1

Dokuz Eylül Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi,

Çevre Mühendisliği Bölümü, Buca/İZMİR

Sürdürülebilir Kalkınma

Çevre Yönetimi,

Sürdürülebilir Kalkınma,

Sürdürülebilir Çevre

Prof.Dr. Abdurrahman BAYRAMTelefon: 0232 3017113/4127080

Faks: 0232 4127280 / 4530922

E-Mail: abayram@deu.edu.tr

2

Çevre Yönetimi

Dersin Kodu : ÇEV-4763

Dersin Kredisi : 3 + 0

Öğretim Üyesi : Prof.Dr.Abdurrahman Bayram

Derste takip edilecek kaynaklar:

1. Çevre Yönetiminin Temel Araçları, Firuz Demir Yaşamış, İmge

Kitabevi Yayınları

2. Environmental Management: Principles and practice

C.J. Barrow, Routledge, Taylor&Francis Group

2. Çevre Kanunu ve bağlı yönetmelikler

Yıl içinde 2 ara sınav yapılacak, 1 Proje ödevi verilecektir. ?????

Başarı Notu:

1.Ara sınav (%15) + 2.Ara Sınav (%15) + Proje (%20) + Final Sınavı (%50)

3

2019-2020 Akademik Takvim

I. Yarıyıl Dersler Yarıyıl sonu-Bütünleme Sınavları

Başlangıç 23.09.2019 02.01.2020

Bitiş 31.12.2019 24.01.2020

Ara Tatil 27.01.2020-07.02.2020

II. Yarıyıl Dersler Yarıyıl sonu-Bütünleme Sınavları

Başlangıç 10.02.2020 27.05.2020

Bitiş 21.05.2020 19.06.2020

Yaz okulu 29.06.2020 – 14.08.2020

4

ÇEV 4763 – Çevre Yönetimi

2019-2020 Güz Dönemi Ders PlanıHAFTA TARİH KONU

1 26.09.2019 Giriş, Tanışma

2 3.10.2019 Temel Tanımlar, Çevre Yönetimi, Sürdürülebilir Kalkınma, Sürdürülebilir Çevre

3 10.10.2019 Çevresel Kaynaklar, Çevre Yönetimi Araçları

4 17.10.2019 Yaşam Döngüsü analizi, Karbon ayak izi, Etik-MühendislikEtiği

5 24.10.2019 Çevresel Etki Değerlendirmesi, Yer seçimi ve etkilerintahmini

6 31.10.2019 ÇED sürecine halkın katılımı, ÇED Uygulama örnekleri

7 7.11.2019 Çevre Yönetim Sistemleri : ISO 14000 ve diğerleri

8 14.11.2019 Çevre Denetimleri, Çevre Görevlisi, Danışmanlık

9 21.11.2019 Çevre Yönetimi Uygulaması – Sanayi uygulaması (Çelikhane)

10 28.11.2019 Su kaynaklarının korunması, Ulusal Mevzuat11 5.12.2019 Hava Kalitesi Yönetimi, IPCC ve Uluslararası Antlaşmalar,

Ulusal Mevzuat12 12.12.2019 Ara Sınav – Proje Sunumları

13 19.12.2019 Atık Yönetimi, Ulusal Mevzuat

14 26.12.2019 Entegre kirlilik önleme ve kontrolu

5

Gelişme ve büyümenin sürdürülebilmesi, herkesin

insanca yaşayabileceği kadar kaynağa ulaşması ve

bunun gelecek nesillere de bu hakkı sağlayacak

yöntemlerle yapılması demektir.

Ama bu amaç yeryüzündeki insan nüfusu ve bu

insanların gelişme istemleri düşünüldüğünde,

yerkürenin fiziksel kaynaklarının miktarı ve

coğrafi dağılımı ile bağdaşmıyor.

6

Talepler ve kaynaklar arasındaki denge, dinamik

bir denge olup, zaman içerisinde değişim gösterir.

Ancak bu değişim, doğal tempoya göre daha hızlı

olursa yeniden oluşması mümkün değildir.

BU İSE BELKİ İNSAN YAŞAMI DAHİL

YAŞAMIN BİLİNEN FORMLARININ YOK

OLMASI ANLAMINA GELEBİLİR.

Climate protection plan for a

low carbon future

Tek Atmosfer

Yerel

Bölgesel

Küresel

Daha Temiz Hava

Climate Change is HereThe World is Rapidly Getting Warmer

More than 1 Degree C Since 1920 •

Where are we going?

Energy demands continue

to grow

Environmental impacts:

Air pollution/health

Climate change

Water limitations

Large renewable energy

resource

Most generation issues can

be addressed

Source: AIE International Energy Outlook 2016

Total world energy

consumption by fuel, 1990-2040

(quadrillion BTU)

Climate Change is HereJuly Was The Hottest Month Since Records

Began

•

Credit: Berkeley Earth

With Regard to Climate Change

All Signals Are Going The Wrong Way

Average Surface Air Temperature

Global Sea Level Rise

Ocean Temperatures

Ocean Acidification

Atmospheric Water Vapor

Melting Glaciers

Diminishing Snow Cover

Shrinking Sea Ice

11

12

Çevre Sorunlarının Nedenleri

Atıkların tamamen yok edilmesi mümkün olmayıp sadece faz

değiştirmesi yada depolanması sözkonusu (kontrollu yada

kontrolsuz)

Kirletenler çevresel bozulmaların maliyetini ödemeyebiliyor.

Oysa çevrenin kirlenmesi sonucunda oluşan maliyeti toplum

ödüyor.

Dünya nüfusunun hızlı artışı nedeniyle kıt kaynaklar

üzerindeki baskı hızla artıyor ve bazı türler ortadan kalkıyor.

13

Kıt mal Ortak mal Dışsallık

Çevre sorunlarının temelinde bu üç olgu yatmaktadır.

Çağımızın kıt malı; güzel, sağlıklı ve yaşanabilir bir

çevreye sahip olmaktır.

Ortak mal niteliğindeki doğa ve çevre kaynaklarının

bazı kişiler tarafından yüksek kar amacıyla aşırı

tüketimi, çevresel değerlerin bozulması ve çevre

kirliliklerinin ortaya çıkmasına neden olmaktadır.

Sonuçta doğal kaynaklar hızla tüketilmekte, bazı türler

ortadan kaybolabilmektedir.

14

Sorular

Dünyadaki kaynak dağılımları?

Dünyadaki kaynak kullanım farklılığı?

Gelişmekte olan ülke bireylerinin, gelişmiş ülke bireylerinin

bugün sahip olduğu tüketim düzeyine gelmeleri durumunda

ortaya çıkacak toplam talep ve bu talebin dünyadaki

kaynaklar üzerine baskısı?

Aşırı nüfus artışının neden olduğu talep artışının karşılanması?

15

Bir saptama:

Gelişmiş ülkelerde yaşamın nitelikleri ile ilgili sorunlar

varken geri kalmış ülkelerde ise yaşamın kendisi bir sorun.

16

Çözüm? Çevre yönetilebilir mi?

Çevre yönetilebilir.

Çevre sorunlarının çözümü için iyi bir

yönetim planı gereklidir.

17

Amaç:

Çevre yönetiminin amacı, çevresel ortamlar üzerindeki tehdit ve tehlikelerin önüne geçilmesi amacıyla olumsuz gelişmelere müdahale edilmesi ve ekosistemler üzerinde beliren olumsuzlukların önlenmesi ve giderilmesi.

18

Tanım

Tüm canlı varlıkların dengeli ve sağlıklı yaşaması için gerekli

doğal kaynakların değerlendirilmesi, üretilmesi, ulaşımı ve

tüketimi sırasında ortaya çıkabilecek olumsuzlukları saptamak,

bunlara çözüm yolları aramak ve çözüm yollarını uygulama

alanına koymak için yapılan planlama, eşgüdüm, haberleşme,

denetim ve yürütme işlevlerinin bütünüdür.

YEREL / ULUSAL / ULUSLARARASI / KÜRESEL

19

Araçlar:

Teknik

Teknolojik

Hukuksal

Kurumsal

Ekonomik

20

Ekonomik araçlar:

Makro ölçek Fonlar,

Dış yardım,

Kredi,

Borç silme

Mikro ölçek Kirleten öder prensibi

Pazarlanabilir kirletici izni (kabarcık kuramı)

Sübvansiyon

21

Çevre Planlaması

Hedefler

Politikalar

Ulusal Çevre Master Planı

Bölge, belde yada havza

çevre planı

Optimizasyon projeleriSpesifik konuların tek tek ele alınması

(Veri temini, metodoloji, modelleme,

Çözüm yolları, uygulama)

Eylem planları

(UYGULAMA)

Yönetimin çevresel hedefleri?

- Ulusal hedefler, yerel hedefler

Nasıl bir politika izlenmeli?

-Su kalitesi, hava kalitesi, gürültü,

-Katı atık, enerji, mevzuat

Sorunun kaynaklarının ve nedenlerinin

incelenmesi, temel parametrelerin

envanteri, geleceğe ilişkin projeksiyon

Çevresel sorunların ve çözümlerinin

ortaya konması,

22

Sürdürülebilir Kalkınma

Sürdürülebilir kalkınma, kalkınma ile çevresel

problemler arasındaki ikilemin çözümü için

önerilen bir modeldir.

Temel ilkesi, tüketilecek doğal kaynakların

doğal üreme hızlarını aşmayan bir hızda

tüketilmelerinin güvence altına alınmasıdır.

23

Dünya, bize atalarımızın mirası değil, çocuklarımızın

emanetidir.

Sahip olduğumuz kaynakları yok etmeden, kalitesini

bozmadan gelecek nesillere aktarmamız gerekmektedir.

24

Sürdürülebilir kalkınma kavramı

Sürdürülebilir Kalkınma, 1987 Dünya Çevre ve

Kalkınma Komisyonu’nca hazırlanan Brundtland

Raporu’nda “ bugünün gereksinimlerini gelecek

kuşakların gereksinimlerini karşılama

yeteneğinden ödün vermeden karşılayan

kalkınma” olarak tanımlanmış ve bu tarihten

başlayarak, çok yaygın kullanılan bir kavram

olmuştur.

25

Brundtland Raporu

Brundtland Raporu çok genel olarak;

- yoksulluğun ortadan kaldırılmasını,

- doğal kaynaklardan elde edilen yararın dağılımında eşitliği,

- nüfus kontrolunu ve

- çevre dostu teknolojilerin geliştirilmesini

sürdürülebilir kalkınma ilkesi ile doğrudan ilişkilendirmektedir.

Teknolojik kısıtlar?

26

Brundtland Raporu

Dolayısıyla, bu tanım her ne kadar sosyo-

ekonomik ve çevresel faktörlerin birbiriyle

karşılıklı ilişki içinde olduğunu ve birbirinden

etkilendiğini kabul etse de, çok genel olduğundan,

sürdürülebilir kalkınma kavramına çok farklı

anlamların yüklenmesi sonucunu da beraber

getirmiştir.

27

Sürdürülebilir kalkınma için

farklı tanımlar yapılmaktadır.

- Doğal kaynakların kalitesini koruyarak, ekonomik gelişmenin

faydalarını maksimum yapan optimal kaynak düzenlemesi,

- Bugünkü kaynak kullanımı, gelecekteki reel gelirleri

azaltmamalı,

- Sağlık, eğitim ve sosyal iyileşmeleri geliştiren bir kalkınma türü,

- Destek ekosistemlerin taşıma kapasitesi içinde yaşarken

insanın yaşam kalitesinin geliştirilmesi.

Sonuçta sürdürülebilir kalkınma, farklı yöre ve

ülkelerdeki insanlar için farklı anlamlar içermektedir.

28

Sürdürülebilir kalkınma

- Ekonomik Boyut: Ekonomik politikaların uygulanması

(kirleten öder, kabarcık kuramı, teşvik, sübvansiyon v.b.)

- İnsani boyut: İnsanı yönlendirme politikaları

(Önceliklerin oluşturulması, nüfus dengelemesi, eğitim)

- Çevresel boyut: çevresel politikalar

(iklimin dengelenmesi, biyolojik çeşitliliğin korunması,

sürdürülebilir tarım, yenilenebilir kaynakların kullanımı)

- Teknolojik boyut: Sürdürülebilir sistemlerin oluşturulması

(teknoloji geliştirme ve işbirliği, kirlilik ve atık azaltılmasının

teşvik edilmesi v.b.)

29

Sürdürülebilir kalkınma için yeni politikalar

- Kaynak planlama,

- Çevresel eylem planları,

- Stratejik çevresel değerlendirme

- Çevresel etki değerlendirmesi

- Kirleten öder ilkesi

30

Türkiye Ulusal Çevre Stratejisi ve Eylem Planı

Türkiye, son yıllarda çevre sorunlarını çözmek üzere çeşitli

mekanizmaların oluşturulmasında büyük ilerlemeler

kaydetmiştir. Ancak bu gelişmelere karşın çevreyle ilgili

konular, ekonomik ve sosyal kararlar alınırken yeterince

göz önünde bulundurulmamaktadır.

Türkiye'nin Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1996-2000)

bu yetersizliği kabul etmekte ve bir ulusal çevre

stratejisinin geliştirilmesi çağrısında bulunmaktadır.

31

UÇEP

Kalkınma Planı, çevre yönetimine ilişkin olanlar dahil, devlet politikalarını eşgüdüme kavuşturmanın başlıca aracıdır. Ulusal Çevre Eylem Planı (UÇEP), bu alanda bir stratejiye duyulan gereksinimi karşılamaktadır. Bu yönüyle UÇEP, mevcut Kalkınma Planını, çevre ile kalkınmayı birbiriyle bütünleştirecek somut eylemlerle pekiştirebilecek bir belgedir.

UÇEP ülkemizde eksikliği hissedilen çevre

stratejisini belirleyen bir rehberdir.

32

UÇEP

Hazırlık çalışmaları Çevre Bakanlığı’nın teknik

desteği ve Dünya Bankasının finansman katkısıyla

Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı tarafından

yapılan Ulusal Çevre Stratejisi ve Eylem Planı

(UÇEP) uygulama çalışmaları DPT Müsteşarlığı ve

Çevre Bakanlığı arasında 08.05.1998’de imzalanan

bir protokolle başlatılmıştır.

33

UÇEP

UÇEP'in hazırlık sürecinde belirlenen hedefleri şunlardır:

Yaşam kalitesinin iyileştirilmesi;

Çevre bilinç ve duyarlılığının geliştirilmesi;

Çevre yönetiminin iyileştirilmesi;

Sürdürülebilir nitelikte bir ekonomik, toplumsal ve

kültürel gelişme sağlanması

34

UÇEP

UÇEP'in uygulama süresi olarak 20 yıllık bir

zaman kesiti öngörülmektedir. UÇEP kapsamına,

yalnızca kısa ve orta vadeli projeler alınmıştır.

Burada, kısa dönemden 5, uzun dönemden ise 10

yıllık bir zaman dilimi kastedilmektedir.

35

Sürdürülebilir kalkınma ulusal raporu (2002)

2002 yılında yapılan Johannesburg Zirvesi’nde sunulan bu rapordaki amaçlar, ilkeler ve politikalar:

- doğal kaynakların sürdürülebilir kullanımının özendirilmesi ve çevresel risklerin en aza indirilmesi,

- sorunların çözümünde toplumsal uzlaşma ve ve katılıma önem verilmesi

- UÇEP’in güncelleştirilerek yasal bir çerçeveye kavuşturulması ve uygulamaların izlenmesi için sürdürülebilir kalkınma göstergelerinin geliştirilmesi,

- çevresel yönetim kapasitesinin geliştirilmesi,

- Çevre politikalarının ekonomik ve toplumsal politikalarla bütünleştirilmesi,

- politika ve stratejilerin AB normları ve ve uluslararası standartlarla uyumlaştırılması,

- çevre ve kalkınma ile ilgili veri ve bilgi erişim sistemlerinin oluşturulması, çevre izleme ve ölçüm altyapısının geliştirilmesi,

36

Sürdürülebilir kalkınma ulusal raporu (2002)

-“Ulusal biyolojik çeşitlilik stratejisi ve eylem planı”nın yürürlüğe konulması

ve korunan alanlar için yönetim ve eylem planları hazırlanması,

- “Ulusal çölleşmeyle mücadele eylem planı”nın hazırlanması,

- çevre duyarlılığının arttırılması,

- kirlilik envanterlerinin çıkarılması,

- sanayide çevre dostu teknoloji kullanımının özendirilmesi,

- ÇED sürecinin daha etkin kılınmasına yönelik düzenlemelerin yapılması,

- biyoteknoloji uygulamalarından kaynaklanabilecek biyolojik güvenlik

risklerinin en aza indirilmesi için, bütüncül bir yaklaşımla yasal, kurumsal ve

uygulamaya ilişkin düzenlemeler yapılması,

- Enerji verimliliğinin arttırılması ve enerji tasarrufuna yönelik

düzenlemelerin yapılması,

37

Stratejik Çevresel Değerlendirme (SÇD)

Stratejik Çevresel Değerlendirme (SÇD) Nedir?

Sürdürülebilir kalkınmanın uygulamaya dönük bir aracı

olan Stratejik Çevresel Değerlendirme (SÇD), plan,

program ve politikaların çevre üzerindeki olası olumsuz

etkilerinin değerlendirilmesi ve bu etkilerin en aza

indirgenmesi sürecidir.

38

SÇD’nin Çevre Yönetimine Getirdiği Yenilikler

• Çevresel değerlendirmenin ve gelişmeye yönelik yapılan plan, program çalışmasıyla aynı zamanda yürümesi (Sorun oluşmadan önce çözümler üretilmesi)

• Bütün aşamaların halkın ve ilgili tüm kuruluşların katılımına açık olması (yaşayanların kendi gelecekleri konusunda belirleyici olması)

• Alınacak karardan etkilenecek tüm ilgili tarafların bütün aşamalar hakkında bilgi edinme olanaklarının olması haberdar edilmesi (internet, yayın, halkın katılımı toplantıları ve diğer yollarla)

• Çevresel değerlendirmenin ayrıntılardan uzak olması, bölgenin geleceği için uzun dönemli değerlendirmeler yapılması.

• Üst ölçekte bulunan çözümlerin alt aşamalardaki sorunları daha oluşmadan çözmesi sonucunda paradan ve zamandan tasarruf sağlaması.

39

SÇD Süreci Hangi Aşamalardan Oluşur?

Öncelikle bir plana ya da programa SÇD uygulanıp

uygulanmayacağına, bu plan veya programın SÇD’nin

konusu olup olmadığına bakarak karar verilir.

Bunu izleyen aşama, eğer plan ya da program SÇD konusu

ise, gelişme kararının özelliğine göre çevresel raporun

kapsamı belirlenir.

Raporda gelişme kararının uygulanmasıyla uzun dönemde

ortaya çıkabilecek etkiler ile bu etkilerin giderilmesi

yönündeki önlemler değerlendirilir.

40

SÇD Süreci Aşamaları

Rapor, katılım süreci ile tüm ilgili grupların görüşüne ve

gerekli tüm bilgi kamuoyuna sunulur.

İlgili grupların ve kamuoyunun katkılarıyla çevresel

değerlendirme son şeklini alır.

Gelişme kararı için oluşturulan plan ya da programın buna

göre düzenlenmesi istenir.

41

42

Aliağa

PETKİM

TÜPRAŞSTAR

DEMİR ÇELİK

Doğal Gaz T.S.Körmürlü T.S.