, PhD.The Association betëeen Cesaran Delivery and

http://doi.ieeecomputersociety.org/10.1109/ICCSA.2014.32


55

Breast-Feeding Outcomes among Mexican Ëomen. American Journal

of Public Health 1996;86:832-836.

113. Perez-Escamilla (1996).American Journal of Public Health Breast-

Feeding and Cesareans.

114. Mohrbacher, N, &Stock, J, (2003). The breastfeeding Answer book.

Schamburg, IL:La Leche League International.ISBN: 0-76-37-4585-5

115. Dewey, K.G., Nommsen-Rivers, l.A., Heinig, M.J., Cohen, R.J.

(2002). Lactogenesis and infant weight change in the first weeks of

life. In. Integrating Population Outcomes,Biological Mechanisms and

Research Methods in the Study of Human Milk and Lactation.

Margarett K. Davis, Charles E. Issaacs, lars A. Hasson, Anne L.

Wright,(Eds.), pp. (159-165), Kluwer Academic/plenum Publishers,

ISBN 0-306-46736-4, Neë- York, USA.

116. Janke J (2008). Newborn Nutrition, In: Perinatal Nursing, Simpson

KR., Creehan PA., (Eds.), pp. 582-607, Lippincott Williams &

Wilkins, ISBN 13: 978-0-7817-6759-0, ISBN 10: 0-7817-6759-8,

Phidelphia

117. Hsien Ch-F, Fu J-Ch, Long Ch-Y,Lin H-Sh(2011). Factors

Influencing Breast Symptoms in Breastfeeding Women After Cesarean

Section Delivery. Asian Nursing Research 5(2) 88-97.

118. Evans K. C, Evans R. G, Royal R, Esterman A. J, &James S. L.

(2003). Effect of cesarean section on breast milk transfer to the normal

term newborn over the first ëeek of life. Archives of Disease in

Childhood Fetal and Neonatal Edition, 88, F380–382.

119. Perez-Rios,N., Ramos-Valencia,G., & Ortiz, A. P. (2008).Cesarean

delivery as a barrier for breastfeeding initiation: the Puerto Rican

experience. Journal of Human Lactation, 24, 293–302.


56

Abstrakt

Begraundi.Lindja cezariane është një ndërhyrje e madhe kirurgjikale në mbarë botën. Ajo mund të

shpëtojë jetën e nëns dhe të fetusit, por që njëkohësisht është e shoqëruar edhe me komplikacione të

tipit: hemoragji, infeksion, tromboza venoze si dhe komplikacionet për arsye të anestezisë dhe

ndonjëherë mund të shoqërohet edhe me vdekje maternal. Realizimi i lindjeve me ndërhyrje

kirurgjikale mund të jetë me kërkesë të nënës por edhe për indikacione maternal dhe/ose fetale.

Qëllimi i këtij studimi ishte evidenti i faktorë që kontribuojnë në rritje e nivelit të lindjes me operacion

cezarian vit pas viti, vlerësimi i faktorëve që ndikojnë më shumë në rritjen e performancës së lindjeve

cezariane, vlerësimi i fakotrëve demografik si dhe fakotrët absolut dhe relative që ndikojnë në rritjen e

nivleit të lindjeve cezariane. Materiali Dhe MetodikaTë dhëna e grumbulluara janë punuar në SPSS 11.5. Është pëdorur Chi-

square testi për të vlersuar variablet e interesuara, regresioni logjistik për të parë korrelimin, dhe vlerë

sinjifkante është pranuar p<0.05.

Në përfundim na rezultoi që lindja cezariane në institucionin e marrë në studim luhatet në shifrat

33.63% në një total prej 49387 lindjesh të gjalla gjatë periudhës së studimit Janar 2005- Dhjetor 2013.

Arsyet më të shpeshtë që kontribuojnë në rritjen e numit të operacioneve cezariane janë: lindje të

mëparshme cezariane, vuajtja fetale, ruptura premature e membranave, distocitë.

Si konkluzion mund të themi që: Multifaceted strategy, Audit & Feedback, Quality Improvement, Opinion i Dytë i Detyruar, Opinioni i Shefit për lindjet me operacion cesarian të përsëritura, Rishikimi

ndërmjet kolegëve i rasteve të LC-ve do të ndihmonin në reduktimin e incidencës së lindjeve cezariane.

Fjalët kyç: Lindje me operacion cesarian, faktorët kontribues, L/C pë herë të parë, L/C e përsëritur,

indikator realtiv, indikator absolut.

Abstract

Background Cesarean section is a major surgery in worldwide. It can save the life of the mother and

the fetus too, but in the same time it is associated with complications such as: hemorrhage, infections,

venous thromboembolism and also complications of anesthesia and sometimes can lead to maternal

death. The performance of cesarean section is due to risc factors related to mother and/or fetus, but also

on maternal request.

The aim of this study is to evaluate the risc factors which contribute to cesarean section rate. Meanwhile, which are most risck factors that contribute to the cesarean section rate, to evaluate relative

and absolute indicators that contribute to the cesarean section rate.

Material and Metod: For the analyzing the collected data is used SPSS 11.5. It used Chi- square test,

logistic regression and p<0.05.

Results The incidence of cesarean section rate approximately 33.63% to a total of 49387 live births

during the period of study from January 2005 till December 2013. Most common reasons which

contribute in the cesarean section rate are: repeated cesarean section, distress fetal, premature rupture of

membranes, lack of delivery. Conclusion Multifaceted strategy, Audit & Feedback, Quality

Improvement, Second opinion, Opinion of Head Chief for repeated cesarean delivery, Discussion with

other colleagues for cesarean section as a delivery way would help in reducing the incidence of

cesarean birth.

Key word: Cesarean section, contibuting factors, primary cesarean section, repeated cesarean section,

relative and absolute indicators.

Documents

DOKTOR NË SHKENCA INFERMIERORE SEXIO -CESAREA ...fshmt.umt.rash.al/wp-content/uploads/2017/10/RISIDA-GJONEJ.pdfpunimi i parë i realizuar në Shqipëri në rang infermieror. Përfundimet