Doktoratura Robert Hykollari, Fakulteti i Historise dhe i Filologjise

REPUBLIKA E SHQIPËRISË

UNIVERSITETI I TIRANËS

FAKULTETI I HISTORISË DHE I FILOLOGJISË

DEPARTAMENTI I GJEOGRAFISË

PËRDORIMI I TEKNIKAVE DHE TEKNOLOGJIVE TË REJA NË

MËSIMDHËNIEN E GJEOGRAFISË

PUNOI: UDHËHEQËS SHKENCOR:

ROBERT HYKOLLARI Prof. Dr. AGIM SHEHU

Tiranë 2012

REPUBLIKA E SHQIPËRISË

UNIVERSITETI I TIRANËS

FAKULTETI I HISTORISË DHE I FILOLOGJISË

DEPARTAMENTI I GJEOGRAFISË

DISERTACION

Tema: Përdorimi i teknikave dhe teknologjive të reja në

mësimdhënien e gjeografisë

I përgatitur nga Ma. ROBERT HYKOLLARI, nën drejtimin e udhëheqësit shkencor

Prof. Dr. AGIM SHEHU

Në kërkim të gradës shkencore “DOKTOR”

Mbrohet më date…………………2012, para jurisë së përbërë nga:

1)……………………………………………………….……………Kryetar

2) ……………………………………………………………………Antar (oponent)

3) ……………………………………………………………………Antar (oponent)

4) ……………………………………………………………………Antar

5) ……………………………………………………………………Antar

Tiranë 2012

[Përdorimi i teknikave dhe teknologjive të reja në mësimdhënien e gjeografisë]

III

PASQYRA E LËNDËS

PJESA E PARË

KAPITULLI I. DISA MENDIME TЁ KOHЁS

I.1 Hyrje……………………………………………………………………………….…..… 4

I.2 Qёllimi, rёndёsia, objektivi, detyrat e temёs………………………………………….… 8

I.3 Metodologjia e trajtimit të temës……………………………………………………….… 10

KAPITULLI II. LIDHJET E GJEOGRAFISЁ ME SHKENCAT GJEOMATIKE.

II.1 Hyrje……………………………………………………………………………………… 12

II.2 Lidhjet e gjeografisë me hartografinë…………………………………………………… 12

II.3 Teknologjia e programimeve…………………………………………………………... 15

II.4 Hartografimi dixhital…………………………………………………………………..… 19

II.5 Lidhjet e gjeografisë me fotogrametrinë dhe remote sensing………………….………. 21

II.5.1 Hyrje…………………………………………………………………………….. 21

II.5.2 Fotogrametria……………………………………………………………………. 22

II.5.3 Remote sensing {ose telededeksioni}…………………………………………… 23

II.5.4 Lidhjet e gjeografisë me Sistemet e Informacionit Gjeohapësinor……………… 24

KAPITULLI III. EDUKIMI ME ANËN E SHKENCAVE GJEOMATIKE

III.1 Hyrje………………………………………………………………………………….. 27

III.2 Edukimi në hartografi…………………………………………………………………. 29

III.3 Edukimi në Fotogrametri……………………………………………………………… 31

III.4 Edukimi në Remote Sensing (RS)…………………………………………………….. 36

III.5 Edukimi me Sistemet e Informacionit Gjeografik (SIG=GIS)……………………….. 38

III.6 Disa detyra dhe tendenca për të ardhmen……………………………………………... 41

KAPITULLI IV. TEKNIKAT DHE TEKNOLOGJITË

IV.1 Hyrje………………………………………………………………….……………….. 44

IV.2 Instrumentat e rilevimit……………………………………………………………….. 45

IV.3 Evoluimi i teknikave dhe teknologjive……………………………………………….. 50

IV.3.1 Hyrje…………………………………………………………………………….. 50

IV.3.2 Teknikat dhe teknologjitë bashkёkohore……………………………………….. 50

KAPITULLI V. DISA DETYRA DHE TENDENCA PЁR TЁ ARDHMEN V.1 Hyrje……………………………..……………………………………………………. 56

V.2 Përfundime për pjesën e pare……….………………………………………………..…. 58


IV

PJESA E DYTË: ANKETIMI

KAPITULLI VI

VI.1 Hyrje…………………………………………………………………………………..… 62

VI.2 Pyetjet për “testin” e nxënësve të klasës 10, 11 dhe 12…………………..……… 63

VI.3 Analiza dhe vlerësimi i anketimit……………………………………………………... 65

VI.4 Disa rezultate të karakterit gjeoinformativ(GI)……………………………..……........ 68

VI.5 Rezultate të karakterit logjik e njohës………………………………………………… 70

VI.6 Sondazh mbi përdorimin internetit nga nxënësit…………………………………...... 72

VI.7 Harta, fotografi ajrore dhe imazhe satelitore për testin e nxënësve, sipas klasave…… 74

VI.8 Kriteret baze te vleresimit te permbajtjes se informacionit gjeografik…………......... 80

VI.9 Vlerësimi i nxënësve me nota sipas klasave………………………………………….. 81

VI.10 Paraqitja grafike e tabelave të vlerësimit me nota sipas klasave dhe gjimnazeve……. 82

VI.11 Histogramet e rezultateve sipas klasave viti 2011………………………………...... 85

VI.12 Numri i vajzave dhe djemve sipas klasave dhe gjimnazeve……………………...... 88

VI.13 Nota mesatare (n) dhe mediana (m)………………………………………………… 89

VI.14 Ekuacionet e regresit. Tabelat e përgjithshme dhe grafikët....................................... 92

VI.15 Ndryshimet e notave ndërmjet klasave…………………………………………………. 101

VI 16 Grafikёt e ndryshimeve sipas klasave…………………………………………………

104

KAPITULLI VII. PËRPUNIMI STATISTIKOR I MADHËSIVE TË RASTIT

VII.1 Hyrje…………………………………………………………………………………... 105

VII.2 Formulat bazë të përdorura nga statistika gjeografike………………………….. 106

VII.3 Entropia (E)…………………………………………………………………………. 109

VII.4 Rezultatet e anketimit……………………………………………………………….. 110

VII.5 Perfundime dhe rekomandime të përgjithshme……………………………………… 112

LITERATURA E PËRDORUR…………………………………………………………….. 114


V

LISTA E FIGURAVE

KAPITULLI I

Fig. I.1 Etapat kryesore të metodologjisë së temës…………………………………………. 10

KAPITULLI II

Fig.II.1 Metodё e zgjeruar e krijimit të hartave……………………………………………... 16

Fig.II.2 Metodë moderne dhe e thjeshtë në krijimin e hartës dhe dokumenteve………… 17

Fig.II.3 Pyetsori-Kontrolli i etapave dhe proçeseve të krijimit të hartës…………...……… 18

KAPITULLI III

Fig.III.1 Natyra dinamike e zhvillimit të kurrikulave dhe ristrukturimit………………..….. 30

Fig.III.2 Pёrshkrim paksa i detajuar nё fushёn e subjektit FG………………………….. 35

Fig.III.3 Detaje nё fushёn e subjektit DND (RS)………………………………………….. 37

KAPITULLI IV

Fig. IV.1 Fotografimi ajror i territorit……………………………………………………… 46

Fig. IV.2 Përfytyrimi i dyfishtë i bazuar në ndërtimin e kamerës ajrore…………………. 47

Fig. IV.3 Etapat e punës deri në krijimin e plotë të produktit hartografik………………… 49

Fig. IV.4 Aparatura fotografimi nga ajri………………………………………………….. 54

Fig. IV.5 Aparatura fotografimi nga toka…………………………………………………. 55

HARTA, INAZHE SATELITORE DHE FOTO AJRORE

KAPITULLI VI

Fig.VI.1 Harta fizike e gadishullit të Ballkanit …………………………………………… 74

Fig.VI.2 Harta fizike e Shqipërisë …………………………………………………….…… 75

Fig.VI.3 Harta fizike e Kosovës ………………………………………………………….... 76

Fig.VI.4 Imazh satelitor i përdorur për anketim në klasën e 10......................................... 77

Fig.VI.5 Imazh satelitor i përdorur për anketim në klasën e 11……………………….….. 77

Fig.VI.6 Imazh satelitor i përdorur për anketim në klasën e 12.............................................. 79

Fig.VI.7 Foto ajrore e përdorur për anketim në klasën e 10................................................ 79

Fig.VI.8 Foto ajrore e përdorur për anketim në klasën e 11............................................... 79

Fig.VI.9 Foto ajrore e përdorur për anketim në klasën e 12................................................. 79


VI

LISTA E TABELAVE

KAPITULLI IV

Tabela.IV.1 Klaifikim i satelitëve sipas përmasave dhe peshave të tyre………………….… 43

KAPITULLI VI

RREGULLA TЁ KARAKTERIT GJUHЁSOR

Tabela VI.1. Gjimnazi “Sami Frashëri”.………………………………………………… 66

Tabela VI.1.1. Gjimnazi Sami Frashëri, (viti 2007). …...................................................... 66

Tabela VI.2 . Gjimnazi Petro Nini Luarasi, (viti 2011). ………………………………… 67

Tabela VI.3. Gjimnazi Arben Broci ,viti 2011. …………………………………………. 67

REZULTATE TЁ KARAKTERIT GJEOINFORMATIV

Tabela VI.4. Gjimnazi Sami Frasheri (V.2011)…………………………………………… 68

Tabela VI.4.1. Gjimnazi Sami Frasheri (V.2007)…………………………………………. 68

Tabela VI.5. Gjimnazi Petro Nini Luarasi (V.2011)……………………………………. 69

Tabela VI.6. Gjimnazi Arben Broci (V.2011)…………………………………………… 69

REZULTATE TЁ KARAKTERIT LOGJIK E NJOHЁS

Tabela VI.7. Gjimnazi Sami Frasheri(V.2011)…………………………………………... 70

Tabela VI.7.1. Gjimnazi Sami Frasheri (V.2007)…………………………………………. 70

Tabela VI.8. Gjimnazi Petro Nini Luarasi (V.2011)………………………………….…. 71

Tabela VI.9. Gjimnazi Arben Broci(V.2011)…………………………………………… 71

Tabela VI.10. Sondazh mbi përdorimin internetit nga nxënësit……………………………. 72

VLERЁSIMI I NXЁNЁSVE ME NOTA SIPAS KLASAVE

Tabela VI.11. Gjimnazi Sami Frasheri…………………………………………….……… 81

Tabela VI.12. Gjimnazi Petro Nini Luarasi………………………………………………. 81

Tabela VI.13. Gjimnazi Arben Broci…………………………………………………….. 81

EKUACIONET E REGRESIT. TABELAT E PЁRGJITHSHME

DHE GRAFIKЁT

Tabela VI.14. Gjimnazi “Petro Nini Luarasi”; klasa 12……………………………….... 92

Tabela VI.15. Gjimnazi “Petro Nini Luarasi”; klasa 11………………………………..... 93

Tabela VI.16. Gjimnazi “Petro Nini Luarasi”; klasa 10…………………………………. 94

Tabela VI. 17. Gjimnazi “Sami Frasheri”; klasa 12……………………………………... 95

Tabela VI.18. Gjimnazi “Sami Frasheri”; klasa 11……………………………………… 96

Tabela VI.19. Gjimnazi “Sami Frasheri”; klasa 10………………………………………. 97

Tabela VI.20. Gjimnazi “Arben Broci”; klasa 12……………………………………….. 98

Tabela VI.21. Gjimnazi “Arben Broci”; klasa 11………………………………………... 99

Tabela VI.22. Gjimnazi “Arben Broci”; klasa 10……………………………………….. 100

NDRYSHIMET E NOTAVE NDЁRMJET KLASAVE

Tabela VI.23. Gjimnazi “Sami Frasheri” (viti 2011)……………………………………… 101

Tabela VI.24. Gjimnazi “Petro Nini Luarasi” (viti 2011)…................................................ 102

Tabela VI.25. Gjimnazi “Arben Broci” (viti 2011)……………………………………….. 103

KAPITULLI VII

ENTROPIA

Tabela VII.26. Gjimnazi “Sami Frasheri”………………………………………………… 109

Tabela VII.27. Gjimnazi “Petro Nini Luarasi”……………………………………………. 109

Tabela VII.28. Gjimnazi “Arben Broci”…………………………………………………... 109


VII

LISTA E GRAFIKËVE

KAPITULLI VI

GRAFIKЁT E TABELAVE TЁ VLERЁSIMIT ME NOTA SIPAS KLASAVE

DHE GJIMNAZEVE

Gjimnazi Sami Frashëri……………………………………………………………………... 82

Gjimnazi Petro Nini Luarasi………………………………………………………………… 83

Gjimnazi Arben Broci………………………………………………………………………. 84

HISTOGRAMET E REZULTATEVE SIPAS KLASAVE (viti 2011)

Gjimnazi Sami Frashëri…………………………………………………………………….. 85


Gjimnazi Arben Broci……………………………………………………………………… 87

NUMRI I VAJZAVE DHE DJEMVE SIPAS KLASAVE DHE GJIMNAZEVE

Gjimnazi Sami Frashëri……………………………………………………………………... 88


Gjimnazi Arben Broci………………………………………………………………………. 88

GRAFIKЁT E NDRYSHIMEVE SIPAS KLASAVE

Gjimnazi Sami Frashëri……………………………………………………………………..... 104


Gjimnazi Arben Broci……………………………………………………………………...…. 104

1

PARATHËNIE

Ky punim ndahet në dy pjesë. Pjesa e parë përmban pesë kapituj, ndërsa pjesa e dytë

përmban dy kapituj, të shoqëruara këto me harta, fotografi ajrore dhe toksore, imazhe

satelitore, diagrama, tabela statistikore dhe grafikë të ndryshëm.

Punimi synon në këto drejtime kryesore:

Në evidentimin e teknikave dhe teknologjive të reja në mësimdhënien e

gjeografisë,

në vlersimin e nivelit të përdorimit të teknikave dhe teknologjive të reja në

mësimdhënien e gjeografisë,

në përgatitjen e kushteve metodike dhe materjale, për rritjen e nivelit dhe

cilësisësë së mësimdhënies me teknika e teknologji bashkëkohore.

Problemet e sipërpërmendura shtjellohen në të gjithë kapitujt e disertacionit, duke

filluar që nga kapitulli i parë. Në këtë kapitull jepet një pasqyrë e qartë dhe relativisht e gjerë mbi zhvillimet në kohë e hapësirë

për 4 teknologji, siç janë, hartografia, fotogrametria, remotesensing, sistemet e informacionit

gjeografik {SIG=GIS }, të cilat përfshihen nën termin Gjeomatikat.

Në kapitullin e dytë tregohen lidhjet e ngushta ndërmjet gjeografisë me shkencat

gjeomatike që u përmendën më lart. Prania e këtyre gjeomatikave është mëse e

domosdoshme së bashku me teknikat e teknologjitë e reja, me qëllim që të përftohen

informacionet e nevojshme për të realizuar me sukses produktin gjeografik.

Në kapitullin e tretë flitet për edukimin konkret gjeomatik si një metodë që

transmeton informacion, sqaron kuptimin e koncepteve dhe jep mundësira që nxënësit,

mësuesit dhe pedagogët të vazhdojnë aktivitetet kërkimore dhe ato të trajnimit.

Në kapitullin e katërt përshkruhen teknikat dhe teknologjitë e reja si dhe evoluimi i

tyre në kohë. Evoluimi i tyre ka mundësuar të përdoren metoda të reja në krijimin dhe

komunikimin e informacionit gjeografik.

Në kapitullin e pestë flitet për disa detyra dhe tendenca në funksion të zhvillimit

dinamik, të përsosjes së disa etapave dhe proçeseve që kanë të bëjnë me fushat e

shkencave si psh:

a) nё teknikё, teknologji dhe metodologji.

b) nё infrastrukturёn e tё dhёnave hapësinore.

c) nё vizionin kompjuterik etj.

Detyra dhe tendenca të cilat dëshmojnë për një angazhim serioz e plot përgjegjësi

pёr plane shkencore dhe zbatuese. Por gjithashtu ato dëshmojnë qartë se me realizimin e

tyre, parashikimet do të jenë më të sigurta, në veçanti në mbrojtjen e mjediseve nga

rreziqet e ndryshme gjeofizike dhe teknologjike. E gjithë shkenca botërore tashmë është

angazhuar për një integrim e përsosje të sofistikuar të detyrave që u vihen përpara

shkencëtarëve në botë. Në këtë detyrë madhore nuk përjashtohet as shkenca shqiptare,

organizimi i së cilës kërkon një impenjim serioz dhe urgjent.

2

Pjesa e dytë e disertacionit fillon me kapitullin e gjashtë,, në të cilin flitet konkretisht

mbi anketimin e nxënësve. Në materialet e zgjedhura për anketim, për herë të parë janë

vendosur dhe vlerësuar fotografi ajrore dhe imazhe satelitore, të cilat po përdoren

gjerësisht në fusha të ndryshme të jetës dhe të aktivitetit njerëzor në vendin tonë.

Vëmendje e veçantë i është kushtuar përpunimit të të dhënave nga anketimet e

zhvilluara në tre gjimnazet e Tiranës, duke përdorur formulat bazë të statistikës

gjeografike.

Gjithashtu jepen rezultatet e anketimit (për tre gjimnazet në studim) me anën e

tabelave, histogramave, bllokdiagramave, si dhe paraqitjes grafike të çdo elementi të

programuar, etj.

Në paragrafin “Përfundime dhe rekomandime” theksi vihet në domosdoshmërinë e

edukimit gjeografik të nxënësve në shkollat tona. Nga ana tjetër, jepen edhe drejtimet e

rritjes së nivelit teknik e shkencor të metodave të mësimdhënies së gjeografisë në arsimin

parauniversitar. Gjithashtu paraqiten detyra të reja në edukimin gjeografik të nxënësve

dhe studentëve tanë, sepse propozohen teknika, teknologji, metodologji dhe mënyra të

reja të të mësuarit.

Gjatë punës time me disertacionin kam ndjerë nga afër ndihmën konkrete të kolegëve

hartografë e gjeografë, të Departamentit të Gjeografisë të Fakultetit të Historisë dhe

Filologjisë të Universitetit të Tiranës. Por në veçanti kanë qënë tё gatshëm dhe më kanë

dhënë kurajo udhëheqësi i disertacionit Prof.Dr Agim Shehu, Prof. Dr. Sabri Laçi, Prof.

As. Pal Nikolli, e shumë të tjerë. Të gjithë i falenderoj përzemërsisht, dhe do të ruaj gjatë

respektin më të lartë. Një falenderim të çmuar ia dedikoj dhe familjes sime për mundësinë

që më krijuan në realizimin e këtij studimi.

Autori

Robert HYKOLLARI

Përdorimi i teknikave dhe teknologjive të reja në mësimdhënien e gjeografisë

3

PJESA E PARЁ


4

KAPITULLI I Disa mendime tё kohёs

I.1 Hyrje

Edukimi gjeografik i nxënësve dhe studenteve në shkollat tona përbën një kërkesë

dhe një problem tepër të rëndësishëm dhe të domosdoshëm dhe për faktin se mendimi

gjeografik është ai që shpjegon botën, proçeset dhe dukuritë që ndodhin brenda dhe

jashtë saj, nëpërmjet konceptimeve, gjykimeve, arsyetimeve dhe argumenteve te

mirëfillta. Në bazë të këtyre proçeseve realizohet sinteza {unitetet gjeografike},

jepen udhëzime dhe rekomandime në përsosjen e mëtejshme të teorisë, të koncepteve,

të strukturave vertikale dhe atyre horizontale. Në këtë kontekst, në njohjen e

realiteteve objektive dhe në shfrytezimin racional të diversiteteve gjeografiko-

ekologjike, mendimi gjeografik konsiderohet si parësor.

Realizimi me sukses i mendimit gjeografik varet nga faktorë të ndryshem si :

përgatitja shkencore e stafit gjeografik dhe e shkencave të lidhura ngushtë

me të si dhe impenjimi i tyre në procesin e edukimit dhe trajnimit,

shkalla e përmbajtjes së realiteteve në punimet shkencore mbi edukimin

gjeografik ,

shfrytëzimi maksimal i burimeve të informacionit dhe të komunikimit

hapësinor bashkëkohor,

shkalla e zbatimit në jetë e mendimit shkencor me ligjet përkatëse të

natyrës,

shfrytëzimi maksimal i teknikave, teknologjive dhe i metodave të reja dhe

efektive ,

kontrolli i vazhdueshëm i dijeve gjeografike dhe përfundimet e rezultateve,

probleme të organizimit institucional dhe koordinues ,

probleme të botimeve ,

etj.

Mendoj se për të gjitha çeshtjet e renditura më sipër, gjeografët tanë, në punimet

e tyre shkencore kanë evidentuar arritjet dhe mangesitë e vërejtura. Në kapitujt që

vijojnë trajtohen dhe këto probleme, të cilat i kemi studjuar me kujdes duke u

mbështetur në sugjerimet dhe përvojën shkencore bashkëkohore. Dihet se edukimi

gjeografik nuk është proçes i përkohshem d.m.th. me realizimin e disa detyrave dhe

udhëzimeve që shtron koha dhe perspektiva, por është proces i vazhdueshëm, i

përhershëm i mbështetur në arritjet bashkëkohore, të cilat në kohën e sotme dhe në

vetvete karakterizohen nga një dinamikë parabolike. Madje, për realizimin e këtij

studimi më është dashur të shfrytëzoj një literaturë të gjerë shkencore, historikisht të

konfirmuar. Kështu në librin “Didaktika e gjeografise”1 me bashëkautore G.Trëndafili

dhe M. Karaguni, botuar në vitin 2008 në Tiranë, në faqet 7-8 shkruhet:

“Metodat dhe teknikat që përdor mësuesi gjatë orëve të mësimit të gjeografisë,

përfaqësojnë sisteme didaktike që përmbledhin në vetvete mënyrat dhe rrugët e

veprimtarisë së përbashkët të mësuesit dhe individit për arritjen e objektivave. Ato

ndihmojnë në zhvillimin e aftësive njohëse, sigurojnë të menduarit e pavarur e

krijues, nxisin interesat, motivimin, vëmendjen. vullnetin dhe emocionet e

nxënësve. Si të tilla, metodat dhe teknikat vepruese ndikojnë në edukimin qytetar

dhe demokratik të brezit të ri.”

Nga ky citat kuptohet qëllimi, rëndësia, objektivat dhe detyrat e temës në studim.

1 Trendafili,G, Karaguni,M :Didaktika e Gjeografise .Tirane 2008


5

Shekulli XXI paraqet detyra të reja në edukimin gjeografik të nxënësve dhe

studentëve tanë, sepse propozohen teknika, teknologji, metodologji, dhe mënyra të

reja të të mësuarit .

Arritjet në teknikë e teknologji u përhapën me shpejtësi dhe në problemin e

edukimit gjeografik. Me anën e internetit edukimi në strukturat hapësinore u bë

shumë interaktiv dhe më pak i kushtueshëm. Megjithatë, pa pjesëmarrjen e

pedagogut, edukimi në largësi akoma nuk funksionon si duhet, sepse edukimi ballë

për ballë me pedagogun është më funksional dhe i rëndësishëm .

Procesi i edukimit është në dinamikë të vazhdueshme, sepse në dinamikë janë

edhe etapat që e zhvillojnë atë. Tashmë përdoruesit e informacioneve të integruara,

të regjistruara dhe përpunuara me anën e teknikës e teknologjisë bashkëkohore janë

të mahnitshme, duke filluar me teknikat e pajisjet elektronike, dixhitalizimit të

drejtpërdrejtë me skanimin lazer, me shfrytëzimin më të gjerë të spektrit

elektromanjetik të dritës së bardhë, me përdorimin e modeleve tripërmasore {3D} dhe

dinamikën e tyre, me këmbimin e shpejtë të informacionit, me futjen e intranetit

{intrasetit }dhe sateliteve të vegjël, me anën e analizave e sintezave logjike në

përpunimin e informacioneve vizualisht e shumë të tjera si këto, për të cilat do të

flasim në kapitujt e këtij punimi.

Por nga ana tjetër mund të themi se deri sot nuk është bërë gjithçka që shkenca

ka parashikuar mbi përmbytjet e zjarret, situatat alarmante nga degradimi i tokës,

humbjet e biodiversitetit, ndotjet e mjedisit, degradimin e ekosistemeve në zonat

bregdetare, rritjen e vullnetshme të një popullsie të gjerë, shkatërrimin e mjedisit

etj.Të gjitha këto kanë bërë imperative adaptimin e metodave të konservimit e

përdorimit optimal të resurseve natyrore si dhe për një kuptim më të gjerë të

proçeseve të ndryshme mbi ekosistemet. Prandaj dhe energjia jonë kolektive duhet të

zhvillohet dhe të zbatohet në uljen e proçeseve shkatërrimtare si dhe në vlerësimin

dhe menaxhimin e duhur shkencor të tyre. Impakti i gjerë që shkaktuan kohët e fundit

cunamet e tajfunet, rrëshqitjet e tokave, formimin e lumenjve me baltovina, dëmtimet

e zonave bregdetare dhe ato që u përmendën më sipër, dëshmojnë se rreziqet

natyrore dhe ato teknologjike mund të ndryshojnë jetën e mirëqënien e miliona

njerëzve në botë, të pasur e të varfër, madje brenda pak minutave. Prej këtej kuptohet

se jemi ende larg asaj që predikohet dhe propagandohet, për të cilat ndonjëherë flitet

me shumë pompozitet. Por faktet tregojnë se njeriu akoma nuk i ka aftësitë e duhura

për të njohur ligjet e natyrës, për t’i luftuar me efikasitet: dmth se ka akoma shumë

për të bërë, për të mbrojtur të ardhmen e gjeneratave të reja.

Në ditët tona informacioni gjeografik {IG} është më i kërkuari dhe i vlerësuari,

ndaj është detyrë e shkollës moderne që të ofrojë mundësi të shumta, t’u mësojë të

tjerëve se si punohet me këtë informacion gjeografik, duke u mbështetur në metoda e

teknika bashkëkohore, për të proçeduar në kompiutera dhe në Sistemet e

Informacionit Gjeografik {SIG}, etj. Por edukimi gjeografik nuk është privilegj i

individëve, sepse është rezultat i proçesit edukativ dhe bëhet pjesë e jetës normale për

çdo individ.

Edukimi gjeografik ekziston ne 2 forma:

1-Natyral, që përbën një kapacitet vetiak të individëve, çka është e natyrshme

për ata, si pjesë e koshiencës së tyre për të mësuar e menduar.

2-E përftuar nga të mësuarit.

Për sa u tha deri tani, dhe të tjera si ato, kuptohet rëndësia e edukimit gjeografik, i

cili me superlativa ndihmon në këtë proçes të madh për mënjanimin apo për

minimizimin e efekteve dhe proçeseve shkatërrimtare.


6

Si rezultat i zhvillimit shkencor të deritanishëm { dhe për ato që parashikohen}

po kështu edhe i zhvillimeve të mirëfillta, në fushat që trajtohen në këtë punim,

konstatojmë se tashmë disiplinat shkencore, të lidhura ngushtë me gjeografinë, po

bashkëpunojnë më mirë me gjeografinë, proçes që është në vazhdim dinamik, duke e

bërë shkencën e gjeografisë dhe më të fuqishme {duke krahasuar strukturën e

gjeografisë para 100 vitesh }. Edhe ky fakt dëshmon për një rritje të potencialit

shkencor e zbatues, ku produktet janë më të lira, serviren më shpejt, me saktesi në

përmbajtje e cilësi te avancuar. Prandaj kjo situatë duhet të ndikojë më ndjeshëm

dhe në proçesin e edukimit gjeografik.

Me shkencën e gjeografisë lidhen shumë shkenca te tjera. Në studimin tim kam

analizuar bashkëveprimin e katër shkencave me gjeografinë. Këto shkenca janë të

lidhura ngushtë me njëra tjetrën dhe njëkohësisht me gjeografinë. Ato janë:

hartografia,

fotogrametria ,

remote sensing {RS },

sisteme të informacionit gjeografik .{SIG =GIS ).

Konteksti bazë, në të cilën përfshihen edukimi dhe trajnimi, teknika dhe

teknologjia, metodat dhe metodologjia, të përdorura më parë dhe ato në përdorim{të

shkencave të sipërpërmendura }, vitet e fundit kanë ndryshuar në mënyrë drastike.

Dikur ato karakterizoheshin si fusha të veçanta{të pavarura},ndërsa sot konsiderohen

me një rritje të fuqishme të simbiozës konceptuale dhe teknologjike.2

Në të njëjtën kohë kjo teknologji e sofistikuar u bë qendër absolute për të

udhëhequr shkencën, qeverinë dhe bisnesin. Si shoqëri globale, edhe në vendin tonë,

vazhdon tranzicioni nga një informacion gjeohapësinor i pavarur, në informacionin

gjeohapësinor të varur, ky një faktor i domosdoshëm dhe oportun edhe për edukimin

dhe trajnimin me këtë paradigmë të re. Kurset tradicionale, kurrikulat dhe programet

kërkimore, po zëvendësohen gradualisht me këtë paradigme të re. Prandaj është

gabim i rëndë të thuhet se në aspektin e edukimit gjeo-hapësinor dhe trajnimit ka

vetëm ndryshim. Përkundrazi kanë lindur paradigma të reja në teknikë e teknologji,

në institucionalizëm dhe ekologji, të cilat ndikojnë në një edukim e trajnim më të

mirë se më parë, duke adaptuar gjithçka që është e mirë në shpjegimin e dukurive dhe

objekteve në kërkime dhe përsosjen e programeve, jo vetëm për ta çuar më përpara

teorinë dhe teknologjinë e informacionit gjeohapësinor, por edhe në përsosjen

maksimale të vlerave shkencore, sociale, dhe ato komerciale. Në studimin tim

përmenden vetëm disa ndryshime, të realizuara këto nga shkenca botërore, të

përshtatura në kushtet e vendit tonë. Vendi ynë është në gjendje të rritë të ardhurat

për frymë nga një menaxhim më i mirë i resurseve natyrore, duke përdorur

teknologjitë e integruara GIS =SIG, fotogrametrinë, remote sensing, hartografinë, si

dhe nga teknologjitë e tjera të lidhura ngushtë me njëra-tjetrën, të cilat karakterizohen

si mjete plotësuese, por cilësore, për zgjidhje integrale të problemeve. Vendi ynë ka

qënë anëtar i disa shoqatave shkencore ndërkombëtare në të cilat janë trajtuar dhe

vazhdojnë të trajtohen probleme që lidhen kryesisht me përdorimin e teknologjive të

përmendura më sipër, të cilat u frekuentuan pjesërisht nga disa studiues shqiptarë,

ndërsa sot pjesëmarrja në to është shumë e kufizuar. Angazhimet e reja

ndërkombëtare për të realizuar krijimin e hartave dixhitale tematike për Shqipërinë

edhe me anën e ortoimazheve, është një nga sukseset e çmuara shkencore, sepse do të

plotësohen boshllëqe të ndjeshme në seritë e hartave dhe atlaseve tematikë. Këto harta

dhe atlase përveçse do të shërbejnë për zgjidhjen e shumë problemeve ekonomike dhe

2 Ahmed,A etj: UAN and object detectjon technique development. Pekin 2008


7

shkencore, do të ndikojnë ndjeshëm edhe në edukimin gjeografik të nxënësve dhe

studentëve tanë.

Disiplinat shkencore mbi rilevimet e ndryshme {tokësore, ajrore, kozmike} dhe

hartografimi i tyre japin kontribut te çmuar në shumë aktivitete edhe të shoqërisë sonë

nga të cilat veçojme:

në monitorimin global dhe integrimin e të dhënave,

në monitorimin e biosferës dhe në zbatime tematike {problem për

zhvillim të qëndrueshëm, në ndërtime humane, rreziqet natyrale dhe ato

teknologjike etj },

në sistemet hartografike {hartografinë dixhitale , ortiomazhe, modelet

3D, 4D, 5D etj },

në fotogrametrinë tokësore {evidentimin dhe mirëmbajtjen e kulturës

së trashëguar, imazhe mjedisore etj },

në rikonstruimin e sipërfaqeve {nxjerrja e informacionit, grupimi,

njohja dhe analiza e tyre matjet nga imazhi etj },

në kooperimin ndërkombëtar dhe transmetimin e teknologjive si dhe

në edukim etj},

në ngjarje të padëshiruara, si luftrat, konfliktet etj ,

etj.

Pra shkencat teknike nuk mund të jenë të izoluara nga e gjithë jeta njerëzore,

përkundrazi ato japin kontribut të çmuar në botë. Përdorimi i tyre në problemet

parësore me teknologji të reja dhe të argumentuara, që ndihmojnë në jetën sociale, si

në ekonomi, kulturë etj për të gjithë njerëzimin, rrit dukshëm standartin dhe kualitetin

e jetës së tyre.3

Në paragrafët dhe kapitujt që vijojnë në këtë punim, është hedhur dritë mbi

ndikimin e teknikave dhe teknologjive në metodat dhe metodologjinë e shkencës se

gjeografisë, në veçanti në edukimin gjeografik. Ky edukim përfshin në vetvete edhe

shkenca të tjera si gjeologjia, gjeomorfologjia, hidrologjia, mjedisi, etj. Në

përmbajtjen e këtij punimi ne jemi mbështetur në shkencat gjeomatike, të cilat lidhen

ngushtë me njëra-tjetrën dhe trajtojnë probleme të tjera gjeo-ekologjike.

Ne besojme nё ripёrtёritjen e ndёrgjegjes publike dhe sociale pёrmes edukimit dhe

kulturёs. Ajo gjithashtu ndikon tek nxёnёsit dhe studentёt qё tё pёrvetёsojnё sa mё

mirё shkencёn e gjeografisё dhe ato tё pёrafёrta me atё, me qёllim qё tё perceptojnё

sa mё mirё situatat dhe problemet qё ka kaluar dhe qё po kalon shoqёria njerёzore, si

dhe ato tё prespektivёs.Madje, kjo detyrё duhet tё realizohet me pёrgjegjёsi shoqërore

dhe me kёrkesa serioze dhe tё sinqerta ndaj vetes.

Nё kёtё konteks, edukimi gjeografik nё shkollat tona është detyrё e pёrhershme,

pavarёsisht nga trajtat dhe format qё pёrmbajnё udhёzimet e programet pёrkatёse.

Prandaj, proçesi i edukimit duhet tё shoqёrohet domosdoshmёrisht me koncepte

shkencore bashkёkohore. Pikёrisht, nё punimin tim jam mbёshtetur nё tre koncepte

shkencore bashkëkohore shumё tё rendёsishёm siç janё:

1. Arkitektura e programit tё edukimit, qё do tё thotё se nёpёrmjet

krahasimeve, gjykimeve dhe arsyetimeve tё problemeve qё kёrkohen, tё arrihet nё

pёrfundime dhe rekomandime shkencore tё mirёfillta, me qёllim pёr t’u shkёputur

pёrfundimisht nga metodat statike dhe tё pёrdoren metodat dinamike tё sotme.

2. Gjeoreferimi, me anёn e të cilit kёrkohet qё tё studiohen me imtёsi territoret

qё kanё probleme te mprehta shoqёrore me karakter politik, ekonomik, mjedisor,

3 Blaha,J: Possibiliter of creative expression in present –day Cartography.Bratislava 2007


8

ekologjik, etj, duke evidentuar, monitoruar, analizuar e menaxhuar shkallёt e

ndryshimeve nё mjedis. Ne rastin tim, u jam referuar tre gjimnazeve te Tiranës.

3.Burimi njerёzor, nё rastin tim janё nxёnёsit e klasave tё dhjeta, njëmbedhjeta

dhe dymbëdhjeta tё tre gjimnazeve tё Tiranёs. Nёpёrmjet anketimeve tё herё pas

herёshme, u jepen materiale konkrete {hartat, fotoharta, imazhe ajrore dhe ato

satelitore } konform lëndёs sё gjeografisё qё zhvillohet nё kёto klasa.

Konceptet e sipërpërmendura në jetë kanë ndikuar pozitivisht në këto drejtime

kryesore:4

*së pari në përftimin sasior të informacionit gjeografik, përmes përsosjes së

teknikave dhe të metodologjive ekzistuese.

*së dyti në përftimin cilësor të informacionit, ku rezolucioni i imazheve tashmë

ka arritur në 3-5 cm, edhe në zonat e spektrit elektromanjetik të dritës së bardhë.

*së treti në përshpejtimin e transmetimin e informacioneve { edhe në formë

harte}përdoruesve, nëpërmjet transmetimit në qendër të grumbullimit të informacionit

të drejtpërdrejtë, marrë nga ajri ose nga toka, si dhe me përpunimin e automatizuar

të informacionit e deri në paraqitjen në internet të hartës bardhë e zi apo me ngjyre

natyrale ose artificiale etj.

*së katërti në uljen e kostos së prodhimit hartografik {hartë, atlas, modele 3D

4D , 5D} si rezultat i përsosjes së teknikave dhe metodologjive etj.

Në këtë konteks, jam i bindur se nxënësit nuk do të kenë vështirësi në

perceptimin e informacioneve të marra nga burime të ndryshme. Për arsye të

sipërpërmendura e të tjera si këto, kuptohet edhe rëndësia e të katër shkencave që

futen në gjeomatikat, por edhe për detyrat e përsosjeve të mëtejshme në të gjithë

spektrin metodik të punës për krijimin e hartave, atlaseve dhe prodhimeve të tjera të

hartografisë tematike apo speciale.

Megjithëse gjeomatikat tona kanë një zhvillim drastik në këto vitet e fundit,

përsëri puna vazhdon në përsosjen e mëtejshme të tyre drejt absolutes.

I.2 Qёllimi, rёndёsia, objektivi, detyrat e temёs

Qёllimi i temёs synon:

në futjen e dashurisë për shkencën e gjeografisë dhe vlerave të saj, si qëllim i

natyrshëm dhe i domosdoshëm tek nxënësit dhe studentët,

në përsosjen e planeve dhe programeve mësimore që përfshin shkenca e

gjeografisë dhe shkencat e tjera që lidhen ngushtë me gjeografinë si: hartografia,

gjeodezia, topografia, fotogrametria e remote sensing {telededeksioni} dhe sistemet

e informacionit gjeohapësinor {SIG}, ku reflektohen arritjet shkencore dhe përvoja

zbatuese,

në rritjen ndjeshme të lidhjeve dhe komunikimit reciprok me shkencat afine

të përmendura më siper,

në përsosjen e nivelit shkencor të përmbajtjes së literaturës gjeografike, të

revistave dhe botimeve të tjera,

në pjesëmarrjen më të gjerë të profesoriatit gjeograf në kongreset

ndërkombëtare të shoqatave për gjeografinë, hartografinë, fotogrametrinë, remote

sensing në hapësirë, gjeodezinë dhe SIG,

në përshkallëzimin e aktiviteteve shkencore në vend dhe jashtë shtetit etj.

4 Me Keoun,D: Performance evalution for automatic feature extraction .Istambul 2003


9

Rёndёsia e temёs

Është e konsiderueshme sepse ka të bëjë :

me rritjen cilësore të shkencës së gjeografisë dhe të produkteve të saj,

me evidentimin e talenteve të reja të cilët duhen mbajtur pranë me synim

aktivizimin gradual te tyre në shoqata gjeografike dhe me tema të studiuara mirë,

me shkallën e përvetësimit të lëndës së gjeografisë,

me evidentimin e të metave dhe mangësive shkencore e praktike në provimin

e mësimdhënies si dhe në marrjen e masave për mënjanimin e tyre,

me shkallën e zbatimit të mendimit gjeografik në fushat e jetës të vendit tonë

etj.

Objektivi i temёs

Qëndron në këto probleme kryesore:

në përsosjen e metodave dhe metodologjive, teorive, koncepteve, teknikave

dhe teknologjive bashkëkohore më cilësore e me leverdi ekonomike,

në rekomandime materialesh burimore informimi dhe komunikimi më

efikase për edukimin gjeografik,

në evidentimin e lidhjeve tepër të ngushta ndërmjet gjeografisë si

hipershkencë, nga njëra anë, dhe shkencave të tjera që lidhen ngushtë me të,

Detyra e temёs synon:

të akumulojë, të përpunojë dhe të komunikojë të gjithë informacionin

gjeografik bashkëkohor si dhe të argumentojë domosdoshmërinë e tij në metodikat e

mësimdhënies të gjeografisë në shkollat tona,

për interpretimin e rezultateve të kurrikulave vjetore, të përdoren metoda

matematikore si: statistika gjeografike, diversiteti dhe entropia,

me fakte konkrete të bindë nxënësit dhe studentët se gjeografia është shkencë

që garanton jo vetëm zhvillim kulturor vetiak, por dhe zhvillim për të gjithë

shoqërinë tonë,

të sigurojë vlerësime progresive nga viti në vit, për konkuruesit si dhe stimuj

për shkollat dhe individët me rezultate më të mira etj.


10

I.3 Metodologjia e trajtimit të temës

Etapat kryesore të kësaj metodologjie tregohen në figurën I.1.

Fig I.1. Etapat kryesore të metodologjisë së temës

TEMA

Anketimi i nxënësve

Analiza dhe vlerësimi i

anketimit

Vlerësimi i statistikave

përfundimtare dhe

rekomandime

Formulimi i disertacionit

Burime hartografike

fotogrametrike etj:

Materiale burimore:

grumbullimi

Monografi dhe artikuj

shkencore nga vendi dhe

bota

Përzgjedhje e materialeve

burimore

Përzgjedhje e

hartave,ortofotove dhe

formularëve

Shumëfishimi i hartave

ortofotove dhe

formularëve

Shumfishimi i materialeve burimore


11

Nga figura 1.1. kuptohet rëndësia e përzgjedhjes së materjaleve burimore edhe në

trajtimin e disertacionit tim. Për këtë qëllim kam shfrytëzuar:

a) artikuj e monografi shkencore ndërkombëtare, kryesisht të zhvilluara gjatë

shekullit XXI,

b) libra dhe broshura shkencore që lidhen me temën,

c) evidenca dhe hulumtime që janë mbajtur dhe që ekzistojnë në arshivat e

gjimnazeve Sami Frashëri, Petro Nini Luarasi dhe Arben Broci,

d) harta gjeografike me tematikë të ndryshme, formularë, ortofoto, imazhe

satelitorë, grafikë, histograma etj.

Prej këtyre burimeve janë përzgjedhur harta, fotografi ajrore, imazhe satelitore si dhe

formularët e nevojshëm për anketimin e nxënësve. Studimi i vëmendshëm i

materjaleve burimore ka ndikuar pozitivisht në përzgjedhjen e përvojës së shteteve të

tjera që merren me këtë problem, si dhe me momentet më të spikatura në jetëgjatësinë

dhe sukseset e shkollës sonë.

Metodologjia e paraqitjes në figurën 1.1 përfshin edhe zbatimin e anketimit të

nxënësve, analizën dhe vlerësimin e anketimit dhe të statistikave përfundimtare, të

cilat përbëjnë etapën më të rëndësishme të temës së disertacionit. Kjo etapë përfshin

veçoritë e gjeomatikave që marrin pjesë në këtë studim, sepse lidhet me zbatimin e tre

koncepteve shkencore bashkëkohore, të përmëndura në paragrafin e parë, të pjesës së

parë të këtij punimi.

Trajtimi shkencor i materjalit të këtij disertacioni përbën themelin e gjithë punimit.

Në këtë mënyrë arsyeja shkon drejt qëllimit të temës që trajtohet. Ajo është logjika

dhe ligji i qëllimit të temës. Pra është dhe shkalla e suksesit të temës.


12

KAPITULLI II

LIDHJET E GJEOGRAFISЁ ME SHKENCAT GJEOMATIKE.

II.1 Hyrje

Shekulli XXI trashëgoi nga shekulli XX zhvillime të konsiderueshme edhe në

fushën e shkencave gjeografike, së bashku me shkencat e tjera të lidhura ngushtë me

të. Kështu Sistemet e Pozicionimit Global Dixhitale (SPGD=DGPS), sistemet

inteligjente (eksperte), Sistemet e Informacionit Gjeohapësinor Dixhitale

(SIGD=DGIS), tenknika elektronike etj, së bashku me metodat dhe metodologjinë e

tyre, në ditët e sotme kanë pësuar ndryshime progresive. Përftimi i tё dhënave nga

automatizimi shumë i lartë nga ajri dhe nga toka, siguroi grumbullimin e një mase të

madhe të dhënash në intervale kohore edhe më të shkurtra se më parë, shtrirë këto

tashmë në sipërfaqe të konsiderueshme, me detaje e saktësi të padëgjuara më parë.5

Progresi në fushën e kompjuterizimit grafik e vizual, metodat e paraqitjeve tri

përmasore (3D) të objekteve e situatave, shpërndarja e informacionit nëpërmjet

internetit dhe shumë të tjera si këto, kanë ndikuar ndjeshëm edhe në përsosjen e

metodave të komunikimit të informacionit gjeohapësinor, me nivel e cilësi shumë të

lartë, duke përdorur gjerësisht pajisjet e teknikat elektronike.6 Në paragrafët që vijojnë

në këtë kapitull, jepen shembuj konkretë të këtij progresi, i cili nuk ka të ndalur.

II.2 Lidhjet e gjeografisë me hartografinë

Sot hartografia konsiderohet si“krahu i djathë i gjeografisë”. Lidhjet reciproke

ndërmjet tyre janë evidente dhe të stërlashta. Me këtë rast shkurtimisht po renditim

etapat kryesore të zhvillimit të hartografisë.

Në periudhën prehistorike, hartat-skica janë krijuar për mjedise lokale me

mjete rrethanore, me materiale rrethanore, në kushte rrethanore dhe me kulturë

rrethanore. Por, iu desh një kohë e gjatë për t’u ndërkombëtarizuar. Harta-skica të

kësaj periudhe janë gjetur të gdhendura në pllaka guri, në kocka kafshësh të kësaj

periudhe etj. Si më e vjetra deri më sot është harta e gjetur në Afrikën Jugore, në vitin

2003, gdhendur në gur para 70.000 vitesh.

Nga antikiteti, janë ruajtur akoma disa harta-skica të punuara në papiruse, në

lëkurë, në mëndafsh etj (shek. III para e.r).

Në mesjetë, veçojmë botimin dhe proçeset litografike ( mesi i shek.XV e deri në

pjesën e dytë të shek.XIX).

Në kohën e re, veçojmë zbatimin e fotogrametrisë tokësore dhe atë ajrore ( që nga

gjysma e parë e shek.XX)

Në kohën e sotme, rëndësi kanë:

5 Emmolo,D etj: Radiometric and Geometrik Evaluation .Pekin 2008

6 Ebadi,H etj: A new model for automatic change detection.Pekin 2008


13

Përdorimi i teknologjive dixhitale, skanuese, elektronike dhe ato kompjuterike në

proçesin e përpilimit dhe të formulimit të hartave si dhe krijimi i të dhënave bazë si

dhe banka e të dhënave ( mesi i shek.XX)

Përdorimi i Sistemeve të Informacionit Gjeopërmasor (SIG) dhe zhvillimi i

gjeoinformacionit hartografik, përpilimi i atlaseve dhe hartave në sistemin

kompiuterik me origjinë teknologjike virtuale (fund i shek.XX)

Përdorimi i internetit, intranetit, modelimeve dinamike, zhvillimi i

teknologjisë SIG, i modelimeve trepërmasore (3D), 4D, 5D, (fillim i shek.XXI), të

ortofotove, hologrameve etj.

Përsosja e teknologjisë SIG dhe internetit ishte e arsyeshme, e paevitueshme, një

etapë e pritshme, si rezultat i zhvillimit historik të tyre.

Sot hartografia ka të bëjë me sistemin informativ, me simulimin hartografik dhe

me njohjen e gjeosistemeve. Koncepti gjeoinformativ integron dy aspekte në natyrën

e hartës: së pari, si model i realitetit në unitet të plotë me potencialin evristik (njohës)

dhe, së dyti, si mjet akumulimi, analize si dhe shndërrimin e komunikimin e të

dhënave hapësinore. Për këto arsye, degë të ndryshme të hartografisë kanë pësuar

ndryshime të thella nga rikonstruimi i tyre.7 Kjo është e vërtetë për teknologjinë e

përpilimit dhe përdorimit të hartave, ku dallimi mes tyre zvogëlohet progresivisht.8

Zgjedhja e projeksioneve dhe matjet hartometrike janë shndërruar në operacione

teknike të thjeshta. Ndërkohë kanë lindur degë të reja, si për shembull hartografia

dixhitale, SPG, (Sisteme të pozicionimit Global) hologramat, ortofotot, anamorfet

dixhitale etj. Tashmë hartave dhe atlaseve nuk u vjen më era e bojës tipografike.

Prandaj përpjekjet për të parashikuar fizionominë e produkteve hartografike në një të

ardhme të largët do të dështojnë, sepse prognozimi i këtij lloji nuk mund të kapërcejë

dot nivelet e ekstrapolimeve të thjeshta. Në këtë kontekst, akoma nuk dihet me siguri

se cila shkencë e avancuar do të na prezantojë diçka radikalisht të re, të paparë dhe të

pa parashikueshme. Përderisa vlera e hartave u bë e njohur me anën e të dhënave të

paraqitura grafikisht dhe vizualisht, filloi investigimi dhe zbulimi si forma të vetme të

pranuara para dixhitalizimit hapësinor, ku lindën zbatime të reja , siç janë hartat

topografike, madje në shkallë nacionale edhe në vendin tonë. Këto harta u bënë

shprehje e fuqisë së shteteve përkatëse. Filloi krijimi masiv i atlaseve. tek të cilat u

reflektua karakteri i shteteve dhe regjioneve, sidomos në perëndim, ku shumë prej të

cilave u bënë produkte komerciale. Tashmë u mbushën 550 vjet nga botimi i hartave

të cilat u bënë ikonë e vërtetë për moshën dhe kulturën tonë, madje më tej do të jetë

edhe më e sukseshme. Përveç sa më sipër, ndikim patën edhe kërkesat e shumta të

shoqërisë për zgjidhjen e problemeve hapësinore duke kryer ankimime për leximin

dhe interpretimin e hartave. Në këtë kontekst, përmbajtja e hartave pati rritje cilësore

edhe në paraqitjen saktë të objekteve gjeografike, duke ndikuar në këtë mënyrë në të

gjithë aktivitetin e saj. Në vitet 60 të shek.XX u zgjidhën shumë probleme (në vendin

tonë në vitet ’90) me anën e teknologjisë kompjuterike ( i mbiquajtur “djali i ri i

gjeografisë”), që ndryshoi gjithçka (me përjashtim të disa ligjeve, koncepteve e

teorive bazë).Shpejtësia e përgatitjes së prodhimeve hartografike, me anën e

teknologjisë së re i befasoi shkenctarët dhe u përkrah prej tyre , sidomos me

përdorimin e gjerë të teknologjisë SIG/GIS, e cila jo vetëm që realizoi shpejtësinë e

punës, por edhe saktësinë gjeometrike e shkencore të përmbajtjes së hartave, në

estetikën e botimeve etj, tashmë shumë të njohura.

7 Mitasova,M: Impact of new mapping technologres.Bratislava 2003

8 Ip,A etj: Airborne Mapping and Remote Sensing. Pekin 2008


14

Paralelisht zhvillimeve në studimet gjeohapёsinore, në vitet ’80 pati të reja edhe

në shkencat inxhinierike. Megjithëse u përdorën modelet grafike dhe fizike për të

mbështetur problemet komplekse të kohës ( dhe prezenca e shumë të dhënave ), nuk u

la pas dore përsosja e aftësive kompiuterike, edhe në vendin tonë, për krijimin e

vizualizimeve . Përpjekjet e reja për këtë qëllim, me anën e kompjuterizimit shkencor,

njohën forcën e vizionit human me eksplorimin e shumë të dhënave të tjera, për t’u

njohur me kuptimin dhe brendësinë e tyre. Këta lloj kompjuterash gjeneruan edhe

figura dinamike, duke e mundësuar përdoruesin të veprojë në mënyrë dinamike gjatë

eksplorimit të të dhënave tri përmasore, etj. Takime të rëndësishme të shkencëtarëve

gjeografë dhe hartografë, fotogrametristë dhe informatistё etj, mundësuan krijimin e

Shoqatave Ndërkombëtare, ndër të cilat janё edhe ato tё gjeografisë, hartografisё,

gjeodezisë, fotogrametrisë, Remote Sensing, dhe Sistemeve të informacionit

Gjeohapёsinor. Bashkë me to u organizuan dhe vazhdojnë të funksionojnë edhe në

ditët tona kongrese, konferenca, simpoziume shkencore, kontributi i të cilave në

proçesin e zhvillimeve të mëtejshme ka qënë dhe mbetet të jetë i padiskutueshëm. Në

veçanti zhvillime të reja u dukën në programet, teknikën, teknologjinë, metodologjinë

dhe konceptet teorike.

Gjatë revolucionit sasior e cilësor në gjeografi, matematikë, statistikë, etj.,

zgjidhja e problemeve u bë edhe më e sigurt. Përdorimi i sistemeve inteligjente të

elektronikës, dixhitalizimit të drejtpërdrejtë nga skanimet lazer, hartografimi dinamik,

rritje e shkallës së automatizimit të proçeseve të botimit të prodhimeve hartografike

deri në masën 98% -100% dhe shumë të tjera si këto, ndikuan ndjeshëm në cilësinë

dhe përshpejtimin e përmbajtjes së hartave dhe në metodat e komunikimit të

informacioneve etj. Kërkesat e shumta të shoqërisë për informacionin dhe

komunikimin janë në rritje të vazhdueshme, ç’ka bën që shkencёtarët dhe zbatuesit e

punimeve të jenë të sigurt për suksesin e mëtejshëm në të gjitha drejtimet që kanë të

bëjnë me problemet teorike dhe zbatuese.

Rezultatet e arritura në vendin tonë në fushën e hartografisë gjatë shekullit XX, në

veçanti në mbulimin e territorit me harta topgrafike, kanë qenë materialet burimore

më të mira në studimet gjeografike e më gjerë. Por ndryshimet që kanë ndodhur mbi

këtë truall janë të shumta, prandaj azhornimi i tyre ( në interval të shkurtra kohore)

me harta topografike të reja si edhe me harta e atlase tematike me teknikë e teknologji

bashkëkohore, përbën një domosdoshmëri sublime për prosperitetin e mëtejshëm të

shoqërisë tonë.

Nga ana tjetër, zhvillimi i gjeoinformatikës dhe gjeotelekomunikimit janë

absolutisht të pamundura pa suportimin e hartografisë. Ato mbeten të verbëra pa

hartografinë sepse perceptimi vizual mbetet mënyra bazë në njohjen e hapësirave nga

njeriu. Prandaj hartografia bashkohore dhe gjeoinformatika ( në kuptimin e gjerë të

tyre), nuk mund të ekzistojnë pa njëra-tjetrën, sepse ato përbëjnë unitetin e tyre. Çdo

tentativë për ndarjen e tyre do të ketë pasoja të thella në uljen cilësore të përmbajtjes

së hartave edhe të produkteve gjeoinformatike.9,10

Në shumë aspekte të analizës së të dhënave hapësinore dhe në metodat e

integruara përdoret matematika diskrete, të dala këto nga teoria dhe praktikat

përkatëse. Këtu përfshihen disa probleme metodologjike që kanë të bëjnë me fushat e

rilevimeve dhe me disiplinat hartografike ,të cilat përdoren kur punohet me teknikën

praktike ,të afta për t’i përdorur në fusha dhe situata të ndryshme.

9 Fei,D etj: Automatic Registration .Pekin 2008

10 Soares,M etj: Cartographic Initiation for Young Students .Amsterdam 2000


15

Teoria e përafrimeve (lindur kjo në fushën e gjeodezisë integrale) përbën një kontribut

të përshtatshëm në fushat e filtrimit të imazheve dhe sinjaleve, në dixhitalizimin e

objekteve, në modelimin e terrenit, në monitorimin e shformimeve etj. Kjo metodë

është klasike me shkencat e tokës, me të cilat punohet shumë mirë kur modelet dhe të

dhënat janë përcaktuar qartë, duke përdorur hibride në zgjidhjen e metodës së

katrorëve të vegjël dhe në disa teknika të caktuara (si p.sh., në analizat variant, në

vlersimet kovariancë etj.) Në të kundërtën, menaxhimi i të dhënave dhe proçedimet në

terren të teknologjisë informative shpeshherë punohen me të dhëna jo përfundimtare

dhe me modele jo të plota. Aktualisht punohet edhe me të dhëna të sakta, të afta për

zgjidhjen e shumë problemeve (si p.sh në përftimin e objekteve dhe në grupimin e

tyre, në njohjen e menjëhershme të imazheve dhe në interpretimin e përmbajties së

tyre, në analizat e veçanta, sidomos në rilevimet dinamike, në rritjen e kualitetit të

imazheve në azhornimin e mbulesës së tokës dhe përdorimin e tokës, në evidentimin e

ndryshimeve të sipërfaqeve urbane, në shtrirjen e pyjeve, në prodhimet e agrikulturës,

në rreziqet natyrore e humane, në zhvendosjet e tokave etj.)

II.3 Teknologjia e programimeve

Shfrytëzimi pa kriter, keqmenaxhimi dhe neglizhenca dëmtojnë shumë burimet

natyrore dhe kërcënojnë jetën e shoqërisë njerëzore. Nga ana tjetër, në shekullin XXI,

kërkesat e shoqërisë janë më të larta për sasinë dhe cilësinë e prodhimeve, në

restaurimin e tokave të degraduara dhe në mundësitë për t’i bërë ato më produktive

ose në përdorimin e tokave të tjera.

Burimet ujore, tokësore e nëntokësore përcaktojnë qëndrueshmërinë e florës dhe

faunës. Nga ana tjetër, mbishfrytëzimi i ujrave tokësore dhe prezenca e ndotësve

duhen llogaritur mirë në kontekstin e zhvillimit të qëndrueshëm . Ndotja e ujit nga

mbeturinat e minierave dhe llojet e tjera duhen marrë në konsideratë , sepse të gjitha

këto duhen paraqitur në harta tematike, me simbole dhe ngjyra, me përmasa dhe

intensitete përkatëse. Ndryshimet klimatike (në zonat bregdetare ndikimi i tyre është

edhe më i madh), derdhja e naftës nga anijet, ndotja e masave ujore nga shpërthimet

në dete dhe oqeane, ndotja nga derdhjet industriale, ndikojnë negativisht në këto

mjedise. Ato duhen hartografuar vazhdimisht, por dhe të tjera si këto, ku teknologjia

dhe metodologjia e hartografimit është pasqyruar mjaft mirë edhe në literaturën tonë

hartografike (fig.II.1, II.2, II.3)


16

Fig. II.1. Metodё e zgjeruar e krijimit të hartave

Bota reale

Info

rmac

ion

i

Harta

DVD etj

Përdoruesi

Etapat dhe proceset kryesore për krijimin e hartës

1 2 3 4 5

Inventarizimi Njohje shqisore Njohje logjike Drafti dhe

projekti

Krijimi i

hartës/atlasit

*Studimi i

materialeve

burimore

*studimi i

legjislacionit

*për njohje në

terren etj

*vizualizim

*perceptim

*krahasim

*fantazi

*konceptim

*gjykim

*arsyetim

*perfundime

*rekomandime

*përgatitje e

draftit

*analizë e

konflikteve

*projekti

shkencor e

teknik

*përgatitja e

origjinaleve të

përpilimit të

botimit

*botimi

*përpunimi

Selektimi i

materialit

burimor

Përgjithësime Njohje e

ligjësive cilësore

Miratimi i

projektit

shkencor e

teknik

Përzgjedhje dhe

administrim


17

Fig. II.2. Metodë moderne dhe e thjeshtë në krijimin e hartës dhe dokumenteve.

Metoda që paraqitet në figurën II.2 përmban etapat kryesore në krijimin e hartave

bashkëkohore dhe që parashikohet të përdoret për një kohë të gjatë, pavarësisht nga

përsosjet në kohë të elementeve që përbëjnë proçeset e veçanta të metodës. Kjo

metodë përdoret gjerësisht sot gjatë rilevimeve topografike tokësore me përmbajtje

cilësore të lartë dhe kosto të ulët.

Lokalizimi i objekteve për rilevim

Botimi i hartës Krijimi i produkteve te tjera si statistika,

raporte ,dokumente etj

Llogaritja dhe ndërtimi i bazës matematike

Modelimi i objekteve gjeografike sipas të dhënave

Grumbullimi i objekteve {informacioneve} në një produkt


18

Fig.II.3. Pyetsori-Kontrolli i etapave dhe proceseve të krijimit të hartës.

Modeli i figurës II.3 është i domosdoshëm të realizohet për çdo hartë që krijohet.

Kjo për të kontrolluar përmbajtjen e çdo proçesi, harresat në plotësimin e detyrës,

vendosjen e të rejave nga teknika dhe teknollogjia e përsosur etj.

Mbaron

A ka materiale burimore

të nevojshme?

Fillon

Krijimi i origjinaleve në

kompiuter

Përnjohja e përmbajtjes grafike

A është përmbajtja e

hartës konform

projektit?

Dixhitalizim rastër

po jo

Përgatitja në SIG element të vecanta

Provo kopje dhe botimi

jo

po


19

Sot, tokat në botë përmbajnë tri herë më shumë rezerva të karbonit organik, në

krahasim me bimësinë. Degradimi i tokave kontribuon negativisht me rritjen e

dioksidit të karbonit atmosferik nga dekompozimi organik. Duke shtuar këtu

zhvillimin e shpejtë të industrisë, shpyllëzimet etj, që shkaktojnë çlirimin e gazrave të

ngrohtë në atmosferë, çka ndikojnë në ngrohjen globale dhe në rritjen e nivelit të detit

, në zhvillimin e proceseve erozive etj. Për këto arësye dhe të tjera si këto janë marrë

masa që zhvillimi i qëndrueshëm të mbrojë mirë balancin ndërmjet funksioneve

prodhuese dhe praktikave konservuese. Kjo nëpërmjet identifikimit dhe monitorimit

të problemeve, çka kërkon zbatime në praktikat agrikulturore, rotacionin e drithërave ,

përdorimin e biofertilizimeve me metoda efiçente dhe të reklamohen mbi

përshtatshmërinë, ose jo të përdorimit të tokave. Për këtë qëllim , metodat dhe

teknologjitë më të përdorura sot, janë kryesisht hartografimi në bashkëpunim të

ngushtë me remote sensing dhe SIG, sepse mbështeten në pesë shtylla të

qëndrueshmërisë siç janë : ekologjia mbrojtëse, pranimi social, produktiviteti

ekonomik, ekonomia e jetës dhe reduktimi i rrezikut.11

Informacioni në natyrë dhe shtrirja hapësinore e tyre, potenciali dhe kufizimet e

burimeve natyrore janë kushte të domosdoshme për planifikimin dhe strategjinë për

zhvillim të qëndrueshëm . Po kështu kërkohet informacioni socialo – ekonomik dhe ai

meteorologjik me anën e të cilit merren masa preventive nga rreziqet dhe ndotjet. Për

këto qëllime përftohen të dhëna multispektrale me rezolucion të lartë për krijimin e

hartave me shkallë të mëdha dhe të mesme, për monitorimin e ndryshimeve sipas

periudhave kohore të përcaktuara.Imazhet polarometrike të realizuara nga energjia

mikrovalore dhe me polarizime të ndryshme, kanë mundësuar të depërtojnë në

brendësi të strukturave fluoristike të bimësisë, tek veçoritë e tokave dhe materialeve

parësorë . Nga ana tjetër interferometrimi me radar ka mundësuar gjenerimin e

Modeleve Lartësorë Dixhitale( DEM), me anën e të cilave monitorohen rreziqet

natyrale dhe ato teknologjike. Të dhënat hapësinore jepen me një komponent

gjeografik si hartë, fotografi, imazh etj. Shumë nga këto të dhëna mund të kenë

projeksione hartografike dhe shkallë të ndryshme, sisteme të ndryshme të shenjave

hartografike dhe sisteme koordinative të ndryshme. Të gjitha këto sillen në një hartë

të përbashkët, sipas metodave të reja, të argumentuara mirë.

II.4 Hartografimi dixhital

Që nga fillimet e civilizimit, informacioni hapësinor ka qënë mënyra më e

përshtatshme në përshkrimin e ngjarjeve që zhvilloheshin në kohë dhe në hapësirë.

Me përftimin e të dhënave nga remote sensing, me organizimin e SIG-ut dhe të

kombinuara me SPG, përftimi i informacioneve u bë edhe me komod. Para tre

dekadash kombinimi i teknologjisë kompjuterike me teknologjinë e komunikimit dhe

11

J .Kaufmann etj: Cadastre 2014 Paris 2010


20

të hartografisë dixhitale etj, u bë emergjente krijimi i sistemeve të tilla si gjeo-të

dhëna bazë për shpërndarjen e informacioneve.

Sukseset e arritura gjatë zbatimeve me multindjesuesa, multispektral,

multirezolucion, sukseset e arritura gjatë njohjes së objekteve nga teknikat e reja

proçeduese të imazhit gjatë vjeljes së informacionit tematik etj, mundësuan

informacionin hapësinor unik për burimet natyrore dhe për mjedisin. Në mjaft

procese për krijimin e hartës u arrit shkalla e automatizimit 100%.

Rezolucioni i lartë i ndjesuesve satelitorë dhe kamerat e reja dixhitale kanë

zgjeruar teknikat dhe operacionet e hartografimit dhe kanë mundësuar të krijohen

oportunitete të reja hartografimi,si për shembull hartografimi 3D në një imazh të

vetëm, apo holograma, ortofoto etj. Përftimi i imazheve dhe metodat multindjesuese

kanë mundësuar jo vetëm rritjen cilësore të të dhënave reabilituese, por kanë ofruar

edhe tipe të reja informimi. Kёtu futet marrja e informacioneve që japin shtresat

nëntokësore, ato në brendёsi tё ndërtesave, rrjetin e drenazhimit, strukturat

morfologjike etj. Përshtatshmëria e imazheve orbitale shtoi interesimin në zhvillimin

e gjeneratave të ortofotohartave, në hartografimin tematik dhe ne rinovimin e

objekteve, përsa i përket ekstradimit të informacionit etj.

Vitet e fundit u maturua teknologjia e hartografimit WEB dhe vazhdojnë studimet

dhe zbatimet 3D WEB, ndjesuesa WEB për mjedisin, shërbimet WEB ,shpërndarja

e informacionit etj.Përbërësit hapësinorë nuk kanë qënë kurrë kaq të dukshëm sa sot

në hartografimin dinamik, në SIG-un dinamik etj. Një numër shumë i madh global po

ndihmojnë në mbrojtjen e mjedisit, po punohet në rritjen e nivelit tё detajeve dhe në

specifikimin e tyre, në përcaktimin e kufijve të paqartë, në konceptime më të qarta për

aspektet linguistikë mbi informacionin gjeografik, në konceptualizimin dhe

formalizimin e qartë gjeometrik e tematik të objekteve hapësinorë.12

Të dhënat e përftuara nga misionet planetare kanë hapur një kapitull të ri

hartografimi në sistemet ndërplanetare dhe në krijimin e të dhënave bazë hapësinore.

Përveç hartografimit të plotë të Hënës, janë hartografuar edhe planete të tjerë të

sistemit tonë diellor me rezolucion nën 0.5 m dhe po planifikohen hartografime të

tjera të këtij sistemi me stereokamera të saktësisë të lartë dhe me imazhe

multispektrale. Me anën e të dhënave të reja do të përcaktohen më saktë përmasat e

elipsoidit, shkalla e hartografimit, emërtesat, shkrimet, formatet e hartave etj, të

domosdoshme këto për krijimin e të dhënave bazë për sistemet jashtëtokësore.13

Qysh në vitet e para të shekullit XXI kërkesat për gjeoinformacion, për harta dhe

atlase elektronike cilësorë janë rritur shumë. Kjo shpjegohet nga sukseset e realizuara

në fushën e teknikës dhe të teknologjisë, nga rritja cilësore e imazheve dhe vlerave të

tyre, me zhvillimet në fushat e tjera të përafërta etj.

Disa përpjekje studimore në të ardhmen përfshijnë përsosjen e algoritmave

semantikë, në përftimin e parametrave biofizikë e gjeografikë me anën e ndjesuesve të

rinj hiperspektrale/mikrovalorë etj. Vëmendje e veçantë do t’i përkushtohet integrimit

të sistemeve monitoruese, sidomos në fushat e ekosistemeve bregdetare, ngjyrave të

oqeanit e përdorimit të tokave, në burimet ujore dhe në pyje, në integrimin e

teknikave dhe përsosjen e teknologjisë egzistuese për hartografim dhe në klasifikimin

e tyre, si dhe në fusha të tjera që kanë të bëjnë me rritjen cilësore dhe përshpejtimin e

proceseve për krijimin e prodhimeve hartografike.

12

Caprioli,M etj: Methods for Change Detection Analysis.Pekin 2008 13

Zhang,L etj: Coordinate Model for Framing Topographic Maps.Pekin 2008


21

II.5 Lidhjet e gjeografisë me fotogrametrinë dhe remote sensing

II.5.1 Hyrje

Me përftimin e fotografive ajrore dixhitale dhe përpunimin e automatizuar të të

dhënave prej tyre, ndryshimet ndërmjet fotogrametrisë dhe remote sensing mbeten të

jenë të vogla. Ato janë vetëm në problemet që kanë të bëjnë me përmasat që përftojnë

fotografitë nga imazhet satelitore( ku imazhet përfshijnë sipërfaqe edhe më të mëdha

më krahasim me ato që jep fotogrametria ajrore dhe ajo tokësore), dhe rrjedhimisht ka

ndryshim edhe të bazës matematike etj.14

Proçeset e njohjes së të dhënave nga

fotografitë dhe imazhet dhe shndërrimi i tyre në informacion, vjeljes dhe shpërndarjes

së informacioneve etj, mbeten të njëjta për të dy sistemet . Teknika dhe teknologjia e

përdorur gjithashtu ndryshon edhe për faktin se fotogrametria mbështetet në

fotografitë e marra nga mjete fluturuese(avion, helikopter) dhe teknika nga toka.

Ndërsa imazhet përftohen nga satelitët (me orbitë rreth tokës) dhe në lartësi të

ndryshme, por edhe me satelitë të vegjël, kryesisht për monitorimin e rreziqeve

natyrale dhe mjedisin, për raste urgjente etj.15

Për njohjen e objekteve nga fotografitë dhe imazhet janë përdor tri etapa pune:16

1. Segmentimi i objekteve që na interesojnë, d.m.th identifikimi i regjioneve , të

cilët janë homogjenë dhe të ndryshëm në të gjithë hapësirën e regjioneve.

2. Vjelja e objekteve , qëllimi kryesor i së cilës është të reduktojë të dhënat, duke

matur disa objekte apo veçori që dallohen në regjion, për tematikën e dhënë.

3. Klasifikimi i objekteve, nëpërmjet teknikave elektronike

Pra, vjelja e objekteve ka rëndësinë e vet, por objektet në fotografi dhe imazh janë

të shumta. Kjo kërkon përdorimin e algoritmeve të ndryshme për të zbuluar objektet

që na interesojnë, duke u mbështetur në veprime matematiko-statistikore. Pastaj

operohet në rastrimin (copëzim i figurës) e objekteve (nëse nuk rastrohen paraprakisht

gjatë fotografimeve), të cilat futen në SIG, ku kryhet procesi i harmonizimit të

objekteve të zgjedhura.

Për një kohë shumë të gjatë, përftimi i të dhënave nga fotografitë dhe imazhet

realizohej me një angazhim të vështirë njerëzor dhe me një teknikë me përmasa dhe

pesha të mëdha, madje edhe rezolucion të ulët. Ndërsa sot, të dhënat realizohen

lehtësisht, pavarsisht se fotot dhe imazhet përmbajnë shumë herë më tepër të dhëna në

krahasim me ato që kërkohen. Në këtë proçes përzgjedhja e të dhënave realizohet me

anën e ekspertëve inteligjentë, duke i shndërruar të dhënat në informacione të sigurta.

Pjesa tjetër e të dhënave të pashfrytëzuara ruhet në SIG. Përdorimi i modeleve

matematikore, statistikore dhe algoritmave semantike ka mundësuar që edhe këto

probleme të zgjidhen me korrektësi. Zhvillimet e kohëve të fundit në fushën e

teknikës dhe teknologjisë, të metodave dhe metodologjive të reja, në të gjitha etapat e

proçeset e punës, kanë mundësuar të kontribuohet me përparësi. Në këtë situatë,

bashkëpunimi i institucioneve tona me institucionet si motra jashtë vendit edhe në

fushën e teknikës dhe teknologjisë ka dhënë kontributin e dëshiruar.

14

Roder,A etj: Remote Sensing and GIS. Trier 2005 15

Bashofen,D etj: New Development on pushbroom sensors.Pekin 2008 16

Heipke,CH: Automated geospatial data .Istambul 2005


22

II.5.2 Fotogrametria

Ështё shkenca qё merret me fotografimin e sipёrfaqes sё tokёs, me pёrpunimin e

tё dhёnave dhe informacioneve nga fotografimi, si dhe me matjen e objekteve qё

paraqiten nё fotografi. Fotografimi mund të kryhet nga toka nëpërmjet instrumentave

të quajtur, fototeodolitë, ose nga ajri, ku aparati fotografik vendoset në bordin e

avionit apo të helikopterit. Rasti i parë zakonisht përdoret pёr fotografimin e zonave

kodrinore e malore, ndërsa rasti i dytë përdoret për të gjitha format e relievit

{terrenit}, prandaj ky rast gjen në praktikë zbatime në shumë fusha të shkencës.

Përsosja e punimeve fotogrametrike ka kaluar në disa etapa siç janë: metodat

grafike, analoge, analitike dhe dixhitale. Në këtë etapë të fundit dhe në proçedimet e

fotografive dhe imazheve, të dhënat janë përftuar nga kamera të kalibruara, me

restaurimin e imazhit me rindërtime, dhe automatizimit të mjediseve multiplanare

maksimalisht të sigurta. Nga ana tjetër nga përpunimi i të dhënave bashkë me

teknologjinë SIG, janë evidentuar dëmet e shkaktuara nga tërmetet dhe dukuritë e

tjera shkatërruese natyrore dhe njerëzore. Rezultatet e skanimit me lazer dhe teknikat

e animuara , vërtetojnë interesa të pakundërshtueshme në shumë aspekte të tjera, në

aktivizimin e njeriut për dokumentizimin dhe restaurimin e trashëgimisë botërore etj.

Rreziqet natyrale janë ngjarje ekstreme me pasojë vdekjen e sakatimin e njerëzve

e kafshëve si edhe me dëme të konsiderueshme të të mirave materiale të tilla si:

ndërtimet, sistemet e komunikimit, tokat bujqësore, pyjet, në mjedisin natyror etj. Pra

edhe humbjet ekonomike kanë qenë të shumta e në rritje. Kështu që për menaxhimin e

rreziqeve natyrore dhe ato humane jepen të dhëna të shumta, ku fotogrametria dhe më

shumë remote sensing japin kontribut të pazëvendësueshëm sepse janë teknologji

ideale edhe për menaxhimin e rreziqeve të ndryshme. Por të gjitha të dhënat e

nevojshme për menaxhim nuk mund të përftohen vetëm nga fotogrametria dhe remote

sensing, duhen edhe informacione nga burime të tjera siç janë hartat, stacionet e

matjeve, SIG-un etj.17

,18

Rritja e lartë e dëmeve materiale dhe popullsisë së prekur nga rreziku natyror

shpjegohet edhe nga ekspozimi më i madh i popullsisë ndaj rrezikut. Kështu nëse në

vitin 1960 popullsia botёrore ishte tre miliard, në vitin 2011 u bë shtatё miliard dhe

parashikohet që në vitin 2050 të arrijë 10 miliard. Në rritje ka qënë dhe është

popullsia e vendit tonë, nga lëvizjet e së cilës pa kritere në vendet e hapura janë

përballur me përmbytje, zjarre, rrëshqitje dheu etj.19

Në kohët e sotme rreth tokës rrotullohen me qindra satelitë, të mëdhej e të vegjël

si: MODIS, EOS, EROS, IKONOS, CARTOSAT, QUICKBIRD, EYEGLAS,

ORBVIE etj. Sinjalet e përftuara prej tyre kanë gjeneruar dhe po gjenerojnë planet

dhe hartat mbi përdorimin e tokave, për një zhvillim të qëndrueshëm etj. Janë këto të

dhëna nga të cilat tashmë mundësohet monitorimi objektiv i planeve egzistuese dhe

ato të reja.

Në kohën e sotme dhe kurdoherë teknikat dhe teknologjitë e sofistikuara janë për

rastet kur kërkohet cilësi dhe saktësi e lartë gjeometrike e imazhit. Këto raste

diferencohen për faktin se ndonjëherë shpenzimet janë të tepërta, dhe të panevojshme

nga ana ekonomike.

Me progresin e nanoteknologjisë, komuniteti i remote sensing fillon të pajiset me

sisteme të reja platformash, programe e ndjesuesa si dhe me punën e robotit me

17

Van Werten,C: Remote Sensing in Management of natural disasters. Amsterdam 2000 18

Small,Ch: A global Analysis of Urban Reflectance. Istambul 2003 19

Blumerg,D etj: Spatial and Temporal environmental Changes. Istambul 2005


23

përmasa të vogla , me anën e të cilave i ofruan remote sensing edhe më shumë detyra,

sidomos në monitorimin e zonave ku zhvillohen dhe parashikohen të zhvillohen

proçese të rrezikshmërisë natyrore e njerëzore, që nuk janë vëzhguar më pare. Këtu do

të përmëndim vullkanet në veprim, zjarret në pyll, ndotjet lokale, derdhja e naftës dhe

deri në aksidentet nukleare. Prandaj pa ndjesuesa dhe platforma, nuk mund të ketë

proçese në përftimin e të dhënave, as metoda optimale, as zbatime për zhvillim, as

proçese integruese etj. Por pa proçedimet e imazhit, pa bazat e të dhënave dhe

zbatimet, ndjesuesit dhe platformat do të ishin pa vlera konkrete. Sot po rritet shpejt

numri i imazheve dixhitale me video ndjesuesa, por nga ana tjetër, në rritje është

numri i përdoruesve me teknikën kompjuterike dinamike, të cilat tashmë përftojnë,

vëzhgojnë, proçedojnë dhe shpërndajnë menjëherë informacionin.20

II.5.3 Remote sensing {ose telededeksioni}

Ka të bëjë me fotografimin e sipërfaqes së Tokës si dhe të planeteve të tjerë të

sistemit tonë diellor.

Fotogrametria dhe remote sensing kanë historikun e tyre. Fotografimi i tokës nga

lartësitë u realizua për herë të parë nga francezi Feliks Nadar, i cili vendosi në vitin

1859 aparatin fotografik në koshin e një baloni dhe fotografoi një pjesë të Parisit.

Fotografitë e përftuara nuk kishin atë cilësi që kanë sot, por triumfi, entuziazmi, dhe

fama ishte në lartësinë ekstreme. Në vitet 1860-1862 gjatë luftës civile në Amerikë,

fotografimi i pozicioneve ushtarake të palëve kundështare u realizua nga aparati

fotografik i vendosur gjithashtu në koshin e balonit. Kjo metodë fotografimi {por jo e

vetmja } u përdor dhe më vonë nga superfuqitë deri në vitet 60 të shekullit XX.

Madje dhe në teritorin e Shqipërisë kanë kaluar balona të tilla njëri prej të cilëve u

rrëzua [në 1963] bashkë me filmimet me format të vogël {0.8x0.8 cm}. Mirëpo

kërkesat e shumta për informacione ushtarako-ekonomike etj, nuk plotësoheshin dot

nga fotografimet me balona, prandaj këto u zëvendësuan nga avionë, në bordin e të

cilёve montohej aparati fotografik, stabilizatori dhe teknika të tjera për të siguruar

një fotografim normal. Kjo metodë e re fotografimi u përdor për herë të parë gjatë

Luftës së Parë Botërore dhe vetëm më vonë u vendos që nga avionët të kryhej dhe

bombardimi i pozicioneve dhe municioneve të armikut. Këto dy lloje funksionesh u

intensifikuan edhe më vonë, por me më pak intensitet, sepse fotografimet nga avioni

filluan {vitet 60 të shekullit XX} të zëvendësohen nga fotografimet satelitore. Gjatë

100 viteve të lindjes së Fotogrametrisë dhe 60 vjet të Remote Sensing, teknikat e

teknologjitë e përdorura për të përftuar informacionin e objekteve të paraqitura në

fotografitë, kanë ndryshuar në mënyrë drastike që nga pajisjet e thjeshta mekanike, në

sisteme tërësisht dixhitale në ditët tona. Për më tepër që puna me to u lehtësua

gradualisht nё tё gjitha drejtimet. Për një kohë shumë të gjatë, përftimi i të dhënave

nga fotografitë dhe imazhet realizohej me një angazhim të vështirë njerëzor dhe me

një teknikë me përmasa dhe pesha të mëdha, madje edhe rezolucion të ulët . Ndërsa

sot të dhënat realizohen lehtësisht, pavarësisht se fotot dhe imazhet përmbajnë shumë

herë më tepër të dhëna në krahasim me ato që kërkohen. Në këtë proçes përzgjedhja e

të dhënave realizohet me anën e ekspertëve inteligjentë, duke i shndërruar të dhënat

në informacione të sigurta. Pjesa tjetër e të dhënave të pashfrytëzuara ruhet në SIG.

Përdorimi i modeleve matematikore, statistikore dhe algoritmave semantikë ka

mundësuar që edhe këto probleme të zgjidhen me korrektësi. Zhvillimet e kohëve të

fundit në fushën e teknikës dhe teknologjisë , të metodave dhe metodologjive të reja ,

20

Leberi,F :Photogrametric computer vision .Istambul 2005


24

në të gjitha etapat e proçeset e punës , kanë mundësuar të kontribuohet me përparësi.

Në këto situata bashkëpunimi i institucioneve tona me institucionet si motra jashtë

vendit edhe në fushën e teknikës dhe teknologjisë ka dhënë kontributin e dëshiruar.

II.5.4 Lidhjet e gjeografisë me Sistemet e Informacionit Gjeohapësinor

Në stadin fillestar të mendimit gjeografik hapësinor (vitet ’60 të shek XX) u fut

fusha e re e “vizualizimit gjeografik”, në të cilin kryhej kombinimi i përvojës të

kompjuterizimit, të problemeve analitike dhe mendimit të ri, të cilat mundësuan të

krijohen mjetet e para për realizimin e kërkimeve shkencore. Si shembull i këtij

kombinimi është metoda e ndërtimit të njohjes nëpërmjet eksplorimit e të dhënave të

shumta hapësinore e kohore. Kjo u realizua me përdorimin e vizualizimit gjeografik

dhe të programeve KDD (Knoeeledge Discovery in Databases). Kjo fazë “pioniere”,

që zëvendëson metodat klasike me metodën e kompjuterizimit, në vendin tonë u

realizua fillimisht në Qendrën e Studimeve Gjeografike pranë Akademisë së

Shkencave Tiranë në vitin 1992, por shpejt u përfshi edhe nga istitucione të tjera

publike e private. Kjo situatë e re kërkoi përgatitjen e specialistëve përkatës, me anën

e studimeve afatshkurtra dhe afatgjata brenda dhe jashtë vendit. Me bashkëveprimin

e mjeteve për investigime komplekse, me anën e të dhënave, gjeoinformacioni u

konsolidua si disiplinë shkencore dhe Sistemet e Informacionit Gjeografik (SIG) si

zbatuesa të problemeve teorike, të cilat ndikuan edhe në krijimin e hartave me

përmbajtje të plotë e më të saktë. Gjatë gjeneratave në vazhdim, përpilimi u përsos

nga zbatimi i përvojës njerëzore dhe nga ndjeshmëria grafike.

Shekulli XXI pati në dispozicion shumë programe e mjete teknike e teknologji, teori

dhe metodologji por që në vitet e para të këtij shekulli, në bazë të përpjekjeve të

shumëfishta lindin të tilla akoma edhe më të sofistikuara dhe më racionale si : analiza

logjike, paraqitja tripërmasore (3D)21

e objekteve, prerjet në çdo drejtim të këtyre

objekteve, rilevime dinamike, dixhitalizimi i drejtpërdrejtë me rreze lazer, holograme

si dhe shumë të tjera si këto, të cilat kanë bërë që sot gjeoinformacionet të jenë më të

kërkuarat dhe më të rëndësishmet. Gjeoinformacioni tashmë konsiderohet si burim

virtual në zgjidhjen e problemeve që kanë të bëjnë me shoqërinë njerëzore, përfshi

këtu edhe edukimin gjeografik. Kjo situatë ka ndryshuar me shpejtësi në sajë të disa

tendencave të rëndësishme siç janë:22

a) Prezenca e teknologjive të reja në monitorimin e informacionit, duke rritur

shkallen e automatizimit në masën 98%, me tendencë për të arritur shifrën e plotë

100%.

b) Në shpërndarjen e të dhënave online ku është shkurtuar ndjeshëm koha

ndërmjet përftimit të të dhënave me kohën e shpërndarjes së tyre, me sistemin 3G.

c) U përshpejtua koha e krijimit të gjeneratave të reja.

d) Planifikimi industrial, në agrikulturë, në transport, planifikimi në energjitikë,ai

financiar dhe në degë të tjera të ekonomisë.

e) Në kadastrimin e tokave.

f) Në monitorimin e situatave mjedisore.

g) Në mbështetje të sigurisë ekologjike dhe statistikore.

h) Në standartin e jetës dhe në aktivitetet e biznesit.

i) Në shëndetin publik etj.

21

Willnes,C etj: A tool for the visualisation of earthquake data. Pekin 2008 22

Rao,D: Role of Remote sensing and GIS. Amsterdam 2000


25

Megjithatë problemet që i dalin shoqërisë akoma nuk janë ezauruar tërësisht,

akoma mbeten për t’u zgjidhur probleme të tilla si:

a) Rritja e mёtejshme e shkallës së saktësisë në përftimin, përpunimin dhe

transmetimin e informacioneve.

b) Probleme ekonomike dhe edukative etj.23

Rruga për të arritur deri sot ka qenë e gjatë dhe e suksesshme, ashtu si tregohet

më poshtë të përfshira në gjashtë etapa kohore :

Etapa e I-rë: thjeshtim dhe përshpejtim. Integrimi intensiv i automatizimit në

hartografi dhe në degët e tjera të shkencës dhe teknikës, vunë si kërkesë të

domosdoshme reduktimin e punës së lodhshme gjatë përpilimit të hartave dhe

atlaseve. Në këtë etapë u realizua ndërtimi automatik i rrjetit gjeografik dhe atij

kilometrik, baza gjeografike, simbolet, interpolimi i izolinjave dhe hartograma të

thjeshta. Hartat filluan të krijohen me algoritme tepër të thjeshta, me anën e ploterave

(paisjeve) dhe printerave, por kualiteti i këtyre hartave i përafrohej hartave

tradicionale.24

Etapa e II-të: imitimi i hartave tradicionale. Automatizimi i hartave u orientua

në imitimin tërësor të proçeseve që kryheshin me dorë dhe me po atë kualitet.

Etapa III-të: integrimi i përvojës. Në këtë etapë progresi u zgjerua më shumë në

proçeset e lokalizimeve gjeografike dhe përgjithësimit, me teknikat e përputhjeve të

shtresave informuese etj. Pra në të gjithë përvojën e përpilimit dhe krijimit të hartave,

të akumuluara gjatë viteve. Por proçesi i përpilimit të hartave në shumë raste

realizohej nga specialistё pa provojën e nevojshme.

Etapa e IV-t: të bëhet më mirë. Zhvillimi i dukshëm u realizua në këtë etapë me

futjen e teknologjive speciale siç janë ndarja e ngjyrës me metoda elektronike,

sistemet e botimit kompjuterik etj. Këto të kombinuara me teknologjitë e reja dhe me

përvojën tradicionale, realizuan krijimin e produkteve me metoda elektronike dhe me

kualitet tepër të lartë. Gjithashtu u rrit saktësimi gjeometrik i përmbajtjes së hartave,

u zgjerua ndarja e ngjyrave etj.

Etapa e V-të: të realizohen me mënyra të tjera. Hartografimi gjeoinformatik u

realizua me teknologji të reja, të cilat ndryshojnë nga ato tradicionale, kanë lindur

metoda të reja në krijimin e hartave 2D dhe 3D madje në dinamikë, sistemi 3G etj.

Etapa e VI dhe ato që do të vijojnë do të pasqyrojnë suksese të mëtejshme , ku

retorikat e sotme do të bëhen realitet. Për shembull, teknika e teknologji të reja do të

lindin gjatë përzgjedhjeve që do të bëhen duke shfrytëzuar pjesët e padukshme të

spektrit elektromanjetik të dritës së bardhë, etj..

Koncepti dinamik i rilevimit, integrimi i ndjesuesve dhe sistemeve, modelet

analitike për vlerësimin e imazheve të veçanta dhe variablat dinamike, ndërthurja me

informacionin teknologjik dhe atë gjeomatik kanë ofruar një vështrim spektakolar në

botën e SIG-ut.25

Imazhi, rekonstruksioni dhe vizualizimi i automatizuar i objekteve, formimi i

metodave tripërmasore (3D), teknika artificiale/inteligjente, përdorimi në sipërfaqe të

mëdha dhe kooperimi i teknologjive është suksesi që ka mundësuar të nxirren nga

harta apo imazhet të gjitha llojet e informacionit, duke i futur këto informacione në

shtresa të ndryshme SIG-u, madje të klasifikuara. Prandaj dhe metodologjitë që

përfshihen në saktësinë e automatizimit, mbështeten në fushën e inteligjencës dhe të

statistikës. Në këtë kontekst prespektiva e studimeve profesionale do të vazhdojë të

23

Bartos,P: Temporal ,Spectral and Spatial Resolution of the RS data .Bratislava 2006 24

Neumann,K: Trends for Digital Aerial Mapping Cameras .Pekin 2008 25

Virrantans,K etj: Curriculum of GIS . Amsterdam 2000


26

mbështetet në hartografimin nga hapёsira, ç’ka është e rëndësishme, sepse do të

mundësojë të realizohen skenarë të panjohur më parë, ku SIG do të kontribojë

bindshëm.26

Interneti është bërë i lirë dhe mënyrë e lehtë në shpërndarjen e çdo lloj

informacioni edhe në vendin tonë, ndërsa intraneti sapo ka hyrë (vitin 2010). Në

internet përdoruesi është i aftë të proçedojë me të dhënat hapësinore, me modulet

zbatuese të SIG-ut në WEB, pa i patur ato në pajisjen lokale, ndërsa fut, shpërndan

dhe analizon të dhënat me mjetet modulare dhe realizon vizualizimin.

SIG-u përdoret edhe për menaxhimin e territoreve mjedisore, në veçanti në

evidentimin e nivelit dhe shkaqet e ndotjeve në mjediset industriale, duke ju përbajtur

koncepteve mbi artitekturën e të dhënave bazë ( aspektet përshkrimore, analizat

fiziko-kimike etj), si dhe mbi të dhënat gjeneruese (të dhëna të sakta gjeoreference).

Të dhënat që kërkohen për menaxhimin e rrezikut vijnë nga disiplina shkencore të

ndryshme dhe që mund të integrohen. Pikërisht, integrimi i të dhënave përbën një nga

pikat më të fuqishme të SIG-ut. Zakonisht , tipet e të dhënave që kërkohen janë:27

,28

,29

Të dhëna mbi mjedisin, ku ngjarjet e rrezikut mund të përhapen ( topografia,

gjeologjia, tokat dhe përdorimi i tyre, hidrologjia, bimësia etj.),

Të dhëna për elemente që mund të dëmtohen nëse ngjarjet zhvillohen

(infrastruktura, vendbanimet, popullsia, të dhëna social-ekonomike etj.)

Të dhëna mbi vendodhjen e spitaleve, zjarrfikseve, stacionet e policisë etj.

Sasia dhe tipi i të dhënave që grumbullohen në SIG për menaxhimin e rrezikut,

varet shumë nga niveli i zbatimit ose nga shkolla e menaxhimit të projektit.

Në kohën e sotme, Sistemet e Informacionit Gjeografik / gjeohapёsinor, janë në

gjendje të përdoren gati në të gjitha fazat e menaxhimit të rreziqeve natyrore dhe ato

njerёzore. Krijimi i skenarëve, përcaktimi i rrezikut, gjenerimi i planeve të

qëndrueshëm, implementimi i rezultateve janë shembuj të përdorimit të SIG-ut në

fazën fillestare për menaxhimin e ciklit të rrezikut. Aktivitetet për planifikimin urban

dhe regjional gjithashtu luajnë rol të rëndësishëm në fazën fillestare. Ashtu si në

procesin e planifikimit, menaxhimi i rrezikut kërkon integrimin e të dhënave nga

shumë burime institucionale të koordinuara.

Të gjitha këto arritje të çojnë në përfundimin se një nga mjetet më të rëndësishme

për edukimin gjeografik dhe në modelimin e dukurive të botës reale janë Sistemet e

informacionit Gjeografik. Pra edhe teknologjitë e zgjedhura në disertacionin tim

justifikojnë plotësisht problemin e edukimit gjeografik.

26

Vender,O etj: Advansed Learning Space in GIS .Amsterdam 2000 27

Barbarella,M etj: Evaluation of Landslide volume using Photogrammetric Techniques.Amsterdam 2000 28

Gruber,M etj:Ultracam X .Pekin 200 M.Shoshani :Expert System in RS tasks.Pekin 2008 29

Shoshani,M: Expert System in RS tasks.Pekin 2008


27

KAPITULLI III

EDUKIMI ME ANËN E SHKENCAVE GJEOMATIKE

III.1. Hyrje

Edukimi gjeomatik është një metodë që transmeton informacion, sqaron kuptimin

e koncepteve si edhe në zbatimin e teknikave dhe teknologjive që përdoren në

sistemin e shkollës, kolegjit apo të universitetit. Njëkohësisht, edukimi jep mundësira

që nxënësit, mësuesit dhe pedagogët të vazhdojnë aktivitetet kërkimore dhe ato të

trajnimit. Në këtë kontekst, studimi sistematik përbën një mekanizëm të fuqishëm dhe

unikal për mësimdhënie dhe ofron oportunitete të reja për të modeluar dhe përdorur

informacionin në mënyrë racionale dhe efektive. Këtë mekanizëm do ta shpreh në

punimin tim kryesisht në fushën e shkencave: hartografi, fotogrametri, remote sensing

(telededeksion), Sistemet e Informacionit Gjeohapësinor (SIG) si dhe për kontributin

që japin shkencat: gjeodezi, topografi, matematika, fizika, statistika dhe

kompjuterizimi. U përmendën shkencat e mësipërme sepse të gjitha këto janë të

lidhura ngushtë me hipershkencën:gjeografinë. Dihet se gjeografia bashkëpunon

ngushtë edhe me gjeologjinë, gjeomorfologjinë, hidrologjinë, mjedisin etj, si shkenca

të mirëfillta por, në këtë studim jam mbështetur në katër shkencat e para. Ҫ do

tentativë për të vecuar njërën prej tyre, do të arrinte në rezultate jo të plota. Kjo situatë

shpjegohet prej faktit se në kohën e sotme nuk ka më shkenca tërësisht të pavarura,

sepse ato janë të varura, të integruara me shkenca të tjera, në kuptimin pozitiv të kësaj

shprehje, pasi informacionet që ato japin janë më reale, më të shpejta, më ekonomike

dhe më të bukura se më parë etj. Këto cilësi i ka për shembull harta e sotme e

prodhuar në letër apo e paraqitur në ekranin e kompjuterit/lap topit, sepse:

Baza e informacionit që ka harta merret nga fotografitë ajrore, apo nga

imazhet satelitore,

Saktësia gjeometrike e gjithë përmbajtjes së hartës sigurohet nga punimet

gjeodezike,

Sistemet e shenjave hartografike janë përpunuar, grumbulluar dhe dalë nga

SIG.

Estetika e saj garantohet nga shkenca kompjuterike nga teknikat elektronike

nga dixhitalizimi dhe skanimi me lazer etj.

Për këto arsye dhe të tjera si këto, ka filluar grupimi i shkencave afine kështu:

hartografia, fotogrametria, remote sensing dhe SIG-u, përfshihen nën termin

Gjeomatikat. Ky term njihet si i tillë {përvec Fakultetit tonë }edhe në institucione

tona shkencore-mësimore si për shembull në Institutin Gjeografik të Ushtrisë, në

Departamentin e Gjeodezisë, pranë Fakultetit të Ndërtimit në Tiranë e gjetkë.

Në sajë të këtij integrimi janë rritur kapacitetet në fushat e menaxhimit të

burimeve të shumta, si dhe në zgjidhjen e shpejtë të problemeve mjedisore dhe ato

hapësinore edhe si teknologji e vetme. Për shembull remote sensing dhe fotogrametria

gjithashtu krijojnë dhe revizionojnë të dhënat në SIG, të cilat janë komponentë

esencialë si të dhëna që depozitohen, analizohen dhe shndërrohen në vlera informimi

edhe në krijimin e produktit përfundimtar, me të cilat zgjidhen probleme të shumta në

jetën e shoqërisë njerëzore.


28

Në këtë paragraf dhe në paragrafët e kapitujve që vijojnë, edukimin sistematik

në studime dhe trajnime në fushat e gjeomatikave, e kemi përfshirë në katër detyra

investigimi.

Në adaptimin e metodës sistematike (për shembull, në edukimin me anën e

hartografisë), e cila të përqëndrohet në katër aspekte integrimi, d.m.th.:

a) integrimi i hartografisë me fotogrametrinë, remote sensing, SIG-un, shkencat

kompjuterike dhe gjeodezinë,

b) në kërkime të nevojshme për t’u futur në fusha të tjera si: matematika, fizika,

statistika etj,

c) në aktivitete trajnimi të konsoliduara,

d) në progresin e teknikave dhe teknologjive të disiplinave të sipërpërmendura,

përfshirë këtu edhe kooperimin me institutcione të tjera, brenda dhe jashtë vendit

tonë,

e) në zbatimin e rrugëve të reja, që ndikojnë në rritjen dhe në avancimin cilësor të

edukimit,

f) në hartografinë dhe vizualizimin gjeoinformatik, që kanë të bëjnë me formatet

me përgjithësimin hartografik si dhe me paraqitjen dixhitale të informacionit,

g) lidhur me menaxhimin dhe infrastrukturën e informacionit gjeohapësinor, që

kanë të bëjnë me standartet e të dhënave, me implementimin e kërkesave dhe me

optimizimin e proceseve gjeoinformatike etj.

Pra, për çdo fushë të cituar, subjektet bazë do të jenë edhe shkencat matematike

(sidomos lidhur me teorinë e përgjithshme, me teorinë e grafeve dhe me topologjinë),

me shkencat kompjuterike, inteligjenca artificiale, sistemet eksperte etj. Të gjitha këto

kanë ndikuar që të përmirësohet përmbajtja e leksioneve dhe praktikat në edukimin

me anën e anketimeve dhe kurrikulave. Sa u thanë deri tani mendoj se kërkojnë

riformulimin e programeve ekzistuese, si ato të shkollave ashtu edhe atë të

kurrikulave të anketimeve, apo të formave të tjera të edukimit gjeomatik apo

gjeografik.

Në këtë mënyrë, informacionet e reja do të jenë me shumë vlera, të kapshme, të

ndërlidhur me njëri-tjertrin, që ndikojnë në një zhvillim efiçient dhe të miratuar.

Prandaj një nga qëllimet e këtij punimi është që të kontribuojë në përshpejtimin e

transmetimit të rezultateve shkencore të arritura (teknike e teknologjike), në mënyrë

që edukimi dhe formimi i sigurt të realizohet duke reduktuar barrikadat që i dalin

përpara.

Në vendin tonë edukimi në të katër shkencat e gjeomatikave është zhvilluar

kryesisht pas Luftës së II Botërore. Në vitin 1946, në Tiranë u hap kursi gjashtëmujor

në përgatitjen e disa topografëve të mesëm për nevojat e Ministrisë së Bujqësisë dhe

të Ndërtimit lidhur me rilevimet kadastrale me shkallë të madhe (1:2500) në zonat

fushore të vendit. Në vitin 1951 u ngrit në Tiranë Instituti Politeknik, në strukturën e

të cilit përfshihej edhe dega e Gjeodezisë, me detyrë përgatitjen e specialistëve të lartë

në këtë fushë të inxhinerisë. Në vitin 1957 Instituti Politeknik u fut në strukturën e

Universitetit të Tiranës ku, fillimisht gjeodezia dhe gjeografia përfshihen në një

katedër të vetme por, pas një viti ato u ndanë. Gjeografia kaloi pranë Fakultetit

Histori e Filologji, ndërsa Gjeodezia pranë Fakultetit të Inxhinerisë.

Në departamentin e gjeografisë, në programet e planet mësimore të saj dhe për

herë të parë, në vitin 1957, u planifikua lënda e hartografisë, në vitin 1998 lënda e

SIG-ut, ndërsa në vitin 2000 edhe lënda e fotogrametrisë (me zgjedhje). Ngarkesa

mësimore për secilën nga këto lëndë fillimisht u planifikua për një semestër .


29

Në dëgën e gjeodezisë, në programet e planet mësimore të saj u planifikua që

lënda e hartografisë të zhvillohej në dy semestra; në vitin 1957 lënda e fotogrametrisë

të zhvillohej në dy semestra dhe SIG-u në një semestër (viti 1993).

Si në Departamentin e Gjeografisë, ashtu edhe në atë të Gjeodezisë, gjatë viteve

janë bërë mjaft ndryshime pozitive në azhurnimin e programeve mësimore me të rejat

e shkencës dhe zbatimet e tyre. Të gjitha lëndët e sipërpërmendura, kanë litëraturën

përkatëse, botuar gjatë viteve. Artikujt shkencorë janë të shumtë, po kështu edhe në

mbrojtjen e punimeve shkencore Doktor i Shkencave etj. Përsa i përket historikut të

zhvillimit të Gjeomatikave në vendin tonë, përgatitjes së stafit inxhinerik e

profesional, ai është reflektuar në një literaturë relativisht të gjerë nga autorë të

ndryshëm.

III.2 Edukimi në hartografi

Si rezultat i përsosjeve teknologjike në fushën e kompjuterizimit dhe atë

hapësinore, hartografia topografike (rilevimet) dhe ajo tematike janë revolucianizuar

totalisht. Metodat dhe teknikat konvencionale të përdorura me pare, kaluan në metoda

analitike dhe tërësisht dixhitale. Madje, progresi në këto fusha vazhdon në rritje edhe

në ditët tona duke përsosur në vazhdimësi detyrat profesionale(shkencore e zbatuese )

në mënyre eficiene dhe efektive. Në këtë mënyrë, në vend te termit “rilevime”, sot

përdoret termi gjeoinformatik ose gjeomatikat.

Në këtë kontekst, është e padiskutueshme rëndesia e formimit hartografik si pjesë

e te gjithë procesit të edukimit për nxënësit dhe studentet duke marrë parasysh edhe

kërkesat e raportit human në hapësirën gjeografike së bashku me terminologjitë

modern, që përdoren për krijimin e hartave. Procesi i të mësuarit të alfabetit ka qënë

gjithmonë nje problem, që ka tërhequr vëmendjen e mësuesve, duke u mësuar

nxënesve të lexojnë dhe të shkruajnë drejt dhe në disa gjuhë. Në vendin tonë hartat

nuk janë trajtuar si duhet si mjete shprehese dhe komunikimi. Kjo sepse, fillimisht

kanë munguar materialet dixhitale për edukimin hartografik fillestar. Vetëm në librat

e tekstet e gjeografisë, historisë e gjetkë janë dhënë harta-skica, pa bazën e duhur

matematike (shkalla, projeksioni,etj), pa sistemin e duhur të shenjave hartografike etj.

Sot, në literaturën gjeografike edhe për shkollat, jepen fotografi ajrore dhe imazhe

satelitore bardh e zi e me ngjyra që jep spektri elektromanjetik i drites së bardhë.

Por kjo pa komponentin e duhur njohës, pa shpjeguar (shkurtimisht) etapat e proçesit

që kanë të bëjnë me krijimin e hartave dhe përdorimin e tyre, pa nje orientim bazë.

Këto mangësi, në kohë kanë pësuar përmirësime të dukshme jo vetem për studentët e

universiteteve tona, por edhe për nxënesit e shkollave te mesme dhe të shkollave 9-

vjecare, ku zhvillohet lënda e gjeografisë.

Harta është nje formë e gjuhës së shkruar, më e vjetër se shkrimi, e krijuar

fillimisht nga njeriu i shpellave. Popujt e vjetër nuk ishin të aftë të regjistronin

ngjarjet e proçeset që ndodhnin e zhvilloheshin në boten reale, veçse nëpërmjet gjuhës

grafike.30

Prandaj, arti i paraqitjes së ideve e njohurive mbi hapësirën gjeografike

është aq i hershëm sa vete civilizimi njerëzor. Përgatitja e hartave u shfaq si

manifestim i kërkesave të nevojshme për jetën, si presion i kërkesave bazë të

shoqërisë njerezore të tilla si: vendndodhja, orientimet, mbrojtja, siguria, dhe lëvizjet.

Pak harta, të përgatitura nga popujt e hershëm kanë mbetur deri në ditët tona dhe kjo,

kryesisht falë materialit që kanë përdorur.

30

Caroli,G etj:An integrated syrvey for knowledge and Presentation of a cultural heritage: the Albanian Fortified Citadel of Elbasan.Pekin 2008.


30

Historia na dëshmon, gjithashtu, se qëllimi kryesor i hartave ndryshon sipas

kulturave te ndryshme. Gjatë kohërave, hartat regjistronin kulturat, njohuritë

gjeografike dhe hartografike me anën e teknikave kohore.

Pavarësisht nga përpjekjet e komunitetit shkencor, sot konsiderohet se pak punë

është bërë për hartografinë shkollore në Shqipëri. Prandaj, duke u mbështetur në

këtë situatë, është e domosdoshme të botohen materiale të nevojshme edukative

specifike për nocionet baze të hartografisë në të gjithë hapësirën e aktivitetit te saj,

përfshi këtu edhe njohuri për fotografitë ajrore, ato satelitore dhe SIG-un.

Për realizimet e këtyre detyrave është e domosdoshme të kryhen disa proçedura

metodologjike në planifikimin e strukturave, të teksteve dhe kapitujve përkatës. Këto

në fushat e nocioneve bazë të hartografisë, mbi leximin e hartës, për edukimin e

nxënësve etj. Për botimin e këtyre materialeve në fig. III.1 tregohet struktura e tekstit

mësimor apo e kapitujve, kur materiali i aneksohet tekstit të gjeografisë, apo librave të

tjera.

Fig.III.1 Natyra dinamike e zhvillimit të kurrikulave dhe ristrukturimit

Domosdoshmëria e rikonstrukturimit të herë pas hershëm të kurrikulave në

hartografinë topografike dhe tematike, sot bazohet në dy faktorë të rëndësishëm:

a) në zhvillimin e shpejtë të teknikës dhe teknologjisë, që kanë të bëjnë me

krijimin e hartave,

Qëllimi, detyrat, objektivat,

bazuar në kërkesat e shoqerisë

e paracaktimit për zhvillim

Strukrurimi i përmbajtjes të

pjesëve, kapitujve të

librit apo të kurrikulave

Metodat dhe

strategjitë

në zbatim

Vlerësimi dhe

asistencat

Analiza

përfundimtare


31

b) si kërkesë e domosdoshme nga rritja e pandërprerë e aftësive njerëore në

përvetësimin e të rejave shkencore e teknike dhe në zbatimin e tyre.31

Faktori i dytë është mjaft i rëndësishëm për shkak të standarteve globale të

hartografimit. Për këtë arsye, çdo strukturë kurrikule duhet t’i përshtatet jo vetëm

kërkesave të dy faktorëve të mësipërm, por edhe për mbajtjen e një balancimi të mirë

ndërmjet tyre. Qëllim i rëndësishëm i rikonstruksionit ka të bëjë edhe me përgatitjen e

duhur të specialistëve (lektorëve) me teknikën modern. Teknikë kjo që sot po

ndryshon nga muaji në muaj dhe në mënyrë që nxënësit e studentët në kurrikula të

mbeten të kënaqur jo vetëm nga efiçenca e lartë, por edhe me kualitetin e tyre si dhe

me koston e reduktuar.

III. 3 Edukimi në Fotogrametri

Balonat e Montgolfier-it në vitin 1783, nuk mund të imagjinonin që fotografimi

nga lartësitë do të zhvillohej deri në stadin aktual. Me këto balona toka fotografohej

nga lartësi të vogla me avion deri në 20 km, ndërsa në kohën e sotme ajo fotografohet

me anën e satelitëve lëvizës mbi 685 km lartësi, kurse tre satelitë stacionarë

fotografojnë tokën pa ndërprerje nga lartësi 360 000 km. Objektivi i teknikës së

montuar në satelitët stacionarë është elektronik me diametër 91 cm, ndërsa cilësia e

fotografive/imazheve të përftuara prej tyre është marramendëse.32

Me rritjen e lartësisë së fotografimeve u mundësua të përftohen më shumë të

dhëna në çdo fotografi të dixhitalizuara e skanuara, të përftuara me metoda të

automatizuara dhe duke i transmetuar drejtpërdrejt në stacione të caktuara. Në kohën

e sotme përftohen fotografi tripërmasore (3D) mjaft të qarta dhe ekonomike,

fotografime dinamike (4D) të shoqëruara me zë (5D), të bazuara në ortofoto dhe

holograma cilësore etj. Të gjitha këto po habitin dhe gëzojnë njerëzimin. Nga ana

tjetër kanë konsoliduar shkencën e fotogrametrisë dhe Remote Sensing(RS) si dhe

bashkëpunimin e ngushtë me gjeomatikat e tjera në radhë të parë. Pra edhe

fotogrametria e sotme nuk është ajo që ka qënë “dje” dhe ajo që do të jetë “nesër”

,por më e përsosur në të gjitha aspektet. Këto ndryshime kanë ndikuar në modifikimin

dhe në përsosjen e planeve e programeve mësimore edhe në vendin tonë, madje

fotogrametria ka filluar të shtrihet edhe në klasa më të ulëta.

Në vendin tonë, para vitit 1957 fotogrametria u zhvillua në shkollën e mesme

profesionale (topografi) në Tiranë, jo si lëndë e veçantë por e aneksuar në lëndën e

topografisë, me disa paragrafe të veçantë. Duke filluar që nga viti 1957, fotogrametria

si lëndë e veçantë u fut në planet dhe programet e degës Gjeodezi, pranë Fakultetit të

Inxhinierisë të Universitetit të Tiranës dhe në dy semestra, e më vonë në tre semestra.

Për këtë lëndë u botuan edhe tekstet mësimore (v.1981-1982) ku lënda e

fotogrametrisë (tokësore, ajrore, stereo), gjithashtu ka pësuar modifikime të

rëndësishme.

Modifikimet e herë pas hershme në lëndën e fotogrametrisë në shkollat tona, si

dhe në konkurime, kanë shkaktuar një evoluim relativ në mësimdhënien e kësaj lënde.

Kjo sidomos në aspektin metodik dhe teorik, me përcaktime të reja mbi objektet

specifike të fotogrametrisë.

Gjatë 50 viteve të fundit fotogrametria ka dhënë një kontribut të çmuar në shumë

drejtime të jetës dhe aktiviteteve të shoqerisë njerëzore ndër të cilat përmendim se me

anën e fotografimeve ajrore:

31

Sasaki,H etj: Digital Terrain Analysis using airborne laser skanner data.Pekin 2008 32

Shaker,A etj: Açuracy assessment. Istambul 2003


32

1. u saktësuan pozicionet gjeografike të kontinenteve dhe ishujve të tokës,

2. në krahasim me informacionin që jepnin hartat topografike dhe ato detare, u

shtua dhe u saktësua ndjeshëm informacioni gjeografik (gjeo-informacioni),

3. filloi regjistrimi i relievit nënujor,

4. u vu nën kontroll dhe u shfrytëzuan informacione të reja nga pjesët e

padukshme të spektrit elektromanjetik të dritës së bardhë,

5. u kalua nga shikimi stereoskopik, në përftimin e modeleve dinamike 3D, nga

një fotografi e vetme ,

6. u rrit shkalla e përpunimit automatik të informacionit në kompjuter, deri në

masën 100% me përsosjen e softeve (programeve) teknikave dhe sistemeve eksperte

inteligjente,

7. u realizua përmasa 4D e modelit d.m.th kalimi nga fotografitë statike në ato

dinamike dhe në përmasën 5D të modelit, të cilat shoqërohen me shpjegime, duke

realizuar paraqitjen e modeleve dinamike,33

8. u mundësua lidhja e drejtpërdrejtë e informacionit online me publikun

{përdoruesin} nëpërmjet internetit dhe intranetit ,

9. u zgjidhën problemet lidhur me fotografimin natën, në ditët me shira dhe

borë, pra edhe në kushte me mjaft probleme klimatike ,

10. u mundësua krijimi i atlaseve elektronike edhe me të dhëna standarte,

11. fotografitë ajrore dhe ato tokësore dixhitale përfshijnë sipërfaqe më të mëdha

se më pare,

12. përdorimi i hologramës ka mundësuar përftim edhe më shumë të

informacioeve gjeografike dhe në fusha të tjera, të cilat së bashku mbulojnë të gjitha

aspektet e jetës në natyrë, në shoqëri e në bashkëveprimin midis tyre.

Tërësia e përvojës evidenton se shumë humbje dhe të meta në ekonomi në krizat

mjedisore, në lapsuset e ngërçet politike, shpjegohen nga mosmarrja në konsideratë

e informacioneve fotografike të mirëfillta, përfshi dhe vetë gjeografinë.

U deshën gati 100 vjet që nga koha e fotografimit të Parisit që të përftoheshin

fotografitë e para të tokës të marra nga satelitë artificialë. Dhe në këtë rast, megjithëse

fotografitë e para patën të meta në qartësinë e objekteve të fotografuara, jehona në

botë ka qënë e jashtëzakonshme për këto arsye:34

35

1. Pozicionimi gjeografik i objekteve gjeografike në to do të përcaktohej me

saktësi edhe më të lartë sipas një sistemi unik ndërkombëtar që do të realizonte këto

detyra:

a) në përcaktimin e përmasave të elipsoidit tokësor, çka u realizua në sistemin

VVG84, sipas të cilit gjysmëboshti i madh i elipsoidit tokësor a=6378,136 km,

d.m.th. më e vogël se madhësia që përdorej më parë edhe në vendin tonë ku

a=6378,245 km;

b) u rrit shkalla e bashkëpunimit ndërkombëtar për problemet e parashikuara

çka dha dhe po jep rezultate të shumta, të evidentuara në kongrese, konferenca,

simpoziume nderkombëtare etj. Në këto aktivitete ka marrë pjesë dhe vendi ynë dhe

është angazhuar për disa probleme;

c) filloi dhe vazhdon të rritet përdorimi i përbashkët i standarteve që kanë të

bëjnë me sistemet e shenjave hartografike dhe me bazën matematike të hartave si

dhe në fushat e tjera të aktivitetit shoqëror .

d) ka ndryshime në strukturën e njohjes,

33

Sasagawa,A etj: Automatic Change Detection. Pekin 2008 34

Du,P etj: RS education .Pekin 2008 35

Nikolli,P: Sistemet e Informacionit Gjeografik .Tirane 2010


33

2. Procesi i vizualizimit hartografik dhe i komunikimit të gjeoinformacionit,

kryesisht përmes internetit dhe intranetit kompjuterik dhe më konkretisht:

a. në planifikimin industrial, agriculture, transport. energjitikë, financë dhe degë

të tjëra të ekonomisë së vendit ,

b. në kadastrimin e tokave ,

c. në monitorimin e situatave mjedisore dhe rreziqeve natyrale, në vlerësimin

e impaktit mjedisor në mbështetje të sigurisë ekologjike dhe stabilitetit, në

inspektimin ekologjik etj,

d. në standartin e jetës, në aktivitetet e biznesit, në shëndetin publik, në

rikrijimin dhe kontrollin e shërbimit social,

e. në aktivitetin legjislativ me autoritetet ekzekutive dhe partitë politike, në

krijimtarinë e masmedias,

f. në edukimin e zhvillimin e cultures,

g. në realizimin e prerjeve të modeleve 3D në të gjitha drejtimet etj.36

Pra është e pamundur të jepet një listë e plotë për të gjitha fushat ku zbatohen

gjeoinformacionet dhe SIG =GIS. Por dihet se gjeografia dhe shkencat e tjera janë

ndikuar nga zhvillimi i shpejtë i teknologjisë gjeoinformative. Megjithatë, po japim

më gjerë disa fusha zbatimi të Remote Sensing si:

Ndotjet e mjedisit, teknologjitë e programeve, në zhvillimin e qëndrueshëm të

vendit etj.37

Fotogrametria dixhitale, intraneti dhe komunikimi në largësi, hologramat

ortofotot, hartat dhe modelet e relievit shumë përmasore, elektronika dhe inteligjenca

artificiale etj, kanë ndryshuar në mënyrë drastike edhe situatën mbi edukimin. Në

kohën e sotme, materiale të ndryshme në internet, në intraset e gjetkë janë më të

shumta dhe interesante për edukimin e brezave të rinj, ku çdo njeri mund të

informohet lehtësisht për çdo problem që i intereson. Tashmë informacionet

përftohen në fraksionet e sekondës. Teknologjia www mundëson të gjithë njerëzit të

futen në materialet që dëshirojnë, material i cili vazhdon të mbushë teknikën që

grumbullon dhe shpërndan informacionin fotogrametrik edhe nga “largësitë” për

qëllime edukimi.

Fotogrametria dixhitale sot regjistron zhvillime të kënaqshme. Evoluimi i saj ka

arritur të pasqyrojë edhe objekte e dukuri që më parë as që mund të mendoheshin, të

cilat kanë të bëjnë me zbulimin e pasurive nëntokësore, në arkeologji, në depërtimin

në brendësi të ndërtesave, në parashikimin e lëvizjes të dherave dhe erozionit etj. Me

arritjet e deritanishme në fushën e fotogrametrisë, është hapur rruga në përsosjen e

mëtejshme të programeve për zhvillimin e kurrikulave (dhe edukimit në përgjithësi),

në fushën e fotogrametrisë dhe në gjeomatikat e tjera. Në këtë mënyrë kurrikulat për

fotogrametrinë, horizontalisht dhe vertikalisht mund të zhvillohen në këto drejtime

kryesore:

1. Koncepte bazë të fotogrametrisë dixhitale.

2. Gjenerimi i imazheve fotogrametrike dhe orientimet e tyre.

3. Proceset e automatizimit të etapave që kanë të bëjnë me përmbushjen e

detyrave.

4. Gjenerimi i modeleve dhe ortofotoimazheve.

5. Përftimi i hartave nga fotografitë tokësore, ajrore dhe imazhet satelitore.

6. Përfitimi i hologramave dhe hartogramave, rëndësia e tyre.

36

Sengul,A etj: 3D GIS example. Istambul 2004 37

Roi,P etj: Atmospheric Smog Modelling. Istambul 2003


34

7. Spektri elektromanjetik i dritës së bardhë dhe shfrytëzimi i tij në fotogrametri

dhe RS , etj.

Drejtimet e mësipërme përfshijnë këto probleme bazë:

“Konceptet bazë” të fotogrametrisë dixhitale fillojnë me qëllimin kryesor të

fotogrametrisë e kanë të bëjnë me rikonstruimin e objekteve hapësinore nga

mbivendosja (ose jo) e fotografisë ajrore apo tokësore. Por dhe në formimin e rrjetit

të triangolacionit e nivelimit hapësinor në tokë dhe në model, metodat analoge,

analitike dhe dixhitale, në sistemet e vëzhgimet stereoskopike etj.

“Gjenerimi i imazheve të fotogrametrisë dixhitale “ fillon që nga koncepti i

imazhit dixhital, vazhdon me kërkesat e rezolucionit (aftësitë lejuese) të

imazhit/fotografisë. Ushtrimi i parë laboratorik është gjenerimi i çiftit stereoskopik të

fotografive ajrore. Këto imazhe do të përdoren në ushtrimet e mëtejshme laboratorike

që do të flitet më poshtë.

“Orientimi i brëndshëm” i imazheve, fotografive, rivendos pozicionin e tyre në

momentin e fotografimit me anën e 6 pikave orientuese të njohura. Kjo përbën punën

e dytë laboratorike. Një video-plotter ose me teknikën disponuese përdoret për këtë

qëllim.

“Orientimi i jashtëm” ka të bëjë me orientimin e imazhit stereoskopik kundrejt

sistemit gjeodezik tokësor (d.m.th. me koordinatat GPS të 6 pikave korresponduese

me pikat e orientimit të brendshëm), duke përdorur ekuacione kolineare. Me këto

procese përfundon etapa e orientimeve.

Orientimi i jashtëm realizohet gjithashtu me teknikën që përdoret për orientimin e

brendshëm. Së fundi, rezultatet krahasohen dhe rektifikohen (korrigjohen) kundrejt

koordinatave GPS.

“Automatizimi i matjes së pikave të ndryshme” është një nga etapat kyçe të

sistemit. Këtu nxënësit dhe studentët njihen me proçeset fondamentale të matjeve të

pikave që ndodhen në stereoçiftin e parë, për të siguruar saktësinë maksimale të

matjes së pikave/objekteve në stereoçiftin e dytë, të tretë, e kështu deri në stereoçiftin

e fundit të itinerarit. Së fundi, nxnënësit/studentët krahasojnë saktësinë e matjeve

reale me atë të parashikuar dhe, po të jetë e nevojshme, bëhen korrigjimet përkatëse.

“Rektifikimi dhe normalizimi i imazheve” përbën etapën e diskutimit të

koncepteve që kanë të bëjnë me rektifikimin e objekteve, përveç relievit. Këtu

kërkesat teorike mbi ngjashmërinë e stereoimazheve me realitetin përkatës, realizohen

me anën e gjeometrisë epipolare.

Për “Gjenerimin e Modelit Lartësor Dixhital” ekzistojnë dy metoda. Metoda e

parë ka të bëjë me zgjidhjen e ndërprerjeve hapësinore, duke përdorur ekuacione

kolineare dhe parametrat e orientimit të jashtëm të stereoçiftit. Metoda e dytë ka të

bëjë me paraqitjen e relievit nga stereomodeli, duke u mbështetur në ekuacionet e

parallakseve.

“Gjenerimi i ortoimazheve dixhitale” është etapa e fundit e problemit dhe ka të

bëjë me zbërthimin e teorisë që përfshihet në dy metodat e sipërpërmendura.

Etapat e sipërpërmendura së bashku me gjeomatikat dhe me shkenca të tjera,

tregohen grafikisht në fig.III.2, të cilat ndihmojnë në përftimin e njohurive të

nevojshme për fotogrametrinë.


35

Fig.III.2. Pёrshkrim paksa i detajuar nё fushёn e subjektit FG

Baza Teorike

Bazat e

fotogrametrisё

Remote

Sensing (RS )

Hartografi dhe

SIG

Shkenca

kompjuterike

Matematikё

Fizikё

Statistikё

Parimet bazё tё fotogrametrisë

Proçedimi i tё dhёnave

Teknika e fotogrametrisë

Vёzhgimet fushore dhe tё dhёnat

Analiza e tё dhёnave

Metodat e pёrpunimit të tё dhёnave

etj.

Hyrje nё sistemin gjeoinformativ

Hyrje nё gjeografinё fizike ,ekonomike dhe

oqeanografi

Tё dhёna bazё nё FG

Teknikat moderne dhe teknologjitё

Historiku i fotogrametrisë

Valёt dhe mikrovalёt nё fotogrametri

Fotogrametria nё menaxhimin e resurseve

Fotogrametria nё menaxhimin e mjedisit

Interpretimi i fotografive

etj

Sistemi gjeoinformativ

Satelitёt e vegjёl e tё mёdhenj

Mikrovalёt nё RS .Imazhet

RS nё menaxhimin e resurseve

Pёrpunimi i tё dhёnave etj

etj

Fotogrametria nё pёrftimin e hartave dhe

atlaseve

Lidhjet e hartografisё me fotogrametrinë

Modelet me 3D ,4D,5D dhe interpretimi i tyre

etj

Grafika kompjuterike pёr fotogrmetrinë

Programe kompjuterike

Sistemet e tё dhёnave bazё

Struktura e tё dhёnave

Automatizimi i proceseve .

Etj.

FOTOGRAME

TRI (FG)

Matematikё

Fizikё

Statistikё gjeografike


36

III.4 Edukimi në Remote Sensing (RS)

Remote Sensing (= telededeksion) është një teknologji që zhvillohet me shpejtësi,

që nga vitet 60 të shekullit të kaluar dhe është një nga faktorët më të rëndësishëm në

kërkimet hapësinore. Remote Sensing gjithmonë është konsideruar si disiplinë

shkencore që integrohet me disiplinat e tjera të gjeomatikave e në rradhë të parë me

hartografinë, fotogrametrinë, Sistemet e Informacionit Gjeohapësinor (SIG) dhe me

shkencën kompiuterike. Me përdorimin e Remote Sensing dhe teknologjive të tjera, si

gjeologjia, gjeomorfologjia, mjedisi etj, edukimi edhe në këto shkenca po luan një rol

parimor. Në këtë mënyrë edukimi sistematik në Remote Sensing vazhdon të shtyjë

ndikimin e vet dhe në fusha të tjera, të integruara më parë. Në kohën e sotme, me

lëshimin e satelitëve të vegjël, Remote Sensing po “shkrihet” në fotogrametrinë, të

cilët përdoren gjerësisht për probleme urgjente, siç janë përmbytjet , zjarret, erozioni

bregdetar etj.38

39

40

Imazhet satelitore, të përftuara nga lartësi të ndryshme janë mjaft

cilesore, sepse janë dixhitale dhe të skanuara, të marra në zona të caktuara të spektrit

elektromanjetik të dritës së bardhë. Tjetër përparësi të Remote Sensing ndaj

fotogrametrisë është se ato përfshijnë në imazhet e tyre sipërfaqe të mëdha të globit

tokësor dhe planeteve të tjerë çka nuk mund të merren me anën e rilevimit

fotogrametrik. Nga ana tjetër, rilevimet satelitore dhe imazhet e tyre krijohen pa

prezencën e njeriut dhe të pilotit.

Për këto arsye dhe të tjera si këto, skema e integrimit të Remote Sensing , dallohet

nga skemat e gjeomatikave të tjera, fig. III.3. Nga ana tjetër, edukimi në Remote

Sensing në vendin tonë ka hyrë me vonesë, për shkak të mungesës së ekspertizës dhe

përvojës, realizimit me vonesë të teknologjisë dhe sistemeve të tjera publike, etj.

Vetëm në fillim të shek. XXI filluan të vijnë ne Shqiperi imazhet e para satelitore

IKONOS edhe për pjesë të shkëputura të vendit tonë. Fillimi i shek XXI i dha një

shtysë të paparë teknologjisë Remote Sensing, sepse mjaft specialistë të institucioneve

publike e private morën pjesë në kurrikula për Remote Sensing, në vende të ndryshme

të Evropës. Kjo situatë solli me vete edhe importin e teknikes dhe të teknologjisë

Remote Sensing, me anën e të cilave u kualifikua një pjesë e konsiderueshme e

punonjësve tanë që sot punojnë me imazhet satelitore .

38

Erener,A etj: Analysis of Landslide Hazard Mapping. Pekin 2008 39

Ushtun,B: Soil Erosion modelling. Pekin 2008 40

Hua,Eh etj: Urban Change Detection. Pekin 2008


37

Fig.III.3. Detaje nё fushёn e subjektit DND (RS)

Konceptet bazë të RS

Procedimi i tё dhënave

Ndjesimet dhe teknikat e RS

Analiza e të dhënave hapёsinore

Punimet fushore .

Hyrje në sistemin e Gjeoinformacionit

Hyrje në gjeografinë fizike dhe në oqeanografi

Lidhjet e RS me fotogrametrinë

Fizika atmosferike

Mikrovalet . e RS

RS në menaxhimin e resurseve botërore

RS dhe zbatimet për mjedisin

Sistemi satelitor dhe transmetimi i të dhënave

Aspekte legale .

RS dhe menaxhim i ndryshimeve të mjedisit

Dixhitalizimet e skanimet

RS dhe SIG

RS dhe hartografia topografike

RS dhe hartografia tematike

Interpretimi i imazheve satelitore

Përftimi i modeleve 3D,4D,5D

Përftimi dhe përpunimi i të dhënave

Projektet dhe sistemet e shenjave

Grafika kompjuterike për RS

Teknika inteligjente

Programimi kompjuterik

SPG dhe saktësia e tyre

Integrimi në gjeomatikat

Matematikё

Fizikё

Informatikё

Statistikё gjeografike hapёsinore

Baza Teorike

Remote

Sensing

Bazat e RS

Hartografia

Shkenca

kompjuterike

Matematikë

Fizikë

Statistikë


38

Për gjimnazet (niveli i parë), rekomandojmë që nxënësit të njhen mirë edhe me

këto probleme të remote sensing.

Hyrje në RS dhe imazhet satelitore. Rëndësia dhe veçoritë e tyre.

Ndryshimet ndërmjet fotografive ajrore dhe imazheve satelitore në fusha të

ndryshme.

Teknikat që përdoren.

Për studentët (niveli i dytë), rekomandojmë që të njihen mirë me këto probleme:

Bazat e RS, konceptet dhe detyrat.

Gjeometria e imazheve satelitore.

Spektri elektromanjetik i dritës. Ngjyrat.

Teknika dhe teknologjia e RS.

Përdorimi i imazheve në fusha të shkencës. (Hyrje)

Për kandidatët e Doktoraturës (niveli i tretë), rekomandojmë që të njihen me

problemet e poshtshënuara:

Imazhet dhe RS. Lidhjet e RS me shkencën e gjeografisë dhe shkencat e tjera.

Korrigjimet gjeometrike.

Klasifikimet multispektrale.

Automatizimi dhe dixhitalizimi. Teknikat dhe teknologjitë.

Përvoja shqiptare në përdorimin e RS dhe imazheve.

Veçoritë e programeve të RS dhe prespektivat e tyre.

Termat që u përmendën më sipër për të tre nivelet, duhet të diskutohen me

specialistët përkatës, për krijimin e programeve përfundimtare si dhe strukturën e

literaturës mësimore.

III. 5 Edukimi me Sistemet e Informacionit Gjeografik (SIG=GIS)

Para shumë kohësh, informatika ka dëshmuar se ajo do ta ndihmojë njerëzimin.

Zhvillimi i shpejtë dhe cilësor i informatikës, me anën e programeve (softwares) dhe

teknikave (hardwares), ka bërë njerëzit të ndryshojnë mënyrën e punës. Mbi të gjitha,

informatika ka ndikuar fuqishëm në zhvillimin e shekncave të tjera, përfshi këtu edhe

gjeomatikat. SIG-u jep informacione të shumta (që ndahen në gjeografike dhe

atribute), të përftuara nga dixhitalizimi apo skanimi me lazer. Nëse hartografia,

fotogrametria dhe vëzhgimet satelitore përbëjnë burim informacioni, SIG-u mundëson

integrimin e të dhënave gjeo-referuese nga të gjitha burimet. Ai bën analizën e tyre

dhe mbi të gjitha jep paraqitjen dhe konceptimin e bazave të të dhënave, të

harmonizuara më së miri. Pra, SIG-u i shndërron të dhënat hapësinore/gjeografike në

informacion dhe në elemente vendimtare. Tashmë dihet se mjeti qëndror i

gjeoinformatikës është SIG-u. Rrjeti hartografik dhe ai gjeodezik gjithashtu përfshihet

në zbatimet e SIG-ut, instrumentet dhe metodat e së cilës shpejt u bënë “kuti e zezë”

(në kuptimin pozitiv të saj) dhe mbështetja kryesore e shkencave gjeomatike. Në

fillimet e shek.XXI hartografët dhe fotogrametristët u përballën me SIG-un për

zgjidhjen e problemeve që dalin nga informacioni gjeohapësinor, për të njohur më

mirë vlerat e SIG-ut për zgjidhjen e problemeve që kanë të bëjnë me menaxhimin e

burimeve tokësore dhe ato ujore etj. Këto kërkuan që përvoja tradicionale të

kombinohej me ato të teknologjisë së re. Në këtë aspekt, u rritën shumë kërkesat për

zhvillimin e kurseve e seminareve që adaptonin ndryshimet. Kjo do të thoshte se


39

skemat e edukimit dhe ato të trajnimit të zëvendësoheshin menjëherë me të rejat që

pasqyroheshin në skemat e reja.

Si pasojë e realizimeve të reja, edukimi gjeoinformatik u rrit shumë brenda një

kohe mjaft të shkurtër, deri në nivele konceptuale. Kështu që përveç përdorimit të

paketës SIG, ka edhe paketën e zhvillimit të vetë SIG-ut. Në këtë mënyrë, përveç

njohjes mbi bazat e SIG-ut, u kërkua dhe vazhdohet të kërkohet , qё të përftohen

njohuri të reja (për edukim e trajnim) për hartografinë, fotogrametrinë, remote

sensing, gjeologjinë etj, me ndërgjegje të plotë që ky edukim të jetë i përsosur. Për

këtë qëllim, edhe në vendin tonë, puna kërkimore-shkencore u përqëndrua në këto

çështje kryesore:41

1. Në përftimin e të dhënave hapёsinore ( instrumentalizimi dhe metodat e reja).

rilevimi kompjuterik,

dixhitalizimi e skanimi fotogrametrik dhe RS,

konvertimi nga harta analoge e të dhënave gjeohapësinore në formë dixhitale,

koleksione të dhënash të ndryshme nga rilevimet speciale etj.

2. Menaxhimi i të dhënave hapësinore ( instrumentat dhe metodat).

njohuri të reja mbi bazat e të dhënave në përpilimin dhe krijimin e hartave,

njohuri të reja mbi sistemet e menaxhimit,

njohuri të reja mbi sistemet e transmetimit dhe shkëmbimit të informacioneve,

njohuri të reja mbi sistemet dhe statistikat hapësinore, etj.

3. Në hartografimin dhe vizualizimin gjeoinformatik, që kanë të bëjnë me:

bazën matematike të hartave,

ligjet e përgjithësimit dhe ato të automatizimit hartografik.

Sistemet e Pozicionimit Global (SPG),

sistemet e shenjave hartografike dhe paraqitja e informacionit,

4. Menaxhimi dhe infrastruktura e informacionit gjeohapёsinor, që kanë të bëjnë

me:

standartet e të dhënave,

politikat e SIG-ut,

implementimin e kërkesave,

optimizimin e proçeseve gjeoinformatike etj,

Të katër fushat e cilёsuara më sipër, si dhe matematikat dhe shkenca të tjera

përbëjnë subjekte-bazë, të cilat kërkuan dhe vazhdojnë të kërkojnë që të përmirёsohet

përmbajtja e leksioneve e seminareve dhe të kurrikulave , në programet përkatëse.

Më zhvillimet marramendëse të Remote Sensing dhe teknologjisë, kërkesat pёr

specialistë të Remote Sensing janë në rritje të vazhdueshme, tashmë edhe në vendin

tonë. Por rruga kryesore në përgatitjen e kualifikuar të specialistëve të tillë dhe me

nivel të lartë bashkëkohor ёshtё interesimi në botë për edukimin në fushën e Remote

Sensing qё është rritur shumë dhe vazhdon të rritet me shpejtësi. Për këtë edukim në

vendin tonë, pranë departamentit të Gjeodezisë (Fakulteti Inxhineri Ndërtimi,

Universiteti Politeknik i Tiranës), është ngritur sektori “Gjeomatikat,” ku zhvillohet

edhe lënda Remote Sensing. Nga bazat e këtij sektori kanë dalë specialistë për

41

Agouris,P: Geospatial Information Management.Istambul 2005


40

Remote Sensing, madje një pjesë e tyre janë specializuar jashtë vendit dhe sot punojnë

në institucione shtetërore dhe private. Por, meqënëse zhvillimet e Remote Sensing

(në sensin pozitiv) janë të vazhdueshme e me ritme të shpejta, dhe se kërkesat për

imazhe satelitore me literaturën përkatëse, gjithashtu janë në rritje. Kështu që dhe

planet e programet e RS duhet të jenë gjithashtu në dinamike, duke reflektuar situatat

bashkëkohore, qoftë kjo edhe nëpërmjet internetit, korrespondencës me institucione

shkencore të vendit dhe ato të huaja, apo shumë më mirë nëpërmjet ballafaqimit me

specialistët përkatës. Madje ballafaqimet janë më efikase, sepse komunikon më mirë

lidhur me zhvillimet e fundit në Remote Sensing, apo në shkencat e tjera të

gjeomatikave.

Përsa i përket niveleve të edukimit në Remote Sensing mund të adaptohen (edhe

tek ne) tri metoda mjaft të përhapura në botën e zhvilluar, të cilat janë: edukimi në

shkolla të mesme, të larta dhe pasuniversitare (master dhe doktoraturë). Teknologjia e

Remote Sensing po zhvillohet me shpejtësi, nga përdorimi i ndjesuesve të rinj, nga

burime të reja informimi, nga zbatime të reja dhe nga metoda të reja përpunimi të

informacionit. Të gjitha këto na detyrojnë të përgatisim/azhurnojmë programet e

edukimit të Remote Sensing, jo vetëm në aspektin teorik, por edhe në atë praktik, në

shkolla dhe kurse të shpejta trajnimi. Ҫ do strukturë kurrikulare përgatitet duke u

mbështetur në qëllimin dhe audiencën e tyre. Në këtë kontekst, në programet e

shkollave, në vecanti në Universitet, programet e edukimit në Remote Sensing , duhet

të jenë origjinale dhe jo si komponente të lëndëve të tjera si hartografi, fotogrametri ,

gjeografi e gjetkë. Kjo edhe sepse në fotogrametri situatat e zhvillimit dhe edukimi

në Remote Sensing, tashmë janë mbështetur në disiplina shkencore të mirëfillta.

Nga kontaktet që kam patur me pedagogë të shkollave të ndryshme (gjimnaze)

dhe ata të Universiteteve, kam konstatuar se lënda e Remote Sensing ose nuk jepet

fare (në gjimnaze) ose prezantohet si komponente e fotogrametrisë (Universitet). Kjo

do të thotë se për edukimin Remote Sensing, aq i domosdoshëm, duhen shtuar

përpjekjet tona për të vendosur në vendin e duhur, madje edhe me raportin teori-

praktikë 1:1. Në këtë mënyrë studentët do të shpalosin aftësitë e tyre në proçedimin e

informacioneve që jep Remote Sensing në fusha të ndryshme dhe të rëndësishme, çka

përbën një kërkesë jo thjesht teknike, por me pjesëmarrjen e tyre në projekte serioze.

Duke u mbështetur në ato që u thanë më sipër, konstatohet se RS ka fituar

familiaritet dhe zbatim në vendin tonë, ku kërkesat për informacion gjeografik po

rriten me shpejtësi.

Për gjimnazet (niveli i parë), rekomandojmë që nxënësit të njihen edhe me këto

probleme të fotogrametrisë dhe tё Remote Sensing :

gjeneralitetet dhe përcaktimet në fotogrametri dhe Remote Sensing ,

gjeometria e fotografive ajrore,

stereoskopia,

varësia ndërmjet fotogrametrisë dhe remote sensing,

njohuri mbi fotogrametrinë tokësore dhe fushat e përdorimit të tyre.

Për studentët (niveli i dytë), rekomandojmë që ata të njihen edhe me këto

probleme :

mozaikët dhe ortofotot,

rilevimet fotogrametrike,

orientimet e fotografive ajrore dhe ato tokësore,

teknikat e fotogrametrisë,

krijimi i modeleve stereoskopike,

përdorimi i fotografive ajrore dhe tokësore,


41

Për kandidatët e Doktoraturës (niveli i tretë), rekomandojmë që kandidatët të njihen

edhe me problemet e poshtëshënuara:

sistemet e Pozicionimit Global (SPG=GPS) dhe përdorimet e tyre,

krijimi i modeleve 3D,

orientimi epipolar,

veçoritë e krijimit të hartave topografike nga fotografitë ajrore e tokësore,

fotogrametria në monitorimin e ndryshimeve në natyrë dhe shoqëri,

fotogrametria dixhitale dhe skanimi me lazer,

krijimi i hologrameve,

prespektivat e zhvillimit të fotogrametrisë,

Temat që u përmendën më sipër për të tre nivelet duhet të diskutohen me

specialistë përkatës, për krijimin e programeve përfundimtare si dhe në strukturën e

teksteve mësimore.

Një tjetër tendencë është integrimi i hartografisë në metodat e gjeomatikave të

tjera, komponentët bazë të të cilave konsiderohen si plotësuese. Objektiva tjetër për

rikonstruimin e kurrikulave dhe anketimeve është jo përsëritja e kurrikulave

tradicionale, (në përgatitjen e ekspertëve përkatës topografë, hartografë,

fotogrametristë, SIG-u etj), por të përgatitë menaxherë të kualifikuar në të gjithë

komponentët që kanë të bëjnë me zhvillimin e mjedisit.

Revolucioni dixhital ka bërë që të lindë hartografia dixhitale (ashtu si edhe

fotogrametria dixhitale etj), ku automatizimi tashmë është më prezent në proçeset e

përcaktimit të koordinatave gjeodezike trepërmasore 3D (x,y,z). Për çdo pikë në hartë

dhe në fotografi etj, ky automatizim bën të mundur arritjen e saktësisë së lartë për

njohjen cilësore të të dhënave në fotografi dhe imazhe satelitore, në hologramë dhe

ortofoto dixhitale. Aspekti profesional dhe ai i kërkesave të të punësuarve, është një

tjetër objektiv që del në evidencë me forcë, në mënyrë që zgjidhjet e problemeve që

shtrohen të jenë të sakta e me vlera të pritshme.

Revolucioni dixhital dhe automatizimi i të gjitha proceseve që kanë të bëjnë me

krijimin e hartave ka mundësuar bashkëpunimin ndërmjet institucioneve hartografike

të vendit tonë me ato të mjaft vendeve të tjera të botës së zhvilluar. Kjo është bërë

nëpërmjet intrasetit, shkëmbimeve të përvojës, pjesëmarrjes së specialistëve dhe

shkencëtarëve tanë në kongrese , konferenca e simpoziume shkencore ndërkombёtare,

në të gjitha disiplinat e gjeomatikave. Për këto probleme do të flitet në fund të punimit

të pjesës së dytë, të disertacionit. Nga studimi i një litërature të gjerë për edukimin

hartografik, me anën e kurrikulave për shkollat/gjimnaze me nxënës deri në 18

vjeçarë, është më se e domosdoshme për ata përgatitja e një libri.

III. 6 Disa detyra dhe tendenca për të ardhmen

Pavarёsisht nga rezultatet e arritura në fushën e hartografisë, fotogrametrisë,

remote sensing dhe SIG, jeta e përditshme në fushën e mendimit shkencor ka nxjerrë

nevojën e përsosjes së mëtejshme të teknikave, teknologjive, metodave dhe

metodologjive ekzistuese. Kjo edhe për faktin se ligjet absolute të natyrës, në shumë

raste, qëndrojnë mbi ligjet relative të shoqërisë njerëzore. Gjithashtu edhe në mos

zbatimin me përpikmëri të projekteve të mirёfillta, në mungesën e mjeteve për të

përballuar vështirsitë e njohura, në vetedukimin profesional të specialistëve përkatës

etj. Duke u mbështetur në një literaturë të gjerë shkencore dhe zbatuese, pasqyruar në

një literaturë të gjerë shkencore, kryesisht në materialet e kongreseve, të

konferencave, të simpozimeve shkencore ndërkombëtare dhe në ato të zhvilluara në

vendin tone. Kështu që më poshtë po renditim disa detyra dhe tendenca në përsosjen


42

e disa etapave dhe proceseve që kanë të bëjnë me fushat e shkencave që u trajtuan në

kapitujt e pjesës së parë të këtij punimi, si për shembull:

1. Në teknikë, teknologji dhe metodologji:

në përsosjen e vizualizimit kompjuterik,

në përshpejtimin e azhornimit të informacioneve,

në plotësimin e kërkesave të shumta pёr krijimin e hartave të reja tripërmasore

(3D), të realizuara në metoda të automatizuara 100%,

në përsosjen e vazhdueshme të metodave, teknikave e teknologjive që kanë të

bëjnë me përftimin cilësor e të dhënave bazë,

në shtrirjen e përdorimit të algoritmave që realizojnë përgatitjen e

automatizuar të hartave modele me shumë përmasa, duke përdorur gjerësisht shumë

fotografi dhe imazhe të marra nga toka, ajri dhe hapёsira,

në dixhitalizimin e infrastrukturës hapёsinore, si fushë e re për investigim më

të gjerë,

në plotësimin e kërkesave në rritje për të dhëna bazë, të nevojshme për të

zbatuar në SIG, në veçanti për monitorimin e ndryshimeve dinamike,

në përsosjen e teknologjisë RADAR me rezolucion të lartë të imazheve

satelitore për të përshpejtuar përftimin e informacioneve të reja,

në vazhdimin e kërkimeve për zhvillim, përftim dhe menaxhimin e të dhënave

hapёsinore, kohore dhe hartografim për zgjedhje tërësore semantike,

në vazhdimin e kërkimeve në fushat e analizave dhe gjeostatistikave e të

dhënave etj..

2. Në infrastrukturën e të dhënave hapёsinore:

në zhvillimin dhe menaxhimin e të dhënave bazë në shkallë nacionale,

regjionale e globale,

në përpunimin e metodave që kanë të bëjnë me harmonizimin e të dhënave

dhe të imazheve,

në integrimin e të dhënave hapёsinore me të dhënat ekonomike e mjedisore

për sipërfaqe të ndryshme të informacionit gjeografik,

në standartizimin dhe përnjohjen e të dhënave, në vlerësimin e tyre dhe në

proçeset e vlerёsimit të informacionit,

në kooperimin me degë dhe organizata të tjera shkencore e zbatuese,

të përcaktohen saktë rezolucionet e ndryshëm të imazheve, në funksion të

kërkesave,

në analizën dhe përsosjen e metodave të modelimeve me përmasa të

ndryshme, shkallën e rezolucionit dhe me transmetimin e tyre

në metodologjinë e analizës së të dhënave, kur këto përdoren gjatë

proçedurave SIG etj…

3. Në vizionin kompjuterik:

në zhvillimin e mëtejshëm të teorisë në fushat hartografi, fotogrametri, remote

sensing dhe SIG, me moton: të përshpejtohet vizioni kompjuterik,

në përpunimin e algoritmeve të reja për të realizuar analizat gjeometrike të të

dhënave nga imazhet, pavarësisht nga shkalla e tyre,

në zhvillimin e teknikave dhe metodologjive për nxjerrjen automatike të të

dhënave multindjesuese, multirezolucion, multispektral, hiperspektral dhe multikohor,


43

në gjenerimin e modeleve dixhitale të lartësisë (DEM) dhe në integrimin e

koncepteve për modelimin 3D brenda analizës së përdorimit të imazhit.

Detyra dhe tendenca të tjera përmenden edhe në kapitujt e paraqitur në pjesën e

parë të këtij punimi, të cilat dëshmojnë për një angazhim serioz e plot përgjegjësi

pune shkencore dhe zbatuese. Ato dëshmojnë qartë se me realizimin e tyre

parashikimet do të jenë më të sigurta, në veçanti në mbrojtjen e mjediseve nga

rreziqet e ndryshme gjeofizike dhe teknologjike. E gjithë shkenca botërore tashmë

është angazhuar për një integrim e përsosje të sofistikuar të detyrave që u vihen

përpara shkencëtarëve në botë. Nga kjo detyrë madhore nuk përjashtohet as shkenca,

organizimi i së cilës kërkon një impenjim serioz dhe urgjent.

Me zhvillimet e SIG-ut bashkëkohor në vendin tonë ( në shkollat e mesme e të

larta, publike e private), teknikat dhe teknologjitë e së kaluarës i kanë kaluar

ekspozitave, jo vetëm në institucionet publike, por edhe në ato private. Kjo situatë i ka

imponuar shoqërisë ribotimin e teksteve mësimore për SIG-un, të planeve e

programeve të tyre, specializimet përkatëse, brenda e jashtë vendit, në komunikimin e

informacionit on-line, e-learning etj.

Informatika dhe Sistemet e Informacionit Gjeohapësinor kanë hyrë edhe në

shkollat tona 9-vjeçare, programet e të cilave parashikojnë:

Për nivelin e parë:

hyrje në informatikë,

përdorimi i mikroordinatorёve ,

teknikat dhe programet,

hyrje në bazën e të dhënave,

konceptet e klasifikimit dhe përdorimit etj.

Për nivelin e dytë (gjimnazet), programet fiksojnë:

hyrje në SIG,

hyrje në trajtimin e të dhënave,

nocionet mbi bazën e të dhënave gjeografike, (natyrore dhe të shoqërisë).

hyrje në programet bashkëkohore të SIG-ut etj.

Pёr nivelin e tretё (Universiteti), programet pёrfshijnё:

analiza e tё dhёnave nё SIG,

analiza hapёsinore,

projekte mbi krijimin e SIG-ut,

pёrdorimi i programeve pёr SIG-un,

hyrje nё programet bashkёkohore tё SIG-ut etj.

Për nivelin e katërt, pasuniversitar, programet përfshijnë (në nivel më të lartë

shkencor), programin e nivelit të tretë, por me teori, koncepte, përdorime më të gjera

e më të thelluara dhe krejtësisht bashkёkohore dhe të perspectives.

Në departamentin e Gjeografisë, pranë Fakultetit Histori dhe Filologji, të UT,

lënda e SIG-ut zhvillohet duke u mbështetur në një literaturë shkencore të kohës,

përgatitur nga Profesor Pal Nikolli si dhe e azhornuar herë pas here.


44

KAPITULLI IV

TEKNIKAT DHE TEKNOLOGJITË

IV.1 Hyrje

Kohët e fundit, me zhvillimin relativ të teknologjisë dhe me rritjen e pandërprerë

të kërkesave nga marketingu, teknologjia LIDAR, si metodë e përftimit të

informacionit hapёsinor 3-përmasor të menjëhershëm, u zhvillua me një shpejtësi të

paparë. Sistemi LIDAR mundësoi të përftohet një sasi më e madhe të dhënash

efektive, të sakta, dixhitale dhe me rezolucion të lartë. Me anën e kësaj metode

konvertohen të dhënat e përftuara me metodën tradicionale në mënyrë automatike,

sipas algoritmeve të studjuara me kujdesin më të madh. Të gjitha këto ndihmojnë

thellësisht në proçedimin e të dhënave në mënyrë inteligjente. Të dhënat përftohen në

dy lloje: a) me anën e skanimit lazer dhe b) me imazh optik dhe dixhital, me

përparësitë dhe të metat e tyre.42

Megjithëse LIDAR përfton drejtpërdrejt modelin tre përmasor (3D) dhe

semantikёn e informacionit, përparësitë janë shumë të theksuara, prandaj edhe

vazhdojnë të përdoren me sukses, sidomos për strukturën e fotogrametrisë.

Ekzistojnë metoda të ndryshme në proçedimin me efikasitet të të dhënave edhe në

matematikat e tyre, d.m.th ndërmjet teknologjisë me traditë optike dhe me atë të

skanimit të të dhënave me lazer (RS). Pёr tё mёnjanuar disa defekte tё vogla, shumё

autorё mendojnё qё metodat e punёs tё mbёshteten nё ekuacione kolineare dhe nё

studime statistikore. Me fillimin e rilevimeve ndjesuese, u përgatitën shumë

instrumente. Vazhdimёsia e këtyre instrumenteve tashmë është e pandalshme me

qëllim për të realizuar objektivat e shumta pёr Remote Sensing. Meqёnёse teknologjia

RS ёshtё shumё e re, shikohet si domosdoshmёri vazhdimi i testimeve konkrete nё

terren, pёr tё realizuar klasifikimet e proçedimeve kryesore. Kjo me qëllim

evidentimin e marrëdhënieve reciproke ndërmjet disa parametrave, të cilët ndikojnë

në përzgjedhjen e duhur të ndjesuesve (sensorëve) që në etapat e para për krijimin e

hartave dhe produkteve të tjera.43

Studimet statistikore luajnë një rol të rëndësishëm edhe në përcaktimin e

përmasave të aparaturave dhe të instrumentave rilevues që vendosen në bordin e

avionit, të helikopterit apo të satelitit, sepse këto të fundit kanë përmasa dhe pesha të

ndryshme. Kështu, në tabelën IV.1, tregohet klasifikimi i satelitëve sipas përmasave

dhe peshave të tyre. Në kohën e sotme rreth Tokës sonë qarkullojnë mbi 600 satelitë

me përmasa e pesha të ndryshme, si dhe me perigje dhe apogje të ndryshme.44

42 Armenakis,K etj: Digital Mapping. Istambul 2005 43 Ehleri,M etj: New Developments and Chalenges. Istambul 2003 44

Dare,P: Small Format Digital Sensors. Pekin 2008


45

Tabela.IV.1

Instrumentet që vendosen në bordin e avionëve apo të satelitëve përftojnë imazhe

nga toka në disa pjesë të spektrit elektromanjetik (të quajtur kanale). Por , nëse

instrumentet duhet tё zbulojnë objektet e tokës, atёherё kёrkohen pajisje të tjera , të

quajtur spektometër, që identifikojnë dhe shndërrojnë të dhënat në informacione.

Parametrat më të rëndësishëm të këtyre instrumentave janë: rezolucioni hapësinor,

përmasat, pesha, fuqia dhe kosto, për të cilat kërkohet zvogёlimi i tyre dhe aftësitë për

futjen e teknologjisë së re. Kёto kërkesa po studjohen me interesim të madh në

shekullin që jetojmë.45

IV.2 Instrumentat e rilevimit

Instrumentet kryesorë të sotëm që përdoren në rilevim për qëllime hartografimi,

fotogrametrike dhe RS janë: aparatet, kamerat e fotografimit dhe aksesorët e tyre

(fig.IV.1), kryesisht dixhitalë, ku tregohen veçoritë dhe përparёsitë e kamerave

dixhitale me ato analoge. Në ditët e sotme, kamerat analoge janë zëvendësuar me

kamera dixhitale. Ky zëvendësim përbën ndryshim madhor për industrinë, në aspekte

të ndryshme të kësaj dukurie reale. Në markete “vërshojnë” ndjesues me

karakteristika të reja dhe me diferenca të mëdha, me saktësi në cilësinë e imazhit dhe

në formatin e të dhënave, pavarёsisht kostos së tyre më të lartë.

Parametrat e kamerave analoge që përdoren sot (në raste të veçanta ) janë ato që

kanë:

përmasat e filmit 23x23 cm,

largësinë vatërore f=150 mm (për kamerat me kënd shikimi të gjerë dhe

f=300 mm për kamerat me kënd shikimi normal) etj.

Rezolucion të lartë në kamerat me filma, d.m.th. me shumë se 100 çifte vijash

për milimetër (për filmat bardhë e zi) dhe 40-50 çifte vijash/mm për filmat me ngjyra.

Të dhënat e mësipërme, ndryshojnë në varësi të ndikimit atmosferik, tipit të filmit

dhe proçesit të zhvillimit të filmit. Në shumë raste imazhi analog mund të skanohet,

zakonisht me rezolucion 12.5-21 mikron (µ). Me dixhitalizimin e filmit rezolucioni

rritet ndjeshëm.

Për kamerat dixhitale nuk ka standarte për formatin e imazhit. Tregu ofron kamera

me format të madh (p.sh për Intergrafin DMC), kamera me format mesatar dhe

kamera me format të vogël. Shumica e këtyre kamerave kanë format katërkëndësh

këndrejtë, ku brinja më e madhe e formatit drejtohet në drejtim të fluturimit të avionit

(helikopterit,satelitit), për të zvogëluar numrin e fluturimit në zonën që rilevohet. Për

45 Kissiyar,O etj: Digital Cameras for a Photogrammetric Production. Pekin 2008

Klasaifikimi i satelitëve Pesha e satelitit

Satelitë të mëdhenj

Satelië të mesëm

Satelitë të vegjël

Mikro satelitë

Nano satelitë

Piko satelitë

Femto satelitë

Mbi 1000 kg

500-1000 kg

100-500 kg

10-100 kg

1-10 kg

0.1-1 kg

nën 100 gr


46

Intergrafin DMC formati mund të jetë 6.2x12.0 cm. Për kamerat dixhitale përmasat e

pikselit arrijnë nga 7-12 µ d.m.th për 12µ rezolucioni është afërsisht 50 çifte vijash

për milimetёr.

Kamerat që përdoren më shumë në ditë tona janë:

UltraCamX dhe Intergraf DMC

Leica SH51 dhe Leica SH52

Ndërsa si aksesore:

Spektometri

Radiometri

Fig. IV.1 Fotografimi ajror i territorit.

UltraCam-X ka filluar të përdoret që në vitin 2006, përgatitur nga kompania e

Microsoftit. Uniteti i ndjesuesve përbëhet nga tetë koka kamerash fig.IV.2, katër prej

të cilëve shërbejnë në përftimin e imazheve pankromatike, ndërsa katër të tjerat për të

përftuar imazhe me ngjyra, para të cilave vendosen filtrat me ngjyrat blu, jeshile,të

kuqe dhe infra të kuqe. Përmasat fizike të imazheve janë 10.39 cm me 6.78 cm, çdo

piksel ka përmasa 7.2µm dhe gjatësi lokale 100.5 mm, të shumta janë dhe nivelet e

ngjyrës gri. Të gjitha të dhënat e imazhit dixhitalizohen dhe depozitohen në paisje të

veçanta, sipas gjatësive valore të paracaktuara. Së fundi, realizohet kombinimi i

ngjyrave në funksion të tematikës së hartës, vazhdon me interpretimin automatik të të

dhënave dhe transmetimin e tyre në destinacion.

Kamera ёshtё dixhitale dhe përdoret gjerësisht për hartografim dhe monitorim të

biotopeve, në tipet e përdorimit të tokave etj. Si teknologji, ajo zhvillohet me ndjesues

të rinj,d.m.th. me rezolucion të lartë radiometrik dhe dinamik, ç’ka bëri që të rriten

shpejt kërkesat për to. Kjo rritje shpjegohet me faktin se proçeset e përftimit të

informacionit dhe vetitë radiometrike të imazheve dixhitale kanë një rëndësi të

veçantë për vlerёsime adeguate zbatimi në interpretimin dhe hartografimin e

objekteve sipërfaqësore. Kjo risi bëri që proçedimi i informacionit të realizohet në

mënyrë rigoroze si dhe në përsosjen e mënyrave të kontrollit të proçeseve.

Në dekadën (2000-2010) u përsos metodologjia në fokusimin e grumbullimit të të

dhënave si dhe në disa proçedime efikase, çka sollën dhe vlerёsime më të sakta në

shtrëngatat e erës, në hartografimin e përmbytjeve, dëmet nga zjarret në pyje, në

krijimin e planeve të sigurisë etj. Të gjitha këto shkurtuan ndjeshëm kohën e

grumbullimit të të dhënave dhe kohën e proçedimeve për gjenerimin e produktit


47

hartografik. Kjo teknikë e teknologji e futur në veprim, ka reduktuar edhe koston e

punimeve për tematikat e sipërpërmendura.

Ndjesuesit dixhitalë dhe gjeoreferimi i drejtpërdrejtë, e bëri këtë teknologji

parësore, ku llogariten drejtpërdrejt parametrat e orientimit të jashtëm të imazheve,

duke mënjanuar domosdoshmërinë e pranisë së tepruar të rrjetit të triangolacionit.

Fig. IV.2 Përfytyrimi i dyfishtë i bazuar në ndërtimin e kamerës ajrore.

Veçoria e kamerës UltraCam-X është se ajo funksionon në tri linja fluturimi fig.IV.2,

me 60% mbulesë të imazhit me njëri-tjetrin, si në drejtimin horizontal ashtu edhe në

atë vertikal me rezolucion objekti 5cm.

Skanimi i imazheve bëhet çdo 13 mikron, me gabim sistematik të papërfillshëm.

Gabimet në pikat e kontrollit gjeodezik arrijnë në 2cm (në rrafshin horizontal x,y) dhe

3cm në rrrafshin vertikal (z).

Etapat e punës me UltraCam-X dhe me format të madh, fillojnë me

parapërgatitjen e aerotrangolacionit automatik e deri në përftimin e produktit final

dixhital. Gjeometria e kamerës garanton kualitet të lartë dhe me gabime sistematike të

papërfillshme në produktin final.

Leica ADS-40 u hodh në treg në vitin 2000, me shumë sukses si një kamer

dixhitale, me kosto të ulët, me më pak unitet pajisjesh dhe me saktësi gjeometrike të

lartë, lehtësisht të përdorshme, me sistem stabiliteti dhe me kalibrim radiometrik

absolut. Gjatë viteve janë përsosur konceptet e funksionimit të kamerës dhe të


48

ndjesuesve, janë rritur aftёsitë e kanaleve në grumbullimin e të dhënave deri në 100

Mb etj.

Kamera preferohet në rilevime fotogrametrike për qëllime hartografimi tematik.

Bazohet në përftimin e imazheve me anën e 3-linjave fluturimi të menjëhershëm, por

edhe me 2-linja fig.IV.1 dhe IV.2. Gjithashtu mundësoi përftimin e shpejtë të

imazheve pankromatike e multispektrale, përpunoi stereomodelet e marra nga kënde

të ndryshme shikimi etj. Për shkak të skanimit linear, çdo imazh i marrë nga ASD-40

përmban shumë linja të skanuara. Sistemi ASD-40 operon jo vetëm me skanuesa

optikë, por edhe me sistemin GPS/IMU(Unitete të Matjeve Inerciale), sistem që gjatë

fotografimeve regjistron vazhdimisht pozicionin relativ dhe atë absolut si edhe

lartësitë e fotografimit (x,y,z). Në fig.IV.3, tregohen edhe etapat e punës deri në

krijimin e plotë të produktit hartografik.

Përveç kamerave të sipërpërmendura, përdoren edhe kamera të tjera, por cilësisht

konkuruese me UltraCam-X dhe Leica-40.

Spektometri shërben për të zbuluar dhe matur radiacionin e spekrtit

elektromanjetik të dritës që vjen nga objektet e fotografuara. Spektometri është një

nga aksesorët më të rëndësishëm në misionet hapёsinore dixhitale multispektrale,

sepse realizon detyra që nuk funksionojnë në misionet analoge.

Radiometria është shkenca e matjes së radiacionit në çdo pjesë të spektrit

elektromanjetik të dritës së bardhë, prandaj studion krijimin, transportimin dhe

absorbimin e energjisë elektromanjetike në çdo pjesë të saj duke përcaktuar sasinë,

cilësinë dhe efektet e radiacioneve të tilla.

Radiometri është një instrument që mat intensitetin e radiacionit elektromanjetik

në kanale të caktuara të spektrit si për shembull: gjatësinë valore të zonës së dukshme

të spektrit, në infra të kuqe, apo në zonat mikrovalore. Prandaj radiometri përbën

instrumentin që vlerёsohet pas spektrometrit.


49

Fig. IV.3 Etapat e punës deri në krijimin e plotë të produktit hartografik.

Përftimi i parametrave te

orjentimit te jashtëm

vendosja e sistemit koordinativ

po , jo

vazhdo

vendosja e 4 ÇD

llogaritja analitike ndërmjet imazhit dhe

koordinatave relative të pikave

përcaktimi i vleres së pikselit

imazhe të reflektuara

mozaiku i imazheve

Po Jo


50

IV.3 Evoluimi i teknikave dhe teknologjive

IV.3.1 Hyrje

Është e vështirë të gjendet ndonjë degë e shkencës që të ketë evoluar me kaq

shpejtësi e saktësi sa teknika dhe teknologjia e krijimit të hartave dhe komunikimit të

gjeoinformacionit, që nga fillimi i shek.XXI e deri në ditët tona. Kjo shpjegohet nga

disa faktorë, ndër të cilët përmendim:

kërkesa të shumta për informacione sa më të sakta e cilësorë dhe sa më të

shpejta në përdorim,

zvogёlimit të përmasave dhe peshave të teknikave të reja dhe të saktësive,

zhvillimit të konkurencave ndërmjet shteteve e firmave të ndryshme, etj.

Sigurisht që evoluimi i mëtejshëm i teknikave dhe teknologjive do të jetë më

interesant e më me vlera, në favor të kërkesave gjithnjë në rritje për informacione të

shpejta dhe cilësore, si dhe në zgjidhjen e shumë problemeve të tjera ekonomike dhe

strategjike.

IV.3.2 Teknikat dhe teknologjitë bashkёkohore

Gjatë shekullit XXI teknikat dhe teknologjitë e trashёguara nga shekulli XX jo

vetëm që janë përsosur ndjeshëm, por kanë mundësuar të përdoren edhe metoda të

reja në krijimin dhe komunikimin e informacionit gjeografik. Zhvillimi i vrullshëm i

tyre shpjegohet edhe nga faktorët që renditen më poshtë:

1. Integrimi i ndjesuesve të vendosur në bordin e mjetit fluturues (helikopter,

avion, satelit) realizoi saktësinë e matjes së objekteve më pak se 1 piksel dhe u

sigurua orientimi i drejtpërdrejtë i imazheve.

Ky sistem përbëhet nga paisje dhe aparatura që kanë të bëjnë me Sistemin e

Pozicionimit Global (SPG), me sinkronizimin e punës së aparaturave dhe me

ndjesuesit (sensorёt) e imazheve.

2. Interferometriku SAR (InSAR=InRADAR) përdoret për gjenerimin e

Modeleve Dixhitale të Lartësive (MDL=DEM), të përftuara nga imazhet RADAR etj.

Ky sistem përmirёson ndjeshëm informacionet e përftuara nga imazhet RADAR

dhe shërben në parashikimin e lëvizjeve të terrenit topografik, në prag të erozionit,dhe

rrëshqitjeve të tokave. Me fjalë të tjera, kjo proçedurë mundëson të realizohet me

saktësi të lartë të gjeolokalizimeve që paraqiten në imazhe.

3. Përdorimi i satelitëve të vegjël, ka mundësuar rritje të madhe informacionesh

në më shumë se 100 variante gjeofizike, madje me saktësi gjeometrike shumë të lartë.

Përdorimi i imazheve shërben për njohje më të detajuar , në shkallë lokale, siç janë:

zjarret në pyll, përmbytjet, rrëshqitjet e dherave, erozioni bregdetar etj.

4. Përdorimi i Kamerave Modulare Dixhitale ka mundësuar të rritet saktësia

gjeometrike e imazheve të përfituara në disa kamera ( për ngjyrat e caktuara të

spektrit elektromanjetik të dritës së bardhë) dhe të grumbulluara në një imazh të

vetëm, me përmasa fikse.

5. Është zgjidhur përfundimisht problemi i paraqitjes së relievit nënujor dhe ai që

ndodhet nën dëborë gjatë gjithë vitit. Në këtë mënyrë janë mënjanuar trajtimet

skematike të informacioneve lidhur me relievin nënujor dhe nën dëborë.

6. Janë krijuar teknologji të reja për satelitët që vëzhgojnë tokën,si për shembull

tipi Advanced Land Observing Satelite (ALOS) etj, të cilët regjistrojnë edhe objektet


51

e dukuritë që emetojnë në zonën e spektrit të dritës valë Infra të Kuqe të afërta (0.89

µm) dhe të mesme (deri 3.8 µm) etj.

7. Janë përpunuar algoritma, me anën e të cilave realizohet automatikisht

ndryshimi i vijës bregdetare të paraqitur në imazhe. Vlerёsimi i erozionit bregdetar

tashmë realizohet duke zbatuar efektin e gjatësive valore në ndryshimin e transportit

ranor dhe drejtpërdrejt nga të dhënat e radarit, apo të mjeteve të tjera.

8. Rilevimet termale janë shtrirë tashmë në të gjithë spektrin e rrezatimeve

termale, ç’ka ndikon ndjeshëm në sasinë dhe cilësinë e imazheve të përftuara nga

fotoregjistrimi natën. Janë të vlefshme sidomos në:

identifikimin e uniteteve dhe të strukturave gjeologjike,

studimin e lagështirës së tokave,

hidrologji,

zonat bregdetare,

zjarret e pyllit dhe zjarret e qymyrit,

seizmologji dhe meteorologji,

shkencat mjekёsore dhe ato veterinare,

modelimet mjedisore dhe sistemet ekologjike,

zbatimet ushtarake,

humbien e të nxehtit nga ndërtesat,

etj.

9. Sistemi i ri 3D NAVIGATOR së bashku me konceptin Stereofotohartë kanë

mundësuar që fotohartat të realizohen me një kosto 30% më të ulët, në krahasim me

metodat e zbatuara më parë.

10. Përdorimi i kamerave fotografimi dixhital-modular me ndjesuesa linearë ose

me ndjesuesa matricorë, siguron rezolucion dhe saktësi të lartë në disa centimetra (për

fluturimet e ulta të avionit, helikopterit dhe satelitëve të vegjël).

11. Teknikat speciale mundësuan që të merrej informacion nga përpunimi i

imazheve me sipërfaqe më të mëdha, nё krahasim me atë që merrej më parë duke

përshpejtuar në këtë mënyrë ekstradimin e informacioneve me kosto më të ulët.

12. Zhvillimet në teknologjinë www mundësuan që informacioni nga imazhet të

merrej më shpejt e me kosto më të ulët dhe të mundësohej transmetimi i tij online.

Lindi edhe intraneti, që mundëson furnizimin e sektorëve shkencorë me informacione

më të shumta se interneti, por të specializuara në shumë degë të shkencave.

13. Ndërtimi i kamerave dixhitale me skaner lazeri, mundësoi të përftohen imazhe

trepërmasore edhe në zonat urbane.

14. Teknikat dhe teknologjitë e reja mundësuan të zbatohen edhe metoda të reja

për krijimin e hartave siç janë:

metoda diagram-hartogram,

metoda hologramë,

metoda ortofoto,

metoda 3-5 përmasore (3D-5D),

metoda anamorfe,

për të cilat shkurtimisht flitet më poshtë.

Metoda diagram-hartogram u propozua të përdoret për hartografimin e

njëkohshëm të vlerave absolute dhe atyre relative. Në këtë metodë vlerat absolute

paraqiten me anën e figurave gjeometrike (rreth, katror etj), ndërsa vlerat relative

tregohen me anën e një ngjyre por me intensitete të ndryshme dhe brenda figurave

gjeometrike, të llogaritura këto në funksion të vlerave absolute përkatëse. Në dallim


52

nga metoda e diagramës (hartogramës), përmasat e figurave gjeometrike llogariten me

sipërfaqe më të saktë, në krahasim me metodën e harto-diagramës (metoda e parë),

sepse raportet llogariten në funksion të raportit të sipërfaqeve dhe jo të rrezeve

(brinjëve) të figurave gjeometrike. Ky dallim ka mundësuar që të rritet entropia e

përmbajtjes së hartave tematike si edhe perceptimi më i shpejtë se çfarë përmbajnë

shenjat fqinje në tërësinë e sipërfaqes së hartës.

Metoda hologramë, deri në vitin 2008 nuk është përdorur për qëllime

hartografike, sepse deri atëherë përdorej për qëllime speciale dhe me format mjaft të

kufizuar. Ndërsa në këtë datë u demostrua se metoda u përdor edhe për situata me

hapёsirë e thellësi të përmasave të çfarëdoshme. Madje me një qartësi të njejtë të

objekteve, në çfarëdolloj pozicioni të objekteve që përfshihen në suazёn e

hologramës.

Metoda ortofoto është përdorur qysh në shek.XX, por tashmë e përsosur sepse

me anën e skanimeve me lazer (njëkohësisht me dixhitalizimin e përmbajtjes

fotografike), përcaktohen edhe lartёsitё e terrenit dhe objekteve të tjera që paraqiten

në fotografi. Kjo situatë ka lehtësuar saktësimin e pozicioneve gjeografike të

objekteve, duke mundësuar kështu përdorimin e kësaj metode sidomos në

hartografimin topografik të territoreve përkatëse.

Metoda 3D-5D gjeti zbatim më të plotë e metodologji më të saktë në vitin 2000.

Kjo metodë përdoret në hartografimin e shumë tematikave gjeografike, hidrologjike

etj, sepse 3D përfaqëson paraqitjen trepërmasore të objekteve, 4D përfaqëson

dinamikën e objekteve dhe 5D shoqërimin e dukurive me zë (me shpjegimin e

objekteve e dukurive që ndeshen në seksione të caktuara.

Metoda anamorfe njihet qysh në shek.XX, por tashmë ajo përftohet në bazë të

dixhitalizimeve speciale, në formë pikash apo figurash të tjera gjeometrike. Kjo

metodë është për t’iu dhënë lexuesve një ide të përafërt mbi pozicionin e

kontinenteve, të njësive administrative dhe për territore me sipërfaqe dhe tematika të

çfarëdoshme. Këtu mund të përdoret edhe ngjysrosja e figurave gjeometrike (me

ngjyra të ndryshme), kjo për një realizim më të mirë informacioni, ashtu si tregohen

në tekstet e hartografisë.46

Sikurse vërehet nga shënimet e mësipërme, shumica e metodave të reja,

mbështeten në fotografitë ajrore, apo në imazhet satelitore. Janë këto që kanë dhënë

fotografi dhe imazhe me informacione jashtzakonisht të shumta dhe të sakta, mbi

bazën e të cilave kanë lindur metoda të reja pune dhe janë përhapur metodologji

racionale.

Ndërmjet teknikave e teknologjive bashkëkohore, përmendim disa prej tyre:

1. Fotoskanuesa fotogrametrikë, përdoren gjerёsisht për dixhitalizimin e

fotografive ajrore, me saktësi gjeometrike më të lartë (në krahasim me teknikën që

përdorej më parë), duke rritur cilësinë radiometrike nëpërmjet zëvendësimit të ngjyrës

gri me ngjyrë blu, si dhe në modifikimin e programeve dhe teknikës.

2. Fotokamera dixhitale, me anën e të cilave përftohen imazhet trepërmasore

(3D) fig IV.4 dhe IV.5 dhe kanë këto përparësi kryesore:

kanë hapёsirë regjistrimi fotografik të territorit si përgjatë fluturimit të avionit

ashtu dhe në gjerësi, duke reduktuar kohën e fluturimit dhe koston e punës,

përmasat e fotokamerës janë relativisht të vogla dhe kanë aftësi të japin

saktësi hapёsinore të saktë. Kamera përmban disa kanale për të regjistruar gjatësitë

valore infra të kuqe të afërta e të mesme (IK-a, IK-m),

46

Shehu,A, Nikolli,P. Elementë të hartografisë. Tiranë 2005 etj.


53

sistemi i ndjesuesit operon me një ekspozim kohe të shkurtër dhe ndjeshmëri

të lartë,

përdorimi i ndjesuesve të rinj, si p.sh. MATKART (v.2007), me anën e të cilit

konvertohen koordinatat hapësinore në çfarëdolloj sistemi koordinativ, në

projeksionet hartografike dhe në të dhënat gjeodezike,

etj.

E gjithë kjo teknikë e teknologji ka dhënë kontribut të shkëlqyer dhe ka ndikuar

ndjeshëm në reformat e reja që ka ndërmarrë shoqëria njerёzore. Duke evidentuar

edhe rolin në rritje të sektorit privat në realizimin e këtyre reformave, në globalizimin

dhe rritjen e bashkëveprimit duke zëvendësuar reformat tradicionale, veçanërisht në

vendet në zhvillim, siç është edhe vendi ynë. Madje, sistemet reformuese që u zbatuan

në vendet në zhvillim, rezultuan të jenë tepër të efektshme, sepse zëvendësuan

procedurat e vështira, të ngadalta, pak të sakta, në veçanti në mendimin gjeografik, në

hartografi, fotogrametri dhe SIG. Rinovimet e mëtejshme në sistemet e ndryshme të

aktivitetetit njerëzor dëshmuan se këto u shndërruan në Sisteme Informacioni.

Rritja e popullsisë në botë dhe prezenca e teknikave dhe teknologjive të reja

ndryshon në shfrytëzimin më intensive të burimeve natyrore. Kjo duke përpunuar

metoda e metodologji racionale, për të shfrytëzuar këto burime me kritere shkencore

të mirëfillta.


54

Fig IV.4 Aparatura fotografimi nga ajri.


55

Fig. IV.5 Aparatura fotografimi nga toka.


56

KAPITULLI V

DISA DETYRA DHE TENDENCA PЁR TЁ ARDHMEN

V.1 Hyrje

Pavarësisht nga rezultatet e arritura nё fushёn e hartografisё, fotogrametrisё,

remote sensing dhe SIG, jeta e pёrditshme nё fushёn e mendimit shkencor,ka nxierrё

nevojёn e pёrsosjes sё mёtejshme tё teknikave, teknologjive, metodave dhe

metodologjive ekzistuese. Kjo edhe pёr faktin se ligjet absolute tё natyrёs, nё shumё

raste qёndrojnё mbi ligjet relative tё shoqёrisё njerzore. Gjithashtu edhe nё

moszbatimin me pёrpikmёri tё projekteve tё mirëfillta, nё mungesёn e mjeteve pёr tё

pёrballuar vёshtirёsitё, nё vetedukimin profesional tё specialistёve pёrkatёs etj. Duke

u mbёshtetur nё njё literaturё tё gjёrё shkencore dhe zbatuese, pasqyruar, kryesisht nё

materialet e kongreseve e konferencave, tё simpoziumeve shkencore ndёrkombёtare

dhe nё ato tё zhvilluara nё vendin tonё. Mё poshtё po rendisim disa detyra dhe

tendenca nё pёrsosjen e disa etapave dhe proceseve qё kanё tё bёjnё me fushat e

shkencave qё u trajtuan nё kapitujt e pjesёs sё parё tё kёtij punimi, si psh:

1. Nё teknikё, teknologji dhe metodologji:

nё pёrsosjen e vizualizimit komjuterik,

nё pёrshpejtimin e azhurnimit tё informacioneve,

nё plotёsimin e kёrkesave tё shumta nё krijimin e hartave tё reja

trepёrmasore(3D), tё realizuara 100% me metoda të automatizuara,

nё pёrsosjen e vazhdueshme tё metodave, teknikave e teknologjive qё kanё tё

bёjnё me pёrftimin cilёsor të tё dhёnave bazё,

nё shtrirjen e pёrdorimit tё algoritmave qё realizojnё pёrgatitjen e

automatizuar tё hartave modeleve me shumё pёrmasa, duke pёrdorur gjёrёsisht

fotografi dhe imazhe tё marra nga Toka, Ajri dhe Hapësira,

nё dixhitalizimin e infrastrukturёs hapësinore, si fushё e re pёr investigim mё

tё gjёrё,

nё plotёsimin e kёrkesave nё rritje pёr tё dhёna bazё, tё nevojshme pёr t’u

zbatuar nё SIG, nё veçanti pёr monitorimin e ndryshimeve dinamike,

nё pёrsosjen e teknologjive RADAR me rezolucion tё lartё tё imazheve

satelitore pёr tё pёrshpejtuar pёrfitimin e informacioneve tё reja,

nё vazhdimin e kёrkimeve pёr zhvillim, pёrftim dhe menazhimin e tё dhёnave

hapësinore-kohore dhe hartografim, pёr zgjidhje tёrёsore semantike,

nё vazhdimin e kёrkimeve nё fushat e analizave dhe gjeostatistikave të tё

dhёnave,

etj.

2. Nё infrastrukturёn e tё dhёnave hapësinore:

nё zhvillimin dhe menazhimin e tё dhёnave bazё nё shkallё nacionale,

regjionale e globale,

nё pёrpunimin e metodave qё kanё tё bёjnё me harmonizimin e tё dhёnave

dhe tё imazheve,

nё integrimin e tё dhёnave hapësinore me tё dhёnat ekonomike e mjedisore,

pёr sipёrfaqe tё ndryshme tё informacionit gjeografik,


57

nё standardizimin dhe pёrnjohjen e tё dhёnave, nё vlerësimin e tyre dhe nё

proçeset e vlerёsimit tё informacionit,

nё kooperimin me degё dhe organizata tё tjera shkencore e zbatuese,

tё pёrcaktohen saktё rezolucionet e ndryshme tё imazheve, nё funksion tё

kёrkesave,

nё analizёn dhe pёrsosjen e metodave tё modelimeve me pёrmasa tё

ndryshme, shkallёn e rezolucionit dhe në transmetimin e tyre,

nё metodologjinё e analizёs sё tё dhёnave rastёr, kur kёta pёrdoren gjatё

proçedurave nё SIG,

etj.

3. Nё vizionin kompjuterik:

nё zhvillimin e mёtejshёm tё teorisё nё fushat hartografi, fotogrametri, remote

sensing dhe SIG, me moton:Tё pёrshpejtohet vizioni kompjuterik,

nё pёrpunimin e algoritmave tё reja pёr tё realizuar analizat gjeometrike të tё

dhёnave nga imazhet, pavarsisht nga shkalla e tyre,

nё zhvillimin e teknikave dhe metodologjive pёr nxjerrjen automatikisht të tё

dhёnave multindjesuese, multirezolucion, multispectral e hiperspektral dhe

multikohor,

nё gjenerimin e modeleve dixhitale tё lartёsive(DEM)dhe nё integrimin e

koncepteve pёr modelimin 3D brenda analizёs tё proçedimit tё imazhit,

etj.

Detyra dhe tendenca të tjera përmenden edhe në kapitujt e paraqitur në pjesën e

parë të këtij punimi, të cilat dëshmojnë për një angazhim serioz e plot përgjegjësi pёr

plane shkencore dhe zbatuese. Por gjithashtu ato dëshmojnë qartë se me realizimin e

tyre parashikimet do të jenë më të sigurta, në veçanti në mbrojtjen e mjediseve nga

rreziqet e ndryshme gjeofizike dhe teknologjike. E gjithë shkenca botërore tashmë

është angazhuar për një integrim e përsosje të sofistikuar të detyrave që u vihen

përpara shkencëtarëve në botë. Në këtë detyrë madhore nuk përjashtohet as shkenca

shqiptare, organizimi i së cilës kërkon një impenjim serioz dhe urgjent.


58

V.2 Përfundime për pjesën e pare

Sot, me zhvillimin e teknikave dhe teknologjive në botë është realizuar një

integrim i paparë edhe i shkencave gjeomatike, si dukuri e domosdoshme dhe reale.

Por konstatohet se në vendin tonë ky integrim sapo ka filluar, prandaj shtrohen detyra

të reja në konkretizimin më me forcë dhe urgjent. Në veçanti integrimi ndërmjet

hartografisë, fotogrametrisë, remote sening dhe sistemeve te informacionit

gjeohapёsinor. Realizimi me sukses i kësaj detyre do të përforcojë edhe më mirë

integrimin e këtyre shkencave të gjeografisë, në radhë të pare. Kjo do të thotë se

shkencat e sipërpërmendura në vendin tonë do të ecin paralelisht me hapin e

shkencave europiane dhe më gjerë, duke u shkëputur një herë e mirë nga koncepti i

vjetër se shkencat kanë “pavarёsi absolute”. Proçesi i ri “pavarësi relative” garanton

zhvillime të padiskutueshme pozitive në monitorimin, në menaxhimin dhe në

mbrojtjen e natyrës nga dëmet që i sjell shoqëria njerëzore, nё mirёqёnien e shoqёrisё

dhe nё mendimin logjik.

Në materialet e këtij disertacioni një rëndësi e veçantë i tregohet “edukimit

sistematik”, si metodë studimi dhe trajnimi, duke përfshirë këtu edhe shkencat

matematike, kompjuterike etj. Të gjitha këto kërkojnë riformulimin e programeve

ekzistuese si ato të shkollave ashtu edhe ato të kurseve, kurrikulave, anketimeve dhe

formave të tjera të edukimit e trajnimit.

Në këtë kontekst, mendoj se problemi i ngritur duhet t’i aktivizojë më shumë dhe

më mirë institucionet tona pёrkatёse. Ato duhet që të përshpejtojnë transmetimin e

rezultateve shkencore të arritura në botë dhe në vendin tonë në mënyrë që procesi i

edukimit dhe formimi i sigurt, të realizohet duke reduktuar barrikadat që i dalin

përpara. Në këtë kontekst, rëndësia e formimit hartografik në shkollat tona është më

se e domosdoshme, për të qënë mjet shprehës dhe komunikimi më i mirë. Ky formim

duhet të jetë efiçent dhe efektiv në të gjitha teknologjitë që trajtohen në këtë temë,

sepse:

a) sot në vendin tone, nё literaturën gjeografike (edhe për shkollat 9 vjeçare),

jepen fotografi ajrore dhe imazhe satelitore, bardh e zi dhe me ngjyra, që jep spektri

elektromagnetik i dritës së bardhë (por pa komentin e duhur njohës dhe rëndësinë e

tyre). Jepen harta pa treguar si ato janë krijuar (me përjashtim të literaturës

hartografike në Universitetet përkatëse) etj,

b) ka mbizotëruar koncepti i gabuar, jo vetëm në vendin tonë, por edhe në mjaft

vende të botës se hartografia dhe fotogrametria janë profesione dhe jo shkenca. Ky

koncept që ështё luftuar me vendosmëri, por që tashmë (shek XXI) është hedhur

poshtë me argumente shkencore të pakundështueshёm,

c) teza e njohur se hartat topografike janë përdorur kryesisht për zhvillimin e

luftimeve, hartat tematike i shpallin luftë varfërisë dhe injorancës, sëmundjeve dhe

mbrojtjes së natyrës nga degradimi, është një shembull i pakundështueshëm i

vërtetësisë se shkencat kanë pavarёsi relative.

d) mendimet pasive për Sistemet e Informacionit Gjeohapёsinor, që në fillimet e

saj si brenda vendit ashtu edhe jashtë vendit, gjithashtu kanë ndikuar negativisht në

zhvillim të mëtejshëm progresiv të tyre. Por në sajë të punës shkencore dhe praktike

dhe me argumente të pakundërshtueshme, SIG-u ngjit në” shkallët vertikale,”ku

ndodhet sot,

e) mendimet e gabuara të sipërpërmendura kanë ndikuar dhe vazhdojnë të

ndikojnë negativisht në formimin e shkencëtarëve dhe specialistëve në fushën e

gjeomatikave, pёrfshi kёtu edhe shkollat tona. Pёr kёtё arsye dhe tё tjera si kёto,

shkenca dhe zbatuesit e saj tashmё kanё mbetur prapa edhe nё fushёn e edukimit,


59

f) revolucioni dixhital ka bërë të lindin gjeomatikat dixhitale, ku automatizimi

është prezent në shumë proçese për krijimin e hartave (në masën 100%), në

përcaktimet e koordinatave gjeografike dhe atyre kilometrike (në sistemin e sotëm

global),

g) që nga balonat e Montgolfier-it në vitn 1783, nga baloni i F.Nadir, i cili

vendosi aparatin fotografik në koshin e balonit të tij, duke fotografuar Parisin në

vitin 1859, me fotografimet nga avioni që në fillim të Luftes i Botërore e deri në

ditët e sotme, me fotografimet satelitore etj, zhvillimi në të gjitha drejtimet është më i

qartë, përfshi këtu edhe vendin tone,

h) fotografimi ajror në vendin tonë, për krijimin e hartave topografike, është

kryer pjesërisht nga shërbimi gjeografik ushtarak Austro- Hungarez (gjatë Luftës I

Botërore), për krijimin e hartave me shkallë 1:75000 u realizua vetëm për Shqipërinë

veriore dhe atë të mesme. Në vitet 1935-1936 u krye fotografimi ajror tërësor për

Shqipërinë nga Instituti Gjeografik Ushtarak Italian, për krijimin e hartave me shkallë

1:50000. Në vitet 1957 nga shërbimet Ushtarake Sovietike dhe Instituti Topografik i

Ushtrisë Shqiptare, për krijimin e hartave topografike me shkallë 1:25000. Në po këtë

shkallë janë krijuar harta nga Instituti Gjeografik Çekosllovak, viti 1957. Imazhet e

para satelitore bardh e zi dhe me ngjyra për vendin tonë u morën kryesisht nga sateliti

IKONOS. Në kohën e sotme, në vendin tonë punohet me fotografi ajrore e tokësore

(për zona të pjesshme) dhe ato satelitore, për të gjithë territorin tonë dhe pjesëve të

veçanta të saj.

i) fotogrametria dixhitale sot jep imazhe me informacione më shumë se

fotografitë ajrore analoge edhe në zona të spektrit elektromanjetik të dritës, që u

shërbejnë gjeografisë dhe shkencave të tjera me cilësi të lartë. Mund të themi se hartat

e sotme topografike dhe të shkallëve të ndryshme kanë për bazë fotogrametrinë

dixhitale dhe ortofotot dixhitale. Ndërsa hartat tematike, në shumicën e tyre marrin

informacione të shumta prej fotografive ajrore dhe ato tokësore si edhe prej hartave të

botuara më pare,

j) kurrikulat për fotogrametrinë duhet të mbështeten mirë në shtatë detyra tё

paraqitura në paragrafin, III.3.1.

k) sa më sipër dhe të tjera, mendoj se fotogrametria sot i shërben edhe

gjeografisë më shumë se më parë. Prandaj lënda e fotogrametrisë së bashku me lëndën

e remote sensing të futen në programet mësimore në gjimnaze ( për njohuri të

përgjithshme) dhe me konceptet e proçeset bazë për universitetet përkatëse,

përshtatur nivelit shkencor bashkёkohor.

l) Remote Sensing (telededeksioni) është teknologji me zanafillë vitet 60 të

shekullit të kaluar me specifikat e veta shkencore e praktike, por me detyra globale.

Imazhet satelitore përfshijnë sipërfaqe më të mëdha se fotografitë ajrore, ç’ka e bën

të mundshëm përdorimin e tyre me prioritet edhe ne vendin tonë. Imazhet e satelitit

IKONOS-2 të përdorura edhe në vendin tone, kanë justifikuar investimet për to.

Prandaj, edukimi në fushën e shkencës së remote sensing është mëse i domosdoshëm

që të realizohet me seriozitet e shpejtësi pasi kërkesat për specialistё të tillë janë të

shumta.

m) dihet se mjeti qëndror i gjeoinformatikës janë Sistemet e Informacionit

Gjeografik (SIG). Rrjeti hartografik (projeksionet) dhe ai gjeodezik, ligjet e

hartografisë (ligjet e krijimit të gjuhës së hartës, ato të përgjithësimit, të matjeve etj),

komunikimi dhe transmetimi i informacionit etj, gjithashtu përftohen në zbatimet e

SIG-ut. Teknika dhe metoda e së cilës u bënë “kuti e zezë” (në kuptimin pozitiv të

saj) dhe mbështetja kryesore e shkencave gjeomatike. Të gjitha këto arritje janë

realizuar në një kohë relativisht të shkurtër ( në fillimet e shekullit XXI). Tek ne, për


60

realizimin e detyrave të mësipërme, janë përgatitur specialistë brënda e jashtë vendit.

Por që edukimi të jetë i plotë me këtë teknologji (që shpejt u bë shkencë) e me

ndërgjegje të plotë, duhet të jetë sistematik e në nivelet më të larta bashkohore

shkencore. Për këtë problem, në paragrafin III.5 jepen udhëzime për vazhdimin e

punës kërkimore-shkencore dhe zbatuese.

n) Një revolucion i vërtetë shkencor (gjatë shekullit XXI) është bërë në fushën e

teknikave që përftojnë imazhet.Kështu, nëse aparatet fotografikë të përdorura më parë

mbështeteshin nё fizikёn optike. Sot imazhet pёrftohen duke u mbёshtetur nё fizikёn

elektronike, ,madje me cilësi të lartë dhe kosto më të ulët. Përveç sa më sipër u tha,

nga përparësitë e teknikës dhe teknologjisë elektronike, më poshtë renditen edhe

përparësi të tjera:

pesha e aparaturave është më e reduktuar,

numri i itinerareve të fotografimit/shembullimit është reduktuar nga përdorimi

i dy dhe tre linjave,

zbërthimi i spektrit të dritës realizohet në aparatin marrës dhe regjistrues në

pajisje speciale,

në hapsirë funksionojnë satelitë me peshë nga 1000 kg, e më shumë, e deri në

100 gram e më pak për qëllime të ndryshme informacioni etj.


61

PJESA E DYTË ANKETIMI


62

KAPITULLI VI

VI.1 Hyrje

Për të përftuar shkallën e njohjes të nxënësve në fushën e përmbajtjes gjeografike

të hartave tematike, fotografive ajrore dhe imazheve satelitore, u organizua anketimi

ne tre shkolla (gjimnaze) në Tiranë. Ato jane, gjimnazi Sami Frasheri, Arben Broci

dhe Petro Nini Luarasi. Shtoj se ne vitin 2007 nje anketim i tille është kryer në

gjimnazin Sami Frasheri, si detyre e vënë për mbrojtjen e mikrtotezes time. Në këtë

kontekst realizohet edhe ndryshimi (në rritje ose jo) i njohurive gjeografike të

nxënësve në këto gjimnaze. Ky proçes është arritur me përdorimin e koncepteve dhe

metodave që i permban shkenca e statistikës gjeografike. Për këtë qëllim paraprakisht

u ndërtua dhe u miratua nga ana jonë programi i anketimit dhe i materialeve burimore

për çdo klasë të gjimnazeve të sipërpërmëndur. Këto u përgatitën dhe në funksion të

programit të lëndës së gjeografisë që zhvillohet në klasat e 10, 11 dhe 12. Përsa i

përket materialeve të zgjedhura për anketim, për herë të parë janë vendosur fotografi

ajrore dhe imazhe satelitore të cilat po përdoren gjërësisht në fusha të ndryshme të

jetës dhe të aktivitetit njerëzor por kjo edhe në vëndin tonë.

Nga përgjigjet e nxënësve u bë vlerësimi me nota për cdo nxënës, rezultatet e të

cilave janë në këtë pjesë të disertaconit tim. Për vlerësimin e dijeve të nxënësve nuk

jemi bazuar vetëm nga pergjigjet e pyetesorit, por veças u bë dhe vlerësimi gjuhësor i

përgjigjeve të tyre. Në vazhdim jepen pyetjet e anketimit për çdo klasë si dhe

përmbajtjen e pyetësorit të përshtatur në bashkëpunim me mësuesit e gjeografisë të

gjimnazeve në studim.

E ndjej të nevojshme të përsëris mendimin se:

“Ne besojmë në ripërtëritjen e ndërgjegjes publike dhe sociale përmes edukimit

dhe kulturës, sepse gjithashtu ndikon tek nxënësit dhe sdudentët tanë që të

përvetësojnë sa më mirë situatat që ka kaluar dhe që po kalon shoqëria njerzore, si dhe

ato të prespektivës. Madje kjo detyrë duhet të realizohet me përgjegjësi shoqërore dhe

me kërkesa serjoze dhe të sinqerta ndaj vetes.

Nga sa më sipër kuptohet se edukimi dhe kultura janë të lidhura shumë ngushtë

dhe pazgjithshmërisht me njëra tjetrën si një domosdoshmëri reale dhe morale. Këtu

qëndron edhe forca dhe efektiviteti i progresit dhe zhvillimit të shoqërisë njerëzore,

për të cilat sot po dëshmohet historikisht me të vërtetën.

Për këto i është dashur shoqërisë shumë punë dhe përpjekje kolektive dhe

individuale, duke kërkuar më shumë nga vetja se nga të tjerët.

Jeta e gjatë e shoqërisë njerëzore dëshmon gjithashtu se kur ka patur dhe ka

shkëputje të proçesit të edukimit nga kultura, aty zotëron prapambetja dhe fanatizmi

në shoqërinë njerëzore dhe tek individët.


63

VI.2 Pyetjet për “testin” e nxënësve të klasës 10, 11 dhe 12

Për testin e nxënësve u miratuan pyetjet e mëposhtme

1) Çfarë elementësh përmban harta? Cilët janë ato?

2) Me çfarë shenjash hartografike paraqiten elementët gjeografikë?

3) Me çfarë ngjyrash paraqiten elementët gjeografikë?

4) Si e vlerësoni paraqitjen estetike të elementëve që përmban harta? (vendosni

në një nga kutitë shenjën “X”)

5) Cili është vlerësimi i përmbajtjes së hartës?

6) Cilat janë të metat e kësaj harte në funksion të elementëve gjeografikë që ajo

përmban?

7) A është i pajisur sa duhet kabineti i gjeografisë në shkollën tuaj me bazën

materiale, në veçanti me harta, atlase, globe gjeografike, harta me tre përmasa

etj?

8) A janë të mjaftueshme orët e leksionit e të punës praktike tё projekteve për

përvetësimin e lëndës së gjeografisë?

9) A e përdorni kompjuterin?

10) A e përdorni internetin?

Shumë mirë mirë mesatar dobët





64

11) Si ju duket vendimi i M.A.SH për pajisjen e shkollave të mesme me teknikën

kompjkuterike.

12) Ku qëndron ndryshimi ndërmjet hartës dhe imazhit satelitor.

13) Nga përfitoni më shumë nga imazhi satelitor, apo nga harta dhe pse?

14) Çfarë objektesh gjeografike shikon te kjo pamje imazhi satelitor . (nga 10 të

mundshmet)

15) Ҫ farë objektesh gjeografike shikoni në fotografine ajrore (deri 5 objekte )

16) Ku dalloni me shume elementë gjeografikë:

ne nje fotografi ajrore ……………………………

ne nje imazh satelitor…………………………….

17) A e shfrytezoni internetin për informacione gjeografike dhe sa?

……………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………

--------------------------------------------

--------------------------------------------

--------------------------------------------

--------------------------------------------

--------------------------------------------

--------------------------------------------

--------------------------------------------

--------------------------------------------

--------------------------------------------

--------------------------------------------

--------------------------------------------

--------------------------------------------

--------------------------------------------

--------------------------------------------

--------------------------------------------


65

VI.3 Analiza dhe vlerësimi i anketimit

Materialet e dorëzuara nga nxënësit pjesëmarrës në anketim u analizuan dhe u

vleresuan nga grupi i mësueseve për të tre gjimnazet. Çdo grup pune përbëhet nga

mësuesi i lëndës së gjeografisë dhe i lëndës së gjuhës shqipe.

Analiza e materialit u krye për disa qëllime të caktuara. Kështu, në tabelat 1 & 2

jepen vlerësime të karakterit gjuhësor. Në tabelat 3 & 4 jepen vlerësime të karakterit

gjeo-informativ. Në tabelat 5 & 6 jepen disa rezultate të karakterit logjik dhe njohës,

ndërsa në tableat 7 & 8 jepen vlerësimet me nota për cdo klasë të gjimnazeve në

studim.

Klasa e dhjetё:

Pёrgjigje tё dhёna pёrgjithsisht me fjali tё shkurtra.

Mendime tё shprehura qartё.

Argumentim nё pёrgjithësi i plotё dhe i saktё i pёrgjigjeve.

Pёrdorimi i foljeve nё kohё tё pёrbёrё kryesisht nё kohёn e tashme.

Vihen re gabime tё dukshme drejtёshkrimore sidomos nё pёrdorimin e zanores |ё|

nё fund tё emrave nё numrin shumёs dhe shkrim jo tё plotё tё trajtёs sё shquar tё

emrave si dhe pёrdorim jo i drejtё tё nyjeve shquese.

Pёrdorimi i njё fjalori tё vakёt gjeografik.

Klasa e njembёdhjetё:

Pёrgjigje tё shkurtra.

Shprehje pёrgjithsisht tё sakta tё mendimit.

Argumentim i saktё i mendimit.

Pёrdorim nё pёrgjithsi i saktё si dhe i pasur i fjalorit gjeografik.

Foljet e pёrdorura janё nё kohёn e shkuar.

Gabime drejtshkrimore,sidomos pёrdorimi i gabuar apo mospёrdorimi i zanores |ё|

nё fund tё fjalive.

Klasa e dymbёdhjetё:

Pёrgjigje tё plota, dhe logjike.

Mendime tё shprehura qartё dhe të argumentuar saktё.

Folje nё kohёn e tashme.

Fjalor i pasur e i saktё i terminologjisё sё gjeografisё.

Koncepte tё shprehura saktё.

Gabime drejtёshkrimore mё tё rralla, tek-tuk të bie nё sy pёrdorimi apo

mospёrdorimi i zanores |ё| nё fund apo nё trup tё fjalёve. Qartёsi mendimi.

Saktёsi shprehjeje.


66

Tabela VI.1: Gjimnazi “Sami Frashëri”. Rregulla të karakterit gjuhësor.

Nr

Karakteristika

Klasa 10 Klasa 11 Klasa 12

Nxënës Nxënës Nxënës

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

Numri minimal i fjalive

Numri maksimal i fjalive

Numri mesatar i fjalive

Fjali në kohën e tashme

Fjali në kohën e shkuar

Fjali në kohën e ardhme

Fjali dëftore

Fjali kushtëzore

Fjali pyetësore

Fjali me subjekt në njëjës

Fjali me subjekt në shumës

Fjali me disa subjekte

40

176

92

73

78

33

77

75

28

58

42

32

38

220

135

98

37

36

144

55

45

72

65

73

110

115

95

120

23

38

150

47

27

49

45

98

Tabela VI.1.1: Gjimnazi Sami Frashëri, (viti 2007). Rregulla të karakterit

gjuhësor.

sd

Nr.

Karakteristika

Klasa I Klasa II Klasa III Klasa IV

Nxënës Nxënës Nxënës Nxënës

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

1







Fjali dëftore

Fjali kushtëzore

Fjali pyetësore




30

156

84

62

71

30

70

60

25

55

35

30

35

210

125

90

35

30

135

50

40

65

60

65

50

235

140

97

26

23

135

45

35

55

45

100

102

100

79

116

13

33

145

45

20

45

40

95


67

Tabela VI.2 : Gjimnazi Petro Nini Luarasi, (viti 2011). Rregulla te karakterit

gjuhësor.

Tabela VI.3: Gjimnazi Arben Broci ,viti 2011. Rregulla te karakterit gjuhësor.

Nr.

Karakteristika



1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12







Fjali dëftore

Fjali kushtëzore

Fjali pyetësore




29

178

98

62

18

18

120

50

15

55

45

44

33

182

100

70

25

23

122

55

20

58

50

45

35

185

110

75

25

25

130

60

25

60

55

60

Nr.

Karakteristika



1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12







Fjali dëftore

Fjali kushtëzore

Fjali pyetësore




20

160

82

55

15

16

100

40

10

48

38

36

25

165

85

64

20

20

102

45

15

50

42

38

28

168

95

68

22

22

122

52

20

55

48

52


68

VI.4 Disa rezultate të karakterit gjeoinformativ(GI)

Tabela VI.4: Gjimnazi Sami Frasheri (V.2011)

NR.

Karakteristika



1

2

3

4

5

6

7

Vendbanimet

Objektet e turizmit

Relievi

Infrastruktura

Hidrografia

Bimesia

Elementë të tjerë

5

4

23

21

20

2

-

8

5

22

21

22

7

-

12

11

18

21

19

13

-

Tabela VI.4.1: Gjimnazi Sami Frasheri (V.2007)

NR.

Karakteristika



1

2

3

4

5

6

7

Vendbanimet

Objektet e turizmit

Relievi

Infrastruktura

Hidrografia

Bimësia


4

4

22

22

21

2

8

7

3

23

23

23

8

12

8

5

18

18

18

14

16

9

5

19

18

19

4

16


69

Tabela VI.5: Gjimnazi Petro Nini Luarasi (V.2011)

Tabela VI.6: Gjimnazi Arben Broci (V.2011)

NR.

Karakteristika



1

2

3

4

5

6

7

Vendbanimet

Objektet e turizmit

Relievi

Infrastruktura

Hidrografia

Bimësia


5

5

24

23

22

1

-

6

4

22

22

23

6

-

10

6

19

18

19

11

-

NR.

Karakteristika



1

2

3

4

5

6

7

Vendbanimet

Objektet e turizmit

Relievi

Infrastruktura

Hidrografia

Bimësia


2

2

14

13

13

0

-

4

2

13

12

11

4

-

6

4

13

14

13

8

-


70

VI.5 Rezultate të karakterit logjik e njohës

Tabela VI.7: Gjimnazi Sami Frasheri(V.2011)

NR.

Karakteristika



1

2

3

4

5

6

Njohje e drejtpërdrejtë

Përfundime logjike

Përfundim logjik i drejtë

Përfundim logjik i veçantë

Përfundim i gabuar

Përfundim problematik

20

19

18

1

3

-

21

18

19

1

1

-

20

19

18

-

-

-

Tabela VI.7.1: Gjimnazi Sami Frasheri (V.2007)

NR.

Karakteristika



1

2

3

4

5


Përfundime logjike


Përfundim i gabuar


21

18

20

3

-

22

19

18

2

-

16

17

17

-

-

19

19

19

-

-


71

Tabela VI.8: Gjimnazi Petro Nini Luarasi (V.2011)

NR.

Karakteristika



1

2

3

4

5

6


Përfundime logjike



Përfundim i gabuar


19

20

17

-

2

-

20

19

18

-

3

-

21

20

21

1

-

-

Tabela VI.9: Gjimnazi Arben Broci(V.2011)

NR.

Karakteristika



1

2

3

4

5

6


Përfundime logjike

Pëerfundim logjik i drejtë


Përfundim i gabuar


16

14

13

-

4

-

17

14

14

-

4

-

18

15

16

1

2

-


72

VI.6 Sondazh mbi përdorimin internetit nga nxënësit.

Të dhënat e sondazhit mbi përdorimin e internetit nga nxënësit e gjimnazeve në

studim tregohen ne tabelën 10.

Tabela VI.10:

Në këtë tabelë vihet re se, në krahasim me të kaluarën, është rritur shumë numri i

nxënësve që përdorin internetin edhe për të përftuar informacion gjeografik.

Gjimnazi

Klasa

Numri i

nxënësve

Nxënësit që përdorin internetin për:

a) Informacione

te ndryshme

b) Informacion

gjeografik

1 2 3 4 5

Sami Frashëri

10

11

12

35

35

38

33

32

35

20

22

24

Petro Nini Luarasi

10

11

12

38

32

34

36

30

32

24

20

22

Arben Broci

10

11

12

30

34

29

27

32

27

18

22

20


73

Duke iu referuar tabelës 10 vihet re se nxënësit zënë një përqindje të

konsiderueshme që përdorin internetin për informacione të ndryshme. Ndërsa nxënësit

që e shfrytëzojnë për informacione gjeografike sic shikohet në kolonën (b) janë më të

pakët. Ata e përdorin internetin për informacione gjeografike gjatë pregatitjes së

projekteve. Projekti kurrikular është një përpjekje për të ushtruar nxënësit që të

hulumtojnë materjale dhe informacione gjeografike, t’i përpunojnë dhe të japin

zgjidhje problemeve të ndryshme që u kërkohen. Një nga burimet e rëndësishme është

teksti shkollor i një klase të caktuar, por në varësi të temës së projektit nxënësit

shfrytëzojnë dhe tekste të klasave të mëparëshme, sidomos kur projekti është

ndërlëndor. Burim tjetër informacioni është kërkimi në internet, si në kabinetin e

T.I.K.-ut, por dhe në familje dhe qëndra të internetit, shfrytëzimi i materjaleve në

biblotekën e shkollës, në median e shkruar dhe atë vizive, ku duhet të jetë dhe

orjentimi i mësuesit. Përveç këtyre informacioneve të shkruara, një vënd të

rëndësishëm duhet të zënë takimet me specialist të fushave të ndryshme, me zyrtarë,

me dëshmitarë ngjarjesh, me pedagog universiteti me prindër dhe më gjërë.

Duke iu referuar anketimit në përgjithsi nxënësit bëjnë një punë të mirë

hulumtuese, e cila shërben si një pikënisje për gjykime të drejta, për formimin e

individualitetit, dhe inteligjencës së tyre. Duke iu referuar tabelës 10 vihet re se

nxënësit në të tre gjimnazet që janë marrë në anketim, paraqesin ndjenjën e detyrës,

dhe të përgjegjësisë, gjithashtu tregojnë se ata kanë aftësi të punës në grup. Nxënësit

kanë aftësi në shfrytëzimin dhe interpretimin e informacioneve të marra nga harta të

ndryshme (fizike, tematike, turistike, politike, social-ekonomike) foto ajrore e

tokësore dhe imazheve satelitore. Interpretimi i të dhënave statistikore dhe grafikëve

të ndryshëm të popullsisë e të zhvillimit ekonomik dhe të temave të ndryshme

gjeografike tregon se një numër i konsiderueshëm i nxënësve, paraqesin aftësi në të

menduarit kritik e krijues.


74

VI.7 Harta, fotografi ajrore dhe imazhe satelitore për testin e nxënësve, sipas

klasave.

Grupi pedagogjik dhe udhëheqësi i temës së disertacionit miratuan këto

materjale burimore:

A) Harta fizike e gadishullit të Ballkanit e përdorur për anketim në klasën e 10

Fig.VI.1 Marë nga “Atlasi Gjeografik” i shtëpisë botuese ALBAS


75

B) Harta fizike e Shqipërisë e përdorur për anketim në klasën e 12

Fig.VI.2. Marë nga “Atlasi Gjeografik” i shtëpisë botuese ALBAS


76

C) Harta fizike e Kosovës e përdorur për anketim në klasën e 11

Fig.VI.3. Marë nga “Atlasi Gjeografik” i shtëpisë botuese ALBAS


77

D) Imazh satelitor i përdorur për anketim në klasën e 10

Fig VI.4. Marë nga www.google.com

E) Imazh satelitor i përdorur për anketim në klasën e 11

Fig. VI.5. Marë nga www.google.com


78

F) Imazh satelitor i përdorur për anketim në klasën e 12

Fig.VI.6. Marë nga www.google.com

G) Foto ajrore e përdorur për anketim në klasën e 10



79

K) Foto ajrore e përdorur për anketim në klasën 11


L) Foto ajrore e përdorur për anketim në klasën e 12

Fig.VI.9 Marë nga www.google.com


80

VI.8 Kriteret baze te vleresimit te permbajtjes se informacionit gjeografik.

Ne teorinë e hartografisë etapat e vlerësimit e të kritereve mbi përmbajtjen e

sistemeve të shenjave hartografike, fillimisht kanë ecur me hapa të ngadaltë. Disa

prej kritereve ku ka munguar vërtetësia dhe plotësia sasiore e informacioneve etj,

krijuan bazen per vleresime subjektive të informacionit dhe veshtirsuan përsosjen e

mëtejshme të hartave dhe fotografimeve.

Në shek XX, me njohjen mbi formën hartografike të transmetimit të

informacionit, u mundësua të përcaktoheshin kritere të drejta mbi përmbajtjen dhe

formën e informacionit të materialeve burimore si dhe mbi rregullat e përdorimit të

tyre. Në kohën e sotme kriteret e vlerësimit jane shtuar dhe përsosur në mënyrë të

pandalshme dhe progresive. Kjo me anën e sistemeve të informacionit gjeografik

(SIG), të sistemit të pozicionit global (SPG = GPS) të teorive dhe praktikave të

shkencave perkatëse etj.

Këto arritje vihen re edhe nga vetë shpalosja e këtyre kritereve si për shembull

nga:

1. vërtetësia dhe aktualiteti i informacionit,

2. lexueshmëria e hartës, e fotografive ajrore e tokësore, të imazheve satelitore,

të SIG-ut,

3. shkalla e perceptimit vizual të paraqitjes hartografike, fotogrametrike dhe të

imazheve satelitore,

4. përbërja dhe sasia e përmbajtjes së informacionit,

5. përpunimi, saktësia dhe përkatësia e informacionit sipas destinimit të tyre,

6. ligjeshmëria statistikore e perceptimeve,

7. rregullat e projektimit të sistemit të shenjave hartografike,

8. mënyra e llogaritjes të informacionit, etj,

Mbi këto kritere shkencore jemi mbështetur në përzgjedhjen e materialeve

burimore të anketimit në disertacion, përfshi ketu dhe ortofotoimazhe, në paraqitjen

grafike si dhe në metodologjinë e përpunimit e të dhënave statistikore.


81

VI.9. Vlerësimi i nxënësve me nota sipas klasave

Tabela VI.11. Gjimnazi Sami Frasheri

Nota

klasa

5 6 7 8 9 10 Σ Nota

Mes.

1 2 3 4 5 6 7 8 9

10 2 4 5 6 8 10 35 8.3

11 3 3 4 7 7 11 35 8.3

12 1 4 5 6 8 14 38 8.1

Σ 6 11 14 19 23 35 108 8.23

Ne % 5.56 10.19 12.96 17.59 21.30 32.41 - -

Tabela VI.12. Gjimnazi Petro Nini Luarasi

Nota

klasa

5 6 7 8 9 10 Σ Nota

Mes.

1 2 3 4 5 6 7 8 9

10 2 3 5 7 9 12 38 8.34

11 2 2 5 5 10 8 32 8.34

12 3 3 4 6 9 9 34 8.24

Σ 7 8 14 18 31 26 104 8.31

Ne % 6.73 7.69 13.46 17.31 29.81 25.0 - -

Tabela VI.13. Gjimnazi Arben Broci

Nota

klasa

5 6 7 8 9 10 Σ Nota

Mes.

1 2 3 4 5 6 7 8 9

10 5 5 4 4 6 6 30 7.63

11 4 5 5 5 8 7 34 7.85

12 2 3 5 5 6 8 29 8.17

Σ 11 13 14 14 20 21 94 7.88

Ne % 11.83 13.98 15.05 15.05 21.51 24.58 - -


82

VI.10. Paraqitja grafike e tabelave të vlerësimit me nota sipas klasave dhe

gjimnazeve.

A) Gjimnazi Sami Frashëri

0

5

10

15

5 6 7 8 9 10

Fre

kue

nca

Notat sipas nxënësve

Klasa 10

0

5

10

15

5 6 7 8 9 10

Fre

kue

nca


Klasa 11

0

5

10

15

5 6 7 8 9 10

Fre

kue

nca


Klasa 12

0

5

10

15

20

25

30

35

40

5 6 7 8 9 10

Fre

kue

nca


Grafiku përmbledhës


83

B) Gjimnazi Petro Nini Luarasi

0

5

10

15

5 6 7 8 9 10

Fre

kue

nca


Klasa 10

0

5

10

15

5 6 7 8 9 10

Fre

kue

nca


Klasa 11

0

5

10

15

5 6 7 8 9 10

Fre

kue

nca


Klasa 12

0

5

10

15

20

25

30

35

40

5 6 7 8 9 10

Fre

kue

nca




84

C) Gjimnazi Arben Broci

0

5

10

15

5 6 7 8 9 10

Fre

kue

nca


Klasa 10

0

5

10

15

5 6 7 8 9 10

Fre

kue

nca


Klasa 11

0

5

10

15

5 6 7 8 9 10

Fre

kue

nca


Klasa 12

0

5

10

15

20

25

30

35

40

5 6 7 8 9 10

Fre

kue

nca




85

VI.11. Histogramet e rezultateve sipas klasave viti 2011

A) Gjimnazi “Sami Frashëri”

0

5

10

15

5 6 7 8 9 10

Fre

kue

nca


Klasa 10

0

5

10

15

5 6 7 8 9 10

Fre

kue

nca


Klasa 11

0

5

10

15

5 6 7 8 9 10

Fre

kue

nca


Klasa 12


86

B) Gjimnazi Petro Nini Luarasi

0

5

10

15

5 6 7 8 9 10

Fre

kue

nca


Klasa 10

0

5

10

15

5 6 7 8 9 10

Fre

kue

nca


Klasa 11

0

5

10

15

5 6 7 8 9 10

Fre

kue

nca


Klasa 12


87

C) Gjimnazi Arben Broci

0

5

10

15

5 6 7 8 9 10

Fre

kue

nca


Klasa 10

0

5

10

15

5 6 7 8 9 10

Fre

kue

nca


Klasa 11

0

5

10

15

5 6 7 8 9 10

Fre

kue

nca


Klasa 12


88

VI.12. Numri i vajzave dhe djemve sipas klasave dhe gjimnazeve

1820 19

0

10

20

30

40


A. Gjimnazi "Sami Frashëri"

1917

22

0

10

20

30

40


B. Gjimnazi "Petro Nini Luarasi

14

20

16

0

10

20

30

40


C. Gjimnazi "Arben Broci"

17 15

19

35 35 38 38

19

15

32 34

12

30

16

34

14 13

29


89

VI.13. Nota mesatare (n.m) dhe mediana (m)

A) Gjimnazi “Sami Frasheri”

Klasa 10

Klasa 11

Klasa 12

Numri i

nxënësve .. …. ….. …… …….. ……….

Notat 5 6 7 8 9 10

8.3 m

Numri i

nxënësve … … …. ……. ……. ………..

Notat 5 6 7 8 9 10

8.3 m

Numri i

nxënësve . …. ….. …… ……. …………..

Notat 5 6 7 8 9 10

8.1 m


90

B) Gjimnazi “Petro Nini Luarasi”

Klasa 10

Klasa 11

Klasa 12

Numri i

nxënësve .. … ….. ……. ……… …………

Notat 5 6 7 8 9 10

8.34 m

Numri i

nxënësve .. .. ….. ….. ………. ……..

Notat 5 6 7 8 9 10

8.34 m

Numri i

nxënësve … … …. …… ……… ………

Notat 5 6 7 8 9 10

8.24 m


91

C) Gjimnazi “Arben Broci”

Klasa 10

Klasa 11

Klasa 12

Numri i

nxënësve ….. ….. …. …. …… ……

Notat 5 6 7 8 9 10

7.63 m

Numri i

nxënësve …. ….. ….. ….. …….. …….

Notat 5 6 7 8 9 10

7.85 m

Numri i

nxënësve .. … ….. ….. …… ……..

Notat 5 6 7 8 9 10

8.17 m


92

VI.14. Ekuacionet e regresit. Tabelat e përgjithshme dhe grafikët

A) Gjimnazi “Petro Nini Luarasi”; klasa 12

Tabela VI.14

Në këtë tabelë ekuacioni i regresit rezulton të bjerë në kuadratin e dytë të sistemit koordinativ, ku vlerat e koefiçientit të regresit r ≈ 1.0 dhe mr = 0.067

Nr. Nota

xi

Frek

yi

)

)

)2

)2

)

Ekuacioni i regresit

1 5 3 -2.5 -2.667 6.25 7.11 6.668 y = a + bx

b = 1.371

a = -4.616

y = -4.616+1.371x

kur x = 0, y = -4.616

y = 0, x = 3.367

2 6 3 -1.5 -2.667 2.25 7.11 4.000

3 7 4 -0.5 -1.667 0.25 2.78 0.834

4 8 6 +0.5 +0.333 0.25 0.11 1.666

5 9 9 +1.5 +0.333 2.25 11.11 4.000

6 10 9 +2.5 +3.333 2.25 11.11 8.332

∑ 45 34 0 0 17.50 39.33 25.500

x 7.500

y 5.667

σ2 2.917 6.56

σ 1.708 2.560

S2

3.5 7.78

S 0.697 1.045

v 22.773 45.174

k 1.367 0.609

r 0.914

m r 0.067 -6

-5

-4

-3

-2

-1

0

0 1 2 3 4 5 6

y = -4.616+1.371x

x

-y


93


Tabela VI.15

Nr. Nota

xi

Frek

yi

)

)

)2

)2

)


1 5 2 -2.5 -3.333 6.25 11.11 8.332 y = a + bx

b = 1.73

a = -7.64

y = -7.64 + 1.73x

kur x = 0, y = -7.64

y = 0, x = 4.42

2 6 2 -1.5 -3.333 2.25 11.11 5.000

3 7 5 -0.5 -0.333 0.25 0.11 1.667

4 8 5 +0.5 -0.333 0.25 0.11 1.667

5 9 10 +1.5 +4.667 2.25 21.78 7.000

6 10 8 +2.5 5.67 6.25 7.11 6.667

∑ 45 38 0 0 17.50 51.33 30.333

x 7.500

y 5.333

σ2 2.917 8.555

σ 1.708 2.925

s2

3.5 10.266

s 0.697 1.30

v 22.773

k 0.018 0.551

r 0.988

m r 0.010

Në tabelën VI.15 ekuacioni i regresit rezulton të bjerë në kuadratin e dytë në sistemin koordinativ, ku vlera e koeficientit të regresit është 0.988 dhe gabimi

mesatar katror i koeficientit të korelacionit mr = 0.010

-10-9-8-7-6-5-4-3-2-10

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

y = -7.64+1.73x

x

-y


94


Tabela VI.16

Nr. Nota

xi

Frek

yi

)

)

)2

)2

)


1 5 2 -2.5 -4.33 6.25 18.75 10.32 y = a + bx

b = 1.83

a = -7.40

y = -7.40 + 1.83x

kur x = 0, y = -7.40

y = 0, x = 4.04

2 6 3 -1.5 -3.33 2.25 11.09 5.0

3 7 5 -0.5 -1.33 0.25 1.77 0.66

4 8 7 +0.5 +0.67 0.25 0.45 0.34

5 9 12 +1.5 1.67 +5.67 32.15 8.50

6 10 9 +2.5 5.67 +2.67 7.13 6.68

∑ 45 38 0 0 17.50 7.13 32.0

x 7.500

y 6.33

σ2 2.917 11.89

σ 1.708 3.45

S2

3.5 11.89

s 0.697 1.408

v 22.77 46.0

k 1.829 0.448

r 0.9540 8.906

m r 0.073 0.073

Me të dhënat e tabelës VI.16 ekuacioni i regresit rezulton të bjerë në kuadratin e dytë të sistemit koordinativ, ku vlerat e koefiçientit të regresit r ≈ 1 dhe

mr = 0.073.

-10-9-8-7-6-5-4-3-2-10

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

y = -7.40+1.83x

x

-y


95

B) Gjimnazi “Sami Frasheri”; klasa 12

Tabela VI. 17

Nr. Nota

xi

Frek

yi

)

)

)2

)2

)


1 5 1 -2.5 -5.33 6.25 28.41 13.325 y = a + bx

b = 2.25

a = 6.33-2.25.7.5=-10.55

y = -5.455 + 2.25x

kur x = 0, y = -10.55

y = 0, x = 4.69

2 6 4 -1.5 -2.33 2.25 5.43 3.495

3 7 5 -0.5 -1.33 0.25 1.77 0.665

4 8 6 +0.5 -0.33 0.25 0.11 0.165

5 9 8 +1.5 1.67 2.25 2.79 2.550

6 10 14 +2.5 5.67 2.25 58.83 19.175

∑ 45 38 0 0 17.50 97.34 39.375

x 7.500

y 6.833

σ2 2.917 16.223

σ 1.708 4.028

s2

3.5

s 0.697

v 22.773

k 0.023

r 0.9540

m r 0.007

Në tabelën VI.17 ekuacioni i regresit rezulton të jetë normal dhe ndodhet në kuadratin e dytë të sistemit koordinativ të miratuar, ekuacioni i regresit

r = 0.9540 dhe mr = 0.007, që dëshmon për lidhje të ngushtë ndërmjet xm, y

-6

-5

-4

-3

-2

-1

0

0 1 2 3 4 5 6

y = -5.455+2.25x

x

-y


96

B) Gjimnazi “Sami Frasheri”; klasa 11

Tabela VI.18

Nr. Nota

xi

Frek

yi

)

)

)2

)2

)


1 5 3 -2.5 -2.831 6.25 8.026 7.082 y = a + bx

b = 1.508

a = -5.455

y = -5.455 + 1.5x

kur x = 0, y = -5.455

y = 0, x = 3.62

2 6 3 -1.5 -2.833 2.25 8.026 4.250

3 7 4 -0.5 -1.833 0.25 3.360 0.916

4 8 7 +0.5 +1.167 0.25 1.362 0.584

5 9 7 +1.5 +1.167 2.25 1.362 0.584

6 10 11 +2.5 +5.167 6.25 26.700 12.918

∑ 45 35 0 0 17.50 48.848 26.334

x 7.500

y 5.833

σ2 2.917 8.141

σ 1.708 9.770

s2

3.5

s 0.697 0.763

v 22.773 28.467

k 1.505

r 0.901

m r 0.189

Tabela VI.18 përmban të dhëna me të cilat rezulton se ekuacioni i regresit ndodhet në kuadratin e dytë në sistemin koordinativ të pranuar, ku ekuacioni

i regresit është r = 0.901 dhe mr = 0.189, si edhe me x = 3.62 dhe y = -5.455.

-6

-5

-4

-3

-2

-1

0

0 1 2 3 4 5 6

y = -5.455+1.5x

x

-y


97

C) Gjimnazi “Sami Frasheri”; klasa 10

Tabela VI.19

Nr. Nota

xi

Frek

yi

)

)

)2

)2

)


1 5 2 -2.5 -3.833 6.25 14.692 9.582 y = a + bx

b = 1.51

a = -5.49

y = -5.49 + 1.51x

kur x = 0, y = -5.49

y = 0, x = 3.64

2 6 4 -1.5 -1.833 2.25 3.360 2.750

3 7 5 -0.5 -0.833 0.25 0.694 0.416

4 8 6 +0.5 +0.167 0.25 0.028 0.084

5 9 8 +1.5 +2.167 2.25 4.696 3.250

6 10 10 +2.5 +4.167 6.25 17.364 10.418

∑ 45 35 0 0 17.50 40.834 26.500

x 7.500

y 5.833

σ2 2.917

σ 1.708

s2

3.5

s 0.697 0.762

v 22.773 0.649

k 1.514

r 0.991

m r 0.007

Të dhënat e tabelës VI.19 na dëshmojnë për vlerën maksimale të ekuacionit të regresit r = 0.991 dhe mr = 0.007 d.m.th. me vlerë shumë të lartë të koefiçientit të

regresit dhe vlerë tepër të vogël të koefiçientit të korelacionit.

-6

-5

-4

-3

-2

-1

0

0 1 2 3 4 5 6

y = -5.49+1.51x

x

-y


98

D) Gjimnazi “Arben Broci”; klasa 12

Tabela VI.20

Nr. Nota

xi

Frek

yi

)

)

)2

)2

)


1 5 2 -2.5 -2.83 6.25 8.01 7.075 y = a + bx

b = 1.124

a = 3.600

y = 3.600+1.124x

kur x = 0, y = 3.6

y = 0, x = -3.20

2 6 3 -1.5 -1.83 2.25 3.35 2.745

3 7 5 -0.5 +0.17 0.25 0.03 0.085

4 8 5 +0.5 +0.17 0.25 0.03 0.085

5 9 6 +1.5 +1.17 2.25 1.37 1.755

6 10 8 +2.5 3.17 6.25 10.05 7.925

∑ 45 29 0 0 17.50 22.84 19.670

x 7.5

y 4.83

σ2 2.917 3.807

σ 1.708 1.951

s2

3.5

s 0.697

v 22.773

k 1.124

r 0.984

m r 0.032

Në këtë tabelë ekuacioni i regresit rezulton të jetë normal, për faktin se notat 5 dhe 6 janë të pakta në këtë klasë dhe se - r - është afërsisht e barabartë me një

(r = 1)

0

1

2

3

4

5

6

-6 -5 -4 -3 -2 -1 0

y = 3.600+1.124x

y

-x


99

C) Gjimnazi “Arben Broci”; klasa 11

Tabela VI.21

Nr. Nota

xi

Frek

yi

)

)

)2

)2

)


1 5 4 -2.5 -1.667 6.25 2.78 4.168 y = a + bx

b = 0.724

a = 0.237

y = 0.237+0.724x

kur x = 0, y = 0.237

y = 0, x = 0.237

2 6 5 -1.5 -0.667 2.25 0.44 1.000

3 7 5 -0.5 -0.667 0.25 0.44 0.334

4 8 5 +0.5 -0.667 0.25 0.44 0.333

5 9 8 +1.5 +2.333 2.25 5.44 3.500

6 10 7 +2.5 +1.333 6.25 1.78 3.333

∑ 45 34 0 0 17.50 11.32 12.668

x 7.5

y 5.667

σ2 2.917 7.933

σ 1.708 2.817

s2

3.5

s 0.697

v 22.773

k 22.773

r 0.900

m r 0.078

Në këtë tabelë ekuacioni i regresit rezulton të ndodhet në kuadratin e katërt të sistemit koordinativ, por me sipërfaqe të vogël për faktin se notat 5 dhe 6 janë

relativisht të shumta dhe me koefiçientin e regresit r të madh.

0

1

2

-2 -1 0

y = 0.237+0.724x

y

-x


100

D) Gjimnazi “Arben Broci”; klasa 10

Tabela VI.22

Nr. Nota

xi

Frek

yi

)

)

)2

)2

)


1 5 5 -2.5 0 6.25 0 0 y = a + bx

b = 0.286

a = +2.87

y = +2.87+0.286x

kur x = 0, y = 2.87

y = 0, x = -10.035

2 6 5 -1.5 0 2.25 0 0

3 7 4 -0.5 -1.0 0.25 1.0 0.5

4 8 4 +0.5 +1.0 0.25 1.0 0.5

5 9 6 +1.5 +1.0 2.25 1.5 1.5

6 10 6 +2.5 +1.0 6.25 1.0 2.5

∑ 45 34 0 0 17.50 4.0 5.0

x 7.5

y 5.0

σ2 2.917 0.80

σ 1.708 0.89

s2

3.5

s 0.697

v 22.773

k 22.773

r

m r

Ekuacioni i regresit në këtë tabelë (klasë) rezulton të bjerë në kuadratin e katërt të sistemit koordinativ për arsye të prezencës së notave 5 dhe 6.

01234567891011

-11-10 -9 -8 -7 -6 -5 -4 -3 -2 -1 0

y = 2.87+0.286x

y

-x


101

VI.15. Ndryshimet e notave ndërmjet klasave.

Për të evidentuar ecurinë e nxënësve në proçesin mësimor, brënda gjimnazit ose

ndërmjet gjimnazeve, shpesh-herë përgatiten tabelat e ndryshimit të notave, sipas

modeleve që tregohen më poshtë:

A) Gjimnazi “Sami Frasheri”, viti 2011

Tabela VI.23.

klasa

nota

xi

yi

xi2

yi2

xi*yi

1 2 3 4 5 6 7

10-11

5

6

7

8

9

10

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

Σ 6 6 6 6 6

10-12

5

6

7

8

9

10

1

0

0

0

0

4

1

0

0

0

0

4

1

0

0

0

0

16

1

0

0

0

0

16

1

0

0

0

0

16

Σ 5 5 17 17 17

11-12

5

6

7

8

9

10

2

1

1

1

0

4

2

1

1

1

1

3

4

1

1

1

0

16

4

1

1

1

1

9

4

1

1

1

0

12

Σ 9 9 23 17 19

Sipas kësaj tabele vihet re se ndryshimet më të vogla të notave (gjithsej 6) janë

ndërmjet klasës 10 dhe asaj 11, ndërsa ndryshimet më të mëdha ndërmjet klasave 11

dhe 12 (minimalja me vlerën 9 dhe maksimalja me vlerën 23). Këto të dhëna tregojnë

se progresi në klasën 11 është relativisht i ulët, ndërsa progresi në klasën 12 është më

i lartë.


102

B) Gjimnazi “Petro Nini Luarasi” viti 2011

Tabela VI.24.

klasa

nota

xi

yi

xi2

yi2

xi*yi

1 2 3 4 5 6 7

10-11

5

6

7

8

9

10

0

1

0

2

2

1

0

1

0

2

2

1

0

1

0

4

4

1

0

1

0

4

4

1

0

1

0

4

4

1

Σ 6 6 10 10 10

10-12

5

6

7

8

9

10

1

0

1

1

3

0

1

0

1

1

3

0

1

0

1

1

9

0

1

0

1

1

9

0

1

0

1

1

9

0

Σ 6 6 12 12 12

11-12

5

6

7

8

9

10

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

Σ 6 6 6 6 6

Sipas kësaj tabele vihet re se ndryshimet më të vogla të notave (gjithsej 6) janë

ndërmjet klasave 11 me atë 12, madje edhe në zonën e notave të larta. Kjo vihet re

edhe në tabelën e gjimnazit Sami Frashëri çka dëshmojnë për ecurinë pozitive të

nxënësve të këtyre klasave. Ndryshimet maksimale vërehen ndërmjet klasës 10 me atë

12, me vlerën 12, çka dëshmon edhe njëherë për ndikimin në këtë rezultat të notave të

nxënësve të klasës 12.


103

E) Gjimnazi “Arben Broci”, viti 2011

Tabela VI.25.

klasa

nota

xi

yi

xi2

yi2

xi*yi

1 2 3 4 5 6 7

10-11

5

6

7

8

9

10

1

0

1

1

2

1

1

0

1

1

2

1

1

0

1

1

4

1

1

0

1

1

4

1

1

0

1

1

4

1

Σ 6 6 8 8 8

10-12

5

6

7

8

9

10

3

2

1

1

0

2

3

2

1

1

0

2

9

4

1

1

0

4

9

4

1

1

0

4

9

4

1

1

0

4

Σ 9 9 19 19 19

11-12

5

6

7

8

9

10

2

2

1

1

0

2

2

2

0

0

2

1

4

4

0

0

0

2

4

4

0

0

0

2

4

4

0

0

0

2

Σ 8 7 10 10 10

Sipas tabelës VI.25. vihet re se ndryshimet më të vogla të notave (gjithsej 8) janë

ndërmjet klasave 10 dhe 11, ndërsa ndryshimi më i madh ndodh në klasat 10 dhe 12

(me vlerën 19). Edhe në këtë gjimnaz, ecuria e nxënësve të klasës 12, ka ndikuar

pozitivisht në klasat 11 dhe 12 (gjithsej 10).


104

Në këto grafikë vihet re se në gjimnazin “Sami Frasheri” ka më shumë nota dhjeta

dhe nota 9-ta: në gjimnazin “Petro Nini Luarasi” ka më shumë nota 8-ta, ndërsa

gjimnazi “Arben Broci” ka më shumë nota 7-ta,6-ta dhe 5-sa.

VI. 16. Grafikёt e ndryshimeve sipas klasave


105

KAPITULLI VII

PËRPUNIMI STATISTIKOR I MADHËSIVE TË RASTIT

VII.1 Hyrje

Në studimin tim, përpunimi i të dhënave është realizuar me anën e metodës të

statistikës gjeografike, sepse kjo metodë ka këto përparësi:

Ndihmon për tu thelluar në njohjen e realitetit, pasi evidenton ligjësitë e

shpërndarjes së të dhënave, dukurive dhe proçeseve (ne rastin tone në një proçes

socialo-arsimor).

Bën vlerësime cilësore për të dhënat e matura, duke rekomanduar proçese,

metoda dhe modele dinamike bashkëkohore.

Tregon se ku ndodhen gabimet apo të metat gjate proçesit të përpunimit të të

dhënave.

Ul ndjeshëm vëllimin e punimeve të nevojshme për të arritur në perfundimet

e deshiruara etj.

Pra, veçoria kryesore e studimit statistikor është studimi i bashkësive e të dhënave të

grumbulluara.

Gjatë studimit të bashkësive, në rastin tonë (klasat, meshkujt, femrat etj) jemi ndalur

në:

a) ngjarje të rastit në të cilat klasifikohen klasat e nxënësit sipas veçorive të tyre

cilësore,

b) madhësi të rastit, me të cilat bëhet grupimi i përfundimeve sipas veçorive

sasiore,

c) funksione të rastit më të cilat tregohen ndryshimet në kohë të ngjarjeve dhe

madhësive të rastit, si dhe domethënia mbi asimilimin dhe zbatimin e lëndës së

gjeografisë që zhvillohet në shkollat tona dhe në të gjitha rangjet e institucioneve

arsimore në vëndin tonë.

Stabiliteti gjeometrik dhe rezolucioni i lartë i përmbajtjes së hartave, fotografive

ajrore dhe tokësore dhe të imazheve satelitore të çojne në zbatime që saktësojnë sot

ndryshimet që ndodhin edhe në studimin tim. Prandaj e kam konsideruar të

domosdoshëm faktin se njohja e objekteve dhe njohja e proçeseve të caktuara, janë dy

etapa të rëndësishme për të gjitha metodat që kanë të bëjnë me zbatimin e të gjitha

ndryshimeve. Kjo ndodh aty ku saktësia rezulton të jetë në zbatimin e ndryshimeve

gjeometrike, në funksion të përformancave të këtyre dy etapave duke përdorur

algoritmet e proçedimit të imazhit. Në këtë kontekst, kjo ka qënë baza e përpunimit të

materialit të përftuar nga anketimi i nxënësve në gjimnazet Sami Frasheri, Petro Nini

Luarasi, Arben Broci.

Në shkolla, përveç edukimit gjeografik të programuar, ekzistojnë dhe këto dy

forma të reja:

a) balle për ballë dhe b) me anën e internetit d.m.dh . online

Në rastin tonë kemi vepruar me formën e parë, ndërsa forma e dytë i përket

përdorimit në prespektivë. Por, pavarsisht formave të përdorimit, problemeve të

edukimit gjeografik të nxënësve (e më gjërë) duhet ti jepet rëndesi e veçante,

nëpërmjet anketimeve të studjuara me shumë kujdes.


106

Kjo për faktin se qëllimi ynë nuk është vetëm të konstatojmë dijet e nxënësve, por

edhe aktualizimi i programeve dhe teksteve mësimore, të punës shkencore etj. Pra

kërkohet një punë e vazhdueshme dhe pambarim.

VII.2 Formulat bazë të përdorura nga statistika gjeografike.

Në përpunimin e të dhënave nga anketimet e zhvilluara në tre gjimnazet e Tiranës,

kam përdorur këto formula bazë të statistikës gjeografike:

1. E mesmja aritmetike x , y ku:

m

i

ixn

x1

1 dhe

m

i

iyn

y1

1 ( 1 )

2. Dispersioni 2 , ose mënjanimi mesatar katror, i cili tregon ndryshimin e

vlerave të veçanta të serisë statistikore nga e mesmja aritmetike. Dispersioni

si dhe e mesmja aritmetike janë madhesi faktike, të cilat shprehin anën sasiore

të serisë statistikore dhe llogaritet me formulen e pergjithshme teorike:

2

1222

yx ku: ( 2 )

2

1

2 1 m

i

ix xxn

dhe

2

1

2 1 m

i

iy yyn

( 3 )

Dispersioni i përgjithshëm dhe i qëndrueshëm 2 , ose siç quhet ndryshe kontrolli

i hipotezave statistikore, llogaritet me formulën:

2

1222

yx , ku: ( 4 )

2

1

2

1

1'

m

i

ix xxn

dhe

2

1

2

1

1 m

i

iy yyn

( 5 )


107

3. Mënjanimi standart , i cili së bashku me dispersionin sherbejnë për të

gjykuar mbi zhvendosjet e vlerave (notave) që studjohen kundrejt mesatares

aritmetike dhe llogaritet me formulen:

2

, 2'' ( 6 )

2xx

2yy ( 7 )

4. Gabimi standart, s llogaritet me formulat:

21n

s , dhe 211

''

ns , ( 8 )

Këto gabime duhet të jenë të vogla.

5. Koefiçienti i variacionit, tregon ndryshimet e madhësive që merren në

studim dhe shërbejnë për të bërë prognozën e tyre. Llogaritet me formulat:

x

100 ;

x

xx

100 ;

x

y

y

100 ; (9 )

x

'100 ;

x

xx

'100 ;

x

y

y

'100 ; ( 10)

6. Ekuacioni i regresit tregon lidhjet e ndërsjellta ndërmjet rezultateve në dy

klasa ose më shumë. Në rastin tonë lidhjet e ndërsjellta pranohen të jenë lineare,

prandaj formula e ekuacionit të regresit është:

bxay ( 11 )

ku a dhe b janë koefiçiente që llogariten me formulat:


108

2

11

/m

i

ii

m

i

i xxyyxxb dhe ( 12 )

xbya

7. Kovaracioni, cov tregon drejtimin e ekuacionit të regresit dhe llogaritet me

formulën:

yyxxn

Cov i

m

i

iyx

1

,

1 ( 13 )

8. Koefiçienti i korelacionit, r tregon lidhjet e ndërsjellta ndërmjet madhesive të

rastit. Në shpërndarjen dymasëshe (x dhe y) ky koefiçient llogaritet me formulën:

21

1

22

1

m

i

iii

m

i

i yyxxyyxxr ( 14 )

9. Gabimi mesatar katror i koefiçientit të korelacionit rm llogaritet kështu:

2121 nrmr ,ku: ( 15 )

a) statistika matematike konsideron lidhje të ngushta atëhere kur:

rmr 3 dhe ( 16 )

b) koefiçienti i korelacionit për tri madhesi të rastit llogaritet:

2

,

,,,

2

,

2

,

,,1

2

yz

yzzxyxzxyx

zyxr

rrrrrr ( 17 )


109

Shumica e këtyre formulave (1-17) qё janë zbatuar në këtë studim (të cilat

shprehen në tabela, histograme e grafikë përkatës ), janё formula që ndikojnë në

rezultatet e llogaritjeve.

VII.3 Entropia (E)

Entropia përfaqëson numrin mesatar të informacionit në ngjarjet e bashkësive. Në

rastin tonë me bashkesi të pavarura (diskrete). Entropia ka vetëm vlera pozitive

d.m.th. E > O

Këto vlera paraqiten në tabelat e mëposhtme ku përfaqëson problematikën e

ngjarjeve.

A) Gjimnazi “Sami Frasheri” B) Gjimnazi “Petro Nini Luarasi”

Tabela VII.26 Tabela VII.27

F) Gjimnazi “Arben Broci”

Tabela VII.28

Për llogaritjen e entropies, kemi përdorur formulën e Shenonit:

n

i

pxipxiE1

.log.

klasa Nota

Mesatare (Pi)

Entropia

Pi log Pi

10 8.33 7.6690

11 8.33 7.6690

12 8.10 7.3587

Σ 24.80 22.6967

Σmes 8.27 7.5656

klasa Nota

Mesatare (Pi)

Entropia

Pi log Pi

10 8.34 7.6825

11 8.34 7.6825

12 8.24 7.5477

Σ 24.92 22.9122

Σmes 8.31 7.6374

klasa Nota

Mesatare (Pi)

Entropia

Pi log Pi

10 7.63 6.7337

11 7.85 7.0247

12 8.19 7.4528

Σ 23.65 21.2112

Σmes 7.88 7.0704


110

VII.4 Rezultatet e anketimit

Ne paragrafet VI.10-VI.13 tregohen rezultatet e anketimit (për tre gjimnaze në

studim) me anën e tabelave, grafikëve, histogramave dhe bllokdiagramave. Vëmendje

të veçantë i kam përkushtuar notave mesatare për çdo gjimnaz, përqindjeve që zënë

notat nga 5 tek 10-ta. Por edhe drejtëshkrimeve përpunimit statistikor të rezultateve,

paraqitjes grafike të çdo elementi të programuar, pjesëmarrjes së vajzave e djemve

sipas klasave të gjimnazit, ndryshimeve te notave baze etj.

Duke studjuar paragrafët e sipër- përmëndur kam arritur në këto perfundime

kryesore:

1. Nota mesatare për tre klasat e gjimnazeve rezulton të jetë,

8.31, më e larta për gjimnazin Petro Nini Luarasi,

8.23, për gjimnazin Sami Frashëri,

7.88, për gjimnazin Arben Broci

Pra me ndryshime relativisht të vogla ndërmjet gjimnazeve.

2. Nota 10-të më shumë është marrë nga klasat e gjimnazit Sami Frashëri ku

gjithsej janë 35 ndër të cilat klasa e 12-të ka marrë 14 dhjeta. Në gjimnazin Petro

Nini Luarasi janë marrë 26 dhjeta, ndërsa për gjimnazin Arben Broci rezultojnë 21

dhjeta.

Notat 9-ta dhe 10-ta së bashku, përbëjne shumën 54.81 % për gjimnazin Petro

Nini Luarasi duke zënë vëndin e pare. Më pas vjen gjimnazi Sami Frasheri me

53.71% dhe në fund gjimnazi Arben Brcoi me 46.09 % .

Nota 5-sa më pak ka marrë gjimnazi Sami Frashëri (gjithsej 6). Mjaft afër vjen

dhe gjimnazi Petro Nini Luarasi me 7 nota. Ndërsa më shumë (11nota) janë marrë

në gjimnazin Arben Broci.

Notat 5-sa dhe 6-ta së bashku, përqindjen më të vogël e ka gjimnazi Petro Nini

Luarasi (me 14.48%), e ndjekur nga gjimnazi Sami Frashëri me 15.71% dhe së fundi

gjimnazi Arben Broci me 25.81%.

Sa më sipër, kuptohet se gjimnazet Petro Nini Luarasi dhe Sami Frashëri janë në

rivalitet të ngushtë, me prioritet të vogël të gjimnazit Petro Nini Luarasi. Në këtë

kontekst përpjekje më të shumta duhet përqëndruar për rritjen e notës mesatare në

gjimnazin Arben Broci .

Përfundim tepër inkurajus është fakti se 96% e nxënësve të tre gjimnnazeve sot

përdorin internetin , edhe për të përftuar informacion gjeografik. Në anketimin e vitit

2007 përdorimi i internetit ka qënë i kufizuar, duke përfshirë mesatarisht 5 nxënës në

çdo klasë të anketuar.

3. Të dhënat e tabelave në paragrafin VI.17 u shndërruan në paraqitje grafike në

çdo klasë të gjimnazeve në studim si dhe me grafikun përmbledhës në bazën e të

cilave përftohen informacione më shpejt e më saktë. Gjimnazi Sami Frashëri në

krahasim me dy gjimnazet e tjera ka një ecuri progresive nga nota 5-së dhe në drejtim

të notës 10-të, duke formuar parabola gjeometrike mjaft të rregullta, në veçanti siç

tregohet në grafikun përmbledhës.


111

Një situatë e tillë dëshmon se në gjimnazin Sami Frashëri shkalla e njohurive

gjeografike të nxënësve është në rritje në drejtim të notave 9-ta dhe 10-ta kollonat e te

cilave mbizotërojnë në figurat përkatëse.

Rritje graduale të notave nga 5-sa te nota 10-të vërehen dhe në dy gjimnazet e

tjera sidomos te gjimnazi Arben Broci (sidomos ne klasen e 12-të).Gjithashtu në këtë

gjimnaz në klasën 10-të dhe të 11-të vërehen oshilacione të notave në grafik, në favor

të notave 5-sa dhe 6-ta. Madje konstatime të kësaj natyre vihen re më mirë në grupin e

histogramave ku në klasën e 10-të vërehet një kushtëzim i lehtë në të gjithë hapsirën e

shpërndarjes së notave.

4. Grafikët që paraqesin pjesëmarrjen e vajzave dhe djemve në anketim tregon se

numri i vajzave në të tre gjimnazet është më i madh se ai i djemve. Kjo pavarsishtë se

mbizotërojnë djemtë në grupmoshën e gjimnazit, që kohët e fundit kanë ardhur nga

zona të tjera të vëndit në Tiranë. Në grafikët e këtij grupi vetëm në klasën e 10-të të

gjimnazit Petro Nini Luarasi ka barazi vajza e djem ( nga 16 nxënës). Sipas mendimit

tim dhe të kolegëve të mij, konstatojmë se në të ardhmen numri i djemve do të rritet

akoma e më shumë në shkollat tona në funksion të prurjeve nga rrethet në Tiranë, nga

lindjet meshkuj më shumë dhe nga faktorë të tjerë.

5. Në grafikët nota mesatare dhe mediana (VI.14) tregohet për çdo klasë se ku

ndodhen dhe sa larg ndodhen nga njera-tjetra këto vlera. Preferohet si nota mesatare

ashtu dhe mediana të ndodhen brënda hapësirave me nota të larta (9-ta dhe 10-

ta).Gjithashtu ato të jenë sa më afër me njera tjetren, mundësisht që nota mesatare të

bjerë pas medianës dhe në hapësirat e notave 9-ta edhe 10-ta. Ne rastin tonë kjo

dukuri nuk ka ndodhur, por përpjekjet në të ardhmen duhet të jenë të shumëfishuara,

jo vetëm në përsosjen e planeve e programeve mësimore, por edhe në teknikat dhe

teknologjitë që shoqërojnë shkencën e gjeografisë.

Rasti i pranësisë së notës mesatare me medianën ka ndodhur edhe në disa klasa të

gjimnazeve në studim por brënda hapsirës së notës 8-të. Kjo ka ndodhur me klasat e

10-ta dhe të 11-ta për gjimnazin Sami Frashëri, për klasën e 12-të të gjimnazit Petro

Nini Luarasi dhe për klasën e 12-të të gjimnazit Arben Broci.

6. Ekuacionet e regresit, tabelat për çdo klasë dhe grafikët përkatës dëshmojnë

se:

llogaritjet janë kryer në rregull dhe të rendit të pare,

vlerat e mesatares x, y, për çdo klasë, janë relativisht të vogla, të cilat së

bashku me vlerat e dispersioneve, të mënjanimeve standarte, të gabimeve standarte, të

koefiçentit të variacionit, të koefiçentit të regresit etj, (gjithashtu relativisht të vogla),

dëshmojnë për ekuacione kolineare dhe jo logaritmike.

nota mesatare në gjimnazin ”Arben Broci” (7,88) d.m.th. pak më e ulët se dy

gjimnazet e tjera, si dhe notat për çdo klasë, kanë ndikuar në këtë gjimnaz në

paraqitjen e grafikëve në kuadratin e parë të sistemit koordinativ të zgjedhur.

Klasa e 10-të dhe e 11-të, në gjimnazin “Arben Broci” kanë marrë respektivisht

pesë pesa dhe katër pesa, çka kanë ndikuar ndjeshëm në notën mesatare të këtij

gjimnazi.

7. Tabelat që paraqesin ndryshimet e notave ndërmjet klasave, në të tre

gjimnazet, tregojnë për një nivel shkencor dhe në rritje në lëndën e gjeografisë në këto

gjimnaze. Pra kemi një staf pedagogjik mjaft të përgatitur dhe të devotshëm në këto

gjimnaze. Por nuk kemi arritur akoma maksimumin(ku nota mesatare të jetë në


112

hapsirën e notave 9-të dhe 10-të) drejt së cilës duhet tentuar të arrihet në një të ardhme

të afërt.

8. LLogaritja e entropisë, në çdo anketim ndikon fuqishëm në llogaritjen e

informacioneve të vjelura nga materjalet burimore. Por edhe nga përdorimi i

teknikave më të sofistikuara dhe nga aktiviteti shkencor e koishient i stafit pedagogjik

gjeograf në shkollat tona.

Nga anketimi i vitit 2011, rezulton që gjimnazi “Petro Nini Luarasi” ka dhënë

informacione më të shumta, e pasuar nga gjimnazi “Sami Frashëri” me një ndryshim

fare të vogël dhe pas tyre radhitet gjimnazi me perspektivë “Arben Broci”

Në përfundim themi se rezultatet e anketimit të vitit 2011 janë më të larta, në

krahasm me anketimin e realizuar në gjimnazin “Sami Frashëri” në vitin 2007, ku

nota mesatare arriti në vlerën 6.9.

VII.5 Perfundime dhe rekomandime të përgjithshme

1. Siç dihet mjedisi është hapsira që për shoqërinë njerëzore shpreh me forcë

pasionet shpresat dhe shqetësimet. Prandaj ai lidhet tepër ngushtë edhe me mocionin e

zhvillimit të qëndrueshëm, dalë nga konferenca e Rios (viti 1992) si preukupim

madhor jo vetëm për shtetet e pasura, por edhe për ato të varfra. Kjo dëshmon se

njeriu, si qënie jetësore, bën pjesë në një sistem kompleks relacionesh të pashkëputura

nga mjedisi natyror*.

2. Rezulton se të gjitha veprimet njerëzore kanë ndikim të drejtëpërdrejt, apo të

tërthortë dhe të pashkëputur nga mjedisi në të cilën jeton njeriu por dhe si tërësi

faktorësh që ndikojnë në të. Pra e drejta për mjedisin është një shprehje formale e një

politike të re që u shpreh në vitet 60-të, atëhere kur ndërgjegjja njerëzore u zgjua për

të patur një qëndrim më të mirë ndaj burimeve natyrore. Por edhe ndaj ndotjeve dhe

rreziqeve të shumta në natyrën e tyre të përgjithshme, si dhe në ndikimin e prodhimit

të të mirave materiale dhe komunikimin me to.

3. Domosdoshmëria e vëzhgimit të mjedisit lindi si refleks për të mbijetuar në këtë

botë në shkatërrim. Që nga ky moment vihet re një lëvizje e re në botë dhe e

menjeherëshme në nivel kombëtar, europian dhe ndërkombetar. Kjo nëpërmjet

deklaratave, akteve, traktateve, konferencave dhe kongreseve etj.

4. Nga të gjitha këto u rritën shumë vëmëndja dhe bashkëpunimi ndërmjet

shteteve, madje me punime të përbashkëta dhe në mënyrë solidare. Në këtë kontekst

nuk është për tu habitur që parimet bazë për të drejtat mbi mjedisin të pregatiteshin

me kaq inspirim kombëtar dhe ndërkombëtar.

5. Reçensionet dhe krizat financiare që po kalon sot Evropa e gjetkë, ka ndikuar

dhe do të ndikojnë negativisht në ritmet e monitorimeve dhe menaxhimeve edhe për

mjedisin. Kjo do të thotë për një përkushtim pune më serioze dhe sistematike në të

ardhmen e afërt, me qëllim rikuperimin e humbjeve e dëmeve mjedisore. Për këtë

arsye dhe të tjera si këto është e domosdoshme që vlera e mjedisit të ruhen dhe të

konsolidohen në atë mënyrë që tu sigurohen brezave të ardhshëm gjithçka të

nevojshme për jetën e tyre.


113

Në këtë aspekt lind pyetja:

6. Si kanë ndikuar dhe si ndikojnë teknika dhe teknologjitë në fushat e

gjeomatikave: Hartografi, fotogrametri , remotesensing dhe sistemet e informacionit

gjeografik në shprehjet e pasioneve, të shpresave dhe shqetesimeve të shoqërisë

njerëzore në vëndin tonë dhe në botë.

7. Në këto aspekte mendojmë se edhe në pjesën e parë të disertacionit, çdo kush

do të gjejë përgjigjen e duhur.

8. Edukimi gjeografik i nxënësve dhe studentëve në shkollat tona përbën një

kërkesë dhe problem tepër të rëndësishëm dhe të domosdoshëm. Kjo për faktin se

mendimi gjeografik shpjegon botën, proçeset e dukuritë që ndodhin e zhvillohen

brënda dhe jashtë saj.

9. Realizimi me sukses i mendimit gjeografik varet nga këta faktorë kryesorë:

përgatitja shkencore e stafit gjeografik dhe i shkencave të tjera,që lidhen

ngushtë me të,

shkalla e përmbajtjes së realiteteve në punimet shkencore mbi edukimin

gjeografik,

shfrytëzimi maksimal i burimeve të informacionit dhe të komunikimit

hapësinor bashkëkohor,

shkalla e zbatimit në jetë e mendimit shkencor me ligjet përkatëse të natyrës,

kontrolli i vazhdueshëm i dijeve gjeografike,

probleme të organizimit institucional dhe koordinues etj.

10. Shekulli XXI paraqet detyra të reja në edukimin gjeografik të nxënësve dhe

studentëve tanë, sepse propozohen teknika, teknologji, metodologji dhe mënyra të reja

të të mësuarit. Prandaj, proçesi i edukimit është në dinamikë të vazhdueshme, sepse

në dinamikë janë edhe etapat që e zhvillojnë atë.

11. Nga ana tjetër, mund të themi se deri sot nuk është bërë gjithçka që shkenca ka

zbatuar dhe propozuar, lidhur me përmbytjet nga zjarret, nga degratimi i tokës,

ekosistemeve etj.

12. Të gjitha këto kanë bërë imperative adaptimin e metodave të konservimit e të

përdorimit optimal të resurseve natyrore, si dhe për një kuptim më të gjërë të

proçeseve të ndryshme mbi ekosistemet.

13. Për këtë arsye, energjia jonë kolektive duhet të zhvillohet dhe të zbatohet në

uljen e proçeseve shkatërrimtare dhe me një menazhim të duhur shkencor të tyre.

Këtu qëndron edhe detyra e shkollës moderne, e cila u ofron mundësi të tjerëve se si

të punohet me këtë informacion gjeografik.

14. Edukimi gjeografik nuk është privilegj i individëve dhe konsiderohet, si

rezultat i proçesit edukativ për çdo individ.

15. Në vëndin tonë vazhdon të përdoret një teknikë e teknologji e sofistikuar,

vazhdon tranzicioni nga një informacion gjeohapësinor i pavarur në informacion të

varur, çka përbën një faktor oportun dhe të domosdoshëm për edukimin dhe trajnimin

me paradigmë të re.


114

LITERATURA E PËRDORUR

1 Ahmed, A etj: UAN and object detectjon technique development. Pekin

2008

2 Brznak, A etj: Morphologic change detection. Pekin. 2008

3 Ip, A etj: Airborne Mapping and Remote Sensing. Pekin 2008

4 Erener, A etj: Analysis of Landslide Hazard Mapping. Pekin 2008

5 Puissant, A etj: Coastal extraction imagery using mathematic al morphologg.

Pekin 2008

6 Roder, A etj: Remote Sensing and GIS. Trier 2005

7 Sasagaëa, A etj: Automatic Change Detection. Pekin 2008

8 Sengul, A etj: 3D GIS example. Istambul 2004

9 Shaker, A etj: Accuracy assessment. Istambul 2003

10 Shehu, A. Nikolli, P: Cartographic education in Albania. Sofje 2001

11 Pradhun, B etj: Aplication of data mining model for landslide hazard

mapping.Istambul 2004

12 Ushtun, B: Soil Erosion modeling. Pekin 2008

13 Pitout, C etj: Database and GIS management. Amsterdam 2000

14 Van Werten, C: Remote Sensing in Management of natural disasters.

Amsterdam 2000

15 Willnes, C etj: A tool for the visualisation of earthquake data. Pekin 2008

16 Heipke,Ch: Automated geospatial data. Istambul 2005

17 Hua, Eh etj: Urban Change Detection. Pekin 2008

18 Small, Ch: A global Analysis of Urban Reflectance. Istambul 2003

19 Bashofen, D etj: Neë Development on pushbroom sensors. Pekin 2008

20 Blumerg, D etj: Spatial and Temporal environmental Changes. Istambul 2005

21 Emmolo, D etj: Radiometric and Geometrik Evaluation. Pekin 2008

22 Fei, D etj: Automatic Registration. Pekin 2008

23 Me Keoun, D: Performance evalution for automatic feature extraction.

Istambul 2003

24 Lu, D etj: Estimating impervions surface for the urban area expansions.

Istambul 2003

25 Rao, D: Role of Remote sensing and GIS. Amsterdam 2000

26 Patmios, E etj: Education of Photogrametry, RS and GIS. Amsterdam 2008

27 Leberi, F: Photogrametric computer visio. Istambul 2005

28 Caroli,G etj: An integrated syrvey for knowledge and Presentation of a

cultural heritage:the Albanian Fortified Citadel of Elbasan. Pekin 2008

29 Doxani,G etj: An PPROACH TO Urban Landcover Change Detection.Pekin

2008

30 Trendafili, G. Karaguni, M: Didaktika e Gjeografise. Tirane 2008

31 Waldhoff, G etj: Spectral Analysis of ASTER,HYPERION and QUICRBIRD

Data for Greomorphological and Geological Resourses. Pekin 2008

32 Wang, G etj: Hynespectral image feature extraction. Pekin 2008

33 Ebadi, H etj: A new model for automatic change detection. Pekin 2008

34 Frederik, H etj: Vers une restruction du curriculum de photogrammetrie dans

le system educative. Amsterdam 2005

35 Haggrent, H: Educational frameworks and metodologies. Istambul 2005

36 Mitasova, M: Impact of new mapping technologes. Bratislava 2003

37 Sasaki, H etj: Digital Terrain Analysis using airborne lasser scanner data.

Pekin 2008


115

38 Ion,I etj: Digital Photogrammetric product from aerial images .Pekin 2008

39 Blaha,J: Possibiliter of creative expression in present –day

Cartography.Bratislava 2007

40 Lichtenegger,J etj: Monitoring Urban Development from space.Istambul

2003

41 Kaufmann.J etj: Cadastre 2014 Paris 2010

42 Nunes,J etj: Teaching of Digital Photogrammetry.Amsterdam 2000

43 Armenakis,K etj: Digital Mapping .Istambul 2005

44 Cho,K: Report .Istambul 2005

45 Neumann,K: Trends for Digital Aerial Mapping Cameras .Pekin 2008

46 Virrantans,K etj: Curriculum of GIS .Amsterdam 2000

47 Zhang,L etj: Coordinate Model for Framing Topographic Maps.Pekin 2008

48 Barbarella,M etj: Evaluation of Landslide volume using Photogrammetric

Techniques.Amsterdam 2000

49 Caprioli,M etj: Methods for Change Detection Analysis.Pekin 2008

50 Ehleri,M etj: New Developments and Chalenges .Istambul 2003

51 Gruber,M etj: Ultracam X .Pekin 2008

52 Soares,M etj: Cartographic Initiation for Young Students .Amsterdam 2000

53 Shpaepmen,M: Fundamental Physics and Modelling .Istambul 2005

54 Shoshani,M: Expert System in RS tasks.Pekin 2008

55 Zeman,M: Using of Satellite Technologies in thematic mapping Bratislava

2004

56 Ayen,O: Curriculum restructuring in Geomatics education.Amsterdam 2000

57 Kissiyar,O etj: Digital Cameras for a Photogrammetric Production .Pekin

2008

58 Vender,O etj: Advansed Learning Space in GIS .Amsterdam 2000

59 Agouris,P: Geospatial Information Management.Istambul 2005

60 Bartos,P: Temporal ,Spectral and Spatial Resolution of the RS data

.Bratislava 2006

61 Dare,P: Small Format Digital Sensors.Pekin 2008

62 Du etj,P: RS education .Pekin 2008

63 Nikolli,P: Sistemet e informacionit Gjeografik .Tirane 2010

64 Roi,P etj: Atmospheric Smog Modelling .Istambul 2003

65 Schaer,P etj: Assessment of Airoborne Lasser Scanning .Pekin 2008

Documents

Doktoratura Robert Hykollari, Fakulteti i Historise dhe i Filologjise